7.

Integrali

127

INTEGRALI (korigirano)
U ovom poglavlju: Tablica i svojstva integrala Metoda supstitucije Parcijalna integracija Integriranje trigonometrijskih funkcija Integriranje racionalnih funkcija
Svaka nova vrsta otkria jest matematika po obliku, jer ne postoji drugo rukovodstvo koje moemo imati C. G. Darwin (1931)

Integral dane funkcije y = f (x) u oznaci

derivacija jednaka zadanoj funkciji y = f (x ) , odnosno vrijedi:

f ( x)dx

je jedna nova funkcija y = F (x) ija je

Pritom se

f ( x)dx = F ( x) f ( x) =

d F ( x). dx

funkcije y = f (x) , dok danu funkciju y = f (x) , koju integriramo, zovemo jo i podintegralna funkcija. Na primjer, primitivna funkcija funkcije f ( x) = x je funkcija

f ( x)dx

jo zove antiderivacija ili primitivna funkcija ili neodreeni integral

F ( x) = 1 x 2 jer je njena derivacija upravo jednaka f ( x) = x , to kratko piemo: 2

xdx =

1 2

x2 .

Opisno reeno, kao da primitivna funkcija F ( x) = 1 x 2 ivi u prolosti jer tek kad je 2 deriviramo, dobivamo njenu sadanjost, odnosno funkciju f ( x) = x . Primijetimo da se rezultat integriranja ne mijenja ako dobivenom rezultatu dodamo proizvoljnu konstantu C, odnosno vrijedi: d d F ( x) , f ( x)dx = F ( x) + C f ( x) = ( F ( x) + C ) = dx dx jer je derivacija od konstante C jednaka nuli. Preciznije, za primitivne funkcije dane funkcije vrijedi sljedei rezultat:

Teorem 14. Neka su y = F (x) i y = G (x) dvije primitivne funkcije dane funkcije y = f (x) . Tada postoji konstanta C takva da vrijedi: F ( x) G ( x) = C . Opisno reeno, sve primitivne funkcije jedne iste funkcije se razlikuju za proizvoljnu konstantu.

128 Nije lako napamet rei to je to i) ii) iii) iv)

Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI

f ( x)dx , kao u sljedeim primjerima:

cos xdx = sin x jer je cos x = (sin x)' ; e dx = e jer je e = (e )' ;

x x

x dx = ln x

1 = (ln x)' ; x 1 1 dx = tg x jer je = ( tg x)' . 2 cos x cos 2 x jer je

Naime, dovoljno je samo malo promijeniti podintegralnu funkciju, pri emu vie ne moemo napamet rijeiti pripadne integrale, kao u primjerima: slinim. tovie, malom promjenom podintegralne funkcije moemo dobiti integrale koje je nemogue eksplicitno rijeiti bez upotrebe jaeg analitikog aparata, kao to su Taylorovi redovi i slino. Na primjer:

sin

xdx ,

xe dx , ln xdx
x

sin x 2 dx ili

e x dx . U ovakvim situacijama vano je znati da li uope

postoji integral, o emu govori sljedei rezultat.

Teorem 15. Ako je podintegralna funkcija y = f (x) neprekidna na nekom intervalu

(a,b), tada postoji neodreeni integral F ( x) =

f ( x)dx na intervalu (a,b).

Prema ovome moemo zakljuiti da je integriranje znatno zahtjevnije od deriviranja, gdje nije bilo velike razlike u deriviranju meu slinim funkcijama, kao to su, na primjer: sin x , sin 2 x , te sin x 2 . Sve se one lako i na slian nain deriviraju, dok se potpuno razliito integriraju: prva lako, druga osrednje, dok trea znatno tee.

Da bismo olakali proces integriranja nekih funkcija, moemo koristiti: 1. tablicu integriranja osnovnih funkcija (to je anti - tablica tablici deriviranja); 2. svojstva integrala (samo dva svojstva); 3. metode supstitucije i parcijalne integracije (metodama se ne rjeava integral nego se zamjenjuje odgovarajuim jednostavnijim).

7.1 TABLICA I SVOJSTVA INTEGRALA

Svojstva integrala su malobrojna te toliko prirodna, da nismo ni svjesni kada ih koristimo: i) homogenost:

cf ( x)dx = c f ( x)dx ;
ii) linearnost:

( f ( x) + g ( x))dx = f ( x)dx + g ( x)dx .

7. Integrali

129

Prema ovim svojstvima, potrebno je podintegralnu funkciju rastaviti na to vie dijelova jer to odgovara integriranju, to nismo morali raditi kod deriviranja. Na primjer: ((1 + x 2 ) 2 )' = 4 x(1 + x 2 ) , to je metodoloki razliito u odnosu na

(1 + x

2 2

) dx = (1 + 2 x 2 + x 4 )dx = 1dx + 2 x 2 dx + x 4 dx ,

odnosno za razliku od derivacije, integral eka da se podintegralna funkcija rastavi na to vie elementarnih dijelova. Budui da je integral jednak antiderivaciji, tablicu integrala osnovnih funkcija tretiramo kao anti tablicu tablici deriviranja. Naime, u tablici deriviranja smo pisali da je (sin x)' = cos x , dok emo u tablici integriranja pisati:

cos xdx = sin x , i tako redom za ostale funkcije iz

tablice deriviranja, pa dobivamo sljedeu tablicu integriranja:

y = f (x)
x n , n 1
1 x ex sin x cos x sh x ch x 1 cos 2 x

f ( x)dx
x n +1 n +1
ln | x | ex

y = f (x)
1 1+ x2 1 1+ x2 1
1 x2 1

f ( x)dx
arc tg x arc ctg x arc sin x arc cos x x 1 arc tg a a x 1 arc ctg a a x arc sin a
2

cos x
sin x ch x sh x

1 x2 1 2 a + x2 1 2 a + x2 1

tg x ctg x

a2 x2 1 a x
x
2

arc cos ax ln a

x a

1 sin 2 x

a ,0 < a 1

Proitati sljedee rijeene zadatke pa ih ponovno rijeiti samostalno i bez gledanja. 454.

x 3 dx =

x 3+1 x4 +c= +c. 3 +1 4

130 455.

Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI

1 1 x 5+1 1 dx = x 5 dx = + c = x 4 + c = 4 + c . 5 5 +1 4 4x x

456.

x2 x2 2 3 x dx = x dx = 1 +c= 3 +c= x +c. +1 3 2 2

1 2

1 +1

457. 458.

x 3 x3 dx = dx = x dx = 2 + c = 1 + c = 3 3 x + c . 2 3 +1 x3 x2 3

2 3

2 +1

(x +
(2

1 1 4 5 4 x )dx = 3 dx + x 4 dx = 3ln | x | + x 4 + c = 3ln | x | + 4 x5 + c . x 5 5

459. 460. 461.

