makale

STANBUL BLTEN

. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . ................................
Dr. Tmer AKAKIN
Karot standard TS 10465 Nisan 2010da iptal edilerek yerine TS EN 13791 [1] kullanlmaya baland. Bu yazda yeni karot standard ve karot alnrken dikkat edilmesi gereken hususlara ksaca yer verilecektir. ncelikle karotun neden alndnn belirlenmesi gerekir. Karot alnmasnn nedenleri aadakiler olabilir: Yerine yerletirilmi olan beton artnameye uygun olarak gelmi, sktrlm ve bakm yaplm mdr? Mevcut yapdaki dayanm genel olarak nedir? En yksek gerilmelerin olduu blgedeki bir elemann betonu yeterli basn dayanmna sahip mi? (Bu durumda alnacak beton parasnn bile katksna ihtiyac olan bir elemandan numune alnrken dikkat edilmeli ve yapyla ilgili bilgi sahibi olan bir mhendis eliinde numune alnmaldr.) Gerek yklemelere kar dayanmn belirlenmesi. (Betonun mevcut yklemelere kar dayanm belirlenmesi istenebilir. Baz durumlarda projelerde ngrlen ykler gerek yklerden ok daha fazla olabilir.) Gnmzde ise karot yaygn olarak gelen betondan alnan taze beton deney sonularnn uygun kmamas durumunda gelen betonun kalitesinin belirlenmesinde kullanlmaktadr. Halbuki bu uygulama uygun olmayan yerletirme ve bakm ilemlerinin karot dayanm sonucu belirlenen beton dayanmnn etkilemesine neden olmaktadr. TS EN 13791de EN 206-1e gre yaplan beton deneylerinin yerini alamaz hkm aka yer almaktadr. TS EN 13791e [1] gre beton dayanmnn yerinde tayinine gerek duyulabilecek haller: * Mevcut yapnn modifiye edilecei veya yeniden tasarmlanaca durumlarda, * Kusurlu iilik, yangn veya dier etkilerle betondaki bozulma sebebiyle yapdaki basn dayanm hakknda phe duyulmas halinde, yapsal yeterliliinin deerlendirilmesi halinde, * naat yapm esnasnda beton dayanmnn yapda deerlendirilmesine ihtiya duyulduu hallerde, * Standard deney numunelerinden elde edilen basn dayanmnn uygun olmamas halinde, yapsal yeterliliin deerlendirilmesinde, * artname veya mamul standardnda belirtilmi olmas halinde, yapdaki beton basn dayanm uygunluunun deerlendirilmesinde. olarak verilmitir. Bu durumda yerindeki beton basn dayanmndan kullancnn da hatalar olabilecei nedeniyle retici mesul deildir. Fakat lkemizde bazen Yap Denetim kurulular tarafndan uygun kabul edilmeyen taze beton sonular nedeniyle bu standardn uygulanmasna gidilmektedir. Bu durumda standarda gre betonun Yeni beton yapdaki, beton kalitesi, uygun olmayan veya kusurlu iilik hakknda anlamazlk halinde yaplmas gerekenler bu klavuzda aktarlacaktr. Fakat karot zerinden deerlendirmeye balamadan nce taze beton sonularnn neden kt kabileceini irdelememiz gerekiyor. ncelikle taze beton deney numunelerinin iyi korunmasnn salanmas gerekmektedir. Bir aratrmada zellikle scak iklimlerde taze beton numunelerinin tanmas, alnmas, saklanmas gibi artlara uyulmadnda dk kan numunelerden alnan karotlarn %83 uygun kmtr [2]. Bu hem zaman hem de para kaybna neden olmaktadr. Bu oran lkemizdeki

