Yznc Yl niversitesi, Ziraat Fakltesi, Tarm Bilimleri Dergisi (J. Agric. Sci.

), 2001, 11(2):1-7

Geli Tarihi : 15.01.2001

Koyunlarda St Veriminin Laktasyon Boyunca Deiimi ve Farkl Yntemlere Gre Tahmin Edilmesi
Tufan ALTIN(1)
zet: Bu alma koyunlarn st veriminin tahmininde en uygun denetim aral ve doumdan sonra denetime balama zamannn belirlenmesi amacyla yaplmtr. Laktasyon st veriminin tahmin edilmesinde Hollanda ve sve yntemleri kullanlmtr. Aratrma toplam 40 ba Akkaraman ve Hamdani x Akkaraman (F1) melezi koyunda laktasyon boyunca gnlk denetimler yaplarak yrtlmtr. Bylece hem gnde tek sam esasna gre koyunlarn gerek st verimleri, hem de buna en yakn tahmini yapabilecek yntemler belirlenmitir. Aratrma sonularna gre koyunlarda st verim denetimine balama zamannn ve denetim aralklarnn 8 haftaya kadar uzatlmasyla elde edilen sonularn gerek st veriminden nemli lde farkl olmad grlmtr. Ayrca gnlk st veriminin 2-4 haftalar arasnda hafife azaldktan sonra 10. haftaya kadar artt ve ardndan de getii ortaya kmtr. Anahtar kelimeler: Koyun, st verimi

Variation of Milk Yield in Sheep During Lactation Period and Estimation of Lactation Milk Yield by Means of Different Methods
Abstract: This study was carried out to determine the best testing intervals and the first testing date after lambing in the estimation of milk yield in sheep. In the estimation of lactation milk yield Holland and Sweden methods were used. This research was carried out with daily controls during lactations in total of 40 Akkaraman and Hamdani x Akkaraman (F1) crossbred ewes. Thus, both actual milk yields of ewes according to single milking and the best methods for milk yield estimation were determined. It seems that the testing intervals and the first testing date after lambing can extend until 8 weeks for estimation of milk yield. In addition, it has been realized that daily milk yield decreased a little between 2 and 4 weeks, then, increased until 10th week and decreased gradually after 10th week. Key words: Sheep, milk yield

Giri Koyunculuk lkemizde et, st, yapa ve deri retimiyle hayvanclk sektrnde nemli yer tutmaktadr. Koyunculuktan elde edilen gelirler iinde etten sonra st ikinci sray almaktadr. Deerli besinlerin hammaddesi olan koyun st yetitiriciler iin garantili gelir kaynadr. Trkiye 813.000 ton ile koyun st retimi bakmndan dnyada nemli bir yere sahiptir ve bu, lkemiz toplam st retiminin %8.15ini oluturmaktadr (Anonim, 1999). Koyunculuk gelirleri iinde rklarn verimine gre deien bir paya sahip olan koyun st eitli ekillerde deerlendirilir. Dou Anadolu Blgesinde retim aile gereksinimlerini karlamaya yneliktir. Bat Anadolu ve Trakyada ise inek stne oranla olduka yksek fiyata mandra ve fabrikalara satlmaktadr. Koyunlarda st veriminin iyiletirilmesinin temelini verim denetimleri ve kaytlar oluturur. Koyunlarda st verimini bilmek ve buna gre seleksiyon yapmak ancak belirli aralklarla yaplan st kontrolleri ile mmkndr. Verim denetimleri damzlk seiminin doru yaplmasna, besleme ve sr idaresi programlarnn hayvanlarn gereksinimi ve iletme ekonomisine gre yaplmasna
(1)

