LGi TMCES ki tmcenin, ki balacyle birbirine balanmasndan oluan tmce ye ilgi tmcesi denir.

Bu bala, Farsadan dilimize girmitir; Trkesi, eski metinlerde kim biiminde geer. Gnmzde kullanmdan dmtr. lgi tmcesi, Trkenin szdizimi kurallarna aykrdr. nk. Trke szdiziminde temel tmce sonda bulunur, yantmce ve yardmc eler nce gelir. Oysa ilgi tmcelerinde, iki tmceden birincisi temel, ikincisi yardmc tmce durumundadr. Bylece, ki balac, kendisinden. sonra gelen yardmc tmceyi, kendisinden nceki temel tmceye ba lar, ilgi tmcesinin Trkenin szdizimi kurallarna aykrl buradan domaktadr, ilgi tmcelerinde temel e ile yardmc e yer deitirmitir. Asl yarg bataki tmcededir. Aadaki tmceyi bu adan inceleyelim. Nice niversiteli genler grdm / ki / geimlerini bro veya otel garsonluu yapmakla salyorlard. (Yakup Kadri Karaosmanolu) Bu tmce, Trkenin szdizimi kurallarna uygun dmemektedir. , nk asl yarg birinci tmcededir, bu bakmdan birinci tmcenin ki balacndan sonra gelmesi gerekir. Bu tmcenin, Trkenin szdizimi kurallarna gre yle olmas ge rekir: Geimlerini bro veya otel garsonluu yapmakla salayan nice ni versiteli genler grdm. ilgi tmcesi, yklemin cinsine gre, birka trldr. 1. Eylem Tmcelerinden Oluan ilgi Tmcesi Bu tr ilgi tmcelerinde, yantmcenin de, temel tmcenin de yk lemleri eylem soyludur. 216 Bilelim / ki / milli benliini bilmeyen milletler baka milletlere yem olurlar. (Atatrk) Her hal ve hareketi bize kanaat veriyor / ki / Trk neferi elindeki tfei zabitin emri zerine kullanmaktan hi, hi bir kr, hatta an ve eref bile beklemiyor. (Cenap ebabettin) sleri o kadar iyi gidiyor/ ki / pek byk bir servet yapyor. (Hseyin Rahmi Grpnar) Fakat bir an oldu / ki / para, gurur verecek .yerde,'muhitine kar bir tiksinti uyandrd. (Mahmut Vesari) Bir ihtiyar adamdan bahsettiler / ki / yllarca pencerenin nnden ayrlmamt. (Ahmet Haindi Tanpnar) 2. Ad Tmcelerinden Oluan lgi Tmcesi Bu t r ilg i tmcelerinde, k i t m c c n inyklemi de ad ya da ad soylu szcklere i dayaldr. Dnya zerinde yle mukaddes kuyular mevcuttur / ki, / bunlarn iinde cennete, cehenneme yol vardr. (Hseyin Rahmi Grpnar Bunlarn yleleri vardr / ki / ileri ut gibi duyguludur. (Ruen Kref Onaydn)

Gnlk'te yle yerler, yle dnceler var ' ki / unutulmalar imknsiz,.. (Selhattin Batu) Gurbet o kadar ac / Ki / ne varsa iimde. Hepsi bana yabanc. Hepsi baka biimde! (Kemalettin Kami Kamu) 3. Ad ve Eylem Tmcelerinden Oluan lgi Tmcesi Bu tr ilgi tmcelerinde, kimi zaman nce eylem tmcesi, sonra ad tmcesi; kimi zaman da nce ad tmcesi, sonra eylem tmcesi gelir. Yksel / ki / yerin bu yer deildir Dnyya geli hner delildir (Namk Kemal)

yle anlatlyor / ki / Rumeliyi fethetmeden, Tuna ve Sava'nn gerek berisinde, gerek tesindeki dmanlar tamamiyle yenmeden, stanbul'un fethi mmkn deilmi. (Yahya Kemal Beyatl) te bu halin bende uyandrd tepki iledir / ki / en son, Mustafa Kemal Paa'ya ba vurmak zorunda kalmtm. (Yakup Kadri Karaosmanolu) O kadar geniti / ki / teki ucundan muzikay duyamazsnz. (Faln Efk Atay) yle sanyorum / ki, / o, kendi kendisine ok inanm bir insandr. (Yusuf Ziya Orta) lgi Tmceleriyle lgili zellikler lgi tmceleriylc ilgili balca zellikler aada gsterilmitir. 1. iinde ki balac bulunan her tmce ilgi tmcesi deildir. Bu tr ki'li anlatmlar kalplamtr, tmcede genellikle ilge tmleci ya da bala grevindedirler. Siz zamann tesirine bakn ki / eskilerin maydanoz tarlas (1) dediklerini bile seyretmeye tahamml kalmyor. (Ahmet Rasim) Kurumsuz, alak gnll bir adamd, / o kadar ki / yzba onun ehzadeliinden pheye dt. (Refik Halit Karay) yi ki, bir gn bir geceye kurulmu saat, 1-12 zerinde baslm takvim gibi ilemiyoruz. (Ata) Ne var ki, o kayk, o ilk bindiim kayk, ilk gz arsyd. (Halikarnas Balks) Hakikat u ki, gen adam o zamana kadar bu gzel kadnn sade varlyle mesut oluyor, uzaklanca iine hzn kyor, fakat onu hayatn iinde gremiyordu. (Ahmet Hamdi Tanpnar) lgi tmcesi kurmayan baka balalar: ne var ki, elverir ki, yeter ki, yle ki, yle ki, unutulmasn ki, sanlmasn ki. 2. Ilgi tmcesinde, ikinci tmce buyruk kipinin nc kiisi ya da istek kipi ise, birinci tmceyle ama ilgisi kurar. (1) Maydanoz tarlas: Bir sakal tr. 218

