Professional Documents
Culture Documents
Азы физики. Очень краткий путеводитель - Окунь Л.Б «Физматлит» 2012
Азы физики. Очень краткий путеводитель - Окунь Л.Б «Физматлит» 2012
,
29 2012 .
0.1
( )
(- c () ). XXI ,
.
,
, .
(
c) (
~). ,
, ,
.
( )
, -
- .
- , .
, , , ,
i
. ,
1 , ,
. . , -
.
, c, , , ~,
.
, .
, ,
[1],[2],[3].
, ,
,
.
0.2
E, p
m . 4,
, (
), , . , , ,
, .
.
1
ii
, E = mc2 , m
v, , .
,
m0 ,
, .
(. ) . 5,
~. ,
~, . ,
~, . ,
,
.
9, ,
12 ~.
1~.
, . (
(). ,
.) ,
2~
.
, (, ),
iii
(, ),
. 5.
6, .
( ) .
, ,
, .
,
( ).
,
,
,
,
.
,
.
GN ~ c 1
mP = (~c/GN ) 2
2, 2 105 . ,
mP c2 ,
,
. 16.
, .
,
.
.
, ,
, , , , .
. ,
c ~. ,
, .
.
, .
, . , . ,
, ,
, , .
,
. ,
(, ,
) (,
,
). , ,
, ,
. ,
iv
0.3
,
. ,
.
0.4
. . . . , . . .
World
Scientific ABC of
Physics: A Very Short Guide ,
.
. . , . . , .
. , . . , . . , . . , . . , . . , . . ,
. . , . . , . . , . . , . . , . . ,
. . , . . , . .
. . ,
.
.
-4172.2010.2, 10-02-01398
02.740.11.5158 .
, 2011
vi
0.1 *
0.2
0.3 * . . . . . . . . . .
0.4 . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
1.1 * . . . . . .
1.2 *
1.3 * .
1.4 * . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
i
i
ii
iv
vi
1
1
2
2
3
2
2.1 * . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2 * . . . . . . . . . . . .
2.3 * . . . . . . . .
4
4
4
4
3
3.1 , * . . . . . . .
3.2
* . . . . . . . . . . . . . .
3.3 * . . . . . . . . . . . . . .
3.4 . . . . . . . .
3.5 .
3.6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6
6
vii
6
7
7
7
8
9
4.1 * . . . . . . . . . . . .
9
4.2 c * . . . . . . . .
9
4.3 * . . . . . . .
10
4.4
* . . . . . . . . . . . .
10
4.5 * . . . . . . . 11
4.6
* . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12
4.7 * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
14
4.8 * . . . . . . . . . . . . . . .
15
4.9 * . . . . . . . . . . . . . . .
15
4.10 * . . . . . . . . . . . .
15
4.11 * . . . . . . .
15
5
5.1 * . . .
5.2 . . . . . . . . . . .
5.3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.4 * . . . . . . . . .
5.5 S L * . . . . . . . . . . . .
5.6 * . . . . . . . . . . . . . . . .
5.7 * . . . . . . . . . . . .
5.8 * . . .
5.9 * . . . . . . . . . . .
16
16
17
17
18
18
19
19
20
20
6
21
6.1 * . . . . . . . . . . . . . . . 21
6.2 * . . . . . . . . . . . .
22
6.3 * . . . . . . . . .
22
6.4 * . . . . . . . .
23
6.5 . .
23
6.6 * . . . . .
24
6.7 * 24
6.8 . . . . . . . . . .
25
viii
6.9 -- . . . . .
6.10 . . . . . . . . . . . . . .
6.11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
7.1 :
7.2 * . . . . .
7.3 - * . . . . . . . .
7.4 , c, ~ = 1 * .
7.5 * . .
*.
. .
. .
. .
. .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
8
8.1 * . . . . . . .
8.2 *
8.3 * . . . . . . . .
8.4 * . . . . . .
8.5 * . . . . .
8.6 L S * . . . . . . . . . . . . .
8.7 * . . . .
.
.
.
.
.
25
26
27
29
29
29
30
30
30
31
. . 31
.
32
.
32
.
33
.
33
.
33
.
34
9
35
9.1 * . . . . . . . . .
35
9.2 * . . . . . . . . . . . . . .
36
9.3 * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
36
9.4 . . . . . . . . . . . . . . . .
37
9.5 . . . . . . . . .
37
9.6 . . . . . . . .
37
9.7 . . . . . . . .
37
9.8 8 18 38
10
10.1 * . . . .
10.2 * . . . . . . . .
10.3 *
10.4 * . . .
ix
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
40
.
40
.
40
. . 41
. . 41
10.5 . . . .
10.6 * . . . . .
10.7 . . . . . . . . . . . . .
10.8 . . . . . . . . . . . .
10.9 .
10.10 . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
. . 41
.
42
.
42
.
43
.
43
.
44
11
11.1 * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.2 * . . . . . .
11.3 . . . . . . . . . . . . . .
11.4 * . . . .
11.5 * . . . . . . . . . .
11.6 . . . . . . . . . . . . . .
11.7 * . . . . . . . . . . . . . . . .
11.8 * . . . . . . . . . . . . . . . .
11.9
11.10 : g-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.11 . . . . . . . . . . . . . .
11.12 . . . . . . . . .
45
45
45
46
46
47
48
49
49
50
12
12.1 ? * . . . . . . . . . . . .
12.2 * .
12.3 . . . . .
12.4 * . . . . . . . . . . . . . . . .
53
53
54
54
13 , , ,
13.1 * . . . . . . . . . . . . . . . .
13.2 * . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13.3 * . . . . . . .
13.4 . . . . . . . . . . . .
13.5 * . . . . . . .
13.6 * . . . . . . . . . . . . .
13.7 * . . . . . . . . . . .
x
.
.