KAROT HAKKINDA

ekil 1. Betonun Dayanm Kazanmnda Kr Etkisi [3]

say 112/2011

13

STANBUL BLTEN baz beton reticilerinde daha yksek kabilmektedir. Farkl labortuvar koullarnda braklm numunelerin farkl yalardaki dayanm sonular ekil 1de verilmitir. Buna gre kr edilmemi numuneler 28 gnde kr edilmi numunelerin ancak %60-70i kadar dayanm salayabilmilerdir [3]. Doru sonularn elde edilmesi iin laboratuvar artlarnn standarda uygun olmas ve standarda uygun bir preste standarda uygun bir ekilde krmnn yaplmas salanmaldr. Dayanm anlamazl konusunda bir retici kapsaml bir deney sistemine girmi ve Tablo 1deki sonular elde etmitir [4]. Bu antiyede laboratuvarda yaplan uygulamalarda oluan farkllklar nedeniyle %10a varan dayanm farklar grlmektedir. Standarttan sapan uygulamalar ou zaman dayanm artrmaz drr. Bu nedenle beton basn dayanm deneyini yaparken standarda tam anlamyla uyulmas gerekmektedir. Numune kalplarnn ve dolaysyla numunelerin de standarda uygun olmas gerekmektedir. Yaplan aratrmada numune kalplarnn standarda uygun olmamas durumunda basn dayanmlar farknn C35-C40 snflarndaki betonlar iin 8-10 MP ak abilecei belirlenmitir [5]. Fakat yine de betonun uygunluu karot ile deerlendirilecekse standarda uyulmaldr. Bu yazda uygun karot alnmas ve karotlarn deerlendirilmesi ve karot raporlarnda yazlmas gereken bilgilere ksaca yer verilecektir. I. TS EN 12504e gre karot alnmas TS EN 13791 standardna gre karot alnmas TS EN 12504-1e [6] gre yaplmaldr. ncelikle karot alm yerlerinin uygun belirlenmesi gerekmektedir. TS EN 13791de belirtildii ve II Blm de zetlendiine gre uygun sayda numune alnmas gerekmektedir. Bu sayya uygun olarak deney blgeleri belirlenmelidir. Numune almnda kolonlarn orta kesimleri tercih edilmeli ve

makale donatnn yerleri belirlenerek donatlarn kesilmemesi salanmaldr. Tabliyelerden mmkn olduunca karot alnmamaldr. Zira statik adan daha az nemde olup yerletirme ve kr problemleri daha fazla yaanmaktadr. Karot aleti kolona dik olarak sabitlenmeli ve karot alm srasnda karotun diklikten sapmamas salanmaldr. Karot yan yzeyinin, izilen dorultu izgisinden sapma tolerans, ortalama karot apnn %3 olmaldr. Karot ap olarak 100 mm ve zeri tercih edilmelidir. (Standart karot apnn agrega maksimum tane byklnn en az 3 kat olmasn istemektedir) (90 mm alt karotlar iin TS EN 12390-4 [7] uygun beton test cihazlarnn uyarlanmas gerekmektedir) TS EN 12504-1 [6]. Karotlar alndktan sonra kurutularak laboratuvar ortamnda saklanmaldr. Balklama yaplmal ve numune boyutlar llmelidir. Balklama ve kesme ilemleri srasnda slanan numune tekrar

