Trk Dnyas ncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, XII/2 (K 2012), s.341-354.

TOMMASO ALBERTNN STANBUL ve BALKANLARA SEYAHAT ALKANLARA 609(1609-1621)

(1609 609The Travels of Tommaso Alberti to the Balkans and Istanbul (1609-1621) Mikail ACIPINAR*

ZET
Tarih aratrmalarnda birinci el kaynak olmalar sebebiyle seyahatnamelerin nemli bir yere sahip olduu muhakkaktr. zellikle sosyal tarih almalar bakmndan deerleri bir kat daha artan bu gezi anlatlarnn tercme ve yaymlarnda son yllarda belirgin bir art grlmektedir. Bu bakmdan, XVII. yzyln balarnda stanbul ve ardndan Polonya-stanbul-Venedik arasnda ticaret amal seyahatler dzenleyen talyan tccar-seyyah Tommaso Albertinin eserinde de, I. Ahmed ve halefleri I. Mustafa ile II. Osman dnemlerine dair birok bakmdan kymet arz eden bilgiler bulunmaktadr. Bu makalede, seyahatnamenin ve seyahatnamede geen bilgilerin bir tahlili yaplarak, Osmanl Devleti, seyahat gzergh, ticaret ve Balkan ehirlerine ilikin anlatlanlarn tarih ve coraf adan bir deerlendirmesi yaplacaktr. Anahtar Kelimeler; Tommaso Alberti, Seyahatname, stanbul, Venedik, Polonya, Balkanlar

ABSTRACT
It is indisputable that as a first hand source the book of travels occupies an important place in historical studies. In particular, these books are more valuable in terms of socio-historical studies. However, it can be seen a significant increase in translations and publications of these books in recent years. In this regard, in the accounts of Italian merchant-traveler Tommaso Alberti, who travelled between Venice-Istanbul and Poland, gives some important information concerning such Ottoman rulers as Ahmed I, his successors Mustafa I and Osman II. In this article, we will analysis the Albertis brief account and its information about Ottoman state, destinations, commercial activities, as well as other historical and geographical data relating to Balkan cities. Keywords; Keywords; Tommaso Alberti, travelsbook, Istanbul, Venice, Poland, Balkans.

Dr., Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Tarih Blm, Bornova-ZMR.

342 MKAL ACIPINAR

XVII. yzyln hemen balarnda bir i seyahatine kan Tommaso Albertinin Venedikstanbul ve stanbul-Polonya gezisine dair notlar olduka ilgi ekici bilgiler sunmaktadr. Aslen Bolognal olup Dou Akdenize yapt iki yolculukta, Venedikli tacirlerin temsilciliini yapmas mnasebetiyle zaman zaman Venedikli olarak da anlan tccar-seyyah Tommaso Alberti hakknda, stanbul ve Polonyaya yapt seyahatleri dnda, bilinenler ok azdr1. 1609-1621 yllar arasnda stanbula yapt yolculuklarn kaleme ald seyahatnamesi Bolognal bir eczac olan Alberto Bacchi della Lega tarafndan bulunarak 1889 ylnda yaymlanmtr2. Eserin 1969 ylndaki ikinci basksndan (Bologna, Commissione per i testi di lingua, 1969) sonra 2006 ylnda Andrea Scardicchio tarafndan yazlan girile birlikte dijital bir basks daha yaplmtr3. Albertiden geriye kalan tek ey olan ksa seyahatnamesiyle ilgili Trke literatrde ok fazla alma bulunmamaktadr. Tommaso Albertinin stanbula Seyahati balkl seyahatnamesinde yer alan bilgiler stanbulun genel grnts ve sosyal yaamndan ok, seyahat gzerghlar, Balkan ehirleri, Venedik-stanbul-Polonya arasnda cereyan eden ticaret ve Osmanl idar sistemiyle ilgili bilgileri ihtiva etmektedir. Yazara gre; eserde naklettii bilgilerin ayrnts sarayda grevli Bostancba kethdas ile kurduu yakn ilikiye dayanmaktadr. Bahsi geen kethdann yardmyla saraya girmeyi baaran Albertinin baz kkler ve harem dairesi civarnda yer alan havuzu grme ansn yakalad ynndeki bilgiler aslnda kendisine ait deildir. Seyahatnamenin ayrntl bir tenkidini yapmad iin yazar tarafndan nakledilen bilgilerin tmn doru kabul eden Yerasimosa gre, havuzda yer alan minyatr bir geminin yansra sultann odasn da grdn belirten yazarn anlatt tasvirler geree olduka yakndr. Yine ona gre, kendisi harem dairesini grme ansn elde eden nadir yabanclar arasnda yer almaktadr4. Ancak bu bilgilerin doru veya en azndan kendi anlats olmad aada ayrntl olarak ele alnacaktr. Ancak, Albertinin padiahn sarayna girebilen nadir Avrupallardan olmad ve bununla ilgili blmlerin esasen kadim bir intihal olduu zerinde durmadan nce, baz eksiklerine ramen, yllar nce talyan edebiyatnda Trklerle ilgili bilgiler veren deerli bir alma hazrlayan mit Grolun; Tommaso Alberti ise Osmanl Saraynn Bat kamuoyunda

merak konusu olan gizemli grntsn ve yaantsn gzler nne serer zellikle harem yaants, gnmz talyan okurunun bile ilgisini ekecek kadar ayrntldr. Yazarn hareme girme olasln dnmek bile olanakl olmadna gre, bu ayrntl bilgileri nereden edindii bir soru olarak kalr5 eklindeki aklamalar doru bir tespit olmakla birlik-

Stefanos Yerasimos, Alberti, Tommaso, Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi C. I, stanAnsiklopedisi, bul 1993, s. 181. almamzda eserin bu basks kullanlacak ve atflar buna gre yaplacaktr. Bkz. Tommaso Alberti, Viaggio a Costantinopoli di Tommaso Alberti (1609-1621) Yaymlayan: Alberto (1609-1621), Bacchi della Lega, Bologna 1889. Andrea Scardicchio, Viaggio a Costantinopoli di Tommaso Alberti (1609-1621) Edizioni (1609-1621), digitali del CISVA, 2006, 82 s. Agm, s. 181. Agm mit Grol, talyan Edebiyatnda Trkler (Balangcndan 1982ye) Ankara 1987, s. 70. talyan 1982ye),