katkda bulunur (Snmez ve ark., 1988). Koyunlarda st verim denetimleri bireysel veya toplu olarak yaplabilir. Gerek bireysel, gerekse toplu yaplan denetimlerde doumla veya stten kesimle balayan sam dzeni uygulanabilir. Bireysel yaplan st verim denetimlerinde doumla balayan sam dzeni bireyin gerek verimini tahmin etmedeki gvenirlii nedeniyle benimsenmelidir (Kaymak ve Snmez, 1992). Koyunlarda st verimi iin en nemli ltlerden birisi laktasyon st verimidir. Gerek laktasyon st verimi koyunlarn her gn verdikleri stlerin laktasyon boyunca toplanmasyla bulunur. Ancak olduka fazla igc ve maliyet gerektirmektedir. Bundan dolay, laktasyon st veriminin belirlenmesinde yetitiriciye de uygun, igc ve maliyeti dk ve geree en yakn tahmini yapan yntemler zerinde durulmas gerekir. Denetim yntemlerinde maliyeti artran eler denenim aralklar ve sresidir. Ayrca doumdan sonra denetimlere balama zaman da nemlidir ve bu konuda bir ortaklk yoktur.

Adnan Menderes niversitesi, Ziraat Fakltesi, Zootekni Blm, AYDIN

T. ALTIN

Yaplan almalarn ounda denetim aralklar 2-4 hafta arasnda deimektedir (Eliin, 1970; zsoy ve Vanl, 1986; Gney ve ark.,1990; Snmez ve ark, 1991; Aydoan ve Gl, 1992; Karaca ve ark.,1995; Altn ve elikyrek, 1996; Bapnar ve ark.,1996; Macit ve Aksoy, 1996). Genel olarak doumdan sonra ilk denetime kadar geen sre ve denetim aralklarnn uzamasyla tahmin edilen verimlerin doruluk derecesi azalr. ztrk (1991) tarafndan Tahirova ve Dou Friz x vesi melezi koyunlarda doumdan sonra denetime balama zaman ve deiik denetim aralklar dikkate alnarak en uygun laktasyon st verimini tahmin yntemi belirlenmitir. Koyunlarda Hollanda hesaplama yntemi kullanlarak stn nicelii lt olarak alndnda doumdan 30 gn sonra denetime balama ve 56 gnde bir, sadece seleksiyon amal denetimlerde ise doumdan 75 gn sonra denetime balama ve yine 56 gnde bir denetim yaplmasnn uygun olaca sonucuna varlmtr. Koyunlarda laktasyon st verimi kadar, bunun laktasyon sresince grnts de nemlidir. Laktasyon sresince bireylerin st verimlerindeki grnt veya dier bir ifadeyle laktasyon erileri; srnn bakm, besleme, reme ve ynetimi ile ilgili uygulamalarda yardmc olacaktr. Burada nemli olan koyunlarn laktasyonun kanc gnnde en yksek verime ulatklar, buradaki verimleri ve bundan sonra st verimindeki dn grntsdr (Sakul ve Boylan, 1992; Ruvuna ve ark., 1995). Akkaraman ve Hamdani x Akkaraman melezi koyunlarda yaplan bu almann temel amalar aadaki ekilde zetlenebilir. 1. Koyunlarda gerek st verimiyle ilgili zellikler ve bunlar zerine baz evre faktrlerinin etkilerini belirlemek. 2. St veriminin laktasyon boyunca deiimini ortaya koymak. 3. St verim denetimlerinde geree en yakn tahminler yapan en uzun denetim aral ve doumdan sonra denetime balama zamann belirlemek. Materyal ve Yntem Materyal Aratrma Yznc Yl niversitesi Ziraat Fakltesi Aratrma ve Uygulama iftliinde yaplmtr. Toplam 40 ba Akkaraman ve Hamdani x Akkaraman (F1) melezi koyun aratrmann hayvan materyalini oluturmutur. Yntem Aratrmann yrtld hayvan materyalinde kuzular kalnt stle bytlmtr. Doumdan sonra bir hafta sreyle koyun ve kuzular bir arada tutulmulardr. Kuzular bir haftalk yaa ulanca sabah koyunlarda sam yaplmaya balanm, samdan sonra kuzularn akama kadar analarn emmelerine izin verilmitir. Kuzulara 2