Tablo 1. retici ve Sahibi Laboratuvarlar Arasndaki Dayanm Farklar [4]MPa

14

say 112/2011

makale laboratuvar artlarnda kurutulmaldr. Silindir edeer dayanm iin L/D (boy/ap oran)=2, kp edeer dayanm iin L/D (boy/ap oran)= 1 tercih edilmelidir. Kkrt, imento veya andrma uygulanm balklar kullanlabilir. En doru dayanm dzgn bir andrma ile salanacaktr. Bu ekilde hazrlanan u yzeylerinin yan yze gre diklikten sapma tolerans TS EN12390-1e [8] uygun olmaldr.Basn dayanm deneyi iin karot numunenin u yzeyleri, TS EN 12390-3de [9] verilen Ek Aya uygun ekilde hazrlanmaldr. 12390-1 madde 4.3.3e gre silindir numunelerin yan yznn, alt ve st yzeylere gre diklikten sapma tolerans, 0,5 mmdir. Ayrca yk uygulanacak olan yzeylerin dzlkten sapma tolerans, 0,0006 ddir. Buna gre 100 mm apnda bir karotun yzeylerinin dzlkten sapma tolerans sadece 0,06 mmdir. Ykseklik tolerans TS EN 123901e gre %5 tir. Buna gre 100 mmlik karotun balkl hali 95 mm105 mm arasnda olmaldr. Karot yan yzeyinin, izilen dorultu izgisinden sapma tolerans, ortalama karot apnn %3 olmal bu 100 mm karot iin 3 mm yapmaktadr. Yaplacak dier lmler; Karot ap, karot uzunluunun yars ve drttebir noktalarndan, birbirine dik iki dorultuda llmelidir. Karot uzunluu, teslim alnd haliyle en byk ve en kk uzunluk deerleri ve ularnn dzeltilme ilemleri tamamlandktan sonraki uzunluu llmelidir. Bu lmler %1 dorulukla yaplmas gerektiinden basit bir cetvel ile deil kalibrasyonlu bir kumpas ile yaplmaldr. Ayrca diklikten sapmalarn yzey dzgnlklerinin belirlenmesi iin kalibrasyonlu bir dik gnye ve bir kl gnye ile sentil kullanlmaldr. Burada dikkat edilmesi gereken numune balklamadan sonra yukarda verilen toleranslarn salanmasdr. TS EN 12504-1e gre Karot Basn dayanm Deney raporunda zelikle yukarda yaplan lmlere de yer verilmeli ve numuneler kesinlikle TS EN 123901de belirtilen toleranslara uygun olmaldr. Karot Basn dayanm Deney raporunda TS 12504-2ye gre olmas gereken bilgiler aada verilmitir. a) Deney numunesinin tantm ve tarifi, b) Betonun, agrega en byk anma tane bykl, c) Karot alma tarihi, d) Belirlenen herhangi bir kusur da belirtilerek, gzle muayene bulgular, e) Donatnn (varsa), ap ve yeri, mm olarak, f) Numune hazrlanmasnda kullanlan metot (kesme, andrma veya balk yapma), g) Karot uzunluu ve ap, h) Deney iin hazrlanmas numunenin boy (uzunluk)/ap oran, i) Numunenin deney anndaki yzey

STANBUL BLTEN rutubet durumu, j) Deney yaplma tarihi, k) Karot numunenin basn dayanm, MPa veya N/mm2 olarak, l) Muayene veya basn dayanm deneyinde standard deney metodundan olan herhangi bir sapma, m) Standard deney metodundan herhangi bir sapma (i Maddesi) kaydedilmemise, muayene ve deneyden sorumlu kii tarafndan, deneyin bu standarda uygun yapldna dair beyan, II. TS EN 13791e gre uygunluk deerlendirilmesi TS EN 13791e gre yeni yapda dklen bir betonun yapdaki uygunluu ile ilgili 9. Maddeye gre deerlendirme yaplabilir. Uygun kmamas durumunda yeterliliin deerlendirilmesi amac ile yapsal analiz yaplr. TS EN 13791 Madde 9da uygunluk deerlendirmesi iin tane farkl alternatif vardr. Bu alternatifler beton miktarna ve dolayl yntemlerin kullanmna gre deimektedir. Bir gnlk beton dkm iin az harmanlar iin olan nc alternatif kullanlabilir. a) ok harmanl betonlarda (Birden fazla gnde dklen ok byk temel, ok geni tabliyelerde yaplabilecek bir uygulama)

ekil 2. TS EN 13791e gre beton dayanmnn uygun olmas veya olmamas durumunda yaplmas gerekenler
say 112/2011