4 5

TOMMASO ALBERTNN BALKAN SEYAHAT

343

te, Albertinin sz konusu yakn ilikileri sayesinde saraya girdiini ifade ettii bilgileri dikkate alp almadn bilemiyoruz. Bu noktada belirtmek gerekir ki, son dnemde yaplan almalarda Albertinin eserinin Osmanl saray ile ilgili ksmyla, kendisinden ok ksa sre ncesine kadar stanbulda Venedik baylosu olarak grev yapan Ottaviano Bonun (1604-1608) eseri6 arasnda benzerliklerin yer ald daha nce tespit edilmitir7. Bununla birlikte Albertinin eseriyle Bonun raporlar arasndaki benzerliin sanlandan ok daha fazla olduu anlalmaktadr. Bilhassa Yerasimosun zerinde durduu Bostancbann kethdasyla olan yaknl ve harem dairesi ile ilgili bilgilerin, ok az deiiklikler veya eklemelerle, Ottaviano Bondaki kaytlarla ayn olduunu ifade etmek gerekir. Hal byle iken sarayla ilgili bilgilerle birlikte, kkler, baheler, divan, ahrlar, hazine odalar, saray ahalisi, Enderun, saray grevlileri, saray adetleri ve inanlar gibi eserin en hacimli ksmn oluturan konularn tamamen Ottaviano Bonun eserinden alnd grlmektedir8. Bilhassa sarayn bizzat gzlemlendiine ve gezildiine ilikin aktarlan bilgiler de, ufak deiiklikler dnda, tamamen Bondan nakledilmitir9: Sultann av iin darda bulunmas mnasebetiyle, sultann bahvanlarnn ba de-

mek olan Bostancbann khyas ile olan yakn arkadalm sayesinde, onun korumasnda ad geen saraya deniz kapsndan [la porta da mare delli cavalli marini; Bon, s.32] girme
6

Ottaviano Bonun relazione biiminde kaleme ald yazlar ilk olarak 1610-1620 yllar arasnda stanbuldaki ngiliz eliliinde grevli olan Robert Withers tarafndan A Description of the Grand Signors Seraglio or Turkish Emperours Court balyla ngilizceye tercme edilmi, 1638 ylnda stanbula gelen bir baka ngiliz John Greaves tarafndan bulunarak R. Withersin adyla 1650 ylnda Londrada yaymlanmtr. talyanca orijinali Descrizioni del Serraglio del Gransignore fatta dal Bailo Ottaviano Bon (1608) ismiyle Nicol Barozzi ve Guglielmo Berchet editrlndeki Le Relazioni degli Stati Europei: Lette al senato degli ambasciatori Veneziani del secolo decimosettimo, Turchia (Venezia 1871) Turchia 1871)da yaymlanm, son olarak da Bruno Basile tarafndan Ottaviano Bon, Il serraglio del Gransignore, Salerno Editrice, Roma 2002 ismiyle baslmtr. eitli basklar yaplan bu eser ngilizce tercmesinden Trkeye aktarlmtr. Bkz. Robert Withers, Byk Efendinin Saray, Saray ev. Cahit Kayra, Pera Turizm ve Tic., stanbul 1996 ve Yeditepe Yaynevi, stanbul 2010.

Bruno Basile,Tommso Alberti, Ottaviano Bon e il Serraglio del Gransignore, Filologia e Critica, age, Critica Gennaio-Aprile 2002, Anno XXVII, s. 124-34ten naklen Scardicchio, age s. 3-4. 8 Kr. Seyahatname s. 60-206; Bon, age s. 25-117. Seyahatname, age,
9

Kr. Seyahatname, s. 70; Bon, age s. 32.; Ottaviano Bon Io con loccasione di essersi age, Bon:

ritrovato il re fuori alla caccia, per lamicizia che tenevo col Chiai, che maggiordomo del Bustangibass che vuol dire capo delli giardinieri del re, ebbi comodit di entrare, con la sua scorta nel detto serraglio, per la porta da mare delli cavalli marini, e fui da lui condotto a vedere diverse stanze ritirate del re; Tommaso Alberti Io con loccasione dessere il Re Alberti: ritornato fuori alla caccia, per la stretta amicizia che teneva con il Chiccaia, che il maggiordomo del Bostangi Bassi, che vuol dire capo delli giardinieri dei Re, ebbi comodit dentrare con la scorta di lui nel detto Serraglio per la porta del mare, e fui condotto a vedere diverse stanze ritirate del Re...

344 MKAL ACIPINAR

ans elde ettim ve kendisi Sultana ayrlan eitli odalar, banyolar ve gerek altn iiliindeki zenginlii gerekse emelerinin bolluu gibi ok gzel olduu kadar deiik dier eyleri de grmek zere beni gezdirdi
Bununla birlikte, Ottaviano Bona ait olan sz konusu anlatlarn bizzat Alberti tarafndan kendi seyahatnamesine eklenip eklenmedii bilinemedii gibi, bunun daha sonra bir bakas tarafndan yaplm olabilecei de mmkndr. Btn bu nedenlerden dolay mevcut seyahatnamenin kaynak olarak kullanlmasnda belirtilen hususlarn dikkate alnmas ok nemli yanllklarn yaplmasn ve mteakip zamanlarda tekrar edilmesini nleyecektir. Buraya kadar seyyah ve seyahatnamesi hakknda eitli bilgiler farkl ynlerden ele alnp, ada eserlerle olan benzerlikleri ortaya konduktan sonra eserin muhtevas ve tarihi-corafi adan verdii nemli bilgilere de deinmek yerinde olur. Albertinin 5-34. sayfalar arasnda naklettii seyahatleri ve 35-59. sayfalar arasnda Osmanl idar yaps ve idarecileri zerine verdii bilgilerin kendisine ait olduu anlalmaktadr. rnek verecek olursak; 1609 ylndaki ilk seyahatinin sonlarna doru, Silivri aklarnda demirlemi olan Osmanl donanmasnn Toskana korsanlarnn zerine gittiine ilikin syledikleri tarihi gereklere uygunluk gstermektedir10. Gerekten de bu tarihte Kaptanderya Halil Paa komutasndaki byk bir Osmanl donanmas Malta valyeleri ve Toskana Grandukalna ait Santo Stefano valyelerine kar Akdenize almt11. Bunun yansra 1620 ylnda yeni sultan tebrik etmek zere stanbula gelen ran elilik heyeti ve hediyeleri hakknda naklettii bilgiler de seyyahn kendi gzlemlerine dayanmaktadr12. Dier yandan Osmanl Sultan II. Osmann tad unvanlar baln tayan blmde padiaha ait unvan ve elkablar da nakletmitir13. Bunun yansra Albertinin seyahati sresince takip ettii denizyolu ve stanbulPolonya arasndaki karayolu ile bu yol zerinde yer alan ehirler hakkndaki genel bilgiler,

