T.C.

MLL ETM BAKANLII

KMYA TEKNOLOJS

POTANSYOMETRE
524KI0327

Ankara, 2012

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR............................................................................................................ii GR ........................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 ............................................................................................ 2 1. SULARDA pH TAYN.............................................................................................. 2 1.1. Potansiyometrik Yntemler ................................................................................... 3 1.1.1.Direkt Potansiyometrik Tayinler ...................................................................... 4 1.1.2. Potansiyometrik Titrasyonlar .......................................................................... 4 1.2. Potansiyometre..................................................................................................... 6 1.2.1. Elektrotlar ..................................................................................................... 9 1.3. Potansiyometrik pH Tayini...................................................................................18 1.4. Sularda pH Tayini ...............................................................................................19 1.4.1. Yntemin Prensibi ........................................................................................21 1.4.2. Kullanlan Ara-Gere ve Kimyasallar ...........................................................21 1.4.3. Deneyin Yapl...........................................................................................22 1.4.4. Sonu...........................................................................................................22 UYGULAMA FAALYET .......................................................................................23 LME VE DEERLENDRME ..............................................................................26 RENME FAALYET2 ...........................................................................................28 2. SABUNLARDA KLOR TAYN................................................................................28 2.1. Sabunlarda Klorun nemi....................................................................................28 2.2. Klor Tayini .........................................................................................................28 2.2.1. Kullanlan Kimyasal ve zeltiler .................................................................28 2.2.2. Yapl ........................................................................................................28 2.2.3. Hesaplamalar................................................................................................29 UYGULAMA FAALYET .......................................................................................30 LME VE DEERLENDRME ..............................................................................34 RENME FAALYET3 ...........................................................................................35 3. REDE pH TAYN ..................................................................................................35 3.1. Kullanlan Kimyasal ve zeltiler ........................................................................35 3.2. Yapl ...............................................................................................................35 3.3. Hesaplamalar ......................................................................................................36 UYGULAMA FAALYET .......................................................................................37 LME VE DEERLENDRME ..............................................................................41 MODL DEERLENDRME .......................................................................................42 CEVAP ANAHTARLARI .............................................................................................44 KAYNAKA................................................................................................................46

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE NKOUL YETERLK 524KI0327 Kimya Teknolojisi Kimya Laboratuvar Potansiyometre Bu modl, sularda pH tayini, sabunlarda klor tayini ve rede pH tayini yapabilme ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld bir renme materyalidir. 40/16 Polarimetre modln baarm olmak Potansiyometre ile analiz yapmak Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda, standardna uygun potansiyometre ile analiz yapabileceksiniz. Amalar 1. Sularda pH tayini yapabileceksiniz. 2. Sabunlarda klor tayini yapabileceksiniz. 3. rede pH tayini yapabileceksiniz. Ortam: Temel kimyasal ilemlerini yapmak iin gerekli donanm ve tm donanmn bulunduu laboratuvar, ktphane, internet, bireysel renme ortamlar vb. Donanm: Atlyede, teknoloji snf, internet, ilk yardm malzemeleri, sabun, personel dolab, laboratuvar nl, koruyucu malzemeler, lavabo, kt havlu, personel odas, pH metre, beher, termometre, laboratuvar ortam , potansiyometre, kalomel elektrot, gm-gm klorr elektrot, kpr, beher, manyetik kartrc, bret, pH metre, hassas tart, tampon zelti. Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci,
Potansiyometrik analizlerden gnlk hayatmzn birok alannda faydalanmaktayz. rnein sanayide, birok tketim malzemesinin pHnn llmesinde, klinik laboratuvarlarda kan ve idrar analizlerinde, fizylojik aratrmalarda, evre kirlilii aratrmalarnda potansiyometrik yntemler kullanlmaktadr. Bu modl ile gerekli ortam salandnda, elektrometrik analiz eitlerinden potansiyometrik analizleri yapacak, sonular deerlendirebileceksiniz. Bu modl baar ile tamamladnzda alannzda nitelikli bir teknik eleman olarak zel ve kamuda alabileceksiniz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Gerekli ortam salandnda kuralna uygun olarak sularda pH tayini yapabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizde ime suyu retim tesisleri veya varsa aratrma laboratuvarlarna giderek pH tayinini nasl yaptklarn gzlemleyiniz. Potansiyometrik analizlerden hangi alanlarda yararlanlmaktadr? Aratrnz. Sularda pH tayininde kullanlan ara- gere ve kimyasallar aratrnz.

Resim 1.1: Robotic titrosampler (Robotik titratr)

1. SULARDA PH TAYN
Dnya nfusunun hzla artt gz nnde tutulursa insanolunun yiyecek kaynaklarn bilinli bir ekilde kullanmas ve yeni besin kaynaklar yaratma sorunlar ile kar karya kalacaktr. Bu nedenle aratrmalar yzey sularnda ve zellikle denizlerde, i

sularda younlamtr. Su rnleri asndan yetitiricilikte su kalitesinin iyi bilinmesi gerekir. Gerek deniz, gerekse gl ve akarsu balklnda suyun amacmza uygun olup olmad, kirlilik durumunun iyi bir ekilde analiz edilmesiyle mmkndr. Doada kimya bakmndan saf bir suya rastlamak olanakszdr. Yeryznn st tabakas srekli hava ile temas ettiinden havay ierir. Yeryznde ve ona yakn tabakalarda eitli ayrma olaylar olur. Buralarda hayvan ve bitki kalntlar, mikroorganizmalarn yardmyla daha basit paralara ayrr. Bol oksijen yannda rme olay hemen hemen kokusuz gerekleir. Burada CO2 , kkrtten H2 SO4 , azottan HNO2 ve HNO3 oluur. Bu olaya da mineralizasyon denir. pH, bir zeltideki H+ iyonu konsantrasyonunun () logaritmasdr. pH = - log [H+], zelti pH=7 ise ntr, pH < 7 ise asidik, pH > 7 ise baziktir. Sularda pH tayini rnek alnr alnmaz derhal ve eer mmkn ise rnein alnd yerde yaplmaldr. Eer su rnei laboratuvara bir ie ierisinde getirilmi ise ie alr almaz ilk yaplacak tayin pH olmaldr. Aksi hlde rnek laboratuvar havasndan etkilenecek ve gerek pH deeri deiebilecektir. Sularn pH deeri en kolay olarak pH metre ile llebilir. Bu alet temel olarak bir voltmetredir ve bir referans elektrot yardm ile hidrojen elektrodunun (veya cam elektrodun) potansiyelini lme temeline dayanr.

