Rüzgar Türbinleri Sendromu

Dr.
Nina Pierpont
Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)
Sayfa 1
Rzgr Trbini Sendromu: Doal bir deney raporu

Dr. Nina Pierpont, Tp-Bilim Doktoru (MD, PhD) Trke'ye eviren: Serhat Elfun Demirkol
zet
__________________________________________________________________________ 20 Aralk 2009 Bu kitap, 2004 ylndan bu yana kurulmu byk endstriyel rzgr trbinlerinin (1.5-3 MegaVat) yaknnda yaayan semptomatik insanlar zerinde yaplm kendine zg bir aratrmay sunan bilimsel bir rapordur. Bu raporun bulgular unlardr: 1. Rzgr trbinleri, Rzgr Trbini Sendromuna neden olur. Trbinlere yaknken insanlarn baz semptomlara sahip olduunu ve uzaklatklarnda bu semptomlarn ortadan kalktn biliyoruz. alma yaplan aileler, sahip olduklar semptomlardan kurtulmak iin tanmak zorunda olduklarn kendileri fark etti ve onda dokuzu tand. Bazlar evlerini satt, bazlar da terk etti. 2. nsanlar rahatszlktan dolay evlerini terk etmez. Uyku yoksunluu, ba dnmesi ve bulant gibi semptomlar rahatszlk olarak saylamaz. 3. nsanlarn sahip olduklar semptomlar birbiriyle tutarldr, bundan dolay da sendrom terimi kullanr. 4. Semptomlar, uyku bozukluu ve yoksunluu, ba ars, kulak nlamas, kulaklarda basn, sersemlik hissi, ba dnmesi, bulant, bulank grme, kalp arpnts, asabiyet, konsantrasyon ve hafza problemleri, hareket duyarllyla ilikili panik nbetleri, uyankken veya uykuluyken ortaya kan titremedir. 5. ocuklar, en az yetikinler kadar (zellikle yallar) etkileniyor. 6. Daha nceden migren rahatszl, hareket duyarll veya i kulak hasar (endstriyel grltlerden kaynakl duyma kayb gibi) olanlar dierlerine gre daha kolay etkileniyor. Bu sonular istatistiksel olarak nemli (p < 0.01). 7. Rzgr Trbini Sendromu'nun semptomlar istatistiksel olarak daha nceden var olan kayg bozukluu veya dier zihinsel hastalklarla ilikili deil. 8. 10 aile / 38 kii, duyarllk veya risk faktrlerine ilikin saysal anlamllk iin yeterliydi. 9. Duyarllk faktrleri, Rzgr Trbini Sendromunun patofizyolojisi hakknda ipucu verir. Semtomlar, vestibler (i kulak denge organ) ilev bozukluunun neden
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 2
olduu sendromlara benzer. zellikle dk frekansl grlt ve/veya titreim denge ve konum hissinde bozulmaya neden olur. 10. Gncel tp literatrn kapsaml olarak gzden geirdiimizde, dengeyle ilikili sinirsel uyarlarn beynin eitli blgelerini ve ilevlerini nasl etkiledii ortaya kar. Bunlar, mekansal farkndalk, mekansal hafza, mekansal problem zm, korku, kayg bozukluu, otonomik ilevler (bulant, arpnt gibi) ve kanmal renmedir. Bu bilinen sinirsel ilikiler, Rzgr Trbini Sendromu iin salam bir anatomik ve fizyolojik temel salar. 11. Denekler bu etkileri tecrbe ettikleri iin ses ve titreimin beden boluklar (gs, kafatas, gzler, boaz, kulaklar) ierisindeki rezonans hakknda tbbi ve teknik literatr incelendi. 12. Dk frekansl grlt maruziyeti (hem deneysel hem de evresel olarak) zerine yaynlanm almalar gzden geirildi. Bu almalar, insanlarda ortaya kan etkilerin Rzgr Trbini Sendromu ile benzer veya ayn olduunu gsteriyor. 1996 ylnda Almanya'da yaplan bir alma gerekten de Rzgr Trbin Sendromu olabilir. 13. sve ve Hollanda'da rzgr trbinlerinin yaknnda yaayan insanlarla posta yoluyla yaplan son aratrmalar incelendi. Bu aratrmalar, kiilerin A-arlkl trafik, tren ve uak grltsnden ok daha dk seviyede olan rzgr trbini grltsnden ciddi bir ekilde rahatsz olduklarn gsteriyor. 14. Ortam grltsnn kalp damar salna ve ocuklarn renme becerilerine olan etkilerini belgeleyen yaynlanm literatr gzden geirildi. Dnya Salk rgt, salk nedenlerinden dolay ou lkede geceleri gzlenenden daha dk bir grlt eii tavsiye eder zellikle dk frekansl grltlerde. 15. Rzgr Trbini Sendromu, insanlarn evlerini terk etmelerine neden olacak kadar ciddi semptomlara verilen bir isim ve tbbi bir tanmdr. Bu gibi semptomlar iin tbbi risk faktrlerini saptar. Bu alma ve raporda gzden geirilen dier almalar, gvenli mesafenin en az 2 kilometre olacan gsteriyor. Daha byk trbinler ve deiik toporafyalar iin bu mesafe daha fazladr. Fiziksel nedenleri ve fizyolojik mekanizmalar aklamak, rzgr trbinlerinin yaknnda yaamann sala olan dier etkilerini aratrmak, ka insann etkilendiini belirlemek ve zellikle ocuklar gibi belirli gruplar zerindeki etkilerini aratrmak iin ek bir aratrma gerekmektedir. Bunun iin bte ayrlmas uygundur. Kitap ek olarak unlar kapsamaktadr: A) Vaka gemileri tm deneklerin tecrbeleri ve szleri (ocuklar dahil) tablo halinde dzenlenmi bir ekilde sunuldu. B) Rapor, bilimsel olmayan, insanlarn anlayabilecei bir dil ile almann tbbi, teknik ve istatistiksel ynlerini aklayarak yeniden sunuldu. Bu blm resimlerle aklanyor. C) Bilim insanlar ve niversite doktorlarnn hakemlii ve yorumlar. D) Giri, bilimsel ve tbbi kaynaklarn listesi, terimler szl ve ksaltma listesi.
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 3
Dr. Nina Pierpont
Rzgr Trbini Sendromu Doal bir deney raporu

Ksaltlm Versiyon* *Ksaltlm Versiyonun tm haklar Nina Pierponta aittir. Hibir yere aktarlamaz veya ngilizce olarak yaylamaz. ngilizce dndaki dillere evrilmek zere hazrlanmtr. Kitab dier dillere evirmek isteyen ve byle bir eviriyi aktarmadan veya ak bir ekilde yaymadan nce herkes Nina Pierponttan izin almak zorundadr. K-Selected Books Santa Fe, NM
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 4
Nina Pierpont, 2009. Her hakk sakldr. Bu kitap iindeki grseller dahil yayncnn yazl izni olmadan hibir ekilde btn olarak veya paralar halinde yaynlanamaz (Birleik Devletler Telif Haklar Kanunu'nun 107 ve 108. Blmlerinin izin verdii kopyalamadan baka ve medyadaki inceleme yazlar haricinde). Bu yasak zellikle Google Kitap Arama ve dier kitap arama hizmetleri iin de geerlidir. Jordan Klassen tarafndan tasarlanm ve derlenmitir. King Printing, Lowell, Mass tarafndan Amerika Birleik Devletleri'nde baslmtr. Yaynn katologlanmas Quality Books tarafndan salanmtr. Pierpont, Nina. Rzgr trbini sendromu: doal bir deney raporu / Nina Pierpont. p. cm. Bibliyografik referanslar dahil. ISBN-13: 978-0-9841827-0-1 ISBN-10: 0-9841827-0-5 1. Vestibler aygtlarHastalklar. 2. Rzgr trbinleriSalk asndan. 3. Sendromlar. I. Balk. RF260.P54 2009 617.882 QBI09-600120
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 5
Rzgr Trbini Sendromu: Doal bir deney raporu

eviri iin ksaltlm versiyon
ngilizce olan Rzgr Trbini Sendromu blmlk bir kitaptr (ek olarak bir giri blm, terimler szl, ksaltmalar listesi, kaynak listesi, hakem raporlar ve dier yorumlar da yer alyor). Bu blm: Klinisyenler iin Rapor, ilk zgn veriyi ve analizi sunan ve tm kaynaklarla ilgili klinik ve bilimsel literatr tartan bilimsel bir makaledir. Vaka ncelemeleri, deneklerin rzgr trbinlerine maruziyetinden nce, srasnda ve sonrasndaki grme verilerini tablo halinde dzenlenmi bir ekilde sunar. Klinisyen Olmayanlar iin Rapor, aratrma ve tartmay herkesin anlayabilecei bir dilde sunar. Bu blmde kaynak verilmez. Gemi almalarn aklanmas, daha ksa yntem ve analiz, daha az detayl literatr tartmas yer alr. eviri iin ksaltlm olan bu kitap sadece Klinisyen Olmayanlar iin Raporu, hakem raporlar ve dier yorumlar ierir. Giri ve Klinisyenler iin Rapor blmlerinden eitli ksa blmler bu kitaba dahil edilmitir, ancak kaynaklar dahil edilmemitir. Bu nedenle, bilim insanlar, doktorlar ve avukatlar iin, Klinisyenler iin Rapor'a ve kaynaklara bir giri saylr. Klinisyen Olmayanlar iin Rapor'u, Rzgr Trbini Sendromu'ndan ikayet ekenlerden bu konudaki tartmalarda yer alan yerel makamlara kadar bilim insan olmayan kiilerin bu aratrmadan faydalanmas iin yazdm. evirilerden beklediim de budur.
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 6
arpc. lgi ekici. nemli. --ROBERT M. MAY, PhD, Profesr, Oxford OM AC Kt FRS Lordu. Kraliyet Dernei Bakan (20002005), ngiliz Hkmetinin Ba Bilim Danman (1995 2000). Lord May, halen kresel snma aratrmasnn ban ekiyor ve epidemiyolojik aratrmada bir nc kabul ediliyor.
Dr. Pierpont, duyusal ve dier bedensel sistemler zerinde etkisi olan dk frekansl, grece yksek titreimli kuvvetlere tepki gsteren yeni bir insan grubunu kliniksel olarak tanmlad. Dikkatli klinik gzlemleri, dk frenkansl sonarn dalglar zerindeki etkileri de olmak zere sesalt dalgalarn insanlar zerindeki zararl etkilerini aklayan raporlara uygundur. Pierpont'un inceledii klinik semptomlarn bazlarn aklayabilecek klinik koullar mevcuttur (atlayan yarm daire kanallar gibi), ancak grece sk rastlanmayan bu koul Pierpont'un tm gzlemlerini aklayamaz. Dr. Pierpont'un parlak gzlemleri iyi kontroll, bir ok blgede gerekleen, ok kurumlu bir almay harekete geirmelidir. --F. OWEN BLACK, Tp Doktoru, Amerikan Cerrahlar Koleji yesi, Nro-Otoloji Aratrmas st Dzey Yneticisi ve Bilimadam, Legacy Salk Sistemi, Portland, Oregon. Dr. Black, Amerika'daki denge ve mekansal ynelme zerine nde gelen klinik aratrmaclarndan biri olarak kabul ediliyor.
Mevcut inann zayfln ortaya karan nceki pek ok tp ncs gibi, Dr. Nina Pierpont da ok fazla iftira ve eletiriye maruz kalmt. Bu nemli kitabn baslmas, onun salam karakterinin ve inancnn bir mkfatdr. Rzgr trbinlerinin neden olduu zarar detayl bir ekilde kayda almas, gelecekteki aratrmalar iin salam temeller salayacaktr. 'Rzgar iftliklerini' dnen tm yatrmclarn kesinlikle okumas gerekli. --CHRISTOPHER HANNING, Tp Doktoru, Kraliyet Anestezi Uzmanlar Koleji yesi, Kraliyet Cerrahlar Koleji yesi, Kraliyet Doktorlar Koleji Diplomas. ngiliz Uyku Dernei kurucusu olan Dr. Hanning, nde gelen bir uyku klinisyeni ve aratrmacsdr. ngiltere'deki en byk uyku bozukluu kliniklerinden biri olan Leicester Hastanesi Uyku Klinii ve Laboratuar Yneticilii'nden emekli olmutur.
Sra d bir kitap. Kiisel ve tutkulu. nsan okumaya zorluyor. Ama daha fazlas var gvenilir, titiz ve bilimsel. Grltnn salmz nasl etkilediini anatomik, fizyolojik ve patofizyolojik olarak ok iyi anlatyor. Akas konuyla ilgili yazlm en nemli kitap.
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 7
Dr. Pierpont'un detayl klinik almalarna ek olarak, olumsuz salk etkileriyle ilgili Japonya, Yeni Zelanda, ngiltere, ABD ve Kanada'dan pek ok kant mevcuttur. Ayrca Avrupa Birlii'nden rzgr iftliklerinin salk asndan ve dier olumsuz etkilerine dair soruturma talep eden 19 Avrupa lkesinden 357 kurum bulunuyor. En azndan AB'nin Dr. Pierpont'a danmas akllca olacaktr. Salk hizmetleri alanlarnn, zellikle de klinisyenlerin kesinlikle okumas gereken bir kitap. Politikaclarn, szde yeil enerjiye ynelik acele kararlarn ciddi sonular olduunu syleyen seslere kulak asmasn bekleyemeyiz. --ROBERT Y. McMURTRY, Tp Doktoru, Kraliyet Cerrahlar Koleji yesi, Amerikan Cerrahlar Koleji yesi. Tp ve Di Hekimlii Eski Dekan, Schulich Tp ve Di Hekimlii Fakltesi, Western Ontario niversitesi. Dr. McMurtry, Kanada Salk Konseyi yesi ve Kanada Salk Bakanl Halk Sal ubesi'nin kurucu Bakan Yardmcs olarak, hem lke hem de il seviyesinde Kanada halk sal siyasetinde uzun ve deerli bir kariye sahiptir.
Dr. Pierpont harika ve gl bir kitap yazm. Olaanst aklk ile verileri ortaya koyuu gerekten de harika. Bulgularnn, Rzgr Trbini Sendromu ile ilgili politikalar ekillendirebilen ve bu konudaki aratrmalar geniletebilen kiilerin dikkatini ekmesini yrekten umut ediyorum. --JACK G. GOELLNER, Fahri Ynetici, The Johns Hopkins niversitesi Basmevi (1878'de kurulmu olan Amerika'nn en eski niversite basmevi). Basmevi, Bay Goellnerin ynetici olarak grev yapt srada, tbbi yaynlaryla nlenen bir dnya lideri haline gelmitir.
Dr. Pierpont, rzgr trbinleriyle ilgili sadece yenilenebilir enerji kartlar ve destekileri arasnda deil ayn zamanda bu lkenin evresel duyarllkla hareket etmesini isteyenlerin de iinde olduu bir tartmaya nemli bir katk salamtr. Yapabileceimiz ve yapmamz gereken bir tartma. --INDEPENDENT (ngiltere) YAYIN KURULU, 2 Austos 2009
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 8
Klinisyen Olmayanlar iin Rapor