10 11

Seyahatname, Seyahatname s. 16. Mustafa Sf, Mustafa Sfnin Zbdett-Tevrhi Haz. brahim Hakk uhadar, C. II, AnZbdett-Tevrhi, kara 2003, s. 124; Gaznme-i Hall Paa 1595-1623 (Tahlil ve Metin), Haz. Meltem Aydn, Gaznme znme1595Marmara ni. TAE. Yaymlanmam Doktora Tezi, stanbul 2010, s. 174-175; Mehmed b. , Mehmed, Mehmed b. Mehmed er-Rm (Edirneli)nin Nuhbett-Tevrih vel-Ahbr ve TerNuhbettvelTrh- l(Metin Tahliller), etinrh-i l-i Osman (Metin-Tahliller) Haz. Abdurrahman Sarl, stanbul ni. SBE. Yaymlanmam Doktora Tezi, stanbul 2000, s. 673; Ktib elebi, Tuhfetl-Kibr f Esfril-Bihr TuhfetlEsfril(Deniz Seferleri Hakknda Byklere Armaan), Haz. dris Bostan, Ankara 2008, s. 118; Armaan) Nim Mustafa Efendi, Trih-i Nam (Ravzatl-Hseyn f Hulasti Ahbril-Hfikayn) Trih(RavzatlAhbril-Hfikayn), Haz. Mehmet pirli, C. II, Ankara 2007, s. 377. Seyahatname, Seyahatname s. 56-57. Age, Age s. 35, 54-55; ben ki sultan-seltin-i cihn ve burhn- havkin-i devran tc-bah-

12 13

hsrevn- ry- zemin Sultan Osman Hn bin Sultan Ahmed Hn bin Sultan Mehmed Hn bin Sultan Murad Hn bin Sultan Selim Hnm. Bkz. Meryem Kaan, XVI. ve XVII.
OsmanlAhidnmeleri, Yzyllarda Osmanl-Venedik Ahidnmeleri Marmara ni. SBE. Yenia Tarihi ABD yaymlanmam Y.L. Tezi, stanbul 1995, s. 103.

TOMMASO ALBERTNN BALKAN SEYAHAT

345

Osmanl donanmas, korsanlar ve Osmanl-Polonya arasnda ticareti yaplan rnler gibi konularda verdii bilgiler kayda deerdir. VenedikVenedik-stanbul Denizyolu Albertinin seyahatnamesinin ilk blm Venedik-stanbul arasndaki deniz yolculuuna ayrlmtr. lk olarak 18 Mays 1609 tarihinde beraberindeki Venedikli tacirlerle birlikte Buona Ventura isimli bir Venedik gemisiyle Akdenize alan Alberti, srasyla Korfu, Zante, Sakz ve Gelibolu gzerghn takiben 19 Temmuzda stanbula ulamtr. Adriyatik Denizinden balayan yolculuun ilk gnlerinde, Zante Adas civarnda, skenderiyeden olduka zengin rnler getiren yedi Venedik tccar gemisine rastlayan Alberti ve arkadalarnn adadaki alt gnlk molalarnn bitiminde tekrar yola kan Buona Ventura, karlat frtnaya ramen yoluna devam etmitir. Ksa sreli bir dinlenmenin ardndan seyyahmz ve beraberindekiler 13 Haziranda kendileriyle ayn istikamete gitmekte olan bir Fransz tccar gemisiyle birlikte demir alm ve ayn 21inde, kuvvetli frtna nedeniyle, on sekiz gn konaklayacaklar Sakz Adasna varmlard. Ancak adada ba gsteren veba nedeniyle St. Anastasia kysna demirleyen gemideki yolcular ehir merkezine hi girmemi, sadece etraftaki kyleri gezinmilerdi. Hatta o gnlerde serinlemek amacyla denize giren seyyahmz bir boulma tehlikesi dahi yaamt14. Ayn 8inde Sakzdan ayrlan gemi 10 Temmuzda Truva yaknlarna geldiinde karlat iki Berberi gemisinden ancak anszn kan rzgar sayesinde kaabilmi, anakkale Boaznn iki yakasnda bulunan ve bir benzeri daha olmayan kalelere snmlard. Gerekli gmrk ilemleri ve kontroller iin burada kaldklar sre ierisinde etraf mahede eden Albertiye gre; civardaki baheler ve kyler ok gzel bir manzara sunmaktayd. Seyahatnamesinin gvenilirlii asndan nemli bir ipucu olarak grdmz notlar arasnda, Geliboluya ulatklar 12 Temmuz gecesi boazda grnen iki Kuzey Afrika gemisinin limana giriini de yle kaydetmitir: Daha nce arkamzda braktmz iki Berberi gemisi Napoli Valisinin bir olunun da

ierisinde bulunduu yelkenli bir Sevilla gemisinin ele geirili kutlamasnn bir sembol olarak top ve silah (vb.) atlar arasnda akam saatlerinde limana girdi. Bunun yansra, bahsi geen ocuu baka bir yere nakletmek zere [ele geirilen gemi dnda] Napoliden Sevillaya giden gemi daha ele geirilmiti. Sz konusu drt yelkenli de berberi gemileri tarafndan zapt edilmiti. Bunlarn ierisinde drt Zoccolanti Rahibi de bulunuyordu. Yukarda bahsedilen ocuk hari [ele geirilen] her ey Berberistana gtrld. Sevimli ve gzel olan bu ocuk yaklak on iki yandayd Onu padiaha sunmak iin [stanbula] gtrdler ve olduka kymetli olduu iin hemen devirdiler.15
Albertinin Cezayir korsanlar hakknda aktard bu ilgi ekici bilgiler Osmanl kaynaklar vastasyla da teyit edilebilmektedir. Yukarda bahsettiimiz gibi, bu tarihlerde Akdenize ynelik byk bir sefer hazrlnda olan Osmanl donanmas, stanbuldan iki menzil uzaklktaki Silivriye gelerek mutat zere bir mola vermiti. Bu srada, daha nce denize
14 15

Age, Age s. 5-14. Seyahatname, Seyahatname s. 15-16.