15

STANBUL BLTEN i) 15 tane karot alarak istatiksel olarak denetim (1. alternatif) fm(n),is 0.85 x (fck+1,48 x s) fis, endk 0,85 x (fck-4) fm(n),is = n adet yerinde basn dayanmnn ortalamas fis, endk = Yapdaki basn dayanmlarndan en d fck = Standart numune karakteristik basn dayanm s = Standart sapma Standartta altta verilen not ile yetersiz dayanmn sadece beton reticisi deil uygulamasndan da kaynaklanabilecei belirtilmekte ve beton dayanmnn dk olmasnn lokal bir sorun olabilecei belirtilmitir. Not 1 - Herhangi bir karotta belirlenen yetersiz dayanm, genel problemden ziyade yerel bir problemi ifade edebilir. ii) 15 dolayl lm (schmidt ekici gibi) sonucu alnarak, en dk schmidt ekici lm kan yerden alnan iki karottan (2. alternatif) her birinin fis, endk 0,85 x (fck-4) salamas fis, endk = Yapdaki basn dayanmlarndan en d fck = Standart numune karakteristik basn dayanm Standartta verilen bu ikinci alternatifte dolayl yntemin yardm ile en dk dayanm kmas muhtemel yer belirlenerek sadece 2 karot alnmasyla uygunluk deerlendirmesi yaplabilmektedir. Burada schmidt ekici sadece en dk blgenin belirlenmesinde kullanlmakta elde edilen sonular herhangi bir deerlendirmede kullanlmamaktadr. b) Az harmanl betonlarda iki karot alnarak her iki karotun (Bu yntem bir gnlk beton retiminin deerlendirilmesi iin kullanlabilir3. alternatif) fis, endk 0,85 x (fck-4) salamas fis, endk = Yapdaki basn dayanmlarndan en d fck = Standart numune karakteristik basn dayanm halinde blgedeki beton dayanmnn yeterli olduunun kabul edilir. Standarttaki 2. not yine bakmn ve yerletirmenin etkilerini belirtmektedir; Not 2 - Yapdaki beton dayanmnn dk kmasnn ok sayda sebebi vardr. Betonun, artname gereklerini salamamas, yetersiz skma veya antiyede betona kontrolsz su ilavesi bu sebepler arasnda saylabilir. Beton imalats ve kullancs, beton dayanmnn yetersizliine sebep olan unsurlardan nemli olanlarn tanmlanmasna ihtiya duyabilir. TS EN 13791e gre deerlendirme raporunda olmas gereken bilgiler aada verilmitir. Deerlendirme raporunda aada verilenler yer almaldr: a) Deerlendirmenin amac, b) Yap bileenlerin tanm ve tarifi, c) Betonla ilgili olarak temin edilebilen bilgi (karm oranlar, dayanm snf, beton ya vb.). d) Aadakileri ihtiva eden deney program: Deney yntemleri, Karotlar (boyutlar, uygulanan ilemler, maruz kald artlar, vb.), Numune alma plan, Deney adedi, varsa, standart deney ynteminden olan sapma (deneyden nce bekleme sresi gibi). e) Deney verileri ve sonular, f) Hesaplar, g) Yapdaki karakteristik basn dayanmnn tayini ve gerekliyse EN

makale 206-1e gre edeer basn dayanm snf. Ayrca betondaki boluklar, karot ierisinde donat bulunmas ve betonun, deney esnasndaki olgunluu da bu unsurlar arasnda dikkate alnmaldr. Bu standarda, bu hususlarda klavuz bilgi yer almamaktadr. Bunlar dayanm etkileyebilmektedir. Bu nedenle bu klavuzda karot dayanmn etkileyen bu hususlar zerinde durulmaya allacaktr. III. Karot Dayanmn Etkileyen Deikenler a) Karot Basn Dayanm Deneyi Deney, EN 12390-4e uygun basn deney makinesi kullanlarak, TS EN 12390-3e uygun ekilde yaplmaldr. Basn aleti uygun olmal ve uygun ykleme hz seilmelidir. b) Numune Toleranslarnn tam olarak salanamamas TS EN 12390 -1e uygun numune retilmemesi ve balklanmamas. U yzeylerinin balklanmas Dk dayanml balklar, karot dayanmn drr. Yksek dayanml har ve yksek dayanml kkrt kullanlarak yaplan ince balk, dayanm nemli derecede etkilemez. U yzeylerinin andrlarak dzeltilmesi en iyi sonucu verir. Balklama malzemeleri arasndaki dayanm farklar Tablo 2de verilmitir. Genel kan ve buradaki sonulara gre de C35 st betonlarda kkrt balk tercih edilmemelidir. Bu aratrmada kullanlan kkrt balklar hazr olarak alnm karmlardr. Laboratuvarda rastgele hazrlanan veya tekrar tekrar geri kullanlan karmlarn daha dk kabilecei bilinmelidir.

