Professional Documents
Culture Documents
EPİSTEMOLOJİ
EPİSTEMOLOJİ
html
EPSTEME LOGOS
nsan doal olarak bilmek ister! Aristoteles
BLME BLM
Empedokles
Anaksimenes
Anaksimandros
Thales
LK DOA FLOZOFLARININ LGSN BLEN ZNE DEL,BLGNN KONUSU OLAN NESNELER DNYASI EKMTR.BU YZDEN LK YUNAN FLOZOFLARI DOA FLOZOFLARI OLARAK ADLANDIRILIR.
biliyorum.
nanyorum.
Niin biliyoruz?
ACABA BU KADAR EY NASIL BLYORUM?
isteyen bir varlktr,bu nedenle kendisini, evresini ve olup bitenleri alglar. Akl sahibi her insan ,bilme eyleminde bulunur.
PEK BU EYLEM NASIL GEREKLETRYORUZ?
Bilgi,znenin nesneye dair yargsdr. rnein,ben bir zne olarak elmann krmz olduunu dnyorum. BLG Soranlara da Elma krmzdrdiyorum. AKTI te elma ile krmz kavramlar arasnda bir iliki kurdum.Kavramlar birbiriyle ilikilendiren bir ba vardr.Bu ba salayan unsura bilgi akt(edimi-eylemi) denir Elma krmz dr.
szck szck
nerme eki
alg,dnme,anlama,aklama
gibi bilgi aktlaryla(eylemleriyle)yneliriz. zne: Bilen,dnen varlk,subje,bilgide aktif olan taraf. Nesne: Bilen znenin bilmek iin yneldii ey.
Alg Akt: D dnyay alglamamz salar. Dnme Akt: Alg aktndan gelen bilgiler duyularn bilgisiyle snrlyken dnme akt hem bu bilgileri hem de saylar,kavramlar,geometrik ekillergibi soyut kavramlar bilmemize olanak salar. Anlama Akt: rnein Gzlerinden ok mutlu olduunu anlyorum cmlesinde olduu gibi gerekleen durumun neden olduunun kavranlmasn salar.
GNDELK BLG
TEKNK BLG
FELSEF BLG
BLG TRLER
SANAT BLGS
BLMSEL BLG
DNSEL BLG
BLG TRLER
1. Gndelik (Ampirik, Dzensiz) Bilgi:
Bunlar gnlk yaam kolaylatran bilgilerdir. Bu bilginin kayna duyu ve deneyimlerdir; geerlilii ve doruluu kiisel deneyime dayanr; belli bir yntemle elde edilmemitir; genel geerlilii yoktur; tesadflerle veya bakalarndan grmekle kazanlmtr. Subjektiftir. Deneyimler sonucu elde edilir. Genel geer deildir. Aklla deil sezgiyle temellendirilir. Sistemli deildir. -Yaam kolaylatrr.
2.Dinsel Bilgi:
Suje ile obje arasndaki ban inan yoluyla kurulduu bilgidir.Yani varl inan araclyla kavrar. Eletiri ve deime kabul etmez. Ortaya koyduu retilerin,inanan kiiler tarafndan aynen kabuln ister ve bu nedenle phe kabul etmez,tereddtsz iman ve inanc gerektirir. Kural koyucudur. Burada ileriki konularda kullanacamz Tanrya ilikin
TEZM(TANRICILIK)
Bir Tanr veya Tanrlarn
TEZM(TANRICILIK)
Deizm:Bu gre gre dnyadan ayr,akn dnyay yaratan bir Tanr vardr.Ancak bu yaratmdan sonra Tanr artk dnyaya mdahale etmemitir. Bu kuramn temelinde 17.yyda doa bilimlerinin muazzam geliimi yatar. Bu yzylda Galile,Kepler,Newton gibi doa bilginleri sayesinde bilim adamlar ve filozoflar doay artk bir defa yaratldktan sonra kendi kendine yeterli bir makine rnein tkr tkr ileyen bir saate benzeyen birey olarak grmeye baladlar.
Kepler
Galileo
Newton
DEZM
DEZM
EVREN BR SAATSE TANRI BU SAAT YARATAN BR SAATDR.
Panteizm(Tmtanrclk):Bu gre gre Tanr,Evrenden ayr veya ona akn bir ahs deildir;Ya evren btn bakmndan Tanrdr veya evrendeEtkide bulunan gler,kuvvetler Tanrnn kendisiniOluturur.Tanrhereydir,her yerdedir veya hereydedir. Bu gr slam dnyasnda Farabi, bn-i Sina Bat dnyasnda Spinoza, Hegel tarafndan savunulmutur.