4 3 21 3 8 4 4 7 x x + x +c. 3 8 7 2 1 1 x 4 ( 2 3 x + x 3 )dx = 2 x 4 dx 3 x 5 dx + x 7 dx = x 5 x 6 + x 8 + c . 5 2 8 x 73 x 5 + 4 x 3 )dx = 2 x 2 dx 7 x 3 dx + x 4 dx =

2(1 + 3x

2 2

) dx = 2 (1 + 6 x 2 + 9 x 4 )dx = 2 dx + 12 x 2 dx + 18 x 4 dx = = 2x + 4x3 +

462.

18 5 x +c. 5 (3x 2) 2 9 x 2 12 x + 4 1 1 1 dx = dx = 9 dx 12 2 dx + 4 3 dx = 3 3 x x x x x

= 9 ln | x | +
463.

12 2 +c. x x2
x
3
1

x+ x
3

x2

dx =

x
3

x2
1

dx +

x2

dx = x x 3 dx + x 2 x 3 dx =
33 4 66 5 x + x +c. 4 5

= x 3 dx + x 6 dx =

464.

( x + 3 x )2 x

dx =

x x 2 5 12 11 6 7 2 5 12 6 11 6 6 7 = x2 + x 6 + x6 + c = x + x + x +c. 5 11 7 5 11 7

x 2 + 2 x3 x + 3 x 2

dx =

x2 + 2x 3 + x 3
1 2

dx = x 2 dx + 2 x 6 dx + x 6 dx

Napomena: uvijek nakon odreenog broja zadataka treba napraviti pauzu, jer nije toliko vana koliina uraenih zadataka, koliko je vana kvaliteta i nain na koji se oni rjeavaju. To znai, ako vam popusti koncentracija, odmori malo (etnja oko stola)! 465.

(3x 5

466.

4 1 2 2x + 2 x )dx = 3 x 5 dx 4 x 7 dx + 2 x dx = x 6 + x 6 + +c= 2 3 ln 2 x7 1 2 2x +c. = x6 + 6 + 2 ln 2 3x 3 4 1 1 (2 cos x 2 + 5 sin x) dx = 2 cos xdx 3 2 dx + 4 dx 5 sin xdx = x x x x

= 2sin x +

3 + 4 ln | x | +5cos x + c . x

7. Integrali

131 2
2

467.

( cos

3 1 1 + 4sh x)dx = 2 dx 3 dx + 4 sh xdx = 2 2 sin x cos x sin 2 x = 2tg x + 3ctg x + 4ch x + c .

468.

469.

2 3x + 3 2 x 3 2 (3 / 5) x (2 / 5) x dx = 2 ( ) x dx + 3 ( ) x dx = 2 +3 +c. 5 5 ln(3 / 5) ln(2 / 5) 5x 2 dx ch x + 3e x ) dx = 2 ch xdx + 3 e x dx = 2 arc tg x sh x + 3e x + c . ( 2 2 1+ x 1+ x

470.

1 9 x2

x 1 x 1 1 1 + 2 )dx = arc sin + arc tg + c . )dx = ( 2 2 3 2 2 4+ x 32 x 2 2 + x

471.

2 3 1 cos 2 x dx )dx = 3 tg 2 x + dx + 2 2 + x2 cos 2 x ( 2 )2 + x2 3 x2

dx ( 3)2 x2

3 2

arc tg

x 2

cos

1
2

dx + dx + 2 arc sin

x 3

+c=

3 x x arc tg tg x + x + 2arc sin +c. 2 2 3

dx =

472. 473.

9 4x2

dx 4( 9 x 2 ) 4

1 2

dx
9 4

x2

1 2

1 2 = arc sin x + c . 3 ( 3 )2 x2 2 2 dx

(cos 2 x + sin 2 x)dx cos 2 x sin 2 x dx = = dx + dx = cos 2 x sin 2 x cos 2 x sin 2 x cos 2 x sin 2 x cos 2 x sin 2 x dx dx = + = ctg x + tg x + c . 2 sin x cos 2 x

ZADACI ZA VJEBU 474. 477. 480. 483. 486. 489.

x( 2 x)

dx .

475.

x5 dx . x5 13 x )dx . 3

476.

( x + 1) 3 dx . 3x 8 x ( x 3 x ) dx . x x x dx . (1 + x) 2 dx x3 + x

478. ( x 3 3 x 5 + 481. 484. 487. . 490.

( x + 3 x )2
4

x 1 x

dx .

x+
x x

) 2 dx .

(3x 1) 2 dx . x4 2 3 1 479. ( 3 + )dx . x 2 x 2 x5 3 x 5 x 482. dx . 5 11 x 1 2 485. ( x 3 ) dx . x3

2 8 dx .

488. 491.

dx b2 a 2 x2

cos

cos 2 x dx . 2 x sin 2 x

2x + 5x dx . 10 x sin 2 x dx . sin x cos 3 x

132 492.

Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI

dx . 2 ch x sh 2 x

493.

(tg x ctg x) dx .
2

RJEENJA
1 5 9 3 1 4 3 1 4 x + x + c. 475. 3 + 4 + c. 476. + 2 3 + c. 3 4 x x 3x 4x 3x 1 1 1 1 2 5 6 7 13 4 477. 5 6 + c. 478. x x + x + c. 4 7 5 7 4 12 x 5x 6x 21x 9 1 2 5 6 6 11 479. 4 x 3 x 2 + c. 480. x x + c. 5 11 4 3 x3
474. 2 x 2 481. 484.

4 4 7 24 12 19 12 12 17 15 1 1 8 15 / 8 x + x + x + c. 482. x + c. + + c. 483. 7 19 17 15 13 15 x13 x

1 2 1 1 x + 2 x + ln | x | + c. 485. x 4 2 x 2 + c. 486. ln | x | +2arctgx + c. 4 2x 2 x x x 1 ax 16 5 2 487. + c. 488. + c. 489. arcsin + c. 490. ctgx tgx + c. ln 16 ln 5 ln 2 a b
491. 2tgx + c. 492. thx cthx + c. 493. tgx ctgx 4 x + c.