zet ve Temel almalar
2004 ylndan bu yana ina edilmi olan byk (1.5 3 MegaVat) rzgr trbinlerinin yaknnda yaayan 10 aile ile grtm. Bebeklerden 75 yana kadar 38 kii. Semptomlar bir kme oluturuyordu. (Klinik terimler iin szle baknz.) 1. uyku bozukluu 2. ba ars 3. kulak nlamas 4. kulakta basn 5. sersemlik hissi 6. ba dnmesi (Dengesini kaybetme ve vcudun ya da evrenin kendi etrafnda dnme duygusu) 7. bulant 8. bulank grme 9. kalp arpnts 10. asabiyet 11. konsantrasyon ve hafza problemleri 12. hareket duyarllyla ilikili panik nbetleri, uyankken veya uykuluyken ortaya kan titreme Bu ailelerdeki kiiler, evlerinin yaknndaki trbinler almaya baladktan sonra bu semptomlar gelitirdiklerini fark etti. Uzaklatklarnda, belirtilerin de kaybolduunu fark ettiler. Geri geldiklerinde, semptomlar da geliyordu. On aileden sekizi evlerinden tand nk semptomlarla baa kamyorlard. Hatta baz durumlarda evlerini terk ettiler. Bu nedenle, raporumun kesin sonucu rzgr trbinlerinin Rzgr Trbini Sendromu (RTS) semptomlarna neden olduudur. Bunu, yukarda tanmladm gibi sa duyulu bir ekilde gsteriyorum. Bir eye aklk getirelim. Trbinlerin yaknnda yaayan herkes bu semptomlara sahip olmuyor. Tek bana, btesiz bir aratrmac olarak, hangi mesafelerde insanlarn yzde kann bu semptomlara sahip olduklarn hesaplamak iin gerekli rnekleri elde edemedim. kinci olarak bunun yaplmas gerekiyor. Ancak neden baz insanlarn daha hassas ve kimlerin hassas olduuna gz atabilirdim (ve attm). Rzgr Trbini Sendromu'nun patofizyolojisini aratrmak iin bu rnekleri kullandm (insanlarn iinde bu belirli semptomlar ortaya karan neler oluyor). Okuyuculardan bu almaya dikkatle gz atmalarn trbinlerin yaknnda yaayan insanlarn neleri tecrbe ettikleri ve gemiteki salk durumlarndan edindiim detayl hesaplamalar ve
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 9
bu makinelere maruz kalp kalmamalar gerektiine kendilerinin karar verebilmelerini isterim.1 Diyelim ki, daha nceden migren, hareket duyarll (araba yahut deniz tutmas gibi) veya i kulak hasar olan insanlarn bu semptomlara kar zellikle hassas olduklarn matematiksel olarak kantlayabildim. Ayn ekilde, kayg bozukluu yahut daha nceden dier zihinsel problemleri olan insanlarn bu semptomlara kar zellikle hassas olduklarn gsterebildim. Bu, evlerinin yaknndaki trbinlerden endie duyan yahut holanmayan insanlarn hastalandklarn aklayan rzgr endstrisinin raporlarn yalanlyor ve bunun tam anlamyla sama olduunu gsteriyorum. Kantlar bir araya getirirken meydana gelen ey u. Dk frekansl grlt veya titreim, denge sisteminin bedenin hareket ettiini dnmesini salar. Deniz tutmas gibi. (nsann denge sisteminin i kulak, gzler, kaslar ve eklemler, gs ve karn ierisinden sinir sinyalleri alan karmak bir beyin sistemi olduunu anlamak nemli.) Gzler iin iine girdiinde, trbin baklarnn glge titremesinden kaynakl grsel karklk denge karklna eklenir.) Bunu tekrar edeyim, nk ok ama ok nemli. Trbinlerden kaynaklanan dk frekansl grlt yahut titreim bedenin hareket ettiini dnmesini salar. Ne fark eder? O kadar da hzl deil! Son on yldaki aratrmalar bedenimizin denge ve hareketi birbirine uygun hale getirirken beynin aslacak eitlikteki fonksiyonlarn dorudan etkilediini kesin olarak gstermitir. Nasl? Denge organlarn ok sayda, grnte alkasz beyin fonksiyonlarna dorudan balayan nrolojik balantlar ile. Bunu tekrar ifade edeceim, nk bu raporun ortaya att iddia iin nemlidir. Bedenlerimiz denge ve hareketi alglarken ilk bakta denge ve hareketle tmyle alkasz gzkebilen ok sayda beyin fonksiyonunu etkiler. Dediim gibi, en gncel denge aratrmalar bize bunu sylyor daha doru bir ekilde, psikiyatri, nroloji ve bilisel aratrmalarla birletirilmi denge aratrmalar. Bu arada, bu tarz aratrmalarda uzmanlaan insanlara otonrolog (Avrupa) ve nrotolog (Amerika Birleik Devletleri) denir. (Oto, kulak; nro, beyin anlamndadr.) Denge ve hareket algmzdan etkilenen grnte alkasz beyin fonksiyonlar neler? 1. Otomatik veya refleks kas hareketleri. Bunlar, gzlerin hareketlerini otomatik olarak ban hareketleriyle dengeleyen vestibler-okler refleksi, hareket sresince duruu srdrmek iin boyun ve srttaki kaslar dinamik olarak dzenleyen vestiblerkolli ve vestibler-omurga refleksleridir. 1. Bkz. Nina Pierpont, Wind Turbine Syndrome: A Report on a Natural Experiment (Sante Fe, NM: K-Selected Books, 2009), s. 294. ngilizce raporun tamam.
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 10
2. Uyarlma. Dikkat, alarm ve tetikte olmay kapsar. 3. Mekansal ileme ve hafza. Mekansal ileme, grnt temelli veya ekil temelli dntr. u iler iin srekli olarak kullanrz: a) bir eyler tasarlamak b) nesnelerin nerede olduklarn veya nereye gittiklerini hatrlamak c) bir yere nasl gidileceini hatrlamak d) bir eylerin nasl altn anlamak e) bir eyi ne ekilde imal etmek istediimizi tasarlamak f) bir eyi nasl bir araya getirebileceimizi veya tamir edeceimizi hesaplamak g) bir ey iin en iyi yntemi ve zamanlamay hesaplamak (mutfakta, tarlada, balk teknesinde, arazide yahut eitli ilerdeki almalarmz) h) bir yere girdiimizde ne aryor olduumuzu hatrlamak (ardaki iler gibi) i) matematik kavramlarn anlamak j) dier nemli dnme fonksiyonlar 4. Korkunun fizyolojik belirtileri. Kalbin hzla arpmas, kan basncnn artmas, terleme, bulant, titreme ve ar tetiklik hali. 5. Kanmal renme. Canllarn potansiyel olarak zararl eylerden saknmalarn salama ilevine sahip bir refleks renme eididir. Hem hayvanlar hem de insanlar iin verilebilecek klasik bir rnek, belirli bir gdann yenilmesinden sonra kusmadr. Sonrasnda, gdann kendisi kusmaya neden olmasa da ve hatta bir defa gereklese bile, uzun bir sre o gdadan saknrz. (ocukken bu deneyimi yaadnz hatrlyor musunuz?) Bu eit renme olduka etkili ve otomatiktir, yle ki bu deneyim ile ilikili ortamda bulunmak dahi bulant hissini tetikleyebilir belirli bir gday koklamak veya grmek yahut ayn lokantaya yaklamak gibi. Bu, eski bir evrimsel reflekstir, memelileri ve kular zehirli eyler yemekten uzak tutmak iin tasarlanmtr (kelebek evrimi iin baz ok ilgin sonulara sahip, ancak bu baka bir konu). Burada nemli olan ey, midemizi bulandran eylerden saknacak ekilde donatldmzdr. Pekla. Gzlerde, boyunda ve omurgadaki kas kaslmalar, uyarlma/tetikte olma, mekansal ileme ve hafza, korkunun fizyolojik belirtileri ve kanmal renme. Tm be beyin fonksiyonu denge ve hareket duyumuz tarafndan ciddi olarak etkilenir. Denge ve hareket duyumuz bozulduunda tm bu be fonksiyon alt st olur. Rzgr trbinlerine geri dnersek. Rzgr Trbini Sendromu'nu tartan internetteki herhangi bir gazete haberini an, hemen hemen her zaman birileri bir rzgr trbininin bu ekilde bambaka salk problemlerine hafza eksiklii, mekansal ileme eksiklii, kayg bozukluu, korku, panik ve kanmal renme neden olabileceinin akla uygun olmadn syleyen alayc bir yorum yazdn grrsnz. Gln! Parlak zekl yorumcumuz, trbinlerin yaknnda yaayan ve bu semptomlar bildiren insanlarn onlar uydurduklarn (byk ihtimalle trbinlerden holanmadklar iin) ve bu ikayetleri ciddiye alan doktorlarn (bu ben oluyorum) kalle ve reklamc olduklarn sylyor.
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 11
Cevabm: Akas bu mantk parltsnn yazarlar ne nrobiyolog ne de klinisyen ne de endstriyel rzgr trbinlerinin glgesinde yaayan pek ok insann ak bir ekilde bildirdii semptomlar deneyimliyorlar. Gerek tbba geri dnersek. Yukarda ana hatlar izilmi semptomlar birlikte meydana geliyor nk insanlar denge ve hareket alglar bozulduunda rzgr trbinleri yaknnda yaayan insanlara olduu gibi bu semptomlar gstermek zere donatld. Bu semptomlarn fizyolojik deil (sanki insanlar onlar uyduruyor) nrolojik olduklarn vurgulamak nemlidir. nsanlar trbinlere kar gelien tepkileri zerinde kontrol sahibi deildir. Tepkiler otomatik olarak gerekleiyor. Kii bu semptomlar kapatp aamaz. Bu konuyu vurgulayabiliriz nk denge sinyalleri (vestibler sinyaller) kolayca duymazdan gelemeyeceimiz bir eit duyu sinyalidir. Grdnz ve duyduunuzu grmezden (duymazdan) gelebilirsiniz (yoksayabilirsiniz), ama denge duyunuzu yoksayamazsnz.. sterseniz, buna doann bir kanunu diyebilirsiniz. Peki denge duyumuzu ne salar? Sorduunuza memnun oldum. Denge, sinyallerden oluan bir birleimden salanr. Bunu baka bir ekilde ifade edeceim: Denge, farkl organlardan gelen sinyallerin kmesidir. Elbette i kulak bir kaynaktr. Bekleyin. kulan anatomisini incelememiz gerekiyor. Bu, Rzgr Trbini Sendromu'nu anlamak iin nemlidir. Kafanzn iki yannda gzlklerinizi ve kpelerinizi tutmak iin gerekli olan garip kntyla balayalm. Bu d kulak deil; kulak kepesidir. (Boksrlerin karnbahar gibi kulak kepeleri olur) D kulak, kulak ubuuyla temizlediiniz yerdir. Du yaparken suyun kat ve kulak kirinin bulunduu yer. D kulak, kulak zarnda son bulan kr bir kesedir, i kulaktaki keseyi yaltr. Daha sonra orta kulak gelir. Kulak zar ve oval pencere arasndaki yerdir. Kk ocuklarda iltihaplanan kulak paras burasdr. (Anneler, ounuzu doktora gtrdnz ve doktorun Kulak iltihab. dedii zamanlar hatrlayn.) Orta kulak, boazn arkasndan (burnun gerisinden) staki borusuyla hava ile temas eder. Orta kulakta harika kk kemik bulunur. Bunlar, bir zincir gibi birbirine balanm olan eki, rs ve zengidir. Bu kemikler kulak zarn titreten enerjiyi i kulaa iletir. Devam ediyoruz. Kulak salyangozundan ibaret olan i kulak (ya da labirent), yarm daire kanallar (lise biyolojisinden hatrlayabilirsiniz) ve kulak talar (muhtemelen lise biyolojisinden hatrlayamazsnz). Kulak talar, Rzgr Trbini Sendromu'nu anlamak iin nemlidir. Kulak salyangozu (sesin mekanik enerjisini sinirsel sinyallere aktaran spiral ekilli, zarms organ) ve yarm daire
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 12
kanallarna ( dzlemde de - yatay, dikey ve boyuna yar daire yapan zarms organlar: banz eerken veya dndrrken hareketi sezerler) bitiik olan iki kk zarsal kese, krback ve torbacktan oluur. ki kulak ta organ iinde ister inann ister inanmayn ta var. (retmeniniz kulanzda ta olmas gerektiini syledii zaman hatrlayn?) ey, aslnda ta deil. Kckler. Aslnda otokoni adndaki mikroskobik kalsiyum karbonat kristalleridir (kalsit veya istiridye kabuklar gibi). Harekete duyarl tyl hcreler ieren blgenin (sar nokta) zerindeki bir ktleye iliiklerdir. Bu talarlarn arl ve ktlesi tyl hcrelerin yer ekimini ve dorusal ivmeyi alglamasn salar. ler imdi gerekten gzelleiyor. Tanrnn yarm daire kanallar ve kulak ta organlarnn ayrntl planlarn gstererek balangcn kara kapl kitabndaki sayfalarda bir heykeltra gibi ellerini gezdirdiini hayal edin.2 Baln, amfibinin ve (szde) daha ileri omurgallarn paylat beyin fonksiyonlar iin en temel olan yaplardr. Evet, biz de dahil. Bu yaratklarn her birinde bu organlar yalnzca akln kavrayabileceinden daha eski bir fonksiyonu yerine getirmezler, ayn zamanda zihnin kendisinin ne olduunu tanmlamayla ilgilidirler. (Not: Duymak iin kullandmz organ olan kulak salyangozu, memelilerde ok daha sonra evrimleti.) Memeli zihninin ana anahtar karmzda. (Sadece memeli deil, tm omurgal hayvanlar) Bu anahtar, sevgili okur, pencerenizin dnda dnen rzgr trbininin kard dk frekansl grltnn taklit ettii eydir. Burada, gerekten kdim anatomik yaplarla kar kayayz. Milyonlarca yllk. Balk, amfibi, ve daha ileri omurgallarn hepsi yarm daire kanallar ve kulak ta organlarna sahip. Bunu bir dnn. Morina gibi balklar kulak ta organlaryla duyar. Kulak ta organlar ses ve titreim dedektrleridir yaknlardaki yrtclar veya avlarn hareketlerini alglarlar. Kulak ta organlar ayn zamanda yer ekimini (yukars neresi) ve ivmeyi (balk hareket mi ediyor yoksa dnyor mu) alglar. Morina balnn kulak ta organlar sesalt dalgalarndan (0.1 Hz veya 10 saniyede bir dalga) kaynaklanan su sarsnmlarna olduka hassastr. Bylece balk Atlantik Ortas Rifti'nden gelen sismik sesleri veya uzak kylarda krlan dalgalarn seslerini yzlerce kilometrelik gleri srasnda kendilerine rehberlik etmeleri iin kullanabilir. Bunu bir dnn. Kurbaalarda, torback (kulak ta organlardan biri) kulan alt katmanlardaki titreime en hassas parasdr. Hem torback hem de kurbaa kulann yeni evrimlemi paras olan baziler kabarck, hem sesi hem de titreimi alglar. Torback dk frekanslar kabarck daha yksek frekanslar yakalar. Hepsi, kendi kulak ta organlarmzn kdim olarak ses, titreim ve dk frekansl ses, ek 2. Rilke, Rainer Maria. 1991. The Angels, trans. Snow. The Book of Imyass: A Bilingual Edition, rev. ed. North Point Press, New York, s. 31
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 13
olarak yer ekimi ve beden hareketlerini alglayan dedektrler olduu fikrine zemin hazrlamak iin. nsann kulak ta organlar bu fonksiyonlarn bazlarn muhafaza eder: vestibler sinyaller gndererek ses veya titreime cevap verirler. Yksek sesli veya sert tonlarla uyarldnda, normal insan vestibler organlar belli bir ama iin retilmi llebilir bir refleksi tetikler: boynun nndeki kaslara bir elektrik sinyali (vestibler uyarlm miyojenik potansiyel olarak adlandrlr). Tekrar aklayaym, nk nemli: ba yahut bedenin hareketi olmadan kulaa iletilen bir ses, boyun kas tonunu deitiren hzl (nrolojik) bir olaylar zincirini tetikler. Bu boyun kas sinyali vestibler-kolli refleksin parasdr (kolli boyun anlamna gelir). Vestibler-kolli refleksin amac beden veya ba hareketi srasnda ba sabitlemektir. Bir grlt, yksek sesli ve kendine zg bir grlt olsa da, beden veya ba hareket etmiyorken bile vestibler sistemin hareket ediyor gibi dndn gsteren bir dizi refleks zincirini tetikler. Evet, normal, salkl yetikin insanlarda. (Rzgr yatrmclar, bunu okuyor musunuz?) Sesin, hava, kulak zar ve orta kulak yolunu takip etmesi gerekmez. Titreimler veya kemik iletimli ses i kulan yontulduu kemikten dorudan i kulaa ulaabilir. Deney veya klinik testlerde bunu yapmak iin, titreen bir cisim kulan arkasndaki mastoid kemiine deri zerinden dedirilir. Sinyal kemik iletimi yoluyla geldiinde vestibler tepkiyi tetiklemek iin daha az enerji harcanr (daha dk desibel seviyesi). Kemik iletimi daha dk ses veya titreim frekanslarnda ayrca daha iyi alr. En heyecan verici ey, 2008 ylnda normal insan vestibler sisteminin dk frekansl titreimlere bir balk veya kurbaa benzeri hassasla sahip olduunu gstermitir. Bu deneyde, titreen bir ubuk mastoid kemiine deri zerinden ll bir kuvvet kullanlarak dedirilir. Denekler titreimleri ton olarak duyabildi ve aratrmaclar deneklerin gz kaslarndan gelen elektrik sinyallerini lerek vestibler tepkileri belirledi. lgintir ki, bu tepki 100 Hz'de frekans uyumlama noktasna sahiptir. Yani, 100 Hz'de daha yksek veya dk frekanslardakinden daha byk vestibler ve gz kas tepkileri var (100 Hz G-G# notasna eit, Orta Do'dan 112 oktav aa. Piyanoda 23. tu.) Bu frekans uyumlama noktasnda, titreim, younluu deneklerin duyamayac tonlara kadar drldnde bile srekli llebilir vestibler tepki (gz kas elektrik sinyalleri) retti. Aslnda, vestibler tepki reten titreimin gc deneklerin duyabilecei gcn yaklak yzde 3' kadard (15 dB aa). Bu u anlama geliyor: kulaktaki vestibler organlarn baz paralar titreim veya kemik iletimli sese kulak salyangozundan ok daha hassastr. Bu almay yapanlar, bunlarn kulak ta organndan biri olan krback ve krback ve dier vestibler organlardaki dier tyl hcrelerin karmndan meydana gelen titreime duyarl baz zel tyl hcreler ve sinir lifleri olduklarn dnyor. artc. (yi ynetilen bir deneyde kantlanm olmasayd kabul edilmi doktrinlere kar olurdu.) Son yetmi yldr iitim bilimcileri eer bir insan bir sesi duyamyorsa, bedenin dier paralar tarafndan alglanabilmesinin ok zayf olduuna inanmt. imdi aadaki gibi yazabiliriz: nk yanl olduu sonucuna varld. (Ayn zamanda ortam grlts almalar
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 14
iin A-arlkl evrim kullanmann muhtelemen geersiz olduu anlamna gelir.) And silent be That through the channels of the ear May wander like a river The swaying sound of the sea. Ve sessiz ol ki, Denizin dalgalanan sesi Kulak kanallar boyunca Bir nehir gibi kvrlarak akabilsin. --W. H. Auden, (Look, Stranger, 1936) imdi, denge duyumuzu neyin saladna dnelim. Dengenin bir grup sinyalden kaynaklandn sylemitim ve bu sinyallerin bazlarnn i kulakta nasl olutuunu az nce akladm. kulaktan baka, gzler de beyne hareket ve konum sinyalleri gnderir. Bedenimizdeki tm kaslar ve eklemler de gerilme reseptrleri ile bize nerede, hangi konumda olduumuzu syler. Son olarak, dengemizi gs ve karn boluundaki yeni kefedilmi gerilme ve basn reseptrleriyle salarz. Bu kck reseptrler, kan damarlar ve ilerindeki kan dahil eitli organlar, bedenin yer ekimine ve dier hareket ekillerine olan ynelimini alglamak iin arlk veya ktle olarak kullanr. Yukarda bahsedilen, insanlarn rzgr trbinlerinden kaynakl salk ikayetleri iin uygun bir durumdur. Rzgr endstrisi tarafndan devaml anlamszca reddedilen salk ikayetleri. (Sigaradan kaynaklanan salk konularn reddeden ttn endstrisinden farkl deil.) Ancak rzgr endstrisi ne klinisyenlerden ne de rzgr trbinlerinden mzdarip olan insanlardan oluur. Aratrmaclarn yakn zamanda rzgr trbinlerinin iitilebilir ve alt-iitilebilir grlt ve titreimi insanlarn gerekte yaadklar semptomlarla karlatrabileceini ve aralarndaki ilikiyi kurabileceklerini umuyorum. (Bu, aada akland gibi yaynlanm vakalardaki benzer ikayetler iin yaplmt.) Bu yaplana kadar, bu raporu pilot bir alma olarak sunuyorum. Okuyucular, Rzgr Trbini Sendromu'nun Titreim Akustii Hastal ile ayn olmadn anlamaldr. nk bu ikisi genellikle popler medyada eit saylyor. ngrlen mekanizmalar ve muhtemelen ses genilii de farkldr. Rzgr Trbini Sendromu'nun vestibler sistemin araclk ettii duyumsal ve nrolojik bir fenomen olduunu ngryorum yukarda akland gibi. Dier taraftan, destekleyici yaplarn kalnlamas ve dier patolojik deiimlerin olumasyla eitli organlardaki dorudan
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 15
doku hasarnn Titreim Akustii Hastal'na neden olduu sanlmaktadr. Buna, yksek genilie (yksek gce ve younlua) sahip dk frekansl grltnn neden olduu dnlmektedir. Aada akladm aratrma protokollerime gre, almam, her ne kadar ilave klinik aratrmaya deebilecek benzerlikler olsa da zellikle astm ve alt solunum yollar enfeksiyonuna ilikin rzgr trbinine maruz kalmann Titreim Akustii Hastalnda bulunan patolojilere neden olup olmadn gsteremez. Rzgr Trbini Sendromu'nun manyetik veya elektrik alanlarndan kaynaklanp kaynaklanamayacana dair sorular aldm. Byle dnmek iin bir nedenim yok. 1979'dan beri manyetik alan ve salk zerine yksek gerilim hatlarnn yaknnda yaayan, elektrik kurumlarnda alan, olduka yksek miktarda manyetik alana maruz kalnan dier endstrilerde alanlarla buralarda almayan ve yaamayan insanlar karlatran, youn epidemiyolojik aratrmalar yaplmtr. Bu nemli aratrma, manyetik alana maruz kalmann ocuklarda veya yetikinlerde kansere, kalp hastalna veya psikiyatrik hastalklara, bunamaya veya oklu sertleime (multiple skleroz) neden olup olmad konusunda hibir iyi kant bulamamtr. Aratrmadan 30 yl sonra, manyetik alanlarn ngrlen etkilerini ortaya koyan fizyolojik bir mekanizma iin hl hibir deneysel kant bulunmamaktadr. Aratrmaclar maruz kalnan hangi faktrn llmesinin ve periyodunun (geen hafta veya be yl nce) amacna uygun olabileceini bilmediinden, epidemiyolojik almalarn yaplmas zorlayor. Elektrik ilerinde alan kiilerdeki yksek manyetik alan maruziyeti ve amiyotrofik lateral skleroz (ALS) nrolojik dejenerasyon hastal arasnda bir iliki gsterilmiti, ancak bunun manyetik alanlardan deil ok daha sk elektrik oklarna maruz kalmaktan dolay gelimesi daha olas. Evlerdeki alternatif akmlardaki voltaj ve frekans dzensizliinin ok sayda spesifik olmayan salk problemleri dikkat eksiklii hiperaktivite bozukluu, dknt, eker hastal, kanser yaratt iddialar dorulanmamtr. Ayrca akla yatkn biyolojik mekanizmalara sahip deildir.
Giri ve Daha Fazla Temel alma

