FIRAT NVERSTES MHENDSLK FAKLTES ELEKTRK-ELEKTRONK MHENDSL BLM HABERLEME LABORATUVARI

DENEY NO: 1

GENLK VE FREKANS MODLASYONU 1. Giri Modlasyon bildiri iaretini iletime daha uygun bir biime sokmak iin yaplr. Modlasyon ynteminin amac, sesleri varolan bir haberleme kanalna uydurmaktr. Bu yzden modlasyon tr; mevcut grlt, bant genilii ve verici gcne bal olarak seilir. Periyodik bir iaretin (tayc), herhangi bir zellii bildiri iaretin (modlasyon iareti) bal olarak deitirilir. Elde edilen iarete modlasyonlu iaret denir. 2. Genlik Modlasyonu letilecek olan bildiri iaretinin modle edilmi genlii, genlii deitirilebilen tayc tarafndan ayarlanabilir. Ao.cos(wot+ ) gibi sinsoidal taycnn genlii bildiri iaretine bal olarak deitiriliyorsa, bu modlasyon trne genlik modlasyonu denir.

ekil 1 : fc=16fm Genlik modlasyonun tr vardr: 1. Tam genlik modlasyonu (FAM) 2. ift yan bantl bastrlm tayc genlik modlasyonu (DSBSC AM) 3. Tek yan bantl genlik modlasyonu (SSB AM) 2.1 Tam Genlik Modlasyonu Bu ou zaman basit genlik modlasyonu, ama bazen zarf modlasyonu olarak da adlandrlabilir. Baka bir deile, tam modlasyonu tek frekansl tayc alarak, genliini bildiri iaretinin genliiyle orantl olarak deitirilebilecek ekilde elde edebiliriz. Bunlar aklayacak olursak; Tayc : Vc=Ec.coswct Bildiri iareti : Vm=Em.coswmt ise Vmi deitirerek Ecyi dzenleriz. Fakat Ec hibir zaman negatife gitmemelidir. Bu u anlama gelirki ; Em<=Ec olmas artyla Ecnin yerine Ec+Em.coswmt alarak, elde edilen modle edilmi sinyali yazacak olursak; VAM=(Ec+Em.coswmt)coswct VAM=Ec(1+Em/Ec.coswmt)coswct VAM=Ec(1+m.coswmt)coswct

Yukardaki denklemlerde m: modlasyon faktr = Em/Ec, fc= wc/2 : tayc frekans, fm: bildiri iaretinin frekans, Ec: tayc genlii, Em: bildiri iaretinin genlii ve VAM: genlik modlasyonlu iaret olarak gsterilmitir. M modlasyon faktrnn deeri 0-1 arasnda deiir. rnein; %60 modlasyon verilmise m=0.6 anlamna gelir. fc >= fm olmaldr. fc ile fm arasndaki fark byrse tayc tepeleri (modlasyon zarflar) arasndaki mesafe artar. M dalga ekillerinin tepeden tepeye gerilim deerleri olan A ve Bnin llmesiyle dorudan hesaplanr.

ekil-2 : m=A-B / A+B Bu modlasyona uram tayc kesinlikle tek bir frekans deildir. Bunun spektrumu aada ki analizlerden elde edilebilir. VAM=Ec.(1+m.coswmt).coswct VAM=Ec.coswct+ m.Ec.coswct.coswmt VAM =Ec.coswct+.m.Ec.[cos(wc-wm)t+cos(wc+wm)t] Modlasyonlu iaretin tayf VAM(f), VAM(t) olan modlasyonlu iaretin fourier dnm ile verilir. VAM(f)=Ec/2.[ (f-fc)+ (f+fc)]+m.Ec/2.[Vm(f-fc)+Vm(f+fc)] Burada (f) darbe ilevini, Vm(f)de bildiri iaretinin tayfn (fourier dnm) gstermektedir.

ekil-3

ekil-4 Sonuta elde edilen orijinal modle edilmemi taycnn iki tane yeni frekans oluur, biri fcden daha kk dieri ise fcden daha byktr. Art yada azal miktar eittir. Bu frekanslar st yan frekans (fc+B) ve alt yan frekans (fc-B)dir. Her ikisinin genlii m.Ec/2dr. Bir band frekansna sahip ve bir tek sinsten olumayan bir bildiri iaretiyle analog durumlar beraberce yukardaki ekilde grlmektedirler. Bildiri iaretinin bilgisini tayan yan bantlarnda ne kadar kk bir g tadn grelim. Bunu yle ifade edebiliriz.
Ec 2 2 Ec 2 = 2

