Praktyka dziaania przedsibiorstw

Wiksze moliwoci produkcyjne

w poligrafii sukces czy poraka?
Wiesaw Cetera* W polskiej poligrafii daje si zauway kolejn fal zakupw rodkw produkcji, przy czym znaczn ich cz stanowi uywane maszyny drukarskie. Oglnemu oywieniu gospodarczemu w Polsce towarzyszy zmniejszanie cen uywanego sprztu w krajach Unii oraz korzystny kurs euro i dolara. Takie decyzje inwestycyjne zawa na przyszoci poligrafii, ktr obecne zakupy mog zatrzyma na dugie lata w technologicznym skansenie. W grudniu 2004 r. w Polsce byy zarejestrowane 13 452 firmy poligraficzne zajmujce si drukiem. Do osb fizycznych naleao 12 190 zakadw poligraficznych, a 1262 funkcjonoway jako osoby prawne. Firm prowadzcych dziaalno poligraficzn oraz zajmujcych si reprodukcj zapisanych nonikw informacji, zatrudniajcych ponad 9 osb, byo w 2004 r. 1358, natomiast 12 094 firmy to mae, najczciej rodzinne przedsibiorstwa. Struktur przedsibiorstw prowadzcych dziaalno poligraficzn wedug liczby zatrudnionych przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Podmioty prowadzce dziaalno poligraficzn w 2004 r. wedug liczby zatrudnionych Liczba zatrudnionych <10 Podmioty % 12094 89,90 1049 1104 8,21 5099 141 1,05 100249 81 0,60 250499 21 0,16 500999 6 0,04 >1000 5 0,04 razem 13452 100,00

rdo: dane opracowano na podstawie Rocznika statystycznego przemysu 2005, GUS 2006 i ewidencji REGON.

Warto produkcji globalnej w sektorze poligraficznym w latach 90. XX w.systematycznie si zwikszaa. W roku 2004, po okresie tendencji spadkowej w latach 20002003, odnotowano wzrost produkcji (105,6% w stosunku do roku poprzedniego), ktra osigna puap 97,3% produkcji globalnej z roku 2000. W okresie 20002004 koszty uzyskania przychodw zwikszyy si z 11 988 mln do 14 117,2 mln z. Zmiany dynamiki produkcji globalnej oraz dynamiki wartoci dodanej w brany poligraficznej w porwnaniu z danymi dla caego przemysu przedstawiono w tabeli 2.
Tabela 2. Porwnanie wybranych wskanikw rozwoju brany poligraficznej i przemysu ogem 2000 Dynamika produkcji globalnej rok poprzedni =100 Dynamika wartoci dodanej rok poprzedni =100 ogem dziaalno wydawnicza ogem dzialno wydawnicza 107,4 106,1 106,2 109,5 2001 100,5 99,3 99,2 92,6 2002 100,6 99,7 99,5 92,8 2003 108,0 93,0 107,8 85,8 2004 111,1 105,6 111,5 113,3 1990 =100 bd bd bd bd 1995 =100 166,1 169,8 158,6 137,4 1999 =100 130,3 103,2 126,0 91,5 2000 =100 121,3 97,3 118,6 83,5

rdo: Dane dotyczce produkcji sprzedanej opracowano na podstawie sprawozdawczoci podmiotw zatrudniajcych ponad 9 pracownikw oraz z uwzgldnieniem wynikw badania reprezentacyjnego przeprowadzonego na 5% prbie tych podmiotw.

* Mgr Wiesaw Cetera doktorant na Wydziale Zarzdzania Uniwersytetu Warszawskiego

1/2007

Wiksze moliwoci produkcyjne w poligrafii sukces czy poraka?

