Dijital Fotoraf Makinalar'nda "Grnt Alan Daralmas" veya "Crop Factor"

Dijital fotoraf makinalar popler hale gelmeye baladktan sonra hayatmza bir takm yeni kavramlar girmeye balad. Bunlar arasnda belki en ok tartma yaratan, ingilizcede "crop factor" ya da yanl bir tanmla "focal lenght multiplier" da denilen ve genellikle lkemizde "Benim 100mm objektifim dijital makinaya taklnca 160mm haline geliyor" eklinde bilinen kavramdr (Ben "crop factor" "Grnt Alan Daralmas" eklinde evirdim, eer literatrde yerlemi bir tanm varsa ltfen mesaj atn). Aada bu konunun asl nedir onu aklamaya alacam. Dijital fotoraf makinanz elinize aldnzda her ne kadar ok yksek teknoloji rn bir cihaz gibi dursa da aslnda temel grevini yapmak iin sadece optik kurallarna baldr. Yani karda fotorafn ekeceiniz bir cisim vardr. Siz "objektif" denen mercekler topluluu ile o cisimden yansyan makinanizdaki grnt dzlemine (duyarkat) net olarak drmeye alrsnz. Optik kurallarna bal olarak bu nlar cismin grntsn ters bir ekilde duyarkat'n zerinde oluturur. Objektif Objektifler makinann belki de en nemli elemanlardr. nk n dzgn ve net bir ekilde duyarkat zerine drlmesinden onlar sorumludur. Herhangi bir kalite bozukluunda o objektifle ekilen btn fotoraflar etkilenir. 35 mm negatif kullanan (dijital olmayan) makinalar ok uzun bir sredir ortalkta olduklar iin artk objektifler zerinde 35mm ye dayanan bir standart olumutur. Objektiflere kardan baktnzda da grebileceiniz gibi, ilerindeki mercekler daire eklindedirler ve bu yzden objektiflerin grnt dzlemine yani duyarkatn olduu dzleme yanstt nlar bir daire oluturur. te bu daire 35mm negatif filmi iine tam olarak alacak kadar byktr. (Baka bir deyile bu dairenin ap, 35mm negatif filmin kegeninden byk olmak durumundadr.) Farzedin ki aadaki gibi bir manzara grdnz ve bunun fotorafn ekmek istediniz (tesadfen buras da Gediz deltasndaki zmir Ku Cenneti olsun)

. ekil 1 Fotoraf makinanizi kardnz (o da bir DSLR olsun mesela), 50 mm objektifinizi taktnz ve kadrajnz da ayarladnz. te sizin ayarladnz o kadraj makinann iinde duyarkat (bizim durumumuzda dijital makinann sensr' oluyor) aadaki gibi yansyacaktr.

ekil 2 Yukarda grdnz dikdrtgen 35mm negatif filmin boyutlarn gsterir. Eer siz 35mm film kullanan ya da "full frame" denen bir DSLR ile ekseydiniz fotoraf, vizrden baktnzda yukardaki dikdrtgenin grd alan grecek ve o ekilde kadraj yapacaktnz. Ancak eer makinanzn sensr 35mm film boyutundan farklysa o zaman hem vizrden daha kk grrsnz, hem de ektiiniz fotorafn grd alan daha dar olur. Aadaki ekil de tam bunu gsteriyor:

ekil 3

Yukardaki ekilde

Canon 1Ds (11mp) Kodak 14n (14mp) Canon 1D (4mp) Canon 10D (6mp) Canon 300D (6mp) Canon 20D (8mp) Sony DSC-828 (8mp) Nikon 8800 (8mp) Canon Powershot G6 (7mp) Canon Powershot S1 IS (3mp)

makinalarnn sensr boyutlar grnt zerinde gsterilmitir. Kendi ilerinde birbirlerine oranlar dorudur, ancak gerekte burada gsterildiinden ok daha kktrler. Buradan da grebileceiniz gibi sensr bykl ile makinann ka megapiksel olduunun birbiriyle ilgisi yoktur. (Bu konuda daha detayl bilgi iin "Sizinki ka megapiksel" baklk yazma bakabilirsiniz.) Yukardaki ekil 3 ten kan sonular aadadr. Ayn objektif takl olsa bile makinalarn sensr boyu kldke gr as da daralmaktadr te dijital makinalardaki objektiflerin deerlerinin "35 mm edeeri" olarak verilmesinin altnda bu sonu yatmaktadr. Yukarda Canon 10D nin sensr boyutuna denk gelen dikdortgenin evreledii alana bakarsanz eer, bu alan aslnda 35 mm film kullanan bir makinada 80mm lik bir objektif taklyken grlen alana eittir (35mm negatifin kegeni Canon 10d nin sensrnn kegeninin 1.6 katdr.). Yani yanyana iki kii ayn yerde durup ayn manzarann fotorafn ekse, Canon EOS 10D zerinde 50 mm objektifle, 35mm film kullanan bir makinaya takl 80mm objektif tamamen ayn genilikte alan grr. O yzden de Canon 10d ye taklan objektiflerin 35 mm edeeri 80mm denir. Ancak burada byk bir yanlg vardr. 50mm objektif 80mm objektif haline gelmez. Hala 50mm objektifin optik zelliklerini tar. Alan derinlii ve perspektif zellikleri 50mm objektifin zellikleridir. Bu nedenle de ayn kadrajdaki iki fotorafta sensr byk makinayla ekilen fotorafta alan derinlii daha kk olur (bizim rneimizde 10D ve 50mm ile ekilen fotorafta net alan derinlii, tamamen ayn gr asnda ve ayn kadrajda ekilmi olmasna ramen 35mm film kullanan makina ve 80mm ile ekilen fotoraftaki net alan derinliinden daha fazladr) . Sadece 50mm objektifin grnt dzlemine drd grntnn bir ksm sensrn dna dt iin ekilen fotoraf "crop" edilmi yani kenarlarndan biraz krplm kar. Sanld gibi bu makinalara taklan objektifler sizi fotorafn ekeceiniz konuya daha ok yaklatrmaz. Objektifin odak uzakl konuyu ne kadar yaknlatryorsa o kadar yaklatrr. Sonuta ektiiniz fotoraf yine 50mm lik objektifle ekilir ama siz sadece sensr bykl kadar bir alan kullanrsnz. Yukardaki manzarann fotorafn ektikten sonra bu farkl makinalar iin bu fotoraflarn nasl grndne bir bakalm: Aadaki kk fotoraflara tklayarak daha byk versiyonlarna ulaabilirsiniz. Fotoraflarn gereksiz yere yer kaplamamalar iin 1:4 orannda kltlmlerdir, ancak yne de fikir vereceklerdir. Altlarndaki "35mm edeeri" eklindeki yazlarn anlam ise udur: "Eer ayn fotoraf 35mm film kullanarak ekmeye kalksak (tamamen ayn kadrajda) ka mm lik objektif kullanmamz gerekirdi." Canon 1Ds (11mp) 35mm edeeri 50 mm Canon 1D (4mp) 35mm edeeri 65mm

Canon EOS 300D (6mp) 35mm edeeri 80mm

Nikon 8800 (8mp) 35mm edeeri 213mm

Canon Powershot G6 (7mp) 35mm edeeri 243mm

Canon Powershot S1 IS (3mp) 35mm edeeri 327mm

Peki neden baz makinalarn sensr byk bazlarnnki kktr? Sensr boyunun fotorafya birinci etkisi ekonomiktir. Sensr boyutu ne kadar byrse maliyet katlanarak artar. kinci etkisi fotoraf kalitesidir. Sensor boyutu ne kadar byrse zerindeki a duyarl elemanlarn alan o kadar artar. O yzden ayn megapikselli iki makinadan byk sensrl olan (dier teknik donanmlarnn eit olduunu varsayarsak) daha kaliteli fotoraflar retir. Sensr boyutu ve megapiksel arasndaki ilikilerle ilgili detayl bilgi iin "Sizinki ka megapiksel" baklk yazma bakabilirsiniz. Makro Fotoraflnda "crop factor"n rol Genel Makro fotoraflnda objektiflerin ne kadar yakndan netleyebildikleri deil, grnty sensr zerine ne kadar byk drebilecekleri nemlidir. Yine bir ekille anlatmak gerekirse, diyelim ki bir ekirge grdnz, ve farzedin ki aadaki ekilde grdnz ekirgenin boyutlar gerek hayattaki boyutlaryla ayn olsun. Solda kalan blm objektifin grnt dzlemine drd blmdr. yle bir noktada netlediimizi farzedin ki, sensrn zerine den grnt ekirgeyle bire bir ayn boyda olsun (alltaki diyagramda cismin boyu x ile grntnn boyu y). Eer bu objektif bunu salayabiliyorsa o zaman bu objektif iin "Objektif 1:1 orannda makro ekebilir" cmlesi kullanlabilir. "1:1" gsteriminin anlam, sensor zerine den grntnn bire bir gereiyle ayn boyda olmasdr. Tabii sensrn zeride 1:1 olan bir ekirge bilgisayarnzda koskocaman grnecektir (buraya tklayn). Ayn ekilde grntnn cisme oran 1:2 olan objektifler vardr; sensr zerindeki grnt cismin yars byklndedir. Canon'un bir makro objektifi vardr ki, 65 mm odak uzaklna sahip bu objektif 5:1 orannda makrolar retebilmektedir.

ekil 4 Makro zelliinin objektifin odak uzaklyla direk olarak ilgisi yoktur. Objektifin tasarmndan dolay mmkn olduu kadar yakna netlemesi salanr ve yaklatkca da sensrn zerine den grnt byr. 100 mm bir objektif en fazla 1:3 orannda bytebilirken (yani objeye daha yaklamanz halinde objektif netleyemez), makro iin retilmi baka bir 100 mm objektif 1:1 bytme salayabilir, bu tamamen objektifin iindeki mercek gruplarnn dizilmesinden ve kullanlan farkl merceklerle salanr. Objektifin odak uzakl bydke elde edeceiniz avantaj, ekmek istediiniz cisme fazla yaklamadan da 1:1 orann yakalayabilmenizdir. Bu nedenle piyasada 180mm Makro objektifleri bulunur. Sensr boyutunun makro fotoraflna etkisini grmek iin ekil 4'e daha yakndan bakalm. Sol taraftaki fotorafta sensr boyutlar iaretlenmitir. En byk olan krmz dikdrtgen 35mm filmin ya da "full frame" denen DSLRlarn sensr boyutunu gsterir. "Crop factor" nedeniyle sensr boyutu farkl olan makinalarn grd alan da farkl olacaktr. ekil'de en kk sensre sahip olan Canon S1in yukardaki kadrajla ekecei fotoraf sadece ekirgenin burnunu gsterecektir. Ayn ekilde Nikon 8800'in ektii fotoraf da ancak ekirgenin kafasn kadraja sdrabilecektir. Unutmayn ki btn bu fotoraflarda bytme oran 1:1 dir, nk bytme oran sensrn ya da makinann deil objektifin optik zelliidir. ekirge'nin tamamn kadraja almak iin Nikon 8800'n ve S1'in daha uzaktan ekim yapmas gerekir. Yani 1:1 den daha kk bytmeler de ekirgenin fotorafn ekmek iin yeterlidir. Bu nedenle sensr boyu kldke daha uzaktan makro ekimi yaplabilir. Ancak bunun da bir bedeli vardr byk sensrl makinalarla ekilen makrolar daha fazla detay barndrr. nk ekirgenin tamamn kadraja sdrabilmek iin daha yakndan ekmek mecburiyetindedirler ve yaklatka da cismin detaylar daha ok ortaya kacaktr

Dijital fotoraf makinalar nasl kullanlr?