Tayc gc =

Yan

frekans gc = 2.
2 Btn m

mEc 2 2. 2

( mEc)2 = 4
iin

Tayc gc 2 = 2 >= Yan frekans gc m

deerleri

En az iletilen gcn 2/3 kadar taycda olup hibir bilgi tamaz.gcn 1/3 kullanlr. m ayrca modle edilmi spektrumlardan sadece yan bant genlii ve tayc genlii oranyla da bulunabilir.
Yan bant genlii m.Ec m = = Tayc genlii 2.Ec 2

Pratikte bu zel lm bir spektrum analizrn bir tarafndaki genlik skalas kullanlarak (dB) yaplabilir. llen deer (dB)= 20log(2/m) M= 2/log-1(llen deer/20) rnein 6 dBde m=2/log-1(6/20)=2/2=1=%100 Bant genilii spektrum tarafndan da grlebilecek bir tam AM sinyalinin iletimine ihtiya duyar bu ikiz temel bandn genilii 2B Hzdir. B/W=2Bdir. 2.2 Tek Yanband Genlik Modlasyonu Bant genilii B olan bir bildiri iaretinin genlik modlasyonu sonucu elde edilen modlasyonlu iaretin tayf 2B bant geniliindedir. Bu tayfn taycnn altnda ve stnde kalan blgelerinin (altyan bant, st yan bant) her birinde bildiri iaretinin tm zellikleri mevcuttur. Bu eitlik bize sinsoidal bir iaretin genlik modlasyonu sonucu elde edilen tayfn, taycnn hem altnda hem de stnde birbirine eit iki bileenden olutuunu gstermektedir. 3

Alt ve st yan bandn her birinin bildiri iaretinin tm zelliklerini tamalarndan dolay bu bantlardan yalnzca birinin iletilmesi bildiri iaretinin iletilmesi iin yeterlidir. Byle bir iletime tek yan bant (SSB) iletimi denir. Tek yan bant modlasyonunda baz hallerde nemli olan bant geniliinde %50 tasarruf salanmaktadr.

Bildiri iareti Vm=Em.coswmt Bir cosins olan tayc iareti Vc=Ec.coswct Alt yan bant (LSB) iin VAM=Es.cos(wc-wm)t st yan bant(USB) iin VAM=Escos(wc+wm)t SSBde bant genilii B/W=fm=B dir. Bildiri iaretini tayan yan bantlar gcn 1/3n kullanr, fakat iletilen gcn 2/3 ise ie yaramaz. 2.3 ift Yanband Bastrlm Taycl Genlik Modlasyonu Genlik modlasyonunda, bildiri iletilmedii halde tayc da bildiri iareti ile birlikte gnderilmektedir. Bu verici gcn tutumsuz kullanlmas demektir. Genlik modlasyonunda taycnn atlmas bildiri iaretini deitirmez. VAM = Ec.coswct.Em.coswmt Modlasyonlu iaret tayfnda bildiri tayf genlik modlasyonunda olduu gibi +/- fc kadar kaymtr. Ancak genlik modlasyonunda farkl olarak tayc ortadan kalkmtr. VAM=Ec.coswct.Em.coswmtyee DSBSC denir. Tayf ise

VAM(f)=Ec.(Vm(f-fc)+Vm(f+fc))/2 Genlik modlasyonunda olduu gibi VAM(t)nin zarf bildiri iaretini vermemektedir. Bildiri iaretinin 0dan getii noktalarda modlasyonlu iaretinin faz 180lik bir srama (faz deiimi) yapmaktadr. Bildiri iaretinin modlasyonlu iaretten elde edilebilmesi iin bu faz srama anlarnn da bilinmesi gerekir.

ekik-8 Band genilii B/W =2fm=2Bdir. Bildiri iaretinin bilgisini tayan yan bantlar gcn 2/3n tar. En verimli genlik modlasyonu budur. Orta Dalga : Alclarn giri sinyallerinin MW frekanslar 530kHzdir. k sinyallerindeki MW frekanslar ise 455kHzdir. Osilatrn snrl frekans hem giri hem k sinyallerinin toplamdr. Filtrenin bant genilii 12 kHzdir. Bundan dolay 455+/-6kHz i geebilir. Yani 449 ile 461 arasndadr.(k iin) Ksa Dalga : Telsiz sinyalleri 300Hz ile 3kHz arasnda deiir. Gerekli olan bant genilii ise DSBSC AM iin bant genilii 6kHzdir,SSB iin ise 2.7kHzdir. 2.4. Deney (Kenar Frekanslarn Varl) Kenar frekanslarnn varln inceleyelim. Bunu iin generatr ksm kullanlacaktr. Fakat receiver ksm kullanlmayacaktr. Osiloskopun Y1kanalna 10.7 MHz lik modlatrn kna, bant geirgenlik filtresinin ardndan balayp, Y1 skalasn 0.2V/div ve zaman skalas 0.2ms/dive ayarlaynz. Mic/tone anahtarn tone durumuna getiriniz, generatr 2 kHz lik duruma getiriniz. Kazan kontrol dmesini orta pozisyona ayarlaynz. Tayc osilatrn dalga ayarn deitirerek osiloskoptaki dalgalanmalar inceleyiniz. Dalga ayarn 10.6985ten 10.7015e getirirken ,aadaki etkileri gzlemlenebilir.

