Alta presyon/ High Blood/ Hypertension

Ang altapresyon o hayblad (HTN o HPN) mao ang sitwasyon sa pagtaas sa presyon sa dugo nga makamugnag dakong kadaot sa lawas ug mahimong mosangpot sa dihadihang kamatayon. Ang alta presyon nabahin sa duha, ang esensyal (o panguna) ug segunda. Ang esensyal nga alta presyon mipasabot nga walay nakit-an nga ginikanang sakit sa pag-esplikar sa kondisyon sa pasyente. Ang segunda nga alta presyon mipasabot nga ang alta presyon resulta sa usa pa ka kondisyon nga medikal, sama sa sakit sa kidney, o mga tumor. Ang alta presyon mao ang kondisyon diin ang sistoliko nga presyon sa dugo moabot sa 140 mmHg o mas dako, ug/o ang diyastoliko nga presyon moabot sa 90 mmHg o mas dako. Normal ang presyon sa dugo kon kini mas mubo sa 120/80. Ang permanenteng alta presyon puyde moresulta sa estrok, atake sa kasingkasing, sakit sa kidney, ubp. Bisan kon gamay lang ang pagtaas sa presyon (o presyur), moresulta kini sa pagmubo sa kinabuhi. Kon grabe ang hitason sa presyon (50% o mas dako pa sa normal

nga presyon sa kaugatan), puyde kini ikamatay sa tawo sa dayon. Ang normal nga presyon sa dugo Ang presyon sa dugo ang mosukod sa puwersa sa dugo samtang kini midagayday sa mga bungbong sa mga ugat sa arteries. Aduna kiniy duha ka sangkap nga numero nga motumbok sa puwersa diha sa ugat kon ang kasingkasing magbomba ug kon kini magpahulay. Systolic blood pressure, ang numero nga anaa sa ibabaw, ang mosukod sa puwersa nga gidulot sa kasingkasing kon kini mobomba. Ang igo nga systolic blood pressure alang sa bata o tigulang naa sa 120 mmHg ug ang Diastolic blood pressure, ang numero nga anaa sa ubos, ang motumbok sa puwersa nga nahibilin sa mga ugat samtang nagpahulay ang kasingkasing. Ang igo nga diastolic blood pressure naa sa 70-80 mmHg alang sa bata o tigulang. Ang pag-usab-usab sa presyon !!! Ang diastolic blood pressure kasagaran magpabilin nga pareho sa tanang oras. Ang systolic blood pressure mabantayan nga mag-usab-usab. Kini motaas kon kita molihok o nabalaka. Apan mobalik usab kini sa normal sulod sa 5-10 ka minuto nga pagpahulay.

Normal kini nga panghitabo. Ang presyon dili angay nga motaas kon kita nakapahulay. Ang kasingkasing nga naglisod!!! Ang pagkupos sa mga ugat maoy nagpalisod sa pagbomba sa kasingkasing. Kinahanglan kini nga magbomba sa paspas ug kusog nga puwersa. Tungod niini, mahimong motaas ang presyon. Kon ang alta presyon gipasagdan, mahimo kining mahinayon ngadto sa estrok. Ang estrok maoy resulta sa pagbara sa ugat sa utok. Ang pagkawala sa dugo maoy hinungdan sa pagkadaot sa parte sa utok nga naapektohan. Mahimo usab nga mahitabo ang estrok gumikan sa sobrang pagtaas sa presyon ug pagbuto sa ugat sa utok. Mahimong makasinati og pagkalipong, pagpanakit sa ulo, pagkaparalisa sa kadugtong nga mga parte ug tiil, o pagkayungit sa pagsulti. Dali nga pagpahiling/ Treatment Kon 120/80 o mas ubos pa ang sukod, anaa sa husto ang presyon sa dugo. Ipadayon ang pagbantay sa pagkaon, timbang ug moundang sa pagpanigarilyo. Susihon ang presyon bisan kausa sa usa ka tuig. Kon naa sa 140/90 o mas taas pa, naa nay alta presyon ang nagpasukod ug mahimo kining

mograbe. Kinahanglan ang pagpakita sa doktor. Kon magpirme kining taas, pangitaon sa imong doktor ang hinungdan niini ug magplano kon unsaon kini sa pagpaubos. Kon naa sa 120-139 / 80-89, sa tunga ang presyon, kon dunay mga kinaiya nga delikado sa alta presyon, labing maayo nga magpatan-aw sa doktor samtang sayo pa. Ang Pagpugong sa Alta Presyon/ Prevention 1. Ang paglikay sa parat ug tambok - Ang parat ug tambok duha sa epektibong hinagiban nga gigamit sa alta presyon aron mababagan ang bul-og sa dugo ug mopasamot sa pagpataas sa lebel sa grado sa atong presyon. Ang parat ang magpabilin sa tubig sa atong mga unod nga maoy makaingon nga motaas ang presyon. Ang tambok usab nga natigom sulod sa mga ugat mahimong maoy makaali sa ugat. Ang kanunay nga pagkaon og tambok ug piniritong pagkaon maoy magpataas sa timbang. Kinahanglan mangita og mga paagi aron likayan ang parat ug tambok sa pagkaon. Sa ingon niini, malikayan ang paggrabe sa alta presyon. Ang mga doktor puyde morekomendar sa usa ka nutrisyunista.

2. Asin sa nagkalainlaing porma - Ang asin o parat mahimong isagol sa atong pagkaon sa nagkalainlaing porma o ngalan. Likayan ang mga pagkaon nga dunay sangkap nga: asin, MSG (monosodium glutomate), sodyum (Na ang simbolo nga kemikal), soy sauce (toyo), baking soda, ug baking powder. Ang lawas nanginahanglan lang og usa ka pugnit (500 mg) nga asin matag adlaw. 3. Ang pagkunhod sa timbang - Ang sobrang pagtambok mahimong magdulot og alta presyon. Ang paglikay sa pagtambok makatabang sa pagsanta sa padayong pagtaas sa presyon. 4. Ang adlaw-adlaw nga gimbuhaton o dula sa bata - menosan ang oras sa pagtan-aw sa telebisyon ug pagdula og kompyuter. Awhagon sa mga dula nga pangpakusog aron magpabilin ang haom nga timbang ug makubsan ang pagtaas sa presyon. 5. Ang pagkaon sa husto ug sustansiyado - sama sa mga hamtong nga dunay alta presyon, awhagon sa paglikay sa mga

pagkaon nga parat ug sobra ang gibatonan nga tambok ug manteka. ***Kon padayon gihapon ang pagtaas sa grado sa presyon sa bata ug wala nay lain pang makita nga hinungdan sa pagtaas sa presyon, angay lang nga ipatan-aw dayon sa usa ka batid nga doktor sa mga sakit sa kasingkasing sa mga bata aron sayo nga mapailawom sa maukitong paghiling ug mapatomar sa haom nga tambal.
I asked God for strength that I might achieve. I was made weak that I might learn humbly to obey. I asked for health that I might do greater things. I was given infirmity that I might do better things. I asked for riches that I might be happy. I was given poverty that I might be wise. I asked for power that I might have the praise of men. I was given weakness that I might feel the need of God. I asked for all things that I might enjoy life. I was given life that I might enjoy all things. I got nothing that I asked for, but everything I hoped for. Almost despite myself, my unspoken prayers were answered. I am, among all men, most richly blessed.

Prepared by: RJF