Fotoraf makinanz aldnz almasna, ancak genellikle dijital fotoraf makinalarnn zerinde o kadar ok dme ve o kadar ok men olur ki, ilk bakta ok korkun grnebilir size... Hatta yle insanlar tanyorum ki, sadece ilk bakta deil daha sonraki baklarda da fotoraf makinasna "sihirli kutu" gzyle bakyorlar.. Bu tip insanlarn makinalarn alp bir iki ayarla oynayp ekim yaptnz m hemen yannza gelip "nasl yaptn onu" diye renmeye alrlar. Halbuki dijital fotoraf makinalarnn alma prensipleri ok kark deildir.. Biraz dikkat ve pratikle fotoraf makinanzn zelliklerinin pek ounu kontroll bir ekilde kullanabilirsiniz. Makinanz ilk defa elinize alrken lk paragrafn ilk cmlesinde hemen yazmak gerekli.. Makinanz ilk defa elinize alrken yalnz olmamal.. Yannda mutlaka ve mutlaka kullanm klavuzunu da almalsnz. Kullanm klavuzu size makinanzn ayarlarn hangi durumlarda ne kadar yapacanz sylemez. Ancak "nasl" yapacanz ve hangi dmenin ne ie yaradn anlatr. Makinanzdan en yksek verimi almak istiyorsanz baka areniz yoktur (o zellikleri yznden o makinay setiniz yle deil mi?). Uzunca bir sre de makinanz koyduunuz antann bir gzne de kullanm klavuzunu koymanz iddetle tavsiye edilir. Kullanm klavuzunda ilk baklacak yer, makinann zerindeki dmelerin ve blmlerin numaralanp isimlendirildii ksmdr. Bylece hem makinadaki blmlerin adn renirsiniz, hem de klavzu okurken ne demek istediini daha iyi anlarsnz. Daha sonra makinann pili nasl konuyor, hafza kart nasl konuyor, makina nereden alyor ksmlarnn anlatld blmler gelir. Genellikle makinann kutusunun iinden kan piller direk makinaya taklmazlar, ayn cep telefonlarnda olduu gibi uzunca bir sre "ilk arj" aamasndan gemelidirler. Piller arj olurken kullanm klavuzunu okumak iin de epey bir zaman km olur size. lk Fotoraflar Pili arj olmu, hafza kart taklm ve alm bir makinada yaplacak tek i artk deklanre basmaktr. Hevesinizi alana kadar fotoraf ekip ektiiniz fotoraflar LCD de bir inceleyin bakalm, memnun olmadnz bir eyler var m? Eer hereyden memnunsanz bu yazy okumay brakp fotoraf ekmeye devam edebilirsiniz. Yok "daha iyi olabilir" diye dnyorsanz o zaman okumaya devam edin. Perde (shutter, rtc...) Bir fotoraf temel olarak cisimlerden yansyan n objektiften geerek arkadaki sensor zerinde oluturduu elektrik sinyallerinin veriye dntrlmesidir (Bu veri de siz daha sonra bilgisayara aktarp bakabilin diye bir kart zerine yazlr). Bu yzden de siz deklanre bastnz zaman sensrn nndeki bir perde (shutter) sizin ayarladnz ya da makinann belirledii bir sre ak kalr ve objektiften geen n sensr zerine dmesine izin verir, perde kapandktan sonra artk sensore k geemez.. Perdenin ak kald sre genellikle makinasna gre deimekle birlikte saniyenin bir ka binde birinden (1/8000 gibi) 30 saniyeye kadar bir aralktadr. Byleyici deil mi, saniyenin sekizbinde biri kadar bir zaman fotorafta dondurabilirsiniz. Tabii k yeterliyse.. Ik yetersizse 1/8000 saniyede ok fazla k yakalayamazsnz ve fotorafnz kapkaranlk kar... O yzden de mesela perdeyi 1/200 gibi daha yava bir hza ayarlamanz gerekir ki, cisimlerin yanstt klar dzgn bir fotoraf oluturabilsin. Bu, ieride ne olduunu grmek iin bir odann kapsn ap ieri bakp geri kapatmaya benzer. Ne kadar hzl ap kapatrsanz o kadar az ey grrsnz. Hele bir de oda lo bir kla aydnlanyorsa o zaman kapy hzlca ap ieri bakp hemen kapatmak size oda hakknda pek bir fikir vermez.. Kapy ap odaya daha uzun sre bakmanz gerekir.. Perde de aynen bu grevi grr.. Sensr perdeyi ap dar bakar ve grmeye alr. ANcak perde gereinden fazla ak kalrsa bu sefer sensr ok fazla k alr ve fotorafnz bembeyaz kar.. O yzden perde hznn iyi ayarlanmas gerekir. Doal olarak perde hz 1/100ken sensre den k miktar, perde hz 1/50 iken den k miktarnn yarsdr. Bir benzetme daha yapmak gerekirse, sensr bir kova olarak dnn. Elinizde bir hortum var, ve hortumun ucunu da parmanzla kapatmsnz ve suyun akmasna izin vermiyorsunuz. Parmanz hortumun ucundan ekince kova su dolmaya balar. Suyun akma sresini yle ayarlamalsnz ki, kova ne az dolsun, ne de tasn. te sizin parmanz perdenin yapt ile ayn ii yapar.. Diyafram (aperture) Yukardaki hortum rneine daha dikkatli bakarsak eer, kovann suyla dolma sresini uzatacak ya da ksaltacak baka bir etken olduunu grrsnz. O da hortumun kalnldr. Farzedin, su o kadar bol olsun ki, hortum 2cm apnda da olsa 15cm apnda da olsa ayn tazyikle aksn (su=fotoraf makinas iin k).. O yuzden 2cm lik hortumda parmanz ekince kova 40 saniyede doluyorsa 4 cm apnda bir hortumla 20 saniyede dolacaktr (havuz problemlerini hatrlayan var m?) .. te objektifin diyafram da ayn hortumun kalnl gibi grev yapar. Yani ieri giren n minik bir delikten mi, yoksa geni bir aralktan m sensr zerine deceini belirler. Yani siz kovay doldururken hortum kalnln istediiniz gibi deitirebilirsiniz (tam istediiniz gibi olmasa da belli snrlar iinde)..Tm objektifler belli snrlar iinde diyafram aklklarn deitirebilirler.. Yani eer siz isterseniz bir fotoraf ekerken ok alrlar, teki fotoraf ekerken de diyaframlarn ine delii kadar kltebilirler. Objektiflerin amalar ve kalitelerine gre en byk ve en kk diyafram aklklar da deiim gsterebilir. Yeni balayanlarn ska dt yanlg "bir objektifin bir tek akl olur" eklindedir. Halbuki objektifin delii byyp klebilir. Objektiflerde diyafram akl kavram ortaya knca buna bir standart getirilme ihtiyac domutur, tpk "bu hortumun ap 4 cm dir" diyince herkesin ne kadar olduunu bilmesi gibi "diyafram akl"nn da bir rakamla ifade edilebilmesi iin allmtr. Sonunda "objektifin odak uzaklnn diyafram aklnn apna blm" diye bir kural karmlar, buna da "diyafram deeri"("aperture value") demilerdir. Ama iin matematik ynne ok girmeyeceiz..Buradan karacamz en nemli zellik, diyafram aklnn ap ne kadar byk olursa, yani aklk ne kadar geni olursa, yani ieri ne kadar ok n girmesine izin verirse, diyaframn deeri o kadar kk olacaktr. Yani f2.8 deerindeki bir diyafram f8 den daha fazla k girmesine izin verir. Diyafram deeri kldke objektifin k geirgenlii de azalr. rnein f91 gibi bir deer verip objektife kardan baksanz ine ucu kadar bir aklk grrsnz. Kural olarak, eer objektif bir f deerinde ieri belli bir miktar n girmesine izin veriyorsa, o f deerini kare kk iki ile arparsanz (yani 1.414) ieri giren k miktar yarya der. Yani f2 de ieri giren k miktar f2.8 deerinde ieri giren k miktarnn tam 2 katdr. F4 ise f2.8in yars kadar k geirir. Biraz kark gibi grnyor ama aslnda ok basit.. ok fazla f deeri olmad iin zaten fotoraf ektike bu deerlerin fiziksel anlamlar kafanzda iyice canlanmaya balar, oturup arpma blme yapmazsnz yani :) Sensr (ya da a duyarl katman) Kova - hortum - su rneine geri dnersek, "hortumun ap" ve "sizin suyun akmasna izin verdiiniz sre", kovann dolmasna etki eden parametrelerdi.. Bir parametre daha kald.. O da kovann kendisi. Kovann boyutu deiirse eer, yani daha kk bir kova alrsanz, byk bir kovay doldurmak iin geen sreden daha ksa zamanda doldurabilirsiniz.. te buradaki kovann bykl, sensrn a olan hassasiyetine benzer. Kk kova, a ok hassas sensr gibidir, dolmas iin az su gerekir. Byk kova ise k hassasiyeti az sensr anlamna gelir. Dolmas iin daha fazla su gerekir. Yani fotorafn yeteri kadar k alm olmas iin uzun zaman gemesi gerekir. Sensrn k hassasiyeti fotoraf makinalarnda ISO (International Organization for Standardization) olarak belirtilir...ISO 50 a daha az hassasken, ISO800 a daha hassastr. ISO100 a ISO50den iki kat daha hassastr. Yalnz ISO ayar ykseldike detay kayb olur ve fotoraflar daha fazla "gren"li (ya da dijital grlt de diyebilirsiniz) kar ve bu da istenen bir durum deildir. Ama baz artlarda (karanlk ortamlarda mesela) en yksek ISO ayarn kullanmadan fotoraf ekmek mmkn olmaz. imdi artk biliyoruz ki, fotoraf ekmek istediimizde objektifin ne kadar ak olduu, perdenin hz ve sensrn a hassasiyeti fotorafn olumasndaki, yani "dzgn pozlanmasnda" etken parametrelerdir. Pozlama bu etkenin kombinasyonlarndan oluur. Her ortama ve a gre

deiiklik gsterir. Sizin makinanzda bir k ler vardr ve fotorafn dzgn pozlanmas iin hangi deerler gerektiini hesaplar. Eer makinanzdaki btn ayarlar "otomatik"te ise, siz makinay bir yere dorultup fotoraf ektiinizde makinanzda unlar olur:

lk durumda objektifinizin diyafram, netlik ayar dzgn ve kolay yaplabilsin diye, en geni halindedir. Perde sensrn nnde kapaldr. Makina nce netlik ayarn yapar Makinanzdaki k ler ortamdaki ler, buna gre uygun bir ISO deeri seer. Ik ler, k ve ISO deerine uygun diyafram ve perde hz deerlerini belirler Objektifin diyafram istenen akla klr Perde sensrn nnden kalkar ve sensr zerine k der Belirlenen zaman kadar perde ak kalr, daha sonra kapanr. Diyafram yeniden en ak haline geri dner.

"Ik ler, k ve ISO deerine uygun diyafram ve perde hz deerlerini belirler" adm "pozlama" nn (exposure) yapld admdr. Bu admda yanl yaplrsa fotoraf fazla pozlanm (overexposed) yada dk pozlanm (underexposed) olur. Baz durumlarda bilinli olarak dk ya da fazla pozlama yaplabilir. Pozlama Deeri (Exposure value - EV) Tekrar kova-hortum-su rneine geri dneceiz... Diyelim ki kovann bykln deitirmiyoruz. Ve 2 cm apndaki bir hortumla kova 30 saniyede doluyor. 4 cm apndaki bir hortumla kova 15 saniyede dolacaktr. Ayn mantkla 1 cm apnda bir hortum da ayn kovay 60 saniyede dolduracaktr. Burada grdnz 2cm-30s, 4cm-15s, 1cm-60s deerlerinin tamam da kovay doldurur. Fotoraf makinamza gelirsek eer, ISO deerinin deimediini farzedin. Diyelim ki Ik ler ortamdaki lt ve fotorafn dzgn pozlanmas iin f2 ve 1/100 deerlerini buldu. te fotorafn ayn miktarda pozlanmasn salayacak her deer ayni pozlama deerine yani ayn EV ye sahiptir..f2 ve 1/100 kombinasyonunun salayaca "f2.8 ve 1/50" ya da "f1.4 ve 1/200" kombinasyonlaryla salayabiliriz (f2.8 diyafram deeri f2 nin yars kadar k geirecei iin perdenin iki kat daha uzun sre ak kalmas gerekir ki, ieri giren k miktar ayn kalsn). Btn bu deerler ayn EV ye sahiptir. Sensrn maruz kalaca k miktar her kombinasyon iin de AYNIDIR. Yine matematik formllere girmemekle birlikte, aklmzn bir kesinde bulunmas gereken bir bilgi olarak, f1.0 diyafram deerinde 1.0 saniye sreyle ak kalan perdenin geirdii k miktarnn deeri 0 EV dir (haliyle k miktarn sabit tutup deerleri deitirirseniz, "f1.4 - 2s" veya "f2 - 4s" de 0EV dir) Yukardaki f2 - 1/100 orneini dnn. Bu kombinasyon bir k miktarn temsil eder. Eer ieri giren n miktarn iki katna kartmak isterseniz yapabileceiniz iki ey vardr. Ya diyafram deerini artrrsnz (yani akl bytrsnz) ya da perde hzn yarya indirirsiniz. Birincisini yaparsanz, f1.4 - 1/100 sonucunu bulursunuz. ikincisini yaparsanz f2 - 1/50 sonucunu bulursunuz. te sensrn maruz kald k miktarn iki katna kartmaya "EV yi 1 stop artrma" denir. Tersi durumda da k miktarn yarya drmeye de "EV yi 1 stop drme" denir. Bu terimler fotoraflkta oka duyacanz terimlerdir. Ayrca makinalarnzn zerindeki "EV Compensation" ayarn anlalmasnda da ok byk fayda salayacaklardr.

Netlik ve Net Alan Derinlii

Kullandnz dijitai fotoraf makinas dijital olsun olmasn bir fotoraf ekerken eer istediiniz yer net deilse, ektiiniz fotoraf sizin istediinizden ok farkl bir etki yaratabilir ya da farkl bir mesaj verebilir. Bu nedenle fotorafta netliin sizin mutlak kontrolnz altnda olmas kanlmazdr. Ancak gnmz makinalarnda bir ok ayar gibi netliin de "otomatik" olarak makina tarafndan yaplmas baz fotoraflarn bu konuda kontrol de fotoraf makinalarna brakmasyla sonulanm ve baz durumlarda fotoraflarn netlii fotorafnn deil, fotoraf makinasnn istedii yerlere yaplmaya balamtr. Bunun zm elbette "otomatik netlemeyi boverin, gerek fotoraf elle netler" deildir. Bunun yerine makinalarmzn nasl netlediini ve snrlarn iyi bilip bu zellii doru kullanmaktr. Netlik nedir? Makinamzn otomatik netleme fonksiyonunu doru kullanmak iin nce u ok temel soruyu kendimiz sormamz gerekir: "Netlik nedir? Bir fotoraf makinas bir yerin net olup olmadn nasl anlar?" Beynimiz gzlerimizin netlik ayarn biz farknda olmadan anlk yapt iin oumuz "netlik" kavramn dnmeyiz bile. Ancak bir fotoraf makinas iin durum byle deildir, netleme yapmak iin baz algoritmalar kullanmak ve objektifin merceklerine doru komutlar vermek zorundadr. Otomatik Netleme Yntemleri Kontrast Karlatrmas Yntemi Bu netleme yntemi hemen hemen tm kompakt ve objektifi deimeyen fotoraf makinasnda kullanlan netleme yntemidir. Bu yntemde netlik, fotoraf makinas iin kontrastn en fazla olduu durumdur. Bunu bir rnekle aklamak gerekirse, vizrden baktmzda ekil 1.deki sahneyi grdmz farzedelim (mesela siyah ve beyaz'a boyanm bir duvar olabilir) Fotoraf makinas iin siz makinay dorulttuunuz ilk anda bu sahnenin net olup olmadn anlama ans yoktur. Bunu anlayabilmesi iin karlatrma yapmas gerekir. Bu yzden objektifin merceklerinin pozisyonunu biraz deitirir (ayn elle netlemede sizin objektifin netleme halkasn dndrdnzde olduu gibi). Bu durumda olacak olan, bu sahnedeki renk geilerindeki kontrastn azalmasdr. Makina zerinde otomatik netlemenin salanmas iin minik ince uzun sensrler bulunur, bunlar kontrast bilgisini ilemciye iletirler. "Kontrast azalmas" makinaya objektifin netlik halkasnn yanl yne hareket ettiini anlatr. Bunun zerine makina bu sefer halkay dier tarafa doru hareket ettirir (yani mercekleri dier tarafa doru oynatr). Her seferinde kontrast bir ncekiyle karlatrlr. Bir ynde kontrast srekli artyorsa ancak birden azalmaya baladysa makina o noktann o sahnenin en net noktas olduuna karar verir ve netlik salanr. Netleme optik kurallar dahilinde gerekletii iin aslnda objektif iin durum "4.25m ye odakla" eklinde basit bir durumdur.

ekil 1. Kontrast Karlatrmas yntemiyle Netlik Mekanizmas Netlik yapmak iin kontrast deerlerinin karlatrlmas gerekli olduundan, kontrast barndrmayan (tek renk boyal duvarlar) ya da ok dk kontrastl (ok az kl ortamlar) sahnelerde fotoraf makinalar netlik yapamazlar. Faz Karlatrmas Yntemi Modern dijital SLR makinalarnda kullanlan bu yntemde netlik manuel makinalardaki "blnm prizma" (split prism) yntemiyle netlemeye benzer. Blnm prizma ynteminde grntnn bir blm vizrn ortasndaki prizmann zerine der. Netlik yoksa grnt bu prizma zerinde blnm grnr. Blnm grnt netlik halkasyla oynandka birbirine yaklar ve iki blnm grnt stste geldiinde netlik salanm olur.

ekil 2. "Blnm prizma" yntemiyle elle netleme Faz karlatrmas yntemiyle otomatik netleme de benzer bir yntemle alr. Elle netlemedeki prizma yerine Netlik iin kullanlan sensr zerine grnt yanyana iki kere der. Netleme ilemi srasnda bu iki grnt arasndaki uzaklk llr. Grntler arasndaki uzakln tam netlik annda ne olaca o makina iin bilinen sabit bir deerdir. Eer iki grnt arasndaki uzaklk bu sabit deerden azsa makina netlenmek istenen cismin nne netlenmi olduunu ve netlii daha uzaa yapmak gerektiine karar verir. Benzer ekilde, eer iki grnt arasndaki uzaklk bu sabit deerden fazlaysa makina netlenmek istenen cismin arkasna netlenmi olduunu ve netlii daha yakna yapmas gerektiine karar verir.