.
.
.
.
.
51
51
52
54
56
56
56
57
57
57
58
58
13.8 * . . . . .
13.9
13.10 . . . . . . . . . .
13.11 . . .
.
*
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
59
59
60
60
14
62
14.1 * . . . . . . . . . . . .
62
14.2 * . . . . . . . . . . .
62
14.3 * 63
14.4 * . . . . . . . .
63
14.5 - . . . . . . . . .
63
15
15.1 * . . . . . . . .
15.2 * . . . . . . . . . .
15.3 CMB
15.4 . . . . . . . . . . . . . . .
15.5 . . . . . . . . . . . . . . .
16
16.1 : * . . .
16.2 * . . . . . . . . . . . . .
16.3 . . . . . . .
16.4
16.5 ? . . . . . . .
16.6 . . . . . . . . . . . . . . .
17
17.1 , * . . .
17.2 * . . . .
17.3 . . . . . . . .
17.4 * . . . . .
17.5
* . . . . . . . . . . . . .
17.6 * . . . . . . . . . . .
17.7 * . . . . . . . . . .
17.8 * . . . . . . .
xi
65
65
65
66
66
67
68
.
68
.
69
.
69
.
70
. . 71
. . 71
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
73
73
73
74
74
74
75
75
75
18
18.1 * . . . . . . . . . . .
18.2 * . . . . . . . . . . . . .
18.3 * . . . . . . . . . .
18.4 * . . . . .
18.5 . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
19
19.1 * . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19.2 . . . . . . . . . . . . . . .
19.3 . . . . . . . . . . .
19.4
19.5 . . . . . . . . . .
19.6 * . . . . . . . . . . . . . . .
19.7 . . . . . . . . . . . . . .
19.8 , 1962
19.9 * . . . . . . . . . . . . . . . . .
76
76
76
77
77
78
79
79
79
80
80
81
81
81
82
82
20
83
20.1 ,, * . . . . . . . . . . . . . .
83
20.2 *
84
20.3 * .
84
20.4 . .
85
20.5 . . . . . .
85
20.6 V-A 85
20.7 * . . . . . . .
86
20.8 * . . . . . . . . . . . . .
86
20.9
. . . . . . . . . . . . . . .
87
21
21.1 * . . . . .
21.2 * . . . .
21.3 * . . . . .
21.4 *
21.5 * . . . . . . . . .
xii
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
88
88
88
88
89
89
21.6 * . . . . . .
22
22.1 SU(3) * . . . . . . . .
22.2 * . . . . . . . . . . . . .
22.3 * . . . . . . . . . . . . .
22.4 * . . . . . . . . . . . . . .
22.5 . . . . . . . . . . . . . .
22.6 * . . . . . . . . . . .
22.7 . . . . . . . . . . . . . . .
22.8 . . . . . . . . . .
22.9
90
91
. . 91
. . 91
.
92
.
92
.
92
.
93
.
93
.
94
.
94
23
95
23.1 * . . . . . . . . .
95
23.2 SU(2) U(1) . . . . .
96
23.3 Z- SU(2) U(1) .
96
23.4 . . .
97
23.5 . . . . . . . . . .
98
23.6 . . . . . . . . . .
98
23.7 SU(2)xU(1) 99
23.8 99
23.9 * . . . . . . . . . . . . . . . 100
23.10 * . . . . . 100
23.11 2011: . . . 101
24
24.1 . . . . . . . . . .
24.2 . .
24.3 2011:
. . . . . . . . . . . . . . . . .
24.4 . . . . . . . . . . . . . . .
. .
. .
. .
. .
102
102
103
103
104
25
105
25.1 . . . . . . . . . . . . . . 105
25.2 SU(5) . . . . . . . . . . . . . . . 106
25.3 . . . . . . . . 106
xiii
25.4 . . . . . . . . . . . . . .
26
26.1 . . . . . . . . . .
26.2
26.3 - . . . . . . . . . . . . .
26.4 - . . . . . . . .
27
27.1 *
27.2 * . .
27.3 SSC * .
27.4 LHC * . . . . .
27.5 * . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
107
.
.
.
.
108
108
109
110
110
.
.
.
.
.
111
. 111
112
112
113
114
28 1
116
29 2
118
125
1.1
- ,
,
.
:
c ~.
,
( ). ,
( ).
, , ,
.
,
, , .
xiv
1.2
:
: - (x), - (y),
- (z).
.
.
t - r : x, y, z.
t
. : . , :
. -
: r |r| = const.
1.3
. ,
, .
, .
1.4
.
(.. ), v
v = r/t, r , t , .
.
(. . ) .
: , e
p. , .
, , .
, , .
, .
(.
[1]), ,
.
,
. , ,
2
= 60 . , , 60 3600 ,
.
.
.
2.1
, ,
. ,
, .
2.2
( )
. :(1 ) ,
, , 360 . : 10 =1 /60.
: 100 =10 /60. ,
2 , 3, 14.
=360 /2 57 ,
, .
2.3
.
.
= 24 . = 60 .
4
.
i = 1 .
3.3
3.1
, *
,
.
. -
.
, .
. .
3.2
, . ,
3 105 /=3 108 /,
1010 . ,
, 109 .
3.4
101
da
101
d
2
10
h
102
c
103
k
103
m
106
M
106
109
G
109
n
1012 T
1012 p
1015 P
1015 f
18
10
E
1018 a
21
10
Z
1021 z
24
10
Y
1024 y
3.5
: 1) /, 2)
/, :
3) , 4) . -
:
v = dr/dt. dt
( )
.
dr
.
,
.
.
R
, : r = vdt.
. ,
,
,
[4].
3.6
.
.
4.1
, . .
, . , ;
,
. , , ,
, .
4.2
c *
-
,
, c 300 000 / (
c=299 792 458 /;
8
).