16

say 112/2011

makale

STANBUL BLTEN

Tablo 2. Balklama malzemelerinin dayanm [10]

Tablo 3. Andarmann yi veya kt yaplmasnn etkisi[10]

Tablo 4. Farkl dayanmlardaki betonlarn farkl balklarla elde edilen dayanm sonular [10]MPa

Balklama yntemlerinden en iyisi andrmadr. Ancak andrma uygun olmad zaman yine dayanm kayplarna neden olmaktadr (Tablo 3). c) Betonun Ya ve Bakm Betonun sertleme srecindeki bakm ve karot alnd andaki beton ya betonun basn dayanmn etkilemektedir. Aada belirtilen uygulamada scak

havada dklen betonda antiyede alnan karot ile nemli ortamda tutulan betonlar arasndaki dayanm farklar verilmitir. Basn dayanmlar arasndaki fark %60lara kadar kabilmektedir. Ayn ekilde derin bir temelin iinde oluan hidratasyon ssndan dolay da beton dayanm scaklk ile birlikte azalabilmektedir [11]. Ayrca souk havalarda da

hidratasyon reaksiyonlar yeterince olumad iin dayanmlar erken yalarda scak havann aksine dayanm daha dk olacaktr. Bu nedenle olgunluk kavramna dikkat edilmelidir. d) Rutubet ierii Beton numuneleri kesim ve balklamadan dolay slak ise laboratuvar ortamnda kurutulmaldr. Homojen olarak
say 112/2011

17

STANBUL BLTEN

makale grnyorsa ve dk dayanml ktysa karot ihmal edilebilir. f) Karot alnma yn ve yeri Karot almnda kolonlarn orta ksm tercih edilmesi gerekmektedir. Karot almnda kiri gibi eilmeye alan elemanlar tercih edilmemelidir. Kiri tercih edilecekse sarkan kirilerden momentin en yksek olduu orta ksmlardan deil kolonun akln 1/4 ksm kadar uzandan alnmaldr. Ayrca dklen betonlarn st ksmlarnda daha dk olmaktadr. Karot beton yzeyine dik olarak alnr. Betonun dkm dorultusunda, dey olarak alnan karot dayanm, taze beton stabilitesine bal olarak, ayn betondan yatay ynde alnan karot dayanmndan daha yksek olabilir. Dayanm fark tipik olarak %0 - %8 arasnda olmaktadr. Yaplan almalarda dik alnan karotlarn yatay alnan karotlardan daha fazla dayanma sahip olduklar grlmtr. Bunun nedenleri arasnda yatayda karot alrken tam dz bir dorultu salanamamas ve agregalarn altnda biriken terleme sularnn dikeyde karot alndnda basn altnda kalarak fazla etkilenmedii fakat yatayda alnan numunelerde bu terleme sularnn yarlma atlaklarnn daha kolay olumasna neden olduu iin dayanm drd dnlmektedir. Bu oran %8 e kadar kmaktadr [14]. Ama yksek dayanml betonlarda bu fark olumamaktadr [15]. Bunun nedeni terleme suyunun yksek dayanml betonlarda terleme suyunun azl olabilir. TS EN 12504de ve TS 13791de betondan karot alma yn ile ilgili bir dzeltme yoktur. BS6089: 1981 [16] yatayda alnan numunede dayanm sonucunu %9 orannda artrlmasn salamaktadr.

ekil 3. 37C de farkl koullarda kr edilen numuneler ve beton elemandan alnan karot dayanm sonular [11]