7.2 METODA SUPSTITUCIJE

Koristei razne supstitucije integral moe biti zamijenjen odgovarajuim jednostavnijim. Metodom supstitucije se integral ne rjeava direktno kao u prethodnoj toki, nego se integriranje olakava. Postupak supstitucije opisan je u sljedeem rezultatu:

Teorem 16. Neka je f : R R neprekidna podintegralna funkcija, te neka je eljena supstitucija dana funkcijom x = (t ) isto neprekidna s neprekidnom derivacijom ' (t ) . Tada vrijedi formula za supstituciju u neodreenom integralu:

f ( x ) dx =

x = (t ) = dx = ' (t ) dt

f ( (t )) ' (t )dt
.

Kako vidimo, supstituciju x = (t ) i pripadnu derivaciju dx = ' (t )dt zapisujemo u zagradi oblika |..|, ime u potpunosti realiziramo namjeru rjeavanja integrala metodom supstitucije. U sljedeim primjerima proitati te ponovno samostalno rijeiti dane integrale.

7. Integrali

133

3 + 5x = t
494.

(3 + 5 x) dx =
8

5dx = dt = dx = 1 dt 5

1 8 1 1 t dt = t 9 + c = (3 + 5 x) 9 + c . 5 45 45

495.

2 3x = t 1 dt 1 9 1 8 1 dx = (2 3x)9 3dx = dt = 3 t 9 = 3 t dt = 24 t + c = 24(2 3x)8 + c .

496.

x 4dx =

x4=t dx = dt

= 1 4 =

2 2 t dt = t 1/ 2 dt = t 3 / 2 + c = ( x 4) 3 + c . 3 3

497.

4 x 1dx = dx

4x 1 = t 4dx = dt =

t dt = dt
4

1 1/ 3 3 3 t dt = t 4 / 3 + c = 3 ( 4 x 1) 4 + c . 4 16 16

498.

2x + 4 = t 2dx = dt

(2 x + 4) 3

1 2

t3

1 3 / 4 t dt = 2t 1/ 4 + c = 2 4 2 x + 4 + c . 2

499.

sin10 xdx = 10dx = dt = 10 sin tdt = 10 cos t + c = 10 cos10 x + c . cos

3x = t dx 1 dt 1 1 = = = tg t + c = tg 3x + c . 2 2 3 x 3dx = dt 3 cos t 3 3
2 5x = t 1 1 1

10 x = t

500.

501.

cos(2 5x)dx = 5dx = dt = 5 cos tdt = 5 sin t + c = 5 sin(2 5x) + c . e

3x+4

502.

dx =

3x + 4 = t 3dx = dt

1 t 1 1 e dt = e t + c = e 3 x + 4 + c . 3 3 3

Napomena: svaki se rezultat integriranja moe jednostavno provjeriti, tako da dobiveni rezultat deriviramo, budui da znamo da derivacija integrala mora biti jednaka podintegralnoj funkciji! 503.

2 x +1

dx =

2x + 1 = t 2dx = dt

1 t 1 t 1 7 dt = 7 +c= 7 2 x +1 + c . 2 2 ln 7 2 ln 7

504.

2x2 1 = t x 1 dt 1 3 1 1 dx = 4 xdx = dt = = t dt = t 2 + c = +c. 2 3 2 4 t3 4 8 (2 x 1) 8(2 x 1) 2 1 xdx = 4 dt

505.

(2 +

x x)

2+ x =t dx = dx = dt = 2 2 x dx = 2(t 2)dt
1

(t 2) 2 t 2 4t + 4 4 dt = 2 dt = 2 (t 4 + )dt = t t t

134
2

Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI

= t 8t + 8 ln t + c = (2 + x ) 2 8(2 + x ) + 8 ln(2 + x ) + c .

506.

1+ x +1 = t 1 x ((t 1) 2 1)(t 1) t 3 3t 2 + 2t dx = dt dx = 2 x +1 =2 dt = 2 dt = t t 1+ x +1 dx = 2(t 1)dt x = (t 1) 2 1

2 = 2 t 2 dt 6 tdt + 4 dt = t 3 3t 2 + 4t + c = 3 2 = (1 + x + 1) 3 3(1 + x + 1) 2 + 4(1 + x + 1) + c . 3

507.

tg xdx = cos x dx = sin xdx = dt = cos x = cos

= dx

sin x

cos x = t

dt = ln | t | + c = ln | cos x | + c . t

508.

sin x = t cos x cos x dt dt dx = dx = = = = 2 2 2 cos xdx = dt (1 t )(1 + t ) x 1 sin x 1 t

1 1 dt 1 dt 1 + = ln | 1 t | + ln | 1 + t | + c = 2 2 1 t 2 1+ t 2

1 1 + sin x 1 1+ t +c. + c = ln ln 2 1 sin x 2 1 t

509.

ln x = t ln 2 x 1 1 dx = 1 = t 2 dt = t 3 + c = ln 3 x + c . dx = dt x 3 3 x

510. sin 4 x cos xdx =

sin x = t 1 1 = t 4 dt = t 5 + c = sin 5 x + c . cos xdx = dt 5 5

Napomena: zadatke ne treba raditi jedan za drugim mehaniki, jer nije jedini cilj rjeavanja zadatka dobiti tono rjeenje; treba se malo istraivaki poigrati, kao na primjer: razmisliti kako odreeni tip podintegralne funkcije implicira odreeni tip rjeenja, ili usporediti teinu integriranja meu raznim tipovima podintegralnih funkcija, ili pokuati zapamtiti neke lake rezultate, kao npr. integrale funkcija y = sin 3 x , y = e 5 x i slino. Time razvijamo mnoge druge osobine, a samo integriranje postaje sporedna aktivnost. x+2=t 2 4 x x + 2dx = dx = dt = (t 2) t dt = t 3 / 2 dt 2 t 1/ 2 dt = t 5 / 2 t 3 / 2 + c = 5 3 x=t2

511.

2 4 ( x + 2) 5 ( x + 2) 3 + c . 5 3

7. Integrali

135
x

512.

x =t dx =
1 2 x 1 dx x

dx = dt = 2 e t dt = 2e t + c = 2e = 2dt

+c.

513.

x2 + 5 = t 1 11 1 1 x( x 2 + 5)11dx = 2 xdx = dt = t dt = t 12 + c = ( x 2 + 5)12 + c . 2 24 24 xdx = 1 dt 2

514.