yaklak haftalk olunca analarndan ayr kaldklar sre iinde yiyebildikleri kadar yonca kuru otu ve 150 g kuzubuza bytme yemi verilmitir. Kuzular ortalama iki aylk yata tamamen stten kesilmilerdir. Koyunlara ise meralama dneminin balangcna kadar sadece korunga kuru otu veya saman verilmitir. Meralama dneminde ek bir yemleme yaplmamtr. Aratrma materyali koyunlar mart aynda doum yapmlardr. Sama balama ve kuzularn stten kesilmelerinde bireyler baznda yukarda belirtilen srelere uyulmasna zen gsterilmitir. Doumdan bir hafta sonra balanan sam laktasyon sonuna kadar gnde bir defa (sabah) elle yaplmtr. Her gn salan stler 10 ml duyarllkla llmtr. Koyunlarn gnlk st verimi 100 ml nin altna dnce sama son verilmitir. Koyunlarn saldklar sre laktasyon sresi olarak alnmtr. Bu srede her gn elde edilen stlerin toplanmasyla koyunlarda kalnt stle bytme ve gnde tek sam esasna gre salan gerek st verimi elde edilmitir. Koyunlarn laktasyon st verimlerinin tahmininde en ok kullanlan Hollanda ve en duyarl yntem olarak kabul edilen sve yntemleri (Kaymak ve Snmez, 1992) kullanlmtr. Vogelin Basitletirilmi Yntemi ise duyarll az olarak kabul edildiinden kullanlmamtr. Laktasyon st verimleri doumdan sonra denetimlere farkl zamanda balanmas (2, 4, 8 hafta) ve be farkl denetim aral (2, 3, 4, 6, 8 hafta) esas alnarak tahmin edilmitir. Buna gre her koyunun laktasyon st verimi iin 30 (2 x 3 x 5) deiik hesaplama yaplmtr. Gerek laktasyon st verimi, laktasyon sresi ve gnlk ortalama st veriminin analizinde; Yijkm= + ai + bj + ck + eijkm Deiik denetim yntemlerine gre hesaplanan st verimlerinin analizinde; Yijklm= + ai + bj + ck + dl + eijklm eklinde birer matematik model kullanlmtr. Modellerde; Yijkm: Gerek laktasyon st verimi, laktasyon sresi veya gnlk ortalama st verimini, Yijklm: Herhangi bir ynteme gre tahmin edilen laktasyon st verimini, : Beklenen ortalamay, a : Genotipin etkisini (i= 1,2; Akkaraman ve Hamdani x Akkaraman) bj: Kuzulama eklinin etkisini (j= 1,2; tek ve ikiz) ck: Yan etkisini ( k=1,2,3,4,5; 1.,2.,3.,4. ve 5. ya) dl: Yntemin etkisini (l=1,2,......31) eijkm ve eijklm: Bamsz ve ansa bal hatay gsterir. Her koyun iin 30 deiik ekilde hesaplanan laktasyon st verimleri ve gerek st veriminin her biri bir yntem olarak alnmtr. Yaplan hesaplamalar sonucu st verimi zerine etkili faktrlerin alt gruplarnn ve yntemlerin bir

Koyunlarda St Veriminin Laktasyon Boyunca Deiimi ve Farkl Yntemlere Gre Tahmin Edilmesi

birleriyle karlatrlmalarnda Duncan testi kullanlmtr (Dzgne ve ark., 1987). Ancak tad anlam bakmndan yalnzca gerek st verimiyle deiik yntemlere gre tahmin edilen verimler arasndaki farklar dikkate alnmtr. Ayrca gerek st verimiyle tahmin edilen verimler arasndaki ilikiyi ortaya koymak iin korelasyon analizi yaplmtr. Verilerin istatistik analizinde SAS (1998) paket program kullanlmtr. Bulgular ve Tartma Gerek st verimi zellikleri Doumdan bir hafta sonra balanan ve laktasyon sonuna kadar devam eden gnlk denetimler sonucu elde edilen gerek laktasyon st verimi, laktasyon sresi ve gnlk ortalama st verimine ilikin sonular izelge 1de zetlenmitir. Akkaraman ve Hamdani x Akkaraman (F1) melezlerinde srasyla gerek st verimi 62.32 l ve 50.65 l;