4.3
, ,
:
E p. , , .
, .
.
, .
, .
, ,
. . -,
,
,
, .
.
4.4
EK :
EK = mv2 /2 = p2 /2m.
, , EK
U . ,
,
U = mgh, m , g 10/2
, h .
, E = U + EK
.
-: .
4.5
,
: 1) ,
, 2)
p, px , py , pz .
, ,
, . (,
, ,
.)
p = mv.
r0 t r t = 0 1 :
(4.1)
1 ,
, .
10
11
r = r + vt
(4.2)
, t
. , .
,
10 ,
10 ,
10 .
10 .
100 .
.
,
c = 3108 /. .
. , ,
- .
.
, , . ( )
, .
:
r0 = (r + vt)
t0 = (t + rv/c2 ),
(4.3)
= 1/
p
1 v 2 /c2 .
(4.4)
, v/c 0 ,
t0 = t. ,
, .
, , ct r .
,
s:
s2 = c2 t2 r2 .
(4.5)
, c,
.
,
,
, . , , t it.
s,
(4.5),
xy, yz, zx,
- xt, yt, zt.
,
x, y, z.
12
13
4.6
4.7
4.8
, , E/c p
-, , , 4-. 4-
, c2 :
m2 c2 = E 2 /c2 p2 .
(4.6)
, ,
m
E = E0 + EK ,
(4.7)
, EK , E0 = mc2
E.
p = vE/c2 .
(4.8)
v = pc2 /E.
(4.9)
,
c. ,
(4.1)
|v| c.
(4.6) - (4.9) ,
, ,
, .
14
.
(, )
m.
m2 = E 2 c4 p2 c2 .
4.9
(4.10)
,
E(p = 0) E0 = mc2 .
(4.11)
, E E0
(4.7) (4.8)
p mv,
p= mv.
4.10
, : m < 1051 . , .
(4.6) ,
: |p| = E/c, (4.9), c.
,
.
4.11
me (108 ) 9 1028 .
, , , :
mp 1, 7 1024 .
15
Lx = ypz zpy ,
Ly = zpx xpz ,
Lz = xpy ypx .
, r
p, L = 0. L 6= 0.
: J = L + S.
,
, () r p, . L
.
:
.
5.1
(5.2)
: .
() , .
. S.
.
L, - r
p :
L = r p,
16
(5.1)
5.2
, ( ) ,
. ,
, , 5 ,
6, : 3 3 = 1 + 3 + 5.
5.3
(5.2) ,
17
:
Nx = ctpx xE/c,
Ny = ctpy yE/c,
(5.3)
Nz = ctpz zE/c,
N = ctp rE/c.
(5.4)
r p ,
N 6= 0. r p ,
(5.4)
ctp = rE/c.
(5.5)
v = r/t, (4.8) (4.9).
5.4
(,
) . ( , .)
.
5.5
,
, , .
, ,
, ,
.
,
L
S L *
L2 = ~2 l(l + 1),
(5.6)
l = 0, 1, 2, ... . l 2l+1
: 1, 3, 5, .... . 5.2.
5.6
,
.
, , , .
,
, .
,
.
, .
,
z. Lz Sz ~,
~ = h/2, h ,
. Lz
Sz Lmax
= l~ Szmax = s~, l s
z
.
:
( s) ( s).
, 12 , .
, , .
, ,
, .
. .
18
19
5.7
5.8
.
.
(. ).
, , , .
,
- ,
.
5.9
m1 m2 m = m1 +m2 /c2 ,
. /c2 .
, ,
.
6.1
~ , .
, ,
() , ,
, .
k, p
:
p = ~k.
(6.1)
k = |k| .
k = 2/.
(6.2)
, ,
20
21
. (,
, .)
, (6.1), E ( ) :
(
= /2.)
.
, ,
.
, .
.
6.2
6.4
E = ~.
(6.3)
,
2
: (r, t), |(r, t)|
, r t. , ,
, , ,
. ,
,
, .
,
, .
(6.8)-(6.10) , ,
.
,
, . ( ,
) e 2, 7 . (
1/2 , ; 1/2 = ln 2 0, 7 .)
,
.
.
6.3
-
,
.
, .
,
. , .
,
. -
22
23
6.5
,
.
. , ,
.
, .
6.6
-) ,
, .
6.8
:
i
py y ~/2,
= 1 (
2 + e,
H
p eA)
2m
(6.4)
pz z ~/2.
, , .
6.7
.
.
?. ( )
?
?. , (
24
(6.5)
- , H
, . , A :
Et ~/2,
px x ~/2,
= H,
t
(6.6)
p
= i~/r . ( )
.
6.9
--
1926 , .
2
2
2
2
2
+
m
= 0.
t2
x2
y 2
z 2
(6.7)
2
+ m = 0.
(6.8)
x x
25
x ,
x . ( )
: x = g x , g
.
A = (, A)
6.10
ieA
x
ieA
x
+m
= 0.
(6.9)
12 :
(
p m) = 0,
(6.10)
p = p = i x ,
4 4:
1
0
0
=
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
1
=
0
1
0
0 1
1
0 0 0
0 0 i
2
=
0 i 0
i 0 0
i
0
,
0
0
0
0
3
=
1
0
0
0
1
0
0 1
1 0
,
0 0
0 0
0 1 0
0 0 1
.
0 0 0
1 0 0
(6.11)
22 , :
1 0
1=
,
0 1
26
, ,
:
0 1
0 i
1 0
1
2
3
=
, =
, =
.
1 0
i 0
0 1
(6.12)
:
1
0
0
0 =
, =
.
(6.13)
0 1
0
( 20) 5 = i 0 1 2 3 , , ,
0 1
5 =
.
(6.14)
1 0
6.11
, .
S. .
.
.
,
t r,
S = Et + pr.