346 MKAL ACIPINAR

alan ve spanya Kralnn akrabalarndan Sicilya hkiminin olunun da aralarnda yer ald be yzden fazla yolcuyla spanyaya gitmekte olan bir gemiyi ele geiren Cezayir kaptanlarndan Ceneviz Cafer isimli Trk kaptan, yedeine ald Hristiyan gemisiyle birlikte Silivriye gelerek Kaptanderya Halil Paay ziyaret etmi, ardndan Sultan I. Ahmede sunulmak zere btn esirleri stanbula gndermiti. Yine ayn kaynaklara gre Halil Paa, bu nemli baarsndan dolay Ceneviz Cafere hilat giydirmi ve birok hediye vererek mkfatlandrmt16. Seyyahmzn Osmanl donanmas hakknda naklettii bilgiler bu kadarla snrl deildir. Geliboludan ayrldktan sonra, muhtemelen Silivride demirlemi olan esas donanmay gren Alberti, Halil Paann Akdenize alma nedenlerini de isabetli bir ekilde aktarmaktadr17: Ayn [Temmuz] 15inde Geliboludan ayrldk ve Marmara Krfezindeyken [Denizi]

Floransa gemilerini bulmaya giden iyi silahlanm yetmi gemiden mteekkil Trk donanmasyla karlatk.
Balkanlar ve Polonya Seyahati Alberti, 1609 ylnda stanbula varmasnn ardndan yaklak sene hibir ey kaleme almamtr. Bu sre zarfnda neler yaadna dair herhangi bir bilgi aktarmad iin hibir karmda bulunamyoruz. Fakat senenin ardndan onun seyahati yalnzca stanbulla snrl kalmam, buradan ticaret amacyla yk arabalarndan oluan bir kervanla Balkan karayolunu kullanarak Polonya topraklarna kadar gitmitir. Bu yolculuk sayesinde talyan seyyahn notlar arasnda Balkanlar ve bugnk Romanya hakknda da bilgiler bulabilmekteyiz. zellikle stanbul-Lvov arasndaki yollar ve yerleim yerleri hakknda genellikle ayrntdan uzak, bazense nispeten daha tafsilatl malumatn yer aldn grmekteyiz. 1612 ylnn sonlarndaki sz konusu yolculua ayrlan blm Tommaso Alberti Tarafndan stanbuldan Polonya-Lvova Karayoluyla Yaplan Yolculuk bal altnda kaleme alnmtr. 26 Kasm 1612 tarihinde beraberindeki Venedikli tccarla birlikte kilim, ravent ve ipek ykl bir Trk kervanyla stanbuldan hareket eden Albertinin yolculuu da olduka zor artlar altnda balad. Seyahatin balang tarihi itibariyle k mevsiminin iyice yaklat bir dnemde hareket eden onlarca arabadan mteekkil kervan, Edirne Kapdan karak iki gn iki gece yamur ve frtna altnda yol almaya devam etti. 8 Aralkta ksa bir mola verdikten sonra akam saatlerinde ihtiaml bir grntye sahip olan ve muhtemelen Silivri yaknlarnda Mimar Sinan tarafndan yaptrlan otuz iki gz bulunan Uzun Kprye ulatlar. Tamamen tatan yaplm, alak ancak birok gz bulunan kpr yaklak yarm mil uzunluundayd. 9 Aralk akam bir sahil kasabas olan Silivriye varan kervan, on bir gn

16

Mustafa Sf, age s. 123-124; Mehmed b. Mehmed, age s. 672-673; Ktib elebi, Fezleke, age, age, Metin, Tahlil ve Metin Haz. Zeynep Aycibin, Mimar Sinan ni. SBE. Ortaa ABD Yaymlanmam Doktora Tezi, stanbul 2007, s. 570; Ktib elebi, Tuhfetl-Kibr s. 118; Nim, age s. 377; Tuhfetl-Kibr, age, Ali Sinan Bilgili, Osmanl Tarih Yazarlarna Gre Sultan I. Ahmed Devri Deniz Muharebeleri (1603-1617), A.. Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 26, Erzurum 2004, s. 237. Dergisi, Seyahatname, Seyahatname s. 16.

17

TOMMASO ALBERTNN BALKAN SEYAHAT

347

sonra byk bir ticaret pazarna sahip orluya ulat. Muhtemelen kervann byklnden ve hava artlarndan dolay ok yava ilerleyen tccarlar akamzeri Edirneye geldi. Alberti, ehir hakknda maalesef ok az bilgi vermitir: Edirne eski ama kt bir ehir. Bu-

rada iki gn kaldk. Modenal Ludovico Zarlatini isimli sekiz yanda Trkletirilen bir devirmem vard Ayn 15inde gece yars buradan ayrldk ve akamzeri Bulgarlar tarafndan meskn Dervente Kyne18 ulatk
Ertesi gn Bulgar kynden ayrlan kervan, ekyalarla dolu ok tehlikeli ormanda, olduka kt bir yolda ve hi durmakszn yaan yamur altnda ilerlemeye devam etti. Nihayet yksek surlar olmayan, gzel bir alanda kurulan kt Aydos ehrine vardlar. Mteakip gnlerde trmanmas zor dalar ve geitleri kat eden Alberti ve arkadalar, Tatar aknlar nedeniyle terk edilen ve kervanlarn yamaland yerleim yerlerini geip, Balkar Dalar ve uzun nehirleri atktan sonra ayn 21inde Trklerin yaad Prevadiye ulatlar. Buras ova zerine kurulmu, surlar olmayan ve yksek dalarla evrelendiinden dolay olduka iyi muhafaza edilebilen bir yerleim yeriydi. Prevadiden ayrlarak Dobruca zerinden yola devam eden kervan, Trklerin din bayramlar nedeniyle kk bir kyde konaklamak zorunda kald. Kervanda yer alan araba sahiplerinin Trk olmas hasebiyle tccarlar da bayram kutlamak iin onlarla birlikte komu bir kyde verilen ziyafete katld. Ayn 25inde Trkler tarafndan meskn byk ormanlar ierisindeki bir ova zerinde bulunan ve surlar olmayan Pazarck (Barzargichi) ehrine ulatlar19. Usuz bucaksz Rumen ovalarn ve Tatar topraklarndaki irili ufakl birok yerleim yerini ardnda brakan Alberti, sonu gelmeyen bir denizde seyahat ediyor gibiydi. Arabalarn tekerlek izleri olmasa kaybolmalar iten bile deildi20. Rehberleri eliinde hi durmadan ilerleyen kervan, yolda Polonyadan stanbula gitmekte olan byk bir tccar kafilesiyle karlat. Aralk ay balarnda Tunaya ulaan ve nehir boyunca ilerleyen tccarlar bir liman ehri olan Mecina yani Maine21 ulat. Buras Osmanl Devletinin gmrk vergileri18