Spinoza
Farabi
bn-iSina
PANTEZM
Ateizm(Tanrtanmazclk): Tanrnn varolmadna, varolamayacana inanma ve bunu savunmadr. Ateist filozoflarn bu gr savunmalarnn eitli nedenleri ve gerekeleri vardr. Bunlar iinde de zellikle ahlaki gereke,yani evrende ktnn veya acnn varl en nemli gerekedir.
3.Teknik Bilgi
Teknik, doadaki nesneleri bir amaca ynelik olarak ara haline getirmektir. Tekniin amac insan hayatn kolaylatrmaktr. Tekniin geliimi ile bilimin geliimi arasnda sk bir ba vardr. Teknik bilgide sje obje ilikisi, bilim bilgisini de uygulayarak hayat kolaylatrmak amacyla kurulmaktadr. nsanlara yarar salar. nsann yaamn kolaylatrr. Ara gere yapmna ve kullanmna dayanr.
4.Sanat Bilgisi :
Sanat,gzeli arama ,bulma veya onu yaratma anlamna gelen bir etkinliktir. Doada var olan nesneleri estetik bir duygu uyandracak ekilde yorumlama ve hazza ulama abasdr.
Yaratc hayal gcne dayanr. Sanat sanatnn dnyasn ve onun gerekliini bize anlatr. Bu gerek hi phesiz bilim ve felsefede allagelen anlamda nesnel ve evrensel bir gereklik deildir.znel ve kiisel bir gerekliktir. Sanatnn amac bize bir ey bildirmek deil bir ey telkin etmek bizde bir duygu bir heyecan uyandrmaktr. Sanatta ama gzele ulamaktr. Sanat eseri biriciktir ve orjinaldir.
M M O D O E R D N E S A R N N A T M S M M
A N A T
5. Bilimsel Bilgi
Evreni, toplumu ve insan aratrma konusu yapan, bu aratrma konular zerinde gzleme, deneye ve akla dayanarak yntemli bir ekilde elde edilen dzenli bilgiye bilimsel bilgi denir. Alan ok genitir. Konularn neden-sonu ilikisine gre aratrr. Konusu ve yntemi bakmndan e ayrlr.
Bilimin zellikleri
Tmevarm yntemini kullanrlar.
Yasa ve genellemelere ulamaya alrlar. Evrenseldir. Nesneldir. Kesindir, dorulanabilme zellii vardr. Birikimli olarak ilerler. Akl ve mantk ilkelerini kullanr. Uygulanabilir. Deiebilme ve kendini yenileme zelliinesahiptir. Olgusaldr.
Felsefe Bilgisi
Felsefe deyimi Yunanca bilgelik sevgisi anlamna gelen Philosophia deyiminin arapalam eklidir.imdi kelimenin kk anlamnn iaret ettii gibi felsefe,bilginin (Yunancas episteme) ve bilgeliin (Yunancas sophia) kendisi ,ona sahip olma iddias deil,bilginin,ancak bundan daha zel olarak bilgeliin sevgisidir. Bilgelik ,bilgiden ok daha iddial ve zengin bir kavramdr.Bilgelik en basit ifadesiyle,kendisine sahip olana mutluluk ve kurtulu salayaca hayatna anlam ve deer kataca varsaylan anlaml ve deerli bilgidir.
Filozoflar ounlukla,bir kada boyal kalemleriyle geliigzel izgiler izip,yetikinlere bu nedir diyen ocuklara benzerler.
Wittgenstein
Neden felsefe kimilerine ba ars verir,kimilerinin kafasn kartrr,kimilerine de ykc ve tehlikeli gzkr?
DORULUK(HAKKAT)
GEREK(REALTE)
Hakikat
ile
Gereklik
DORULUK LTLERMZ
UYGUNLUK TUTARLILIK DENEYE DAYANMA FAYDA SALAMA OLGULARA DAYANMA SEZGYE DAYANMA TANRIYA DAYANMA UZLAIM AIK SEKLK
DORULUK LTLERMZ
UYGUNLUK:Doruluk,bir iddiann nesnesine
uygun olmasdr.Deiik bilgi trleri,farkl doruluk ltne sahiptir.
Bilimin nermeleriyle metafizik nermelerin doruluk ltleri deiiktir nk nesneleri farkldr .Olgulara dair bilgilerin doruluunu arayabiliriz. Bu durumda doruluk ltmz uygunluk olur.Fakat olgusal olmayan ,d dnyada gerekliini duyumsayamadmz birok eye dair bilgimiz vardr.Felsefi,dini,ahlaki bilgiler.Bu bilgilerde arayacamz ey doruluk deil tutarllktr.
TUTARLILIK:En az iki kavram arasndaki nermeden kurulmu bir felsefi sistem,bu kavram ve nermeler arasnda kurulan ilikiler anlam vebiim bakmndan bir eliki iermediinde tutarl olur.