ekil 3. Faz karlatrmas yntemiyle otomatik netleme (Krmz nokta grntnn sensr zerinde iki tane olutuunu daha ak gstermek zere konmutur. Normalde netlik sensrleri sadece gri tonlarn alglayarak alr)

Bu yntemin en byk avantaj, makinayi netlemek istediiniz cisme dorulttuunuz ilk anda netleme sensr zerine den grntlerin arasndaki uzakla bakarak netliin nde mi yoksa arkada m olduunu anlamasdr. Bu nedenle doru netliin salanmas iin netleme halkasn hangi yne doru evirmesi gerektiini bilir ve netlik ok hzl bir ekilde salanr. Kontrast karlatrma ynteminde ise objektifin nce rastgele bir yne doru hareket etmesi gerekir. Bu da netlemenin gecikmesine yol aar. Yukarda bahsi geen btn netlik yntemleri iin kontrast, kontrast iin de k gerekli olduu iin, objektiften ieri ne kadar k girerse fotoraf makinas o kadar iyi netleme yapar. Bu yzden de f2.8 bir objektif f5.6 bir objektiften daha karanlkta ve daha hzl netleme yapabilir. Netleme Noktalar Fotoraf makinasnn netleme yapmak iin cisimlerdeki kontrasta baktn syledik, peki makina bu kontrast karlatrmasn nasl yapyor? Bu sorunun yant, vizrden baktmzda grdmz "netleme noktalar"dr. Fotoraf makinamzn vizrnden baktmzda bir ya da daha fazla netleme noktas grrz. Bu netleme noktalarnn her birinde ortam n alan minik sensrler bulunur. Bu sensrler objektifin iindeki mercekler netleme iin hareket ettike deien kontrast alglar ve bir nceki durumlar karlatrmas iin ilemciye gnderir. Netlemeyle ilgili ilemci de bu sonulara bakarak objektifin netleme motoruna gereken komutlar vererek merceklerini olmas gereken duruma getirmeye alr. Makinalarda genellikle deklanre yarm basldnda makina netleme yapar ve netlii saladktan objektifteki mercekleri o pozisyonda tutar. Eer makina "srekli netleme" yntemini kullanmyorsa (yaznn ilerleyen paragraflarna baknz) o zaman bir kere netlik salandktan sonra elinizi deklanrden ekmeden merceklerin pozisyonu deimeyecei iin makinanz nereye evirirseniz evirin ilk netlediiniz mesafe ne kadarsa hep o mesafedeki cisimler net olacaktr.

9 netleme noktas

netleme noktalar zerindeki sensrler

Eer yukardaki ekli dikkatli incelerseniz, vizrden bakldnda kare ya da dikdrtgen grnen netlik noktalarnn aslnda yatay ya da dikey (veya da art eklinde) ince izgiler halinde olduunu grrsnz. Bu durum netlik noktalarn seerken dikkatli olmamz gerektirir. rnek vermek gerekirse, eer yukardaki ekilde netleme noktalarndan en soldakini seer ve o nokta ile ekil 1 deki sahneyi netlemeye alrsanz makina bu sahneyi netleyemeyecektir. nk o sahnede kontrast fark yatay dorultudadr. Halbuki netleme noktas zerindeki sensr diktir ve yatay kontrast alglayamaz. Bu nedenle k iyi de olsa, kontrast fark ok da olsa makina netlemeyi baaramayacaktr. Bu yzden bu tip sahnelerde ya en alttaki ya da en stteki noktalar veya art eklinde olan ve bu yzden her dorultudaki kontrast farklarn alglayabilecek olan merkez netlik noktasn kullanmak uygun olacaktr. Baz fotoraf makinalarnda, bu netlik noktalarnn hepsi ayn hassasiyette deildir. Yani merkez netlik noktas ile lo ortamlarda netlemeyi baarrken yanlardaki netleme noktalaryla ayn koullarda netleme yapamayabilirsiniz. Yanlardaki netlik noktalarnn nemi, eer netlemek istediimiz obje merkezde deilse ya da hareketlerini nceden tahmin edemediimiz bir cismi takip ediyorsak ortaya kar.

Merkez dndaki netleme noktalarnn kullanmnn uygun olduu durumlardan biri

oklu netleme noktalarnn kullanmnn uygun olduu durumlardan biri "netlii kilitle, kadraj deitir, fotoraf ek" Gemiten gelen bir alkanlkla genellikle pek oumuz merkez netleme noktas dnda baka noktalar kullanmayz. Eer ekmek istediimiz konu fotorafn merkezinde deil de farkl bir yerdeyse o zaman eski bir teknie bavururuz: Makina tekli netleme modundayken (bkz. aadaki "Netleme Yntemleri") netlemek istediimiz nesneyi merkeze alp deklanre yarm basar ve netlii salarz ve parmamz hala deklanre yarm baslyken kadrajmz yapar fotoraf ekeriz. Tekli netleme ynteminde deklanre yarm baslyken netleme kilitlenecei iin siz kadraj ayarladnzda netlik hala sizin yaptnz mesafede kalr. Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta, "netliin kilitlenmesi" durumu, biz makinann pozisyonunu deitirdiimizde "bizim istediimiz nesne zerinde" kilitli kalmas anlamna gelmediidir. Eer kadraj ayarlarken makinann pozisyonu deiirse netlik hep ayn mesafede kalaca iin artk baka bir noktada olabilir. Daha abart bir rnek vermek gerekirse siz 3 m uzaktaki bir cisme netlii kilitleyip bir adm geriye atarsanz netlik bizim hayal ettiimiz gibi hala netlemek istediimiz noktada kalmayacak onun yerine o noktann bir adm gerisine kayacaktr. te bu yzden

Netlediiniz nesne size ok yaknsa ok yksek odak uzaklklarnda (>200mm) ekim yapyorsanz ok ak diyafram kullanyorsanz (f2.8, f2., f1.8 vs)

net alan derinliinin ok dar olma ihtimali olduu iin bu yntem netliin sizin netlemek istediiniz noktadan farkl bir noktaya kaymasna neden olabilir. Ya da rnein sahne performanslarnda olduu gibi, hareket eden konularn ekiminde "netlii kilitle, kadraj deitir" ilemi srasnda konu hafife yer deitirebilir ve netlik istenen yerde olmayabilir. Bu gibi durumlarda farkl netleme noktalarn kullanmak yaplacak en akllca itir. Bu yzden netleme noktas deitirme dmeleri makinalarmzda kolaylkla ulalabilecek yerlerde olurlar. oklu netleme noktas kullanm fotoraf makinalarnda tecrbe gerektiren bir durumdur. Genellikle makinalar ilk elinize aldnzda "netleme noktasn otomatik se" modunda bulunurlar. Bu durum balangta gzel bir seenek gibi gelse bile makinann netleme noktalarn neye gre setiini tam olarak bilemediimiz iin her zaman istediimiz sonular vermeyebilirler. Bu nedenle eer hareketli bir cismi takip etmiyorsanz "otomatik netleme noktas seme" yntemini kullanmanz tavsiye edilmez. Ancak eer ynn tahmin edemediiniz bir ekilde hereket eden bir cismin (mesela bir ku) fotorafn ekiyorsanz "srekli netleme" modunda btn netleme noktalarn aktif hale getirmek iyi bir fikir olabilir. Bu ekilde takip ettiiniz cisim bir netleme noktasndan kasa bile teki noktalardan bir ya da bir kana yakalandnda netlik yine salanacaktr.

Kadrajn ortasnda olmayan hareketli nesneler iin srekli netleme + oklu netleme noktas kullanm Netleme Modlar Fotoraf makinalarnn byk ounluu netlik ayar yaparken iki yntem kullanr. "tekli netleme modu" - "one shot", "single focus" vb Bu yntemde siz deklanre yarm bastnzda makina netlemeyi yapar, ve siz elinizi ekmedike de netledii mesafeyi bozmaz. Yani makinann ynn deitirdiinizde ya da netleme yaptnz cisim hareket edip sizden uzaklat ya da yaklat zaman tekrar netlemez. Genel ekim alkanlklar iin uygun bir yntemdir. Dikkat edilecek nokta, fotoraf ekilen nesnenin (ya da makinann) pozisyon deitirmesi ile netlik istenen yerden kayp farkl bir noktaya gelebilir. "surekli netleme modu" - "continuous focus", "Servo Focus", "AI Servo Focus", "Predictive continuous focus" vb Bu yntem herhangi bir yne doru hareket eden cisimlerin netlenmesinde etkilidir. Cisim srekli hareket halinde olduundan tekli netleme modu kullanlamaz, deklanre baslan an ile fotorafn ekildii an arasnda geen milisaniyelerde bile cismin yer deitirme olasl vardr. Bunun iin bir ok firma fotorafn tam ekildii anda cismin nerede olduunu tahmin edecek algoritmalar oluturmulardr. Bu algoritmalar sayesinde deklanre bastktan sonra fotoraf pozlanmadan cismin olas yeri hesaplanr ve netlik oraya yaplarak cismin net kmas salanr. zellikle yar otosu gibi ok hzl hareket eden cisimlerde bu yntem ok etkindir. Baz fotoraflar netlemeyi deklanre basarak deil, farkl bir dme ile yaparlar. nk rnein uan bir kuu takip ederken makinann baz anlarda kuun kanat ucunu, baz anlarda kafasn netlemesi olasdr. Kafasnn netlendii anda fotoraf netleme yapt farkl dmeden elini eker, ve deklanre basar. BU ekilde istedii noktann net olmasn salar. Makinann otomatik netleme noktas seme konusundaki belirsizliini istedii zaman netlemeyi durdurarak telafi eder. Ayn durum bir yar arabasnn fotorafn ekerken de olasdr, oklu netlik noktas seiliyken makina pilotun kask yerine arabann parlayan kanatklarn netlemeye alabilir. Pilotun kask net olduu anda fotoraf otomatik netlemeyi kesip deklanre basar. Baz fotoraflar da netlemeyi deklanre yarm baslyken yapacak ekilde brakrlar ancak makinalarndaki bir dmeyi "netlik yapmay durdur" (AF Stop) olarak ayarlarlar. Bu ayarlar ounlukla gelimi makinalarda yer alr. Netlik ncelikli ekim Eer makinanzn fabrika ayarlarn deitirmezseniz, makinanz tekli netleme ayarndayken netleme yapamazsa fotoraf ekmez. Siz deklanre tam bassanz bile eer makinanz netleme yapmadysa fotoraf ekmez. Ancak bir ok makina iin srekli netlemede durum byle deildir. Netlemeyi yapsn yapmasn siz deklanre bastnz anda makina fotoraf eker. Bu nedenle srekli netleme yntemi dikkatli kullanlmas gereken bir yntemdir. Vizrden bakldnda makina size netliin salanp salanmad konusunda bir iaret verecektir ancak hem cismi takip edip hem de o iaretleri takip etmek balangta olduka zor gelebilir ancak pratk yaparak bu alkanlk rahata kazanlabilir. Net Alan Derinlii Mkemmel olmas iin bu kadar uratmz netlik fotorafn tmne yaylmaz. Fotorafn baz yerleri net, baz yerleri deildir. Optik kurallar gerei, fotorafn en net ksm sizin netlemeyi yaptnz dzlemdir, bu dzlemden size doru yaklatka ve sizden uzaklatka netlik de azalr. Fotorafta "net" olarak alglanan blme net alan derinlii denir. Netlik pek oumuzun ilk anda dnd gibi dz bir dzlemde deil, kresel bir dzlemde oluur. Aadaki ekil bir cismin fotorafn ekerken oluan netlik durumunu gsterir:

ekilde fotoraf makinasi merkezdedir. Cisme netledii anda kresel bir dzlem iinde her yer net olur. Net kabul edilen blm netliin en yksek olduu dzlemden biraz makinaya doru, biraz da netlenen dzlemden uzaa dorudur. Bu alann iinde kalan herey fotorafta "net" olarak alglanr. teki kre dzlemiyle en dtaki kre dzlemi arasndaki blme "net alan derinlii" denir. Bu blmn dndaki cisimler net olarak alglanmaz. Yukardaki ekli dnelim ve (ekilde bir mandalina dilimi olan) cisimden bir tane deil de yanyana birden fazla olduunu farzedelim. Aadaki ekil bu durumu gstermektedir.

ekle baktmzda bu cisimlerin hepsini ekmek isteyen birisi iin bu alan derinliinin yeterli olmadn grrz. Soldan 4 dilim net alan derinliinin dnda kald iin fotorafta "net" grnmeeyeceklerdir. Net alan derinlii birden fazla faktre baldr. Bunlar (ekilen fotoraf hep ayn kadrajda olduu farzedildiinde)

Objektifin diyafram akl (ne kadar ak o kadar az net alan derinlii) Netlenen cismin uzakl (ne kadar yakn o kadar az net alan derinlii) Kullanlan objektifin odak uzakl (ne kadar yksek o kadar az net alan derinlii) Kullanlan makinanin sensr boyutu (ne kadar byk o kadar az net alan derinlii)

Bu drt etkenden herhangi birinin deimesi net olan blgenin derinliini de deitirir. Bu parametrelerin okluu balangta istenen net blgenin derinliini tahmin ederken ok kark gelse de fotoraf ektike tecrbeyle tahmin edilebilir hale gelir. Net alan derinlii karlatrmas yapmak iin nce bir "referans" belirlemek gereklidir. rnein "netlenen mesafe" ayn tutulduunda makinann sensr boyutu kldke net alan derinlii de azalr. Ancak "fotorafn kadraj" ayn tutulduunda iler deiir. nk fotoraf ekerken kadrajmz makinamzn sensr boyutlar belirlemez. Eer bir portre ekiyorsak, ister "full frame" bir makinayla ekelim, ister sensr boyutu 35mm filmden 4 kat daha kk bir makinayla ekelim portre kadrajn daima ayn tutarz. Yani 50mm objektif takl "full frame" yani sensr boyutu 35mm film ile ayn olan bir makinayla 2 m'den ektiimiz bir fotoraf yine 50mm objektif takl sensr boyutu 4 kat kk bir makinayla (crop factor=4) 8m'den ekmemiz gerekir ki, kadraj ilk ektiimiz fotoraftakiyle ayn olsun (bu konuda detayl bilgi iin bkz. Dijital Fotoraf Makinalarnda Grnt Alan Daralmas (crop factor) isimli yaz). Bu nedenle zellikle "gmlek cebine san" kompakt makinalarda sensrler ok kk olduu iin net alan derinlii ok fazladr ve kontrol de zordur. Bunun yannda sensr 35mm film boyutunda olan Canon 5D ile sensr ondan 1.6 kat kk olan 30D'nin ne alan derinlii arasnda da ciddi farklar vardr. Ayn kadrajdaki bir fotoraf iin konutuumuzda 5D nin net alan derinlii 30D'dekinden daha azdr. Aada sensr 35mm filmden 1.3 kat kk olan canon 1d MarkII N ve sensr 5 kat kk olan Nikon Coolpix P3 fotoraf makinalaryla ekilmi iki fotoraf greceksiniz. ki fotoraf da 24mm odak uzaklnda ekildi. Eer 35mm film kullanan bir makina edeerleri iin konuursak Canon 1D iin gr alan 24x1.3=31.2 mm ve Nikon P3 iin gr alan 24x5=120mm objektifinkine denkti. nde grlen figrn pozisyonu mmkn olduu kadar ayn tutulmaya alld ve diyafram iki objektif iin de f5ti. ki fotoraf da tamamen ayn dzen kuruluyken ekildi ve hi bir eyann yeri deitirilmedi. Alan derinlikleri arasndaki fark siz de grebilirsiniz. Bu arada ndeki figrn pozisyonunu kadrajda ayn tutmak iin Nikon P3'n figre olan uzakln arttrmak gerektii iin perspektifteki deiim de dikkat ekici (Nikon'un uzaklnn Canon'dan yaklak 4 kat fazla olmas gerekiyordu)

Canon EOS 1D Mark II N. Gerek odak uzakl 24mm ve diyafram f/5

Nikon Coolpix P3. Gercek odak uzakl 24mm ve diyafram f/5 Alan derinlii ile ilgili hesaplamalar grsel olarak denemek isterseniz, buraya tklayarak "Net Alan Derinlii" uygulamasn indirebilirsiniz.