Kervann belirli menziller ve yollar takiben seyahat ettiini dikkate alrsak, sz konusu yerleim yerinin Trke Derbentten geldiini kabul edebiliriz. Bu bakmdan sz konusu ky Dou-Koca Balkan Danda (Karacada) nemli bir geit yeri olan Derbent Boaz (Bulgarca Derventski Prohod) olmaldr. (Bkz. M. Trker Acarolu, Bulgaristanda Trke Yer Adlar Klavuzu, Klavuzu Ankara 1988, s. 135). Yine o dnemde Aydosa ulamak iin buradaki menzilden 12 saat uzaklktaki Fakihler menzili yer almaktayd. yle ki Fakihler menzilinden sonra genellikle Aydos menzilinin kullanld gz nnde bulundurulursa, hem menzil hem de derbent olarak hizmet vermesi bakmndan Fakihler Karyesinin Drevente olmas da kuvvetle muhtemeldir. Bkz. Sema Altunan, XVIII. yyda Silistre Eyaletinde Haberleme A: Rumeli Sa Kol Menzilleri, OTAM, Say 18, Ankara 2005, s. 7-8. OTAM 19 Seyahatname, Seyahatname s. 19-21.
20

Age, Dnyas, Age s. 21; Fernand Braudel, Akdeniz ve Akdeniz Dnyas ev. M. Ali Klbay, C. I, Eren Yaynlar, stanbul 1989, s. 124.

21

Muhtemelen Osmanl belgelerinde Main olarak geen iskele olup ticaretin youn olarak yaand ve gmrk vergilerinin tahsil edildii Tuna kysnda yer alan bir yerleim yeridir. Bkz. Mihai Maxim, Osmanl Dneminde Bir Tuna Liman Kenti: brayil (Braila), Gneydou Dergisi, Avrupa Aratrmalar Dergisi Say 12 (1982-1998), s. 177. Ayrca o dnemde brail, sak, Tula, Main ve Ahyolu gibi Tuna kysnda bulunan iskelelerin gmrk ilerine ve tuzlalara

348 MKAL ACIPINAR

ni tahsil ettii bir iskeleydi. Mainde gerekli vergiler dendikten sonra btn mallar kayklara yklenerek Tunann te yakasna geildi. Bylece Hristiyan nfusun arlkta olduu Bodan zerinden Polonyaya doru yollarna devam ederek, 10 Aralkta Bodan Prensliine bal byk bir pazar olan Vasluiye (metinde Vasel) giri yaptlar. Buras olduka fazla nfus barndran, bir kiliseyle birlikte Bodan Prensinin saraynn bulunduu harap olmu bir yerleim yeriydi. Tommaso Alberti, Osmanl Devletine tbi bugnk Rumen topraklar hakknda nispeten daha ayrntl bilgiler vermektedir. Vasluide bir sre kaldktan sonra geni ormanlar takiben 15 Aralkta Bodan ve Moldovya prensinin ikamet ettii Ya ehrine vardlar. Surlar olmayan ehirde tamam ahap yaklak 8.000 hane, bir ksm ta yap ve bir ksm ise savalardan dolay22 harap olmu birka kilise mevcuttu. Prense ait saray, etraf kerestelerle kaplanm ta bir yapyd. Prens ehir merkezine gittii zaman tamam krmz renkte elbiselere sahip grz ve arkebzler kuanm 500 svari kendisine elik etmekteydi. Yine seyahatnameye gre; ehir olduka pis ve yrmeyi engelleyecek kadar amurlu olmasna ramen halk olduka konukseverdi. Havas ok souk olan Yata snmak iin soba kullanmaktaydlar. Blgede 24.000 ky bulunmaktayd ve halk 60.000 talleri23 tutarndaki yllk vergilerini Byk Trke vermekteydi24. Eflk ise 24.000 kyle birlikte 100.000 talleri25 vergi demekteydi26. 20 Aralkta kar ya altnda Yatan ayrlan Albertinin yer ald kervan, baz yerleim yerlerine uradktan sonra dondurucu souk yannda alk ve susuzluk gibi zor artlar altnda hibir kapal mekna snmadan yol almaya devam etti. 26 Aralkta nihayet Bodan Prensine bal son ehir olan Cutinoya ulatlar. Fakat ehri Lehler tarafndan tamamen yaklp yamalanm bir halde buldular. Mteakiben Camignizza, Sanuff, Nastasuff, Cosl,
Mukataac-i Evvel Kaleminin bakt da bilinmektedir. Bkz. Yusuf Halaolu, XIV-XVII. XIVYzyllarda Osmanllarda Devlet Tekilt ve Sosyal Yap, Ankara 1998, s. 80. Yap 22 Bodan prenslerinin Avusturyann mttefiki olarak hareket ettikleri XVI. yzyln sonlarnda balayan uzun sreli Osmanl-Avusturya savalarndan Ya ehri de etkilenmi, hatta 1594 ylnda ehirdeki btn Trkler ve Rumlar katledilmiti. Bkz. Abdlkadir zcan, Bodan, TDVA, C. VI, stanbul 1992, s. 270.
23 24

O dnemde kullanlan gm bir para birimi.

Ayrca Alberti tarafnda verilen bu rakamsal verilerin yansra, Bodan Prensliinin Osmanl Devletine 1456da 2.000, 1527de 10.0f00, 1541de 15.000, 1564-1565te 30.000, 1568-1569da 40.000 ve son olarak 1592-1593 dneminde yaklak 60.000 altn vergi dedii bilinmektedir. Bkz. Mihai Maxim, Moldova, TDVA C. 30, stanbul 2005, s. 236. Aka hesabyla 1587 yTDVA., lnda Bodan 3.940.000 ve 1591-1592de 7.000.000 aka hara gnderirken, Eflk 15851586da 7.000.000 ake ve 1591-1592 dneminde ise 10.000.000 aka gndermitir. Ayn yazar, XVI. Yzyln Son eyreinde Akenin Devalasyonu ve Eflk-Bodann Harac zerine Etkileri, IX. Trk Tarih Kongresi Bildirileri C. II, Ankara 1988, s. 1001-1009; Bunun Bildirileri, yansra Uzunarlya gre de, XVI. yzyln sonlar ve XVII. yzyln balarnda Bodann Osmanl Devletine dedii haracn miktar 70 yk yani 7 milyon aka civarndayd. Bkz. . Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi C. III/2, Ankara 1977, s. 100. Tarihi, Bodana karn Eflk, XVI. yzyln sonlar ve XVII. yzyln balarnda Osmanl hazinesine 100 yk (10 milyon) aka tutarnda bir hara gndermekteydi. Uzunarl, age s. 88. age, Seyahatname, Seyahatname s. 25-26.

