FIkıh

Abdullah KAHRAMAN*

MÜ’MİNİN ALLAH’A SONSUZ GÜVENİNİN ADI:

TEVEKKÜL

50 Ocak 2009
 Tevekkül nedir?
Tevekkül, bir kulun herhangi bir işte üzerine
düşeni yaptıktan ve başvurması gereken bütün
normal ve meşru yollara başvurduktan sonra so-
nucu Allah’a bırakması ve O’ndan beklemesidir..
Yanlış bir tevekküle başvuran
günahkâr olur mu?
Elbette yanlış bir tevekkül anlayışına sahip
olan ve gerekli sebeplere başvurmayıp “Kaderim
bu imiş.”, “Allah verir.” şeklinde bir düşünce ile
hareket eden ve bundan dolayı olumsuz sonuç-
larla karşılaşan mü’min günahkâr olur. Çünkü
bu durumda o, kendi yanlış anlayışını ve tembel-
liğini Allah’a yüklemiş ve kötü sonuçlarla karşı-
laşmıştır. Onun bu tavrında, biri Allah’a yanlış
bir şey isnat etmekten, diğeri de bu anlayışı sebe-
biyle kötü bir netice elde etmekten dolayı en az
iki türlü günah vardır. Bir de bu anlayışı sebebiy-
le çoluk çocuğunu ve sorumlu olduklarını mağ-
dur etmişse günahı kat kat artacaktır.
Tevekkül müslümana ne sağlar?
Kul girişmiş olduğu bir işte elinden geleni ya-
par, bu onun kulluk görevidir. Fakat bazen ken-
di gücünü sarfettiği halde istediği sonucu elde
edemez. İşte gücünün bittiği bu noktada her şeye
gücü yeten Allah’a dayanır. Bu noktada Allah’a
dayanması onun hem inancını pekiştirir, hem de
ümitsizliğe düşmesini engeller. Çünkü mü’min
bilir ki, bir işte sonuç almak için sadece sebeplere
başvurmak yeterli değildir. Allah’ın dilemesi de
gerekir. Allah’ın dilediği bir işi hiç kimse engel-
leyemez, O’nun dilemediğini de kimse hayata ge-
çiremez. Nitekim Sevgili Peygamberimizin bize
öğrettiği dualardan birinde şu ifade geçer: “Ey
Allah’ım! Senin verdiğine kimse engel olamaz,
senin engellediğini kimse veremez, senin takdir
ettiğini kimse reddedemez, senin hükmettiği-
ni kimse değiştiremez!”. Bununla birlikte sebep-
lere yapışıp ondan sonra tevekkül etmek Allah’a
imanın bir gereğidir, çünkü Allah her şeyi bir se-
bebe bağlamıştır. Bir işin bağlandığı sebep olma-
dan meydana gelmesi de yine Allah’ın takdiri ve
kudreti dahilindedir. Allah isterse ateş yakmaz,
su boğmaz, ilaç kullanmadan şifa gelebilir. Fakat
bunlar genel durumu yansıtmadığı gibi, kulların
sebeplere yapışmasının ortadan kalkması şartını
ortadan kaldırmaz.
Tevekkül tembellik midir?
Kul ile Allah ilişkisini en güzel şekilde ifade
eden tevekkül anlayışı zaman zaman gerçek an-
lamından saptırılmış, aslında olumlu bir mânâ
taşıdığı halde, ona olumsuz bir anlam verilmiş-
tir. Buna göre bazı insanlar tevekkülü kişinin
kendi sorumluluğunu Allah’a havale etmesi ola-
rak anlamaktadırlar. Son derece yanlış olan bu
anlayışı kuvvetli bir iman göstergesi olarak da
görebilmektedirler. Halbuki yanlış bir tevekkü-
lün imanın kuvvetli olmasıyla doğrudan alakası
yoktur. Çünkü bu yanlış anlayışı sonunda tevek-
kül amacından saparak tembelliğin, perişanlığın
ve ataletin kaynağı haline gelmektedir.
Kur’ân’ın sunduğu tevekkül anlayışı
nedir?
İlgili Kur’ân âyetleri doğru okunursa görülür
ki, Kur’ân’ın bize öğrettiği tevekkül anlayışın-
da önce insan herhangi bir konuda kendi üzeri-
ne düşen sorumluluğu sonuna kadar yerine ge-
tirmelidir. Bundan sonra, dışarıdan gelebilecek
engelleyici unsurları bertaraf etmesi için Allah’ı
51
vekil kılmalıdır. İlgili âyetlerin bir kısmı şöyle-
dir:
“O, doğunun ve batının Rabbi’dir; O’ndan
başka ilah yoktur. Öyleyse O’nu vekil kıl.”1.
“Ölümsüz ve daima diri olan Allah’a tevekkül
et, O’nu överek yücelt. Kullarının günahlarından