laktasyon sresi 173.3 gn ve 144.8 gn; gnlk ortalama st verimi 359.1 ml ve 332.7 ml olarak bulunmutur. Ele alnan bu zelliklerden yalnzca laktasyon sresi genotipler arasnda nemli lde farkldr (p< 0.05). lkemizde yaplan benzer almalarda laktasyon st verimi ve laktasyon sresini Karaca ve ark.(1995), Akkaramanlarda 85 lt ve 156 gn; zsoy ve Vanl (1986) Morkaramanlarda 81 lt ve 141 gn, Merinoslarda 65 lt ve 109 gn, vesilerde 98 lt ve 166 gn; Macit ve Aksoy (1996) vesilerde 138 lt ve 169 gn, Morkaramanlarda 82 lt ve 143 gn; Bapnar ve ark. (1996) Konya Merinoslarnda 100 kg ve 140 gn; Aydoan ve Gl (1992) Karayakalarda 49 kg ve 131 gn olarak bulmulardr. Bir karlatrma yaplacak olursa ilk bakta genel olarak st verimi iin elde edilen sonularn, yukarda deiik rklar iin bildirilenlerden dk olduu grlecektir. Ancak bu almada gerek st veriminin gnde tek sama gre hesapland gz nne alndnda elde edilen sonucun iyi saylabilecek dzeyde olduu sylenebilir.

izelge 1. Akkaraman ve Hamdani x Akkaraman melezi koyunlarda gerek st verimi zelliklerine ilikin en kk kareler ortalamalar ve standart hatalar

n Snflama Genotip Akkaraman Hamdani x Akkaraman Kuzulama tipi Tek kiz Ya 1 2 3 4 5 Genel 24 16 32 8 4 14 5 11 6 40

Ger. Lak. St ver. ( l) 62.325.76 50.656.36 51.474.42 61.508.46 57.7811.99 55.13 7.12 55.6710.42 69.736.77 47.129.20 56.494.85

Laktasyon sresi ( gn) * 173.310.7a 144.811.8b 152.1 8.1 166.015.6 158.222.1 166.513.1 157.019.2 162.012.5 151.416.9 159.0 8.9

Gnlk ort. st. Ver. (ml) 359.123.0 332.725.4 332.117.6 359.633..7 327.548.0 b 322.828.4 b 341.141.5 ab 424.827.0 a 313.236.7 b 345.919.3

*: p<0.05 a, b: Bir faktr iinde deiik harf tayan ortalamalar arasndaki fark nemlidir (p<0.05).

Tek ve ikiz douran koyunlarn st verim zellikleri karlatrldnda, ikiz doum yapanlarn daha iyi, ancak bu stnln istatistiki olarak nemsiz (p>0.05) olduu ortaya kmtr. Kuzulama eklinin st verimini etkilemediini ortaya koyan aratrmalar (Mavrogenis, 1982; Karaca ve ark., 1995; Altn ve elikyrek, l996) elde edilen bu sonucu desteklerken, Macit ve Aksoy (1996) vesi ve Morkaramanlarda ikiz douran koyunlarda laktasyon st veriminin tek douranlardan daha yksek olduu bildirmektedir. Genel olarak gnlk st veriminin yala birlikte artt, 4. yata en yksek veriminin elde edildii grlmektedir. Koyunlarda ya veya laktasyon srasnn st verimini etkiledii eitli aratrclar tarafndan ortaya konulmutur

(zsoy ve Vanl, 1986; ztrk, 1991; Karaca ve ark.,1995; Bapnar ve ark.,1996; Macit ve Aksoy, 1996). Karaca ve ark. (1995) Akkaramanlarda 3. yata, Macit ve Aksoy (1996) vesi ve Morkaramanlarda 4. yata , ztrk (1991) ise Tahirova ve Dou Friz x vesi melezi koyunlarda 3. laktasyonda, st verimini dier ya ve laktasyonlardan daha yksek bulmulardr. Laktasyon boyunca st veriminin deiimini belirlemek amacyla haftalara gre gnlk st verimlerinin deerlendirilmesiyle elde edilen sonular izelge 2de verilmitir. Ayrca ekil 1de genotiplere gre laktasyon boyunca st veriminin deiimi de grlmektedir.