Yatrmclar trbinlerin sessiz olduunu sylyor. Bir buzdolabndan daha sessiz. Bu bariz yanl iddiayla, yerel ynetimleri insanlarn evlerinin birka yzmetre yaknna trbin dikmenin uygun olduuna kolayca ikna ediyorlar. Hatta pek ok yerde neredeyse insanlarn arka bahelerine. Dier yandan, rzgr trbini inaatlar rzgr endstri tarafndan yrtlr. Hibir hkmet dzenlemesi yoktur. Telefonum (ve e-postam) tam da bu noktada hi susmuyor. Dnyann drt bir yanndan insanlar evlerinin 500 metre yaknna (ve daha yakna) rzgr trbini kurulduktan sonra uyuyamadklarn sylemek iin benimle iletiime geiyor. Trbinler almaya baladndan beri sadece uykusuzluk deil, ok sayda salk sorunun ortaya ktn sylyorlar.
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 16
Drt yl akn bir sre boyunca bu ikayetleri dinledim. nsanlar birbiriyle tutarl semptomlar tanmlad. Tutarl ve ou kez elden ayaktan drc. Semptomlarn insanlarn denge sistemlerini bozduunu fark etmeye baladm. Trbinlerin yaknnda yaayan insanlarn hastalklarna klinik bir tanm gerekli olduunu anladm. Eer semptomlar fizyolojik bir duyum yaratan tutarl bir kme oluturursa, unlar zmek iin ok daha iyi bir noktadayzdr: a) b) c) d) kesin olarak neyin neden olduu ka kiinin semptomlar gsterdii kimin daha hassas olduu nasl kontrol edilecei ve nlenecei
Benim amacm: insanlarn akladklar rahatszlk kmesinin patofizyolojisini zmek. Ama bir sorun vard. Yatrmclar grltye odakland. Grlt seviyelerini lmek iin bir ses bilimcisi kiraladlar (Bu arada, grlt lmlerini daha anlalr hale getirmek iin pek ok yol vardr) ve bir rapor hazrlattlar: a) trbinler u kadar dB grlt yayyor b) bu dB aralndaki ses hakknda sahip olduumuz bilgi salk sorunlar yaratmad ynnde c) bu nedenle, bu insanlarn semptomlar uydurduklar sonucuna varrz d) hikayenin sonu Yukardaki klar tersine evireceim. a) grlt seviyeleriyle deil, c) semptomlar ile balamamz gerekiyor. Bu semptomlar ister ngilterede ister Kanadada olsun kiiden kiiye tutarldr. Ayrca, semptom kmesi, bilinen klinik mekanizmalara uyar. Burada bir gizem yok. Bu nedenle, semptom kmesi balca referans noktamz haline gelir gelmek zorunda. Grlty lerken, insanlarn semptomlara sahip olmadklar ve sahip olduklar anlarda grlt spekturumunun doru zelliklerinin ne olduunu cevaplamak amacyla lmler gelitirilmelidir. Grlt lmlerinin deeri bu ekilde ortaya kar. Bu arada, salk ve rzgr trbinleri zerine yaynlanm dier raporlarn hepsi benim bulduum ayn semptomlar buldu. Raporumda, Dr. Amanda Harry, Barbara Frey ve Peter Haddenin makalelerini inceledim.3 1. Harry tmyle ayn problemleri buldu. rneklerini semptomlara sahip insanlarla snrlayarak, daha yal insanlara doru dnen bir gruba ulat. Bylelikle, ileri yalarn 3. Pierpont (2009).
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 17
bir risk farktr olduunu ortaya koydu. 2. Frey ve Hadden, insanlarn kendi ifadelerinde ayn semptomlar belgeledi. 3. Phipps, trbinlerin 15 kilometre yaknnda yaayan herkese anket gnderdi. Cevap veren herkes trbinlerden 2 kilometre kadar uzakta yayordu. Yzde 2'si rahatsz edici fiziksel semptomlar hakknda pozitif cevaplar verdi. Trbin grltsnden kaynakl problemleri ve rahatszlklar hakknda daha belirgin olarak konumak isteyen yaklak yzde 7'lik bir kesimden rastgele telefonlar ald ou uyku bozukluuna sahipti. Evet, 2 kmden daha uzak mesafelerde bile. Kendi deneklerim, sorunlarnn grlt ve titreimden baz vakalarda ise hareket eden bak glgelerinden kaynakl olduunu ortaya koydu. Dahas, deneklerim rzgrn ynne, kuvvetine ve ban dnme hzna bal olarak semptomlarnn gelip gittiine dikkat etti. Dier bir deyile, trbinlerin durumuna bal olarak semptomlarnn arttn ve azaldn gryorlar. Ayrca grltnn garip olduunu ve yaknlardaki tren veya trafik gibi dier grltlerle karlatrldnda rahatsz edici olduunu sylyorlar. Birka kii belirgin bir ekilde odalarndaki k titreimi veya yzeyde hareket eden bak glgelerinden rahatsz oldu. En nemlisi, semptomlar denekler evden ve trbinlerden uzaklatklarnda kayboldu ve evlerine dndklerinde geri geldi. Nihayetinde, alma deneklerinin ou iyi olmak iin evlerini terk etti. Tekrardan, sorunu irdelemenin tek mantkl yolu nce semptomlar, ikinci olarak grlt lmleridir, tersi deil. Grlt. Siz, sevgili okuyucular, devam etmeden nce grltnn ne olduunu anlamanz gerekiyor. Grlty derinlemesine bildiinizden eminseniz sonraki birka paragrafi atlayabilirsiniz. Aksi halde, ite balyoruz. Rzgr trbinleri, sesaltndan (duyabildiimizden dk) sesstne (duyabileceimizden yksek) kadar duyabileceimiz aralkta grlt karr. Bu, iyice ortaya konulmutur. Alt ve st diyerek perdeden bahsediyoruz. Frekans, perde anlamna gelir. Bu nedenle, dk frekansl grlt, dk perdeli anlamna gelir. Piyanodaki dk notalar gibi. Yksek frekansl grlt, yksek perdeli anlamna gelir. Konuma gibi. Frekans, hertz (Hz) olarak ifade edilir, saniyedeki dalga veya dngler anlamndadr. Grlt ayrca eer ses iitme mesafesindeyse grlk" dediimiz bir iddet veya gce sahiptir. Grlk veya ses iddeti desibel veya ses basnc seviyesi olarak llr. Bunlar ses dalgasndaki enerjinin veya gcn lleridir, ve genlik" denir. Sonraki tanm: dalga boyu. Yksek frekansl dalga, ksa bir dalga boyu demektir (okyanus dalgalarn dnn: dalgalar hzl bir ardllkla geldiinde, dalgalarn arasndaki mesafe ksadr). Dk frekans, uzun dalga boyu demektir: dalgalar aralkldr, sanki dalgalar ayn hzda ayn boyda hareket ediyorlarm gibi.
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 18
imdi ilginlemeye balyor. Havadaki bir ses dalgas basn deiikliklerinin bir sralanmdr. Katdaki bir ses dalgas bir titreim gibidir. (Aslnda titreim kelimesi teknik olarak yalnzca katlarda gerekleen eyden sz etmek iin kullanlr.) Sk sk grlt ve titreimden birlikte bahsedeceim nk farkl maddelerden geen bir enerji srekliliinden bahsediyorum. rnein havadan gelen bir ses dalgas bir binaya arparak duvarlarn titremesine ve daha sonra odann ierisinde ses dalgalar olumasna neden olabilir. Yahut topraktan gelen titreimler bir binada titreimler yaratabilir, sonrasnda oda ierisinde ses dalgalar oluturabilir yahut kemik iletimi ile kulaa iletilebilir. (Dk frekanslar iin bu tarz pek ok enerji deiimi vardr. Enerji nesneler iinden geerken veya mesafeye bal olarak ok fazla azaltlmaz veya hafifletilmez, devam etme eilimindedir.) Ele aldmz semptomlar tbbi olarak alldnda, tipik olarak dk ses frekans aralklaryla ilikilidirler iitme aralnn altnda. (Bu konudaki iki almay aada inceleyeceim, syf. xx-yy.) Rzgr Trbini Sendromu'na ilikin daha fazla alma ile birlikte, yksek frekanslardaki baz trbin grltlerinin semptomlar yaratyor olduu sonucuna varlabilir; ancak, benzer semptomlar zerine yaplan almalara gre balca sulunun dk frekansl grlt olduu gzkyor. Grlk, yahut ses iddeti de konu ile alakaldr. Rzgr endstrisi ile ses bilimciler, trbinlerden kaynakl dk frekansl grltnn ses iddeti insann iitme eiinin altnda olduundan salk etkilerine sahip olmasnn ok zayf olduunu sylyor. Ses bilimciler Duyamazsan, sana zarar veremez! diye dnyor. Bu, ne yazk ki, bedenin almasn ar basitletirmektir (yukarda, sesin vestibler refleksleri nasl tetikledii zerine blmde akland gibi). Grlt salk standartlar iitmeye zarar verebilecek sesli grltden insan kulaklarn korumaya odaklanr, ancak dk grlt seviyelerinin dier zararl etkilerini gz ard eder (gece grlts, stres hormonlar ve kardiyovaskler deiimler zerine yaplm pek ok almada belgelendii gibi). lk nce semptomlara bakmaya karar verdiimizde, Rzgr Trbini Sendromu'ndaki grlt konusu basit bir hal alr. nsanlarn semptomlar geliyor ve gidiyor. Ses bilimcilerin semptomlar belirginken grlt seviyelerini lmeleri ve semptomlar yokken ltkleri grlt seviyeleriyle karlatrmalar gerekir. Bu ekilde hangi iddetteki hangi frekanslarn semptomlara neden olduklarn bulabilirler. Aada, syf. xx-yy, Klinisyenler iin Raporun Tartma blmnde, semptomlar Alman grlt kontrol mhendislerinin grlt lmleriyle karlatrarak yaptklar almalardan iki rnek verdim. Her ikisinde de semptomlar (bu arada Rzgr Trbini Sendromu ile ok benzer) ok dk frekansl grlt ile balantlyd. Birinde grlt tanmlanmt ancak kayna bilinmiyordu; ikincisinde ise kaynak byk bir havalandrma fanyd. Grlt zerine yaunlaan kursumuza geri dnersek. Rzenans. Rzenans, tellerine dokunulduunda bir gitar veya kemann ierisinde olan eydir. Bir boluk ierisindeki bir eko gibi. Bylece, belirli dalga boylar olduka etkin bir ekilde o boluk ierisinde kenarlara arpp durur. Boluun duvarlar belirli frekanslarda titreme eilimindedir ve eer duvarlarn doal
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 19
titreim frekans sesin frekansyla aynysa, duvar (gitar, keman) rezonans frekansnda" ses dalgalarna ilave tn" verebilir. Bylece, bu frekanslar daha yksek sesli yapar. Bu, salncakta sallanmak gibidir. (Hepimiz ocukken bunu yaptk.) Sallanmak bir eit dalga fonksiyonudur. Ses gibi, frekans ve genlie sahiptir. Salncan frekans dakikada ka kez ileri ve geri gittiimizdir. Frekans, iplerin uzunluuna baldr ksa salncaklar daha hzl sallanr. Genlik, salncan ne kadar yksee ktdr. Rzenans, genlii (daha yksee kmak) arttrmak iin tam olarak doru zamanda nasl hareket etmesini bilen bir ocuktur (sallanrken bedeniyle yardmc olmak). Frekans ayn kalr, ancak ocuk bedenini kullandka daha yksee kar. Sallanan ocuk rezonans boluu duvar gibidir; tam olarak doru zamanda dalgaya kk bir itme salar. Evet, grlt kursumuz bitti. imdi bunu Rzgr Trbini Sendromu'na uygulayalm. Rzenans, bedendeki boluklar ve omurga gibi bedenin esnek veya elastik paralarnda meydana gelir. Bedenin farkl paralar farkl rzenans frekanslarna sahiptir. Bunlarn ou dk frekans aralndadr. Bir ses dalgas veya titreim bedene arptnda, bedenin bir parasndaki titreimlerin uygun bir rzenans frekansyla dzenlenmesi olduka olasdr. Rzgr Trbini Sendromu'nda, nemli beden rzenans gs ve karn boluunun rzenansdr. Gs duvar, nefes aldmzda gse doal bir geri esneme veren elastik kaslar, kemikler, kkrdak, tendonlar ve ba dokulardan oluur. Nefes alacak ekilde gsmz geniletmek iin enerji kullanrz, ancak havay dar itmek iin gerekli olan kuvvetin ou hibir aba sarf etmeden gsn elastik geri tepkisinden meydana gelir. Nefes alma mekanizmasnn nemli paralarndan biri gsn altndaki diyafram kasdr. Bir yumurtann tepesi gibi, dom yapldr. Nefes aldnzda, diyafram dzleir. Dzletiinde, aaya ekilir. Bylece gs boluunu geniletir ve karn boluuna bask yapar. Karn boluu olduka yumuak ve esnektir. n taraf kemik veya kkrdak olmayan kas, deri ve dier yumuak dokulardan oluan ince bir yapdr. Bu nedenle nefes aldnzda, karnnz ier. Diyafram kas rahatladnda, dom yapsna geri dner ve havay dar iter. Doal esneklik i banda. Dolaysyla, hava basnc dalgas cierlere girdiinde, dalgalarn bu olduka mobil sistemi titretirmesi iin ok az bir enerji gerekir. Saniyede 4 ila 8 frekanslarnda (ya da Hz), diyafram titreecektir. 4-8 Hz frekans, iitme aralnn altnda olan dk frekansl sesalt grltdr. Yalnzca diyafram titremez. Karn blgesindeki tm i organlar akcierlere doru yukar aa doru hareket eder. Karn boluundaki en byk organlardan biri olan karacier diyaframn altna yapktr. Gzler (etraflarnda kemik ve ite daha az youn malzeme) ve beyin de dahil olmak zere
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 20
bedende rzenansa sahip baka yerler de vardr. Vestibler tepki iin 100 Hz frekans uyumlama noktasn kefeden i kulak aratrmaclar, kafa tas iin 500 Hz rzenanstan bahseder. Omurga dahi bir rzenans frekansna sahiptir. Omurga elastiktir. Eer belirli bir frekansta titreirse omurga boyunca dikey bir titreim yaratabilir. kulak organlar gibi ok kk beden paralar da boyutlarna, sertliklerine ve dier taraftaki sv basncna bal olan rzenanslara sahiptir. Krbacn 100 Hz frekans uyumlama tepkisi gibi. zetle, geliigzel bir ekilde grlt dediimiz ey ok saydaki i yap ve boluk zerinde gl bir etkiye sahiptir. Tm bunlarn nemini Tartmalar blmnde greceiz. Yntemler blmne gemeden nce, ses kuvvetini lme ve A-arlkl ve C-arlkl olarak adlandrlan ey hakknda birka sz syleyelim. Sesin grln (enerjisini) sabit, tekrarlanabilir ekillerde lmek zellikle dk frekanslarda zordur. Ses lm ekipmanlarnda, A-arlkl ve C-arlkl evrimler frekansa gre enerjiyi (grl) gsterir. Grlt grlnde tek bir sayya ulamak iin pek ok frekans birbirine eklenmelidir. Arlkl evrim her bir frekansn sayya ne kadar katk saladn kontrol eder. A-arlkl evrim ortam grlt almalar iin en ok kullanlan yntemdir. Belki de sa duyudan ziyade gelenektendir. nsan iitmesinin frekans tepkisini iki katna karmak iin tasarlanmtr hava, d kulak, kulak zar ve orta kulaktaki kemik araclyla iitme. D kulaktan orta kulaa doru olan (A-arlkl) sistem, insann konuma tannrlnda kullanlan yksek sesleri vurgulayan bir filtredir. Sesalt (20 Hz ve alt) kadar orta ve dk aralklardaki iitilebilir seslere vurguyu kaldrr veya dorusu sadece bu seslerin yakalanmasn en aza indirir. A-arlkl evrim 1000 ila 6000 Hz aralndaki sesleri (piyanoda Orta Do'nun iki oktav zerindeki Do, 64. tu ila piyanodaki en yksek notann (F#) zeri) bir para oaltr ve yaklak 800 Hz altndaki dk frekanslar (Orta Do'nun 11/2 oktav zerindeki G-G#, 59-60. tular) artan oranda azaltr. nsann vestibler organlarnn titreime kar olduka hassas bir tepkiye sahip olduu 100 Hz'de (Orta Do'nun 11/2 oktav altndaki G-G#, 23-24. tular), A-arlkl lm mevcut ses enerjisinin yalnzca binde birini yakalar (30 dB). 31 Hz'de (B, 3. tu), A-arlkl lm mevcut ses enerjisinin yalzca onbinde birini yakalar (40 dB). Baka bir almada Rzgr Trbini Sendromu benzeri semptomlara neden olduu kefedilen bir frekans olan 10 Hz'de (bkz. syf. xx-yy), A-arlkl lm mevcut ses enerjisinin yalnzca 10-7 'sini veya on milyonda birini yakalar. Dier taraftan, C-arlkl evrim iitilebilir aralk zerinde dz bir tepkiye -- bunun anlam udur; farkl iitilebilir ses frekanslarn arttrmaz veya azaltmaz ve 31 Hzin altndaki iyi tanmlanm azalan tepkiye sahiptir. 10 Hzde, C-arlkl lm ses enerjisinin 1/25ini yakalar. A-arlkl lm gibi, ses lm ekipmanlarnda standarttr. C-arlkl lm ortam grltsn tanmlamak iin A-arlkl lmden ok daha anlamldr, nk A-arlkl lm yksek perde eilimlidir bunlar duvarlarn filtreledii sesler, dolaysyla bir grlt kayna ile arasnda bir duvar olan kiiyi rahatsz etmesi en az olas olanlar. Duvarlardan geen sesler dk perdeli seslerdir TVnin alak ses tonlar, dier
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 21
odadaki insanlarn konumalar, st kattaki ayak veya bulak makinesi sesleri, dardaki kar temizleme makinesinin sesi veya bir sokak tedeki ocuklarn sesi. Bu sesler duvarlarda ve pencerelerde yeni titreimler bile yaratabilir. A-arlkl lm kullanan ortam grlt lmleri (rzgr trbini grlt lmleri) kk bir yaltmn kolayca ortadan kaldraca frekanslar zerinde younlar. Artk 100 Hzdeki iitilemez, kemik iletimli tonlarn insann vestibler sistemini uyardn biliyoruz (yukarda akland gibi). Ortam grlts lmlerinde A-arlkl lm yapmann ok az hakl sebebi vardr. C-arlkl lm ile birlikte kullandldnda, ayn grlt iin A ve C lmleri arasndaki fark, grlt iindeki dk frekansl seslerin kuvvetini tahmin etmek iin tutarl ve kolayca yararlanlabilir bir yol salar. A ya da C-arlkl evrimler ile standardize edilmi lm ekipmanlar edinmek kolaydr, fakat en dk frekansl seslerin kuvvetini lmek iin pahal ve uzman ekipmanlar gerekir. Bununla birlikte, eer Rzgr Trbini Sendromu'nu tmyle anlayacaksak, lmler en dk frekanslarda yaplmak zorundadr.
Yntemler
Aratrma protokolm olarak vaka serileri dediim eyi kullandm. (Vaka serileri, tpta, yeni tbbi soruna sahip bireylerin bilgi verici aklamalar olarak kullanr.) Tbbi aratrmada, vaka serileri genellikle kontrol (karlatrma) gruplarna sahip deildir. Yine de, almama saha ekolojisindeki eitimimi temel alan yeni bir teknik ekledim: resmi bir kontrol (karlatrma) grubuna sahip olmamama ramen, denekleri setim ve bilgi toplama eklimi dzenledim bylece karlatrmalar yaratabildim. ncelikle, buna rzgr trbiniyle ilikili bir problem demek iin insanlarn rzgr trbinlerine maruz kaldklar srada nasl olduklarn, maruz kalmadklar zamanlarda nasl olduklaryla karlatrdm. Maruz kalmadklar zaman trbinlerin yaknndaki yaamlarnn hem ncesini hem sonrasn kapsyor. Tm deneklerim problemlerinin evlerinin yaknndaki trbinler almaya baladktan hemen sonra baladn ve trbinlerden uzaklatklarnda problemlerinin kaybolduunu grd. kinci olarak, belirli semptomlar gsteren denekler ile semptom gstermeyenleri karlatrdm. Daha sonra tbbi risk faktrlerini bulmak iin bu farklarn yatan m yoksa temel salk koullarndan m etkilendiklerine baktm. Devam eden nc bir dolayl karlatrma vard. rnein, Dr. Harry ve ben, benzer ekilde rnekleme yaptk etkilenmi yetikinlerle rportaj yaptk ve her ikimiz de 50'lerinde veya daha yal insanlara doru kayan rnekler karlatk. Yal insanlar rneklerimizde ok fazla temsil edildiinden yal insanlarn daha fazla etkilendiini grdk. (Bu tbbi olarak anlaml ve
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 22