(6.15)
,
S = E0 t = mc2 t.
eiS/~ .
27
(6.16)
S
.
[5].
7.1
:
*
,
, , :
, . , ~=1,054 571 628(53)1034
, 1 , 1 , (53)
.
7.2
XIX
, .
1 2 c2 .
: 1
=1 1 . , ,
,
.
28
29
7.3
- *
,
, .
- 1 . : -,
-, -, -, - (1 = 103 , 1
= 103 , 1 = 106 , 1 = 109 , 1 =
1012 ). ,
1,61019 , , 1 = 6,21018 .
~ = 6, 58211899(16) 1016 .
7.4
, c, ~ = 1 *
,
c, ~.
, ..
c, ~ = 1. , c = 1, ,
. ,
-: 1 =1,781036
, me = 0, 51 , mp = 938 0.9 .
r t.
7.5
. c, ~ = 1
. ,
. ,
, ,
.
30
8.1
,
.
mp , me
-e,
+e.
, r,
U = e2 /r = ~c/r,
(8.1)
= e2 /~c 1/137.(, e = 1, 6
1019 (. 7.3),
(. 12.4).)
, , .
.
31
8.2
, . ( .)
:
.
,
, ,
, .
.
,
, ..
. ( ,
, ,
, . , , ,
, .)
8.3
.
() .
:
n = me c2 2 /2n2 ,
(8.2)
8.4
,
, .
.
mH = mp + me 1 /c2 .
8.5
n,
l, l n 1. . , ,
, , ,
( )
l 1. l = 0
,
.
r, p v . ,
n,
( l) .
8.6
L S *
n ,
1
. n,
.
1 = me c2 2 /2 = 13.6 .
.
n l ,
z. 2l + 1 : lz =
l, l 1, l 2, l + 2, l + 1, l;
: sz = + 12 , 12 .
32
33
z ,
. ( lz
ml , sz ms .)
8.7
,
.
9.1
(., , [6]) .
, , (e, , p) , ..
.
, : mn mp 1.29 .
, .
,
, ,
.
, 34
35
,
.
A. .
Z.
.
, Z.
9.4
9.2
. , 12 . ,
.
9.3
, , ,
: 1)
n, 2) l, 3) ml , 4) ms . , n
1, 2, 3,.... l
0 n 1. l = 0, 1, 2, 3 s, p, d, f . ml
2l + 1 l +l. ms
: 12 , + 12 .
, s, p, d, f
,
. XIX
.
.
,
1868 , .
36
(
, 1s,) : 1 H (1s1 ) 2 He (1s2 ).
,
Z; , l,
n; ,
.
9.5
( 1s, 2s2p)
: 3 Li (2s1 ) 10 Ne (2s2 2p6 ). , s
, p
. (
(3s3p) :
11 Na (3s1 ) 18 Ar (3s2 3p6 ) .
9.6
( 4s3d4p)
: 19 K
(4s1 ) 36 Kr (4s2 3d10 4p6 ). (
5s4d5p)
: 37 Rb (5s1 )
54 Xe (5s2 4d10 5p6 ). ,
4p 5p ,
3d 4d.
9.7
( 6s4f 5d6p)
:
37
55
s2 d1 ,
f . ( 57 La 71 Lu) , ,
( 89 Ac 103 Lr).
18, 32 : 32 = 18 + (14 = 15 1).
9.8
8 18
18 .
I
VIII (. [6])
. ( VIIIB
8,9,10.) (IA) ,
.
(IIA) -
.
(IIIA), (IVA), (VA), (VIA) ,
, , , . (VIIA)
,
. ,
() (VIIIA)
,
.
2-17.
3-12.
3-12
( IIIB, IVB, VB, VIB, VIIB, VIII, IB, IIB).
, 15 :
38
39
10.3
1
30
.
.
2,71025 .
[7].
10
10.4
, . (H2 , O2 ,
HCl, H2 O, CO2 ) ( ).
.
. ( ), t. t=0 , 100 .
, .
= 3 kT , E
: E
2
, T
(T = t + 273), ( K), k
: k = 8, 62 105 / .
c, ~, k
.
10.2
10.5
10.1
:
, O2 , N2 , CO2 , H2 O.
, Ne, Ar,... .
.
.
.
,
. , c, ~, k,
. ( c , , .) c,
,
~, , .
40
41
k,
. (
, k .) ,
,
( ) .
: , ..
,
.
()
. , .
10.6
/ .
:
. :
=14 ,
4 He (=2,17 ) 3 He ( 103 K)
.
.
. , .
. -,
, .
, SiO2 .
NaCl. ,
Hg,
.
, .
, . , .
. .
10.8
10.9
, ,
1911 .
4 .
1938
. 2
.
100 ,
. 1986 ,
, 30 .
125 . 1957 .
,
42
43
10.7
. (
.)
10.10
,
,
, , . ,
, ,
, .
.
11
11.1
:
,
. ().
11.2
. . 1920-
, 1940-
,
.
44
45
11.3
40-
2s 2p .
8,
: 1s
31 /4. , 2s , 2p,
1058 .
,
3 1 .
11.4
,
,
, ,
.
( , )
, , , . :
( ) . ,
. .
.
46
11.5
*
e
. 11.1:
, .
. ,
. 4-
.
; 4- p
: p2 E 2 p2 = m2 . ( , c = 1.)
,
.
,
.
. 11.1 4- q, , ,
.
q 2 6= m 2 = 0. (,
, .)
. ,
,
47
11.6
, ,
90 . ,
, .
, .
?
p
. 11.2:
,
.
( ,
2mp c2 .)
p
e+
. 11.3:
48
e+ , p .
1949 .
.
11.7
1926 . 1930 ,
12 . .
1940 . ,
.
, .
, ,
1930 .
, . (, ,
,
, .)