2 x3 + 4 = t 1 1 1 x 2 sin(2 x 3 + 4)dx = 6 x 2 dx = dt = sin tdt = cos t + c = cos(2 x 3 + 4) + c . 6 6 6 x 2 dx = 1 dt 6

515.

x2 4 = t x 1 dt 1 1 dx = 2 xdx = dt = = tg t + c = tg ( x 2 4) + c . 2 2 2 2 cos t 2 2 cos ( x 4) xdx = 1 dt 2

516.

e2x ex +1

dx =

e xe x

ex +1 = t (t 1) dx = e x dx = dt = dt = t 1/ 2 dt t 1/ 2 dt = x t e +1 ex = t 1

2 3/ 2 2 t 2t 1 / 2 + c = (e x + 1) 3 2 (e x + 1) + c . 3 3

517.

2 2 1 dt ln t 1 x x dx = ln 2(2 x 2 x )dx = dt = x x t = ln 2 + c = ln 2 ln(2 + 2 ) + c . +2 ln 2 (2 x 2 x )dx = ln12 dt

x

2 x + 2 x = t

518.

x +1 = t2 tdt dt = dx = 2tdt = 2 2 =2 2 = 2arc tg t + c =2arc tg x + 1 + c . (t + 1)t t +1 ( x + 2) x + 1 2 x = t 1 dx

Napomena: nije dobro vjebati samo zadatke iste teine, na primjer, samo lake zadatke; nakon odreenog vremena, veoma je dobro prijei i na tei tip zadataka, pa onda se vratiti na laku, i tako dalje. Ukoliko se vjeba samo laka grupa zadataka, tada dolazite u opasnost takozvanog rutinskog rjeavanja, to se moe pokazati negativnim na pismenom dijelu ispita, ako se pojavi za vas takozvani nepoznati integral. Tada e vas rutina vjerojatno zablokirati!

136 ZADACI ZA VJEBU

Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI

519. 522. 525. 528. 531. 534. 537. 540.

4 x 5dx .
2x dx . 2 ( x + 7) 4
10

520. 523. 526. 529. 532. 535. 538. dx .

3x

x 3 + 4dx . dx . dx .

521. 524. 527. 530.

(x 1)

dx

.
3

3x 2 + 1
3

sin

x cos xdx .

( x 2 + 1) x 2dx . dx

xe

x +x ( x 1) 2 x
x2 / 2

sin 3x cos
sin x

3 xdx . dx .

(2 + 3 cos x)

dx . .

x 2 sin dx

x3 dx . 3

x ln x .

dx x (1 + x )
4 2 3

533. 536. 539.

e2x dx . e x 1 x dx . 1+ x4 ln x
2

( x 1)18 dx . x2 dx .

1 x6

. e x +1 x dx . 3 x +1 ctg x dx . ln sin x

x(4 + ln

x)

RJEENJA
(4 x 5) 3 / 2 2 1 + c. 520. ( x 3 + 4) 3 + c. 521. + c. 6 3 3( x 1) 3 3 1 1 523. 3 ( x 3 + x) 2 + c. 524. cos 4 3x + c. 525. sin11 x + c. 2 12 11 2 8 1 10 ( x 2) 7 + + c. 528. ( x 2) 5 + 527. ( x 2) 3 7 5 6 + 9 cos x 3 3 2 x 529. e x / 2 + c. 530. cos + c. 531. ln ln x + c. 532. 4 ln(1 + 4 3
519. 533. ln 522. 526.

1 + c. 3( x + 7) 3
2

2 ( x 1) 3 + c. 3

+ c. x ) + c.

ex +1 1 e +1 +1
x

+ c. 534. ln(e x 1) + e x + c.

( x 1) 21 ( x 1) 20 ( x 1)19 3 1 + + + c. 536. ( x + 1) 2 / 3 (2 x 3) + c. 537. arctgx 2 + c. 535. 10 2 21 10 19 1 538. arcsin x3 + c. 539. ln ln sin x + c. 540. ln 4 + ln 2 x + c. 3

7. Integrali

137

7.3 PARCIJALNA INTEGRACIJA

Kao i kod supstitucije, parcijalnom integracijom dani integral mijenjamo s odgovarajuim jednostavnijim integralom. esto se postavlja pitanje: kada primijeniti parcijalnu integraciju, a ne supstituciju? Ukoliko se u podintegralnoj funkciji nalazi produkt od dvije takozvane raznorodne funkcije (npr. jedna algebarska a druga transcedentna), ili se nalazi jedna ili dvije transcedentne funkcije, tako da niti jedna supstitucija ne daje rezultat, tada obavezno primjenjujemo parcijalnu integraciju. Na primjer, f ( x) = x cos x ili f ( x) = arc tg x ili f ( x) = e 2 x cos 3 x . Sama ideja parcijalne integracije sastoji se u tome da se produkt dviju funkcija zamijeni s produktom od derivacije prve i integralom druge, ili obratno. To se tehniki izvodi po sljedeem pravilu:
Teorem 17. Neka su dane dvije dovoljno glatke funkcije y = f (x ) i y = g (x) . Tada vrijedi formula parcijalne integracije:

f ( x) g ' ( x)dx = f ( x) g ( x) g ( x) f ' ( x)dx

ili, u radnom obliku,

u = f ( x) du = f ' ( x)dx udv = uv vdu, gdje je dv = g ' ( x)dx . v = g ( x)

Dokaz. Znamo da derivacija produkta funkcija zadovoljava pravilo: ( f g )' = f 'g + f g ' . Direktnim integriranjem ove jednakosti, uz koritenje da je

( f g )' dx = f g

to je

definicija integrala, neposredno slijedi traena formula parcijalne integracije. To znai da onu funkciju koju je bolje poslati u derivaciju oznaavamo sa u dok onu funkciju koju je bolje poslati u integral oznaavamo sa dv. Na primjer, u produktu y = x cos x bolje je poslati y = x u derivaciju, a y = cos x u integral, jer produkt derivacije prve i integrala druge funkcije je y = 1 sin x , to je mnogo jednostavnije za integrirati od produkta y = x cos x ,odnosno:
u=x

541.

x cos xdx =

du = dx dv = cos xdx v = cos xdx = sin x

= uv vdu = x sin x sin xdx = x sin x + cos x + c .

Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI 138 Naravno, mogli smo izabrati onu drugu, nepovoljniju, kombinaciju, odnosno poslati y = x u integral, a y = cos x u derivaciju. Meutim, tada je produkt integrala prve i derivacije druge

funkcije jednak funkciji y = 1 x 2 sin x , to je tee integrirati od zadane funkcije y = x cos x . 2 Proitati sve rijeene primjere iz parcijalne integracije, pa potom sve zadatke samostalno rijeiti, bez gledanja u postupak. u = 2x 1 542.