Dijital Fotoraf Makinas Alacaklara utler

Histogram Yeni nesil dijital fotoraf makinalarnda yeni bir zellik de yaygnlat. Artk bir ok fotoraf makinas fotoraf ekenlere yardmc bir ara olarak 'histogram' zelliini kullanyor. Yanda Canon 300D fotoraf makinasnda fotoraf ekildikten sonra grntlenen histogram grlyor. Dijital fotoraf makinalarnn en nemli avantajnn fotoraf ektikten sonra (ya da ekerken) LCD ekranndan grmek olduu dnlr, ancak gerek u ki, fotoraf makinalar ekranlarnn kaliteleri ok iyi olmad iin o kck ekrandan grdnz fotoraf ou zaman doru pozlanp pozlanmad hakknda size doru drst bir fikir vermez. stelik gn nda fotoraf dzgn grebilmek mmkn deildir. Ancak histogramlar her trl ortamda pozlama konusunda sizi bilgilendirirler. Eer histogramlara bakarsanz, hemen her fotoraf iin farkl olduunu grrsnz, nedenini daha iyi anlamak iin nce histogramdan biraz daha detayl bahsetmek gerekli. Dijital fotoraf makinalarnn ektii fotoraflar piksellerden yan noktalardan oluur. Yani her ekilen fotorafta snrl sayda nokta bulunur (rnein 3 megapixel bir fotoraf makinasnn ektii fotoraflarda 3 milyon adet piksel bulunur).. Her nokta k durumuna gre, 0'dan 255'e kadar bir deer alr. Eer bir grafik zerine ayn k deerini alan nokta saysn iaretlerseniz histogram elde etmi olursunuz.

Histogramn en solu tamamen karanlk olan noktalar gsterir, en sa da tamamen aydnlk, olan noktalar gsterir. Histogramn orta noktas %18 griyi ifade eder. Yukarda ifade ettii renk dalmn grdnz histogram, 5 blme ayrlr, bu aralklardan her biri fotoraf makinasndaki bir "stop" a karlk gelir. (Bu da bize dijital fotoraf makinalarnn dinamik aral [ya da k hassasiyeti] konusunda da bir fikir vermi olur.) Aadaki manzara resminin histogramna baktnz zaman ak ve ky blgelerin fotorafta dengeli bir dalmda olduunu grebilirsiniz.

Histogramlarn bize salad en byk fayda, fazla ya da az pozlanmay kolayca grmemizi salamasdr. rnek olarak, aadaki fotoraflara bir bakalm

Yukardaki fotoraf bir ak hava konseri srasnda gn batm eliinde sahnedeki mzisyenleri dinleyen seyircileri gsteriyor. Ancak seyircileri dzgn pozlamak iin yaplan ayar sonucu gn batm patlams. Historama baknca grafiin bir ksmnn sa tarafa yapm olduunu grrsnz. Bunun anlam, fotorafn baz noktalar, o fotorafla ilgili btn bilgileri kaybetmiler ve 'beyaz'a dnmlerdir. Artk o blmdeki detay geri kazanmann hi bir yolu yoktur. Yukarda grdnz gibi gkyz tamamen beyaza dnmtr.

Ayn kadrajn bu sefer gn batmna gre pozlanm hal yukardadr. gn batm daha iyi kmtr, ancak bu sefer de seyircilerin olduu blm karanlk kmtr. Histogram'da sola yapm kiim, fotorafta yine detay bilgisini kaybetmi noktalarn olduunu gsteriyor. Bu sefer de bu noktalar tam "siyah" hale gelmi ve kaybedilen detayin geri dnn imkansz hale getirmilerdir. Yukardaki fotoraflardan anlalaca zere, fotoraflamaya altmz bu manzarann en aydnlk ve en karanlk blmleri arasndaki fark 5 stoptan fazladr. Bu nedenle herhangi bi dijital fotoraf makinasyla, ya da k hassasiyeti hemen hemen ayn olan dia ile bu manzaray ekmek pek mmkn deildir. Dijital fotoraf makinasnn k hassasiyetini gelitirmenin pek ok yolu vardr, Aada yukardaki iki fotorafn birletirilmesiyle elde edilen fotoraf gryorsunuz. Bir ok deiik teknikle yaplmas mmkn bu ilemin detaylarn baka bir yazda greceiz

Yukardaki histogramdan grld gibi, artk kayp detaylar ok dk dzeyde (gnein en parlak olduu blmler ve hemen nndeki aalar). Ancak fotorafnn istedii detay seviyesi yakalanm durumda. Bu arada belirtmek gereklidir ki, "doru histogram" diye bir ey yoktur. Fotoraf ekilen konuya gre histogram deiiklik gsterir. rnek olarak aadaki gn batmndaki bulutlar ve kar ya altndaki aa fotoraflar histogramn farkl yanlarna dalm gstermekle birlikte 'hatal pozlanm' deillerdir. nemli olan nokta, histogramn sana ve soluna yalanm nokta olmamas ve bu nedenle fotoraflardaki btn noktalarn detay bilgilerini korumu olmalardir.

Aada da yukardakinin aksine tamamen aydnlk tonlardan oluan bir fotoraf grlyor.

Eer fotoraf makinanzda 'histogram' gsterme zellii varsa, tavsiyem, bu zellii aktif hale getirin ve kullann. nk ektiiniz bir fotoraf hakknda size ok deerli bilgiler verecektir. Bu yaznn hazrlanmasnda Luminous-Landscape.com sitesindeki "Understanding Histograms" yazsndan faydalanlmtr.

Dijital Fotoraf Makinas Alacaklara (ve Kullananlara) tler Dijital fotoraf makinas alrken - Blm 9 Beyaz dengesi. Film SLR makinalarnda (bildiim kadaryla) objektifin nne taklan filtrelerle (ya da ekim yapacanz ortam iin ayarlanm film kullanarak) ayarlanabilen beyaz dengesi dijital makinalarda artk istediiniz zaman deitirilebilir bir parametre halindedir. ok byk ounluk fotoraf makinasnda 'otomatik', 'gn ', 'glge', 'tungsten', 'flash', 'ampul ' eklinde nceden ayarlanm deerler vardr, siz bulunduunuz mekana gre bunlar ayarlayp doru renkleri elde edersiniz. Daha gelimi makinalarda "custom" diye bir ayar daha vardr ki, bu ayar kullanmak iin nce o ortamdaki ya beyaz bir nesnenin (duvar, kap, peete vs) fotorafn eker, sonra da 'custom' ayarn seip o fotoraf gsterirsiniz.. Bylece makina o ortamda beyazn nasl grndn anlayp doru renk dengesini kurar. Ayn eyi %18 gri bir yeri ekerek de yapabilirsiniz. Bu 'custom' beyaz dengesi ayarn ok kullanan insanlar bu ii yapmak iin bir ok yntem gelitirmilerdir, rnein avucunu hafif kapatarak avu iinin fotorafn ekip bunu referans almak gibi.. BU arada beyaz dengesi demiken "Pringles" ciplerinden bahsetmemek olmaz. Pringles ciplerini bilmeyen varsa, uzunca bir boru eklinde kutusu olan , yar effaf beyaz plastik kapa olan bir patates cipsidir. BIr ok insan bu pringles cipslerinin kapan alp beyaz dengesi belirlemek iin kullanrlar. O da u ekilde olur: Kapa objektifin nne kapatrsnz (sanki objektif kapaym gibi), k gelen bir yere tutarak objektif elle fokus ayarndayken bir fotoraf ekersiniz, sonra o fotoraf referans fotoraf olarak gsterirsiniz. Kullananlar ok baarl sonular verdiini sylyor. Ayn ii yapmak iin 100 dolarlk zmler olduunu dnnce (Expo disc http://www.expodisc.com/) denemeye deer diye dnyorum :) 'custom' ayar dnda Kelvin cinsinden beyaz dengesine 'ince ayar' yapmaya izin veren makinalar da vardr. Yani 'i mekan' ayarn seip, eer beenmedinizse kendi istediiniz bir beyaz dengesi ayarn Kelvin cinsinden verebilirsiniz (bir iki paragraf aada detayl bir Kelvin aklamas var). Eer ekeceiniz fotorafn renk dengesinden emin olamazsanz, "white balance bracketing" denen ve sizin setiiniz beyaz dengesi deerinin belli snrlar iinde bir alt ve bir st deerde fotoraf ekmenizi salayan zellii olan makinalar da vardr. Siz parmanz deklansre basl tutarsnz , makina 3 tane fotoraf eker, birincisi makina hangi beyaz dengesi ayarndaysa , ikincisi daha souk renkli hali, ikincisi daha scak renkli hal eklinde... Siz beendiinizi tutar beenmediklerinizi silersiniz. Yanl beyaz dengesini kontroll kullanrsanz gzel etkiler de elde etmek mmkn olabilir, rnein gn nde bir objeyi yanl beyaz dengesinde ekerek (mesela fla iin olan beyaz dengesinde) sanki gece yars dolunay nda ekilmi hissi verebilirsiniz. Sizin kontrolnz altnda olduu srece hatalar da kendi karnza kullanabilirsiniz yani. te yandan daha sonra bolca bahsi geecek olan "RAW" formatnda fotoraf ekerseniz, makinanzn beyaz dengesi ayarnn hi bir nemi yoktur, siz sonradan (hi bir kalite kayb olmadan) beyaz dengesi ile istediiniz gibi oynayabilirsiniz. {Burada bir parantez ap teknik bir iki bilgi vereyim, merak ettiim iin ben aratirmitim, ama normalde zellikle merak etmiyorsanz aadakileri bilmenize hi gerek yok direk olarak 6. maddeye geebilirsiniz. Beyaz dengesi konusu, hi bir fikri olmayan ve ne olduunu anlamayan birisi iin bile son derece basit bir ilemdir dijital fotoraf makinalarnda. Fotoraf makinalarnda beyaz dengesi , "renk scakl" olarak "Kelvin" cinsinden veriliyor, "kelvin" , fahrenheit ya da elcius gibi bir scaklk lm birimidir aslnda (hani mutlak sfr = -273 K filan, duymusunuzdur mutlaka..). Diyelim ki mavinin deeri 10000 Kelvin ie, bu u anlama gelir, tamamen siyah bir nesneyi (black body) 10000 kelvine kadar strsanz bu nesnenin yayaca snlar mavi renkte olur, yan obje 10000 kelvin'de mavi grnr (pratikte deneyen olmu mdr bilmem, ama en azndan teoride byle). Aada bir ka k durumu iin kelvin deerleri yer alyor: 1500 k Mum 2680 k 40 W ampul 3000 k 200 W ampul 3200 k gne dousu ve bat 3400 k Tungsten lamba 3400 k gn batm ve dousundan 1 saat ncesi 5000-4500 k Xenon lamba 5500 k le vakti gneli gn 5500-5600 k Fla 6500-7500 k Ak, parlak gkyz 9000-12000 k Mavi gkyz ) Firmware Dijital fotoraf makinas, iinde bir ilemcisi olan minik bir bilgisayardr aslnda. O yzden de bir iletim sistemine ihtiya duyar (nasl ki sizin kullandnz bilgisayarlarn iletim sistemi Microsoft Windows ya da bazlarnznki Linux). Kk ara gerelerde (MP3 player, CD writer, fotoraf makinalar, hatta DVD playerlar, vs) bu iletim sistemine 'frmware' deniyor. Bu firmware makinadaki dmelere basnca ne olmas gerektii bilgisini tutuyor. Saniyede ka fotoraf ekmesi gerektiinden (burst modu), bir seferde en fazla ka fotoraf ekebileceine, fokuslama hzna kadar bir ok ilem firmware'de saklanan komutlar ve ilemler sayesinde yaplr. Dijital bir fotoraf makinas (ya da MP3 player veya baka bir elektronik cihaz) aldnz zaman mutlaka arada bir bu firmware gncellemelerini takip edin. nk her bilgisayar programnda olduu gibi bu makinalarn firmware'lerinde de bir takm hatalar olabilir. Bu hatalar da makinann istenen ekilde davranmasna engel olur. Firmware gncellemelerinde bu hatalar giderildii gibi, makinada olmayan yeni zellikler de getirilebilir. (windows'un service pack'leri gibi bir nevi) Bunlara en iyi rnek, minoltann DMAGE 7 serisidir. Minolta, DMAGE 7 den sonra DMAGE 7i diye bir makina kard. Gayet bariz olarak belliydi ki, aslnda iki makina da donanm olarak birbirinin aynsyd ancak ticari sebeplerden dolay, 7i de (frmware farkll nedeniyle gelen) bir ok zellik varken , 7 serisinde bu zellikler yoktu. Ancak gelen basklarla minolta sonunda pes etti, ve 49 dolara "DMAGE 7 Upgrade Kit" diye bir gncelleme firmware'i kardlar. Bu yeni firmware ile birlikte bir ok zellik DMAGE 7 de de oldu (mesela otofokus hznda art, gerek zamanl histogram, arka arkaya fotoraf ekme hz vs).. Sonuta firmware marifetiyle makinanz bambaka bir makina haline gelebilir. Geri bu 'frmware ile makinaya yeni zellikler gelmesi' durumu ok ender olur. Byk ounlukla sadece hatalara ynelik gncellemeler yaplr ancak bunlar mutlaka yklemek gerekir, nk hayatnz kolaylatrrlar. Bu arada firmware'lerden sz almken, 300D nin firmware'i ile ilgili bir ka kelime sylemek gerekir. 300d nin hikayesi de az ok DMAGE 7 ile