BU BAKIMDAN MANTIKSAL DORULUKLA OLGUSAL DORULUK FARKLI EYLERDR MANTIKSAL DORULAR HERZAMAN DENEY VE GZLEMLE SPAT EDLMEK ZORUNDA DELDR.
MANTIK DORUSU
BTN HAYVANLAR UAR FL DE BR HAYVANDIR O HALDE FL DE UAR
BLG DORUSU
YUNUSLAR BALIKTIR
YANLI
NK YUNUSLAR MEMELDR!
DENEYE DAYANMA:
Bir bilgi deney ve gzlemle elde edilmise ve bilginin ierii gzlemlenen nesneye uygun dyorsa bu bilgi dorudur.
Bu tr bilgiler bilimsel bilgilerdir.
FAYDA SALAMA:
Bir bilgi ,gndelik yaamda ie yaryor sorun zyor,bir fayda salyorsa dorudur. J.Bentham ve J.S.Mill,bu gr savunmutur. Bu gre faydaclk (PRAGMATZM) denir.
OLGULARA DAYANMA: Yanlzca yeri ve zaman belli olan ,duyu organlaryla alglayabildiimiz varlklara dair bilgilerimiz dorudur. bilgilerimiz varlklarla rtyorsa dorudur. Buna olguculuk (POZTVZM) denir.
Sezgiye Dayanma: Bir bilginin doru olmas,onun ne akla nede deneye dayanmasyla mmkndr.Do ru bilgiye ancak sezgiyle ulalabilir.Buna sezgicilik denir.
BERGSON
GAZAL
Tanrya Dayanma: Bir bilginin doruluu,onun vahiy yoluyla Tanr tarafndan bildirilmitir olmasna baldr.
Uzlam :
etik
hukuk bilim
matematik
mantk
Ak Seiklik :
Bilginin bulank,elikili ve mulak olmamasdr. Descartesa gre matematik ve geometrinin aksiyomlar ak seiktir.Ak seik bilgide hibir kuku ve anlamazlk yoktur.
Decartes
Bilginin mkan :
Genel geer ve doru bilgi mmkn mdr? nsan herhangi bir eyin doru bilgisini edinebilir
Bilginin Kayna
Bilgilerimiz doutan mdr? Yoksa tm bilgilerimizi deneyimle mi elde
Bilginin lt
Doru bilginin lt akl mdr deney midir? Kesin bilgiyi elde
Bilginin Deeri
Bilgi mutlak mdr? Bilgimiz snrl mdr? Snrl ise bu snrlar nelerdir? Bilginin insan hayatndaki nemi nedir?
ederiz?
Duyularmz bizi yanltr m? Bilgilerimizin kayna nedir?
mi?
Zihnimiz hakikate ulaabilir mi?
EVET MMKNDR
SEPTSZM (PHECLK)
DOGMATZM
Septisizm(phecilik): phecilere gre insan gerekliin kendisini hibir zaman bilemez.nk gerekliin bilgisi iin,insann bilme kapasitesi yeterli deildir.
Dogmatizm: nsan kendisinin dndaki gereklii bilir.Herkes iin geerli bir bilgi olanakldr.
SOFSTLER
PROTAGORAS
GORGAS
Doa felsefesi M..5.yyn ortalarnda son bulmu ve bu dnemin ardndan felsefenin mahiyeti deimitir.Varlk ya da doa zerine kar gtmeyen felsefi speklasyonun ardndan felsefenin merkezine insan gemitir.
1.FELSEF NEDENLER:
2.TOPLUMSAL NEDENLER:
UZUN SREN BR REFAH DNEMNDEN SONRA ATNA PERSLERLE SAVAMAKTAN VE VEBA SALGININDAN YORGUN DM TE BU YZDEN FELSEFE PRATK BR MAHYET KAZANMITIR.ORTALAMA YUNAN VATANDAI FELSEFEDEN METAFZK DEL NSANLA LGL PROBLEMLEMLERE YNELMESN TALEP ETMTR.
3.SYAS NEDENLER:
ATNADA 5.yyIN ORTALARINA DORU DEMOKRATK GELMELER BELL BR YETME GEREKSNMNE YOL ATI.BUNDAN DOLAYI BLGDE PRATK SOSYAL BR DEER G OLMUTU. DEMOKTATKLEEN ATNAYA VAROLAN ETM SSTEM YETMYORDU HERKES YEN DURUMA AYAK UYDURMAYA ALIIYOR DAHA OK EY BLMEK STYORDU.
TE BU HTYACI
KARILAMAK ZERE SOFSTLER M..450
YILINDAN BALAYARAK VE
YKSEK ETM N DUYULAN BELL BR TALEB KARILAYAN YEN VE PROFESYONEL ETMCLER SINIFININ YELERDR.