numunenin kuru olmas salanmaldr. Bu nedenle herhangi bir nedenle slanmasndan sonra en az 7 gn boyunca kurumas salanmaldr. Karotun rutubet ierii, llen dayanm etkiler. Suya doygun karotun dayanm, dier zellikleri ayn olan hava kurusu, rutubeti normal artlarda %8 - %12 olan karot dayanmndan %10 - %15 daha dk kmaktadr. Bu nedenle karotlarn krlmasndan nce laboratuvar artlarnda bekletilmesi bu arada balnn tamamlanmas faydal olacaktr. Ayrca numunenin i ve dnn nem fark isel gerilmelere neden olmakta ve dayanm drmektedir [12]. Betonun yapnn artlarn salayan bir rutubet ortam oluturulmas iin standard bir prosedr yoktur. Ancak numunelerin saklanma koullar kayt altnda tutulmaldr. ASTM C42: 2004 [13]de yap ile karotun rutubet koullar arasndaki farklar en aza indirecek aadaki artlar verilmitir. Karot almnda sonra numuneleri 1 saat sreyle kurutup torbalayn. Numunelerin gnee maruz

kalmamasna dikkat edin. Eer balklamada kesme veya andrma yaplacaksa karot almndan 2 gn iinde yapn. Daha sonra yzeyi kurutup torbalar yerletirin. Balk yapmnda su ile temasn en aza indirin. Eer deney ncesi nemli bir ilem yaplmsa veya karot almndan sonra en az 5 gn sonra deneyi yapn. Genel olarak slak karot kuru karotlara gre daha dk dayanm verirler ve nemin deikenlii dayanm dalmn artrr. Mac Gregor [12] tarafndan yaplan bir aratrmada 7 gn boyunca kurutulan numuneler 40 saat boyunca su altnda tutulan numunelerden %14 daha fazla dayanm vermilerdir. ve d nem deikenlii de bu fark artrmaktadr. Zira uzun sre kurutulmu numuneler ile su ierisindeki numuneler arasndaki fark %5 kadardr. Ayrca daha dar karotlarda slak olma durumu dayanm farkn artrmaktadr. e) Boluk Boluk orannn artmas, dayanm drr. Yaklak %1 boluk, dayanm %5 - %8 orannda, drmektedir. Yzeyde yetersiz vibrasyondan kaynakl boluklar

18

say 112/2011

makale Bu nedenle karotlar kolon ve perdelerin orta ksmndan alnmas gerekmektedir. Demelerden alnan karotlar daha dk dayanmda karlar. Karot betonun dzgn sktrlmasnn ve yapsal olarak riskin daha az olduu tabliyelerden ziyade betonun dzgn olarak sktrlabildii ve statik adan daha byk risk tayan kolon, perde ve kirilerden alnmaldr. lem esnasnda karota hasar verilmemelidir. lem esnasnda karot alma makinas hareket etmeyecek ekilde skca sabitlenmelidir. Karot almadan nce, karot alnmasnn yap zerinde oluturaca herhangi bir olumsuz etki dikkate alnmaldr. Karot, tercihen, beton elemanlarn kenarlar veya herhangi bir birleim yerinden uzaktaki ve donatnn ok az olduu veya hi olmad noktalardan alnmaldr. Yatayda karot alrken dayanm artrc baz etkiler de olabilir. rnein dikey bir elemanda dayanmn dalmna bakldnda st blgelerde su/imento oran arttndan dayanm debilmektedir. Yatayda karot alrken ortaya yakna alt seviyedeki yerlerden tercih edilmelidir. Bylelikle dzeltme faktrleri yaplmadan yatayda ve alt seviyelerden numune alnarak ilem tamamlanmaldr. Karot almnda kolon ve perde gibi basnca alan elemanlar tercih edilmelidir. Kirilerden alnan numuneler yapnn almasndan oluan atlaklar nedeniyle daha dk kacaktr [17]. g) Kusurlar Her karot gz ile muayene edilmelidir. Karottaki atlaklar, deiik sebeplerden kaynaklanr. Bu sebepler arasnda, yass, ine ekilli tanelerin veya yatay donat ubuklarnn altnda toplanan su ve yresel ayrma sebebiyle boluklarn oluumu saylabilir. Bu tr karotlardan elde edilen dayanmlarn geerlilii ve bu dayanmlarn genel olarak yapdaki beton dayanmn temsil etme yeterlilii ayr ayr deerlendirilmelidir. Betonda yass agregalar var ise ve krlma yerinde agregalarn imento pastas ile temas etmedii blmler var ise bunlar not edilmeli ve karot gerekirse deerlendirmeye alnmamaldr. Karotun, ierisinde donat bulunacak ekilde alnmasndan mmkn olduu kadar kanlmaldr. Basn dayanm tayini iin kullanlacak karot numunelerde, boyuna eksen dorultusunda veya bu eksene ok yakn dorultuda donat bulunmamas salanmaldr. ASTM C42:2004e gre iinde donat bulunan karotlar basn dayanmnda kullanlmamaldr. h) Karot ap llen dayanmdaki deikenlik, karot apnn, en byk agrega tane