benzerlikler gsteriyor, nk 300d bir ka fark dnda Canon 10d ile benzer bir makinadr. Menulerin grnmleri de (kk farklar saymazsak) ayndr. O yzden balangta bir ok insan 300d'nn aslnda 10d zelliklerine sahip olabileceini dnd ve Canon'u mesaj yamuruna tuttu, ancak canon bu isteklere hi kulak amad (ki ticari olarak ok mantkl).. Bunun zerine Rus bir yazlmc alp 300d nin firmware'n krd. u anda aslnda 300d'de olmamas gereken bir ok zellik bu 'hacked' firmware sayesinde geldi (tabii tahmin edersiniz ki bu Rus ahsiyet btn 300d sahiplerinin kahraman haline geldi)... Firmware'in krlmas, mevcut Canon firmware'inin baz sakl zelliklerinin almas eklinde olduu iin bir risk tekil etmiyor.. O yzden bir ok insan u anda o firmware ile kullanyor makinasn (ben dahil) Eer 300d nz varsa http://satnfo.narod.ru/en/index.html adresinden bulabilirsiniz. Bir ka vesile ile makinann garantisinin de bozulmadn rendik.. Trkiye'de teknik servise hack edilmi firmware ile gnderip sorunsuz bir ekilde geri alan insanlar var. Benzer bir hikaye de uzunca bir zaman nce aldm "Archos Jukebox MP3 Player" denen MP3 alar cihazda meydana geldi. Ancak onda bir grup programc eski firmware'i atp batan hereyi sil batan tekrar yazdlar. ok zor bir isti ancak baardlar.. Eer ayn mp3 alardan sizde de varsa bakabilirsiniz : http://rockbox.haxx.se .. Aletin eski haliyle hi alakas kalmad. Eskiden yapamad bir sr ey yapyor imdi.. Hatta grme zrl insanlar kullansn diye zerine geldiiniz klasrlerin adn sesli bir ekilde okuma zellii bile var (araba kullanrken ok faydas oluyor :)) Kiisel fikrimi sorarsanz, aldnz bir cihazin firmware'inin krlp deitiriliyor olmas faydal bir eydir.. Firmalarn dnmedii ya da ekonomik olarak pahal gelen bir takm zellikleri birtakm 'hacker' insanlar enmeden yaparlar, ve o zellik sizin ok iinize yarayabilir. Tabii pimpirikli bir yapya sahipseniz bu tip krlm firmware'lerden uzak durmanz gerekir.. Firmware gncellemelerinin nasl yaplaca makinann marka ve modeline gre deiir. Nikon'un eski DSLR modellerinde firmware gncellemesi iin makinay servise gtrmek gerekirken yeni modellerde artk hafza kartna dosyay kopyalayarak bu ilemi yapmak mmkn oldu. Firmware gncellemesi biraz dikkat gerektiren bir ilem, ya pillerin yeni olmas ya da adaptrle alyor olmasnda fayda var makinanzn.. nk eer gncellemenin ortasnda makina kapanrsa o zaman size teknik servis yolu grnm demektir. nk byk ihtimalle makina bir daha almayacaktir. o yzden makinann gncellemenin ortasnda kapanmasna engel olmaldr. Firmware gncellemeleri genellikle dijital fotoraflk haberleri veren sitelerde (dpreview sitesi mesela) ve firmalarn kendi sitelerinde duyurulur.

Flalar
Amatr fotoraflarn ok fazla kullanmay sevmedikleri bir aksesuar da elektronik flalardr. Bunun en byk nedeni flala ekilen fotoraflarn tatmin edici sonular vermemesi olabilir, ancak bu durum byk ihtimalle flan kullanlmamas gerektiinden deil, fotograf eken kiinin fla nasl kullanacan bilmemesinden kaynaklanr. Bu blmde flalar ve flalarn nasl kullanlabileceiyle ilgili bilgiler bulabilirsiniz. Flalar aslnda kullanan fotorafya byk esneklik salar, nk fotoraf bir lde kendi isteimiz dorultusunda yakalamaktr, ve fla kullanan bir fotoraf doal k koullarnn dnda n nasl ve ne iddette geleceine mdahale edebiliyor demektir. Eer bu mdahaleyi doru yaparsa, en kt k koullarnda bile istedii fotoraflar elde edebilir. Fla pozlanmasnda perde hz hibir nem tamaz (fla uyum hz zerindeki durumlar iin buraya tklayn). nk fla o kadar ksa bir srede patlar ki, perdenin hznn flan na hi bir etkisi olmaz. Flala ekilen fotoraflarda pozlamay etkileyen bir ka etken vardr:

Diyafram Fla iddeti (ne kadar sreyle -milisaniye baznda- patlayaca) ekilen konunun flaa uzakl (fotoraf makinasna deil flaa olan uzakl.. Eer fla makinadan ayr bir yerde duruyorsa hesaplamalar buna gre yapmak gerekir) Flan nne koyacanz filtreler, datclar, yanstclar vs.

Ik lm Tekniklerine Gre Fla eitleri: Gnmzde kullanlan flalar k lm tekniklerindeki farkllklara gre temel olarak e ayrlr. 1. Manuel Flalar Bu flalar hi bir otomatik ayarn olmad, Ayarlarn fotoraf tarafndan yapld flalardr. Flan ayarn yapmak iin fotorafnn o flan "Guide Number" ya da "rehber numaras" denen ve flan gcn ifade eden parametreyi bilmesi gerekir. Burada bir parantez ap "rehber numaras" ile ilgili bilgi vermekte fayda olabilir: Flalarda Rehber Numaras ("Guide Number") Btn flalar ayn deildir. Kimisi daha uzaktaki nesnelerin bile fotorafn ekerken gerekli salayabilir, kimi de ancak yakndaki nesneler iin kullandnzda ie yarar.. te bu "flan k younluu"nu llebilir ve flalar arasnda karlatrlabilir bir standarta oturtmak iin "rehber numaras" denen bu numara kullanlr. Rehber numaras her fla modeli iin deneysel olarak saptanr. retildikten sonra flala belli uzaklktaki bir nesnenin fotoraf ekilir. Fotoraf makinasnn diyafram deeri kslarak nesnenin fotoraf ekilmeye devam edilir, ta ki "doru k lm" salanana kadar. Doru pozlama deerini salayan diyafram deerinin nesnenin flaa olan uzakl ile arpm o flan "rehber numaras"dr. Genellikle GN harfleri ile gsterilir. Fla GN numaras ne kadar byk olursa fla o kadar uzak mesafeler iin kullanlabilir, daha ksa srede yeniden dolar ve farkl fla efektlerini daha verimli kullanmay mmkn klar. GN = f numaras x nesnenin flaa olan uzakl Fotoraf, fla manuel ayarda kullanrken yapaca i flan rehber numarasn fotorafn ekecei nesnenin uzaklna blmektir. kan sonu kullanlacak diyafram deerini verir. Ayn ekilde flan kullanmak istediiniz diyafram deerinde aydnlatabilecei en uzak mesafeyi hesaplamak iin de GN yi diyafram deerine blmek yeterlidir. GN numaralari belli bir ASA iin verilir.. Fotoraf makinasndaki ASA ayar deitike ya da makinaya farkl ASA deerinde bir film takldnda k hassasiyeti deieceinden GN numaras da deiecektir. Manuel fla kullanrken fotorafnn buna dikkat etmesi gerekir. ASA deeri bir stop ykseldii zaman GN numarasn da 1.4 ile arpmanz gerekir. ASA deeri bir stop azald zaman da (rnein 200ASA'dan 100ASA'ya) GNyi 0.7 ye blp ondan sonra hesaplamalarda kullanmanz gerekir. Manuel flalar direk olarak kullanldklarnda gerekli mesafe ya da diyafram yukardaki gibi hesaplanr, kolay hesap yaplmas iin genellikle flalarn zerinde bir hesaplama tablosu bulunur. Ancak makro fotoraflnda ya da fla direk olarak kullanlmayacaksa (tavandan yanstlarak vs) manuel flalarda doru mesafe ve diyafram hesaplamak oldukca gtr. 2. Otomatik Flalar Bu flalar diyafram deerini ya makinadan otomatik olarak okur, ya da siz kendiniz diyafram deerini (ve tabii ASA deerini) flaa girersiniz. Bundan sonra siz deklanre bastnzda fla patlarken bir yandan da fla zerinde bulunan bir alglayc yardmyla fotorafn ekeceiniz sahneden geri donen ler ve ayarladnz diyafram deeri iin k yeterli hale gelince enejiyi keser (btn bu 'yansyan l, yeterliyse enerjiyi kes, deilse devam et' durumu saniyenin 1/50000 i gibi ksa bir srede gereklesir. Bunu ayn tuvaletlerdeki "sifon"larn dolma mekanizmasna benzetebilirsiniz. Mekanizma hazne tamamen dolduu zaman akan suyu keser. Otomatik flalarn kullanm son derece basittir, sadece kullandnz diyafram deerini vermeniz yeterlidir ve ok tutarl sonular verirler. Otomatik flalar her diyafram deeri iin ortamdan yansmas gereken k miktarn nceden bildikleri iin sizin fla zerinde ayarladnz diyafram deerlerini o an makinanzda kullandnz deerlerden farkl verirseniz flan k iddetini de kontrol etmi olursunuz. rnein fotorafn ekeceiniz sahne size f2.8 e 1/125 lmn veriyorsa ve siz makinanzda f2.8 ayarlayp flaa f2 deerini girerseniz flan f2.8 iin gerekenden eksi bir durak dk iddette patlamasn salarsnz.. Benzer bicimde makinanzdaki f deeri 2.8 ken flaa f4 deerini girerseniz de flan doru pozlama iin gerekenden art bir durak fazla patlamasn salarsnz. Bu durum genellikle "dolgu fla" kullanrken uygulanr. Arka plan aydnlk konularda ya da direk gne nedeniyle oluan keskin glgelerin nne gemek iin kullanlacak farkl fla iddetleri ekilen fotorafn farkl detaylar ortaya karmasn salayacaktr. nemli olan fotorafnn bu seeneklerin farknda olup tercihini doru kullanmasdr. 3. TTL (through the lens) Flalar Otomatik flalarn alma prensibine ok benzer bir ekilde alrlar, yine fla patladktan sonra ortamdan geri dnen lerler ve k yeterli olduu anda enerjiyi keserler. Ama yansyan lme iini fla zerindeki alglayc yapmaz, onun yerine objektifin iinden geerek geri dnen k fotoraf makinas tarafndan llr. Bu nedenle sadece flan deil, fotoraf makinasnn da TTL fla lm yntemini desteklemesi gerekir. Sonralar fotoraf makinas firmalar bu yntemden daha olumlu sonuclar alabilmek iin bir takm tasarm deiiklikleri yapmlar ve E-TTL, i-TTL gibi isimler vermilerdir. rnein Canon EOS serisi makinalarda kullanlan E-TTL ynteminde, deklanr'e basld anda fla nitesi daha nceden iddeti bilinen dk seviyede bir "n fla" patlatr. Bunun sonucunda yansyan k objektiften geip fotoraf makinasnn k lerine gelir. Ik lm sonucu o sahneyi doru pozlayacak flan iddeti belirlenir. Daha sonra ayna kalkar, perde iner, fla nceden makinann ayarlad iddette patlar. Yani deklanre basldnda fla aslnda iki kere patlar, birincisi ortam n ve ne kadar iddette fla gerektiini bulmak iin, dieri de filmi

ya da sensor pozlamak iin. Ancak bu iki fla arasndaki zaman o kadar ksadr ki, genellikle kimse tarafndan alglanmaz. Fotoraf, eer herhangi bir anda fla lm yapmak ve bunu bir sonraki ekim iin kilitlemek isterse "FEL" (Flash Exposure Lock - Fla pozlama kilidi) ad verilen bir dmeye basar. Bu dmeye basldnda "n fla" patlar ve gereken fla deeri makinada saklanr. Bu lmden hemen sonraki ilk fotoraf ekiminde "n fla" patlamaz nk zaten flan iddeti nceden ayarlanmtr. Birden fazla netleme noktas olan makinalar iin Canon, "n fla" sonucunda geri dnen ortam n lerken fotorafnn o anda kulland netleme noktasna arlk verir.. Nikon 3D lm adn verdii bir yntem kullanr ve objektiften gelen "konuya olan uzaklk" bilgisini de fla lm hesaplamalarnn iine katar (daha sonra Canon da E-TTL II adn verdii yntemde uzakl hesaba katmaya balamtr.) Her firma TTL yntemini kendi nceliklerine gre dzenlemitir. Bu yzden btn makinalar iin fla reten firmalar (Sigma ya da Sunpak gibi) her fotoraf makinasnn destekledii fla teknolojisine gre flalarn ayr retmek durumundadr. Flan modeli ayn bile olsa mutlaka kullanlacak makinayla uyumlu olmas gerekir. rnein Sigma 500 DG Super Canon EOS iin olan bir fla Nikon iin kullanlamaz, onun iin Sigma 500 DG Super Nikon uyumlu fla almak gerekir. TTL flalar otomatik flalara gre kullanm daha dikkat ve bilgi isteyen flalardr. Baz durumlarda beklenmedik sonular verebilirler. Firmalar genellikle fotorafnn nereyi netlediini anlamaya alp (netlik noktasna arlk vererek ya da objektiften netlenen mesafe bilgisini alarak) flan o blgeye arlk vermesin saladklar iin eer dikkat edilmezse fla hatal patlayarak fotorafn yanl pozlanmasna yol aabilir. rnein bir gelin damat fotorafnda eger gelinlikten k lm alnrsa fla ortamn aydnlk olduunu sanarak gerekenden az patlayacak, tam tersi durumunda koyu renkli damat elbisesinden lm alnrsa bu sefer de ortamn olduundan daha karanlk olduu sonucunu karp fazla patlayarak ak renk yerlerin fazla pozlanmasna neden olacaktr. Doru pozlama iin yaplacak ey, %18 gri karttan lm alarak fla pozlamasn kilitleyip (FEL) daha sonra kadraj yeniden yapp fotoraf ekmektir. O yuzden TTL fla lmn "netlenen alana bal merkez arlkl" lm gibi dnp o ekilde pozlama yapmak gerekir. Kullanm Yerlerine Gre Fla eitleri: Fotoraf makinas zerindeki flalar Bunlar en sk rastladmz fla trdr. Fotoraf makinasnn bir parasdr ve gerektii zaman alp kullanlr. Gleri dktr, ksa mesafeden kullanlr. Objektife yakn olduklar iin genellikle krmz gz problemi yaarlar Harici Fla niteleri Bu flalar fotoraf makinasnn "fla aya" na taklarak kullanlr. Piyasada pek ok farkl zellikte ve fiyatta fla bulunabilir. Gleri yksektir ve bazlarnn kafalar hareketli olduu iin direk deil yanstlarak da kullanlabilir. Fla uzatma kablolar ve kollar kullanlarak makinadan uzakta da kullanlabilirler. Ayrca makinann zerine direk taklmayp bir "grip" zerinde bulunan flalar da mevcuttur. Bunlar objektifle olan mesafeleri fazla olduu iin krmz gz problemine yol ama riskleri az olduundan zellikle insan fotoraf eken fotoraflar tarafndan tercih edilirler. Makro Flalar Makro flalar da aslnda harici fla snfndadr. Ancak makro ekimlerde kullanlmak zere tasarlanmlardr. Ring flalar Bunlar objektifin zerine filtre gibi taklrlar dairesel flalardr, objektifin etrafn sararlar ve fotoraf ekilecek konuyu direk aydnlatrlar. Byk objektifler yznden oluacak glgeler bylece engellenmis olur. Diilikte az ii fotoraflar gibi dar alanda ekilen fotoraflar iin birebirdir. Genellikle iki para halinde olur ve bu paralar birbirinden bamsz ayarlanabilir olduundan her trl makro ekiminde baarl sonular verirler. kiz flalar Bu fla tipi yine objektife taklr, ancak harici flalar gibi niteleri vardr, konuyu iki yanndan sararak aydnlatr.