25

26

TOMMASO ALBERTNN BALKAN SEYAHAT

349

Sbor ve Savannizza zerinden hareketle 30 Ocak 1613te Lvova giri yaptlar. 26 Kasmda stanbuldan balayan yolculuk yaklak dokuz hafta sonra, imdiki Ukrayna snrlar ierisinde yer alan, Lvovda sona ermi oldu27. Albertiye gre ehir hi gzel deildi ve evler tahtalarla rtlyd. Buna karlk krmz et, kmes hayvanlar ve gl balklar gibi rnler bol miktarda bulunmakta, gnmzdeki biraya benzer bir iecekle birlikte bol miktarda arap tketilmekteydi. Kadnlar dkkanlarda kendi ileriyle uramaktaydlar. Kadnlar arasnda gerek sokakta gerekse evlerinde dosta pmeleri yaygn bir adetti. Birok byk ticaret ehrine yakn olmasndan dolay Lvov da gelimi bir ticaret merkezi durumundayd. ehir hakknda ok ayrntl olmayan baz gzlemlerini aktaran ve yaklak ay kadar Lvovda kalan Alberti, 24 Nisan 1613te satn ald eitli mallarla birlikte stanbula doru yola kt. stanbula bir ksm nakit bir ksm ise eitli ticar rnlerden oluan bir kazanla dnmekteydi28. Lvovdan yola kan Alberti ve arkadalar, ehrin dnda arkadalarna ait bir evde geceledikten sonra ertesi gn, Adam Signaschi Palatino della Corona isimli tannm biri tarafndan kendilerine hediye edilen bir ift yk atyla yolculuklarna devam ettiler. Anlald kadaryla kervandan ayr hareket eden Alberti ve birka arkada, yolda karlatklar baz kimselerin kendilerini soyguncular konusunda uyarmas zerine kervann toplanma yeri olan Camignizzaya gitmek zere yollarn deitirdiler. 30 Nisanda ad geen ehirde toplanan her birisi 6 at koulmu 60 byk yk arabasyla eitli ticar rnlere ait ykler, samur, kurt ve tavan krkleri ile deri, bak ve birok dier emtiay barndran kervan 4 Maysta stanbul yoluna koyuldu29. Kafile daha nce geldii yolu takiben seyahatine sorunsuzca devam ediyordu. O dnemde ekyalk ve soygun faaliyetlerinin tccar kervanlar iin ne kadar tehlikeli olduuna ilikin birka anekdot aktaran seyyahmz, doa artlarnn da en az onlar kadar tehlike yaratabileceini mahede etmitir. 23 Maysta byk Balkan ormanna ulaan kervan sarp bir geitle karlam, uurumun kenarnda yer alan bu yol kervandaki arabalarn geiine izin vermemiti. yle ki ierisinde her birinde 500 adet olmak zere 30 kese spanyol riyali, samur krkler ve benzeri rnler yer alan arabalardan birisi geitte devrilmi, ancak etraftaki aa dallarnn arabann dmesine mani olmasyla btn mallar kurtarlarak yola devam edilebilmiti. Nihayet Aydos ve Silivri zerinden hareketle 1 Haziran 1613te stanbula dnmlerdi30. Polonyadan getirdii mallar stanbulda satan Albertinin buradaki ikmeti ok uzun srmedi. Yaklak hafta sonra 21 Haziran 1613 tarihinde bir kez daha Lvova giden seyyahmz, bu ikinci Polonya yolculuu hakknda, muhtemelen tekrardan kanmak adna, uzun uzadya bilgiler aktarmam sadece stanbuldan ayrl ve Lvova var (27 Temmuz) tarihlerini vermitir. ki haftadan biraz fazla bir sre Lvovda kaldktan sonra 13 Austosta memleketine gitmek zere Avrupa karayolunu tercih etmitir. Krakov, Prag ve Nrnberg
27 28 29 30

Age, s. 17-29. Age Age, Age s. 29-30. Age, Age s. 30-31. Age, Age s. 32-33.

350 MKAL ACIPINAR

gibi Orta Avrupa ehirlerini dolaarak Chiavenna ve mteakiben Milano zerinden Bolognaya ulaan Alberti, 20 Nisan 1614de Venedike gitmiti. Bir sre sonra bir baka Venedik gemisiyle ikinci stanbul yolculuuna kan Alberti, 30 Haziran 1614de yedi yl gibi uzun bir sre kalaca stanbula geldi. Seyyahmz, stanbulda kald yedi yllk sre zarfnda, Osmanl idaresine ilikin baz bilindik bilgiler hari, grp yaadklarn maalesef kaleme almamtr. Bu tarihten hemen sonra 1621 ylnda stanbuldan Venedike yapt karayolu seyahatini birka cmleyle ifade ederek bu uzun mesafeli ve ok ynl seyahat anlatsna son vermitir31. Osmanl dar Yaps Hakkndaki Gzlemler Yukarda da belirttiimiz zere, Albertinin seyahatlerine ilikin verdii ilgi ekici bilgilerin yan sra Osmanl saray ve ordusu, divan yeleri, idareciler (Beylerbeyi, Sancakbeyi vb), yine bu idarecilerin yazmalarnda kullandklar unvanlarla Osmanl hazinesi hakknda rakamlara dayal olarak aktard malumat da dikkati ekmektedir. Ona gre; devletin her trl vergiden elde ettii yllk geliri 6.000.000 yk akadan32 fazla idi. Bununla birlikte 1620 ylna kadar tahta kan Osmanl padiahlarnn isimlerini sraladktan sonra Sultan II. Osmann yenieriler tarafndan katledildiini syleyerek o sralarda henz stanbuldan ayrlmadnn ipucunu vermitir33. Bu bakmdan, I. Ahmed dneminde stanbula gelmesine ramen, Albertinin naklettii baz konularn ve gelimelerin ayrlmasna yakn bir zaman olan, II. Osman dnemine denk geldiini grmekteyiz. Nitekim 11 Kasm 1620, stanbul baln tayan ksmda ran elisinin stanbula giriini ve asker trenle karlanmasnn ardndan padiahn huzuruna kmasn u ekilde anlatmaktadr: Ayn 15inde ad geen eli, imparatorluk sarayna kadar sren ok gzel bir kortej

eliinde Sultann elini pmeye gitti. Eli, btn maiyeti gibi, olduka grkemli bir biimde giyinmiti. Daha sonra Sultana aada listelenen hediyeleri sundu: grkemli ve zengin kilimlerle sslenmi zerlerinde tahtrevanlar bulunan drt byk fil; ok gzel, eek byklnde, iki adet kaplan; vcudu bir kz kadar byk fakat bacaklar ksa, tysz, manda renginde, yz kze benzeyen ancak olduka uzun, burnunda [pane di zuccaroya benzeyen] bir kemik veya boynuzu bulunan, kk gzlere sahip, ksa kuyruklu bir gergedan; ok deerli mcevherlerle dolu kk bir kasa; muhteem samur krklerle kapl, ok gzel ve
31 32

