lhan Berk le Sylei: Trk iir tarihi bkir bir topraktr*

iir stne ok yaz yazdnz, iir kavram, iir kuram almalar deyince lhan Berk ad g iirinizin bir tr oluum gncesi saylabilir mi?

Her insan ura stne dnr, bundan doal birey olamaz. Bir ilingir, bir kundurac, bir izleri ne denli-kendisinden nce gelenlerce-saptanm olursa olsun, yine de dnmekten kend ini alkoyamaz. Bilinenin dna kmak iin yeni dmler, yeni ilmikler, yeni zm yollar aratcysa, daha da kanlmaz olur bu. Nedeni de binlerce yolun iinden kendi yolunu kendi zecektir. Bunun baka bir kar yolu yoktur. stelik, bunu ta batan yapmak zorundadr. Orad a gidip gelecektir nk, orasn ekip biecek, bylece de: 'Ben bu dnyadan getim!' diyecek Bir ozann, bir yaratcnn bunu diyebilmesi iin de, bu yolun gerekten onun olmas, stne amas gerekir. Bunsuz bir yaratcnn varl ok su gtrr. Dahas, yoktur. Her ozann lm rda yatar.

Her ozan gibi ben de iin banda kendi kazacam yolu dndm. Bunun iin de benden nceki eledim, talar, kumu, akl nasl karacam, onlar nasl dkeceimi aratrdm. Bylece o retilmez, renilmez: Bulunur. Byle diyorum, nk her ozan kendi tarlasn kendi kazar, d da baka kimseninkine benzemez. Topran birok damarlarndan yararlanarak kendi alm Ben: 'Yalnz ozanlarn retmeni yoktur.' derken, bunu sylemek istemiimdir. Bugn 'iir kav iir kuram' diye, iir stne yazdm yazlara baktmda, iiri ok deiik anladm an azlara byledir. iirimde yle sanld gibi byk deiikler yok gibi geliyor bana. Aslnd r ozann yazd, iirlerinin koyduu kurumda aranmaldr. Ondan karlmaldr: Syledikleri n deil. 'Ne kadar kuram varsa, o kadar ozan vardr' sz de bu yzden dorudur. Her ozan ha yatna, iirine baktnda ok deiik yollardan getiini sanabilir ama, esasta bu yol tekti e bu kendine izdii-batanberi- yoldan baka birey deildir. Ya da bu bana byle grnyor.

iir izginiz deiimler gsterdi. zellikle kinci Yeni diye adlandrlan akmn da savunucu saylyorsunuz. kinci Yeni neydi, byle bir akm var myd? Trk iirine yarar m oldu zar

iir bir dil sorunsaldr. Dili bulmadr. Dili bulmakda, yine onunla gide gele, ykana, yor ula olur. Bir iirin koyduu deiik izgiler zle biimden ok yine 'iir dili' dediimiz, h dilinde kendini belli eder. Balangta bu dilin girip kmad ukur, oyuk, yol, tepe yok ir. Yresini aratrma, topran bulma abasnn ta kendisidir bu. Giderek, kendi semesini il. Ayrkotlarn temizler, girip kt kmaz sokaklar brakr, koklad, kazd su yol eltasna yerleir, snrn izer, otan kurar. Bir ozann iir izgisinin deiiklii dedi izin benim iir izgimin deiiklikler gsterdiini sylemeniz de bundan baka bir ey deild te yandan, her ozanda ak-kapal bunu grebiliriz. kinci Yeni'ye gelince, Trk iir tarih i kimsenin merakn ekmemi bir topraktr. Ne irdelenmi, ne de stne eilinmitir. Bakir k olduu iin de herkes stne bireyler syleyegelmitir. Bir gn Trk iiri incelendiinde 'nin Trk iirinde ayr bir damar olduu anlalacaktr. Bunca zengin olan eski iirimiz, Tan atla -onu izleyen btn yenileme abalar da gznnde bulundurulduunda- Cumhuriyetle byk oyarak gelmi deildir. Cumhuriyet iiri, Yahya Kemal, Ahmet Haim, Nzm Hikmet demektir. T opu topu izgidir yani. Orhan Veli, ve arkadalaryla bir drdnc izgi gndeme girmitir

yice baklrsa kinci Yeni'nin bir beinci izgi olduu grlecektir. kinci Yeni'nin koydu i izgidir. iirimizi 'terih masasna' yatrma, onu havalandrmadr bu. Bugn Nzm Hikmet biimde de olsa-bir alt gelenek olarak vardr. Srdrlmektedir. Bu alm deildir. Onun y

dnmektedir. Orhan Veli, Oktay Rifat, Melih Cevdet iiri, byle bir gelenek koymamtr. Ama bir ara yol olarak aktr. kinci Yeni'ye gelince, elbet o da bataki gibi kalmam, deim ama bir izgidir o iirimizde. Giderek alann daha da geniletmektedir. Bundan kimsenin k ukusu olmamal. Nzm Hikmet'in koyduu iirle hesaplaa, arpa, yeni sularla ykanarak, y lar edinerek sryor. kinci Yeni'nin bir akm olduunu sylemeye herkes korkuyor. Akm ne sa or? Bir ulusun iirini 'allakbullak edip, yalnz onun egemen olmas m? Dnya iir tarihinde byle bir ey yoktur. Akm, bir ulusun iirinde yeni bir izgi demektir. Baz ozanlarn bir parmak kaldrmasdr. te yandan, kinci Yeni, bugn -balangc dnrsek- giderek kendi to dadr da. Aababasnn Ahmet Haim olduunu hergn daha bir anlamadadr. Kksz deildir yani

Deikenlik gsteren iirlerinizin ana izgisini saptayabilir misiniz?