haberdar olarak O yeter.”2
“Göklerin ve yerin gaybını bilmek Allah’a ait-
tir. Bütün işlerin döneceği son merci O’dur. Öy-
leyse O’na kulluk et ve O’na tevekkül et. Rabbin
yaptıklarınızdan habersiz değildir.”3
“…Bir kere de karar verip azmettin mi, artık
Allah’a tevekkül et (O’na dayanıp güven). Şüphe-
siz Allah tevekkül edenleri sever.”4.
Bunlar yanında konuyla ilgili diğer âyetler
toplu olarak okunduğunda görülür ki, tevekkül
kulun gücünün bittiği noktada devreye giren bir
iman meyvesidir. İnancı olmayanlar görünen se-
beplere başvurduktan sonra tükenir ve tıkanır-
lar. Onların gücü, elde ettikleri sebepler kadardır.
Mü’minin ise esas gücü tevekkülle başlar ve bu
güç sonsuzdur. Çünkü gücün kaynağı sonsuzdur.
Mü’minin tevekkülü azimle başlar, bu azim onu
gerekli sebeplere başvurmaya götürür, sebepler
bitince de Allah’a dayanmaya sevkeder.
Hz. Peygamber’in öğrettiği tevekkül
anlayışı nasıldır?
Efendimizin bize öğrettiği tevekkül asla
Kur’ân’dakine aykırı değildir ve olamaz. Nite-
kim o, çok meşhur olan bir olayda devesini bağ-
lamadan salıvererek huzuruna gelen Amr b.
Umeyye’ye: “Deveni bağla, ondan sonra tevek-
kül et.” buyurmuş ve gerçek tevekkülü öğretmiş-
tir.5 Bu hadisleriyle sebeplere başvurmadan bir
tevekkülü kabul etmeyeceğini göstermiştir. Baş-
ka bir hadislerinde, tevekkülün bir mü’min için
ne kadar önemli olduğunu anlatmak için de şu
açıklamayı yapmıştır: “Eğer siz Allah’a hakkıy-
la tevekkül ederseniz, O sizi, kuşu rızıklandırdığı
gibi rızıklandırır.”6
52 Ocak 2009
Sahabenin tevekkül anlayışı
Peygamberden farklı mıdır?
Sahabe, Hz. Peygamber’in sohbetinde yetiş-
miş, onun irşatlarından ve nasihatlerinden en iyi
şekilde nasiplenmiş bahtiyar insanlardır. Onla-
rın gerek Kur’ân’dan gerekse Hz. Peygamber’den
aldıkları tevekkülün nasıl olduğunu Hz. Ömer’le
ilgili şu olay bütün açıklığı ile bize göstermekte-
dir: Bir gün Hz. Ömer Medine sokaklarında boş-
ta gezen bir grup görür ve onlara, “Siz necisiniz?”
diye sorar. Onlar da: “Biz mütevekkilleriz (tevek-
kül ehliyiz).” derler. Bunun üzerine onlara çıkışır
ve der ki: “Hayır siz mütevekkil değil, müteekkil
(yiyici)lersiniz. Siz yalancısınız. Mütevekkil, to-
humu ekip sonra tevekkül edene denir.”7
İşte adaleti ve dini doğru anlaması ve dinin ru-
hunu kavramasıyla meşhur olan Hz. Ömer’in bu
tavrı da gösteriyor ki, Kur’ân’ın, Hz. Peygamber’in
ve sahabenin tevekkül anlayışı aynıdır. Promlem
bu anlayışı esas mecrasından saptırıp insanların
kendi tembelliklerine tevekkül adı takmaları ve
bunu da dine mal etmeleridir. Hâlbuki din asla
tembellik anlamında bir tevekkülü tasvip etmez.
Problem asla dinimizde değil, her zaman bizim
kısır anlayışımızdadır. Bunun için merhum Meh-
met Akif, yanlış tevekkül anlayışını yerden yere
vurduğu bir şiirinde şunları söyler:
‘Allah’a dayandım!’ diye sen çıkma yataktan...
Ma’nâ-yı tevekkül bu mudur? Hey gidi nâdan!
Ecdâdını, zannetme, asırlarca uyurdu;
Nerden bulacaktın o zaman eldeki yurdu?
Üç kıt’ada, yer yer, kanayan izleri şâhid:
Dinlenmedi bir gün o büyük nesl-i mücâhid.
Âlemde ‘tevekkül’ demek olsaydı ‘atâlet’;
Mîrâs-ı diyânetle yaşar mıydı bu millet?
Çoktan kürenin meş’al-i tevhîdi sönerdi;
Kur’an duramaz, nezd-i İlâhîye dönerdi.
Dipnot
* Doç. Dr.
1 73/Müzzemmil, 9.
2 25/Furkân, 58.
3 11/Hûd, 123.
4 3/Âl-i İmrân, 159.
5 Bkz.,Tirmizî, Sıfatü’l-Kıyâme, 60.
6 İbn Mâce, Zühd, 14.
7 Beyhâkî, Şuabu’l-Îmân, II, 81, (Hadis no. : 1215), Dârü’lKütübi’l-İlmiyye, Beyrut
1410/(1989-90).