(2 x 1)e 4 x dx =

du = 2dx dv = e 4 x dx v = e dx = e
1 4

1 2 4x = uv vdu = (2 x 1) e 4 x e dx = 4 4

4x

4x

= u = ln 2 x 543. du =
1 dx 2x 3

2x 1 4x 1 4x e e +c. 4 8 1 x4 1 3 dx = 1 x 4 ln 2 x x dx = 4 8 x 8

x 3 ln 2 xdx =

dv = x dx v = 1 x4 4

= uv vdu =(ln 2 x) 1 x 4 4

x 4 ln 2 x 1 4 = x +c. 4 16
u = arc sinx 544. du = 1 x2 = t dx = 2 xdx = dt = xdx = 1 dt 2

arc sinxdx =

dx 1 x 2

dv = dx v=x 1 2

= uv vdu =(arc sinx) x

x 1 x2

= x arc sin x +

dt t

= x arc sin x +

1 1/ 2 t dt = x arc sin x + (1 x 2 )1/ 2 + c . 2

Napomena: znamo da u parcijalnoj integraciji postoje najvie dvije mogunosti za odluku koju od dvije podintegralne funkcije poslati u derivaciju a koju u integral; da bismo razvili osjeaj koji je bolji, a koji loiji izbor za u i v , bilo bi dobro za svaki od ovih integrala, gdje je ponuena bolja mogunost, uraditi i onu loiju. Naravno, ako je samo jedna podintegralna funkcija, tada imao samo jednu mogunost!

545.

u = arc tgx 1 + x2 = t du = 1+1x 2 dx x dx = 2 xdx = dt = arc tgxdx = = uv vdu = x arc tgx dv = dx 1 + x2 xdx = 1 dt 2 v=x

546.

1 dt 1 1 = x arc tg x ln t + c = x arc tg x ln(1 + x 2 ) + c . 2 t 2 2 u=x du = dx x cos x dx = dx = = uv vdu = x ctg x + ctg xdx = x ctg x + 2 1 dv = sin 2 x dx sin x sin x v = ctg x = x arc tg x

7. Integrali

139

sin x = t dt = x ctg x + = x ctg x + ln t + c = x ctg x + ln sin x + c . cos xdx = dt t

547.

u = e3 x du = 3e 3 x dx 1 3 3x e 3 x cos 2 xdx = e sin 2 xdx = = uv vdu = e 3 x sin 2 x 2 2 dv = cos 2 xdx v = 1 sin 2 x 2

u = e3 x du = 3e 3 x dx 1 3 1 3 1 3 3x = = e 3 x sin 2 x [uv vdu ] = e 3 x sin 2 x [ e 3 x cos 2 x + e cos 2 xdx] = 2 2 2 2 2 dv = sin 2 xdx 2 v = 1 cos 2 x 2

9 3x 1 3x 3 e sin 2 x + e 3 x cos 2 x e cos 2 xdx . 2 4 4

To znai da smo dvostrukom primjenom parcijalne integracije istog tipa za poetni integral dobili jednakost: 1 3 9 3x e 3 x cos 2 xdx = e 3 x sin 2 x + e 3 x cos 2 x e cos 2 xdx , 2 4 4 iz ega, rjeavanjem po traenom integralu (nepoznati integral na lijevu stranu a sve ostalo na 2 3 desnu stranu), slijedi: e 3 x cos 2 xdx = e 3 x sin 2 x + e 3 x cos 2 x . 13 13

548.

u=x u = x2 du = dx du = 2 xdx x 2 e x dx = = uv vdu = x 2 e x 2 xe x dx = = x dv = e x dx dv = e dx v = ex v = ex

= x 2 e x 2[uv vdu ] = x 2 e x 2[ xe x e x dx] = x 2 e x 2 xe x + 2e x + c .

ZADACI ZA VJEBU 549. 552.

xe
2

dx .

550. 553.

x sin xdx .
x

551.

arc cosxdx . 555. x sin 2 xdx . 558. x arc tgxdx .

RJEENJA
549. e x ( x + 1) + c.

e 556. e

sin xdx . sin xdx .

cos x dx . 554. x ln xdx . 557. cos(ln x)dx .

2

550. x cos x + sin x + c.

551. x tgx + ln cos x + c.

140
552. x arccos x 1 x 2 + c.
x

Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI

e (sin x cos x) + c. 2 x 1 2x2 e x 4 1 554. x x (ln x ) + c. 555. sin 2 x + cos 2 x + c. 556. (sin x + cos x) + c. 3 3 2 4 2 x 1 1 557. (cos ln x + sin ln x) + c. 558. ( x 2 + 1)arctgx x + c. 2 2 2
553.

7.4 INTEGRALI TRIGONOMETRIJSKIH FUNKCIJA

Ako elimo uspjeno rjeavati integrale u kojima se pojavljuje produkt vie razliitih trigonometrijskih funkcija, potrebno je unaprijed znati razne supstitucije, koje su bazirane na odgovarajuim adicionim formulama. Stoga emo prije svakog podtipa u integriranju trigonometrijskih funkcija navesti sve adicione formule koje se koriste. Prvo rjeavamo integral tipa

sin

x cos 2 n +1 xdx ili

cos

x sin 2 n +1 xdx , odnosno, kada je

barem jedna od trigonometrijskih funkcija sin x ili cos x napadnuta neparnom potencijom oblika 2n+1 dok druga potencija moe biti bilo to. Tada primjenjujemo sljedei trik:

sin

x cos 2 n +1 xdx = sin m x cos 2 n x cos xdx = sin m x(cos 2 x) n cos xdx =

= sin m x(1 sin 2 x) n cos xdx =

sin x = t = t m (1 t 2 ) n dt . cos xdx = dt

To znai da ovakav integral jednostavnom supstitucijom prevodimo u integral po odgovarajuem polinomu, to se pak direktno rjeava. Pritom smo koristili adicionu formulu:
sin 2 x + cos2 x = 1 cos2 x = 1 sin 2 x sin 2 x = 1 cos2 x.