Tayc frekans Etkisi a)10.6985 Sabit genlikli r.f sinyali. b) fb Genlii azaltarak sinyalin zarfnda bir ripple gzlenir. c) fc Sinyalin sfr kestii noktalarda zel noktalar oluacaktr. Sinyalin alt ve st zarflarnda iaret deiimi meydana gelir. d)fd Sinyaller dk bir sabit gerilim alarak, nceki tepeden tepeye ripple genlii ile karlatrlabilir. Yukarda olduu gibi inceltilmi bir karakteristikli bir filtreden geirilir. Filtreden 10.7MHzlik her iki kenarn 1.1kHz yaylm olan sinyaller kolayca geerler. Buna bant genilii denir. Bu bandn dnda hemen hemen hibir sinyal gemez. 2kHze getirilince +/- 2kHz uzaklkta iki kenar frekans retilir. 2.5 Deney (Radyo dalga yaynnn ift yan bastrlm tayc sinyalleri) Pratikte, frekanslar tamamen doru ayarlamak iin ok iyi dikkat etmek gereklidir. Balayabilmek iin, tayc frekans ok iyi ayarlanm bir generatre gerek vardr. Bunu elde etmek iin; mic/tone anahtarn tone durumuna getiriniz. Generatrn 2 kHzlik anahtar off durumuna ,1kHz lik anahtar on durumuna getiriniz. Osilaskopun Y1 kanal 10.7MHz modlatrn kna balanmaldr. Generatrn tayc osilatr frekansn yan bandlarn (10.7MHz her iki tarafndaki) genlikleri eit oluncaya kadar ayarlaynz. Burada Y1 sinyalindeki sfr geileri net bir ekilde grlecektir ve ayar skalas dsb pozisyonuna yakn olduu durumda oluacaktr. Sfr geilerinin derinlii eit olmayabilir, bu nemli deildir. Y1 balantsn generatrn k sinyaline balaynz ve benzer dalga ekilleri kapsadn gsteriniz. (elbette tayc frekans deiecektir.). Y1 balantsn deiken kazan ykseltecinin kna balaynz ve skalasn 0.1V /dive ayarlaynz. Alcnn (Receiver )kn Y2 kanalna balaynz ve skalasn 0.2V/dive ayarlaynz. Ksa dalga yapay yk anahtarn in konumuna getiriniz. Alcnn doru bir ekilde ayarlanmas gerekir. Ayar dmesiyle sinyal taramas: Sinyal taramasnda ayar kontrol yaplmaya alldnda, kark olan deiik parazitlerle karlalacaktr. Ayarlama ilemi eer ileri ynde dndrlmeye devam edilirse ok kolay olacaktr, Generatr iin o Generatrn tm anahtarlarn off konumuna getiriniz, ama mic/tone anahtarn tone durumunda braknz. Receiver iin o _BFO dsb pozisyonuna ayarlaynz. o _Fine tune dmesini orta durumuna getiriniz. o _Volume dmesini saat ynnde istediiniz kadar dndrnz. o _Main ayar dmesini yaklak 3.7MHze ayarlaynz ve daha sonra bir hrt iin tarama yapnz. 6

o Hrt sesini duyabileceimiz duruma kadar ayarlaynz. Generatr iin o Mikrofonun anahtarn (on) anz. ki veya saniye sonra baz eitli grltler Receiver ile Generatr arasnda akustik geri besleme tarafndan retilecektir. Receiver iin o ok yava ve dikkatlice, fine ayar akustik geri besleme grlts czrt yapmaya balaynca ya kadar deitiriniz, bu da grltnn tekrar tekrar durup balad ayar bulur. Bunu mmkn olduunca yava yapnz. Deiiklikler kritiktir, yaklak olarak doru olduunda, BFO ayar son kez kk bir deiiklik iin kullanlabilir. Elinizi deney setinin yaknnda hareket ettirdiinizde ayar deiiklerini grebilirsiniz., bir kapasite gibi ,bunlar engellemek iin alnan nlemler olduu yer hari, elin kapasitans etkileri tamamen ortaktr. Ayn sebepten dolay ,kontrol tepeleri ve dier btn elemanlara dokunmamaya dikkat edin. Doru ayara ulald an mic/tone anahtarn tone durumuna ve generatr 1kHzlik duruma getiriniz. Bir radyo dalga ekli greceksiniz, ama kk bir frekansta genlii tamamen deitirilebilir. Radyo dalga eklini yava olarak deiken bir genlikte grebildiimiz ana kadar BFO ayarn dikkatlice yeniden yapabilirsiniz. Radyo dalga eklini tamamen titremeyen bir ekilde grmek istiyorsak, BFOnun net bir ekilde doru frekansta olmas gerekir.