Age, age, Age s. 33-34; Ayrca bkz. Yerasimos, age s. 181. Alberti mebla some daspri yani aka yk olarak vermitir. Dier yandan, verilen rakamn doruluu zerinde fikir yrtebilmek asndan bakldnda, 1608 ylnda Osmanl hazinesinin bte gelirleri 503.691.446 akaya tekabl ederken, 1643-44 yllarnda 514.467.015 akaya karlk geldiini belirtmekte fayda vardr. Bkz. Ahmet Tabakolu, XVII ve XVIII. Yzyl Osmanl Bteleri, .. ktisat Fakltesi Mecmuas C. 41, Say 1-4 (1985), s. 396; Yine Mecmuas, bu gelirler 1669-1670 yllarnda 612.528.960 aka olarak gereklemitir. Bkz. . Ltfi Barkan, Osmanl mparatorluu Btelerine Dair Notlar, .. ktisat Fakltesi Mecmuas C. 17, Mecmuas, Say 1-4 (1955), s. 193-224; Bu bakmdan eserde verilen rakam, yk itibariyle hesaplanrsa, olduka mbalaal grnmektedir. Seyahatname Seyahatname, s. 35-59. ahatname

33

TOMMASO ALBERTNN BALKAN SEYAHAT

351

zengin ipekli bir giysi; tm kymetli mcevherlerle bezenmi am klc; 50 deve yk ipek; 25 deve yk porselen; 25 deve yk ok gzel kilim; tamam gsterili ve zengin mcevherlerle kaplanm eyer takml gzel bir at34.
Seyahatnamenin ierdii bilgilerin gvenilirliini gstermesi bakmndan ayn elilik heyetiyle ilgili Nim tarafndan aktarlanlara da bakmak yerinde olur: Mh-

cumdellda [Nis.-May. 1619] Acem elisi Burun Kasm ki nmesinde Ydigr Ali Sultan- hulef yazard, gelip yz yk ipek ve drt fil ve bir gergedan ve baz ala ile Edirnekapsndan girip, Vefda Pertev Paa Sarayna nzl etti35. Grld zere Albertinin
daha tafsilatl olarak aktard bilgiler Osmanl kaynaklar tarafndan da teyit edilmektedir. Buraya kadar sadece ran elisinin ziyaretini ve II. Osmana getirdii hediyeleri anlatan Alberti, ayr bir balk altnda sultann tahta kn kutlamaya gelen Avrupal dier eliler ve sunduklar pike miktarlarn vermeyi de ihmal etmemitir. Buna gre 1620 ylnda Osmanl Saraynda hazr bulunan eliler ve sunduklar hediyeleri u ekildedir: mparatorluk elisi: 100 zecchini36, Fransa elisi: 40 zecchini, Venedik baylosu: hedi-

ye yok, Venedik olaanst elisi: 50 zecchini, ngiltere elisi: 40 zecchini, Flandra lkesi elisi: 40 zecchini, Polonya elisi: 60 zecchini, Macaristan elisi: 40 zecchini, Bohemya elisi: 40 zecchini, Silezya elisi: 40 zecchini, Moravya elisi: 40 zecchini, Alman Eyaletlerinin elisi: 40 zecchini, Transilvanya elisi: 25 zecchini, Dubrovnik elisi: 25 zecchini, Eflak prensi: 25 zecchini, Bodan prensi: 25 zecchini, ran elisi: 400 zecchini, Fas elisi: 100 zecchini, Grc (Mingrelia) elisi: 10 zecchini37.
Tommaso Alberti, Sultan II. Osmann tahta kn tebrik etmeye gelen lkelerin elileri hakknda bunlar aktardktan sonra, sarayla ilgili Ottaviano Bondan aynen ald blme gemitir ki yukarda bahsedilen sebeplerden tr bu blm tekrar deerlendirmeyeceiz. Sonu Trk tarihi asndan ok deerli bilgileri ihtiva eden ve gnmzde dahi ok fazla faydalanlmayan talyan seyahatnameleri arasnda yer alan Tommaso Albertinin seyahatnamesindeki blmlerin byk ksm baka bir hatrattan alnt olduu iin almamzda ok fazla ele alnmamtr. Ancak bundan sonra yaplacak almalarda sz konusu durumun gz nnde bulundurulmas gerektii aka ortaya konmu olmakla birlikte, bu blm dnda eserde yer alan yolculuk anlatlarnn, aksi ortaya konmadka, gerek Osmanl Devleti gerekse stanbul-Polonya arasndaki ticaret ve gzerghlar hakknda olduka zgn ve gvenilir bilgiler ierdii aktr.
34 35 36

Age, Age s. 56-57. Nim, age II, s. 448. age,

Zecchino (oulu Zecchini), genellikle 3.5 gramlk saf altndan darp edilen ve XVI. yzyldan itibaren ilk zamanlarda tedavlde olan Venedik altn dukalarnn yerini alan para birimidir. Bkz. Frederic C. Lane, Venice: A Maritime Republic Baltimore-Maryland 1973, s. 148Republic, 149. Age, Age s. 58-59.