Tanrlarn ne varolduklarn
PROTAGORAS:
Okumu,zengin,pheci genliin yz verdii, ama dinine bal halkn nefret ettii Protagoras ada Sokrates gibi dlanmtr. Atinadan kovulmu yazlar meydanlarda yaklmtr.nk o da Sokrates gibi tanrlardan phe etmitir.
ne de varolmadklarn bilebilirim,zira bu konudaki bilgi iin,bata insan yaamnn ksal,konunun karanlkl gibi pekok engel vardr.
PROTAGORAS
Sofistlerin nl temsilcisi PROTAGORAS dier sofistler gibi mutlak bir rlativizmin temsilcisi olmutur.Ona gre birey hereyin lsdr ve eyler de tpk insana grndkleri gibidir.Buna gre bilginin temeline alglar yerletiren Protagoras,empirizmin kanlmaz bir sonucu olarak bilginin de greli olduunu savunmutur.Mutlak ve deimez hakikat olmayp bilgi ve hakikat bireyin alglarna,toplumsal,kltrelve kiisel eilimlere grelidir.
PROTAGORAS
R O T A G O R A S
P R O T A G O R A S
yolaar.
P RO T A G O R A S Protagorasa gre ,bir takm znel koullar algnn niteliini byk lde etkiler.Hastalk yada salk,genlik yada yallk,alk yada tokluk izlenim yada alglarn niteliini deitirir. Bu alglarn doruluunu znel durumlardan bamsz olarak saptama imkan verecek nes
PROTAGORAS
PROTAGORAS
Ayn rzgar insanlardan birine scak dierine souk geliyorsa,ayn arap bir insana tatl,dierine ac grnyorsa,bu drt insan da bir l olup,onlarn izlenimleri ayn lde dorudur
PROTAGORAS
GORGAS
eyin bilinemeyeceini
syleyerek nihilizmin savunucusu olmutur.
GORGAS
Protagoras,birbirine eliik iki nermeden ikisinin ayn lde doru olduunu ne srerken te yandan bunlardan birinin daha doru olmasa bile daha kabul edilebilir olduunu syleyerek zm getirmeye almasna karlk Gorgias heriki nermenin de doru olmadn sylemitir.
GORGAS
GORGAS
SEPTKLER
SEPTSZM VE SEPTKLER
Septisizm,sofistlerden yaklak iki yzyl sonra,felsefi dnn zayflad dnemde ortaya kmtr.En nemli temsilcileri PYRRHON ,rencisi TMON ve SEXTUS EMPRKUStur
Pyrrhonun hayatndaki en nemli olay skenderle birlikte Hindistan seferine katlm olmasdr.Buradan dou kltrn ve Hint bilgeliini renmitir
(EPOKHE)
PYYRHON
Her eyle ilgili olarak,onu inkar etmek Ya da hem tasdik ve hemde inkar etmek Veya ne tasdik ne de inkar etmek yerine Tasdik etme olanann bulunmadn Syleyerek,bu tavrda srarl olmalyz.(EPOKHE)
PYRRHON
Bu Tavr benimseyenler iin sonu nce APETHEA (yargy askya alma tavrnn bir sonucu olarak Ortaya kan hibir eye deer vermemeyle Hibir eyden yle yada byle etkilenmemeyle Herl eye kar kaytsz kalmayla belirlenen kaytszlk)ve sonra da ATARAXA(skunet Ve ruh dinginlii) olacaktr.
BR SEPTN HEREYDEN
Biz Pyrrhoncular
atein yaktn alglyoruz,fakat yakmann onun doasn meydana getirip getirmedii konusuna gelince yargy askya alyoruz
insann hareket ettiini gryoruz.Fakat onun bunu nasl yaptn bilmiyoruz.Biz yalnzca fenomenlerin gerisindeki bilinemez tz kabul etmeye karyz.
Bir
P Y R R H O
N
den eyin,grnn
gerisindeki gereklik
olduunu sylememelio
byledirdemek yerine bana byle grnmektediryada byle olabilirdemelidir.
P Y R R H O N
1. nsan l olamaz.nsanlar beden,zeka ve yeteneke birbirlerinden farkldr. 2. Akl l olamaz .Akl,olaylar zaman ve mekanda alglar.Bunlarn ne olduu hakknda kimse apak bir fikre sahip deildir. 3. Duyular l olamaz .Duyu organlarnn yaplarndaki farkllk bizi yanltr.Gzn grdn kulak yadsyabilir. 4. Olaylar l olamaz.Olaylarn sk yada seyrek gereklemeleri farkl izlenimler oluturur. 5. Sosyal uzlamlar l olamaz.Sosyal kurallar toplumdan topluma deiir.