almalsn / ki / baarasn. devimi imdi hazrlyorum / ki / sonra sknt ekmeyeyim. aba gstermeli / ki / iyi sonu alsn. Birinci tmcenin yklemi buyruk kipindeyse. iki tmce arasnda nedenlik ilgisi kurar. Bekle / ki / istediini bulaym. Dikkat ediniz / ki / yanllk yapmayasmz. 3. Birinci tmcenin yklemi olumsuz bir eylem olduu zaman. ikinci tmcenin yklemi emir kipinin nc kiisi ya da istek kipi ise, birinci tmceyle sonu ilgisi kurar. Ac yemedim/ ki / karnm arsn. (Deyim) Onlar grmemiler / ki / haberi bize iletsinler. 4. Kimi ilgi tmcelerinde ama, zgnlk, ya da beklenmezlik anlam vardr. Vardm / ki / yurdundan ayak grm Yavru gitmi ssz kalm ota (Bayburtlu Zihni) yle bir bardm / ki. / sesimden ben bile rktm. (Leyl Erbil) Anladm / ki / bu iin sonu gelmeyecek. 5. Birinci tmcenin yklemi, gereklik kipinde ve ortala beklemi olmak yardmc eyleminden olumusa, varsaym bildirir. iddetli yamur yam olmal / ki / her taraftan sel gidiyor. Yazla gidecek olmallar / ki / hazrlk yapyorlar. Olmak yardmc eylemi imdiki zamann nc tekil kiisiyle kullanld zaman da ayn anlam verir. imdi alyor olmallar / ki / hi sesleri kmyor. Her gn suluyor olmal / ki / iekler hi krumuyor. 6. Birinci tmce, o kadar, yle, yle bir... szckleriyle kullanlnca, arlk bildirir. yle bir iddet-i tasmim ile ktm ! ki / yola Karma ksa eer seng-i mezarm dnmem (Abdiilhak Hmil Tarhan) Hududa giden asker gzmzde yle incelir ve yle gzelleir / ki / her neferi bir manzumenin kelimesi, bir byk goncann bir yapra gibi telkki ederiz ve bizce ordu sine-i vatanda koca bir demet iek halini alr. (Cenap ebabettin) 219 O kadar dolu / ki / topran anla, Bir deil, sanki bin vatan gibisin. (Halit Fahri Ozansoy) 7. Tmce, ki balac ile kesilir, bundan sonra bir baka tmce gelmezse, ilgi tmcesi kurmaz, kesik tmce olur (bkz. Balal Kesik Tmce, s. 278, m. 4). 8. Sral tmcede nceki tmcenin sonuna ki balac gelirse, aklamal sral tmce kurar (bk... Aklamal Sral Tmcelerin zellikleri,s. 237, m. 1). 9. lgi tmcelerindenbi r bl, kurall bileik tmceye dntrlemez.ilgi tmcesini giriik tmceye dntrrsek, hem yaps, hem anlam bozulur (bkz. s. 452). 10. Kimi ilgi tmceleri zel yapdadr. Fatih'in Ayasofya minaresinden okuttuu ezan / ki hl okunuyor!

