GENETIKA I MOLEKULARNA BIOLOGIJA

GENETIKA

nauka o nasljeivanju odravanje karakteristika svake vrste iz generacije u generaciju

FENOTIP
stvarni izgled organizma - morfoloka i fizioloka svojstva skup svih osobina koje su vidljive rezultat genotipa i okolia
oblik, graa i funkcija

GENOTIP

svi geni organizma materijalna osnova nasljea genetiki nejednake individue nastale od razliitih roditelja ive na jednom prostoru nije pojava mijeanja pojava kombiniranja posebnih jedinica nasljedne upute - gena

POPULACIJA

Nasljee

GENETIKA

GEN
nasljedni faktor, osnovna jedinica nasljea dio molekule DNA (500-1500 parova baza) uputa za sintezu funkcionalnog produkta odreeno mjesto na kromosomu - genski lokus rasporeeni linearno na kromosomu mogu se prenositi kromosomi se cijepaju uzduno

GENETIKA

ALELI
jedan, dva ili vie alternativnih gena na istom lokusu jednog kromosoma

DOMINANTNOST - svojstvo koje prevladava

- forma gena i kod heterozigota (Aa) RECESIVNOST - svojstvo koje je potisnuto - ekspresija samo kod homozigota (aa)

LETALNI ALELI - smrtonosni homozigot

- albinizam biljaka - srpasta anemija ovjeka

GENETIKA

HOMOZIGOT genski aleli identini (AA, aa) HETEROZIGOT homologni kromosomi nose razliite alele (Aa) ISTA LINIJA
genetiki sline jedinke nastale samooplodnjom jednog roditelja (jedinke homozigotne za sva promatrana svojstva)

KLON - gen jednake individue nastale nespolno, vegetativno HIBRID - nastali krianjem nejednakih roditelja - somatske stanice razliitih vrsta GAMETE - spolne rasplodne stanice nastale mejozom (n) ZIGOTA - nastala spajanjem 2 gameta (2n)

Mendelova genetika
utemeljitelj nauke o nasljeivanju

Mendelov rad
Vrtni graak
samoopraivanje parentalne generacije (P) P = parental Uzgojio sjemenke i opraio ih prva filijalna generacija(F1) F = filial samoopraivanje F1 generacije

Pollen transferred from white flower to stigma of purple flower

anthers removed

all purple flowers result

F1
self-pollinate

druga filijalna generacija (F2)

F2

Mendelov rad
P
true-breeding true-breeding X white-flower peas purple-flower peas

F1

100% purple-flower peas

generation (hybrids)

100%

self-pollinate

F2

75% purple-flower peas

25% white-flower peas

3:1

generation

Mendelov rad
Osobine se razliito ispoljavaju
purpurni vs. bijelog cvijeta aleli
razliiti aleli na sekvencama nukleotida na specifinom locusu gena

purple-flower allele & white-flower allele are two DNA variations at flower-color locus Razliite verzije gene na istoj lokaciji na homologonim kromosomima

Nasljeivanje svojstava
svako svojstvo 2 alela 1 od svakog roditelja
Ill speak for both of us!

diploidni organizam
nasljeuje 2 seta kromosoma 1 set od svakog roditelja homologoni kromosomi
allele producing functional protein mutant allele malfunctioning protein

dominantni alel
funkcionalni protein odreuje svojstvo maskira druge alele
homologous chromosomes

recesivni alel
ne ispoljava svojstvo nefunkcionalan protein

Genotip i fenotip
Razlika izmeu genskog sastava organizma i njegovog izgleda
genotip
genski sastav organizma

fenotip
vidljive osobine organizma
P

X
purple white

objasnite Mendelove rezultate koristei: dominantno & recesivno fenotip & genotip
F1

all purple

Mendelov rad
P
true-breeding true-breeding X white-flower peas phenotype purple-flower peas

___ F1
100% purple-flower peas
generation (hybrids)

___

genotype

100%

self-pollinate

___ ___ ___ ___

25% white-flower peas

F2

75% purple-flower peas

3:1

generation

Genotipovi
Homozigtoi = isti aleli = PP, pp Heterozigoti = razliiti aleli = Pp
homozygous

dominant

heterozygous

homozygous recessive

Test krianja
Odreivanje genotipa organizma Jedinka nepoznatog genoma kria se s homozigotnom recesivnom jedinkom (pp)

x PP or Pp?