Resim 1.2: Titroprosesr ile potansiyometrik ve titrimetrik analizler

1.1. Potansiyometrik Yntemler

Potansiyometrik yntemler, elektrokimyasal hcrelerin potansiyellerini, ekilen akm sfra yaknken lme esasna dayanr. Potansiyometrik teknikler, uzun bir sredir, titrasyonlarn dnm noktalarn belirlemede kullanlmaktadr. Daha yeni baz yntemlerde, iyon-seici membran elektrotlarn potansiyellerinden iyon deriimleri dorudan

llmektedir. Bu elektrotlar, yabanc trlerden fazla etkilenmedii iin pek ok nemli anyon ve katyonlarn tayininde byk kolaylklar salarlar. Laboratuvarlarda gnlk potansiyometrik lm says olduka fazladr. Birok tketim maddesinin pHnn llmesinde; klinik laboratuvarlarda hastalklarn seyrini takip iin nemli bir gsterge olan kan gazlar deriiminin llmesinde, sanayi ve ehir atk sularnda pH ve kirlilik deriimleri tayininde ve deniz suyundaki karbon dioksit ve dier deikenlerin sk sk tayin edilmesinde potansiyometrik yntemler kullanlmaktadr. Ayrca, Ka, Kb ve K gibi termodinamik denge sabitlerinin tayin edilmesi gibi yaplan temel aratrmalarda da yaygn olarak kullanlmaktadr. Potansiyometrik yntemler iin gerekli ara-gereler basit ve ucuzdur. Referans elektrot, indikatr elektrot ve potansiyel lme sistemi (potansiyometre) bu gerelerin balcalardr. Bir elektrotun potansiyeli iine daldrld zeltide bulunan, iyon veya iyonlarn aktivitelerine baldr. Bu iyon veya iyonlar elektrot elementinin tuzlarndan gelebilecei gibi elektrot elementiyle ilgisi olmayan baka bir elementin tuzlarndan da gelebilir. Potansiyometri bu temel zerine kurulmutur. Potansiyometrik metotlarla yaplan tayinler genellikle iki gruba ayrlr. Direkt potansiyometrik tayinler Potansiyometrik titrasyonlar

1.1.1.Direkt Potansiyometrik Tayinler

Potansiyometri, indikatr elektrot (rnein cam elektrot) ile uygun bir referans elektrottan (rnein hidrojen veya Ag/AgCl elektrodu) oluan elektrokimyasal hcreden akm gemezken (yksek diren varlnda) potansiyel lmne dayanarak zeltideki elektrokimyasal deiim hakknda bilgi verir. Dorudan potansiyometrik lmler, eitli anyon ve katyonlarn aktivitelerinin tayini iin hzl ve uygun bir yol salar. Teknik, analit zeltisine daldrlm indikatr elektrot ieren bir hcrede gelien potansiyel ile bu hcrenin indikatr elektrodu bilinen bir veya daha fazla standart zeltiye daldrld zaman gelien potansiyellerin karlatrlmasna dayanr. Elektrot sadece analite duyarl ise n bir ayrma ilemine gerek kalmaz. Direkt potansiyometrik lmler, analitik verilerin devaml ve otomatik olarak kaydedilmesini gerektiren uygulamalarda kolayca kullanlabilir.

1.1.2. Potansiyometrik Titrasyonlar

Titrant hacminin fonksiyonu olarak uygun bir indikatr elektrodun potansiyelini lme olayna potansiyometrik titrasyon denir. Potansiyometrik titrasyon ile elde edilen bilgi direkt potansiyometrik lmler ile elde edilenle ayn deildir. rnein 0,1 M hidroklorik asit ve asetik asit zeltilerinin hidrojen iyonlar deriimi dorudan llrse

birbirinden olduka farkl sonular bulunur. nk asetik asit ksmen iyonlar. Aksine her iki asidin potansiyometrik titrasyonunda ayn miktarda standart baz kullanlr. nk her iki asitteki titre edilebilir protonlarn says ayndr. Potansiyometrik titrasyonlar, kimyasal indikatrlerin kullanld titrasyonlardan elde edilen verilerden daha makul sonular verirler ve zellikle renkli veya bulank zeltilere de uygulanabilirler. Ayrca potansiyometrik titrasyonlarla numune zeltisinde var olduu bilinmeyen trler de gzlenebilir. Byle titrasyonlar kolayca otomatik hle getirilebilirler. Potansiyometrik titrasyon, reaktifin her ilavesinden sonra potansiyel veya pH llmesi zerine kurulan bir yntemdir.

ekil 1.1: Potansiyometrik titrasyon iin bir dzenek

alma ortamna bal olarak eitli ekillerde yaplmaktadr. Tamamen sulu bir ortamda allacak ise her reaktif ilavesinden sonra pH veya oluturulan bir pilin potansiyeli llmektedir. alma ortamnn su iermedii veya ok az su ierdii durumlarda ise sadece potansiyel farkn llmesi tavsiye edilmektedir. nk susuz ortamlarda, zellikle alkali blgede pH lmleri hatal sonu vermektedir. Potansiyometrik titrasyonlarda prensip olarak mekanik bir kartrc ile iyice kartrlan zeltiye reaktif, dnm noktasndan nce fazla fazla ilave edilir ve dnm noktasna doru reaktif ilavesi azaltlr. Dnm noktasna yaklald, her reaktif ilavesinden sonra llen potansiyel veya pH'daki deime miktarndan anlalabilir. Dnm noktasn kesin olarak bulabilmek iin titrasyona dnm noktasnn tesinde de bir sre devam edilmelidir. Reaktif zellikle dnm noktas yaknnda azar azar ilave edilir ve lmler bir ka defa tekrarlanmaldr. Reaktifin her ilavesinden sonra llen potansiyel farklar veya pH deerleri ilave edilen reaktifin mL deerlerine kar grafii

izilirse S eklinde bir titrasyon erisi elde edilir. Bu grafikten de analiz edilen maddenin pKa veya pKb deeri belirlenir.

Grafik 1.1 : Potansiyometrik titrasyonlarda sigmoid erileri

Resim 1.3 : Klasik titrasyonlarn yannda iyon seici ya da pH elektrodlaryla llebilen her numunenin titre edilmesine uygun hzl/potansiyometrik titratr

1.2. Potansiyometre
Potansiyometrik lm esaslarna gre alan bir cihaz, lmn yapld galvanik hcreden hi elektrik ekmemelidir. Bunun bir nedeni byle bir akmn potansiyel deimesine neden olmasdr. Daha da nemlisi hcre potansiyellerinin IR dmesi ve polarizasyon etkileri nedeniyle oluan akma baml olmasdr. IR dmesinin etkisi, direnci 100 M ve daha fazla olan zel iyon elektrotlarnda olduka nemlidir. Bu nedenle akm 10-12 A veya daha dk deerlerde olacak ekilde snrlandrlmaldr, bu snrlandrma potansiyel lme aletinin i direncinin 1011 veya daha yksek olmasyla salanabilir.