Tek yan bant radyo dalga yayn (SSBSC) X-Y eksenli bir osiloskop kullann. Aksi takdirde iki y kanaln 0.2ms/div skalas bir zaman ekseniyle kullanabilirsiniz. Her iki durumda osiloskobun girilerine aadaki balantlar yapnz. Giriin birimi generatrn deiken kazan kuvvetlendiricisinin kna balaynz. Dier girii receiverin product detector kna balaynz. Kazan dmesini orta pozisyona ayarlaynz. Osiloskop ayarn en iyi grntnn elde edilmesi iin ayarlaynz. Receiver deki MW/SW anahtarn dzenli ksa dalga (SW) radyo dalgalar alabilmek iin SW durumuna getiriniz. ki SW anten soketlerini balama kablolaryla balaynz. Generatrdeki tayc osilatr ayar dmesini lsb pozisyonuna getiriniz. Ayrca receiverin BFO ayar dmesini de lsb pozisyonuna getiriniz. Generatrn mic/tone anahtarn tone durumuna ve 2kHz durumuna getiriniz. Receiverin ayar dmesini en gl sinyali bulmak iin tarama yapnz. Bunu ayarladktan sonra fine tune ayarnn da ayn deeri ,yani orijinal tondaki sinyal k frekans 2kHze ayarlanmaldr. Tayc frekans 10.7MHz ,10.6985 ve 10.7015 arasnda ayarlanabilmektedir. Sette kullanlan filtrenin bant genilii olan BW=2.2kHzdir .bu filtrenin karakteristii aadaki gibidir.

1.Bildiri iareti (tanmak istenen iaret ) 2kHz olmas durumunu inceleyelim. a)Tayc iaret 10.7MHz olmas durumunda ;

ekil 3ten de grld gibi bu karakteristie sahip iaret filtreden geirildiinde sadece Ec ile gsterilen tayc bu filtreden geer. b)Tayc iaret 10.6985 olmas durumunda;

ekil-4ten de grld gibi sadece usb(st yan band) filtreden gemektedir. Bylece SSB gereklemektedir. c)Tayc frekans 10.7015 olmas durumunda ;

ekil-5ten de grld gibi bu durumda sadece lsb(alt yan band) filtreden gemektedir. Bylece SSB gereklemektedir.

2. Bildiri iareti 1kHz olmas durumunu inceleyelim. Tayc frekans 10.7MHz olmas durumunda ;

ekil-6dan da grld gibi hem tayc hem de lsb,usb filtreden gemektedir. Bylece DSB meydana gelmektedir. b)Tayc frekans 10.6985MHz olmas durumunda ;

ekil-7den de grld gibi sadece usb filtreden gemektedir. Bylece SSB meydana gelmektedir. c)Tayc frekans 10.7015MHz olmas durumunda ;

3. Frekans Modlasyonu 3.1 Tanm Vc=Ec.cosc=Ec.cos(wct+) Ec.cosc = A modlasyonu wct=FM c=PM Ecyi deitirerek yaplan modlasyona genlik modlasyonu (AM) denir. FM ve PM modlasyonlar ise temel bantla cde yaplan deiiklikler sonucu oluur. wcde deiiklik yaplnca frekans modlasyonu, cde yaplan deiiklikler de faz modlasyonuna neden olur. Son iki modlasyon tipi kullanm asndan sk sk birbirine ok benzer grnyorlar ve benzer analitik ilemleri olmasna ramen pratikte tamamen etlileri farkldr. Bu fark ekil-9deki kare dalga base band iin net bir ekilde grebiliriz, ama srekli deien bir temel band iin bu fark grmek zordur. 9

ekil.9 Kare dalga temel bantla frekans ve faz modlasyonu Modle edilmemi tayc dalga ekli wc ve sabit c Basamak basamak faz deitirerek modle etmek c=180 Basamak basamak frekans deitirerek modle etmek f1=3.fc/4 , f2=4.fc/3 Kare dalga temel band 3.2 FM iin genel ilkeler Frekans modlasyonunun temel prensibi temel bant gerilimi (Vm) tayc frekansn lineer bir ekilde kk bir miktar deitirir. (fc<<fc olmas artyla ) Bu yntemde ferkans alc tarafndan alnabilen tanan bilgiyi deitirir. Bu temel eitlik w wm yada wc=kVm. K modlasyon duyarll olup birimi rad S V, ayrca pratikte kHzmV olarak ta ifade edilir. w temel band tarafndan oluturulan tayc frekansn bir miktardr. wi=wc+w Vfm=Ec.cos wi.t olduunu dnebiliriz. Ama bu doru olmayabilir. winin nceki bilinmeyen ek faz terimlerin deerlerinden dolaydr. Vfm=Ec.cosi taycnn faz as i dir ,ve temel dnce frekans fazn deiim orandr. wi=di/dt dir. i iin doru olan ifade winin 0dan tye kadar integraliyle bulunabilir. di=wi.dt bundan dolay
ii