37

352 MKAL ACIPINAR

Albertinin Osmanl saray ve idar yaps hakknda verdii bilgileri Ottoviano Bondan aynen alm olmas, yazarn baz Batl seyyahlarda grlen teki algsna dayal olarak Osmanl Devleti iin ne tr bir bak asna sahip olduunu tafsilatl olarak deerlendirmemiz mmkn olmamaktadr. Bununla birlikte, stanbulda kald uzun sre ierisinde gzlemlediklerini aktarmam olsa da, seyahati srasnda - anakkale Boazndaki ikisinin de bir benzeri olmadna inanyorum eklinde tarif ettii kalelerde olduu gibi - grd bir ksm Trk ehirleri ve yaplar hakkndaki olumlu ifadelerine dayanarak kendisinin ok nyargl biri olmadn syleyebiliriz. Dier yandan XVII. yzyl balarnda stanbulun Bat ve Dou ticaret hatt zerinde hala canl bir merkez olduu kolaylkla anlalabilmektedir. zellikle hava artlar ne olursa olsun Balkanlar zerinden Kuzey Karadenize kadar uzanan bir sahada cereyan eden ticaretin ekli ve bu ticarete esas tekil eden emtia hakknda da nemli ipular elde edebilmekteyiz. Bilhassa Bodan ve Eflak Prensliklerinin de katld uzun sreli Osmanl-Avusturya savalar nedeniyle tahrip olan Balkan ehirleri hakknda yer yer karlatmz bilgiler de gzden kamamaktadr. Ayrca, II. Osman dnemiyle ilgili daha ayrntl bilgi ve tasvirlerin yer ald ksmlar, seyyahmzn son gnlerini geirdii stanbuldaki Osmanl idar yapsna ilikin gzlemlerine dayanmaktadr.

KAYNAKA
ACAROLU M. Trker, Bulgaristanda Trke Yer Adlar Klavuzu, Ankara 1988. Yer Klavuzu ALBERT Tommaso, Viaggio a Costantinopoli di Tommaso Alberti (1609-1621) Ya(1609-1621), ymlayan: Alberto Bacchi della Lega, Bologna 1889. ALTUNAN Sema, XVIII. yyda Silistre Eyaletinde Haberleme A: Rumeli Sa Kol Menzilleri, OTAM Say 18, Ankara 2005, s. 1-20. OTAM, BLGL Ali Sinan, Osmanl Tarih Yazarlarna Gre Sultan I. Ahmed Devri Deniz Muharebeleri (1603-1617), A.. Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 26, ErzuDergisi, rum, 235-246. BON Ottaviano, Il serraglio del Gransignore, Haz. Bruno Basile, Salerno Editrice, Ro, ma 2002. BRAUDEL Fernand, Akdeniz ve Akdeniz Dnyas ev. M. Ali Klbay, C. I, Eren Dnyas, Yaynlar, stanbul 1989. Descrizioni del Serraglio del Gransignore fatta dal Bailo Ottaviano Bon (1608), Ed. Nicol Barozzi ve Guglielmo Berchet, Le Relazioni degli Stati Europei: Lette al senato degli ambasciatori Veneziani del secolo decimosettimo, Turchia, Venezia 1871. Gaznme1595Metin), Gaznme-i Hall Paa 1595-1623 (Tahlil ve Metin) Haz. Meltem Aydn, Marmara ni. TAE. Yaymlanmam Doktora Tezi, stanbul 2010. GROL mit, talyan Edebiyatnda Trkler (Balangcndan 1982ye) Ankara 1987. 1982ye), HALAOLU Yusuf, XIV-XVII. Yzyllarda Osmanllarda Devlet Tekilt ve Sosyal XIVYap, Yap Ankara 1998.

TOMMASO ALBERTNN BALKAN SEYAHAT

353

KAAN Meryem, XVI. ve XVII. Yzyllarda Osmanl-Venedik Ahidnmeleri MarOsmanl-Venedik Ahidnmeleri, mara ni. SBE. Yenia Tarihi ABD Yaymlanmam Y.L. Tezi, stanbul 1995. KTB ELEB, Fezleke, Tahlil ve Metin, Haz. Zeynep Aycibin, Mimar Sinan ni. SBE. Ortaa ABD Yaymlanmam Doktora Tezi, stanbul 2007. -----, Tuhfetl-Kibr f Esfril-Bihr (Deniz Seferleri Hakknda Byklere Armaan) TuhfetlEsfrilArmaan), Haz. dris Bostan, Ankara 2008. LANE Frederic C., Venice: A Maritime Republic, Baltimore-Maryland 1973. Republic MAXIM Mihai, Osmanl Dneminde Bir Tuna Liman Kenti: brayil (Braila), GneyGneyDergisi, dou Avrupa Aratrmalar Dergisi Say 12 (1982-1998), s. 173-187. -----, XVI. Yzyln Son eyreinde Akenin Devalasyonu ve Eflk-Bodann Harac zerine Etkileri, IX. Trk Tarih Kongresi Bildirileri C. II, Ankara 1988, s. 1001-1009. Bildirileri, -----, Moldova, TDVA C. 30, stanbul 2005, s. 236-238. TDVA., MEHMED b. Mehmed, Mehmed b. Mehmed er-Rm (Edirneli)nin NuhbetterNuhbettTrh- l(Metin-Tahliller), Tevrih vel-Ahbr ve Trh-i l-i Osman (Metin-Tahliller) Haz. Abdurrahman Sarl, velstanbul ni. SBE. Yaymlanmam Doktora Tezi, stanbul 2000. NM Mustafa Efendi, Trih-i Nam (Ravzatl-Hseyn f Hulasti AhbrilTrih(RavzatlAhbrilHfikayn), Hfikayn) Haz. Mehmet pirli, C. II, Ankara 2007. ZCAN Abdlkadir, Bodan, TDVA C. VI, stanbul 1992, s. 269-271. TDVA, SF Mustafa, Mustafa Sfnin Zbdett-Tevrhi Haz. brahim Hakk uhadar, C. Zbdett-Tevrhi, II, Ankara 2003. SCARDCCHO Andrea, Viaggio a Costantinopoli di Tommaso Alberti (1609-1621) (1609-1621), Edizioni digitali del CISVA, 2006. TABAKOLU Ahmet, XVII ve XVIII. Yzyl Osmanl Bteleri, .. ktisat FaklFaklMecmuas, tesi Mecmuas C. 41, Say 1-4 (1985), s.389-414. UZUNARILI . Hakk, Osmanl Tarihi C. III/2, Ankara 1977. Tarihi, WITHERS Robert, A Description of the Grand Signors Seraglio or Turkish Emperours Court, Ed. John Greaves 1650. -----, Byk Efendinin Saray ev. Cahit Kayra, Pera Turizm ve Tic., stanbul 1996 Saray, ve Yeditepe Yaynevi, stanbul 2010. YERASMOS Stefanos, Alberti, Tommaso, Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi Ansiklopedisi, C. I, stanbul 1993, s. 181.

354 MKAL ACIPINAR

Harita: Harita Tommaso Albertinin Seyahat Gzergh