Na prethodno opisan nain rijeit emo slijedee primjere: 559.

sin
=

x cos5 xdx = sin 2 x cos 4 x cos xdx = sin 2 x(1 sin 2 x) 2 cos xdx =

sin x = t 1 2 1 = t 2 (1 t 2 ) 2 dt = (t 2 2t 4 + t 6 )dt = t 3 t 5 + t 7 + c = cos xdx = dt 3 5 7 sin 3 x 2sin 5 x sin 7 x = + +c. 3 5 7

560.

cos x = t sin 3 x sin 2 x sin x (1 cos 2 x) sin x dx = dx = dx = = 2 2 cos2 x sin xdx = dt cos x cos x
=

1 t2 1 dt = t 2 dt + dt = t 1 + t + c = + cos x + c . 2 cos x t

7. Integrali

141
3

561.

cos x sin x =

dx =

cos x cos x sin x

dx =

(1 sin x) cos x sin x

dx =

sin x = t = cos xdx = dt

(1 t 2 ) t

2 2 dt = t 1/ 2 dt t 3 / 2 dt =2t 1/ 2 t 5 / 2 + c = 2 sin x sin 5 x + c . 5 5

Ako rjeavamo integral oblika sin 2 m x cos 2 n xdx , gdje su obje funkcije sin x i cos x napadnute s parnim potencijama 2m, odnosno 2n, tada imamo neto kompliciraniju situaciju od prethodnog sluaja. Jedino to moemo je koristiti adicione formule za sniavanje parne potencije nad sin x i cos x : sin 2 x = 1 (1 cos 2 x) , 2 cos 2 x = 1 (1 + cos 2 x). 2

To znai da na bilo kojem mjestu u integralu moemo iskoristiti ove dvije formule, kao u sljedeim rijeenim primjerima: 562. sin 2 x cos 2 xdx = =

2 (1 cos 2 x) 2 (1 + cos 2 x)dx = 4 (1 cos

1

2 x)dx =

1 1 1 1 1 x sin 4 x sin 2 2 xdx = (1 cos 4 x)dx = dx cos 4 xdx = +c. 4 4 2 8 8 8 32

563. sin 2 x cos 4 xdx = =

2 (1 cos 2 x)[

1 2

(1 + cos 2 x)]2 dx =

1 1 (1 cos 2 x)(1 + 2 cos 2 x + cos 2 2 x)dx = [1 + cos 2 x cos 2 2 x cos 3 2 x]dx = 8 8 x sin 2 x 1 1 1 1 dx + cos 2 xdx cos 2 2 xdx cos 3 2 xdx = + = 8 8 8 8 8 16 sin 2 x = t 1 1 (1 cos 4 x)dx (1 sin 2 2 x) cos 2 xdx = = 2 cos 2 xdx = dt 16 8

1 x sin 2 x x 1 x sin 2 x sin 4 x t t3 cos 4 xdx (1 t 2 )dt = + + + + + = 8 16 16 16 16 16 16 64 16 48

x sin 2 x sin 4 x sin 2 x sin 3 2 x x sin 3 2 x sin 4 x + + + +c= + + +c. 16 16 64 16 48 16 48 64

Na kraju rjeavamo tip integrala

gdje su potencije jednostavne, ali su frekvencije i razliite od 1. U ovom sluaju nam jedino mogu pomoi adicione formule za produkt trigonometrijskih funkcija sa proizvoljnim frekvencijama i :
sin x cos x = 1 [sin( + ) x + sin( ) x ] 2

sin x cos xdx

ili

sin x sin xdx

ili

cosx cos xdx ,

sin x sin x = 1 [cos( ) x cos( + ) x] 2 cosx cos x = 1 [cos( + ) x + cos( ) x]. 2

142

Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI

Sada direktnim uvrtavanjem prethodnih formula moemo rijeiti pripadne integrale za bilo koje i , odnosno dobivamo formule:

sinx cosxdx = 2 [

1 cos( + ) x cos( ) x + ] + c, +

sin x sin xdx = 2 [

1 sin( ) x sin( + ) x ] + c, + 1 sin( ) x sin( + ) x + ] + c. +

cos x cos xdx = 2 [

Primijenimo sada ove formule na dva sljedea primjera: 564.

cos 3x cos xdx = 2 [

1 sin(3 1) x sin(3 + 1) x sin 2 x sin 4 x ]+ c = + + +c. 3 1 3 +1 4 8 cos10 x cos 4 x 1 cos(3 + 7) x cos(3 7) x ]+ c = + + +c. 3+ 7 37 20 8

565.

sin 3x cos 7 xdx = 2 [

Naravno, mnogi se integrali s trigonometrijskim funkcijama mogu rijeiti uobiajenim supstitucijama kao u toki 9.2. Navodimo nekoliko jednostavnih primjera. 566.

2 + cos x = t sin x dt dx = = = ln t + c = ln(2 + cos x) + c . sin xdx = dt 2 + cos x t

567.

4 + sin

cos x
2

dx =

sin x = t 1 1 sin x dt t = = arc tg + c = arc tg +c. 2 cos xdx = dt 2 2 2 2 4+t

568.

2 3 sin x = t 1 1 cos x(2 3 sin x) dx = 3 cos xdx = dt = t 5 dt = t 6 + c = 3 18 cos xdx = 1 dt 3

5

1 (2 3 sin x) 6 + c . 18

ZADACI ZA VJEBU 569. 572.

sin sin

x cos 3 xdx . xdx .

570. 573.

cos sin

x sin 3 xdx . x cos 2 xdx .

571. 574.

sin 3 x dx . cos 4 x cos 2 x dx . sin 4 x

7. Integrali

143 dx
4 4

575. 578. 581.

cos x sin x . cos 7 x cos 3xdx . cos xdx .

3

576. 579. 582.

sin 5x cos xdx . sin 15x sin 10 xdx . sin xdx .

5

577. 580.

sin x cos 5xdx . sin x sin 2 x sin 3xdx

RJEENJA
569. 572. 575. 578. 581.

1 1 1 3 1 1 1 sin x sin 5 x + c. 570. cos 7 x cos 5 x + c. 571. + c. 3 3 5 7 5 3 cos x cos x 3 1 1 x 1 1 1 x sin 2 x + sin 4 x + c. 573. sin 4 x sin 3 2 x + c. 574. ctg 3 x + c. 8 4 32 16 64 48 3 1 cos 6 x cos 4 x cos 6 x cos 4 x ln(tg ( x )) + c. 576. + c. 577. + + c. 2 4 12 8 12 8 sin 10 x sin 4 x sin 25 x sin 5 x cos 6 x cos 4 x cos 2 x + + c. 579. + + c. 580. + c. 20 8 50 10 24 16 8 sin 3 x 1 2 cos 3 x sin x + c. 582. cos 5 x + cos x + c. 3 5 3

7.5 INTEGRALI RACIONALNIH FUNKCIJA

Znatan broj racionalnih funkcija moe se integrirati primjenom klasinih supstitucija, kao na poetku poglavlja. Na primjer: 583.