"Optik Slave" Flalar Bu flalarn makinaya balanacak bir aparatlar yoktur. Baka bir fla'a yardmc olarak kullanlrlar. Fotoraf ekilirken ana fla patladktan sonra onun patlamasn alglayp patlarlar. Bu "dier flan patlamasn alglayarak patlama" ok ksa srede olduu iin her iki fla da fotoraf pozlar. Yukarda anlatlan harici flalardan bazlarnn"optik slave" zellikleri vardr. Bu flalarn patlamas kablosuz olarak uzaktan salanabilir. Bu ekilde fotoraf ekilirken birden fazla fla kullanlmas fazladan kablo kullanmadan mmkn olur. Ancak burada dikkat edilecek nokta, fotoraf makinasna bal ana fla eger TTL modunda "n fla" patlatyorsa o zaman slave flalar bunu alglayp erken patlar ve fotograf pozlayamaz. O yzden bu flalarla ekim yaparken makinalarn "FEL" zellii kullanlarak fla lm nceden yaplmaldr. Fla Uyum Hz Her fotoraf makinasnn fla kullanabilecei bir "en yksek" perde hz vardr. Bu daha eski makinalarda 1/60 ya da 1/125 gibi hzlarken bugun 1/250 hatta 1/500 lere kadar kmtr. Fotoraf makinanzn fla uyum hznn zerindeki hzlarda fla kullanrsanz fotoraf alttan kesilmi olarak kacaktr. Bu durum tamamen mekanik nedenlerden kaynaklanr. Normal olarak sensrn nnde iki tane perde bulunur, siz deklanre basnca birinci perde yukardan aaya "derek" sensrn nn aar, pozlama sresi bitince ikinci perde yukardan aaya derek sensrn nn kapatr.. Aadaki ekli inceleyerek bu durumu daha grsel olarak grebilirsiniz. Tabii ki bu perdenin ok yavalatlm bir gsterimidir. Fla uyum hzndan yava perde hzlar

ekil 1

Ancak birinci perde aa derken bir yol katetmek zorundadr ve bunu belli bir srede yapabilir (rnein 36x24mm boyutlarnda bir film sz konusu ise bu mesafe 24 mm dir) . Yksek hzlarda artk birinci perdenin aaya dserken geirdii sre, sensrn a maruz kalmas gereken sreden fazla olmaya balar. rnek vermek gerekirse, 1/1000 gibi bir perde hznda birinci perde daha sensrn yarsna bile gelmeden k gren ksmlar 1/1000 sresine ularlar. Buna zm olarak ikinci perde sensr kapatmak iin birinci perdenin sensr tamamen amasn beklemez. Onun yerine sensrn st blm gerekli pozlanma zamann doldurduu anda ikinci perde derek sensr kapatmaya balar. Yani yksek perde hzlarnda sensrn tamam ayn anda pozlanmaz. birinci perde bir yandan sensr aarak a maruz brakrken br yandan ikinci perde yukardan sensr kapatmaya balar. Sensr ince bir erit olarak pozlanr. Hem DSLR makinalarda, hem de analog SLR makinalarda ayn durum sz konusudur. Bu durum aada grlmektedir Fla uyum hzndan hzl perde hzlar

te birinci perdenin ikinci perde kapatmaya balamadan nce sensr tam olarak aabildii en yksek hz "fla uyum hz"dr. Bu hzn zerinde ekilecek flal fotoraflarda fla btn kareyi pozlayamaz, ok ksa bir srede patlad iin sadece fotorafn en stnden bir erit pozlanr. Fla uyum hznn ok az zerinde hzlarda bu kendini alt tarafta hafif bir kararma olarak gsterirken ok yksek hzlarda fotorafn neredeyse tamam k grmemi sadece stten ince bir erit pozlanm olur. Yksek fla uyum hznn avantaj, hareketi dondurmak iin fla kullanlabilmesine imkan salamasdr. Dier avantaj da flan gn nda "dolgu fla" olarak kullanlmas istendiinde daha yksek perde hzlarna izin vereceinden fotorafnn diyaframla oynayarak net alan derinlii kontrolnde daha zgr olmasn salar. Yksek Hz Senkronizasyonu (High Speed Sync, FP) Fla uyum hznn zerindeki hzlarda fla kullanabilmek iin "yksek hz senkronizasyonu" (High speed sync) denen bir zellik kullanlr. Bu zelliin kullanlan fla nitesi tarafndan desteklenmesi gereklidir. Yksek hz senkronizasyonu seildiinde fla bir kere deil birden fazla kere patlayarak sensorn o anda k gren her yerinin pozlanmasn salar. Sensr yksek hzlarda btn olarak deil de bir erit halinde a maruz kalmasna ramen fla bunu hesaplayarak ok ksa aralklarla birden fazla patlayarak sensr tam olarak pozlar. Bu durum ok ksa bir sre iinde olduu iin insan gz alglayamaz, fla yine bir kere patlam gibi grnr. Yksek hz senkronizasyonu zellii yksek perde hzlarnda dolgu fla kullanmna olanak salar. Ancak hareketi dondurmak iin kullanlamazlar, nk perde alrken fla birden fazla patlar ve harekette kesiklie neden olur. Bu nedenle hzl hareket eden cisimlerde hafif bir "eiklik" meydana gelir. Baz flalarda yksek hz senkronizasyonu FP (Focal Plane) olarak da gsterilir. Birinci Perde Senkronizasyonu / kinci Perde Senkronizasyonu (First curtain/second curtain sync) Eer yukardaki ekil 1 i incelerseniz, fla uyum hzndan dk hzlarda birinci perdenin sensr amasyla ikinci perdenin kapatmas arasnda gecen bir zaman vardr. Eer makinanz ya da flanz Birinci perde senkronizasyonu ayarndaysa, o zaman birinci perde sensr aar amaz fla patlar. Daha sonra perde hzna bal olarak sensr ortamdaki mevcut a maruz kalr, pozlama bitince ikinci perde sensr kapatr. Hareketli nesneler ekerken, flan pozlamann banda patlamas ve sensrn ortam na daha sonra maruz kalmas sanki hareket tersineymi gibi doal olmayan bir durum ortaya kar. Buna are olarak makina ya da flanzn ayarn "ikinci perde senkronizasyonu"na getirmeniz gerekir. kinci perde senkronizasyonunda siz deklanre bastktan sonra birinci perde sensr aar, ortam perde hzna bal olarak sensr pozlar, ikinci perde sensr kapatmadan hemen nce fla patlar. Stroboskopik Fla Gnmzdeki gelimi fla nitelerinin bir ounda stroboskopik fla denen bir zellik de vardr. Bu zellik flan sizin belirlediiniz frekansta ve sayda arka arkaya patlamasn salar. rnein karanlk bir salonda bir balerinin fotorafn ekerken, perde hzn 1 saniyeye ayarlayp fla da "10 Hz frekansta 10 kere patla"mas iin ayarlarsanz, siz deklanre basp perde aldktan sonra fla 1/10 saniye arayla 10 kere patlayacak ve balerinn hareketleri 1/10ar saniye arayla tek bir karenin zerine pozlanacaktr. Bu tip pozlamalarda arka plann siyah olmas nerilir nk arka plan herhangi baka bir renk olursa nde hareket eden objeler effaf grnecektir.

Model Fla Baz fla nitelerinin zellikleri arasnda "model fla" diye bir terime rastlanr. Bu zellik, siz flala fotoraf ekerken kadraj ayarladktan sonra fotoraf ekmeden nce fotorafta ne gibi glgelerin oluacan nceden grmenizi salar. Bu boyutuyla fotoraf makinasndaki "alan derinlii n izleme" zellii ile ayn ileve sahiptir. Zaten baz fla nitelerinde siz fotoraf makinasndaki "alan derinlii n izleme dmesi"ne bastnzda bu zellik almaya balar. "Model fla" basit anlamda flan bir spot gibi srekli yanarak sizin oluacak glgeleri grmenizi salamasdr. Ancak flalar tasarmlar gerei srekli k veremeyecekleri iin bu ii ok ksa aralklarla patlayarak yaparlar. Dolgu Fla Dolgu fla amatr fotoraflarn nedense kullanmaktan kandklar ancak profesyonellerin ska kulland bir yntemdir. Dolgu flan "doldurduu" ey "glgeler"dir. Fotoraftaki ana k kaynann aydnlatamad ve glgeler oluturduu alanlar dolgu fla aydnlatr. Pozlama sanki fla yokmu gibi ortam na gre yaplr. Fla "doldurulacak glgenin" zelliine gre ayarlanarak pozlama yaplr. Genellikle flan gcnn doru ayarlanmamas nedeniyle dolgu flala ekilen bir ok fotorafta fla kullanld bariz belli olur ve ortam ndan ok farkl grnr. Dolgu fla yntemi fotoraf ekilecek konuya ve ortam na gre ok eitlilik gsterdii iin doru kullanmn deneyerek ve tecrbe kazanarak salayabilirsiniz. zellikle portre ekerken oluan istenmeyen glgelerin engellenmesinde doru kullanlan dolgu fla yntemi k ve glge zerindeki kontrolnz ok daha artracaktr. Fla Aksesuarlar Bir ok fotorafnn fla kullanmama nedenlerinin banda "nn fazla direk olmas (bunun sonucu olarak "krmz gz problemi") ve oluturduu yksek kontrast" gelir. nk fla direk olarak aydnlatt alanlar beyaz bir kla boyar, direk olarak aydnlatamad alanlar ise kenarlar keskin koyu glgeler halinde kar. Dier bir olas neden "Flan uzak mesafelerde etkili olmamas"dr. te bu durumlar engellemek ve fotoraflarda daha doal bir grnm salamak iin flalarla birlikte baz aksesuarlarn kullanlmas yaygn hale gelmitir. Yanstclar (Bouncers) Bu aksesuarlar flalarla birlikte okca kullanlr. Fla konuya direk olarak dmez, bu yanstclara arpp yansdktan sonra duer. Bylece sertlii azalr, Piyasalarda satlan yanstclar olduu gibi, beyaz bir para kat, kk bir ayna gibi iskambil kad byklnde bir yzeyi flan nne yukar bakacak ekilde (flan o yzeye arpp yukar yansmasn salayacak ekilde) tutarak bile fla kullanarak ektiiniz fotoraflarda byk fark yaratabilirsiniz. Harici flalarn bir ou yukar aa dnebilen fla kafalarna sahiptir. Eer bu tip bir flaa sahipseniz fla kafasn yanstc bir yzeye dndrerek (duvar, tavan vs) n keskinliini azaltabilirsiniz. Yanstclarn dezavantaj flan konuya yansyarak geldiinden aradaki kayplar yznden bir g azalmasna neden olmalardr. Fla daha yakn mesafalerde kullanmak gerekir. Ayrca manuel flalarda bu tip yansmalar sonucu oluacak k kaybn tahmin etmek ok zor olduundan pozlama hatalar kabilir. Bunun dnda yanstan tavan ya da duvar (Ya da fla nereden yansyorsa) beyaz deilde baka bir renkse o zaman konuyu aydnlatan k da ayn rengi alarak konu zerine yansyacak ve fotorafta renk kaymalar oluacaktr. Dier bir dezavantaj, yksek tavanl ya da ak havada kullanmlar mmkn deildir, fla yaknnda yansyacak bir yzey bulamayacandan konuyu aydnlatamaz. Bu nedenle kafas dnen flalar iin her ortamda kullanlabilecek yanstclar mevcuttur. Aada bunlardan bir kana ait web sitesi yer almaktadr. http://www.lumiquest.com/lq941.htm http://secure.mycart.net/catalogs/catalog.asp?prodid=3354218&showprevnext=1 http://www.stofen.com/Store/TwoWay.htm Datclar (Diffusers) Bu aksesuarlar flan direk ve kuvvetli n yayarak daha yumuak bir hale getirirler. Aslnda yukarda anlatlan baz yanstclar ayn zamanda datc grevi de grr (rnein ikinci linkteki "lightsphere"). Datclar kullanmas hem kolaydr, hem de flan nne yar effaf bir kat tutarak yapabileceiniz kadar kolay uygulanrlar. Ayrca farkl renklerde kullanlrlarsa deiik etkiler de yaratabilirler. rnein "altn rengi" datclar piyasada bulmak mmkndr. Bu aksesuarlar da flan ulaabilecei mesafenin azalmasna yol aarlar. Manuel flalarda pozlama ayarnn yaplmasn zorlatrrlar. Ancak fotoraflara verdikleri yumuak etki nedeniyle aranan aksesuarlardr. Baz datclarla ilgili bilgileri aadaki linklere tklayarak bulabilirsiniz. http://www.stofen.com/Store/Products.htm http://www.lumiquest.com/lq951.htm Uzatclar (Extenders) Objektifler iin teleconverterlar, eviriciler olur da fla niteleri iin olmaz m? zellikle doa fotoraflar ekenlerin karlat sorunlardan birisi de, zellikle aalardaki hayvanlarn fotoraflarn ekiyorlarsa, srekli olarak parlak bir fon (gkyz) ve glgede kalm bir n planla (dallarn arasndaki bir ku rnein) almak zorunda kalmalardr. ki alan arasndaki kontrast yksek olduu iin eer n plana gre lm yaparlarsa arka plan fazla pozlanp patlayacak, arka plann patlamas engellenmek istendiinde de esas ekilmek istenen konu dk pozlanp karanlkta kalacaktr. Bu nedenle "dolgu fla" kullanm doa fotoraflarnn iini ok kolaylatrr. Ancak makinanza 300 mm bir objektif taklyken kullanacanz fla pek iinize yaramaz, nk flan uzak mesafelere gidene kadar geni bir alana yaylr ve gcn kaybeder. Buna are olarak fla uzatclar kmtr. Bunlar "fresnel mercek" denen deniz fenerlerinde kullanlan (bizde arabalarn arka camlarna da takarlar park ederken grmek iin, onlara ok benzer ama bunlar kltmek yerine bytr) dz bir mercek ieren bast mekanzmalardr. Flan nne taklr ve fla n toplayarak kk bir alanda younlatrr, bu nedenle fla daha uzak mesafelerde etkili olur. BU aksesuarla 20 m uzaktaki cisimleri rahatlkla fla yardmyla fotoraflayabilirsiniz. Ancak 300mm den daha geni al objektiflerde fotorafn kenarlarnda aydnlanmam blgeler kalaca iin daha dk odak uzaklklarndaki objektiflerle kullanlmas sorunlar yaratabilir. Aada uzatclar iinde en yaygn kullanlan "better beamer" ya da "flash xtender" denen uzatc hakknda bilgi bulabilirsiniz. http://www.naturephotographers.net/gs/gsbb.html Uzatma kablolar Uzatma kablolar sadece stdyo fotoraflar iin deil fla kullanan btn fotoraflar iin kullanlabilir bir aksesuardr. Uzatma kablolar yardmyla flan makinaya olan bamlln kaldrp istediiniz yere koyabilirsiniz. Genellikle makinann sana ya da soluna konulan flalar fotorafta yanal glgeler yaratp boyut kavramn glendirmek iin kullanlrlar. Ya da fotoraftaki glgeli alanlar neredeyse oralara yakn konulan fla o blgeleri doldurup fotorafnn daha fazla kontrol edebilmesine imkan salar. Uzatma kablolar makrolar iin 25-30 cm uzunlukta olabilecei gibi, 3 m ve daha uzun kablolar da mevcuttur. Kablolarla birlikte flan taklabilecei ve kablonun da fotoraf makinasna taklmasna imkan salayan