rzgr trbini bulunmayan ortamlarda grlt rahatszl ekenlerin ouyla uyuur.) Ek olarak, aratrmamda genel ortalamann stnde migreni olan insan var. Bu, yallar gibi migrenli insanlarn da daha duyarl olduunu gsteriyor. Vaka serileri yaklammdan farkl olarak, Rzgr Trbini Sendromu'nun epidemiyolojik allamalarnn nasl grndn ve neler gsterebileceini dnelim. eitli epidemiyolojik almalar var. leriye ynelik ve uzun vadeli bir aratrmada, bir bilim insan ie ncesinde her ikisi de (tahminen) hastala neden olan veya hastal iddetlendiren bir faktre maruz kalmam iki zde grup tanmlayarak balar. Gruplardan biri alma grubu, dieri ise kontrol grubu olarak anlandrlr. alma grubu, faktre maruz kalmak zere olan bireylerdir. Kontrol grubu olas tm ekillerde alma grubuyla zdetir: ya, cinsiyet, gelir, eitim, vs. Daha sonra maruziyet balar. Aratrmaclar her iki gruptaki insanlara neler olduunu gzler, karlatrmalar yapar, istatistikler tutar ve sonular karr. leriye ynelik almalarda kiiyi bir faktre maruz brakma, yeni ilalar iin klinik aratrmalardaki gibi kiiyi daha iyi yapmas muhtemel durumlarda kullanlr. Herbir gruptaki denekler (tahminen) yardmc faktrlerin aslnda zararl olmadndan emin olmak iin (bazen zararl olduklar ortaya kar ve daha sonra aratrmalar hemen durdurulur) dikkatlice gzlemlenir ve sre boyunca veri analiz edilir. leriye ynelik aratrmalar insanlar kendilerini zararl faktrlere maruz braktnda da kullanlabilir. Sigara imede olduu gibi. Yahut bir yerdeki hava alannn kapatlmas ve yeni bir yerde yeni bir hava alannn almas durumundaki gibi (Bu, grltnn ocuklarn okumasna zarar verici etkilerini gsteren gerek bir almayd). Ancak elbette insanlar halihazrda zararl olduundan phelenilen eylere maruz brakacak bir alma yrtmek etik deildir. Enlemesine alma, ileriye ynelik veya uzun vadeli almadan farkldr. Enlemesine alma ayn zaman periyodunda belli bir faktre maruz kalm (alma) kiileri maruz kalmam (kontrol) kiilerle karlatrr maruziyetin meydana geldii yere bal olarak farkl yerlerde alan veya almayan kiiler. alma poplasyonunu semek iki grubun da belli bir faktre maruz kalmas dnda her ynden ayn olmas gerektiinden zordur. Dier zor blm ise neyin ve nasl lleceine karar vermektir. rnein, rzgr trbinleri ile ilgili kullandm derinlemesine klinik rportajlar yzlerce veya binlerce insan iin uygulanamaz. Dier taraftan, posta yoluyla yaplan aratrmalar, potansiyel olarak ok daha geni kesime ularken, dk cevap oranlarndan ve sorularn olas yanl anlalmalarndan kaynakl sorunlara sahiptir. Her ikisi de n yargl olabilir. Aratrma sorular herkesin ayn ekilde anlayacandan emin olmak ve akl elici olmaktan saknmak iin genellikle olduka kibar ve basitletirilmitir. Klinisyenler iin Rapor'un sonunda bir sonraki adm olarak ne tr almalarn uygulanabilir
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 23
yahut arzu edilebilir olabileceini anlattm.4 zellikle geni poplasyonlar kapsayan, belirli, gereki salk verilerini birletiren tasarmlar. Avrupa lkeleri bu yaklam iin ideal olabilir hem rzgr trbinleri hem de btn doktor tehislerinin ayn merkezi veri tabanna kaydedildii ortak salk sistemine sahip olanlar. Raporuma geri dnersek. Tm klinik almalardaki sorun hangi yeni semptomlarn yeni bir faktre maruz kalmaktan kaynaklandn, hangilerinin kaynaklanmadn zmektir. Bir epidemiyolojik almada, bu, maruz kalmayan bir grubun da olduu paralel gruplara sahip olunarak zlr. Byle bir alma yapmak iin yeterli kaynaa sahip olmadmdan, almada deneklerim arasnda maruziyet sonras periyodun maruziyetin sona ermesinden sonraki, semptomlarn kaybolduu bir zaman olmasnda srar ettim. Rzgr Trbini Sendromu, maruziyet sresince ortaya km ve yalnzca maruziyet sona erdiinde azalm semptomlar olarak tanmlanr. Bu, alma tasarmma dahil edilen kstlamalar nedeniyle rzgr trbini maruziyetinin salk etkilerinin tmn yakalayamayabilir. Ancak kesinlikle semptomlarn nemli bir blmn yakalad. Karlatrma gruplarn oluturduum baka bir yol daha var. Rportajlar srasnda tm aile yeleri hakknda bilgi topladm kendileri, ocuklar ve rportaj yaplamayan engelli aile yeleri hakknda. Bu ekilde, trbinlerden ayn uzaklkta ve ayn evde yaamalarna ramen ailelerdeki her bireyin ayn ekilde etkilenmediini kefettim. Maruziyet srasnda maruziyet ncesi tbbi gemilerinin hangi paralarnn hangi semptomlar ortaya koyduunu zmek iin etkilenmi ve etkilenmemi insanlar arasnda karlatrmalar yaptm. alma deneklerimi nasl setiime dikkat edin: 1. en az bir aile yesi trbinlerin yaknnda yaamaktan ciddi bir ekilde etkilendi 2. aile ya evi terk etmek ya da semptomlarn hafiflemesi iin yeterli sreyi uzakta geirmek zorunda kald 3. rportaj yaptm insanlar hangi koullar altnda ve hangi srelerde kendilerine ne olduunu ak, tutarl ve detayl bir ekilde syleyebilmelilerdi 4. hepsi 2004 ve 2007 yllar arasnda iletmeye alnan trbinlerin yaknnda yaad 5. rportaj yapldnda zaten tanmlarsa, tandklarndan bu yana 6 haftadan az bir sre geti 6. kendilerini (genelde grlt olarak tanmlanan) trbin maruziyetinden korumak iin ciddi eyler yapmak zorundaydlar: a) bazlar tand b) bazlar tanma dncesiyle ikinci bir ev ald c) bazlar aylarca evi terk etti d) bir aile grlty azaltma abasyla evi yeniledi 4. Pierpont (2009).
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 24
e) bir adam uyumak iin evin bodrumunu kulland Son bir ey daha. Bu kvrml sembole, 2 , ki-kare deniyor. Panik yapmayn! Basit bir istatistik testi. Bir rnek ile gstereceim. 1. Bir grup insan var. 2. Her birini uzun veya ksa, mavi gzl veya kahverengi gzl diye snflandryorsunuz. 3. 2 istatistii mavi gzllerin uzun mu yoksa ksa m olduklarn sylemenize yardmc oluyor. 4. Herkes mavi veya kahverengi gzl olmann ksa veya uzun boylu olmakla alakas olmadn bildiinden, eer 2 istatistiini her biri bu nitelikler (gz rengi ve uzunluk) iin snflandrlm 20 kii zerinde uygularsanz, bu istatistiin kayda deer olmad anlalacaktr. 5. rnein sonu. ok zor deildi, deil mi? Klinik raporumu okuduunuzda 2 deerleriyle birlikte parantez ierisinde p (olaslk) deerleri ile karlaacanza dikkat edin.5 Panie gerek yok. P, iki deiken arasndaki ilikinin rastlantsal olduu olaslktr. Dier bir deyile, uzun olmak hangi gz rengine sahip olduunuz olasln arttrmaz. Yahut boy ve gz rengi tmyle ilikisizdir. P deerleri 0 ve 1'e yakn dk deerler arasnda deiiklik gsterir. Dk p deeri iki deiken arasnda kayda deer bir iliki olduu anlamna gelir. Dk bir deer 0.005ten daha az olacaktr. ok dk, 0.01den az bir deer, iki deiken (gz rengi ve boy) arasnda ok daha gl bir iliki olduunu syler. Pekla, tekrar nefes alabilirsiniz; matematik ile iimiz bitti. almamdaki risk faktrlerini" aynen bu ekilde tanmlyorum. (Risk faktr, tbbi gemiinizde veya karakterinizde sizi duyarl klan bir eydir. Bu durumda, trbinlere maruz kaldnzda Rzgr Trbini Sendromuna duyarllk.) Bir 2 analizi uyguluyorum. rnein, kiinin trbinlere maruz kaldnda kulak nlamas olup olmadn karlatryorum. Bu rnekte, kayda deer bir ilikinin var olduunu kefettim. Sonular blmnde buna geri dneceiz.
Sonular
almam, Rzgr Trbini Sendromu'nun aadaki ana semptomlarn gsterdi. 5. Pierpont (2009).
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 25
1. ncelikle, hemen hemen herkes uyku bozukluuna sahipti. Uyku bozukluunda zellikle iki ilgin yap ortaya kt. a) lki, ocuklarn gece korkular ve yetikinlerin telala uyanmas da dahil korku ile uyanma veya uyarlmayd. Bu yetikinler, trbin grlts nedeniyle uyandklarn bilseler dahi kendilerini birilerinin eve girip girmediini kontrol etmek zorunda hissetti. Baz yetikinler kalp arpnts veya nefes alamama hissiyle uyand. b) kincisi, gece ok fazla tuvalete kalkma eilimiydi. Yetikinler iin bu sk sk uyanma ve bir ocuk iin yatan slatmayd (Trbinlerden uzak olunduunda dzeldi). Rportaj yaptm herkes uyku bozukluuna sahip olduu iin uyku bozukluu iin risk faktrlerine bakmadm. 2. Ba arlar. alma deneklerinin yarsndan biraz fazlasnda, trbinlere maruz kaldktan nce ve sonras normalde yaadndan (buna referans izgisi diyoruz) ok daha kt ba arlar vard. Ba arlar bireylerin olaan ba arlarndan (bireyin referans izgisindeki ba arlarndan) daha sk, daha iddetli ve daha uzundu. Daha kt ba arlarna sahip olan deneklerin yars daha nceden migreni olan kiilerdi (rn., ba dnmesi, bulant, grsel deiimler veya ba arlar srasnda k, grlt veya hareketten kanmayla birlikte kaltsal iddetli ba ars eilimi). Trbine maruz kaldklar srada ba ars eken almadaki ocuklarn tamamnda ya migren vard ya da migreni olan ebeveynlerin ocuklaryd. Maruziyet srasnda ba arlar olan yetikinlerin yaklak yars tanmlayabildiim risk faktrlerine sahip deildi. Bu, trbinlere maruz kalan herhangi birinin iddetli ba arlar ekebileceini ortaya koyuyor. 3. Kulak semptomlar. Kulak nlamas maruziyet srasndaki hakim bir semptomdu. Kulak nlamas: bir kulak veya her ikisinde nlama, bir ton, uultu veya elale sesi, hatta kafann ierisinde bir uultudur. Maruziyet srasnda kulak nlamas iin risk faktrleri: a) Maruziyetten nce kulak nlamasna sahip olmak (kulak nlamas maruziyet srasnda daha ktyd) b) Maruziyetten nce iitme kayb yaamak c) Daha nceden endstriyel grltye maruz kalmak Bunlarn hepsi, grlt maruziyeti, kemoterapi, belirli antibiyotikler ve dier nedenlerden kaynaklanm olabilen daha nceden meydana gelmi i kulak hasarn ortaya koyuyor.
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 26
nsanlar ayrca ar, atelenme ve kulaklarda basn hissi ve iitme bozukluklar yaad. 4. Drdnc ana semptom VVVD dediim ey organ Titreimli Vestibler Bozukluu. Bunun tp iin yeni bir semptom olduuna inanyorum. Daha fazla okumadan nce, Tablo 1deki VVVD semptomu aklamalarna gz atmalsnz. Bylece insanlarn tecrbe ettiklerini syledikle eyler hakknda zihninizde bir resim oluabilir. Aklamalara gz attktan sonra VVVD semptomlarnn hep birlikte nasl meydana geldiini dnmeye balayabiliriz. Semptomlar: a) ten gelen kalp at, titreme veya titreim hissi. Bazlar iin, kontroll veya kstl nefes alma hissi. b) Sinirlilik veya heyecanllk. Korku. Kama drts. Evin gvenli olduunu kontrol etme drts. c) Sarslma d) Hzl kalp at e) Bulant VVVD esasen daha nce hi panik atak yaamam insanlarda (deneklerimin hibiri yaamam) gs kafesinin iinde hareket hisleriyle ilikili panik atak semptomlardr. VVVD panik ataa olduka benzer olduundan, VVVD ve herhangi bir kayg bozukluu, depresyon veya zihinsel bozukluk arasnda karlkl bir iliki aradm. Byle bir iliki bulamadm. Ancak, VVVD ve daha nceden yaanan hareket duyarll arasnda hayli nemli bir iliki vard (rn. araba ve deniz tutan veya daha nceden tekrarl ba dnmeleri yaam insanlar). almadaki (ya 22 ve zeri olan) 21 yetikinden 14' VVVDye sahipti. Yeni yrmeye balam iki ocuk benzer bir eye sahip gibiydi. Ne hissettiklerini kesin olarak bilmesek de her gece pek ok kez lk atarak uyandlar, yatma ve yataa dnmekte zorluk ektiler. 5 yandaki iki ocuk da geceleri korku iinde uyand. 5. Konsantrasyon ve hafza. almamdaki hemen hemen herkes konsantrasyon ve hafzayla ilgili bir ekilde sorun yayordu. Daha iddetli konsantrasyon sorunlar genel bir enerji ve motivasyon kaybyla balantlyd. Deneklerimin ou arasnda trbin maruziyetinden nce sahip olduklar temel becerileri kaybetme dereceleri dikkate deerdi. retmenler ocuklarn derslerle olan yeni problemlerini fark etti ve evlerine notlar gnderdi. (Tablo 2deki Konsantrasyon ve Hafza semptomlar ve Tablo 3de bu semptomlardan kurtulma aklamalarn okuduunuzdan emin olun.) Baz kiiler iin, bu problemler trbinlerden uzaklatklarnda ortadan kalkt, hatta trbinler dier yne dndklerdinde de. Dierleri iin, hemen ortadan kalkmad ancak zaman ierisinde kademeli olarak iyileti. Uyku yoksunluu phesiz hafza ve konsantrasyon glnde nemli bir rol oynuyor, ancak bu iyileme rnekleri baka bir etki ortaya koyuyor. eitli dnme ekillerinde dorudan vestibler bozukluk etkisi olabilir. (Tartmalar blmne bakn).
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 27
6. Geri kalan ana semptomlar asabiyet ve fke, deneklerimin ounda vard ocuklar dahil. ou kez ailelerin evlerinden ve trbinlerden uzaklara tanmasna neden olan ocuklarn davranlar ve okul problemleriydi asabiyetleri ve sosyal baa kma becerilerinin kayb. 7. Deneklerin ounda yorgunluk bazen belirgin bir ekilde kasvetli bir his ve olaan aktivitelerde motivasyon ve haz kayb vard. 8. Son olarak, deneklerin bahsettii pek ok semptomu da listeledim, ancak bu semptomlarn tbinlerle ilikisi olduunu bulmak iin baka alma yntemlerine gerek var (fizik muayenesi ve testi, ve vaka-kontrol almalar dahil). Bu semptomlar almamda az sayda yer ald. Alt solunum yollar enfeksiyonu (bronit, zatrre, akcier zar iltihab), ktleen astm, olaand orta kulak aknts veya enfeksiyonlar ve gz felci de bunlarn iindeydi. almam herhangi bir balant olduunu salamasa da, rzgr trbinlerinin sala etkilerinin byk lde allmasnda bu semptomlarn dikkate deer olduklarn dnyorum.
Tartma
Bu blm Rzgr Trbini Sendromu'nun dndm alma ekli, tbbi literatr ve almama hakemlik eden kiilerden edindiim bilgiler hakknda. Bu, en ilgin blm artk her eyi birletiriyoruz. Rzgr Trbini Sendromu semptomlarn birbiriyle badak olarak tanmladm nk migrenz ba dnmesi veya hissi ile ilikili migren-kayg bozukluu hakknda halihazrda bilgim vard. Migren yalnzca kt bir ba ars deildir. Kendisiyle ilikili dier pek ok zel semptomlara sahip nrolojik bir sendromdur. Kocam genliinden bu yana migren ikayeti ekiyor, ama hibir zaman ba ars olmad. Sersemlik hissi, yorgunluk ve lokal krlk yayor. Semptomlar gidene kadar uzanmak zorunda. Birka yl nce korkun bayltc ba dnmesi nbetleri, kulak nlamas ve depresyona dnen kayg bozukluu yaad. Gerekte neyi olduunu bulan kii bu kitabn adand kulak burun boaz uzman Dr. Dudley Weider idi. Dr. Weider, migren, ba dnmesi, kulak nlamas ve kayg bozukluunun nrolojik olarak birbirine nasl bal olduunu bana retti ve kocam baarl bir ekilde tedavi etti. Kocamn her zaman harekete duyarl olduunu eklemek isterim. Bu, migreni olan insanlarn yars iin de geerlidir. Bu nedenle, Rzgr Trbini Sendromu'ndaki semptomlar dinlemeye baladmda, birbiriyle
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 28
ilikili semptomlardan olutuunu fark ettim. Bu raporu Dr. Weider ile paylamay ummutum, ancak ne yazk ki hayata gzlerini kapad. Onun yerine kulak burun boaz uzman olan eski alma arkadalarndan bir grup ile paylama zevkini yaadm. (Hakeme onu listesini ve bu raporu okuyanlarn listesine gz atabilirsiniz.) Bu raporda bir araya getirdiim denge ve i kulaa ilikin dier nemli konular bana rettiler. Dr. Lehrer ve Black, Rzgr Trbini Sendromu semptomlarn endolenfatik hidrops (EH) denilen bir i kulak probleminin semptomlarna benzer olarak tanmlad. EH vakasnda, semptomlar devaml veya bilinmeyen nedenlerle eitlilik gsteriyor. Rzgr Trbini Sendromu'nda ise bu semptomlar insanlarn trbinlere yakn veya uzak olmalarna, trbinlerin belirli bir grlt karp karmadklarna veya ynlenlerine bal olarak gelip gidiyor. Meniere Hastal ve perilenfatik fistl (i kulaktan orta kulaa sv ak) de kapsayan EH, i kulaktaki iki sv kompartman arasndaki bozulmu basn ilikilerini kapsar: i kulak svs (zar boluu ierisinde) ve perilenf (zar boluu etrafnda, zar boluu ve kemik kanallar arasnda). Bu, dzensiz ve bozuk bir dengeye ve ou zaman beyne bozuk iitme sinyalleri gnderilmesine neden olur. Sersemlik hissi ve iitme problemlerinin tesinde, EH (bu problemi inceleyen doktorlar arasnda) yaygn olarak ksa sreli hafza, konsantrasyon, oklu grev, aritmetik ve okuma zorluklaryla ilikili olarak bilinir. Esas alnan semptomlara nazaran ayrca ba ars, uyku bozukluu ve belirgin zihinsel yetersizlikler olabilir. Kulaa trbinsiz Rzgr Trbini Sendromu gibi geliyor. lgin bir ekilde, dk frekansl grlt maruziyeti (ksa sreli, yksek ancak kobaylarda travmaya neden olmayan younluklar) geici EHye neden oluyor. (Peki ya insanlarda dk younluklarda srekli dk frekansl grlt ne yapyor?) Deneysel dk frekansl grlt maruziyeti hayvanlar ayrca geici olarak grltye daha hassas yapt. Buna hiperkuzi" deniyor ve Rzgr Trbini Sendromu almasnda grlen baka bir etkidir. EH, insanlarda kulaklarda doluluk veya basn hissi olarak deneyimlenir. Bu da ayn almadaki yaygn bir semptomdur. Bu bizi denge sistemine ve nasl altna getirir. Denge sistemi, beynin pek ok blgesini etkisi altna alan ve bedenin tm noktalarndaki alg sensrlerini dzenleyen karmak bir sistemdir. Dier duyular tek tip alg girdisine sahiptir; denge sistemi ise drt. Denge sistemiyle a) dik duruunu nasl saladn ve b) konum farkndalyla ilgili hereyden bahsediyorum. rnein, dalma ve jimnastik dnlerinde olduka aktiftir kii dik durmuyorken bile. Neden denge sistemine bu kadar odaklanyoruz? nk dengesizlie kar hassas olan kiilerin Rzgr Trbini Sendromu'na kar zellikle hassas olduklarn dnyorum. Bu nedenle insanlarn farkl ekillerde dengelerini nasl kaybettiklerini aklamam gerekiyor, bylece rzgr trbinlerinden kaynakl hava basnc deiimleri (ses) veya titreimlerin hassas kiilerde
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 29