Poatansiyometrik voltaj lmnde iki tip cihaz kullanlr: Potansiyometre Elektronik voltmetre

(Her iki cihaz da (i direnleri yeteri kadar yksek olmak kouluyla), cam ve dier membran elektrotlarla bir araya getirilerek pH metre olarak, zel iyon elektrotlar ile bir araya getirilerek de "iyonmetre" olarak kullanlabilirler.) Potansiyometre , potansiyel lmnde kullanlan klasik bir cihazdr. Johann Christian Poggendorff (1796-1877) tarafndan 1841 ylnda icat edilmi ve standart bir laboratuvar lm teknii hline gelmitir.

Resim 1. 4 : Kohlrausch tarafndan yaplan Tip K potansiyometre (1922 Leeds and Northrup katolou)

Resim 1.5 : Digital potansiyometre rnekleri

Resim 1.6 : Yksek voltaj potansiyostat/gal vanostat potansiyostat/gal vanostat

Resim 1.7 : Yksek g

Potansiyometreler, membran elektrotlarn bulunduu lmlerde iyi sonular vermez. Byle durumlarda dk direnli galvanometre, yksek-giri direnli bir akm dedektr ile deitirilir. Gemite bu amala vakum tpl elektrometreler kullanlmtr. Laboratuvarlarda potansiyometrik pH metreler yerine, ok daha hzl ve dorudanokumal elektronik voltmetreler veya pH metreler kullanlmaktadr. Dorudan okumal ok sayda ticari pH metre vardr. Bunlar ounlukla, gerekli yksek i direncin bir voltaj izleyicisi veya bir alan etki tranzistr ile saland kuru sistemlerdir. ekil 1'de grld gibi devre olduka basittir.

ekil 1.3 : Dorudan okumal bir pH metrenin basitletirilmi devre diyagram

Ticari bir pH metrenin okunmas digital olabilir veya 0-14 pH' kapsayacak ekilde 510 inc. skala zerinde bir gsterge ile izlenebilir. Son yaplan pH metrelerde skala geniletme olana da bulunmaktadr. Genelde pH 0.02-0.03 birim duyarlkla okunabilir.

1.2.1. Elektrotlar
Elektroanalitik almalarda bir hcre potansiyelinin iki yar-hcre veya elektrot potansiyellerinden olutuu kabul edilir. Bunlardan biri katot dieri anotun elektrot potansiyelleridir. EHcre = EKatot - EAnot Tek tek yar-hcre potansiyellerinin mutlak deerleri laboratuvarda tayin edilemez. Yani sadece hcre potansiyelleri deneysel olarak elde edilebilir. ekil 1de potansiyometrik analizler iin kullanlabilecek tipik bir hcreyi gsterir. Bu hcre ematik olarak u ekilde gsterilebilir. Referans elektrot / tuz kprs / analit zeltisi / indikatr elektrot Eref Eind

ekil 1.4 : Potansiyometrik tayinler iin bir hcre

1.2.1.1 Referans Elektrotlar Referans elektrotlara standart elektrotlar da denir. Elektrot potansiyeli tam olarak bilinen bir yar-hcredir ve potansiyeli, zerinde allan zeltide bulunan iyonlarn deriiminden bamszdr. Yalnz scaklkla bir miktar deiir.

Referans elektrotlar yardmyla elektrot hline getirilebilen zeltilerde bulunan iyonlarn aktiviteleri veya konsantrasyonlar tayin edilir. Bunlardan birka tanesi aada verilmitir. deal bir referans elektrot, tam olarak bilinen, sabit ve analit zeltisinin bileiminden hi etkilenmeyen bir potansiyele sahiptir. Ayrca bir referans elektrotun hazrlanmas kolay olmaldr ve kk akmlar geerken sabit bir potansiyel oluturmaldr. Referans elektrotlardan bazlarnn isimleri aada verilmitir. Standart hidrojen elektrodu (SHE) Gm /gm klorr elektrodu (Ag / AgCl) Kalomel elektrot Standart hidrojen elektrodu (SHE)

Bir platin metal parasnn 1 atm basn altnda hidrojen gaz ile doyurulmu sulu zeltinin iine daldrlmas ile oluur. Referans hidrojen elektrodunun potansiyeli her scaklkta sfr kabul edilir. Pt, H2 (p atm) / H+ (x M) eklinde yazlr. 2 H + 2 e H2(g)

ekil 1.5 : Standart hidrojen elektrot

Gm /gm klorr elektrodu (Ag / AgCl)

Ucu AgCl ile kaplanm gm telin 1 M AgCl (KCl ile doyurulmu) zeltisi iine daldrlmasyla oluur. AgCl + e Ag(k) + Cl- reaksiyonuna dayanr.

10

ekil 1.6 : Ag / AgCl elektrot

Kalomel elektrot

Kalomel (Hg2 Cl2 ) ve cvadan (Hg) oluturulan bir karmn, metalik cva ve potasyum klorr (KCl) zeltisine daldrlmas ile oluur. Hg2 Cl2 + 2 e 2 Hg(s) + 2Clreaksiyonuna dayanr.

ekil 1.7: Kalomel kristal (Hg 2 Cl 2 ) yaps

11

ekil 1.8: Hemen hemen her laboratuvarda kolayca bulunabilecek madde ve malzemelerden hazrlanabilen doygun kalomel elektrot

ekil 1.9: Tipik bir ticari doygun kalomel elektrot

Bu elektrotlardan en ok kullanlan doymu kalomel elektrottur (doymuluk potasyum klorrcedir). Scaklkla potansiyeli ok deimesine ramen akm alnmalarna kar ok dayankldr.

12

1.2.1.2. ndikatr Elektrotlar ndikatr elektrot, analit deriimi ile bilinen bir bantya gre potansiyeli deien elektrot sistemidir. deal bir indikatr elektrot, deney zeltisindeki bir tek iyonu (veya iyon grubunun) deriimindeki deimelere hzl ve tekrarlanabilir bir ekilde cevap verir.

ndikatr elektrotlar, eittir. Bunlar: Metalik elektrotlar, membran elektrotlar, iyon seici alan etkili transistrlerdir.
Metalik elektrotlar

Metalik elektrotlar 4 tiptir. Birinci snf elektrotlar: zeltide katyonuyla dorudan dengede bulunan saf bir metal parasdr. Gm, kurun, cva, bakr, inko, kadmiyum gibi yumuak metaller birinci snftan elektrotlardr.