T. ALTIN

izelge 2. Laktasyon boyunca haftalara gre gnlk ortalama st verimi (ml) Snflama Genotip Akkaraman HamdanixAk. Kuzulama tipi Tek kiz Ya 1 2 3 4 5 Genel (izelge 2nin devam) Snflama Genotip Akkaraman HamdanixAk. Kuzulama tipi Tek kiz Ya 1 2 3 4 5 Genel n 24 15 31 8 4 13 5 11 6 39 13. Haf. 42652 33858 39540 36976 367108 33265 26594 50661 44083 38244 n 24 13 29 8 3 13 4 11 6 37 14. Haf. 39952 32665 36645 35977 370122 33165 244107 45361 41483 36246 n 24 12 28 8 3 12 4 11 6 36 15.Haf. 36844 32056 35939 32866 378104 34057 26191 38352 35770 34440 n 23 12 28 7 3 12 3 11 6 35 16. Haf. 36048 29757 31138 34571 331102 33857 282105 36250 32869 32842 n 22 12 27 7 3 12 3 10 6 34 17. Haf. 33140 28048 29132 32060 31485 33148 30388 32444 25557 30635 n 20 11 24 7 3 11 3 9 5 31 18. Haf. 32043 27953 29235 30764 26891 33253 32595 35449 21866 30038 19. Haf. 29329 25136 26224 28244 22863 31736 37265 27133 17345 27226 n 19 9 23 5 3 10 3 8 4 28 20.Haf. 32131 28843 25925 35152 27365 32240 44068 28236 20754 30530 21.Haf. 29628 25439 23022 31947 24859 30936 36962 26533 18249 27528 n 18 9 22 5 3 9 3 8 4 27 22.Haf. 22216 20123 17413 24927 20034 22921 27836 20219 14928 21216 n 24 16 32 8 4 14 5 11 6 40 2. Hafta 40733 38736 32725 46848 32568 36740 43159 55138 31352 39727 3. Hafta 37038 34242 30729 40656 35480 32547 36969 47145 26361 35732 4. Hafta 32331 34334 30723 36045 36264 30538 34056 41336 24849 33426 5. Hafta 32432 38636 33125 37948 37568 35140 36959 43738 24452 35527 6. Hafta 34438 39842 34529 39757 37480 36447 38070 42745 31161 37132 7. Hafta 41036 43440 40727 43753 47075 36344 39966 54142 33758 42230 8 Hafta 39837 43241 40828 42255 46978 35046 37168 52644 35860 41531 9. Hafta 47346 44551 43635 48268 49496 40157 35584 63454 41074 45939 10. Hafta 52354 44059 45541 50879 470112 43366 39198 68564 42986 48245 11. Hafta 50548 40153 43437 47171 443101 39360 34287 61657 47077 45340 12. Hafta 48053 37859 42241 43679 388112 36866 30797 59263 49085 42945

Koyunlarda St Veriminin Laktasyon Boyunca Deiimi ve Farkl Yntemlere Gre Tahmin Edilmesi

600 500 St verimi (ml) 400 300 200 100 0 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 Haftalar 22 2 3 4 5 6 7 8 9 Ak Hamxak