dengesizlii veya dengesiz hareket algsn nasl tetikleyebildiini aklayabilirim. Daha nce bahsettiim gibi, hareket ve konum sinyalleri bedenin mnferit drt sisteminden gelir ve beyindeki denge merkezlerinde (vestibler merkezler) birletirilir. 1. gzler (grsel sistem) 2. i kulaktaki hareket ve konum alglayan organlar (vestibler sistem) 3. kas ve eklemlerdeki gerilme reseptrleri ve derideki dokunma reseptrleri (bedensel-duyusal sistem) 4. gs ve karn boluundaki organlarla ilikili gerilme ve basn reseptrleri Denge sistemi, dengeyi salamak iin her an dzenli veriler salayan ilk sistemden en az ikisinin almasna gerek duyar (grsel, vestibler ve bedensel-duyusalsal sistem). Bu noktaya dikkat edin; ok ama ok nemli. Buna, Denge Yasas diyebiliriz. rnein, i kulaktaki vestibler organlar yal kiilerde iyi almama eilimindedir. kulak doru sinyalleri gndermezse, insanlar dengelerini salamak iin grdklerine ve ayaklarnn hissettiklerine daha baml olurlar. Bu insanlar, dengenin salanmas iin iki sistemden dzenli sinyaller gelmek zorunda olduundan karanlkta sorun yaar. Eer iyi bir dengeniz varsa, unu deneyin: tek ayak zerinde durun ve dik durmanz iin ayak ve ayak bileinizin yapt hareketleri hissedin. Normal bir dengeye sahip insanlar tek ayaklar zerinde sresiz durabilir. imdi gzlerinizi kapatn. Dmemek iin dier ayanz yere koymadan nce ne kadar durabildiinizi grn. Bu durumda dengenizi salayamazsnz nk hem grsel olarak hem de ayaklarnzdan gelen yeterli bedensel-duyusalsal sinyalden mahrum kaldnz byle bir durumda tek sistem, i kulaktan gelen vestibler sinyaller yeterli deildir. (yi bir dengeye sahip deilseniz, gzlerinizi kapattnzda her iki ayanz yere basn. Yine de bir fark grebilirsiniz.) Bu klinik kuraln denge bilgisinin yeni drdnc sistemiyle i organsal yer ekimi ve alglama nasl birleeceini greceiz. Beynin vestibler merkezleri ayrca her bir sistemden gelen bilgi miktarn ve kalitesini hesaba katyor olabilir. rnein, grsel bilgi eksik olduunda (gzler kapal veya karanlktayken), duvara dokunan bir parmaktan bile gelen fazladan bedensel-duyusal bilgi kiinin sabit ve rahat hissetmesini salamak iin yeterli olabilir. Ayn ekilde dengenizi iki ayakla salamak daha kolaydr. Denge, bir denge kirii veya hareketli ve sabit olmayan gergin bir ip zerindeyken ok daha zordur. Tm bu durumlar bacaklardan ve ayaklardan gelen bedensel-duyusal bilgiyi kstlar veya azaltr. Ancak hibir zaman sfra indirmez. Denge ilevindeki farkllklar drt ana kategoriye ayrlabilir:
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 30
1. ok gen yalar. Kk ocuklar ok fazla derler. ocuklar bydke ve dengelerini gelitirdike, dmeden daha karmak eyler yapabilir. ok kk ocuklar tm alg sistemini dnyayla elemler. rnein, bir bebek bir eye dokunmak iin elini ne kadar uzatmas gerektiini, nasl grndn ve nasl hissettiini renir. Bu ona bir uzaklk duyusu verir. Uzaklk kavramn grsel alglayclaryla, kol ve omzunun egdml gerilme reseptrleriyle elemler. Gittike karmaklaan aktivitelerle bedeninin paralarnn mekanda nerede olduklarn renme sreci ocukluk boyunca devam eder. ocukluun balalarnda, ocuklar dengelerini kaymetmeye daha yatkndr. 2. Denge ve hareket ilikili sinyallerin merkezi (beyin) ilem farkllklar. Migreni olan insanlarn yars harekete duyarldr. Dier insanlar da farkl denge alg kanallarndan gelen sinyalleri baarl bir ekilde birletirmede zorluklara sahiptir. Beyinleri belirli kanallarn zerinde daha ok durma veya hi durmama eilimindedir. rnein, migrene bal ba dnmesi ve kulak nlamasna sahip bir kiide kocam gibi i kulaktan gelen sinyaller yksek sesle geliyor olabilir. Bylece, merkezi olarak, beyin bunlar kapatmak zorundadr. Bir sinyalin ar younlamasnn nne gemek zorundadr. Bu sinyaller yksek sesli deil de bozuk olabilirler, bu durumda beynin bu kanaldan gelen sinyalleri daha fazla drmesi gerekir. kulaktan gelen sinyalleri kapattmzda, grsel kanala veya bedensel-duyusal kanala daha baml oluruz. Dengeleri iin grsel olarak baml insanlar ou kez yksekten korkar (kocam gibi). nk herey uzaktayken, kiinin grdklerinden elde edilebilecek grsel konum bilgisi ok azdr (rnein, kii hareket ederken daha az retina kaymas ve paralaks deiimi gibi). Korku bu deneyimle ilikilidir nk mekansal konum hakkndaki kararszlk veya belirsizlik nrolojik bir refleks ile korkuya neden olur (sonra daha fazla deineceiz). Dier taraftan, dengesini salamak iin yzeye baml bir kii yzey kaygan olduunda daha fazla sorun yaayabilir. nk kaslarndan ve eklemlerinden gelen konum bilgisine ok daha fazla bamldr. Bu sinyaller kaygan yzey tarafndan bozulur. 3. kulak hasar veya i kulakta doutan yahut sonradan gelien sakatlk. Hasar yksek sesli grlt veya patlamaya maruz kalmaktan, ba veya boyun sakatlndan (baa alnan bir darbe veya boyun incinmesi gibi nemsiz eyler de dahil), ocuklukta tekrarl veya kronik orta kulak enfeksiyonlarndan veya belirli kimyasallara (aminoglikosit antibiyotikler veya cisplation kullanlan kemoterapi) maruz kalmaktan kaynaklanabilir. Bir de Meniere hastal ve perilenfatik fistl kapsayan i kulak patolojisi (yukarda anlatld), endolenfatik hidrops (EH) var. kulaktaki kemikler ve
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 31
kanallarn oluumunda doal farkllklar olabilecei veya bu farkllklarn travma veya dier yaralanmalarla birletirilebilecei gibi, lupus gibi (bedenin kendi antikorlarnn bedenin paralarna saldrd) otoimmn bozukluklar da endolenfatik hidropsa neden olabilir. 4. Yallk. Ortalama 50 yalarnda i kulak ilevinde bir bozulma grlr. Elbette, kiiden kiiye farkllk gsterir. Bu bizleri telafi edilene kar telafi edilmemi denge ilevi bozukluuna getirir. Eer bir denge ilevi bozukluuna sahipseniz ve bunu telafi edebiliyorsanz, sorun yoktur. Dengenizi korursunuz. Bedeniniz mekansal konumundan emindir. Dier taraftan ikinci bir kanalda bozukluk olursa, dengenizi yitirirsiniz sersemlik hissi, ba dnmesi veya tat tutmas hissedersiniz. Bu, telafi edilmemi denge ilevi bozukluudur. Denge sisteminin tm farkl sinyallerini birletirme grevi olan beynin vestibler veya denge merkezleri dier kanallar karlamayan bir kanaldan gelen sinyalleri gz ard edebilir veya bastrabilir, ancak bunu iki kanal iin yapamaz. leyen tek bir kanal yeterli deildir. Rzgr Trbini Sendorumu'ndan mzdarip olan insanlarn yukarda aklanan drt kanaldan birinde (maruziyetten nce, normal salk durumlarnda) telafi edilmi bir denge sorununa sahip olduuna inanyorum. Rzgr trbinlerine maruz kalmak onlar beynin artk ayn anda iki kanaldan gelen zihin kartrc sinyalleri gz ard edemedii bir noktaya itiyor. Bozuk sinyallerin en az biri artk trbinlerden kaynaklanyor. Dier sorun hemen yukarda aklanan drt kategorinin herhangi birindedir. Ama bozuk denge sinyalleri rzgr trbinlerinden nasl kaynaklanabilir? Drt denge alg kanalndan herhangi bir tanesini bozarak, o kanal beynin vestibler merkezlerinin birletiremeyecei dzensiz sinyaller gnderecek ekilde bozarak. Veya bir seferde birka kanal bozarak. Drt denge kanaln bozmann drt yolu: 1. kulak (vestibler organ) bozukluu: Dk frekansl grlt veya titreim, vestibler (denge) beyin merkezlerini (bu blmn banda akland gibi) uyararak ve vestibler-kolli refleksi yoluyla hareket ediyor yanlgs, yatkn olamama hissi, boyun kas skmas ve dier baka semptomlar yaratarak kulak ta organlarn uyarr. Kulak semptomlar (kulakta basn, nlama, ar veya iitme deiimleri) ne ktnda, vestibler organ bozukluunun balca bir rol oynadndan pheleniyorum. 2. Grsel bozukluk: Grsel olarak hassas insanlarda, hareket alglama sistemleri yzeyde hareket eden bak glgelerinin grlmesiyle veya dnen baklar nedeniyle pencereden ieriye giren gne nn titremesiyle bozuluyor. Her ikisi de daha nceden ba dnmesine yatkn olan iki yetikin kadn denek, grsel kanala hassast. Trbin baklarnn hareket eden glgelerine maruz kaldklarnda iddetli ba ars
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 32
yaadlar. 3. Bedensel-duyusal bozukluk: Zemin veya yerde olaan olmayan titreim, bacak kaslarndaki ve eklemlerdeki gerilme reseptrleriyle beynin denge merkezlerine anormal hareket ve konum sinyalleri gnderebilir. Birka denek bu eit titreimi hissetti, ancak bunun genel dengeyle ilikili bozuklukta bir rol oynayp oynamadn bilmiyorum. nemli bir kanal olup olmadndan emin deilim. 4. organsal yer ekimi reseptr bozukluu: Bu, hareket ve konum alglamada yeni kefedilmi drdnc kanaldr i organsal yer ekimi reseptrleri veya gs ve karn boluunda yer alan i organlardaki gerilme ve basn reseptrleri. Bu, tp okullarnda hepimize dengeyi sadece duyumuzla saladmz retildiinden pek ok doktorun farknda olmad bir denge kanaldr. organsal yer ekimi reseptrleri, i organlardaki ve evresindeki gerilme ve basn reseptrlerine dayanr. Bu reseptrler beyninizin dik mi yoksa ba aa m olduunuzu bilmesine yardm eder. rnein, kann bacaklardan gse doru ilerleyiini alglar. Bunu, gsteki geni kan damarlarndaki kan basncn alglayarak yahut bedenin alt ve st ksmndaki organlar veya kan damarlarndaki kan basncn karlatrarak yapar. Dnyann yrngesindeki mikro yer ekimi de denir astronotlarn kendilerini ba aa hissetmel nedenlerinin bu olduu retilir. Bacaklardaki kan damarlar daha gl ve serttir nk dnyadaki yerekiminde kann aada (ayak ve bacaklarda) toplanma eilimine kar direnmek zorundadr. Yerekimi kan ayaklara ekmedii zaman, bu doal vaskler ton kan gse doru geri sktrr. Yerekiminde, bu yalnzca kii ba aaysa olur. Bu ekilde beyin kann yeniden daln tahmin eder. Denge literatrnde i organsal yer ekimi reseptrlerinin araba veya deniz tutmasnda nemli bir rol oynadna dair neriler vardr. Denge sisteminin geri kalan paralarnn sylediinden farkl olarak olaan olmayan yukar ve aa hareketleri alglarlar. rnein, deniz tutmasnda ayaa kalmak ve ufka bakmak yardmc olur. Bu ekilde gzlerden ve ayaklardaki gerilme reseptrlerinden vestibler ve i organlarla ilgili hareket sinyalleriyle ayn eksene sahip bilgi alnr. Ayrca, iinizde hissettiiniz yukar ve aa hareketlerini bacaklarnzla snmlendirmeniz de yardmc olur. organlardaki yer ekimi reseptrleri, gsteki titreme veya pulsasyon hisleri ve VVVD'nin (organ Titreimli Bozukluk) geri kalan semptomlar arasnda potansiyel bir balant salar. Gsteki basn ve gerilme hakkndaki bilgiyi dorudan vestibler sisteme aktarrlar. Balaban, bu sinirsel balantlar belgeler (aaya bakn). Dr. Owen Black (nrootolojist) tarafndan gsteki basn deiimlerinin beynin etrafndaki sv basncndaki deiimlere, ve bylece belirli i kulak sorunlar olan insanlarn i kulanda basn eitsizliklerine (dolayl olarak vestibler semptomlara) neden olabilecei syleniyor. VVVD aklamas ayn zamanda gsn hava basnc dalgalanmalar iin ne eit bir reseptr olduunu kapsar (syf. xx-yy). Dk frekanstan yksek frekansa kadar havadaki her tr ses, hava
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 33
basnc atm dizilerinden oluur. Nefes aldmzda, gsmzn byk ounluunu kapsayan hava yollarmz ve cierlerimiz havaya aktr. Ses basnc dalgalar ok az bir enerjiyle hareket eden bu elastik ve mobil sisteme kolayca girebilir ve etkileyebilir. organlarn evrelerindeki ve ilerindeki gerilme ve basn reseptrlerinin daha kapsaml rol gerekte fizyolojik homeostazi olabilir rnein, kiinin kendi kalp at ve nefes alndaki hz, boyutu, basnc ve ak alglamak ve beyni anlk durumdan haberdar etmeyi salamak. Gsmzde negatif basn oluturarak nefes alp pozitif basn oluturarak nefes verdiimizden dolay, gsteki basn algs nefes alp verme dzeninde nemlidir. Titreim alglama hava yollarnda veya kan damalarndaki ak gzlemek iin de nemli olabilir. Nefes alp verirken etkili olan basnta herhangi bir deiime kar olduka hassasz (ve kolayca telalanrz). almadaki pek ok denein trbinlerden kaynakl hava basnc pulsasyonlarna maruz kaldklarnda normal bir ekilde nefes alamadklarn hissetmelerinin nedeninin bu olduunu dnyorum: pulsasyonlar normal nefes alp verirken olduu gibi ayn basn ve ak reseptrlerini tetikledi. Ancak nefes dngsndeki yanl bir zamanda veya normal olmayan bir derecede. imdiye kadar rzgr trbinlerinin hassas kiilerde denge sinyallerinin bozulmasna nasl neden olabildiini inceledik. imdi biraz da Rzgr Trbini Sendromu'nun daha az sesle ilgili olan paralarndan, vestibler sinyallerinin nasl bozulduu hakknda konualm: panik ataklar, dnme ve hatrlama problemleri. ncelikle, beyindeki denge sistemi nrolojik olarak korku ve kayg bozukluuna baldr. Balkla geri dnersek vestibler sistemin balangcna. Teleost gibi basit iitme sistemlerine sahip balklar, sudaki yakn hareketleri vestibler organlaryla alglar. Av bulmak veya av olmamak iin bu bilgiyi kullanrlar. Av olmaktan kurtulmak iin nemli bir role sahip bir sistemin beyinde korku ve uyar hzl kamak iin donatlm olmas anlamldr. nsanlar farkna varmadan ok daha nce depremleri, tsunamileri, balang aamasndaki volkanlar ve buzul kopmalarn dk frekansl grlt ve titreim yayan eyleri alglayan ve hisseden hayvanlar hakknda anlatlan hikayeleri dnn. Bu tarz bir sinyalin alglanmas ayrca korku tepkileriyle baldr: hayvanlarn kamas. Beyin aratrmacs olan Dr. Carey Balaban, kayg bozukluu ve korkuyu kontrol eden beyin merkezleri ve denge arasndaki, ve denge, otonom tepkiler (yksek kalp at, terleme, bulant, vs) ve kanmal renme (uzak durmaya neden olan bulant) arasndaki beyin hcresi balantlarn aratrr. Dzensiz denge sinyalleri, dorudan korku, kayg bozukluu, hem otonom (sava ya da ka tepkisi) hem de kaslarla ilgili (gvde ve bacaklarn hzl dzeltici hareketleri) fiziksel tepkileri besler. Balaban, beyindeki bu balantlara araclk eden mevcut sinir alarn ortaya koyuyor. Balaban, bunu bir hikayeyle anlatyor. Bir tepede aracnzla durduunuzu hayal edin (tepeye doru bakyorsunuz). Diyelim ki, San Fransisko. Gznzn ucuyla yannzdaki kamyonun bir miktar ilerlemeye baladn gryorsunuz. Ardndan hemen geriye doru kaymaya
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 34
baladnz sanyorsunuz. Panikliyorsunuz! Frene basyorsunuz! Korku, gerekte hareket etmediinizi fark ettiinizde azalyor. Balabann hikayesi mekanda sabit olmadnz algladnzda beklemediiniz bir anda deceksiniz, hareket ediyorsunuz tm dikkatinizin hemen uyarlma ve korkuyla ekildiine vurgu yapyor. Beklenmedik hareket hissi uzun bir sre devam ederse, ba dnmesindeki gibi, korku hissi kronik bir hal alabilir. Psikiyatrist ve denge uzmanlarnn almalar kayg bozukluu ve denge problemleri arasndaki balantlarn klinik olarak ve gerek hayatta nasl bir rol oynadn gsteriyor. Denge bozukluunun hafif bir ekline mekan ve hareket rahatszl deniyor spermarket raflar arasnda, yksek binalara bakarken, banyoda gzlerini kapatnca, sandalyede geriye doru ok yatnca, arabayla tnelden geerken, asansrde veya arabada kitap okurken insanlarn rahatsz veya sersemlemi hissettikleri bir durum. Bu insanlar ayn zamanda denge testinde anormalliklere sahiptir. Genel anlamda merkezi bir denge problemidir. Beynin denge sistemine gelen tm farkl sinyalleri birletirmede ve eer uyumuyorlarsa hangisini gz ard edeceine karar vermede zorluk ektii bir durumdur. Mekan ve hareket rahatszl migren rahatszl olan insanlarda yaygndr. Sersemlik hissi, ba dnmesi ve tat tutmas da. Denge testleri farkl trde ba ars eken kiilerle karlatrldnda migren rahatszl olan insanlarda anormallik gsterme eilimindedir. zellikle de migren hastas sersemlik hissi veya ba dnmesi ikayeti ekiyorsa. Bu arada, migren rahatszlndaki denge problemleri bazen i kulak vestibler organlarndan bazen de beyinden kaynaklanr. Kayg bozukluu problemleri migren ile ilikilidir. Beynin serotonin sistemlerindeki benzer bir noktay paylarlar. Mekan ve hareket rahatszl kayg bozukluuna sahip insanlarda yaygndr. Denge testleri, kayg bozukluuna sahip olanlarn olmayanlardan daha yksek vestibler (i kulak) hassasiyete sahip olduunu gsterir. Denge testleri panik atak veya agorafobi (evden kma korkusu) tehisi konmu kiilerde yapldnda, ok sayda kiinin vestibler (i kulak) fonksiyonunda anormalliklere sahip olduu bulunur baz almalarda yzde 80nin zerinde. Bu, panik ataklar arasnda sersemlik hissi nbetlerine sahip insanlarda zellikle dorudur. zetle, denge bozukluuyla kayg bozukluu arasnda ve denge problemleriyle panik atak arasnda biyolojik bir balant olduunu destekleyen ok sayda klinik ve deneysel literatr mevcuttur. Bu nedenle kiinin denge sisteminin bozulmasnn hzl kalp arp gibi fiziksel semptomlarla birlikte korku, uyarma ve panie neden olabileceine dair saygn klinik kanlar vardr. Srada, dnme ve hafza var. Mevcut aratrmalar, bu ikisinin tutarl vestibler sinyallere baml olduunu gsterir. Neresinin yukars olduunu bilmiyorsanz, beyniniz mekandaki konumla ilikili ok sayda eyi zemez. Bunlar:
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 35
1.
gerek mekandaki konum, rnein a) bir yere nasl gidileceini hatrlama b) bir eyleri nasl bir araya getireceini zme kavramsal mekandaki konum, rnein a) iki say arasndaki uzaklk b) olaylarn zamandaki konumu c) nesnelerin hafzada kategorilenmesi
2.
Sinir sistemi ve beyni aratran bilim insanlarnn son zamanlarda sinirlerin vestibler sistemden hipokampse genel olarak hafza iin ve bilhassa mekansal renme iin nemli bir beyin yaps dorudan, ift nronlu bir yol takip ettiklerini gstermitir. Beyne i kulak girdisi olmayan insanlar (tmr almak iin yllar nce sinirleri kesilmi olanlar) yn bulma ve mekansal hafza gibi tecrbeye dayal ileri yapamaz ve hipokampsleri normalden kktr. (Tersine, Londradaki taksi ofrleri ok daha byk bir hipokampse sahiptir. Taksi ofrl yapma ve mekan, kestirme yol ve kmaz sokak bilgilerini beyinlerinde depolama srelerine bal olarak boyut deimektedir.) levsel MRI ve PET taramalar artk aratrmaclarn farkl iler iin beynin hangi paralarnn kullandln grmelerine imkan salyor. Vestibler (i kulak denge) sistemi uyarmak beyindeki pek ok noktay harekete geiyor. Mekansal ve matematiksel dnmenin zihinsel temsili iin kullanlan alanlar da dahil. Eer vestibler girdi bozuksa (rnein, bir kulaa buzlu su koymak), insanlar belirli bir nesneyi detaylaryla hayal etmek veya onu dndrmeyi hayal etmek gibi tmyle mekansal ilerde daha fazla hata yapar. Bu kiiler test edildiklerinde kprdamadan oturuyorlard. Dengelerini korumaya veya mekanda nerede olduklarna karar vermeye almadan gzleri kapal bir ekilde sadece dnyorlard. Her eye ramen, sinyaller hareketi bildiren tek bir i kulaktan geldiinde denge merkezlerinin ald tm dier sinyallerle uyumsuz sinyaller nesneleri kesin olarak hatrlayamadlar ve nesneleri farkl konumlarda hayal ederken hatalar yaptlar. Baka bir deyile, i kulaktan gelen bozulmu sinyaller hem mekansal hafza hem de mekansal dnme etkinlii ve doruluunu azaltyor. Buna, dnme konsantrasyonu etkinlii ve doruluunun kalitesi diyoruz. kulaktan sinyaller alan beyin merkezileri (vestibler organlar uyarldnda ilevsel MRI veya PET almalarnda aktif hale geliyorlar) beynin yan loblarndadr. Sa lob merkezleri bir ekilde kaybolursa ok garip sonular kabiliyor. Buna yar ihmal" (bedenin ve mekann yarsnn ihmali) deniyor. Bu kiiler, mekann solundan ylesine farknda olmayabiliyorlar ki sol kollarnn fel olduu veya bedenlerinin sol yarsnn plak olduunun farknda olmayabiliyorlar. Yine de vestibler uyarlma geici olarak bu ihmali tersine evirir, bylece tekrardan normal bir ekilde sol tarafn farkna varabilirler. Yar ihmale sahip insanlar grsel inceleme ve grsel hafza ilerinde belirlili hatalar yapar. Sol