Nakady inwestycyjne w poligrai zwikszay si do roku 2000. W tabeli 3 przedstawiono nakady inwestycyjne i ich udzia w produkcji globalnej w latach 19952004. Dane dotycz podmiotw zatrudniajcych ponad 49 osb. Dane z lat 20012004 potwierdzaj zmniejszenie wydatkw inwestycyjnych w liczbach bezwzgldnych, a take malejcy udzia inwestycji w produkcji globalnej.
Tabela 3. Produkcja i nakady inwestycyjne w brany poligracznej 1995 Nakady inwestycyjne (mln z) Udzia nakadw inwestycyjnych w produkcji globalnej [%] Wskanik poziomu kosztw [%] 254,8 3,4 96,8 2000 994,1 5,0 92,2 2001 758,3 3,8 bd 2002 bd bd bd 2003 789,7 4,1 96,7 2004 674,5 3,2 92,8

rdo: dane dotycz podmiotw zatrudniajcych ponad 49 osb.

Rozwj sektora poligracznego by przedmiotem bada obejmujcych lata 19952005, przeprowadzonych wrd maych i rednich przedsibiorstw poligracznych. W analizowanej prbie, skadajcej si z 87 podmiotw, redni wiek rmy wynosi 15 lat. Najstarsze przedsibiorstwo zostao zaoone w 1980, a najmodsza badana rma w 2004 r. Analizowane podmioty poligraczne w wikszoci dziaay na podstawie wpisu do ewidencji gospodarczej 57 (66%). W prbie znalazo si take 13 (15%) spek z ograniczon odpowiedzialnoci i 13 (15%) spek cywilnych oraz 2 (2%) rmy z udziaem kapitau zagranicznego. Jednym z analizowanych zagadnie byy inwestycje. Wyniki porwnania struktury zatrudnienia w maych i rednich przedsibiorstwach poligracznych w Polsce ze struktur zatrudnienia w badanej grupie przedstawiono w tabeli 4.
Tabela 4. Struktura zatrudnienia w MP w Polsce i struktura zatrudnienia w badanej populacji MP rm poligracznych Zatrudnienie MP poligraczne w Polsce Ogem <250 12 500 100,0% Badana grupa MP poligracznych 87 100,0% 09 8180 65,4% 52 59,8% 1049 4000 32,0% 30 34,5% 50249 320 2,6% 5 5,7%

rdo: badania przeprowadzone przez autora wrd maych i rednich przedsibiorstw poligracznych w czerwculipcu 2005 r.

Mae i rednie przedsibiorstwa poligraczne w latach 19962003 ponad trzykrotnie zwikszyy swoj moc produkcyjn1. Najwikszy jej przyrost nastpi w odniesieniu do maszyn penoformatowych A1 i B1 (rys. 1). Mae i rednie przedsibiorstwa sprowadzay sprzt z krajw Unii Europejskiej oraz Stanw Zjednoczonych. Byy to maszyny w wikszoci uywane (okoo. 80%), w przypadku ktrych relacja midzy cen a wydajnoci bya najkorzystniejsza. Relatywne zmniejszenie ceny wynikao z restrukturyzacji rynku poligracznego oraz wprowadzania nowych technologii druku. Dao si bowiem zauway, e nakady drukowanych zlece byy coraz mniejsze, zwikszay si natomiast wymagania dotyczce jakoci, a przy tym druk cyfrowy wypiera tradycyjny druk offsetowy. Druk jest jedn z form zaspokajania informacyjnych potrzeb spoeczestwa. Technologia druku jest cigle udoskonalana. Zmienia si rwnie rynek usug poligracznych, Ppoza ksikami i czasopismami drukuje si bowiem opakowania. Wynika to z powszechnie obecnej reklamy, ktra stworzya zapotrzebowanie na wyranowane produkty. Rozwj technologii trwa przez lata, polegajc na
1/2007 2

Praktyka dziaania przedsibiorstw

1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 1995 1997 1999 2001 2003 2005 moce produkcyjne maszyn a3 moce produkcyjne maszyn a2 moce produkcyjne maszyn a1 razem 1996 1998 2000 2002 2004