di = wi.dt
0 0 t 0

i = ( wc + w).dt = ( wc + kVm).dt = wc.dt + kVm.dt

0 0 0 0

Vfm = Ec. cos( wc.t + k Vm.dt

i = wc.t + k Vm.dt
0

Bu genel ifade tamamen taycdaki herhangi modle edilmi temel bant sinyal frekans iindir.

10

Tek sinsoidal iaretle yaplan frekans modlasyonu Bu frekans modlasyon olayyla taycda retilen spektrumlar hakknda zel hibir fikir vermez. Bunu anlamak iin AM de olduu gibi bir tek frekanstan oluan temel bandn analizini snrlandrr. Bu grnd gibi snrlamaz,nk herhangi bir gerek sinyal belli bir saydaki onun gibi tek frekans sinyallerinden oluur. Bu hepsi iin geerlidir ve kullanmak elverilidir. Vm=Em.coswm.t w=kVm w=k.Em.coswmt=w.coswm.t=2f coswm.t coswm.t= +/- 1 olduundan w ve f maksimum sapma olurlar. Btn bu nicelikler sadece sapmalar kapsar. Herhangi bir fm sistemi iin nemli parametrelerdir. w=kEm f=kEm/2 Son olarak Vfmin genel ifadesi iin Vmi yerine koyarsak ;
Vf m = Ec . cos( wc .t + k Em . cos wm .tdt ) = Ec . cos( wc .t + w cos wm .tdt )
t t

Vf m = Ec . cos( wc .t + (w / wm ). sin wm .t ) w/wm nicelii gibi bir sabiti verir. Vf m = Ec . cos( wc .t + . sin wmt )

Herhangi bir FM haberleme sistemi iin nemli bir nicelik olan modlasyon indeksidir. =w/wm=f/fm nin deeri dorudan fm ile deiir, bundan dolay bir bandn sinyal frekansnn stndeki deerlerde de deiebilir ve ok geni bir arala sahip olabilir. rnein 300Hzlik bir dalga 75kHzlik bir sapma ile deeri 250 olan y verir ,eer dalga frekans 15kHz olursa =5 olur. Vfm genel ifadesinin bir basamak daha ilerlemi analizi yle olur : Vfm=Ec.coswc.t cos(.sin wm.t)-Ec.sinwc.t sin( sinwm.t) Dar bant frekans modlasyonu(NBFM) nn kk bir deer ald varsaym yaplarak , gerekten ok kk olan , sinwm.tnin de kk bir deer almasn salar. Cos ( sin wm.t)=1 , Sin( sin wm.t)= sin wm.t Bu varsaymlar iin geerli olan genel kriter <=0.2 rad olmasdr. imdi Vfmin ifadesi daha ok basitletirilmi ekilde yazlabilir. Vfm=Ec.coswc.t .1-Ec.cos wc.t (sinwm.t ) Vnbfm =Ec.cos wc.t .Ec.cos (wc-wm).t+ Ec.cos (wc+wm).t Tam AM de olduu gibi bir tayc ve benzer yan bant iftinden oluur, sadece fark nn yerine m kullanlr ve alak yan bant negatiftir. ki spektrum ekil.de karlatrlmtr. Bu spektrum iin nn deeri min lld gibi llr. Bu durumda alt yan bandn negatif olmas ok nemlidir ve ekil.3te de grld gibi modle edilmi dalga ekillerini tamamen farkl yapar. ok kk =0.2 deerindeki NBFM i frekans (fm fc ile karlatrldnda) gzle grlebilecek ekilde gsterilemiyor. M=0.2 olan bir zarf sinyalindeki deiimlere benzemiyor. Negatif alt yan bandn etkisi grafiksel olarak ekil.4de ki sabit fazr diyagramlarnn anlatmyla yeterince grlebilir. Alak yan bant sinyalindeki deiikliklerin , 11

sadece tam AM genlikli bir NBFMin faz asnda sebep olduu deiiklikleri net bir ekilde grebiliriz. Ayrca FM bir faz modlasyon etkisinin (=f/fm) nasl retildiini gsterir. Ayrca NBFM in genliinde kk bir miktar deiim olduuna (max %3 civarnda ) dikkat edin,ama bu nemli deildir bir FM demodlatr bu deiimi ihmal edilecektir.

ekil.3ten NBFM sinyalinin bant geniliinin tam AM sinyalinin band geniliiyle ayn olduu grlebilir. B=2fm NBFM band genilii Bu nedenle dar band (NBFM) geni bant (WBFM) ile kyaslanr. NBFM bir ok FM sisteminin ok nemli bir blmn dzenler. Dar bant geniliinden dolay ksmen byledir, ama ayrca sapmann ok kk olmasndan dolay NBFMi lineer yapmak kolaydr.