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 36
vestibler uyarlma bu ilerdeki performans arttrr veya doru hale getirir. Yar ihmale sahip insanlar zerindeki dier almalar hangi zihinsel ilerin mekansallatrldn" yani, vestibler sisteme bal beynin sa lobundaki merkezlerde mekansal dnme gereklemesi gerektirdiini anlamamz salar. Mekansallatrlm dnme, bir cetveli zihinde canlandrmak (kk saylar solda byk saylar sada) ve iki say arasndaki orta noktalar hayal etmek gibi matematiksel ilemleri kapsar. Ayrca zamann saat olarak gsterilmesi ve kelimeleri batan (soldan) ve sondan (sadan) hecelemeyi de kapsar. nl dnrlerin almalar da mekansal dncenin ne kadar nemli olduunu gsterir. Byk matematikiler matematii mekansal olarak dnrler (daha etkilidir, nk saylarn sinirsel temsili mekandr) ve stn ezberciler mekansal olarak ynlendirilmi stratejiler kullanr. zetle, beyinlerimizle yaptmz pek ok ey mekansal dnce ve hafzaya baldr. Mekansal dnce salkl bir srayla vestibler girdiye gerek duyar: tam anlamyla, herhangi bir eyin fiziksel veya kavramsal mekanda nedere olduunu bilmek iin yukarsnn neresi olduunu bilmemiz gerekir. Vestibler sinirsel sinyallerin azalmas veya bozulmas mekansal dnmeyi dengesizletirir, deyim yerindeyse, mekansal dnmenin etkinliini ve doruluunu azaltr. Deneklerimin sorun yaad belirli ileri dnelim kendileri ve ocuklar hakknda kendiliinden bana syledikleri eyler: a) Bylesine basit bir eyi artk kvramadma inanamyorum! b) (ocuum) bunun nasl yaplacan biliyordu ve artk hi yapamyor. Denemeye devam etmesini sylediimde gerekten kzgn ve ylm oluyor! Aada, kiinin Vaka Gemilerinden bahseden harf ve saylar var.6 Her iin mekansal kalitesinin tanmn italik olarak ekledim: A1 Bir dkkana geldiinde ne almak iin geldiini hatrlama. Aradnn grnts iin mekansal hafza. B2 ehir merkezinden alnacaklar ve yaplacak ileri hatrlama. Nesneler ve onlar alacak mekanlar iin mekansal hafza, en etkin yol ve srann mekansal hesaplamas. C1, D1, G3 Okuma. Mekansal girdinin (sayfadaki harfler) dile ve daha sonra kavramlar ve imgelere (ayrca mekansal) dntrlmesi. Ayrca gz hareketlerinin dorudan vestibler kontrol de var. C2, G2 Mutfak ve ev ilerinde oklu iler. Ayn anda pek ok eyin zamanlamasna ve yerlerinin isel bir haritasna sahip olma, ileri ve olaylar haritaya dahil etme ve gzden uzakken ilere olan farkndal kaybetmeme. 6. Vaka Gemileri iin bkz. Pierpont (2009).
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 37
C7 Matematik kabul edilmi matematiksel gerekleri unutmak ve matematiksel becerilerin kaybedilmesi. Saylar ve say ilikilerinin mekansal temsili. E2 Heceleme, yazma. Harfleri kelimelerin okunabilecei ekilde doru sraya koyma; dili grsel bir betimlemeye dntrme. F2 Mobilya montaj. Yazl talimatlar veya diyagramlar paralarla yapmas gereken mobilyann boyutlu zihinsel temsiline dntrebilmek. F2 Basit bir tarifteki admlar takip etmek. Yazl talimatlardaki admlar aklda sraya koymak ve resimlemek. F2 TVde gizemli olaylar rgsn takip etmek. Grsel ipularn fark etmek, hatrlamak ve bir araya getirmek. F3 Snavlarda bir ncekinden daha kt sonular almak. Srad ezberciler yukarda da akland gibi mekansal stratejiler kullanr. H3 Okuma, heceleme, matematik. Bunlarn hepsi nemli mekansal bileenlerdir. I1 Peyzaj dzenlemesi ve bahecilik konsantrasyon kayb. Nesneleri mekanda planlamak ve dzenlemek, bir aleti nereye braktn hatrlamak, yapt bir eyin doru olduuna ve onu nasl dzelteceine karar vermek, i admlarn zaman ve mekanda planlamak ve admlar unutmamak. J1 Faturalar demek. Matematik, nesneleri ve satn ald hizmetleri hatrlama, gelecekteki ihtiyalarn zihinsel olarak hesaplanmas. Her problemli i hatalar ve yetersizliklerle dolu mekansal dnceyi gsterir. Sa duyusunu kaybeden ar derecede bkkn insanlar bir anda ileri etkin bir ekilde yapamaz hale geliyor. (Sa duyu mekansal dncenin byk bir bileenidir.) Okul ncesi renme, okuma ve yetikinlerdeki yksek hafza ve problem zme yetenekleri de bozuluyor. Grltnn okuma ve ocuklarn renmesini engelledii yeni bir keif deildir. Hakknda ok fazla yayn vardr. Ksaca, hava alan veya trafik grlts gibi ortam grltleri ocuklarn daha yava okumay renmelerine neden oluyor. Bu almalarda, hava alanlarna gre farkl okullardan seilerek kontroll bir ekilde grltye maruz braklan ve braklmayan gruplardaki ok sayda ocuk dikkatli bir ekilde incelendi. ocuklar hem okulda hem de evde fazladan grltye maruz kalmt. Bir almada, bir ehir eski hava alann kapatarak yeni bir tane ina etti ve aratrmaclarn zaman ierisinde her iki gruptaki ocuklarn okuma becerilerini takip edebilme frsat oldu. Kapanan hava alannn yaknnda yaayan ocuklarn okumalarnn gelitii gzlendi. Yeni hava
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 38
alan yannda yaayan ocuklarn ise uaklar kalkp inmeye baladktan sonra daha yava rendikleri gzlendi. Youn bir otobann yanndaki bir apartmanda yaayan ocuklarla baka bir alma yapld. Daha sessiz olan st katlarda yaayanlar daha iyi okuma becerisine sahipti. Grltnn okuma yeteneine olan etkileri grltnn dikkat datc etkilerinin tesindedir ve grltl ortamlarda dil ilem problemleriyle balantldr dil sesleri arasnda fark gzetmek gibi. itmeye zarar veren seviyelerin yaknnda olmayan grlk seviyelerinde bile grltnn yetikinlerde dnmeyi etkiledii gzlenmitir. Bir almada, sanayi iileri dk frekansl bileenleri olan yahut olmayan 50 dBA grltye (makine grlts gibi) maruz kalrken psikolojik testlere tabi tutuldu. Dk frekansl bileenlere sahip grltnn test sonularn dk frekans bileenlere sahip olmayan grltden daha fazla etkiledi. zellikle kendilerini dk frekansl grltye hassas olarak deerlendiren bireylerde. Ne grlt tipi dierinden daha fazla rahatsz edici olarak dnld ne de denekler grltye alkn veya hassas oldu. Pek ok ortam grlt almas gece grltsnn uyku, stres hormonu (adrenalin ve kortizol) seviyeleri, kan basnc, kalp ve damar salna ilikin risk faktrlerine olan etkilerini aratrmtr. Grlt ve bu faktrler arasnda nemli pozitif ilikiler vardr: grltye maruz kalmak stres hormonlarnn, kan basncsnn, kalp ve damar salna ilikin riskin artmasna neden olur. Yksek stres hormonu seviyeleri kan ekerini ykseltir ve kan basncn arttrr. Bunlar kalp ve damar salna ilikin riskin iki unsurudur. Gece grlts kii ne zaman uyandn hatrlamasa da uykuyu nemli derecede bozabilir. Hafzann dzenlenmesi ve gnlk olarak depolanmas uyku srasnda meydana geldiinden (zellikle REM uykusunda), grltye bal uyku bozukluu uyandn bilmeden bile hafza ve renmeyi drr. Hafza ve renme muhtemelen yeni hipokamps hafza hcrelerinin hayatta kalma orann azalmasyla ve ayn zamanda kronik olarak stresli insanlarda uzun sreli yksek kortizol seviyeleriyle de der. ocuklarda, dk frekansl bileenlere sahip gece grltsne maruz kalmak (evin hemen yaknndan geen kamyonlardan kaynakl titreim grlts) kamyonlarn olmad trafik grltsne maruz kalmaktan ok daha fazla stres hormonu retimine neden olur. lgin bir ekilde, uykuyu bozan grlt seviyeleri oldua dktr. 32 dBA grlt insanlarn uykularnda hareket etmelerine neden olur (dk seviyeli uyarlma). 35 dBA grlt beyin dalgalarnda gzlemlenebilir bir uyarlmaya neden olur. Bilincin uyanmas 42 dBA grltde meydana gelir. Dnya Salk rgtnn kabul edilebilir grlt seviyesi olarak 30 dBA nermesi bu nedenledir. Bu raporda grlt analizleri sunmuyorum dikkatlice yaplmas gereken bir ey, ancak gerekli kaynaklara sahip deilim ama belgelenmi dk frekansl grlt aratrmalarnda insanlarn
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 39
yaynlanan tecrbelerini benim altm deneklerin fark ettikleri ve bana akladklar eylerle ok benzer olduklarn buldum. Dr. Birgitta Berglund (ortam grlts almalarnn bakan ve 1999 Dnya Salk rgtnn yaynlad Ortam Grlts Esaslar'nn ba editr) ortam grltsnn kt etkilerinin dk frekansl bileenlerden kaynaklandn dndn aklyor. Dk frekansl grltnn gcn kaybetmeden yksek frekansl seslerden daha uzaa nasl gidebildiine, duvarlardan ve iitme koruyucularndan nasl geebildiine, nesneleri nasl tkrdattna, insan bedeninde titreimlere ve rzenanslara nasl neden olduuna ve titreim yokken bile tat tutmasyla nasl balantl olduuna dikkat ekiyor. Dk frekansl grlt, konuma sesi gibi yksek frekanslardaki seslerin farkedilmesini zorlatryor. Dk frekansl bileenlere sahip grlt, dk frekansl bileenlere sahip olmayan ayn dBA seviyesindeki grltden daha yksek ve daha rahatsz edici olarak tecrbe edilir. Ortam grlts aratrmalarndaki rahatszlk" kelimesinin eitli negatif tepkiler iin bir stenografi olarak kullanldn hatrlamak nemlidir. Dnya Salk rgt rahatszlktan baka, ortam grltsne maruz kalan insanlarn fke, hayal krkl, doyumsuzluk, uzaklam, aresizlik, depresyon, kayg bozukluu, huzursuzluk veya boluk hislerini rapor ettiklerini" syler. Klinisyenler iin Raporda, insanlarn dk frekansl grltye maruz kaldklar durumlar zerine yaplan ok saydaki kk almalardan alnt yaptm.7 rnein, 1960'larda NASA'da yaplan bir testte, sadece 2-3 dakikalna yksek genilikli dk frekansl grltye maruz kalan salkl gen erkeklerin hissettikleri semptomlar, yorgunluk, i yapmadaki etkinliin azalmas, kulakta gdklanma, gs titreimleri ve boazda doluluk hislerini kapsyordu. almama katlanlardan duyduum tm semptomlar. 1996 ylnda Almanya'da yaynlanan bir vaka raporu gerekte Rzgr Trbini Sendromu olabilir. nk dk frekansl grltnn (aslnda sesalt, 10 Hz altnda) kayna hibir zaman tanmlanmamt. Gerekten ilgin bir hikaye. iftin semptomlar ve 10 Hz altndaki grltnn younluu rzgr ve hava durumuyla eitlilik gsteriyor ve kn ok daha kt oluyordu. iftin semptomlar: a) uyku bozukluu b) ba ars c) kulaklarda basn d) genel anlamda iyi hissetmemek e) i yaparken beceri/etkinliin azalmas f) nefes alp vermenin ksalmas ve karncalanma hissi olarak tanmlanan gs semptomlar Semptomlar 1 Hzdeki ses basnc seviyesinin 65 dB olduunda meydana geldi. Bu, bir ses laboratuarnda llen iftin kendi iitme eiklerinin altndadr. Semptomlardan sorumlu tm frekanslar, 10 Hz altndakiler, 80 dB altnda ses basnc seviyelerine sahipti. 7. Pierpont (2009).
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 40
Birka yl nce Hollandal bir fiziki tarafndan lld ve Amerikal bir grlt kontrol mhendisinin devam eden lmlerinde olduu gibi, artk trbinlerin yaknndaki ses seviyelerinin kolayca bu aralklara dtn biliyoruz. Yukardaki vaka ve Alman grlt kontrol mhendislerinin dier vakalar (bkz. Klinisyenler iin Rapor, syf. 106-8), semptomlarn ve insanlarn rahatszlk duyduu derecenin dk frekansl grltye sahip ev veya apartmalara tandktan sonra zamanla nasl arttn gsterir.8 Kiiler grltye alamad. Aslnda, tam tersi oldu: Zamanla grltye kar hassaslatlar. Bata ok kt deildi, ancak giderek ktlemeyi srdrd. Trbin grltsn kolayca altklar trafik gibi dier grltlerle karlatrdklarnda, alma deneklerim de ayn eyi syledi. ou rzgr trbini grltsnn onunla yaamayan insanlara grltl gelmediini syledi,9 birka da misafirlerinin sadece bir gece geirirken rahatszlk 8. Pierpont (2009). 9. Bunun ilgin bir rnei 26 ubat 2008 tarihinde Lars ve Astrid Fgerskild davasnda Avrupa nsan Haklar Mahkemesi'nde yaand (Bavuru Numaras: 00037664/04). Mterek davaclar Szlemenin 8. Maddesi ve 1 Numaral Protokoln 1. Maddesine atfta bulundu. Aadaki paragraflar dava zetinden alnd. Bavuru sahiplerine gre rzgar trbini sabit, titreen bir grlt yayyor ve kimi zamanlarda ok rahatsz edici ve davetsiz bulduklar k yansmalarna sahip. Bu nedenlerden tr ve yeni rzgr trbininin mlklerinin ok yaknna ve onlara danlmadan ina edildiini dndklerinden, belediyeye bir mektup yazarak ikayette bulundular. (vurgu eklenmitir). Bavuru sahipleri iddialarn srdrerek stergtland l dare Mahkemesi'ne bavurdu. zellikle, rzgr trbininin ciddi bir rahatszlk olduunu ve evre Komisyonu'nun konuyu yanl deerlendirdiini ve konuyla ilgilenirken eitli resmi hatalar yaptn vurguladlar. Buna ek olarak, belediyenin ok sayda ilgili taraftan gelen taleplere ramen objektif grlt aratrmas yapmay reddettiini belirttiler. (vurgu eklenmitir). 14 Nisan 1999'da, bavuru sahiplerinin mlkn ziyaret ettikten sonra, l dare Heyeti bavurularn reddetti. . . Bavuru sahiplerinin mlkne yaptklar ziyaret ile rzgr trbininin rahatsz edici saylabilecek ancak trbinin sklmesine karar vermek iin yeteri kadar ciddi olmayan belirli bir ses etkisine sahip olduuna karar verdiler. Bu hususta, llen grlt seviyelerinin en fazla nerilen 40 dB seviyesine ulamadn bildiler. (vurgu eklenmitir). 14 Temmuz 2000'de bavuru sahiplerinin mlkn ziyaret ettikten ve ifahi duruma yapldktan sonra, l dare Mahkemesi bavuruyu reddetti. evre Komisyonu kararn yasalara uygun ve rzgr trbininin bavuru sahiplerinin mlknde gzlemlenebilen baz ses etkileri olmasna karn bunun kabul edilebilir dnlmek zorunda olduunu tesis ettiler. (vurgu eklenmitir).
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 41
duyduundan bahsetti. Trbine maruz kalan evlerinden tandklarnda, tm aileler daha fazla trafik grlts olan ancak kaplarnn dibinde trbin ina riski olmayan kent ve kasabalara tandlar. Bu nedenle, stnkr yaplan rzgr trbini grltsne alacaksnz iddialar hem trbin grltsyle yaamak iin mcadele eden insanlar hem de klinik kantlarla eliir. Alman vaka almalar dk frekans grltnn, sahip olduklar dalga boylaryla duvarlardan geme ve odalar iinde yanklanma ve rzenansa neden olma becerisine odakland. Duvarlarn yaknndaki ve duvarlardan uzaktaki dk frekansl grlt younluundaki farklar ltler. Aktaki duraan bir dalga gibi duvarlardan uzakta bulunan yksek younluk dmlerini buldular. almamda, Bay ve Bayan G (G1 ve G2) odalarnda semptomlarn ba gsterdii bir nokta tanmlad. Bayan G iin isel titreim ve kocas iin bulant hissi ortaya kyordu. Duvarlara veya mobilyalara dokunduklarnda herhangi bir titreim hissedemediler. Bunun dk frekansl ses (hava basnc) dalgalarnn birbirleriyle aktklar yerlerden biri olduunu dnyorum. Odann etrafnda sradka, sabit bir nokta veya artan younluklu duraan bir dalga oluturuyorlar. svireli aratrmaclar yzlerce ailede yaptklar bir almada iddetli rahatszla neden olan grlt miktarnn bir rzgr trbini iin trafik, uak ve trenden ok daha az olduunu kantlad (bkz. Klinisyenler iin Rapor, syf. 112-113).10 Grlt miktar trbinlerden olan uzaklk ve trbin gc temel alnarak (lmden ziyade) modellendi veya hesapland. Grlt dBA olarak modellendi (var olsalar bile dk frekansl bileenleri hesaba katmyor) ve zaman ierisinde ortalamas alnd. Sonular insanlarn yzde 15inin rzgr trbinlerinden gelen 38 dBA grlt seviyesinden olduka rahatsz olduklarn gsterdi. Uak iin 57 dBA, trafik iin 63 dBA, trenler iin 70 dBA. Zamanla rzgr trbini grlt seviyesi 41 dBAe ulat ve insanlarn yzde 35i son derece rahatsz oldu. Yzde 16s 35 dBA zerinde trbin grltsnde uyku bozukluu bildirdi. Ayn aratrmaclar bu insanlarn bazlaryla rportaj yaptklarnda, daha derine indiklerinde, almamda karlatm benzer problemleri buldu. Grlt nedeniyle evlerinden tanan veya grlty yaltmay denemek iin evlerini yeniden ina eden insanlar da dahil. Bazlar trbin grltsyle igal veya ihlal edilme hissi, grlt gibi trbin bana kar da hassasiyet, evde dinlenemediklerini ve dinlenmi hissedemediklerini bildirdi. Rzgr trbinleri iin, belki de dier grlt kaynaklarndan farkl olarak, komu evler iin 45-55 dBA grltye izin veren ortam standartlarnn kt sonulara neden olduuna mantken karar verebilir. Rzgr trbin grlts farkl ve ok daha problemlidir (muhtemelen dBA Mahkeme taleplerini reddetti. 10. Pierpont (2009).
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 42