Resim 1.8 : inko ve bakr elektrotlar

kinci ve nc snf elektrotlar: Metalik elektrotlardan bazlar, sadece kendi iyonlarnn aktivitelerini deil iyonlaryla suda az znen bileikler veren anyonlarn aktivitelerini de (konsantrasyonlarn) tayin etmeye yararlar. Yalnz anyonlarn aktivitelerini tayin etmek iin anyon zeltisini elektrot katyonuyla, anyonun verdii tuz bakmndan doyurmak gerekir. rnein klorr tayin etmek gerektii zaman, klorr zeltisi gm klorrle doyurulur. te gm elektrot gibi kendi iyonundan baka bir iyonun aktivitesini (konsantrasyonunu) de tayin etmeye yarayan elektrotlara ikinci snftan elektrotlar denir. nert redoks elektrotlar: Altn, platin gibi elektrotlara inert elektrotlar denir. Bunlar bir metalin iki ykseltgenme basamandaki iyonlarn ihtiva eden zeltilere daldrlarak titrasyon yaplabilir. Ancak iyonlar arasndaki reaksiyonun tersinin olmas gerekir.

13

Resim 1.9 : Platin elektrot

Membran elektrotlar

Membran elektrotlar, bazen p-iyon elektrotlar diye de adlandrlr. nk elde edilen veriler genellikle pH, pCa, pNO3 gibi p-fonksiyonu eklinde verilir. Membran elektrotlar, metal elektrotlardan hem tasarm hem de prensip ynnden temelde farkldr. Membran elektrotlar, cam elektrotlar, sv membran elektrotlar olmak zere iki gruba ayrlr. Bunlar iinde en yaygn olanlar cam elektrotlardr. Cam elektrotlar

Konsantrasyonlar farkl iki asit zeltisi zel olarak yaplm ince bir cam levhayla ayrlrsa cam levhann iki yz arasnda bir potansiyel fark meydana gelir. Bu potansiyel farktan yaralanlarak potansiyometrik olarak pH tayinleri yaplr. Bu amala zeltilerden birinin aktiflii sabit tutulur. Bir zeltinin Phn lmeye yarayan dzenek ekil 1de grlmektedir. K doymu bir kalomel elektrot, C ise bir cam elektrottur. Cam elektrodun ucundaki A ksm, yaklak 0,1 mm kalnlnda sadece hidrojen iyonlarn geiren zel camdan yaplm bir ampuldr. Ampuln iine genellikle aktivitesi 0,1 molar olan HC1 asit zeltisi konur (B). Asit zeltisine, zerine gm klorr pres edilmi gm bir tel daldrlr. Bu artlar altnda gm / gm klorr elektrodu ortamdaki hidrojen iyonu aktivitesine bal olarak bir potansiyel gsterir. Bunun da nedeni cam elektrodun iki yanndaki farkl hidrojen aktivitesidir. Cam elektrot yardmyla gm elektroda geen bu potansiyel kalomel bir elektroda kar llr. Birok cam elektrot 1-10 pH aralnda kullanlr.

14

ekil 1.10 : lk cam elektrot ( Haber ve Klemensiwicz, Z. Phys. Chem., 1909, 65,385)

ekil 1.11 : Cam elektrot

Bir cam elektrot, pH elektrodu olarak kullanlmadan nce, membrann iki yzeyi de hidratlam olmaldr. Higroskopik (su absorplam ) olmayan camlar pHa duyarllk gsteremezler. Sv membran elektrotlar

Bir sv membran elektrot potansiyeli, analit zeltisi ve analit iyonunuseici olarak balayan bir sv-iyon deitirici arasndaki ara yzeyde ortaya kar. Bu elektrotlar baz anyonlarn ve birok ykl katyonun dorudan potansiyometrik lmn mmkn klar. Kalsiyum iyon sv-membran elektrodu, potasyum iyon sv-membran elektrodu sv membran elektrotlara rnek olarak verilebilir.

15

ekil 1.12 : Sv- membran iyon-seici elektrot

Kalsiyum iyon sv-membran elektrodu, fizyolojik aratrmalar iin olduka deerli bir aratr. nk bu iyon, sinir sinyallerinin tanmas, kemik oluumu, kas erimesi, kalp bymesi ve kaslmas, bbrek boaltm fonksiyonu gibi nemli olaylarda rol oynar. Bunlarn pek ou, bilindii gibi, kalsiyum iyonu deriiminden ok aktivitesinden etkilenir. nk membran elektrotlarda llen parametre aktivitedir.

ekil 1.13 : Ca2+ iin bir sv-membran elektrodun emas

16

Resim 1.10 : yon deitirici ucu 125 m olan bir potasyum sv iyon deitiricili mikroelektrodun fotoraf, fotoraf orjinaline gre 400 kat bytlmtr. (J. L. Walker, Anal. Chem., 1971, 43 (3) 91 A).

yon seici alan etkili transistrler (ISFET)

eitli iyonlarn seimli potansiyometrik tayini iin gelitirilmilerdir. ISFETlerin membran elektrotlara gre salamlk, kk olma, kt evre artlarna dayanma, hzl cevap verme ve dk elektriksel dirence sahip olma gibi bir takm nemli stnlkleri vardr. Gnmzde birka irket, pH tayini iin ISFETler retmektedir, fakat halen cam pH elektrotlar kadar yaygn deildir.

ekil 1.14 : pH lmnde kullanlan bir iyon-seici alan etkili transistr (ISFET)

17

1.3. Potansiyometrik pH Tayini

Bir ortamda bulunan hidrojen, iyonu konsantrasyonu potansiyometrik olarak iki trl tayin edilir. Hidrojen elektrotla tayin

Daha nce tanmlanan bir hidrojen elektrot ve kalomel elektrotla bir ortamda bulunan hidrojen iyonu aktiflii ve dolaysyla ortam pH tayin edilebilir. Ama bu metot pek pratik ve kullanl deildir. nk her l yapmada basnc bir atmosfer olan hidrojeni temin etmek olduka zor bir itir. Ayrca permanganat, demir-III, iyot gibi ykseltgenler hidrojeni ykseltgeyerek, krom-II, titan-II gibi indirgenler de platin katalizr yannda hidrojen iyonunu indirgeyerek bir takm yanllklara yol aarlar. Cam elektrotla tayin