12

GEN BANT FREKANS MODLASYONU (WBFM) nin 0.2den daha byk deerlerinde genel ifade bir nceki konuda olduu gibi basitletirilemez, olduu gibi kullanlmaldr. Kullanlmas zor olan ksmlar aadaki balantlar kullanlarak kolaylatrlabilir. cos(sinwm.t)=J0()+2.J2()cos2wm.t+2.J4()cos 4wm.t+.................. sin(sinwm.t)=2.J1()sinwm.t+2.J3sin3wm.t+2.J5()sin5wm.t+............ nn n srasndaki Bessel fonksiyonlardr. Bu ifadeleri kullanmak Bessel fonksiyonunu tam olarak anlamak iin yeterli deildir, ama bu ifadeleri iyi bir ekilde kullanmak yararldr. Bu ifadeleri gerek fiziksel durumlardan oluan zel tip difarensiyel eitlikleri zmek iin kullanlrlar. Ayrca , nicelikli Bessel fonksiyonlarn kullanabilmek iin tablo deerlerine bakmak gereklidir.Bu bantlarn genel ifadenin WBFM den bir sinsoidal temel bantl modle edilmi tayc iin etkilerini grelim. Vbfm=Ec. coswc.t .cos (sinwm.t)-Ec.sin wc.t sin(sinwm.t) NBFMden farkl olarak bir ok yan bant ifti olduuna dikkat edin . Buna ait iaretlerin bir modeli olduu grlr,en kk tek indisli iaret hari pozitiftir. Ama bu dzgn modellerin biimi bessel fonksiyon iaretleriyle normalde bozulurlar.

Bunlar ekil .5te gsterilmitir. ekil.5 deiik kk deerleri iin toplam spektrumlar

13

ekil .6 deiik deerleri iin genlii modle edilmi spektrumlarn frekans a)f sabit (+/-5khz), Pm ve deiiyor) fm sabit (1kHz), f deiiyor.

WBFM N BAND GENL ekil-6da ki spektrumlardan da grlecei gibi, WBFMin band genilii NBFM ve tam AMde olduu gibi kesin bir limite sahip deildir. Dier tarafta ise, spektrum ubuk genlii sapma +/- f den byk deerlerinde hzl bir ekilde der bundan dolay bir belirsizlik uygun dar limitler iinde kalr. (ekil-6da grlebilir.) 2f in deeri nominal band genilii olarak bilinmesi iyi bir bantdr. zellikle geni deerlerinde, ama genel kullanm iin, ok nicelikli tanmlamalar istenir. Bunlarn ounun ortak yan, sinyal gcnn %98inin gemesine izin veren bant geniliine carson bant genilii denir. carson bant geniliinin yarar nn herhangi bir deerinde yan bant iftleri iin +1 deerinin istenmesidir. Spektrum ubuklar fm kadar uzakta olduka, bant genilii kadardr. =2(+1)fm =2(f+fm) Bunun nominal bant geniliinden fazla bir ok yan bant ifti ierdiine dikkat edin, ama genilik bykse nemsizdir. 14

=1 iin carson band with aadaki deerleri verir. Vfm=Ec cos(wc.t+sin wm.t)

p=
Ayrca

1 2 Ec 2

vfm = Jo(1) cos wc.t J1 (1) cos(wc wm).t + J 2 (1) cos(wc 2wm).t + J 2 (1) cos(wc + 2wm).t =0.765Ec-0.440Ec+0.440Ec+0.115REc+0.115Ec Bundan dolay

p = 0.765 2 + 2(0.440) 2 + 2(0.115) 2 Ec 2 = [0.4997]Ec 2

FM SETNN HAZIRLANMASI Deney setinin alabilmesi iin, generatr modln ve receiver modln +/-15 V luk g kaynana balamalyz. Generatr iin: o Her iki tane /microphone anahtarlarn tone durumuna getiriniz. o Her iki pre-emphasis anahtarlarn on durumuna getiriniz. o 19 kHz lik ve L-R kanal anahtarlarn on durumuna getiriniz. o Dummy load anahtarn in durumuna getiriniz. o Her iki sa ve sol kanal gain kontrolsu (kazan kontrolrleri) auto durumuna getiriniz. o Power (g) ve frekans kontrolrleri saat ynnn tersinde dnebilecekleri en son duruma getiriniz. Receiver iin : o AFC anahtarn off durumuna getiriniz . o Stereo/mono anahtarn stereo durumuna getiriniz. o Her iki de-emphasis anahtarn on durumuna getiriniz. o Mute kontrolrn saat ynnde dnebilecei en son duruma getiriniz. o Her iki volume kontrolrlerini minimum duruma (saat ynn tersinde) getiriniz. o G kaynan anz.