lmlerinin dahil etmedii dk frekanslardan dolay), bu nedenle ayn saysal standartlar uygulanamaz. 2007 ylnda, Pedersen, rzgr trbinleri civarndaki rahatszlklar almak zere Hollandal bir fiziki olan van den Berg ile bu kez Hollandada bir araya geldi. (Modellenmi) rzgr trbini grltsnden kaynaklanan rahatszlklar dier grlt kaynaklaryla karlatrdklarnda benzer sonular buldular. Ancak aratrma sonularnda denkleme sessizce yeni bir unsur eklenmiti. Trbinlere en yakn yaayan insanlar olan trbin sahipleri ekonomik olarak fayda salyorlard ve kendileri veya komular grlt nedeniyle rahatsz olduklarnda trbinleri kapatabiliyorlard dier lkelerden nemli bir farkllk. Kanada, Amerika Birleik Devletleri, ngiltere, rlanda veya talyada insanlar grltden lgna dndklerinde trbinler kapatlm olsayd, bu raporu yazyor olmayacaktm. Van den Berg ve Pedersen ayrca rzgr trbini grltsnn sala olan etkisini altklarn iddia etti alma giriimlerinin deersiz olma noktasnda kusurlu olmas dnda. Kand, raporlardklar sonularda aka ortada. Posta yoluyla yaptklar almada salkla ilgili yalnzca iki soru sordular. (Uyku ile ilgili sorular ayryd.) Gemiteki ve imdiki tm kronik rahatszlklarla ilgili tek bir soru soruldu. Cevaplar n yargldr bu, aratrmann, alma poplasyonunda bu kronik hastalklara sahip insan saysn doru olarak gstermeyi baaramad anlamna gelir (insanlarn seilme tarzndan veya insanlardan bilgi alan sorularn sorulma tarzndan kaynaklanyor). Bunu, sorulan kronik koullardan en az ikisinin migren ve kulak nlamas iin gerekteki yaygnlk oranlarndan ok daha dk olduundan anlyoruz. Byle olduunu iyi yaplm pek ok almadan biliyoruz. Yine de yazarlar eksik gzden geirilmi bir hipotezi test etmek iin verilerini sanki geerlilermi gibi kulland ki salk etkileri, eer mevcutsa, trbinlere yaklatka yalnzca 2.1 kilometre uzaa kadar olan mesafede daha fazla kronik hastalk olarak gzkecektir. Mevcut migren rahatszlnn yzde 20'sini bile yakalayamam anlalmas g aratrma sonularnn kk bir parasyla bunu kantlamay veya rtmeyi umdular. Bir klinisyen olarak (Ne Pesersenin ne de van den Bergin klinisyen olduklarna inanmyorum), grltnn kronik salk koullarna olan etkilerini gsterebilen almalarn ok byk verilere ve ok byk bir alma poplasyonuna (veya alma rneklerine) sahip olduunu ve kronik hastalklar hakknda bilginin (grlt ve salk ilikisi alldnda her zaman kalp ve damar hastal veya stres hormonu retimi olmutur) denekler ve kontrollerde dikkatlice tanmlandn kategorik bir ekilde syleyebilirim. Bu soruya van den Berg ve Pederseninki gibi bir veriyle yaklaamazsnz. Hipotezin veri toplama yntemleriyle yanyanal birlikte ilerlemez. almalarnn klinik olarak bir deeri yok. Israrc olmama izin verin. nanlmas g bir hipotezle veya kusurlu verilerle balayamaz ve anlaml bir sonu alamazsnz. Salkla alkal olduunda, van den Berg ve Pedersen bunu kavrayamaz. Salk verilerinin kstlamalar ve bunlarn ikilinin karabilecekleri sonular nasl tahdit ettiine dair gereki deiller. Salk sorularnn ikincisi olan olas mevcut semptomlarn bir listesi, ilave edilmi birka
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 43
geleneksel dokunakl kelime ile fiziksel ve psikolojik semptomlarn garip bir karmdr. Sorular esas itibariyle hibir kullanl bilgi salamyor. Ekonomik olarak kar olmayan aratrma deneklerinin kar olanlardan daha fazla semptom bildirdiklerine ve bu farkn kar olanlar ve olmayanlar (daha yal olanlar) arasndaki sistematik ya farkllndan kaynaklanabileceine iaret etmek iin bu soruya analizlerinde tam olarak bir kez deiniyorlar. almada saln yetersiz bir ekilde rneklenmesine karn, van den Berg ve Pederson yine de rzgr trbinlerinin sala etkilerine kar kant olarak birok insan tarafndan yorumlanan sonular ortaya koydu. u ifadelerine gz atn: Rzgr trbini sesinin deneklerin uykusunun kesilmesi dnda salklarn etkilediine dair hibir bulgu yoktur (syf. ii). Yazarlar tarafndan hafife alnsa da, uykunun kesilmesi gerekte salk iin ok nemlidir. Uyku konusundan baka, almalarnn dier salk etkilerini belirleme gcne sahip olmadn kabullenmede tekrar baarszla dyorlar. Ksaca, van den Berg ve Pedersen, aratrmann (kstl) salk sonularn daha iyi yakalayabilirlerdi, eer sonular u ekilde yazm olsalard: Salk iin derin bir neme sahip olan uyku bozukluu veya kesintisi, trbin grlt seviyeleriyle ilikiliydi. Veri toplama seviyesinde ortaya kan n yarglardan dolay aratrma etkili bir ekilde dier salk sorunlarna ne yazk ki deinemedi. Trbinlerden ekonomik olarak kar salayan deneklerden n yargl cevaplar gelme olasl nemli bir bulgudur. Yine de trbin sahiplerinin nemli zamanlarda trbinleri kapatma ve bylece hem rahatszlk hem de uyku bozukluundan saknma alkanlna sahip olmas ayn derecede olasdr.
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 44
Tavsiyeler On yllarca endstriyel grlt ve ortam grlts zerine alm iki bamsz Amerikal grlt kontrol mhendisi, George Kamperman ve Rick James, arka plandaki en sessiz ortam grltsn temel alan bir grlt standard nerir. A-arlkl lmler kadar C-arlkl lmler de kullanrlar ve bylece dk frekansl bileenler kontrol altna alnr. Bu ikilinin tavsiyeleri grlt lmleri nasl yaplmal ve yerel ynetmeliklerde prosedrler nasl aklanmal 2008 ylnda Grlt Kontrol Mhendislii Enstits'nn yllk konferansnda sunuldu ve Rzgr Trbini Sendromu internet sayfasnda www.windturbinesyndrome.com/?p=925www.windturbinesyndrome.com/?p=925 yaynland. Kamperman ve James'in kulland yntem, trbinlerin bydke daha uzakta ina edilmek zorunda olduunu sylyordu. Basit olarak: Rzgr trbinlerini dzlkte en az 2 kilometre, dalarda ise en az 3.2 kilometre uzak tutun. Bunlar en dk mesafeler. Kamperman ve James'in kulland yntemler muhtemelen trbinlerin daha uzakta ina edilmesini nerecek. zellikle olduka sessiz olan krsal alanlarda. kinci olarak, tm rzgr trbini ynetmelikleri yatrmclara trbinler nedeniyle yaamlar olumsuz etkilenen ailelere tm masraflar iin (trbin-ncesi) para deme sorumluluu vermelidir yatrmclar salk-temelli kurallar takip etmelerini ve insanlarn evlerini terk etmelerinden doan ekonomik kayplar nlemelerini tevik etmek. Tablo 1: organ Titreimli Vestibler Bozukluu (VVVD) semptomu aklamalar (Not: Tablolarda, harfler ve saylar kiilerin Pierpont 2009'da yer alan Vaka Gemileri tablosuna aittir.) ten gelen titreme, titreim, veya pulsasyon. Onbir yetikin denek bu rahatsz, allmadk ve aklamas zor duyumlar tanmlad: J1 (ya 49) fiziki. Trbinler hzl dndkleri zaman sahip olduu gerginlik hissinin paras olarak iten gelen titreme tanmlad. I2 (ya 52) evinin iindeki grltnn dk bir titreim olduunu ve kulak tkalarnn engelleyemediini syledi. Gsnde karnclanma gibi bir his ve gece grltye uyandnda gs darl hissediyor. Bedenimi etkiledi tedirgin ve gergin olduumda hissettiim bir his bu. Kulaklarmda basn ve nlama yapyor. Yalnzca salma ve evime deil bedenime de saldran biri var gibi hissediyorum. H2 (ya 57) trbinlerin doal olmayan grlts nedeniyle uyumasn engelleyen bir pulsasyon tanmlad. G1 (ya 35) guruldama hissettii evin belirli blmlerindeyken zihin karkl ve ok garip hisler yaadn bildirdi. Eer bu yerlerden hemen uzaklamazsa, his bulantya dnyor. Grlty zaman zaman istilac olarak tanmlad. Tren grltsnn farkl bir sesi var ve istilac deil. G2 (ya 32) titreim hissettii yerlerde, bahesinde ve evin belirli blmlerinde zihin
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 45
karkl, sersemlemi ve bulant hissetti. Bedeninin ierden titretiini, ancak elini duvarlara, pencerelere veya nesnelere dokundurduunda titremediini fark etti. F2 (ya 51) bir rock mzik konseri gibi eklinde somut bir grlt duyumu tanmlad. Uultu hasta hissettiriyor. E2 (ya 56) kaygszken, gsnde trbin baklarnn kard slk sesiyle ritim ierisinde olan tklama veya arpnt hissetti. Bunu, Kalbim baklarn ritmiyle senkronize oldu eklinde yorumlad, ancak bunun doru olup olmadn belirlemek iin elimizde hibir bilgi yok (nabz kayd gibi). Bayan E, kalkp etrafta dolandnda bu hislerin gidebildiini, ancak uzandnda tekrar baladn syledi. D1 (ya 64) yatakta yattnda pulsasyon hissetti. Ek olarak, Trbinler belirli bir konuma girdiklerinde (bana doru) sinirlerim bozuluyor, bedeninizden geen bir rperti gibi... dardan gelen bir titreim gibi... tm bedeniniz hissediyor, sanki bir ey beni titretiriyor gibi, titreen bir sandalyede oturmak gibi ama bedenim hareket etmiyor. Bu gndz veya gece oluyor, ancak trbinler dier tarafa bakarken olmuyor. C1 (ya 45) gsnde nefesini tutmasna sebep olan pulsasyonlar hisestti. Gsndeki hisle savatn ve doal olarak nefes alamadn hissettiini syledi. Gs pulsasyonlar uykusunu ve okuma yeteneini bozdu. Ayrca iimden gelen enerji...sanki bir mikrodalga frnda canl canl piiriliyorum eklinde bir his tanmlad. B2 (ya 53) nefesiyle ilgili arada bir ksalyor, sanki uykuya dalyormu gibi, nefesim bir eye yetimek istiyor eklinde bir his tanmlad. B1 (ya 55) uzanrken gsnde bir arlk hissetti, ayaa kalktnda geti. Bundan baka, kafasna ve kulaklarna akn eden bir grlt deneyimledi: Bu ey [trbin grlts] kafanzdan kmyor, oraya giriyor ve orada oturuyor korkun.
ten gelen titreim veya pulsasyon ile ilikili heyecan, kayg bozukluu, uyarlma, asabiyet, bulant, kalp arpnts ve uyku bozukluu J1 (ya 49) endieli, asabi ve neesiz olduu bir gerginlik hissi tanmlad. zole halde evde kalmak iin ev dndaki ve aile etkinliklerini brakt. Trbin baklar hzl dnmeye baladnda ve iten eve gelip belirli bir grlt ve titreim algladnda, kusacak gibi oluyor ve itahn kaybediyor. Uykudan endie hissi ve kalp arpnts ile uyanyor. Tekrar uyuyabilmek iin scakl 55 derece olan bodrumda karyolaya (mlk ierisinde trbinleri duymad ve hissetmedii tek yer) gitmesi gerekebiliyor. ou kez endie durumundayken derin nefes alyor veya i ekiyor. I2 (ya 52) itah kayb, kollarda, bacaklarda, parmaklarda titreme, kuvvetli zihinsel ve fiziksel uyarlma ve sk sk beklenmedik alama ile birlikte bulant nbetleri tanmlad. Grltl gecelerde drt saatlik uykudan sonra alayarak uyanyor. Uyandmda, gsmde bask ve skma hissinden fazlas var; beni panie srklyor ve korku hissediyorum. Endie verici bir uyan, bir eyler var ve ne olduunu bilmiyorum. Bir kere bir yer sarsnts olduunu dnerek uyand (ama yoktu), ve iki kez kalp arpnts ile uyand, Kalbim ok hzl ve ok grltl atyor, ki kann pompalanmasn dahi hissedebiliyorum. Tekrar uyumasn engelleyen panik hisleri vard.
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 46
H2 (ya 57) korku hissi ve evi kontrol etme drtsyle gecede 5-6 kez uyanyor. ok husursuz bir uyan, sarslarak uyanyorsunuz, sanki biri eve girmek iin pencereyi krm gibi. Bir ey olmadn biliyorsunuz, ancak kontrol etmek zorundasnz gidip n kapy ayorsunuz korkun bir ey. Tekrar uyumakta zorlanyor ve kendisini sinirli ve fkeli olarak tanmlyor. G1 (ya 35) evinin dnda grlt ve gece kendisini stres iinde uyandran bir grlt tanmlad. G2 (ya 32) maruziyet srasnda sinirli, fkeli, gelecek ve ocuklar hakknda endieliydi. ocuklar uyandndan kendisi de sk sk geceleri uyand. ocuklarnn korkularyla ilgilendiinden kendi korkusundan sz etmedi. F2 (ya 51) her zaman hissettii bir huzursuzluk hissi tanmlad. Geceleri kalp arpnts, korku hissi ve evi kontrol etme drtsyle srayarak uyanyor. Uyarlma hissi tekrar uykuya dalabilmesini engelliyor. E2 (ya 56) kayg bozukluu veya korku ifade etmedi, ancak geceleri srekli olarak uyand ve trbinler eve doru dnerken geceleri tekrar uyuyamad. D1 (ya 64) titremeden nasl sakinlemek zorunda olduunu tanmlad. Dardaysam, eri giriyorum, sandalyeme oturuyorum ve kendimi sakinletirmeyi deniyorum. Byle bir nbetten sonra, gerekten yoruluyorum. Artan fke, hayal krkl ve saldrganlk hissetti. Kalp arpnts zaman zaman titremeye elik ediyor: Kalbim lgn gibi hzla arpmaya balyor ve bu titremeler bedenime yaylyor. Bay D, titreme veya kalp arpnts meydana geldiinde hzl ve derin nefes alyor ve sakinlemeye alrken bilinli bir ekilde nefes al veriini yavalatyor. C1 (ya 45) bedeni her zaman bir savunma durumunda olan evinde dinlenemiyor, sakinleemiyor veya kendini toparlayamyor. Dinlenmek iin arabasyla uzaklamak zorunda kald. B2 (ya 53) semptomlar ktletiinde zgn ve telal oldu. Rahatlamak iin srekli olarak evini ve ilerini terk etti. B1 (ya 55) stres tanmlad. Kaldrabildiimden ok fazla, iimi yakt, grltl ve evresel. Kayg giderici bir ila tavsiye edildi, semptomun rahatlamas iin balk teknesiyle sahilde daha fazla zaman geirdi.
ten gelen titreme, titreim, veya pulsasyon ve endie, kayg bozukluu, uyarlma, asabiyet, kalp arpnts, bulant ve uyku bozukluunun ortak bileimi birlikte organ Titreimli Vestibler Bozukluk (VVVD) olarak adlandrdm eyi bir araya getiriyor. Tablo 2: Konsantrasyon ve hafza semptomlar aklamalar Dnme ve hafza zorluklar, yetikin deneklerin uzmanlklar veya olaan alma durumlar karlatrldnda ou kez dikkat ekiyor: A1 (ya 32), maruziyeti takiben isim ve yz hatrlama zorluu eken, kendi teknesi olan profesyonel bir balk, bir dkkana gittiinde ne almas gerektiini bir kada not almad srece hatrlayamaz oldu.
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 47
B2 (ya 53), ne yapacan yazmadan ileri iin arya her gidiinde kafas karan bir ev kadn. Tandktan alt hafta sonra rportaj yapldnda, bir liste olmadan ileri yoluna koyabilmeyi baardn bildirdi. C1 (ya 45) ne zaman pulsasyon hissederse konsantre olamadndan okumay bir kenara brakmak zorunda kald. C2 (ya 42), maruziyetten nce doum gn partileri iin bir ay nceden hazr olan ok dzenli bir anne dzensizleti ve ayn anda ok sayda ii takip etme zorluu yaad. Aklm karyorum sandm. diye belirtti. D1 (ya 64), emekli bir endstri mhendisi, hatrlama hznda ilerleyen bir yavalama ve okuduunu ok daha zor hatrlama bildirdi. E2 (ya 56), kamu ilerinde aktif emekli bir retmen, trbin baklar eve doru dndnde heceleyemedi, e-posta yazamad veya telefonda syleyeceklerinin srasn kaybetti ancak baklar eve doru dnmediinde bunlar yapabildi. F2 (ya 51), ocuk geliim uzman, ebe ve salk ynetimi uzman bir hemire, maruziyet srasnda yemek tariflerini, TV dizilerindeki olaylar veya mobilya montaj talimatlarn takip edemediini bildirdi. G2 (ya 32), olduka dzenli bir anne, unutkanlat ve hereyi yazmak zorunda kald, konsantre olamad ve dzenini kaybetti. ocuunun iitme testi randevusunu unuttu. 18 yanda yaad bir depresyonu srasnda hafza veya konsantrasyon problemleri olmamt ve tecrbesini bu sefer farkl olarak tanmlad. I1 (ya 59), profesyonel bir baheci, trbinler grltlyken bahesine ve ilerine konsantre olamyor. Yarm saat sonra baheyi terk etmek, kamak, kapy kapatmak zorundasnz. J1 (ya 49), bir fiziki, trbinlere bakan bir penceresi olan kk bir ofiste faturalar demek iin oturduunda belirgin konsantrasyon problemleri belirtti.
5-17 yalarndaki 10 ocuk ve okula giden genten 7'si iin maruziyet ncesiyle karlatrldnda okul performanslarnda azalma veya trbinlerden uzaa tandktan sonra okul performansnda art belirtildi. rnein: F3 (ya 17), alkan bir renci, okulunu, ailesini ve kendisini artarak ulusal bir snavdan bir nceki yl aldndan daha kt bir sonu alana kadar trbinler hakknda kayglanmyordu ve ailesinin kayglarn abarttn dnyordu. Bu noktada ailesinin uyumak iin kulland evde onlara elik etmeye balad. C7 (ya 9), maruziyetten nce ekstra yardma gerek olmadan okul devlerini yapan bir renci testlerde baarsz oldu, matematik becerilerini kaybetti, matematik formllerini unuttu. Ev devi srasnda konsantrasyonunu srdremedi. Problem zerken nerede olduunu takip edemedi. G3 (ya 6), maruziyetten nce olduka odaklanm ve okumada ileri bir ocuk, maruziyet srasnda okumadan holanmyordu. Maruziyet getikten iki ay sonra, 7 yanda, yana gre olduka kaln bir kitap okudu. G3'n kardei, G4 (ya 5), maruziyetten evvel ksa bir dikkat sresine sahipti. ki tarafl kronik ortakulak iltihabndan dolay yaad iitme kaybnn maruziyet sresince ev
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 48
devlerine engel olduu dnld ve srekli olarak evde ev devlerine kar fke nbetleri yaad. Tanmadan iki ay sonra, kulaklarnda bir deiim olmasa da ev devleriyle ilgili daha sabrl ve daha uzun sre alabildi. Annesi ev devlerinin byk lde yoluna girdiini belirtti. H3 (ya 8) ok iyi bir hafzas vard. Okuma, heceleme ve matematikte ok iyiydi. Maruziyet srasnda fke nbetleri geirerek ev devlerini yapmaya direndi. retmeni ona konsantre olmadn ve daha erken uyumas gerektiini syledi.
Tablo 3: Konsantrasyon ve hafza problemlerinden iyileme aklamalar Konsantrasyon ve hafza problemleri trbin kaynakl uyku problemlerinden farkl bir programla zme ulat. Uyku problemleri, kalc depresyonla elik edildii durumlar haricinde, ksa srede dzeldi. Konsantrasyon ve hafza problemlerinin iyilemesi, depresyon olmadnda bile, ounlukla uzun srd. A1 (ya 32) hafzasn maruziyet ncesinde yzde 85, maruziyet srasnda yzde 2 ve tandktan alt hafta sonra yzde 10 olarak deerlendirdi. B1 ve B2 (ya 55 ve 53) tandktan alt hafta sonra hafzalarnn ksmen dzeldiini syledi. C1 (ya 47), tandktan 25 ay sonra hafzasnn ne kadar kt olduunu syledi. C2 (ya 44) kalabalktan kaynakl devam eden strese ramen tandktan 18 ay sonra hafza ve konsantrasyonunda iyileme hissetti. Etkilenen olunun (ya 11) okul performans tamamen iyilemedi. E2 (ya 52) ksa srede iyileti. Trbinler sadece belirli bir yne dndnde problemler yaad. F1 ve F2 (ya 42 ve 51) tand ancak yine de trbinin etkisi altndaki eski evlerinde ve iftliklerinde alt. Tandktan ay sonra, her ikisi de konsantrasyonlarnn iyiletiini dnd, ancak eskisi gibi olmad. Bay F., devam eden depresyona sahip, hafza iyilemesi hissetmedi. G2 (ya 32) hafzasn maruziyetten nce 10/10, maruziyet srasnda 2/10 ve tandktan iki ay sonra 5/10 olarak deerlendirdi. Depresyonu tamamen iyileti. Bayan G'nin be yandaki ve 6 yandaki ocuklar tandktan iki ay sonra konsantrasyonlarnda iyileme gsterdi.
Sadece denein maruziyet srasnda ve sonrasnda aka psikolojisi bozuktu. G2 (ya 32) ilk rportaj srasnda bunalmdayd. Mevcut yaadklar ve hafza veya konsantrasyon sorunu yaamad 18 yandaki depresyon nbeti arasndaki bilisel ilev farkna iaret etti. Dier iki denek, C1 (ya 45) ve F1 (ya 42) uzun sreli hafza zorluklaryla ilikili olarak evlerini terk etmek zorunda kaldktan sonra depresyona girdi. Her ikisi de ayn zamanda devam eden bir maruziyete sahipti.
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 49
Bilirkii Raporlar (Pierpont 2009, Blm 2, Klinisyenler iin Rapor)