STANBUL BLTEN byklne oranndaki azalmaya bal olarak ykselir. TS EN 12504e gre karot ap agrega tane byklnn en az 3 kat olmaldr. Bu durumda 22 mm, agrega iin en dk karot ap 66 mmdir. ASTM C 42 ise en az 95 mmlik karot ap nermektedir. Ayrca 90 mmden daha dk karot ap iin TS EN 12390-4e gre uygun olan basn dayanm aletlerinde revizyon gerekebilmektedir. TS EN 12504-1 Ek Ada agrega tane bykl ve karot apnn karot numunenin basn dayanm zerindeki etkisi incelenmi ve buna gre yaplan aratrmalarda aadaki deerler elde edilmitir. Betonda kullanlan agrega en byk tane bykl; 20 mm ve 40 mm olan, 25 mm, 50 mm ve 100 mm apl karotlarda yaplan deneylerden aada verilen sonular elde edilmitir: Agrega en byk tane bykl 20 mm olan betonda; ap 100 mm olan karot numuneden elde edilen basn dayanm, ap 50 mm olan karot numuneden elde edilen basn dayanmndan yaklak olarak %7 daha yksek, ap 50 mm olan karot numuneden elde edilen basn dayanm, ap 25 mm olan karot numuneden elde edilen basn dayanmndan yaklak olarak %20 daha yksek olduu belirlenmitir. ASTM C 42de maksimum agrega tane apna gre kullanlmas gereken minimum aplar belirlenmitir. Buna gre;

Tablo 5. ASTM C42ye gre karot apna gre dayanm deiimi

say 112/2011

19

STANBUL BLTEN Bu dayanm dnn sebebi normal beton numunelerinin aksine karot alnmasnda iri agregalar delme aleti ile blnmekte ve tamamen bir imento pastas ile sarlmamaktadr [14]. Bu durumda olan agregalarn bir ksm yk altnda numuneden ayrlabilmektedir [18]. Malhotra tarafndan daha dk aplarda karot alnmasnn dalm artrmasnn nedeni olarak ortaya konulmutur. Delme etkileri, olgunlamam veya yaps itibariyle zayf betonda hasar oluturabilir ve normal artlarda bu hasarn kesilmi yzeyde grlmesi mmkn deildir. Bir karot, beton yaps bakmndan, standart silindire gre daha zayf olabilir. Bunun sebebi, karot yzeyinde, sadece matriks tarafndan oluturulan adezyonla tutulan, kesilmi agrega tanelerinin bulunmasdr. Bu tr agrega tanelerinin karot dayanmndaki katks olduka az olacaktr.
Kaynaka 1. TS EN 13791 Basn Dayanmnn Yaplar ve ndkml Beton Bileenlerde Yerinde Tayini, Trk Standardlar Enstits, 29 Nisan 2010. 2. Ignacio Martin, Jorge A. Juncos, Itpaystocore test suspicious concrete Concrete International, April 1982, 5254. 3. Design and Control of Concrete Mixtures, Portland Cement Association 2003. 4. David J. Akers, Testing Practices Affect Concretes Perceived Quality, Concrete International April 1990, pp 43-45. 5. Burhan Manzak, Erbil ztekin, Kp numune kalplarnn ve preslerin betonun llen basn dayanmna yansmas, Hazr Beton, stanbul, Say 66, Ocak ubat 2004. 6. TS EN 12504-1 Beton-Yapda Beton Deneyleri-Blm 1: Karot NumunelerKarot Alma, Muayene ve Basn Dayanmnn Tayini, Trk Standardlar Enstits, 2010. 7. TS EN 12390-4 Beton-Sertlemi