15

Generatr Fault Anahtarlarn aadaki gibi ayarlaynz. 1 Off 2 Off 3 Off 4 Off 5 Off 6 On 7 On 8 Off

Receiver Fault Anahtarlarn aadaki gibi ayarlaynz. 1 On 2 Off 3 On 4 Off 5 Off 6 Off 7 On 8 Off

Sinyal iddet gstergesi yant verinceye kadar receiverin dalga ayar kontrolrn yaklak olarak 94 MHz e ayarlaynz. Maksimum sayda lambann yanmas iin dalga ayarn yapnz. Generatr modlndeki power output (g k) kontroln deitirerek doru sinyalin bulunmasn salaynz ve deiken sinyal elde ediniz. Bundan sonra her iki volume kontroln evirmek mmkndr ve bir ton (ses) duyarsnz. Bu ton right (sa) volume kontrolyle yaklak 2.4kHz civarnda, left (sol) kanal tonu 1.2 kHz civarnda kontrol edilir. Kulaklklarn tkacn yerletiriniz ve tonlarn (seslerin) sol kanaldaki ses kulan birinden ve sa kanaldaki sesin dier kulak tarafndan duyulabildiine dikkat ediniz. Buradaki btn anahtarlarn konumu deitirildiinde ,her iki kulaa gelen sesin ayn olduuna ,her iki ses tonunun birletirildiine ve kulaklara gelen sesin deiebildiine dikkat ediniz. Receiverin stero/mono anahtar Generatrn 19 kHz ahahtar Generatrn L-R anahtar Bu anahtar k sinyalinde ayn etkiye sahiptir. Bu anahtarlarn ilk ikisi off konumuna getirildiinde stereo gstergesinin (lambasnn) snmesine sebep olurlar. Generatrdeki 19 kHz ve L-R anahtarlarn off konumuna getiriniz. Sradaki bu deneyde osiloskobun skalalar 2V/div ,0.2 ms/div a ayarlaynz. Osiloskobu receiverdaki audio amplifierin giriine balaynz.(toprak balantsn (0 V ) unutmayn) Kanallardan birinin volume kontroln kulan duyabilecei uygun bir duruma ve dier kanaln volume kontroln sfr durumuna ayarlaynz. Duyulan seste ufak deiiklikler elde ediliyorsa , osiloskopta hibir deiiklik olmuyorsa bu kanaln de-emph hibir anahtarn alyor durumdadr. Duyulan seste ufak deiiklikler elde ediliyorsa ,osiloskopta hibir deiiklik olmuyorsa her iki kanal iin generatrdeki pre-emph anahtarlar alyor durumdadr. Normal bir orta dalga radyo yayn band yaklak 0.55MHz ten 1.55 MHze kadar olan bir aralkta 5 deiik FM kanal bulunabilir. Bundan dolay FM radyo yayn darya ok yksek frekansl bir bandla tanr, tipik olarak 88MHzten 108MHz e kadardr.

16

PRATK 1.1 FM Generatr Dummy load anahtarn in konumuna getiriniz. G kaynan generatr modl ksmna balaynz. 1.2 kHz lik osilatr veya micropone (sol mikrofon) tarafndaki gain(kazan) kontroln en dk konumuna getiriniz. Bu anahtar deiken kazan kuvvetlendiricisine (variable gain amplifier) sinyal tonunu verir. Amplifier in kna osiloskop balaynz. Y skalasn 50 mV/div ve zaman skalasn 0.5ms/div e ayarlaynz. Bir gen dalga ekli grlecektir ve bunun genlii gain kontrol ayaryla deitirilebilir. Giri iareti olarak L ve R sinyalleri bulunmaktadr. Burada L (left) yani sol mikrofondaki sinyal R (right) yani sa mikrofondaki iaretlerdir. Bunlar aadaki gibi izilebilir ve ayrca osiloskopta gzlenebilir.

ekil.1 Lnin frekans 1.2kHz ,Rnin ise 2.4kHzdir. Pre-emp anahtarlar yardmyla L ve R iaretlerinin 0 geileri keskinletirilerek bir pik ekline dntrlebilir. Ayrca bu sayede yksek frekansl sinyallerin grlt etkileri de azaltlabilir. L ve R iaretleri L-R ve L+R eklinde toplanp karlmaktadr. Bunlar aadaki gibi matematiksel olarak bulunabilir ayrca osiloskopta da incelenebilir.