11.8
,
, . . 11.4
. (,
,
, .)
49
11.10
: g-2
g2 6= 0. 11.6 ,
g 2.
.
. 11.4:
,
, .
11.9
es~/2mc, e, s, m , , g.
. 11.6:
11.11
, 11.7,
. .
. 11.5:
,
11.5, g=2.
. 11.7:
50
51
-
, ..
q 2 .
q 2
. , q 2
, = e2 /~c, q 2 ,
(q 2 ).
.
11.12
, ,
(q 2 ) q 2 = 0.
.
12
12.1
? *
, , . . , , , .
,
. ,
, ,
.
, ,
, (,
-), - -
.
52
53
12.2
.
,
.
. (. 6.1.)
12.3
E , ..
D :
D = E,
(12.1)
.
H B :
B = H,
. XIX ( ) 0 0 = 1/0 c2 ,
. , , , . , 0
0 .
. 0 . c=1 0 = 0 = 1. (.,
[8],[9]). .
[10]
0
.
, ,
. ,
. !
(12.2)
.
0 = 0 = 1.
c
v=
12.4
(12.3)
,
, 54
55
, , ,
3,9 .)
( 10 750 ) 400 .
.
,
.
13
, ,
,
13.1
: ,
( ).
, .
, , ,
.
13.2
13.3
30 , . ,
3000
.
.
13.4
300
, .
700 ,
4500 , 6400
.
.
( .
. [11], 6: .)
,
. 6 103 , 61024 .
1,51021 , ,
4000 . (
1,5108 2 , 3,6108 2 , 0,9 ,
(.. , ),
. -
56
57
13.5
, , ,
23 270 (.
7 [11]).
13.6
m1 m2 ,
r ,
:
U = GN m1 m2 /r,
(13.1)
GN = 6.7 1011 3 1 2 .
13.7
, , ,
13.8
.
,
,
, , . ,
,
, . (
. .) , :
(1010 ).
, , ,
.
, ,
. M = 2 1030 ; R = 7 105
. 150106 . 500 .
(..).
30 /. ( -
, ,
.)
80 , 380103 .
300 ,
5 , .
, ,
.
,
.
200 / 25
. , ,
4.4 (
.)
9 .
, , 700 000.
250 .
100 , 7
,
58
59
13.9
, , ,
1, 4 1011 M , :
100 M (. [11]). , M , 1010 .
13.10
.
, ..
. , 1 =2105
..=31013 =3,3 . 1 ()
3,3 . 1 () = 3, 3
106 . 1 ()=3, 3 109
.
13.11
, , ,
. ,
.
.
. . 16.4.
,
,
,
.
.
,
,
. ,
, . , ,
1987 SN1987A.
,
, . 1.4 , .
1,4
(. 15.3)
60
61
14.3
E, ,
q v ( c = 1),
14
14.1
200
. (, SN1987.)
2
,
.
350 .
1022 1023 [12].
14.2
1929 , , :
v = Hr, v , r
, H .
, H 70 / . 1/H 15
. ,
,
62
1+v
E 1v
,
q E 1v
1+v .
14.4
, ,
, .
1960 . ,
. ,
, , , , ,
. , , ,
.
.
[13]. ,
,
.
14.5
-.
63
.
,
: .
, ,
.
.
-
.
15
15.1
15
,
. . ,
. ( , 105 ,
.) ,
.
, () ()
, .
15.2
T t
4 3 GN T 4 t2 1,
(15.1)
65
t , T (
. 27.1
[14]).
T 109 K 0, 1
, ( 109 ) , .
[15]. ,
, .
15.3
CMB
300 000 1
.
, 2, 3 104
2, 7 .
(Cosmic Microwave Background
CMB) 1940 1965
.
15.4
(.
).
, ,
.
15.5
, 1998 , , - .1 ,
.
, ,
.
1930 , ,
. , ,
,
, . 1960
,
,
(. ).
1
2011 .
66
67
,
g ,
.
16.2
16
16.1
:
*
,
, (, 1916). ,
,
.
1) ,
1919
,
.
2)
, 1960 .
3) ,
XIX .
, ,
68
, , , ,
(),
(). ,
2, ,
, 1.
. ,
,
, ,
GN 6, 7 1039 ~c5 2 .
,
, ,
.
,
, - ,
.
16.3
GN , ,
m2 .
, . , 69
,
.
,
, , -
.
.
1908 , 1905 -. 1915
-
.
,
,
( , ). ,
, , (.
).
g .
16.4
g
r m, 1916 ,
g00 = (1 rg /r)
(16.1)
grr = (1 rg /r)1 ,
(16.2)
rg :
rg = 2GN m
70
(16.3)
rg 3 , rg 1 .
, .
, .
: , ,
rg , .
.
16.5
,
, .
, ..
.
, ,
: .
.
,
, .
,
,
.
16.6
XIX , ,
,
71
GN , ~ c, :
mP = (~c/GN )1/2 .
(16.4)
17
17.1
, *
XIX XX ,
, , . , -
, - , - ,
.
17.2
1910 , - ,
.
10 , , .
, , .
, -,
--.
72
73
17.3
.
: +1/2 -1/2.
SU(2). 2 .
17.4
- . , ,
. - n
p. 1930- ,
e
( ):
n p + e + .
17.5
(17.1)
1930 . 1934 , - :
n
p e GF /(~c)3 = 1, 16637(1) 105 2 .
74
: + p e+ + n.
, , 1956
.
17.6
1930-
.
,
, .
1942
1945 .
17.7
1930- ,
, ,
.
,
. ,
. 1953
.
17.8
, .
,
.
75
18
18.1
, ,
. ,
1912 . 1932 ,
, , , , ,
.
,
.
18.2
, : E
m E/mc2 .
,
.
,
,
, , .
, ,
.