2 x4 = t 1 dt 1 1 x3 dx = = = ln | t | + c = ln | 2 x 4 | + c . 4 3 4 t 4 4 2 x 4 x dx = dt

584.

x 3 + 4 = t 1 dt 1 1 1 1 x2 dx = 2 = = +c= +c. 3 9 9 8 3 24 t 24 ( x + 4)8 ( x + 4) 3 x dx = dt 3 t

585.

x3 = t 1 dt 1 1 x2 dx = 2 = = arc tg (t ) + c = arc tg ( x 3 ) + c . 6 2 3 3 1+ x 3 x dx = dt 3 1 + t

Meutim, jo je vei broj primjera gdje treba primijeniti neke nove trikove uz ve postojee supstitucije, kao to su: pretvaranje kvadratnog trinoma u binom, rastavljanje razlomka na proste parcijalne razlomke, dijeljenje brojnika s nazivnikom i slino. Kao prvo, ako je u nazivniku takozvani kvadratni trinom ax 2 + bx + c , odnosno kvadratna funkcija sa srednjim lanom bx , koju ne moemo rastaviti na dva dijela prvog stupnja, tada treba trinom svesti na takozvani kvadratni binom, kao u sljedeem primjeru:

144 586.

Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI

dx = x2 x + 1 = (x 1 )2 + 2 2 x x +1

3 4

=
2 3

dx (x 1 )2 + 2 2 3

3 4

x 1 =t 2 = dx = dt 2 3 (x 1 ) + c . 2

dt +

3 4

2 3

arc tg

t +c=

arc tg

587.

2x

dx = 2 x 2 + 4 x + 6 = 2( x 2 + 2 x + 3) = 2[( x + 1) 2 + 2] = 2( x + 1) 2 + 4 = + 4x + 6 x +1 = t 1 1 dx dt t x +1 1 1 = = = = +c= +c. arc tg arc tg 2 2 2 ( x + 1) + 2 dx = dt 2 t + 2 2 2 2 2 2 2

2

588.

dx 2x x2

= 2 x x 2 = 1 (1 x) 2 =

dx 1 (1 x) 2

1 x = t = dx = dt

dt 1 t2

= arc cos t + c = arc cos (1 x) + c .

Ako ipak moemo kvadratni trinom ax 2 + bx + c rastaviti na dva dijela prvog stupnja odnosno na proste faktore, tada radimo rastav razlomka na takozvane parcijalne razlomke, kao u sljedeim primjerima (takozvano abecediranje razlomaka): 589.

1 x = (1 x)(1 + x) =
2

dx

dx

1 (1 x )(1+ x )

A B = 1 x + 1+ x = A

1 x + B 1 + x =

dx

dx

1 (1 x )(1+ x )

A B = 1 x + 1+ x =

( A B ) x + ( A+ B ) (1 x )(1+ x )

A B = 0 A = B = 1/ 2 = A + B =1

1 dx 1 dx 1 1 1 1+ x + = ln | 1 x | + ln | 1 + x | +c = ln | | +c . 2 2 1 x 2 1 x 2 1+ x 2

590.

x x x 3 2 dx dx dx = 2 = = =3 2 = x+3 x+2 x + 5 x + 6 ( x + 3)( x + 2) x + 3 x + 2 + 5x + 6 = 3 ln | x + 3 | 2 ln | x + 2 | +c .

Ako se u nazivniku pojavi prosti faktor stupnja jedan, ali s potencijom nad njim veom od jedan (npr. x 3 ), tada moramo u rastavu na parcijalne razlomke uzeti onoliko novih razlomaka, kolika je ta potencija. Na primjer: 591.

x2 + 1 x2 +1 dx = 3 dx = x 4 x3 x ( x 1)

x 2 +1 x 3 ( x 1)

A x

B x2

C x3

D x 1

=A

dx dx dx + B 2 +C 3 + x x x

7. Integrali

145 A+ D =0 A = 2 B = 1 A + B =1 = C = 1 B+C =0 D=2 C =1

+D

x 1 =

dx

x 2 +1 x 3 ( x 1)

A x

B x2

C x3

D x 1

( A+ D ) x 3 + ( A+ B ) x 2 + ( B + C ) x C x 3 ( x 1)

= 2

dx dx dx dx 1 1 2 3 +2 = 2 ln | x | + + 2 + 2 ln | x 1 | + c . x x 1 x 2x x x

592.

x 2 + 3x + 3 x 2 + 3x + 3 3 1 1 dx = = + = 2 2 4 x 4( x + 2) 2( x + 2) 2 x( x + 2) x( x + 2)

3 dx 1 dx 1 3 1 dx 1 1 + = ln | x | + ln | x + 2 | + +c. 2 4 x 4 x + 2 2 ( x + 2) 4 4 2 x+2

Ako je u nazivniku pak prosti faktor stupnja dva, a nad njim potencija vea od jedan (npr. ( x 2 + 1) 3 , tada u rastavu na parcijalne razlomke isto tako uzimamo onoliko novih razlomaka, kolika je ta potencija. Na primjer: 593.

x3 x dx = ( x 2 + 1) 2

x3 x ( x 2 +1) 2

Ax + B x 2 +1

+ + (Cx+1D2 = x2 )

Ax + B Cx + D dx + dx = 2 x +1 ( x 2 + 1) 2

x3 x ( x 2 +1) 2

Ax + B x 2 +1

+ + (Cx+1D2 = x2 )

Ax 3 + Bx 2 + ( A+ C ) x + ( B + D ) ( x 2 +1) 2

A =1 A =1 B=0 B=0 = A + C = 1 C = 2 B+D=0 D=0

=
dx

x 1 x 1 dx 2 dx = ln( x 2 + 1) + 2 +c. 2 2 2 ( x + 1) x +1 +1

594.

x(1 + x

2 2

1 1 x x = = 2 2 2 x 1+ x (1 + x 2 ) 2 x(1 + x )

1 dx x 1 x dx dx = ln | x | ln(1 + x 2 ) + +c. 2 2 2 2 x 1+ x (1 + x ) 2(1 + x 2 )

Ukoliko je stupanj brojnika vei ili jednak od stupnja nazivnika, tada je prije primjene prethodnih trikova potrebno podijeliti brojnik s nazivnikom te dobiti razlomke u kojima je stupanj nazivnika vei od stupnja brojnika. Naravno, detaljni postupak za pripadno dijeljenje se radi na predavanjima i vjebama, a ovdje emo koristiti samo krajnji razultat dijeljenja, jer nam to nije cilj, ve sredstvo za rjeavanje integrala ovakvog tipa. Na primjer: 595.

x5 + 1 x5 + 1 x +1 x +1 dx = 2 = x3 x + 2 = ( x 3 x)dx + 2 dx = 2 x +1 x +1 x +1 x +1

146

Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI

= x 3 dx xdx +

x dx x4 x2 1 dx + 2 = + ln( x 2 + 1) + arc tg x + c . 2 2 x2 + 1 x +1 4

596.

x3 x3 x2 + 4x 4 x2 + 4x 4 dx = =1+ = dx + dx = ( x 1)( x 2 4) ( x 1)( x 2 4) ( x 1)( x 2 4) ( x 1)( x 2 4)

x2 + 4x + 4 1 1 2 2 1 1 dx dx 2 dx = + = x +2 = 2 3 x 1 x 2 3 x + 2 3 x 1 x2 3 x+2 ( x 1)( x 4)

2 1 = x ln | x 1 | +2 ln | x 2 | ln | x + 2 | + c . 3 3 597.