EMPRZM(DENEYCLK):Locke,Hume.
KRTSZM(ELETREL FELSEFE):Kant
POZTVZM(OLGUCULUK):Comte.
ENTSYONZM(SEZGCLK):Bergson.
PRAGMATZM(FAYDACILIK):James,Dewey,Pierce.
FENOMENOLOJ(GRNGBLM):Husserl.
RASYONALZM(AKILCILIK)
Rasyonalizme gre,aklmz birtakm ilkeler ve yetilerle donatlmtr.Evreni oluturan tm nesneler hakknda kesin bilgi edinmemiz iin sadece bu ilkelere uygun biimde mantmz kullanmamz yeterlidir.Nasl ki matematikiler bir-iki aksiyoma dayanarak ve sadece akl ve mantklarn kullanarak matematik bilimini ortaya karmlarsa filozoflar da ayn yntemle evrenle ilgili tm gerekleri bilebilir grndedirler.
RASYONALST FLOZOFLAR
Sokrates,doutan Atinal ilk byk Yunanl filozoftur. Annesi ebe,babas heykeltra olan Sokratesin dzenli bir ii yok.Kendisini Atinallara ve felsefeye adam biri olarak gryor.
Sokrates,felsefe tartmalarnda kulland yntem uyarnca nce nsanlara ahlak alanndaki derin bilgisizliklerini gstermeye,rlativist Sofistlerin de etkisiyle insanlarn zihinlerinde oluan sanlar ayklamaya almtr.
SOKRATES
Bu yzden Atina sokaklarn yaz k demeden yalnayak dolaarak insanlar sorguya ekmi ve gelitirdii etik anlaynn temel tezlerini insanlara anlatmak iin aba sarfetmitir.
ANCAK SOKRATESN TARTIMALARI DEMOKRATK DZENN MUZAFFER YNETCLERN, ATNADAK BLGSZ,KOMPLEK SL,FAKAT SYAS BAKIMDAN GL NSANLARI RAHATSIZ ETMTR.
Sokrates sonunda dinsizlik suu ileyip yeni tanrlar icat ettii ve genlerin ahlakn bozduu gerekesiyle sulanr ve mahkemeye kartlr
Ama,elbette politik yaamn dzensizlii,demokratik dzenin yneticilerinin bilgisizliini ve hatta ahlaki zaaflarn ortaya koyan Sokratesi susturmak, sindirmektir.Sulayanlar onun cann seven her insan gibi af dilemesini beklerken mahkeme beklendii gibi gelimemi ve filozof lme mahkum edilmitir.
SOKRATESN YNTEM
Sokrates bilginin doutan geldiini ve karlkl konuma (diyalog) yntemiyle ortaya karldn savunur.Bu yntem iki aamadan oluur.
1.roni (Alay)
Burada Sokrates karsndaki kiiye sorular sorarak onun bir ey bilmediini gsterir.
Kem km
2.Mauetik (Dourtma)
Daha sonra Sokrates doru sorularla aslnda insanlarn bildikleri ancak u yada bu sebeple unuttuklar bilgiyi ortaya karr.
Sokratese gre bilgi retmenin rencisine rete bilecei bir ey yada dolu bir kaptan bo bir kaba aktarlabilen bir ey deildir.Bilgi,rencinin zaten zihninde olan bir eyin doru sorularla tekrar hatrlanmas ya da baka bir deile dourtulmasdr.
Sokratese gre ayn szckleri ya da kavramlar kullanan insanlar,bu szck ya da kavramlarla farkl eyleri kastediyorlarsa eer,bu,insanlarn anlatklarn sanarak anlamadan konutuklar anlamna gelir ve sonu kargaadan baka bir ey olmaz.
SOKRATES
Platon felsefesine Sofistlerin bilginin greliliine, imkanszlna iaret eden meydan okumasn grerek bilgi problemiyle balar
Bilgide duyulara ve duyu algsna dayanrsak eer,Sofistler gerek ve mutlak bilginin olamayacan sylerken ok hakl olurlar.Duyu algs eylerin gerek doasn bize veremez.Ancak kendisine erimek istediimiz,gerekliin grnn verebilir.
P LAT O N
Mutlak ve kesin bilgi vardr.Ve bu bilgi, deien eylerin bilgisi olamaz.Bilgi, deimez olann bilgisi olmaldr.
Platona gre bu dnyadaki tikeller, bireysel varlklar,veya fenomenler srekli deiir.Duyu deneyi bize deien eylerin bilgisini verir ki bu, bilgi deil sandr.yleyse bizi gereklikle,ancak her tr deneyden bamsz olan dnce yani akl tantrabilir.