Hidrojen, iyonu aktivitesi ve dolaysyla pH en iyi cam elektrotla tayin edilir. Bir cam elektrot kolaylkla temin edilebilir ve uzun sre kullanlabilir. Byle bir elektrotla kuvvetli ykseltgenler, kuvvetli indirgenler, gazlar (H 2 S, AsH3 gibi) ve proteinler yannda pH llebilir. Hatta jel hlinde bulunan ortamn bile pH s bu metotla llebilir. Son zamanlarda gelitirilen mikro cam elektrotlarla hem damla mertebesindeki bir zeltinin pHn, hem de hastaya yutturularak mide pHn lmek mmkn olmutur. Cam elektrot mideye indii zaman kalomel elektrot azda tutulur.

ekil 1.15 : pH lmeleri iin tipik bir elektrot sistemi (a) Cam (indikatr) elektrot ve doygun kalomel (referans) elektrot, pH bilinmeyen bir zeltiye daldrlr, (b) hem indikatr cam elektrodu hem de Ag/AgCl referans elektrodu birletiren kombine pH probu

18

Cam eletrotlarda pH lmn etkileyen hatalar aada verilmitir. o o o Asit hatas: pH 0,5den dk olan zeltilerde pH metre pH daha yksek deerlerde okur. Alkali hatas: : pH 12den byk olan zeltilerde pH metre tm pozitif iyonlar (Na -, K+) H+ gibi alglar ve pH daha dk okur. Asimetri hatas: Cam elektrodun camndan yaplm ince bir levhayla birbirinden ayrlm iki kaba, ayn artlarda iki zelti konsa ve bunlara birbirinin ayn iki referans cam elektrodu daldrlsa elektrotlar arasnda kk de olsa bir potansiyel fark meydana gelir. Buna asimetri hatas denir. Asimetri hatas (potansiyeli) zamanla az ok deiir. Bu hatann nedenini aklamak gtr. Ama yzeylerdeki gerginlik farkndan ileri geldii sylenebilir. Gerginlik, camn yapm srasnda grd farkl ilemlerden ileri gelir. Dehidratasyon: Hidratlamann olmamas durumu.

Cam elektrot kullanlmasnda dikkat edilmesi gereken balca noktalar unlardr: o o o o o o o Cam elektroda elle dokunulmamaldr. Elektrot pisetten fkrtlan saf suyla ykanmaldr. Cam elektrot deriik slfrik, nitrik asitler ve deriik alkalilere daldrlmamaldr. Ayrca mutlak alkoller gibi su ekici maddelerden de saknlmaldr. Cam elektrot pH 10un stnde olan zeltilere daldrlmamaldr. Konsantrasyonu 0,1 normalin stnde olan asit zeltilerinin pH llmez. nk olduundan daha fazla kar. pH metre tampon zeltilere kar sk sk ayarlandndan, tampon zeltinin ok iyi korunmas gerekir. Ntrale yakn zeltilerin pHnn llmesinde de dikkatli olmak gerekir. nk byle zeltilerde denge olduka ge kurulur. Cam elektrot uzun sre akta braklp kurutulmamaldr. Kurumu bir elektrot kullanlmadan nce uzunca bir sre saf suya daldrlmal ve su zaman zaman deitirilmelidir. En iyisi elektrot kullanlmad zamanlarda 3M KC1 ortamnda muhafaza edilmelidir (Skoog ve dierleri, 1998).

1.4. Sularda pH Tayini

Suda yaayan canllar su pHna kar son derece hassas olduklarndan suyun pH son derecede nemlidir. Korozyon iin de suyun pH nemlidir. Maden drenajlarnda genellikle H2 SO4 bulunmas su canllar iin iddetli bir zehir etkisi gsterir. Suyun pH 7 olmaldr. Su Ca(HCO3 )2 ile temasta ise pH 7 den byk olur. Su CO2 ile temasta ise pH, 7den kk olur. HCO3 - + H2 O H3 O+ + CO3 2Ka = 5,6.10-11

19

HCO3 - + H2 O H2 CO3 + OH2.reaksiyon daha baskndr. CO2 + H2 O H2 CO3 H+ + HCO3 -

Kh = Kb = 1.10-14 /4,3.10-7 = 2,325.10-8

H+ + CO3 2-

pH bir zeltinin asitlik veya alkalinlik derecesini tarif eden l birimidir. 0'dan 14'e kadar olan bir skalada llr. pH lei, Danimarkal fiziki Sransen tarafndan 1909 da bir zeltinin hidrojen iyonu deriiminin ya da eitliinin belirlenmesine yarayan bir yntem olarak gelitirilmitir. pHtaki "p" harfi, Almanca'da Potenz (matematiksel anlamda kuvvet) szcnden gelir. H harfiyse hidrojeni gsterir. pH, hidrojen iyonun aktivitesi cinsinden bir asit veya bazn derecesini ifade etme yoluyla ihtiya duyulan kantitatif bilgiyi salar. Bir maddenin pH deeri hidrojen iyonu [H+] ile hidroksil iyonunun [OH-] deriimlerinin oranna direk baldr. Eer H + deriimi OH- deriiminden fazla ise maddemiz asidik, yani pH deeri 7den dktr. Eer OH- deriimi H+ deriiminden fazla ise maddemiz bazik, yani pH deeri 7den byktr. Eer OH- ve H+ iyonlarndan eit miktarlarda mevcut ise madde 7 pH deerine sahip olmak zere ntraldir. Yaklak bir pH belirlemesi pH seviyesi deitike deiik renk alan pH katlar veya gstergeleri ile elde edilebilir. Bu tip gstergelerin doruluklarnda snrlamalar mevcuttur, ve renkli veya koyu rneklerde doru olarak sonu elde etmek zorlaabilir. Daha doru pH lmleri bir pH metre ile elde edilebilir. pH metre, paradan oluur: pH lm elektrodu (genelde cam elektrot) , referans elektrodu, ve yksek empedans girili bir cihaz. pH elektrodu, llen zeltinin pHna gre voltaj veren bir pil gibi dnlebilir. pH lm elektrodu hidrojen iyonuna hassas bir cam haznedir. Haznenin iinde ve dndaki bal hidrojen konsantrasyon deiimine gre farkl milivolt k verir.

20

Resim 1.11 : Deiik pH metre rnekleri

Resim 1.12 : Portatif pH metre

Resim 1.13 : Kalem pH metre

1.4.1. Yntemin Prensibi

Sularda pH tayini, lm yaplacak numune suya batrlan pH metre elektrotlarnn arasndaki potansiyel farknn llmesi esasna dayanr.