makale i) Donat Dayanm tayininde kullanlan karotlarn donat ubuu ihtiva etmemesi nerilir. Donatnn bulunmas basn dayanmn etkilemektedir. Bu nedenle mmkn olduunca kanlmaldr. nk yapnn btnl bozulmakta ve donatnn sreklilii salanamamaktadr. ASTM C42: 2004e gre iinde donat bulunan karotlar basn dayanmnda kullanlmamaldr. Bu durumlarda farkl yerden karot alnarak donat youn blgelerde farkl hasarsz metodlarla deerlendirilmelidir. Fakat yine de iinde donat olan bir karot alnmsa donat ykleme ynnde olmamaldr. j) Numune derinlii Normal dayanml, normal kesitteki bir elemandan alnan numunede beton elemannn ortasndan dayanm daha yksek kmakta [19], eer derin bir elemandan alnmsa beton dkm sonras
Beton Deneyleri-Blm 4: Deney Makinelerinin zelikleri, Trk Standartlar Enstits, 8 Nisan 2002. 8. TS EN 12390-1 Beton-Sertlemi Beton Deneyleri-Blm 1: Deney Numunesi ve Kalplarnn ekil , Boyut ve Dier zelikleri, Trk Standardlar Enstits, 8 Nisan 2002. 9. TS EN 12390-3 Beton-Sertlemi Beton Deneyleri-Blm 3: Deney Numunelerinin Basn Dayanmnn Tayini, Trk Standardlar Enstits, 29 Nisan 2010. 10. Claude Boulay, Frano De Larrard, The Sand Box, Concrete International, April 1993. 11. Robert L. Yuan, Mostafa Ragap, Robert E. Hill, James E. Cook, Evaluation of Core Strength in High Strength Concrete, Concrete International May 1991, pp 30-34. 12. Micheal Bartlett, James G. Mac Gregor, Effect of Moisture Condition on Concrete Core Strength, ACI Materials Journal, May-June 1994, pp 227-236. 13. ASTM C42 / C42M - 10 Standard

ite oluan yksek scaklktan dolay beton dayanm debilmektedir. IV.Sonu Karot alarak deerlendirme yapmak basite bir silindir numune hazrlamak ve onu dayanm testine tabi tutmak deildir. Uyulmas gereken bir ok husus ve dikkat edilmesi gereken noktalar bulunmaktadr. Karot alrken, krarken ve deerlendirirken yukardaki hususlara harfiyen uyulmaldr. Unutulmamaldr ki, tm bu kurallara uyulduu takdirde bile beton basn dayanmlar antiyede artlardan dolay uygun kmayabilir. Bu nedenle taze beton deneylerinde yeterince zen gsterilmeli standartlara uyulmal ve karota gidilmesine gerek kalmamas salanmaldr. Karot almak iin alan boluklar rtresiz yksek dayanml tamir harc ile doldurulmaldr.
Test Methodfor Obtaining and Testing Drilled Coresand Sawed Beams of Concrete. 14. Neville, A. M., Properties of Concrete, 4th Edition, John Wileyand Addison Wesley Longman, 1995, 844 pp. 15. Bartlett, F. M., Mac Gregor, J. G., Coresfrom High-Performance Concrete Beams, ACI Materials Journal, V. 91, No. 6, Nov.-Dec., 1994, pp. 567-576. 16. Neville A., Core Tests: Easy To Perform, Not Easy To Interpret, Concrete International, November 2001. 17. Ava Szypula, Jacop S. Grossman, Cylinderversus Core Strength, Concrete International, February 1990, pp 55-61. 18. McIntyre, M., Scanlon, A., Interpretation and Application of Core Test Data in Strength Evaluation of Existing Concrete Bridge Structures, Canadian Journal of Civil Engineering, V. 17, 1990, pp. 471-480. 19. Rowland J. Kopf, Clause G. Cooper, Freeman W. Williams, Insitu Strength Evaluation of Concrete Case Histories and Laboratory Investigations, Concrete International March 1981, pp66-71.

20

say 112/2011