wprowadzaniu nowych lub modykowaniu stosowanych rozwiza. Typogra, na przykad, zastpiono rotograwiur i drukiem offsetowym. Skad komputerowy i oprogramowanie DTP wypary za linotyp. Poza tym do poligrai wkroczya informatyka powstao CTF, czyli cyfrowa technika nawietlania klisz, z ktrych nawietlano formy drukowe, a kilka lat pniej CTF zastpiono technologi CTP, polegajc na bezporednim nawietlaniu form drukowych. Modernizujc tradycyjny proces druku oraz poprawiajc jego jako i zwikszajc wydajno, dziaano wci na tym samym rynku usug. Naley przy tym zauway, e polscy drukarze do dobrze radz sobie z modernizacj procesw produkcyjnych, przy czym wprowadzane innowacje wpywaj take na zmiany organizacyjne w rmach. Na rysunku 2 przedstawiono tempo wdraania nowych technologii oraz nowych narzdzi wspomagajcych zarzdzanie przedsibiorstwem (oprogramowanie kalkulacyjne i oprogramowanie wspomagajce zarzdzanie) w badanych rmach poligracznych.1 Drukarze do szybko znaleli zastosowanie take dla informatyki i Internetu. Prawie poowa z badanych rm wykorzystuje oprogramowanie kalkulacyjne, ale jedynie 30% oprogramowanie wspomagajce zarzdzanie rm. Wymienione zastosowania informatyki nie wymagaj duych nakadw inwestycyjnych, ale ich obecno wpywa na przewag konkurencyjn. CTF i CTP zastosowano po raz pierwszy w Polsce tylko z nieznacznym opnieniem w stosunku do pierwszych zastosowa tych technologii na wiecie. Tempo ich wdraania zaleao przede wszystkim od moliwoci nansowych przedsibiorstwa. Naley przy tym zauway, e nowa technologia CTP bya w drukarniach wdraana szybciej ni CTP i jest powszechniej wykorzystywana. Wprowadzenie technologii cyfrowej zakoczyo okres innowacji przyrostowych w poligrai, czyli wdraania nowych rozwiza technologicznych zwikszajcych wydajno i poprawiajcych jako druku2. Druk cyfrowy jest zaliczany do innowacji radykalnej, powoduje bowiem zmian produktu,
1 Badania przeprowadzone przez autora wrd maych i rednich przedsibiorstw poligracznych w czerwculipcu 2005 r. 2 Obszerny przegld denicji innowacji w: A.Jasiski, Innowacje i transfer techniki w procesie transformacji. Din, Warszawa 2005.

1/2007

Wiksze moliwoci produkcyjne w poligrafii sukces czy poraka?

Nowe technologie w firmach poligraficznych

80 70 60 50 40

Liczba obs.

30 20 10 0

internet oprogramowanie kalkulacyjne

CTF CTP
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Rysunek 2. Innowacje technologiczne w poligrai

rdo: opracowanie wasne

usugi i samego procesu, zachowujc jedynie cel zaspokojenie potrzeb informacyjnych klientw. Rynek druku cyfrowego podzielono na cztery segmenty:3 szybki druk kolorowy (dorany druk towarzyszcy innym usugom); druk komercyjny (druk poczony z kompleksow obsug klienta zaopatrzeniem w materiay poligraczne); druk na danie, personalizacja i mailing; kompleksowa obsuga poligraczna (indywidualizacja zlece, nawet kadego egzemplarza, tworzenie baz danych i zarzdzanie nimi, prowadzenie indywidualnej dystrybucji). Nowa technologia spowodowaa take zmian struktury rynku poligracznego. Moliwoci produkcyjne druku cyfrowego wykorzystuj: w 20,2% sektor nansowy i ubezpieczeniowy; 18,4% przemys; 15,4% handel; 13,6% edukacja i rwnie w 13,6% ochrona zdrowia. Drukarnie cyfrowe (69,6%) s wyposaone ponadto w urzdzenia suce do druku offsetowego, dziki czemu uzupeniaj ofert usug w przypadku duych nakadw druku. Firmy wiadczce usugi druku cyfrowego najczciej zaczynay dziaalno jako drukarnie offsetowe (31,0%). Ponadto wiadczyy serwis biurowy (11,7%) i usugi ksero (9,4%), jak rwnie byy studiami gracznymi (7.0%)4. Rozwj druku cyfrowego przebiega zgodnie z teori dyfuzji innowacji5. Na rysunku 3 przedstawiono zaleno midzy rozwojem tej technologii w USA a zwikszeniem nakadw na penoformatowe maszyny drukujce w Polsce. Uwzgldniono przy tym wartoci wzgldne odpowiadajce inwestowaniu w now technologi druku w prbie 171 drukar w USA oraz w zakupy maszyn penoformatowych w Polsce w prbie 87 podmiotw. W analizowanym okresie adne z ankietowanych polskich przedsibiorstw nie realizowao inwestycji zwizanych z drukiem cyfrowym.
3 B. A. Pellow, M. J .Pletka, H. A. Banis, Investing in Digital Color The Bottom Line, Printing Industry Center, Rochester, New York 2003. 4 Ibidem. 5 Dyfuzj innowacji omwi S. Gomuka, Teoria innowacji i wzrostu gospodarczego, CASE, Warszawa 1998.