1.4.2. Kullanlan Ara-Gere ve Kimyasallar

pH metre: pH llecek zeltiye daldrlm elektrotlar arasndaki elektromotor kuvveti farkn pH deerine eviren aratr. Tampon zeltiler: pH metre, pH deeri sabit tampon zeltilerle standardize edilir. pH=4.0, 7.0, 11.0 olan tampon zeltiler vardr. Genellikle elektrotlar, numunelerin pHna yakn tampon zeltiler ile standardize edilmelidir. Bylece lmlerdeki hata en az dzeye indirilir. Ara-gereler: Termometre, beher, piset, kurulama kd.

21

1.4.3. Deneyin Yapl

pH metre elektrotlar saf su ile ykanr ve kurulama kd ile dikkatlice kurulanr. pH= 7.0 tampon zelti ve scakla gre pH metre ayarlanr ( kalibre edilir). (Eer bu zelti yoksa, laboratuarda pH= 7 tampon zelti hazrlanabilir. Bunun iin 1.361 g susuz potasyum hidrojen fosfat (KH2 PO4 ) ile 1.420 g disodyum hidrojen fosfat (Na2 HPO4 ) az miktar saf suda zlr ve saf su ile bir litreye tamamlanr. Bu tampon zeltinin pH deeri7.0dr. pH metrenin ayarlanmasndan sonra elektrotlar tekrar saf su ile ykanr. Saf sudan geirilmi behere numune sudan alnr. Elektrotlar dikkatlice pH llecek ime suyuna daldrlr. Elektrodun ucunun kabn tam dibine veya kenarna dememesine dikkat edilmelidir. pH metre scakl pH llecek ime suyunun scaklna getirilir. pH deerinin sabitlenmesi iin bir sre beklenir. Sonra pH metre skalasndaki rakam okunur. Elektrotlar pH llen ime suyundan karlr ve saf su ile temizlenip cam membran u ksm izilmeden yumuak bir kurulama kd ile hafife silinir. Daha sonra elektrotlar iinde saf su bulunan zel kabna braklr.

1.4.4. Sonu
Suyun pH ntr veya hafif alkali olmaldr. Trk Gda Kodeksinde pH, maden sularnda 6 me sularnda 5.5 - 8.5tir.

22

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Sularda pH tayini yapnz. Kullanlan ara ve gereler: pH metre, beher, termometre, laboratuar ortam, piset, pH=7 tampon zeltisi, incelenecek su rnei, kurulama (szge) kd. YGULAMA FAUYGULAMA FAALYET lem Basamaklar Analiz ncesi hazrlk yapnz. neriler Laboratuvar nlnz giyerek alma ortamnz hazrlaynz. gvenlii nlemlerinizi alnz. pH metre elektrotlarn saf su ile ykamaya ve kurulama kd ile dikkatlice kurulamaya zen gsteriniz. pH= 7.0a ayarl tampon zelti ve scakla gre pH metreyi ayarlamaya dikkat ediniz. pH metrenin ayarlanmasndan sonra elektrotlar tekrar saf su ile ykamay unutmaynz. numunenin Elektrodun ucunun kabn tam dibine veya kenarna dememesine dikkat ediniz. pH metre scakln pH llecek suyun scaklna getirmeye zen gsteriniz.

pH metrenin scakl scakln ayarlaynz.

ile

pH deerinin sabitlenmesi iin bir sre beklemeyi unutmaynz. pH metre skalasndaki rakam okuyarak kaydetmeye dikkat ediniz. Elektrotu numuneye daldrlarak pH okumas iniz bittikten sonra elektrotlar saf yapnz. su ile ykamay ve dikkatlice kurulayarak iinde saf su bulunan zel kaplarna yerletirmeyi unutmaynz.

23

 Kullandnz ara gereleri temizleyiniz.

iniz bittikten sonra elektrotlar saf su ile ykamay ve dikkatlice kurulayarak iinde saf su bulunan zel kaplarna yerletirmeyi unutmaynz.

Raporunuzu yaznz.

lem basamaklar ve aldnz notlardan faydalanarak raporunuzu hazrlaynz.

24

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri 1. Analiz ncesi hazrlk yaptnz m? 2. pH metrenin scakl ile numunenin scakln ayarladnz m? 3. Elektrotu numuneye daldrlarak pH okumas yaptnz m? 4. Malzemelerinizi temizlediniz mi? 5. Raporunuzu yazdnz m? DEERLENDRME Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz. Evet Hayr

25

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadakilerden hangisinde potansiyometrik yntemler kullanlmaktadr? A) Tketim maddesinin pHnn llmesinde B) Kan gazlar deriiminin lmesinde C) Sanayi ve ehir atk sularnda pH ve kirlilik deriimleri tayininde D) Hepsi Aadakilerden hangisi referans elektrot deildir? A) Standart hidrojen elektrodu B) nert elektrot C) Gm /Gm klorr elektrodu D) Kalomel Elektrot Aadaki cmlelerden hangisi yanltr? A) Elektrotlar suya daldrldnda kabn tam dibine demelidir. B) pH metre scakl lm yaplacak ime suyu scaklna getirilmelidir. C) pH deerinin sabitlenmesi iin bir sre beklenmelidir. D) pH metre kullanlmayacaksa elektrotlar zel kabnda braklr. I. Ntr II. Hafif alkali III. Hafif asidik me sularnn pH yukardakilerden hangisi ya da hangileri olmaldr? A) Yalnz I B) II ve III C) Yalnz III D) I, II ve III

2.

3.

4.

5.

I. 7.0 II. 4.0 III. 11.0 me sularnn pH lmnde kullanlacak pH metre yukardaki tampon zeltilerden hangisi ya da hangileri ile kalibre edilir? A) I, II ve III B) Yalnz I C) I ve III D) Yalnz III Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz. 6. 7. 8. 9. . .. , elektrokimyasal potansiyellerini, ekilen akm sfra yaknken lme esasna dayanr. hcrelerin

Titrant hacminin fonksiyonu olarak uygun bir indikatr elektrodun potansiyelini lme olayna .. .. denir. . , bazen p-iyon elektrotlar diye de adlandrlr. . olmayan camlar pHa duyarllk gsteremezler.

26

10.

pH s 0,5den dk olan zeltilerde pH metre pH daha yksek deerlerde okur. Buna cam elektrotlarda .. ... denir.