ekil 1. Gnlk st veriminin laktasyon sresince haftalara gre deiimi

izelge 2 ve ekil 1in incelenmesiyle koyunlarda laktasyon boyunca salan st verimi laktasyon bandan 4. haftaya kadar dt, daha sonra giderek art ve 10. haftada gnlk en yksek verime ulatktan sonra azalmaya balad grlecektir. Ancak 10. haftaya kadar olan art Akkaramanlarda daha belirgindir. St veriminin 4 hafta kadar dnn nedeni kuzularn bu dnemde sadece ana style beslenmeleri ve doumdan itibaren giderek daha fazla st tketmeleri olabilir. Kuzulara 3. haftadan itibaren analarndan ayr kaldklar zaman ek yem verilmesi ile birlikte salan st miktarnda da artn balad grlmektedir. Koyunlarda st retiminin nemli bir ksm kuzularn stten kesimine kadar geen dnemde gerekletii grlmektedir. Koyun stnn yksek fiyata satld blgeler ve zamanlarda bu dnemde stn tamamnn kuzulara verilmesi yerine tek sam + emitirme gibi kuzu bytme yntemlerinin devreye girmesi st retimi asndan nemlidir. Ayrca st veriminin yksek olduu bu dnemde koyunlarn beslenmesine zen gsterilmesinin gerektii de ortaya kmaktadr. Sakul ve Boylan (1992) yapm olduklar almalarnda deiik koyun rklarnda haftalk st veriminin laktasyonun balangcndan itibaren sonuna kadar azalan bir ekilde gerekletiini bulmulardr. Ruvuna ve ark. (1995) ise keilerde st veriminin 2. hafta ile 8. haftalar arasnda deiik zamanlarda en yksek seviyeye ktn, zsoy ve Vanl (1986) ise maksimum verim gnn Morkaraman, Merinos ve vesilerde 48, 53 ve 54. gnler olarak belirtmektedirler.

Gerek ve karlatrlmas

tahmin

edilen

st

verimlerinin

Gerek laktasyon st verimi ile deiik ilk denetime balama sreleri, denetim aralklar ve iki farkl hesaplama kombinasyonlarndan oluan denetim yntemlerine gre tahmin edilen verimler karlatrlmtr. Gerek ve deiik yntemlere gre tahmin edilen verimler arasndaki farklar izelge 3te zetlenmitir. Bylece yntemlerin ne kadarlk bir sapmayla gerek st verimini tahmin ettii ortaya konmutur. Ayrca gerek ve tahmin edilen verimler arasndaki ilikilerin incelendii korelasyon analizi sonular izelge 4te verilmitir.izelge 3 incelendiinde gerek st verimi ile deiik yntemlere gre tahmin edilen st verimleri arasnda nemli farklln olmad grlmektedir. Buna bal olarak gerek ve tahmin edilen laktasyon st verimleri arasnda da yksek dzeyde ilikiler bulunmutur (izelge 4). Bu almada en uzun ilk denetim aral olan 8. haftada denetime balanarak 2., 3., 4., 6., ve 8. hafta aralkla yaplan denetimlerde elde edilen bulgular geree olduka yakndr. Oysa ztrk (1991) yapt benzer almada doumdan sonra 60. gnde denetime balanmas ve 7, 14, 21, 28, 42 ve 56 gn aralklarla yaplan denetimlerde tahmin edilen verimlerle, gerek verimler arasndaki farklar nemli bulmutur. Aratrc Tahirova ve Dou Friz x vesi melezi koyunlarda yapt bu almada Hollanda Yntemi kullanarak 56 gnlk denetim aralklaryla stn niceliinin nemsendii durumlarda ilk denetim aralnn 30 gn, stn nicelii nemli deil ve koyunlar arasnda sadece seleksiyon yaplacaksa ilk denetim aralnn 75 gn olmasn nermitir.

T. ALTIN

izelge 3. Akkaraman ve Hamdani x Akkaraman melezi koyunlarda gerek laktasyon st verimi ile deiik yntemlere gre hesaplanan laktasyon st verimleri arasndaki farklar

Hesaplama Yntemi Hollanda Y. sve Y.

lk Denetim Aral 2 4 8 2 4 8 2 0.72 0.58 -0.58 0.77 0.24 3.18 3 -0.79 0.26 -1.28 -0.72 0.15 2.03

Denetim Aralklar 4 2.43 -1.21 -1.33 2.51 -1.30 -2.05 6 -2.18 0.07 -0.70 0.19 0.14 1.50 8 4.95 -2.47 0.05 5.26 -2.47 2.19