Selim'in Hrka-i Saadet nnde okuttuu Kr'an / ki / hl okunuyor! (Yahya Kemal Beyatl) Kimi ilgi tmcelerinde birinci tmce kalplam durumdadr. Bizim mektuplar kaa deil ki cilde srlsn, ngrak deil ki boyna taklsn, boru deil ki tsn, duman deil ki gzlerini brsn. (Ahmet Rasim) Kimi ilgi tmceleri yinelenebilir. Trkedir ki, / halkn retim arac, kltr rn halk Trkesidir ki l halk ynetimi vatandann dili olabilir. (Ceyhun A tu f Kansu) 4. Balal kesik tmce. Tmce ki balac ile kesilir, bundan sonra bir baka tmce gelmezse, bu tr tmce, balal kesik tmce olur (bkz, s. 220, m. 7). Balal kesik tmcelerin eitli anlam zellikeri vardr. Kendine bakmay bilmez ki... (Beceriksizlik). (Hseyin Rahmi Grpnar) Lkin bu byle devam edemez ki; ben seni bu halde brakamam ki,., (Yaknma, raz olmama). (Yakup Kadri Koraosmanolu) Zavalllarn kyafetleri yle sefil, yle dknd ki... (Acma). (Reat Nuri Gntckn) Tuttuum zaman biarenin yrei yle arpyor, yle arpyordu ki... (Korku). (Mahmut Yesari) 278 Baharn hastalktan saymakla tkenmez ki... (Yaknma). (Ahmet Haim) Dayak korkusu kalknca biz, krk ocuk, yle azdk, yle kudrduk ki... (Arlk) (mer Seyfettin) Fakat bu kadar hazrlktan sonra yaz niye tazelenip de abucak gelmiyor bilmem ki.., (zlem). (Fazl Ahmet, Ayka) Zaten erkeklere akl hocal etmeyen dii mahlk var mdr ki... (Bbrlenme). (Halide Kdip Advar) O iki kiz, oynak bir piyade iinde pembe kurdeleleri savrularak Boaz'n bir elence yerine yle zene gle gidiyorlarm ki,.. (Sevin,mutluluk). (Ruen Eref naydm) Ama yeterince yaanmadan da lnmyor ki! (aresizlik) (Seluk Baran) nsan bazan yle ilere zeniyor ki! (ama) (Hadan Pulur) 279 4. LG TMCELERNN ZMLENMES lgi tmcelerinin kuruluu Trkenin szdizimi kurallarna uymadndan (bkz. ilgi

Tmcesi, s. 216), ok kez, zmlemeleri yaplamaz, ilgi tmcelerini zmlemek iin, nce normal tmce biimine dntrlmeleri gerekir. Bu durumda, tmcenin asl yaps deiir. Oysa, tmce zmlemesindeki temel ilkelerden biri, tmcenin yapsna dokunmadan, hi bir deiiklik yapmadan eleri bulmaktr (bkz. s. 220, m. 9; s. 363, m.4). Ancak, ilgi tmcelerinin bir ksm zmlemeye elverilidir. Aradaki balac ki kaldrlrsa, bamsz sral tmce olur, zm de yaplabilir. Balacn atlmas tmcenin yapsn zedelemeyecei ve anlamn bozma yaca iin, bu ilemi yapmak, tmcenin zmlenmesi ilkelerine aykr dmez. rnein, aadaki ilgi tmceleri ki balacndan kurtarlnca, yapca ve anlamca bir aksaklk meydana gelmez. Birer bamsz sral tmce olur, bamsz sral tmceler gibi zmlenirler (bkz. Bamsz Sral Tmcelerin zmlenmesi, s. 456). Birden byle hiddetlenme / ki, / biraz aklm bama gelsin de s ndm bely anlataym. (Namk Kemal) Gariptir / ki, / kullandklar kelimelerin pekl Trkeleri de var. (Falih Rlk Atay) Zannederim / ki / bir arada ok iyi gnler geireceiz, (Reat Nuri Gntekin) 452 Nasl sinirlenmesin / ki, / durumu iki ate arasnda kalm bir adamn durumundan farkszd. (Yakup Kadri Karaosmanolu) Bir devir gelir / ki, / islmn medeniyetinde yapclk rol bizim olur. (Ahmet linindi Tanpnar) Kimi ilgi tmceleri ise zmlenemez, iki tmce arasnda ilgiyi sa layan ki balac kaldrlrsa, tmceler arasndaki anlam ilikisi bozulur. Bu tr ilgi tmcelerinin zmlenmesi yoluna gidilmemelidir. Aadaki rneklerde, ki balac kaldrlnca anlam ilikisi kalmayan ilgi tmceleri grlmektedir. O, bir mahlktu / k i / cemiyet, kanun, rf, her ey onu inkr etseydi hilkatin deimez hakikati bunu inkr edemeyecekti. (Selhattin Enis) Deerlerin bu deiiklii, eski kuaklarla yeni kuaklar arasnda yle bir hendek at / ki / doru uzanan kollar simsiyah bir boluk stnde umutsuzlukla rpnmaktan baka bir ey yapamyorlar. (Peyami Safa) Birbirimize o kadar dkn olduk / ki / artk iki taraf da dnden bahsetmeye balad. (Fahri Cell Oktulgn) Anlalan anlamayanlardr / ki / bermutat anlalmayacaklar anlamak iddiasndadrlar. (Cenap chabctlin) O kadar birer talihe benzerlerdi / ki / arzumuza, midimize, ilmimize ve sevgilerimize az ok tesir edebileceinden ekinebilirdik. (Abdlhak inasi Hisar)