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 11. ( ) Dorudan potansiyometrik lmler, eitli anyon ve katyonlarn aktivitelerinin tayini iin hzl ve uygun bir yol salar.

12.

( ) Ka, Kb ve K gibi termodinamik denge sabitlerinin tayin edilmesinde potansiyometrik yntemler kullanlamaz. ( ) deal bir referans elektrot, tam olarak bilinen, sabit ve analit zeltisinin bileiminden hi etkilenmeyen bir potansiyele sahiptir. ( ) Konsantrasyonu 0,1 normalin stnde olan asit zeltilerinin pH llmez. ( ) Su CO2 ile temasta ise pH, 7den byk olur.

13. 14. 15.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

27

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Gerekli ortam yapabileceksiniz. salandnda kuralna uygun olarak sabunlarda klor tayini

ARATIRMA
Evinizde kullandnz sabun eitlerini aratrnz. Sabun eitlerini arkadalarnzla tartnz.

2. SABUNLARDA KLOR TAYN

2.1. Sabunlarda Klorun nemi
Sabunda klor kullanlmasnn en nemli nedeni dezenfektan olmasdr. Bunun yannda sabunun aktifliini arttrr. Sabunun younlatrlmasnda kullanlan tuzun yaklak % 40 sodyum, % 60 klordan oluur.

2.2. Klor Tayini

rnek zeltiye alndktan sonra iindeki teki anyonlar magnezyum kelekleri hlinde ktrlr ve zeltideki klorr, ayarl AgNO 3 ile titre edilerek bulunur. 2.2.1. Kullanlan Kimyasal ve zeltiler % 2lik Magnezyum nitrat (Mg(NO3 )2 , % 5lik potasyum kromat (K2 CrO4 ) , 0,1 Nlik gm nitrat(AgNO3 ).

2.2.2. Yapl
Yaklak 25 gr rnek duyarl olarak tartlr ve bir behere konur. zerine 500 ml saf su eklenir. zelti stlarak rnein znmesi salanr. zeltiye 100 ml % 2 lik Mg(NO3 )2 zeltisi eklenir. Eklenen Mg(NO 3 )2 iermemelidir. Karm su banyosunda 30 dk. kadar stldktan sonra stldktan sonra soutulur ve mavi bant szge kdndan bir erlene szlr. Szntye 5 ml % 5lik potasyum kromat zeltisi eklenir ve zelti 0,1 N ayarl AgNO3 zeltisi ile titre edilir. Titrasyona, gm kromat Ag2 CrO4 keleinin portakal rengi grlnce son verilir. rnekteki klor, yzde NaCl olarak hesaplanr.

28

2.2.3. Hesaplamalar
Yaplan deneyde elde edilen veriler aadaki formlde yerine koyarak hesaplama yaplr.

% NaCl N AgNO3 xVAgNO3 x

NaCl x 100 ornek ( gr )

29

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Sabunda klor tayini yapnz.
Kullanlan ara ve ge reler: Beher, Mg(NO3 )2 zeltisi, su banyosu, mavi bant szge kd, potasyum kromat zeltisi, AgNO 3 UYGULAMA FAUYGULAMA FAALYET lem Basamaklar 400 ml beher alnz. neriler

Laboratuvar nlnz giyerek alma ortamnz hazrlaynz. gvenlii nlemlerinizi alnz.

Numuneden duyarl olarak 5 gr tartnz.

Tartm kurallarna tartm yapnz.

uygun

ekilde

zerine 100 ml saf su ekleyiniz.

Saf suyu eklerken kprmemesine dikkat ediniz.

Oluan zeltiyi starak znmesini Salaynz.

Bek alevi ile stma ilemi yaparken dikkat ediniz.

30

 Oluan zeltiye 20 ml % 2lik Mg(NO 3 )2 zeltisi ekleyiniz.

zeltiyi yava yava ekleyiniz.

Karm su banyosunda yarm saat stp ve soumasn salaynz.

Karmn gsteriniz.

kaynamamasna

zen

Karm mavi bant szge kd ile sznz.

Szme ileminde zeltiyi kdnn dna tarmaynz.

szge

Szntye 1 ml % 5 lik potasyum kromat zeltisi ekleyiniz.

Potasyum kromat damlatarak ekleyiniz.

yava

yava

31

 0.1 N ayarl AgNO3 zeltisi ile titre ediniz. Breti kullanmadan nce musluun karmadndan emin olunuz. zeltiyi ok yava bir ekilde damlatnz. Zaman zaman alkalama ilemi yapnz.

Portakal rengi olunca veriniz.

titrasyona son

Dnm noktasn iyi gzlemleyerek titrasyonu bitiriniz. Renk deiimini karmaynz.

Raporunuzu hazrlaynz. lem basamaklar ve aldnz notlardan faydalanarak raporunuzu hazrlaynz. Raporunuzu retmeninize teslim ediniz.

32

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1. nlnz giyip alma masanz dzenlediniz mi?

2. Analiz ncesi hazrlk yaptnz m? 3. Deney numunesini hazrladnz m? 4. Deney scakln ayarladnz m? 5. Deney zeltisini hazrladnz m? 6. Gm nitrat zeltisini ayarladnz m? 7. Tank numune iin deney yaptnz m? 8. Deney zeltisini gm nitrat zeltisi ile titre ettiniz mi?

9. Kullandnz malzemeleri temizleyerek teslim ettiniz mi?

10. Raporunuzu teslim ettiniz mi? DEERLENDRME Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.

33

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. 1.50 gr sabun rnei alnarak klor tayini yaplyor. 0,1 N lik 0,9 ml AgNO 3 kullanldna gre rnek ierisindeki NaCl miktarn hesaplaynz.(NaCl: 36,5)
A) 4,22 B) 6,57 C) 5,2 D) 7 Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 2. ( ) Sabunda klor tayininde, zeltideki klorr, ayarl AgNO 3 ile titre edilerek bulunur.

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

3.

Sabunda klor analizinde, alnan rnek numune zeltiye alndktan sonra iindeki dier anyonlar . kelekleri hlinde ktrlr Sabunun younlatrlmasnda kullanlan tuzun yaklak % 40 .., % 60 ..dan oluur

4.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

34

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3

AMA RENME FAALYET2
Gerekli ortam salandnda kuralna uygun olarak rede pH tayini yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Gbre eitlerini aratrnz. Gbre eitlerini arkadalarnzla tartnz.