aparatlarn da alnmas gerekir. Fiyatlar pahal olduu iin uzatma kablolar genellikle profesyonel fotoraflar tarafndan kullanlr. Aada Canon makinalar iin kullanlan bir uzatma kablosu grlebilir: http://www.adorama.com/CAOCSC.html Uzatma Kollar (flash bracket) Uzatma kollar flan nitesinin makina zerindeki pozisyonunu ayarlamak iin kullanlr. Fla nitesi makinann fla ayana direk takl olmayaca iin uzatma kablosu ile kullanlmak durumundadrlar. Genellikle makinann tripod deliine vidalanan ve metalden yaplm, bazlar menteeli ve eklemli kollardr. Ularna fla taklr ve farkl amalar iin kullanlabilirler. En yaygn olan portre fotoraf ekenler tarafndan flan objektiften mmkn olduu kadar uzak durmas (ve bu ekilde krmz gz ihtimalini mmkn olduu kadar azaltmas) iin oklukla kullanlan kollardr. Makro fotoraflar ekenler fla ektikleri konuya mmkn olduu kadar yaklatrmak iin kullanrlar. ap ok geni objektiflerde makina zerindeki fla fotoraf ekilen btn sahneyi aydnlatamaz, objektifin glgesi yakndaki nesnelerin zerine debilir. Bu durumlarda zel olarak tasarlanm uzatma kollar fla objektifin zerine getirerek fotorafta objektifin byklnden kaynaklanan glgelerin kmamasn salar. Ev yapm basit ama ilevsel uzatma kollar mevcut olduu gibi piyasada farkl amalar iin satlan fla uzatma kollar bulunur. Aada modler ve bir ok amala kullanlabilen bir fla uzatma kollarndan biri ile ilgili bilgi bulabilirsiniz. http://www.tripodhead.com/products/flash-bracket-main.cfm Harici G niteleri Flalar yksek gte k yaydklar iin byk miktarlarda enerjiye ihtiya duyarlar. Harici g niteleri aslnda gl pillerdir ve bir kablo ile flaa balanp onunla birlikte tanabilirler. Hem flan pillerle kullanldndan ok daha uzun sre kullanlabilmesini salarlar, hem de patladktan sonra tekrar patlamaya hazr hale gelmesi iin geen sreyi ok ksaltrlar. Her harici fla dardan bir g nitesi balanmasna izin vermeyebilir. Bu nedenle byle bir hedef varsa almadan nce kontrol edilmelidir. "Krmz Gz" Flala portre fotoraf ekmenin en can skc yanlarndan birisi de fotoraftaki insanlarn gz bebeklerinin krmz kmasdr. Bunun sebebi gzn karanlktaki davran biimidir. nsan (ve memeli hayvan) gz karanlkta daha ok k toplayabilmek iin iris'i mmkn olduu kadar aar (mesela f1.8 :)). Normal artlarda yksek kta hemen kslarak gzn zarar grmesi ve "kamama" olmas engellenir, ancak fla o kadar hzl akar ki, iris klmeye frsat bulamaz. Flan iristen geerek ieri girer ve gzn arka duvarna (retina) arpar. Retina bol klcal damarlarla kapl bir yzeydir ve yansmaya yol aar. Bu nedenle gzn ii krmz kar. Bu durumun nedeni, flan objektife yakn olmasdr. yani teorik olarak eer fla objektifin iinden patlayan bir k kayna olsayd btn fotoraflar krmz gzl kard. Fla objektiften ne kadar uzaklarsa krmz gz ihtimali o kadar azalr. Baka bir deyile, fotoraf ekilen kii fla ve objektifi birbirinden ne kadar uzak grrse krmz gzl kma ihtimali o kadar azalr. Bu yzden yksek odak uzaklkl objektifler (rnein 125mm ya da 200mm) kullanlarak ekilen flal fotoraflarda krmz gz kma olasl ykselir. Genellikle yemek, dn, toplant gibi yerlerde insan fotoraf ekenlerin bir uzatma koluyla fla makinadan uzaklatrmalarnn en byk nedenlerinden biri olas krmz gz problemini amaktr.. zerinde kendinden fla olan makinalarda krmz gzden kanmak ok zordur nk genellikle flalar objektifin ok yaknnda (hemen zerinde) bulunur. Eer bir uzatma kolu kullanma ihtimali yoksa o zaman bir datc ya da yanstc kullanmak, flan kafas dnebiliyorsa bir yzeyden yanstarak kullanmak krmz gz sorununa zm getirir. Makinalarda "krmz gz azaltma" (red eye reduction) diye bir ayar bulunur, bu ayarda fla fotoraf pozlamadan nce bir ka kez patlayarak ya da makina zerindeki baka bir lambay yakarak fotoraf ekilen kiilerin irislerinin klmesini salar, fotoraf daha sonra ekilir. Bu yzden krmz gz oluma ihtimali azalr. Ancak bu yntem fotoraf ekilecek kiiler iin rahatsz edici bir durumdur. FLA ALIRKEN Fla niteleri fotoraflnza yeni bir boyut katacaktr, ancak fiyatlar ok da ucuz olmayan nitelerdir. Flash alirken dikkat edeceiniz zelliklerden bazlar aadadr: 1. GN numaras - ne kadar byk o kadar gl 2. Pozlama zamannn (yani flan iddetinin) ayarlanmasna izin vermeli, TTL flalarda makinann lt pozlama deerini dzeltme zellii olmal (FEC - Flash Exposure Compensation) 3. kinci perde senkronizasyonuna izin vermeli 4. Yksek hz senkronizasyonuna izin vermeli 5. Dk kta netleme yaparken yardmc k gnderebilmeli (Focus assist lamp) 6. Kullanlabilecei en geni a ne kadar? 7. Fla yeniden dolma zaman ne kadar? 8. Zoom yapabiliyor mu? 9. Kafas 'tilt' (yani aa yukar oynama) ve "swivel" (yani saa sola dnme) yapabiliyor mu, ka derece? 10. Dardan harici gc taklmasna (adaptor, pil vs) izin veriyor mu? 11. stendiginde hem TTL, hem manuel, hem de otomatik moda alinabiliyor mu? Tabii ki bunlarn tamamn salayan fla ok pahal bir fla olaca iin siz kendi ihtiyalarnz ve fotoraf ekme alkanlklarnz gzden geirerek en doru fla semelisiniz.

Dijital Ortamda Renkler Hepimizin bana gelmitir, ektiimiz fotoraf, makinann LCD ekrannda farkl, evde bilgisayara aktardmzda monitrde farkl, arkadamza gnderdiimizde onun monitrnde farkl ve hatta fotoraf bir stdyoya gtrp bastrdmzda kartta farkl grnd durumlar olmutur. ektiimizde makinann LCD ekrannda dzgn grnen bir fotoraf evdeki bilgisayarda kapkaranlk, bask yapldnda ok krmz grnebilir. nk grevi renkleri ifade etmek olan fotoraf makinamzn sensr, onun LCD ekran, monitrler, yazclar, tarayclar renkleri hep kendi yazlm ve donanm snrlar iinde ifade ederler. Ve eer biz mdahale etmez ve ne yaptmz bilmezsek her farkl ortamda ektiimiz fotoraf bizim istediimiz gibi deil, ilgili donanmn istedii gibi grnr. Bahsettiim bu mdahalenin adna renk ynetimi (color management) denir ve mutlaka her donanm iin yaplmas gereklidir. Bu yazda renk ynetiminin temelleri ve yaplmas gerekenler konusunda biraz daha detayl bilgiler bulacaksnz. Renk Teorisi lkokul resim derslerinden hatrlayacanz gibi,, nesneler yansttklar dalga boylarna gre gzmze farkl renklerde grnrler. Yansyan bu nlarn gzmze grndkleri renkler ise ana renkler ve ara renkler olarak ayrlmtr. Ana renkler krmz, sar ve mavidir, ara renkler de bunlarn karmndan oluur ve yeil, mor ve turuncudur. Ara ve ana renklerin karmndan da ikincil renkler oluur. Btn renklerin karm (yani nesne ortamdaki tm nlar olduu gibi yanstyorsa) ise beyaz oluturur. Eer bir nesne zerine gelen hibir n yanstmazsa bu da siyah renktir. Renk Modelleri Dijital grnt ekipmanlar (monitrler, yazclar, tarayclar, dijital fotoraf makinalar) doadaki bu renkleri insan gzne doru olarak gsterebilmek iin baz standart renk modelleri (yani renkleri ifade yntemleri) kullanrlar. Bu modellerin amac, renkleri dijital olarak, yani saylarla ifade edebilmektir. L*a*b Renk Modeli Bu renk modeli doadaki renkleri ifade etmek iin kanal kullanr. Bunlar

L :aydnlk (Bu kanalda 0 deeri en karanlk, 100 deeri de en aydnlktr.) a : krmz yeil b : mavi sar

Bu renk modeli genellikle referans renk modeli olarak kullanlr. Renkleri bir renk modelinden dier renk modeline evirirken nce bu modele evrim yaplr, daha sonra hedef renk modeline evrilir. Bu durum bizim yabanc bir para birimini dier bir yabanc para birimine evirirken nce YTL ye evirip sonra istediimiz birime evirmeye benzetilebilir. RGB renk modeli Bu renk modeli en ok bilinen renk modelidir. Monitrlerin renkleri gstermek iin kullandklar renk modelidir. Bu model de renkleri ifade etmek iin kanal kullanr.

R: krmz G: yeil B: mavi

Bu model nlarn oluturduu renk modeli olarak adlandrlabilir. ekilden de grebileceiniz gibi tm k nlarnn karm beyaz oluturur.

CMY(K) renk modeli Bu model yazclarn ve bask cihazlarnn renkleri ifade etmek iin kullandklar renk modelidir. Bu modeli bask yapan cihazlar kulland iin nlarn oluturduu deil, mrekkeplerin karmlarndan oluan renkleri ifade eder. Bu yzden tm renklerin (mrekkeplerin) karmndan beyaz deil siyah meydana gelir. Ancak pratik nedenlerden dolay yazclar siyah btn mrekkepleri kartrarak deil de ayr bir siyah mrekkeple oluturduklar iin kanallara bir de siyah eklenmitir ve genellikle bu model CMY deil CMYK olarak adlandrlr. Bu kanal da teorik olarak renkleri kanalla ifade eder C: cyan (camgbei) M: mor Y: sar (K: siyah) HSB Renk Modeli Bu model renkleri kanalda ifade eder H: renk (hue) S: doygunluk (saturation) B: aydnlk (brigthness)

Renkler bu modeller yoluyla artk rakamlarla ifade edilebilir hale gelmilerdir. rnein bir monitr bir rengi ifade etmek iin o rengin mavi, krmz ve yeil cinsinden deerlerini hesaplar ve ekrandaki pikselde bu renkleri yanstan elemanlarn geirgenlik (effaflk) deerlerini ayarlayarak gzmze doru renk grnmesini salar. Her kanal 0 ile 255 arasnda deerler alr, tm deerlerin 255 olmas durumunda beyaz, tamamnn 0 olmas durumunda ise siyah renk oluur. Sadece mavi renk iin krmz ve yeil kanallar 0 (yani tamamen effaf) deerini alr ve gzmz monitrde mavi rengi grr. Ancak diyelim ki fotoraf makinanzn oluturduu R:100, G:255, B:125 deerleriyle ifade edilen bir renk, monitrnzde ayn saylarla ifade edildiinde ayn rengi oluturmayabilir.Hatta monitrnzn k ayar sonuna kadar akken oluan renk, ayar sonuna kadar kapalyken hala ayn rakamlarla ifade edilmesine ramen ayn grnmeyecektir. te "renk ynetimi"nin nemi burada ortaya kar. Doru Renklerin Grntlenmesi Her grnt eleman renkleri saysal olarak belli bir modele gre ifade eder. Peki rnein dijital fotoraf makinasnda ekilen bir fotorafn evimizdeki monitrde doru, bask yaptmz yazcda doru ifade edilmesini nasl salayacaz? Grnt ekipmanlar yani tarayclar, dijital fotoraf makinalar, monitrler ve bask makinalar ya da yazclar farkl farkl reticiler tarafndan farkl kalite ve zelliklerde retilirler. Bu nedenle bu cihazlarn renkleri oluturabilme ve grntleyebilme yetenekleri fotorafn doru renklerde elde edilmesi, dijital ortamda grntlenmesi ve basksnn alnmas aamalarnda etkili olur.

ok kaliteli bir fotoraf makinas ile ektiiniz ya da ok kaliteli bir tarayc ile taradnz bir fotorafn renk ynetimi yaplmam bir monitrden izlenmesi ya da yine renk ynetimi yaplmam bir yazcdan basksnn alnmas orijinal fotoraftan farkl renklerde bir sonu elde edilmesini salayacaktr. Ancak renk ynetimi yaplm bile olsa her grnt ekipmann renkleri ayn kalitede gsteremez. Hepsinin renkleri ifade etme hassasiyeti farkldr. Zaten bu tr cihazlardaki kalite ve fiyat farkn belirleyen de bu renkleri grntleyebilme yetenekleridir. Bir grntleme ekipmannn ifade edebildii tm renklerinin oluturduu uzaya grntlenebilen renk aral ya da GAMUT denir. Grntlenebilen Renk Aral (GAMUT) ve Renk Uzaylar Her cihazn kalitesine bal olarak grntleyebildii renk aral farkldr. Btn bu cihazlar insan gznn grd tm renklerin sadece bir ksmn grntleyebilir. Insan gznn grebildii tm renklerin oluturduu uzay 1931 ylnda CIE (Commission Internationale LEclairage International Commission on Illumination) modellemitir. 1976 ylnda bu model gzn a duyarllnn logaritmik olmasn da gz nne alarak yeniden revize edilmi ve CIE L*a*b ya da CIELAB denen renk uzay ortaya kmtr. L*a*b (CIELAB) Renk Uzay nsan gznn grd tm renkleri kapsar ve hibir elektronik cihazn grntleyebildii renk aral bu uzayn tamamn kapsayamaz. Yani hi bir elektronik cihaz insan gznn grebildii renklerin tamamn birden gsteremez.