Gerek laktasyon st verimi ile yntemlere gre tahmin edilen verimler arasndaki farklarn tamam nemsizdir(p>0.05). izelge 4. Akkaraman ve Hamdani x Akkaraman melezi koyunlarda gerek laktasyon st verimi ile deiik yntemlere gre hesaplanan laktasyon st verimleri arasndaki korelasyon katsaylar

Hesaplama Yntemi Hollanda Y. sve Y.

lk Denetim Aral 2 4 8 2 4 8 2 0.983 0.973 0.951 0.985 0.974 0.944 3 0.980 0.971 0.958 0.979 0.967 0.964

Denetim Aralklar 4 0.968 0.966 0.936 0.966 0.968 0.931 6 0.973 0.947 0.944 0.975 0.951 0.944 8 0.934 0.946 0.910 0.933 0.946 0.904

Sonularn tamam nemli bulunmutur( p<0.01)

Sonu Akkaraman ve Hamdani x Akkaraman (F1) melezi koyunlarda gerek st verimi ve bunun laktasyon boyunca deiimi ile laktasyon st verimini geree en yakn tahmin edecek yntemin belirlenmeye alld bu aratrmada; 1. Akkaraman koyunlarnda laktasyon sresinin daha uzun olmasna karlk her iki genotipte de st verimi birbirine yakndr. Gnde tek sam yapld dikkate alnrsa, doumdan ksa bir sre sonra sama balandnda, salan st veriminin genelde yerli koyunlarda kabul edilenden daha iyi saylabilecek bir dzeyde olduu grlmektedir. 2. Haftalara gre st veriminin deiimi incelendiinde ilk haftalardaki azaltan sonra 10. haftaya kadar art sz konusudur. Koyunlarn sald ve kuzularn doal olarak bytlmesi durumunda stten kesim yann 2-2.5 ay olduu kabul edilirse st veriminin en yksek olduu dnemde koyunlar salmamaktadr. Sama ancak st veriminin de geiiyle balanmaktadr. Kuzularn doal bytme dnda uygun bir yntemle bytlmesi ile salan st miktarnda nemli artlar olacaktr. St veriminin yksek olduu bu dnemde ayrca bakm ve beslemeye nem verilmelidir. 3. St veriminin bir yandan en doru ekilde tahmin edilmesi, dier yandan kolay ve fazla igc gerektirmemesi nemlidir. St veriminin belirlenmesindeki kolaylk ve igc gereksinimi ise byk lde doumdan 6

sonra denetime balama zaman ve denetim aral , buna bal olarak laktasyon boyunca yaplan denetim says ile ilikilidir. Aratrclar iin geree en yakn tahmini yapabilecek doumdan sonra en ge denetime balama zaman ve en uzun denetim aral kombinasyonu nem tamaktadr. Bu durumda bu aratrmann sonularna gre doumdan sonra 8. hafta denetimlere balayarak yine 8 haftada bir denetim yaplarak Hollanda ve sve yntemlerinden biri kullanlarak laktasyon st veriminin geree yakn bir ekilde tahmin edilebilecei ortaya kmtr. Allagelmi aralklarla denetim yapma zellikle samn kuzularn stten kesimden sonra baland durumlarda emitirme dneminde glkler kartmaktadr. lk denetime balama zamannn 8 hafta (yaklak stten kesim ya) olmas durumunda bu glklerinde nne geilecektir. 4. Elde edilen sonularn pekitirilmesi iin daha byk srlerde yaplacak aratrmalara gereksinim vardr. Ayrca ilk denetim zaman ve denetim aralklar iin daha geni aralklar da alnmaldr. Bu almada laktasyon sresinin ksal nedeniyle daha geni aralklar zerinde durulmamtr. Buna ilave olarak hem st veriminin laktasyon boyunca deiimini, hem de en uygun denetim ynteminin belirlenmesi amacyla kzgnlklar ve buna bal olarak da doumlar toplulatrlm srlerde benzer almalar yaplmas yararl olacaktr.