3. REDE pH TAYN
renin ierisindeki azot, dier azotlu gbrelerden daha oktur. Gbre olarak retilen re %45-46 azot iermektedir. Yani bu gbrenin 100 kgsinde genellikle 45-46 kilo saf azot vardr. re suda tamamen eriyen beyaz renkli ve kk boncuk daneli bir gbre olup topraktan yamur ve sulama sular ile ykanmak suretiyle kayb dier baz azotlu gbrelere kyasla daha azdr.

3.1. Kullanlan Kimyasal ve zeltiler

re gbresi, standart ayar zeltileri ile ilgili bilgiler aada verilmitir.

3.2. Yapl
Yaklak olarak 5 gr re gbresi alnarak 250lik behere konulur. Beher ierisindeki numune 100 ml kaynatlp soutulmu hafif lk olan saf su ile znmesi salanr. Standart ayar zeltileri ile pH metre ayarlamas yaplr.

Resim 1.1: Ayar zeltileri ile pH metrenin ayarlanmas

35

zeltinin scakl 25 0 Cye getirilir. Hazrlanan zeltinin pH llr.

Resim 1.2: zeltinin pH lm yaplmas

pH deerinin 8 olduu grlmtr.

3.3. Hesaplamalar
pH 8 olduuna gre zeltinin(re) deriimini bulalm. pH= -log([H+]) ise 8= -log([H+]) [H+] = 1x10-8 mol.L-1

36

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

rede pH tayini yapnz. Kullanlan ara ve gereler: pH metre cihaz, baget, mezr, beher, hassas tart, standart ayar zeltileri, laboratuvar ortam. lem Basamaklar Yaklak olarak 5 gr re gbresi alarak 250lik behere koyunuz. neriler

nlnz giyiniz, maskenizi taknz. alma ortamnz hazrlaynz.

Beher ierisindeki numune 100 ml kaynatlp soutulmu hafif lk olan saf su ile znmesi salaynz. Ilk suyu yava yava eklerken zeltiyi baget ile kartrnz.

Standart ayar zeltileri ile pH metre ayarlamasn yapnz. Standart ayar kullannz. zeltilerini yeterince

zeltinin getiriniz.

scakln

25

ye zelti scakl yksek ise 25 0 C ye indiriniz.

37

 Hazrlanan zeltinin pHn lnz.

Ortamn scaklna dikkat ediniz.

zeltinin pH deerini grerek deriimi hesaplaynz. pH deeri sabitlenince okuma yapnz. Okuduunuz pH deerini kullanarak zeltinin deriimini hesaplaynz.

Kullandnz malzemeleri temizleyerek teslim ediniz.

Kullanlan malzemeleri ekilde temizleyiniz.

hijyenik

bir

Raporunuzu hazrlaynz.

Aldnz notlardan faydalanarak raporunuzu hazrlayarak teslim ediniz.

38

39

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1.
2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

nlnz giyip alma masanz dzenlediniz mi? Analiz ncesi hazrlk yaptnz m? Tampon zelti hazrladnz m? 6 - 10 pH aralnda seilen iki tampon zelti kullanarak pH metre ayarladnz m? 0,1 g yaklamla tartlm 50 g numuneyi beher iine aldnz m? 450 ml suda zdnz m? yice kartrarak scakl 25Ca ayarladnz m? zeltinin pH belirlediniz mi? Kullandnz malzemeleri temizleyerek teslim ettiniz mi? Raporunuzu teslim ettiniz mi?

DEERLENDRME Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

40

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1.

pH 9 olarak llen re numune zeltisinin deriimi nedir?

A) B) C)
D)

1.10-9 2.109 1.109

2.10-9

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz. 2. Gbre olarak retilen re % azot iermektedir.

3.

re suda tamamen eriyen renkli ve kk boncuk daneli bir gbredir. pH 8 olduuna gre zeltinin(re) deriimini bulalm.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

41

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadakilerden hangisi indikatr elektrotlardan deildir? A) Membran elektrotlar B) Metalik elektrotlar C) Kalomel elektrot D) yon seici alan etkili transistrler Aadakilerden hangisi metal elektrotlardandr? A) Birinci snf elektrotlar B) kinci ve nc snf elektrotlar C) nert redoks elektrotlar D) Hepsi Aadakilerden hangisi cam eletrotlarda pH lmn etkileyen hatalardan biri deildir? A) Asit hatas B) Alkali hatas C) Hidratlama D) Asimetri hatas pH metre elektrotlar lm yapmadan nce .ile iyice ykanmal ve kurulanmaldr. Cmlesindeki bolua aadakilerden hangisi gelmelidir? A) Tampon zelti B) NaOH C) HCl D) Saf su Aadakilerden hangisi ime sularnda olmas gereken pH araldr? A) 4.55.5 B) 8.511.0 C) 5.58.5 D) 7.010.9

2.

3.

4.

5.

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz. 6. Potansiyometrik metotlar,ve yaplan olmak zere iki gruba ayrlr. eitli iyonlarn seimli potansiyometrik gelitirilmilerdir. tayini iin

7. 8.

pH 12den byk olan zeltilerde pH metre tm pozitif iyonlar (Na -, K+) H+ gibi alglar ve pH daha dk okur. Buna cam elektrotlarda .. ... denir.

42

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 9. 10. 11. ( ) Potansiyometrik titrasyon, reaktifin her ilavesinden sonra potansiyel veya pH llmesi zerine kurulan bir yntemdir. ( ) Referans elektrotlardan en ok kullanlan standart hidrojen elektrottur. ( ) Cam elektrot deriik slfrik, nitrik asitler ve deriik alkalilerle temas ettirilebilir.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

43

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 D B A D A Potansiyometrik yntemler Potansiyometrik titrasyon Membran elektrotlar Membran elektrot Asit hatas Doru Yanl Doru Doru Yanl

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 B Doru Magnezyum Sodyum-Klor

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI 1 2 3 A 45-46 Beyaz

44

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 C D C D C Direkt potansiyometrik tayinler, Potansiyometrik titrasyonlar yon seici alan etkili transistrler Alkali hatas Doru Yanl Yanl

45

KAYNAKA KAYNAKA
SAMSUNLU A., evre Mhendislii Kimyas, 1999. GNDZ Turgut, nstrmental Analiz, Bilge Yaynclk, Ankara, 1993. MORTIMER C.E., Modern niversite Kimyas, alayan Kitabevi, stanbul, 1993. BERKEM A. R. , Fizikokimya, stanbul, 1994. DEMR M., . DEMRC, A. USANMAZ, Analitik ve Snai Kimya Laboratuvar, Milli Eitim Basmevi, stanbul, 1984. DEMR M., Analitik Kimya (Nicel) Temel Ders Kitab, Evren Yaynclk, Ankara, 2006.

46