PLATON
DEALAR
Platona gre mutlak ve kesin bilgiye erimek ve bu bilgiyi bakalarna aktarmak durumundaysak eer,sabit kalc ve deimez varlklar olmaldr. Platon bu deimez sabit varlklara DEALAR adn verir.
DEALARDNYASI
AA DEASI
Platona gre ceviz aac aa ideasnn bir yansmas bir glgesidir.Asl varlk aa ideasdr ve o hi deimez. nk ezeli ebedi ve madde ddr.Bu dnyadaki aa ise tikel,maddi, deien ve yok olandr. Bu yzden o ancak bir glge bir yansmadr.
CEVZ AACI
FENOMENLER DNYASI
Platon idealar dnyasn bir maara alegorisiyle anlatr.Ve bizim, bu dnyadaki durumumuzun bu maaradaki mahkumlar gibi olduunu syler
MAARA ALEGORS
Bilgi, deien, tikel varlklarn bilgisi deil,tmeller dediimiz genel soyut kavramlar olan idealarn bilgisidir.dealar, zamann ve mekann dnda olup,ayr bir idealar evreni olutururlar.idealar,gereklik ve deer derecesi bakmndan tikel varlklarn ok ykseindedirler.
PLATON
NSAN DEASI
AA DEASI
AYE MEHMET AL
AM MEE CEVZ
inde yaadmz dnya, yani,fiziksel,de iim ve olu iinde olan dnya (Herakleitos)
Platon bu dnyann bilgisine deer vermez.nk Ona gre deien eylerin bilgisi olamaz.Ona gre en mkemmel bilgi matematiktir.Bu yzden akademinin kapsnda u cmle yazar.
DEALARIN ZELLKLER
DEALAR EZEL VE EBEDDR.
TMELLERDR.
DEALAR DEMEYEN KALICI VARLIKLARDIR. ZHNMZDEN BAIMSIZ OLARAK VARDIRLAR. DEALAR TANRININ ZHNNDE OLAN
VARLIKLAR DA DELDR.
ANIMSAMA TEORS(ANAMNESS)
PEK BZ ZAMAN VE MEKANIN
KAVRAMLARIN(DEALARIN)BLGS
NE NASIL SAHP OLABLYORUZ?
Platona gre insan ruhu,bu dnyaya dp bir bedene hapsolmadan nce idealar dnyasyla tanmtr.dealarn bilgisine sahip olmutur.Ancak ruh, bu dnyaya dp bir bedene hapsolunca bu bilgileri unutmu, bu bilgiler bellein derinliklerine saklanmtr.nsan, bu dnyada idealar dediimiz tmellerin yansmas olan tikel varlklar grdnde nceki hayatndaki idealar anmsamaktadr.Platona gre bilgi, bir anmsamadr.
Aristoteles iin de geek varlk tmeldir ve tmelin bilgisi de kavramdr.Buraya kadar tam bir Platoncu olan Aristoteles,bundan sonra hocasndan ayrlr.nk Platon,idealarla fenomenler,yani tmel ile tekil arasnda inandrc bir ba kuramamtr.
ARSTOTELES
Platonda iki ayr dnya vard:dealar dnyas bir de duyu dnyas.Aristoteles iin ise idealar dnyas bu dnyann iindedir.
ARSTOTELES
Aristotelese gre bilgide hem duyumlardan , algdan,d gzlemlerden gelen geler vardr,hem de zihinden ve akldan gelen geler vardr
Platonun tikeller deiir o yzden tikel olan bilmeye gerek yoktur nemli olan tmelin bilgisidir dedii yerde Aristoteles iin bilimde nemli olan tekilin bilgisidir.Bizim bilim yapmamzn sebebi zaten tikeli bilmektir.Onun iin Platonun matematii en mkemmel bilim olarak kabul ettii yerde Aristoteles iin en mkemmel bilim biyolojidir.
Peki ama tekil nedir? Bu soruya yant vermeden nce Aristotelesin gerek varlk nedir?sorusunu nasl yantladna bakmak gerekir.
Doa fillozoflar gerekten varolann madde olduunu sylemilerdir.Buna karn Platon varolann madde deil idealar olduunu sylemitir.Aristoteles bu iki grn de doruluk deeri olduunu ancak yeterli olmadn syler.Aristotelese gre ne varolan hereyin maddeden olutuunu ne de gerek varlklarn idealar olduunu sylemek yeterli deildir.
Gerekten varolan tet tek tzlerdir.Tz dediim ey tikel (bireysel) varlklardr.Tz ne yalnzca maddedir ne de ideadr.Her ikisinin birlikteliidir.