Ben iirimi deitirecek byk yaamalar, byk iniler klar yaamadm diye dnrm ken n. Asl al-veriim onunla oldu. Onunla dvtm, cebelletim, yattm kalktm. Bir deiikli bu cebellemenin deiikliidir bu. iirimin ana izgisini saptamak her ne kadar benim iim d lse de, dilde, dili kullanmda aranmaldr bu. zn bende batan beri pek deitii kansn bi, biim deiikliklerinede uramamtr iirim. Deiik gibi grnen biimler, zler dilden ilin kullan biiminden diye dnyorum. Ben bir dil simyacsym. Tek gerecim o. Her yerde arm. Evliya elebi'ye, Hammer'e, Katip elebi'ye, Batuta'ya daha nicelerine dm, fermanl , ara gere kitaplarna, el ilanlarna dein uzanm bundandr hep. alarn diliyle ykanm enim dil anlaym byle bir gelenek kurar. Bylece bu elimdeki dille iki elle yazarm. i n deiik izgiler koymas bundandr, dilin kullanl biiminden gelir. Elbette yaammdaki nleri, bir yana attm, onlarn bir z-biim alveriini oluturmadn syleyecek deil ildedir, yansrsa ordan yansr bu. Konular, zler pek deimez bende. Yllardr seviler, kent yaamlar, doa, insan grleri olmutur konularm. Deikenlik hep dili kullanmdan, kimi yrymden, kimi uyumumdan, kimi onu silmek istememden gelmitir. Dilin beli nerde gelmise ben ordaymdr. Tek elle yazmak skar beni. Bu yzden sk sk el deitiririm. Dilin sfr n dnerim ounlukla. Bir yldr elli ot stnde altm. On yldr da bu elli otu nasl anlat Dili bulunca bir ylda tamamland bu. Otlarla gide gele, onlarla yata kalka balayan bu serven; ancak dili bulduumda tamamland. ifal Otlar Kitab'nn yaam da bu dil serve baka bir ey deildir. imdi de bu yolculuu hayvanlara, sulara, madenlere, kulara, bcekle e, talara dein srdrmek istiyorum. ifal Otlar Kitab'n yazarken yle bir yere geldim ki nel bir alg, imge koymayan hibir szck beni ilgilendirmez oldu. armlar, kavramlar, si r, (iirin bu kanser szckleri) yokoluverdiler. Dokunulmayan hibir nesneye bakamaz old um.

Bugn Trk iirinin vard dzeyi yeterli buluyor musunuz? Bugnk Trk iir geleneimizden liyor mu? Yararlanyorsa nasl, yararlanmyorsa neden?

Sevgili Doan Hzlan, 'Bugnk Trk iirinin vard dzeyi yeterli buluyor musunuz?' diye bi bana gre deil. Yant oktan: Hayr, hayr elbet. Trk iirinin geleneinden yararlanyor m ince: Duralm burda biraz. Byk bir iir olan eski iirimiz, Fransz, ngiliz, Alman iiri g bir gelenek koymaz. Ben gelenei dile ok bal diye dnrm. Tarihi, ekini, dn bir ya onlar da dilin iinde dndm iin bizim bir Fransz, Alman, ngiliz iiri gibi bir gele r. Bir Fransz Villon'dan, bir ngiliz Chaucer'dan bir Alman Goethe'den yararlanrken, biz ayn biimde eski iirimizden yararlanamayz. Biz hl elimizdeki gereci (dili) yourmak a, onu kurmakla cebelleiyoruz. Gelenekten ben dili anlyorum dediim zaman bunu syleme k istiyorum. Salah Birsel'le biz bir zamanlar eski iirimizden nasl yararlanrz diye dnd ben eski iirimizden, ondaki sesten yola kmay ne srmtm. Bunun iin de bir zaman eski den beyitler ezberleyip, o sesleri iirimizde kullanmaya altk'. Bir ulusun dnce tarihi deki seslere yansr diye dnyorduk. Bu yaklam bir yana atmamak gereini duyduk. Bugn d geerliliini ileri srebilirim. Gelenekten biz byle yararlanabiliriz derim, yararlana

bilirsek. Aslnda biz kendi geleneimizi kendi kuran o yldzlar kmeleriyiz. Bizim gmz b Ahmet Haim, bir Yahya Kemal, bir Nzm bunda bize yardmc olabilir diyorum. Onlarn bir i gileri vardr nk. Oralar kazmalyz derim, oralardan karacamzla yetinelim demiyorum ben nmzde onlar gryorum gelenek diye. hepsi bu...

(Gsteri , Austos 1981, Doan Hzlan)