18.3
1947
- 140 . ,
+
, ,
. 1935 .
.
, 0 .
1950- . 135 /2
. (T3 = +1, 0, 1) ,
. 1949
,
( ) .
1938 ,
- 105 /c2 , , , ,
,
. , -
, ,
K- 500
. , -
76
77
18.4
: 0 , + , .
,
( ),
( ). K + , K 0
0 .
K , K
K-
-K- ,
.
18.5
Q = T3 + B/2 + S/2,
19
(18.1)
Q , T3
, B ( +1 ,
-1 , 0 ), S .
,
, K- +1,
K-
0 -, - -1,
- -2.
19.1
1950-
.
1952
++ ,
+ , 0 , 1230 ,
.
1955 p.
n
.
19.2
1956 , -, ,
78
79
0 , (.
[16]).
19.3
1957-58 ,
,
p, n, ,
( ).
. ,
.
. ,
SU(2) , , .
, SU(3).
,
.
, , ( ),
, ,
( ).
,
0 - . - 548
1961 . -
K-
SU(3) , ,
. 0
1964 . 958 .
SU(3) .
19.5
1961 :
- m 770 , - m 780
m 890
, K K
- m 1020 .
19.6
,
12 : (m 940 )
( (m 1115 ), (m 1200
), (m 1320 ).
19.7
1960 - m
+
1230 32 + m 1385
c
m 1535 . - 1962
+
m 1685 J P = 32 .
1964 .
80
81
19.4
19.8
, 1962
1962
.
19.9
1964 -
u, d, s (+2/3 u -1/3 d s)
1/3.
SU(3) . , , uuu
++ , ddd , sss .
uud , udd, 0 - uds.
20
20.1
,, *
K- 1956
: , , .
, .
:
1.
.
(
Charge conjugation ).
2. ,
. ( 180
.)
(
Parity ).
r p ( ),
82
83
( ) L S
( ).
3. . ( Time reversal).
:
, .
,
.
1956 ,
, 1964 ,
- (. ).
-, ,
-.
- .
.
20.2
1956 K + -
-
.
, , 1957 ,
.
20.4
1957 ,
.
20.5
1955
-. , ,
, , ,
.
- 2
.
-.
.
.
20.6
V-A
, .
1958 , -,
,
V-A
.
, e (1 +
5
)e , e , e
, e e V ,
-
e 5 e - A . -
84
85
20.3
,
n
p p.
du
su.
, , E mc2 , ,
. ,
.
.
, , . m.
20.7
KS0 -.
20.9
-
, .. ,
, , .
, , ,
. , , ,
. .
.
. ,
,
ABCD
ABDC. ,
. (
%) 1904 . ,
.
20.8
1964 KL0 + .
, KL0 -, +
-, , . , +
86
87
u
d
e
e
21.4
21
,
?
21.1
, : u, d, s- c, b, t-.
, c-,
1974 . , b-
1977 . ,
t 1995 .
21.2
: e, , e ,
1975 ,
.
c
s
t
b
1967 ,
: W + , W Z 0 , . W -
-. Z-
.
1973 .
, 1983
W - Z-.
, .
H.
H-
LHC.
21.5
1/2:
1972
,
g.
.
88
89
21.3
21.6
, : 2
; 1 (, ); ,
0 .
22
22.1
SU(3) *
( )
. ,
, .
.
, SU(3) , ,
u, d, s.
, .
22.2
, 6 1/3
+2/3 u, c, t
90
91
-1/3 d, s, b. : , ,
.
: , , . ,
.
,
. .
.
22.3
, : 8 = 3 3 1.
++ . .
( ) .
-
.
22.4
. ,
.
, , ,
.
22.6
, (u, d)
, .
: .
. ,
(CAC Conserved Axial Current). , .. -
- - .
, , , 7 5
-, .
.
(PCAC Partially Conserved Axial Current).
22.7
q = u, d, ,
mq /F = m2 /m2 ,
(22.1)
, ,
, .
F = f / 2 93 ,
.
19
[3]. ,
10 .
, , u d-.
92
93
22.5
22.8
,
s- ms 100 . c- mc 1, 3 ,
b- mb 5 , t- mt 170 .
22.9
. (.. )
. [17].
23
23.1
,
W -. mW 80 . ,
Z 0 -. mZ 91 . mW /mZ = cos W
W ,
. GF (.
17.4)
W -:
GF = / 2m2W sin2 W .
(23.1)
,
W -.
sin2 W 0, 22.
94
95
23.2
SU(2) U(1)
, e
W + , W , W 0
B 0 . W -
SU(2),
B- - SU(2) U(1).
,
(
20), , , T3 =1/2 L T3 =-1/2 eL ,
: T (R ) = T (eR ) = 0.
, W - T , B 0 -
Q T3 , 0 R , -1
eR , -1/2 L eL . , , g1 g2
sin W cos W .
23.3
Z-
SU(2) U(1)
A = B 0 c + W 0 s,
(23.2)
Z = B 0 s + W 0 c.
(23.3)
Z- .
B 0 = Ac Zs,
(23.4)
W 0 = As + Zc,
(23.5)
96
s = sin W
c = cos W .
, eL
(B 0 s + W 0 c)/2 =
(Ac Zs)s/2 (As + Zc)c/2 =
Acs Z(c2 s2 )/2, (23.6)
eR
B 0 s = Acs + Zs2 .
(23.7)
,
. ,
, -cs. Z-
s2 14
14 .
W - , ,
c.
23.4
, (e , e) :
( , ) ( , ), .
,
:
(u, d), (c, s), (t, b),
1,
,
:
97
mt
.)
23.5
23.7
, , ,
, . , W Z- , ,
. , SU(2)xU(1),
, , .
23.6
V () = 2 (||2 2 )2 .
+
=
,
(23.8)
0
, ||2 = + + + 0 0 , ,
.