2 x 4 x 3 5 x 2 3 x + 10 2 x 4 x 3 5 x 2 3x + 10 4x2 7 x + 6 dx = = 2x + 1 + 3 = x3 x 2 4 x + 4 x3 x 2 4x + 4 x x2 4x + 4

= (2 x + 1)dx +
=

2 x 4 x 3 5 x 2 3x + 10 dx = dijeljenje brojnika i nazivnika= x3 x 2 4x + 4

1 2 x 4 x 3 5 x 2 3 x + 10 2 3 + + = uvrstiti u prethodni integral= = 3 2 x 1 x 2 x + 2 x x 4x + 4

= 2 xdx + dx

x 1 + 2 x 2 + 3 x + 2 =

dx

dx

dx

= x 2 + x ln | x 1 | +2 ln | x 2 | +3 ln | x + 2 | +c.

ZADACI ZA VJEBU
598. 600. 602. 604. 606. 608.

2x + 3 dx . + 3 x 10

599. 601. 603. 605. 607. 609.

( x + 1)(2 x + 1)dx .
x3 x + 2 dx . x2 1 x+2 dx . ( x + 3) 2 dx . 3 x + x4
4

3x 2 2 x 4 dx . ( x 1)( x 2 4)

x4 +1 dx . x3 x x2 + 2x dx . ( x + 1) 4 x 2 3x dx . ( x + 1)( x 1) 2 xdx . x3 1

dx . 1
3

dx . + x2 + x +1

7. Integrali

147

RJEENJA
598. ln( x 2 + 3x 10) + c.

+ c. 600. ln(( x 1)( x 2 4)) + c. 2x + 1 x2 x 1 x2 x2 1 1 601. + ln + c. 602. + ln + c. 603. + ln( x + 3) + c. 2 x +1 2 x x+3 1 1 x 1 1 1 604. + c. 605. 2 + ln + c. 606. + ln( x + 1) + c. 3 x 1 x 2x x +1 x +1 3( x + 1)
599. ln 607. 609.

x +1

1 x 1 1 ln arctgx + c. 4 x +1 2

608.

1 3 2x + 1 x 1 ln + arctg + c. 3 3 x2 + x + 1 3

1 ( x + 1) 2 1 ln 2 + arctgx + c. 4 x +1 2

Pojam neodreenog integrala vezan je za dvojicu velikih matematiara: Leibnitza (Lajbnic) i Newtona (Njutn). Stoga smatramo zanimljivim iznijeti neke osnovne povijesne podatke i injenice o dotinoj dvojici. Pri tome emo o Newtonu govoriti na kraju sljedeeg poglavlja, kad budemo govorili o odreenim integralima i povrinama ravninskih likova, to je Newton prvi inicirao.

Gottfried Wilhelm von Leibnitz

Roen: 1. lipnja 1646. u Leipzigu, Saxonija (Njemaka) Umro: 14. studenog 1716. u Hannoveru, Hanover (Njemaka)

Leibnitza je povijest oznaila kao jednog od najveih univerzalnih genija. Zato? Kao prvo bio je uspjean diplomata i dravnik, to mu je omoguilo da putuje Europom, te razmjenjuje ideje, ita dostignua drugih i ui od njih, te da prezentira ono to je sam stvorio. Na primjer:

148 -

Mervan Pai: Matan1 dodatak predavanjima za grupe GHI

1672. godine, za diplomatskog posjeta Parizu, poeo je uiti modernu matematiku od Huygensa (Hajgens); potom odlazi na tri mjeseca u London, kao izaslanik izbornog kneza, gdje se, osim obaveza u Kraljevskom drutvu, sastaje i s engleskim matematiarima, gdje im tumai neke svoje matematike metode; godine 1676. naputa Pariz i putuje je za Hanover da bi uao u slubu vojvode od Brunswick-Luneburga, u ulozi povjesniara; tada je, kao povjesniar, u razmaku od 1687.-1690., proputovao cijelu Njemaku, Austriju i Italiju.

Bio je pravnik, povjesniar, logiar, metafiziar, filozof, knjievnik, a pored svega toga, bio je i matematiar. ime god da se bavio, bio je izuzetno plodan i moderan u smislu svog vremena. Pamti se da je u ono vrijeme genijalnost njegovih pravnih postulata malo tko mogao i htio razumjeti. Primio je diplomu doktorskog stupnja iz prava u svojoj dvadesetoj godini, 5. studenog 1666. Sam je bio svjestan svoje univerzalnosti, a zapamena je njegova izreka: Imam tako mnogo ideja da one s vremenom mogu biti korisne ako drugi, mnogo prodorniji od mene, jednog dana dublje uu u njih i pridrue ljepotu svojih misli mojem djelu G.W. Leibnitz. Matematikom se intenzivnije bavi od 1672. godine, pod utjecajem Huygensa. Godine 1675. pie rad u kojem otkriva osnovni teorem diferencijalnog rauna: dg df d ( f g) = f +g . dx dx dx U tom istom radu, po prvi put je uveden pojam neodreenog integrala 1676. godine otkriva familijarni rezultat sa prethodnim:

f ( x)dx . Potom,

d n ( x ) = nx n 1dx . Godine 1701. dx objavljuje radove o aritmetici binarnog sistema, te o determinantama. Na kraju recimo da je u povijesti ostao nerazjanjen delikatan odnos izmeu njega i Newtona, s obzirom da su obojica u isto vrijeme otkrivali diferencijalni i integralni raun, ali na razliite naine i s razliitim ciljem. Isto tako, dosta je diskutabilna neuspjena prepiska koja se vodila meu njima.