sRGB Renk Uzay Genel olarak grnt ileme programlarnn ve monitrlerin kulland renk uzaydr. Dijital fotoraf makinalarnn varsaylan renk uzay da sRGB dir. Internete fotoraf koymak istediinizde bu renk uzay tam size gredir, nk bir ok web program sRGB den baska renk uzayn doru grntleyemez. Aada sRGB renk uzaynn snrlarn grebilirsiniz. Bunun dnda kalan renkler grntleyen cihaz tarafndan bu uzayn iinde kalan en yakn renge evrilir. Ancak bunun iin evrilecek rengin hangi uzayda olduunun biliniyor olmas gerekir yoksa renk yanl evrilir ve istenenden farkl bir renk grntlenir. Kaynak: http://www.drycreekphoto.com/tools/printer_gamuts/gamutmodel.html AdobeRGB Renk Uzay Adobe firmas tarafndan gelitirilmi bir renk uzaydr. sRGB den daha geni bir renk araln kapsar. Ancak btn programlar (web gezginleri ya da Adobe dndaki firmalar tarafndan retilen grntleme programlar gibi) bu uzaydaki renkleri doru gstermeyebilir. Genellikle basks yaplacak fotoraflarn bu uzayda olmas nerilir. Gnmz gelimi fotoraf makinalarnda AdobeRGB renk uzay ayar da bulunur. Aadaki diyagramda krmz ereve AdobeRGB renk uzay ve ii dolu olan blm sRGB renk uzaydr. Kaynak: http://www.drycreekphoto.com/tools/printer_gamuts/gamutmodel.html Firmalarn renk kapasitelerini tanmlayan baka renk uzaylar da mevcuttur. Bunlardan bazlar aadadr.

Prophoto RGB Colormatch RGB SWOP

Renkleri gsteren her cihazn bir "gamut"u yani gsterebildii renklerin oluturduu bir uzay vardr. Ayn durum yazclarda kullandmz katlar iin de geerlidir. Fotoraf basks iin kullanlan farkl katlarn gamutlar farkldr. Kimi katlar zengin bir renk doygunluu salarken baz katlarda renkler o kadar canl deildir. http://www.drycreekphoto.com/tools/printer_gamuts/gamutmodel.html adresinde bulunan etkileimli sayfadan farkl donanm ve katlar iin gamutlar karlatrabilirsiniz. Renk Ynetimi Artk biliyoruz ki her cihaz gzmzn grd renklere en yakn renkleri oluturmak iin belli renk modelleri kullanr ve her cihaz kalitesi ve kullanlan src, iletim sistemi gibi snrlar ierisinde ancak grdmz renklerin belli bir blmn oluturabilir. Yani elektronik cihazlarn zerindeki srcler (driver) ve iletim sistemleri renkleri olduundan farkl yorumlayp renkleri farkl oluturabilirler. Gnlk hayatta kullandmz grnt ve renkle ilgili cihazlar basite snflandrrsak, Girdi cihazlar:

Tarayclar Dijital fotoraf makinalar

kt cihazlar

Grntleme cihazlar o Monitrler (CRT, LCD) o Projektrler o ... Bask cihazlar o nkjet yazclar o Laser yazclar o Offset yazclar o ... Bask Ortamlar o Fotoraf katlar o ....

Ancak buradaki problem, her cihazn farkl bir renk araln gsterme yeteneine sahip olmasdr. O halde farkl girdi cihazlarndan elde edilen grntleri farkl kt cihazlarnda doru renklerle nasl grntleyebiliriz? Balangta, renklerin cihazlar arasnda farkl yorumland anlalnca her cihaz iin bir renk eviricisi kullanlyordu. Yani taraycnzdan bir fotoraf taradnz zaman bu fotoraf falanca marka taraycda taranmtr ve sony LCD monitrde baklacak diye bir eviriciye ihtiya duyardnz. Eer fotoraf bu monitrde ileyip renklerini deitirdiyseniz, bask yaparken de bask yapacanz yazcnn retici firmasnn o monitrde deitirilen renklerin yazcda doru grnmesi iin rettii bir evirici gerekliydi.

Ancak retici firmalarn oalmas ve her cihaz iin zel retilmi eviricilerin yaratt karmaa, bu soruna standart bir zm bulunmas ihtiyacn da beraberinde getirdi. Bu nedenle yle bir zm bulundu: Yine eviriciler kanlmaz olarak var olacakt, ancak bunlar belli bir cihaz iin deil, standart bir renk uzayna evirmek iin kullanlacakt. rnein taraycda taradnz ya da dijital makinayla ektiiniz fotoraflarn renkleri siz o fotoraf saklarken standart bir renk uzayna evrilecek, o fotoraf grntleyecek ya da basacak cihaz da kendisinde o renkleri doru grntlemek iin bu standart renk uzayndan gerekli eviriyi yapacakt. Bylece her retici sadece bu standart uzaydaki renklerin kendi cihaznda doru grntlenmesinden sorumlu olacakt.

Bu standart renk uzayn ve eviricilerin standardn belirlemek zere 1998de bir konsorsiyum kuruldu. Bu konsorsiyum Uluslararas Renk Konsorsiyumu-International Color Consortium ICC olarak adlandrld. Balangta 8 firma tarafndan kurulan bu konsorsiyumun u anda 70in zerinde yesi vardr. 8 Kurucu yenin adlar aadadr:

Adobe Agfa Apple Kodak Microsoft Silicon Graphics Sun Microsystems Taligent

Bu konsorsiyumun amac, kolay kullanlabilir, platformdan ve reticiden bamsz renk ynetimini salamaktr. Belirlenen standarda gre, her cihaz iin standart uzaydaki renkleri nasl gstereceini belirleyen bir evirici oluturudu. Bu eviriciye ICC Profili ad verildi.

Diyelim ki elinizde ok kaliteli bir fotoraf makinas var, ve bu makinann oluturabilecei renk aral (yani "Gamut"u) ok genis. Bu makinayla ekilen fotoraflarn tam ekildii renklerle izlenebilmesi ancak gamut'u daha geni ya da ayn byklkte bir monitrden baktnzda mmkn olur. Renkler monitrn ICC profili sayesinde doru olarak evrilir ve gsterilir. Monitrn grntleyebildii renk aral ya da gamut'u fotorafn ierdii renk aralndan daha dkse, yine ICC profili sayesinde bire bir grntleyemedii renkleri kendi gamutu iinde en yakn renkle gsterir.

Bu sayede artk tm cihazlar renkleri doruya en yakn ekilde ifade edebilir.. Bir cihazn renklere doru gstermesi ancak doru ICC Profilini kullanmasyla mmkn olabilir. Bir donanm iin yanl ICC profili kullanlrsa renkler tamamen yanl kabilir. Bu nedenle firmalar genellikle rettikleri cihazlarla birlikte bu ICC profillerini de birlikte vermektedirler.. Fakat cihazlarn kullanmlar ok farkl ortamlarda olduundan (rnein arkasnda bir pencere olan ya da florasan lambayla aydnlatlan bir odada kullanlan monitr, nerilen mrekkep ya da kattan farkl mrekkep ya da kat kullanan yazc gibi), her cihaz iin bu ortamlarda doru renklerin grntlenebilmesini salamak amacyla ICC profillerinin tekrar oluturulmas gerekir. Bu ileme kalibrasyon denir. Kalibrasyonu yaplmayan monitrler ya da yazclar istenen doru renkleri grntleyemezler. Bu nedenle ciddi alan her kurum ve kiinin kulland cihazlar kullanld ortam ve artlarda kalibre etmesi gerekir. Renk Kalibrasyonu Kalibrasyon ilemi farkl yazlmlar ya da bu i iin zel retilmi donanmlarla yaplabilir.

Yazlmla kalibrasyon u anda piyasada satlan ya da internetten cretsiz indirilebilen pek ok kalibrasyon yazlm mevcuttur. Bu yazlmlardan bazlar mevcut ICC profili kullanp kullancy grsel olarak ynlendirerek cihazn k, kontrast gibi ayarlarn renkleri en doru gsterecek ekilde ayarlanmasn salar. Baz programlar ise bu ayarlarn sonunda yeni bir ICC profili oluturur. Kalibrasyon ilemi "ekrana bakarak" yapld iin kalibrasyonu yapan kullancya gre deien sonular elde edilir ve kesin sonular vermez. Ancak ev kullanclar iin yeterli sonular verirler. Bu yazlmlara rnek Adobe Photoshop programyla gelen ve Kontrol Panelde bulunan Adobe Gamma yazlmdr. Donanmla kalibrasyon Bu i iin zel retilmi profesyonel cihazlardr. Renkleri lerek referans aldklar renklerle uyumunu salayp ICC profilleri olutururlar. Kullancdan bamsz kesin sonular verirler.

Cihazlarn kalibrasyonlar ortamdaki deien etkenlere bal olarak zamanla deiebilecei iin bir ka haftada bir yeniden kalibre edilmesi nerilir Baz donanm kalibrasyon cihazlarn aadaki sayfalardan bulabilirsiniz. http://www.colorvision.com/

Altn Oran ve te bir kural

Avrupa'da rnesans rzgarlari eserken matematikiler ozel bir saynn farkna varmlar.. Belki adn duymusunuzdur, Fibonacci adnda Pisa'l bir matematiki bir say dizisini kefetmi (kendi adn tar hatta bu dizi: Fibonacci Dizisi). in matematiine ok girmeye gerek yok, ama nemli olan, bu dizide ardk saylarn birbirine blnmesiyle elde edilen bir oran saklym. Bu oran da 1.61803399 mu. Sonradan farkedilmis ki, bu oran, bizim DNA sarmalmzdan tutun da, tarih ncesinden kalan "Natilius" denen deniz kabuunun sarmallarnda, bir ayieinin yapsndan insan yzndeki oranlara kadar bir ok yerde mevcutmus.. Hatta bu bulutan sonra tarihi yaplar incelendiginde, Yunan ve Msrl da bu orandan haberdar olduu, bir ok yaplarnda (mehur Msr Piramitleri ve yunan tapnaklar dahil) bu orani kullandklar iddia edilmi. Sonradan Da Vinci ve Michaelangelo'nun (ve daha bir ok ressamn) eserleri incelendiinde bu oranin uygulandigi farkedilmi. Bu orana o kadar ok canl formunda rastlanm ki, bir ad da "Divine ratio" ya da "divine proportion" yani "ilahi oran" olarak konmu.. Bu konuyla ilgili bir sr aratrma yaplm. Bir aratrmada embriyonun anne karnndaki safhalarnn sresinin de bu orana uyduu kantlanmaya allm (hcre oluumunun organlara zellemeye balad zaman, organlarn geliimini bitirip doumun balama safhas), birisi insan hayatnn evrelerinin (bebeklik, ocukluk, genlik, erikinlik, yallk) bu orana uyduunu iddia etmi. Bazlar doada bu orann ne kadar grldn aratrm ve de hayvanlarn boynuzlarnn spirallerinin bu orana uydugunu bulmu. Bir takm modern yaplar (mesela Amerikadaki Birlemi Milletler binas) bu orana uygun yaplm. Bir ok katedral ve kilise bu orana uyacak ekilde ina edilmi. ieklerin yapsnn yamur yadnda suyu en iyi ekilde aa aktarmak iin bu orana uyduu bulunmu.. Bir dalda ya da bir iein sapndaki yapraklarn diziliinin bile altn orana gre olduu ortaya km. Hatta, bir yrtc kuun yerdeki avn gzne kestirdikten sonra yere doru yapt spiraller bile bu altn orana uyuyormu. unu hemen sylemek lazm ki, her teoride olduu gibi bu teoriye kar kanlar da var...(http://www.laputanlogic.com/articles/2005/04/14-16474601.html, http://www.maa.org/devlin/devlin_06_04.html ) . Belki bu orann etkisi yukarda yazdm kadar abartl olmasa da itiraz edenler bile zellikle doada bir ok yerde bu altn orana rastlandn kabul etmi. Bu orani geometriye uyarladiklarinda, bir dikdortgen ortaya cikmis.

Peki altn orana sahip dikdrtgeni nasl elde ediyoruz?

Bir kare izin

Sonra o karenin orta noktasndan bir doru izin

O dorunun kenarndan karenin kesine doru bir doru izin

Karenin ortas merkez, izdiiniz son izgi ap olacak ekilde bir daire izin

te bu dikdortgenin kenar oranlar "altn oran" verecektir Atina'daki Parthenon ve altn oran

Aratrmalar gstermi ki, genlerimizde bile kaytl olan bu orana sahip eserler insan gzne daha ho geliyormu... nsan nce bu oranda yer alan nesnelere dikkat ediyormu. Peki bunun fotoraf ve fotoraflkla ne ilgisi olabilir? Fotoraf, o fotoraf eken insann vermek istedii duygu ve dnceleri yanstan bir cmle olarak dnlebilir.Nasl ki, Trke gramer yapsnda, ykleme daha yakn olan kelimeler insann daha ok dikkatini ekerse, fotorafta bu altn orana yerletirilen nesneler de ayn ekilde izleyicinin dikkatini daha fazla ekecektir. "te bir" kural Altn orann insan zerindeki bu etkisi, bir ok sanat dalinda olduu gibi fotoraflkta da ok kullanlan bir kural haline gelmi. Ancak herhalde altn orann pratikte uygulanabilme zorluu yznden daha basitletirilmi, ve altn oran yerine kadrajn te birlik blmleri kabul edilmi olmal.. Baz fotoraf makinalarnda (kompakt makinalarn bir ounda) vizorden bakldnda bu te birlik izgiler grntnn zerine bindirilmi olarak gelir.

Kadraj nce dikine e bln

Sonra yatay olarak da e bln Buna gre, fotorafta izleyicinin nce farketmesini istediimiz nesneleri te birlik blmlere ya da yatay izgilerle dikey izgilerin kesitii dm noktalarna koymak, izleyiciye bizim istediimiz mesaj vermek iin en ok uygulanan yol olmutur. Genellikle dnmeden yaplan "nesneyi tam ortaya koymak" yerine, "te birlik blmlere yerletirmek"fotoraflkta istenen mesaj vermek iin daha uygun bir yntem olarak kabul grmtr. Eer fotoraflarda izgiler ya da hatlar varsa, bunlar te bir blmlere oturtmak fotorafta istenen mesajn verilmesini daha kolaylatrr.

yerine

ya da

Yerine