,
3/4
=2
1/2
GF
= 174 .
SU(2)xU(1)1
:
0
=
.
(23.10)
+
W Z:
, , . ,
; .
23.8
SU(2)xU(1)
,
.
: , W - Z-
H,
:
mW = g2 / 2 = 2/ sin W ,
(23.11)
(23.9)
mZ = mW / cos W ,
(23.12)
. .
(, t- 1722 !
, , .
98
99
23.11
mH = 2.
(23.13)
,
f , f
, .
1013 , 3 106 , t-
. ,
, ,
.
23.9
2011:
LHC ( ATLAS CMS) Tevatron
( CDF D0)
2011 [18],[19],[20]
- 2011
[21]. .
. .
SSC,
.
23.10
, ,
LHC .
.
, , ..
,
1 . 10
.
LHC 27 ,
3,5 . (
2010 . 2014
7 .)
100
101
24
,
24, 25, 26
, .
, ,
.
,
.
(Supersymmetry, SUSY) 1971
. ,
, . ,
, .
24.1
Q,
1/2. , , Q
, 1/2.
102
,
. , , .
, .
,
a.
, SUSY.
:
+ QQ
+ QQ
= 2p ,
[Q, Q]
(24.1)
p , . ,
, ,
-.
,
.
24.2
i(1 i N ),
. N =
4. N =4-.
J=1, J=1/2
J=0.
.
24.3
2011:
(
) ( )
103
M [19], [20], [21].
24.4
SU(2)
U(1) 1019 ?
, ,
(. 27), .
.
25
, ,
,
-
? ,
? ,
?
- ?
25.1
,
1019
.
,
2
GU = gGU
/4 1/40
104
105
(25.1)
1032 . (
Grand Unification.)
25.2
GU
SU(5)
SU(5) .
: 5-
10-. , 5-
(3dL , e
uL , e+
L );
L , L ), 10- (3dL , 3uL , 3
L , 3 .
SU(5) 52 1 = 24 . , W + , W , Z
.
X Y 1015 . X 43 ; 5-
d-
. Y - 31 ; 5-
d-
25.3
1032
, SU(5)
.
25.4
:
SO(10) E8 .
, , ,
.
.
.
10- X
Y . X u-
u
- , Y -
u- d-
.
, X uu Y ud d.
e+ d,
+
, p e n .
, . p e+ 0 ,
p e+ + , n 0 , n e+ ..
. 1030
.
106
107
, l lP = 1/mP 1035
( ) m2P ,
mP .
(
mP ) .
mP .
,
, , : , . ,
( )
1 1/2. ( )
2, 3/2, 1, 1/2 0.
26
26.2
16
( 10 )
,
.
.
N =8 : 1 2, 8 3/2, 28 (= 87/12)
1, 56 (= 8 7 6/1 2 3)
1/2 70 (= 8 7 6 5/1 2 3 4)
0; 128 128
.(,
,
.)
C 1980- , ,
.
( 1990- ) , r
t ,
. 1919
,
. ,
, .
1920-
,
,
108
109
26.1
26.3
1990- ,
,
-. , , , .
- .
26.4
(1872-1934) -,
, .
, -
(dS), . , - (AdS).
AdS5 , .
Theory of Everything (TOE). ,
,
-.
110
27
27.1
, ,
, . ,
( )
, ,
. , ,
, . , ,
, , -
, .
: ,
, ,
.
.
.
, 111
, , , E = mc2 ,
(.
[25] [26]).
27.2
, , ,
.
. ,
. ,
, , ,
.
.
27.3
SSC *
,
.
1990 III.12
- : 1)
UNK (3 , 1995?), 2)
LHC (8 , 1996?), 3) SSC (20 , 1999),
. . SSC,
20 ,
.
87 112
.
,
, , , . ,
,
,
. 1993
1994
,
(. [22],
- ).
[23] , SSC . 2011
SSC(LHC)(. [24]).
SSC
,
3 .
(1985 - 2011) .
1 .
27.4
LHC *
( ),
LHC. .
,
LHC.
. , LHC ,
1 . , W -
Z- , 1 ,
- ,
.
113
SSC . ,
,
,
(.. ) .
, .
27.5
,
, .
- .
. ,
,
.
, , .
, ,
, ,
, ,
, .
, .
.
. (. [27],[28])
. , (TOE Theory of Everything)
, [29] ,
114
.
.
c ~
, . ,
, .
, ,
. ,
.
115
28
,
,
.
:
, .
.
, , , . ,
, -.
22 2011
[30], , v
c. [30], (v c)/c =
2, 48(0, 28)[0, 30] 105 ,
,
. [30] 730 CERN
Gran Sasso 60,7(6,9)[7,4] ,
c.
20 .
, ,
GPS
CERN.
,
, ,
. , , c. ,
116
117
29
2
, ,
.
, ,
,
, , ,
, . ,
, .
,
.
118
119
http://indico.in2p3.fr/materialDisplay.
py?contribId=954&sessionId=16&materialId=
slides&confId=5116
http://indico.in2p3.fr/materialDisplay.
py?contribId=955&sessionId=16&materialId=
slides&confId=5116
[20] All talks at the Grenoble Conference
http://indico.in2p3.fr/
contributionListDisplay.py?trackShowNoValue=
1&OK=1&sortBy=number&sessionShowNoValue=
1&selTracks=0&selTracks=1&selTracks=
2&selTracks=3&selTracks=4&selTracks=
5&selTracks=6&selTracks=7&selTracks=
8&selTracks=9&selTracks=10&sc=21&selTypes=
4&selSessions=6&selSessions=8&selSessions=
9&selSessions=10&selSessions=11&selSessions=
13&selSessions=14&selSessions=3&selSessions=
1&selSessions=12&selSessions=15&selSessions=
16&order=down&confId=5116#contribs
[21] M. Peskin, Summary talk at Lepton-Photon 2011
arXiv:1100.3805
[22] President William J. Clinton on SSC (June 1993)
http://www.presidency.ucsb.edu/ws/index.php?