1/2007

Praktyka dziaania przedsibiorstw

Wykres liniowy rozwj druku cyfrowego i offsetowego w formacie A1 120

100

80

60

40

20

-20

drukarnie cyfrowe
1980 1984 1988 1992 1996 2000

1982

1986

1990

1994

1998

Rysunek 3. Wzgldne zwikszenie liczby drukar cyfrowych w USA oraz wzgldny wzrost liczby maszyn offsetowych formatu A1/B1
rdo: opracowanie wasne

Druk cyfrowy w Polsce rozwija si jako alternatywa dla tradycyjnego druku offsetowego. Coraz czciej zagospodarowuje rwnie nowe obszary, na przykad personalizacj (nawet dla duych nakadw pozycji drukowanych w jednym kolorze). Druk cyfrowy pozwala na przygotowanie wydawnictw w maych, zrnicowanych nakadach przeznaczonych dla rnych grup klientw. Jest cigle udoskonalany: staje si szybszy, jakociowo coraz lepszy i taszy. Ta nowa technologia nie tylko wkracza na dotychczasowy rynek, ale tworzy rwnie nowy. Rozwj druku cyfrowego zmieni oblicze rynku poligracznego, stworzy bowiem nowe rodzaje usug poligracznych, a przy tym zmniejszy zapotrzebowanie na tradycyjny druk. W konsekwencji zmniejsza si rwnie zapotrzebowanie na offsetowe maszyny drukarskie. Jednoczenie w Polsce w wyniku inwestycji polegajcych na zakupach maszyn poligracznych zwikszy si potencja sektora i jednoczenie wzrosa konkurencja. Na mniejszym, ale za to bardziej konkurencyjnym rynku zmniejszaj si ceny usug, mniejsza jest take rentowno. Naley jednak zauway, e zmniejszenie cen usug jest elementem krtkotrwaej przewagi konkurencyjnej. Osignite przychody uniemoliwi bowiem w przyszoci inwestycje, a zuyte moralnie technologie bd niezbywalne. Dynamika zmian technologicznych powinna zatem zmusza do szczeglnej ostronoci. Dokonujc zmian technologicznych, modernizujc technologie, wprowadzajc innowacje przyrostowe trzeba z uwag obserwowa otoczenie, tam bowiem wanie rodz si innowacje radykalnie rewolucjonizujce nie tylko technologie, ale i zmieniajce rynek. Inwestowanie w przestarzae technologie moe spowodowa zepchnicie przedsibiorstwa z rynku, tzn. uniemoliwi uczestniczenie w rynku tworzonym przez innowacyjne technologie.
5 1/2007

Wiksze moliwoci produkcyjne w poligrafii sukces czy poraka?

Streszczenie Artyku powicono zagadnieniu niebezpiecznego zachwiania rwnowagi midzy zwikszajcymi si moliwociami produkcyjnymi rm poligracznych a potrzebami restrukturyzujcego si rynku. Nowe, innowacyjne technologie druku nie tylko wypieraj druk offsetowy, ale rwnie tworz zapotrzebowanie na inne rodzaje usug. Zatem zwikszanie mocy produkcyjnych z zastosowaniem starych technologii moe by lepym zaukiem w rozwoju przedsibiorstwa. Summary The paper focuses on the treacherously distorted balance between increasing production capacity of printing companies and the needs of the market which undergoes reconstruction. New and innovative technologies not only replace offset printing but they also create demand for new types of services. Therefore, increasing production capacity of old technologies may lead the development of the company down a blind alley.

1/2007