Dr. Pierpontun raporu yaynlanmay hak ediyor. Vaka saylar ok olmasa da rzgr trbinlerine yakn yaamann sonucu olarak gelien ciddi fiziksel, nrolojik ve duygusal problemlerin dikkatlice belgelenmesi benim gibi u ana kadar bunlarn farknda olmayan fizikilerin dikkatine sunulmu olmal. yi dnlm rportaj ile, yazar, aktif rzgr trbinlerinin neden olduu semptomlarn, insanlar tandktan sonra semptomlarn ilerlemesi/iyilemesi ve trbinlerin yaknndaki evlerine geri dndklerinde ayn semptomlarn tekrar ortaya kmas arasndaki ilikiyi gsteren veriyi elde edebilmitir. Yneticilerimize kmrden elektrik retimini terk etme ve yeil olmalar konusunda bask yapan Birleik Devletler evre Koruma rgt, Dr. Pierpont ve bu rapor ile birlikte bu aratrmay geniletmeli, rzgr trbini iftliklerinin kurulmas ve onlarn yaknnda yaayanlarn korunmas iin gerekli prensipleri belirlemeli. --JEROME S. HALLER, Tp Doktoru, Nroloji ve Pediatri Profesr (2008'de emekli oldu), Albany Tp Fakltesi, Albany, New York. Dr. Haller, Amerikan Pediatri Akademisi, Amerikan Nroloji Akademisi (ocuk Nrolojisi Blm) ve ocuk Nrolojisi Vakf yesidir. 10 Haziran 2008
Dr. Pierpontun almas, tarihsel belgeleme, yaklam ve tanmlarndaki ok sistemli, titiz ve retici referanslamayla detaylandrlan Grlt Kaynakl Hastalklar'n eksik yanlarna hitap ediyor. alma, bir tan koymak iin anatomik veya kimyasal anormallii tanmlamaya gvenmek zorunda olan tp doktorlarnn byk ounluu iin idrak edilmesi zor ve genelde deer verilmeyen semptomlar tetkik etmek iin bilimsel bir dayanak salar. Bu yaklam, beni heyecanlandran bir ekilde tanlama iin yeni bir yol ayor. Ve hissediyorum ki, hastaya bir makine deil de insan olarak bakmaya ak olan byk bir doktor grubunun ilgisini ekecektir. Doktorlarn hastalarn dikkatlice dinlemek ve onlar laboratuar yerine yaadklar ortamda deerlendirmek iin cesaretlendirecektir. Dr. Pierpontun almas gnmz enerji krizi (ve krize ynelik evreyi deitiren teknolojilerin rol) nedeniyle zellikle nemlidir. Okumas ok kolay, olduka iyi referanse edilmi ve bilgi vericidir. Aklanan hastalar yaamlar ciddi bir ekilde bozulmu gerek madurlardr. Yukarda bahsettiim gibi, rzgr enerjisi teknolojisinin ve uygulamalarnn dnya apnda gelimekte olduu bir zamanda zellikle gncel konularla ilgilidir. Tp mesleini, dk frekansl titreimlerin neden olduu rahatszlk potansiyeline kar uyaryor. Dier yeni enerji teknolojilerinin potansiyel yan etkilerini incelemek iin tp mesleini tevik ediyor.
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 50
Bu alma basldnda, dk frekansl titreimin yalnzca insanlar zerindeki zararl etkilerinin deil ayn zamanda hayvanlar zerindeki etkilerinin de aratrlmasn tevik edeceini umuyorum. Tanmlanm semptomlarn, insan bedeninin fizyolojisi ve patofizyolojisine gre daha iyi anlalmas iin daha youn biimde allacan da umuyorum. nsanlar etkileyen fiziksel kuvvetlerin baarl analizinin fizyoloji ve hastalk durumu anlaymza nemli bir boyut ekleyeceine ikna oldum. Bu alma dk frekansl titreim alann tp topluluuna ayor. Dier fiziksel kuvvetler, hem mekanik hem elektriksel, belirli hastalklarda rol oynayabildi. Bu alma bu fiziksel kuvvetlerin analiziyle hastalk durumlarn analiz etmede aratrma baarlarnn tannmasn tevik edebildi. Bu kuvvetlerin analizinin gnmz tbbnn hastalk tan modelinin dnda olduundan, bu madurlarn ou yalnzca psikolojik bir probleme sahip olarak tanmlanmtr. Yazar, byle bir semptom grubunu patofizyolojik olarak tanmlamak iin bir temel salamtr. Dr. Pierpont'u alklyorum. --JOEL F. LEHRER, Tp Doktoru, Amerikan Cerrahlar Koleji yesi, Klinik Kulak Burun Boaz Profesr, New Jersey Tp ve Di Hekimlii niversitesi. Kulak Burun Boaz Profesr, Mount Sinai Tp Okulu, New York, New York. 29 Haziran 2008
Rzgr Trbini Sendromu zerine vaka serileri aratrmanz iin sizi tebrik ediyorum. Anlay, veri toplama, analiz ve raporlama. Bir epidemiyolog olarak gerekten dikkate deer abanz sayg ile tmyle takdir ediyorum. Bu konuyla ilgili n pheleriniz dikkate alndnda, yksek bilimsel doruluk seviyeniz hem tasar kararlarnzda hem de raporlamanzda aa kyor. Baardnz ey hem dikkate ayan hem de snrl (kabul ettiiniz gibi). Rzgr Trbini Sendromu zerine olan bu vaka serileri raporunun takdire ve dikkate deer sunumunuzun ok sayda nemli ktsn camiadan olan ilgili bir doktor olarak sizin perspektifinizden gryorum. Rzgr Trbini Sendromu iin bir vaka tanm yaratmak. organ Titreimli 1) Vestibler Bozukluk (VVVD) dediiniz ve belgelediiniz yeni tanmlanm bir semptomun tehisi ve geliimi dahil, Rzgr Trbini Sendromu'nun ak bir vaka tanmn ortaya koyuunuzla bir endie konusunu aratrlabilir bir konuya dntrmek iin gerekli olan nemli ilk adm balattnz. 2) Rzgr Trbini Sendromu iin gelecek aratrma nerilerinin dikkatli bir listesini yaratmak. Bu konuyla ilgili derin ve ak olan sorumluluunuzla, sorgulama yaparken takip etmeleri iin dier aratrmaclara dikkatli ve zengin bir takip listesi sundunuz. Bu, aratrmaclarn sorgulama yaparken kendi entelektel yatrmlarnn derinliinin bir sonucu olarak esiz bir ekilde yapabilecei bir ey. 3) Vaka serileri almanzn snrlarnn alglamas gl bir listesinin ak
Dr. Nina Pierpont
Sayfa 51
yreklilikle sunulmas. Aslnda, okuyucuya kiinin kendi almasnda, en kkten en bye kadar, snrlamalar en iyi bilen aratrmacdan her zaman tarafszlk ve igr talep eden, konunun gereini kefetmeyi hedeflemi bir alma yrttnz gvenini salyor. Tmyle kabul ettiiniz gibi, almanzn en byk snrlamas vaka serilerinizde denekler iin belirli (ancak hem uygun hem de gerekli) seilme kriterinden dolay baz bulgularn daha geni bir poplasyona genellenebilirlikten yoksunluudur. Bunda endienecek bir ey yok. Sadece kabul edilmesi ve zerine klmas gereken bir ey. Bu snrlama gelien bir konu alan ierisindeki erken evdereki herhangi bir epidemiyolojik aratrmann esasdr. Baka aratrmaclar iin sonraki bilimsel aratrma aamalaryla zerine kabilecekleri kayda deer, yksek kaliteli ve drst bir temel sundunuz. Byle yaparak, Rzgr Trbini Sendromu (artk byle adlandrabiliyoruz) almasna vgye layk, eksiksiz, dikkatli, drst ve nemli bir katk saladnz. --RALPH V. KATZ, Di Hekimi, Halk Sal Uzman, PhD, Amerikan Epidemiyoloji Koleji yesi, Profesr ve Bakan, Epidemiyoloji ve Salk Destei Ana Bilim Dal, New York Di Hekimlii niversitesi, New York, New York. 5 Ekim 2008
Dr. Pierpont rzgr trbinlerinin yaknlarnda yaayan pek ok insann salk ve refahna zararl etkilerinin vaka almalarn muazzam bir ekilde bir araya getirdi. Dahas dk frekansl grlt ve titreime dorudan bal, akla yatkn fizyolojik bir mekanizmay destekleyen tp almalarn inceledi rzgr trbinlerinin i kulak ve denge ve konum hissi ile ilikili dier alg merkezlerine olan potansiyel olarak zayflatc etkilerinin rahatsz edici olarak rapor edilmemi olabilen grlt ve titreimi gibi. Bu nedenle etkilerin salt psikolojik olmasndan ziyade psikolojik bir bileene sahip olmas olasdr. Zararl etkilerin trbinlerden ne kadar uzakta meydana geldiini ve poplasyondaki orann kefetmek iin daha youn ve istatistiksel olarak kontroll gzlemler gerekli olabilir. Ancak, trbinler ve meskenler arasnda mevcut olarak izin verilmi en dk mesafeden ok daha uzak mesafelerde pek ok insann etkilendii zaten aka ortada. Dolaysyla, bu yeni belgelenmi rzgr trbini sendromu zerine daha fazla alma yaplana kadar, yeni trbin kurma kriteri olarak trbinlerin meskenlere olan mesafesinin arttrlmas ihtiyatl olacaktr. Sendromun kendisinin belgelenmesi mevcut mesafelerin uygun olmadklarna dair kuvvetli bir kanttr. --HENRY S. HORN, PhD, Ekoloji ve Evrimsel Biyoloji Profesr, Princeton evre Enstits, Princeton niversitesi, Princeton, New Jersey. 17 Ekim 2008

Rüzgar Türbinleri Sendromu

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Rüzgar Türbinleri Sendromu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Dr.

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Rzgr Trbini Sendromu: Doal bir deney raporu

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu Doal bir deney raporu

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Rzgr Trbini Sendromu: Doal bir deney raporu

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Klinisyen Olmayanlar iin Rapor

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Giri ve Daha Fazla Temel alma

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)

Dr. Nina Pierpont

Rzgr Trbini Sendromu (Ksaltlm Kitap)