pid=46703#axzz1UqKNr5Bs
122
123
(LHC)
,
,
,
,
,
(SSC)
CERN
(Centre) Organisation Europeen de Recherche Nucleair
CAC conserved axial current
PCAC partially conserved axial current
, 59
-, 73
1/137, 31
GU , 106
-, 73, 74
-, 74
, 54
0 , 55
, 2
-, 73
-, 26
, 54
0 , 55
-, 27
, i
s, p, d, f , 36
c , i
c , 1
c , ii
C , 83
CAC , 93
CMB Cosmic Microwave Background, , 66
CPT-, 84
124
125
e , 2
E8 , 107
GPS, 116
~
~
~
~
, i
, ii
, 1
, 18
i , 7
LHC, 113
LHC , 100
p , 2
P () , 84
PCAC , 93
SO(10), 107
SSC , 100, 113
SU(5), 106
supersymmetry, 102
SUSY, 102
T , 84
TOE Theory of Everything, 110, 115
UNK, 113
V-A , 85
W-, 95
X- Y- SU(5), 106
Z-, 95
, 9
126
, 92
, 124
, 17
, 39
, 39
, 42
, iv
, iv
, 110
, 103
, 103
, 46
, 48
, 46
, 37
, 58
(..), 58
, 3
, 31
, 113
, 46
, 105
, 59
, 38
, 20
X Y SU(5)-, 106
, 65
, 43
, 68
, 105
, 2
, 32
, 69
, 47
, 57
127
, 57
, 36
, 25
, 21
, 21
, 23
1/2 = ln 2, 23
, 37
, 40
, 59
, 59
, 25
-, 64
, 36
, 24
CP , 85
, 85
n
-, 32
- , 36
- , 32
- , 36
, 112
, 92
, 60
, 68
, 70
, iv
, 41
, 41
--, 30
, 43
, 24
, 3
, 27
, 81
, 110
, 109
, 20
, 29
- , 50
- ,
50
- , 52
-
, 51
- , 47
- , 49
, 47
, 8
, 42
, 109
, 21
, 40
, 4
, 5, 10
- ~=1, 30
- c=1, 30
, 57
, 42
, 43
, 40
, 59
, 58
, 57
, 87
128
129
, 42
, 74
, 74
, 35
, 2, 17
, 11
, 8
, 13
, 32
, 65
, 32
, 50
, 40
, 32
, 46
-, 109
, 99
, 37
, 64
, 44
~, ii
, 19
, 112
, iv
, 69
, 10
, 93
, 93
SSC LHC, 113
, 66
, 8
, 26
, 7
, 40, 42
, 31
130
, 41
, iv, 58, 69
GF , 95
, 62
c ~ , v
, 26
, 110
, 60
, 63
, 63
, 59
, 110
, 37
, 42
, 42
, 37
, 94
, 92
--, 30
, iii, 45
, 39
, 39
, 25
, 37
, 12
, 58
B, 54
, 44
c, 10
, 58
, iv, 109
M , 58
m0 , iii
, 15
, 15
131
, 15
, 15
, 2
, 47
, 94
, 93
, 109
, 2
, 2
, 8
, 26
, 27
, 110
, 42
, 70
, 12
, 110
, 80
, 80
, 40
, 49
, 60
-, 110
N =8 , 108
--, 30
-- , 30
, 84
, 32
, 32
, 74
, v
, 2, 10
, 2, 10
, 81
, 116
, 25
, 25
, 25
, 63
, 24
, 16
l, 36
l , 33
, 18
, 68
, 43
, 43
, 43
, 37
, 95
, 35
, 61
10 , 12
, 37
, 12
, 87
, 84
, 60
, 36,
37
, 35, 120
, 44
, 59
, 58
, 111
() , 26
, 32
, 46, 48
, 49
, 100
132
133
, 42
, 51
, 44
, 3
, 10
, 31
, 58
, 12, 13
, 13
E = mc2 , 112
E = mc2
, iii
, 27
, 27
, 42
ml , 33, 36
, 33
ms , 36
, 95
- AdS, 110
, 12
dS, 110
, 2
, 12, 13
, 2
, 17
, 12
, 61
- , 109
, 37
, 4
, 58
- r, 2
, 38
, 11
134
,
, c = 1, 30
, 106
, 58
, 47
, iv
, 44
, 42, 43
, 37
, 43
, 116
, 43
, 60
, 9
, 38
, 37
SU(5), 106
, 59
, 29, 55
, 3
, 23
, 2
, 58
?, 111
E 2 /c4 p2 /c2 = m2 , ii
, 21
, 24
, 10
, 10
, 93
, 19
, 16
, 103
Q , 102
SU(2)xU(1), 99
, 41
135
, i
, 42
, 7
, 38
, 102
, 109
, 66, 87
, 67
, 35
, 40
, 42
, 40
, 41
, 57
, 36
, 18, 20
, 18
, 37
, 68
, 2
: e,,p, 2
--, 30
, 113
, 4
, 95
, 113
, 32
, 32
, 26
, 25
, 25
, 40, 43
, 20
, 32
136
, 44
E0 = mc2 , 14
, 102
, 2
, 38
, 92
, 92
, 38
, 59
, 100
, 61, 64, 70
-, 22
,
37
, 13
, 7
n, l, ml , ms ,
36
, 41
, 38
, 109
- , 38
, 38
-, 30
, 12
, 58
, 44
, 116
D, 54
, 2
-, 11, 29
, 95
, 20
137
, 2
, 10
, 13
E0 , 14
, 20
, 58
, 58
, 57
138