Koyunlarda St Veriminin Laktasyon Boyunca Deiimi ve Farkl Yntemlere Gre Tahmin Edilmesi

Kaynaklar Altn, T. ve H. elikyrek, 1996. Kalnt stle kuzu bytmenin koyunlarn st verimine etkisi. Yznc Yl niv. , Zir. Fak. Derg., 6(1): 173-184. Anonim, 1999. D..E. Tarm statistikleri zeti. Ankara Aydoan, M. ve . Gl, 1992. Sakz ve Karayaka rklar arasndaki melezlemelerle yeni bir koyun tipinin gelitirilme imkanlar. Trk Veterinerlik ve Hayvanclk Derg., 16: 393-402. Bapnar, H., M. Oan, E. S. Batmaz, M. Petek ve M. Karamustafaolu, 1996. Karacabey Merinosu koyunlarnn yar entansif koullarda balca verim zellikleri zerine bir aratrma, 1. dlverimi zellikleri, st verimi ve sfat ncesi canl arl. Hayvanclk Aratrma Derg., 6(1-2):40-44. Dzgne, O., T. Kesici, O. Kavuncu ve F. Grbz, 1987. Aratrma ve Deneme Metotlar. A. . Zir. Fak. Yay., 1021, Ankara, 381 s. Eliin, A., 1970. Ceylanpnar Devlet retme iftliinde Yetitirilen vesi Koyunlarnn St Verimi, Laktasyon Uzunluu ve % Ya Nispeti ile lgili Aratrmalar. A Zir. Fak. Yay. No: 385. Ankara Gney, O., L. zcan, E. Pekel, O. Bier ve O. Torun, 1990. ada dzeydeki Sakz x vesi(F1) ve Saf vesi koyunlarn ukurova koullarndaki performanslar. . . Zir. Fak. Derg. , 5(1): 91-100. Karaca, O., N. Akyz, S. Andi ve T. Altn, 1995. Kyl iletmelerinde Karaka koyunlarnn st verimleri zerinde bir aratrma, Trk Veterinerlik ve Hayvanclk Derg., (Baskda). Kaymak, M. ve R. Snmez, 1992. Koyun Yetitiricilii, Hasat Yaynclk, Hayvanclk Serisi:3, stanbul. 405s.

Macit, M. ve A. Aksoy, 1996. Atatrk niversitesi Tarm letmesinde yetitirilen vesi ve Morkaraman koyunlarnn yar entansif artlarda baz nemli verim zellikleri bakmndan karlatrlmas, Trk Veterinerlik ve Hayvanclk Derg., 20(6): 465-470. Mavrogenis, A.P., 1982. Environmental and genetic factors influencing milk production and lamb output of Chios sheep. Livestock Prod. Sci., 8: 519-527. zsoy, M. K. ve Y. Vanl, 1986. Merinos, Morkaraman ve vesi rklar ile bunlarn iki-rk ve -rk melezlerinin koyun verim zellikleri bakmndan deerlendirilmesi, Trk Veterinerlik ve Hayvanclk Derg., 10(2): 178192. ztrk, B. 1991. Koyunlarda St Verim Denetim Yntemleri Arasnda Karlatrmal Aratrmalar. Doktora Tezi , E.. Fen Bilimleri Enst. zmir, 75s. Ruvuna, F., J.K. Kogi, J.F. Taylor and S.M. Mkuu, 1995. Lactation curves among crosses of galla and east African with Toggenburg and Anglo Nubian goats. Small Ruminant Research, 16: 1-6. Sakul, H. and W.J. Boylan, 1992. Lactation curves for several US sheep breeds. Animal Production, 84:229233. SAS., 1998. PC SAS Users Guide: Statistics. SAS Inst. Cary. NC., USA. Snmez, R., . Koak ve M. Kaymak, 1988. Zootekni Uygulamalar. E Zir. Fak.Yay. No:289, zmir. 165s. Snmez, R., L. Trkmut ve M. Kaymak, 1991. Tahirova koyun tipinin sabitletirilmesi ve halk elindeki Kvrck koyunlarnn bu tiple slah olanaklar. Trk Veterinerlik ve Hayvanclk Derg., 15(1): 72-86.