ARSTOTELES
MASA FORMU(DEA)
MADDE(TAHTA)
TAHTA MASA
MADDE+FORM=TZ
Aristotelese gre doada her ey form alm madde olarak vardr.Madde taslaktr,eksik olan eydir.Form ise mkemmelliktir.Madde olanaktr potansiyeldir ve forma yani,mkemmellie ynelir.Bu ynelim deimeyi yani hareketi yaratr.
ARSTOTELES
Bylece Aristoteles varlktaki deime ve oluu da aklamaya almtr.Onun madde-form formlasyonu varlktaki deiimi dardan gelen biir etkiyle deil de dinamik (organik)bir biimde aklamaya yneldiini gsterir.
HAYIR
DESCARTES
Descartes, duyulara gvenemedii iin duyulardan elde edilen bilgiye pheli yaklar. rnein, su iindeki kak krk grnr Drtgen bir kule uzaktan bize yuvarlak gelir. Dmz gerek sanrz.
DESCARTES
Ya grdm her eyin bana baka bir eymi gibi grnmesini salayan kt bir cin varsa! Tm bunlardan nasl emin olabilirim?
DESCARTES
Ulalan sonu basit ama nemlidir.nk,akln hibir deneye bavurmadan kesin sonulara ulaabilme yeteneinde olduunu gsterir.
Descartes,felsefesine balamadan nce tpk bir septik gibi her eyden phe eder.Ancak O, bu noktada kalmaz .Tam tersine pheyi kesin,ak-seik bilgiye ulamada bir ara,bir yntem olarak kullanr.
Bu anlay Hegelin varlk anlaynn sonucudur.nk ona gre akl ve evren bir ve ayn eydir.yleyse insan akl kendi yapsn inceleyerek gerekliin btnn kavrayabilir
HEGELN DYALEKTK
DEALZM
Evrende hibir ey yokken ide (Geist=akl=tin)tez aamasnda kendinde varlktr.Olanak olarak vardr.Ve henz kendi bilincinde deildir. kinci aamada (antitez)ide bu diyalektik yapyla kendi kartn yaratr.Bu doadr.nc aamada(sentez)ide birey,kltr,toplum ,devlet,din,sanat ve en sonunda da felsefede kendi bilincine varr.Bu geliim evrensel akln geliimidir.Ve kartlklar,elikileri aarak ilerleyen bir sretir.
TEZ
VARLIK TEZ
ANTTEZ
YOKLUK ANTTEZ
SENTEZ
OLU
SENTEZ
tohum
iek
meyve
GEST
SON
LK BATA KEND BLNCNDE OLMAYAN TN TARHN SONUNDA ZGRLE KAVUUP MUTLAK TN OLARAK BLNCNE KAVUUR.
EMPRZM (DENEYCLK)
Bilginin kayna; deneydir. Yani duyularmz. Bilgiler veya bilgi kalplar, doutan hazr gelmez. Sonradan, deneyle kazanlr. Empirizmin bilgi ideali fiziktir(Deneye dayand iin)
EMPRST FLOZOFLAR
JOHN LOCKE
ZHNDE H
LOCKE
dealarmz (dnce ve kavramlar) deneyle oluur Yani yaayarak renilir 1.DI DENEY: Nesnelerin 5 duyu organ ile alglanmas; aa, bina, insanlar, gda, koku evredeki her ey
2. DENEY:
Zihnin aktifleerek scak, souk, canllk, ac, sevgi, korku vb. durumlar
Daha sonra zihin, bu basit ideleri dzenleyerek bileik ideler haline getirir.
LOCKE
DAVD HUME
ZLENMLER: Duyum ve duygulanmlardr.Algladklarmz dan ve hissettiklerimizden oluur.Bir eyi severken,nefret ederken,grrken veya iitirkenki alglarmzdr. FKRLER: Duyum ve duygulanmlarn soluk izleri ve kopyalardr.Bir baka deyile fikirler izlenimlerin cansz birer hatrasdr.
HUME
Humea gre ;Biz her A olayndan sonra B olayn grrz ve B olaynn nedeninin A olay olduunu dnrz.Oysa biz A olayn ve arkasndan B olayn grrz aradaki nedensellii grmeyiz.Bu tamamen bir zihinsel alkanlktr.Bu alkanlk iki olay arasnda bir nedensellik bulunduunu ispatlamaz.
HUME
ATE
SUYUN KAYNAMASI
KRTSZM(ELETREL FELSEFE)
KANT
Kantn Eletirisi
Kanta gre empristler duyu Kantn rasyonalistlerde deneyiminin nasl ilenip de eletirdii en nemli ey bilgi haline getirildiini duyu deneyimi olmadan aklayamyorlar. bilginin olumas.Duyularmz Kanta gre zihinde bir olmadan zihin kavramlar takm apriori (doutan) oluturamaz. donanmlar olmazsa bilgi olamaz. Ayrca rasyonalistler numenin (kendinde Ancak empristlerde kabul ey)bilinebileceini ettii ey udur;tz yani sylerken anlyorlar.Numen asl nesnenin kendisini bilinemez.Sadece fenomeni bilemeyiz.Biz ancak bilebiliriz.Kant metafizie fenomeni (grn) kardr. bilebiliriz.