L-R iareti 38kHzlik ve genlii 2.4V olan bir sinsoidal iaretle modle edilmektedir. Daha sonra modle edilmi iaret, L+R ve 19kHz lik (genlii 0.01V olan) sinsoidal iaret toplanarak VCO nitesine gelmektedir. VCO nitesinde antene gidecek olan iaretin hem gc hem de frekans ayarlanmaktadr. VCOdan sonra iaret anten yardmyla receiver ksmna iletilmektedir. PRATK 1.2 17

Receiver modln g kaynana balaynz. Ama g kaynan amaynz. Sadaki ve soldaki volume kontrolrleri saat ynnde en son konuma getiriniz. Mute kontrolrn de saat ynnn tersine bir miktar eviriniz. G kaynan on konumuna getiriniz. Eer yaknnzda FM radyo yayn istasyonlar varsa, receiverda ki anten soketine anten grevi gren kabloyu taknz ve dalga ayarn yaparak ka tane radyo yayn alabileceini gzleyiniz. Receiverdaki tuner unitin yerini bulunuz. Tuner blm biraz yksek tutulmu bir pano olup, iinde mixer (arpan), bir VCO (voltage controlled oscillator) ve 10.7 MHzlik bir filtre grnr. Tunerin k hemen pandan sonraki ilk sokettir. Osiloskobu tuner kna balaynz. Y skalasn 20mV/dive ve zaman skalasn 0.5 sn/dive yada bu deerlere yakn olacak ekilde ayarlaynz. Tetiklemenin ayarlanabileceinden emin olunuz. Bundan dolay 10.7MHzlik sinyal iaretinin sol tarafnn son ksmnda kesikli izgiler olduunu grebilirsiniz. imdi de generatrn her iki gain (kazan) kontrolrn eviriniz bu seferde iaretin sa tarafnn son ksmlar net grlmeyecektir.

PRATK 2.1 FM DEMODLASYONU Generatr iin: o Her iki tone /microphone anahtarlarn tone konumuna getiriniz . o Her iki pre-emphasis anahtarlarn off konumuna getiriniz. o Dummy load anahtarn in konumuna getiriniz. o Sol kanaln gain kontrolrn auto (standart sinyal iin )konumuna getiriniz. o Sa taraftaki gain kontrolrn minimum olacak konuma getiriniz.(0 sinyal iin) o Power kontrolrn saat ynnn tersine dnebilecei en son konuma getiriniz. Receiver iin : o AFC anahtarn off konumuna getiriniz o Stereo/mono anahtarn mono konumuna getiriniz. o Her iki de-emphasis anahtarlarn off konumuna getiriniz. o Mute kontrolrn saat ynnn tersine dnebilecei en son konuma getiriniz.(minimum) o Sadaki volume kontrolrn minimum olacak duruma getiriniz. o Soldaki volume kontrolrn minimumun stnde uygun bir deere ayarlaynz, bundan dolay baz eyler(grlt veya sinyal) duyulabilir. o Receiver iin sinyal iddet lambalar tarafndan da grlebilecek en iyi sinyali ayarlaynz. Volume kontrolrlerinden birini(rnein soldaki )ayarlayarak, 1.2 kHzlik tonun alndna dikkat ediniz. Generatrn frekansn deitirilebildiini hatrlaynz, eer gl parazit bir sinyal varsa . Her iki modl deiik frekanslara ayarlaynz. NOT: Osiloskop yksek frekansl sinyalleri lmek iin kullanlyorsa iyi izole edilmi osiloskop balama telleri kullanmak nemlidir. Receiver modlnde btn balama tellerini 0V soketine balamak gerekir.

18

OSLOSKOP N: Y1 skalasn 20mV/dive ayarlaynz . Zaman skalasn 5msn/dive ayarlaynz. Tunerin 10.7MHzlik kn greceksiniz eer dalga ayar tam olarak doru yaplmsa sabit genlikli bir iaret olacaktr. Dalga ayarn yavaa her iki ynden birine dndrmeye aln. Generatrn 1.2kHzlik tonunda genlik modlasyonu olutuu grlecektir. Bu filtre basit bir L-C ayarl devredir. Bitiik kanal yaynndan gelecek parazitleri nlemek iin yeterli deildir. Mesela istenmeyen radyo sinyallerinin istenen radyo sinyalinin frekansna yakn olmas durumunda . bu sebepten seramik piezo elektrik filtre olan 280kHz geni frekans band dnda keskin noktalar kesmeyi salayan ikinci bir filtreye ihtiya duyulur. Bu filtre FL1 olarak etiketlenmi para olup, elektrik teli ulu seramik kapasitr grnne benzer. Y1 balama telini limiterin giriine balaynz. Osiloskobun skalasn hassas bir ekilde rnein 5mV/div aralklarla arttrnz.

19