BLG
Kanta gre bilgi mutlak deildir.nsana grelidir.Ancak zihnin formlar (apriori yarg formlar=kategoriler) tm insanlarda ayn olduu iin bilgi herkes iin kesin,zorunlu ve genel geerdir. Ancak bu bilgi fenomenin bilgisidir. Numen (kendinde ey) bilinemez.
KANT
Kant bilgimizin snrlar nedir? diye sorar.Veinsann bile bileceklerinin ancak anln(zihnin ) alg formlarnn izin verebildii kadarn bileceini syler. Biz insanlar gerekliin ancak bedensel aralarmzn temas edebildii ynlerini bilebiliriz.
Fotoraf makinesiyle bir bir sahnenin fotorafn ekebilirsiniz.Ancak sesini kaydedemezsiniz. Fakat bu,orada ses olmad anlamna gelmez.Ses vardr.fakat ses duyulmaz.Bu sesi kaydedecek farkl bir cihazdan yoksunsanz o sesin varlndan haberdar olamazsnz.O halde numen olabilir ancak bizim onu kavrayacak donanmlarmz olmayabilir.
Kendinde ey
gibi eyler bilinemez.Bir yanda bize grnd gibi ,bir eyler dnyas vardr(fenomenal dnya).Ki bizim bilebildiimiz dnya budur.Bir de kendinde ey dediimiz numenler dnyas.Fakat elimizde bu dnyaya ulaacak hibir zihinsel yada bedensel aracmz yoktur. Diyerek Kant metafizii tamamen dta brakr.Ve olguculua ve bilimcilie zemin hazrlar.
KANT
POZTVZM(OLGUCUK)
Kurucusu; sosyolojinin kurucusu da saylan A.Comtetur.Olguculuk, aslnda bir tr deneyciliktir.Daha dorusu deneyciliin ve Kantn grlerinin etkisi altnda ekillenmi bir akmdr.
Comtea gre biz yalnzca grlebilir olan,olgular ve olgular arasndaki ilikileri bilebiliriz.Varlklarn zn ya da tm varoluun ilk nedenini bilmeye almak METAFZK ya da FELSEFE denen gn gemi bo bir uratr. Olgusal bilginin tek gvenilir kayna deneysel bilimlerdir.Bilimsel dnce insan dncesinin aamal evriminin en yksek ve son aamasdr.
METAFZK AAMA
POZTF AAMA
Bergsona gre bilimin temelinde zeka vardr.Zeka gereklii paralayarak,deimez ve hareketsiz bir biimde verir.Bilim nesnelerin bilgisini verirken kavramlardan yararlanr.
Oysa kavramlar gerei yanstmaz.(nk dil,kavramlar dnceyi snrlar.Nesneyle zne arasna girer.)
Bergsona gre bize canl,hareketli ve deiken olan gerekliin bilgisini ancak SEZG verebilir.nk bu bilgi duyup yaanarak kavranabilir.Sezginin gsterdii bu gereklik ,yaam akdr.Bu akla talar,bitkiler,hayvanlar durmadan akp gider.
W. JAMES
J.DEWEY
PERCE
Pragmatizme gre doru yararl olandr.Pragmatistlere gre ,bir bilginin doruluunun tek lt yararllktr.Herhangi bir bilgi,pratikte iimize yaryor,yz yze olduumuz herhangi bir problemin zmnde kullanl bir ara rol oynuyorsa doru;aksi halde ise yanltr.
rnein problemimiz ormanda kaybolmak olsun.ncelikle bir teori gelitiririz. Bu teori srekli saa doru gitmek olsun.Eer gelitirdiimiz bu teori bizi ormandan karyorsa dorudur.Yok eer karmyorsa teorimiz yanl demektir.
W.JAMES.
(Paranteze Alma)
lk nce kalemin rengini,eklini,boyunu,arln, geici bir sreliine bir kenara brakrm.Geriye sadece kalemi kalem yapan zkalmtr.
FKRLER
NANLAR
Daha sonra kalem hakknda sahip olduum tm kanlar bir kenara braktmda benden geriyesaf bilinkalr.
NYARGILAR
Tek gerek varlk fenomendir.Fenomen, bilincimizdeki varlk,yani bizim tarafmzdan alglanan varlktr.Bilginin konusu fenomenin grn deildir.Onlarn ancak sezgi ile kavranabilecek zdr.Bunu da ancak paranteze alma yntemiyle baarabiliriz.