pp

Test krianja
x PP pp Pp x pp

100% purple

50% purple:50% white or 1:1

Mendelov 1. zakon nasljeivanja

Zakon segregacije
Mejoza
aleli segregiraju
svaki alel za odreeno svojstvo odlazi u zasebnu gametu

P
PP P p pp

Homologni kromosomi se razdvajaju

p
P Pp p

Zakon segregacije

Metaphase 1

Monohibridno i dihibridno krianje

Nasljeivanje jednog svojstva boja cvijeta boja sjemenke monohibridno krianje

Nasljeivanje 2 razliita svojstva boja i oblik sjemenke dihibridno krianje

Dihibridno krianje
P
true-breeding yellow, round peas
Y = yellow R = round

true-breeding green, wrinkled peas

y = green r = wrinkled

_____ _____
yellow, round peas

F1

generation (hybrids)

100% _____ 9:3:3:1

9/16 yellow round peas 3/16 green round peas 3/16 yellow wrinkled peas 1/16 green wrinkled peas

self-pollinate

F2

generation

Dihibridno krianje
YyRr

or

YyRr

YyRr x YyRr

YR

yr

YR Yr

yR

yr

YR
YR

Yr

yR

yr

9/16 yellow round 3/16 green round

Yr
yR

3/16 yellow wrinkled

yr

1/16 green wrinkled

Zakon neovisnog svrstavanja

Metaphase 1

IZUZETAK Ako su geni na istom kromosomu i jako blizu Nasljeuju se zajedno

Mendelovi zakoni prikazani kroz mejozu, gamete i oplodnju

Mendelovi zakoni nasljeivanja

Zakon segregacije
monohibridno krianje
Jedno svojstvo

svaki alel segregira u zasebnu gametu

metafaza 1

Zakon neovisnog svrstavanja

dihibridno (poli) krianje
2 ili vie svojstava

geni na razdvojenim kromosomima razvrstavaju se u gamete neovisno

metafaza 1

metaphase1

Mendelovi zakoni

1. Zakon jednolinosti F1 generacije:

homozigotni roditelji - iste linije svi potomci u F1 generaciji - meusobno jednaki

2. Zakon cijepanja (segregacije) svojstava u F2 generaciji po stalnim brojanim odnosima:

krianjem jedinki F1 generacije meusobno -potomci s razliitim svojstvima monohibridno krianje u omjeru 3:1 intermerdijarno krianje u omjeru 1:2:1

Mendelovi zakoni

3. Zakon nezavisnosti nasljednih imbenika:

krianje jedinki s vie svojstava - pojedina se svojstva nasljeuju nezavisno

Mendelova genetika interakcije gena

Monohibridno krianje s dominacijom Monohibridno krianje bez dominacije intermedijarno nasljeivanje Principi multiplih alela nasljeivanje krvnih grupa Dihibridno nasljeivanje Spolno vezano nasljeivanje Mutacije

Nepotpuna dominacija
Heterozigot ne pokazuje ni dominantni ni recesivni fenotip
primjer: RR = red flowers rr = white flowers Rr = pink flowers
50% manje dominantne boje

RR

Rr

rr

Nepotpuna dominacija
P
true-breeding red flowers

true-breeding white flowers

100% pink flowers

F1

generation (hybrids)
self-pollinate

100%

25% red

50% pink

25% white

1:2:1

F2

generation

Kodominacija
2 alela utjeu na fenotip jednako i zasebno
Prisutna oba fenotipa primjer: ABO krvne grupe
kodimancija i multipli aleli

3 alela
IA, IB, i IA i IB aleli su kodiminantni
oba proizvode antigene

IA i IB su dominantni u odnosu na i alel

Kodominacija antigena A i B

clotting clotting

clotting

clotting

clotting

clotting

clotting

Pleiotropija
Veina gena su pleiotropni - polifenija
jedan gen odreuje vie svojstava, odnosno razliitih fenotipova
pr. albino ljudi su i razroki iroki raspon djelovanja jednog gena patuljastost (achondroplasia) gigantizam (acromegalija) albinizam

Epistazija
jedan gen maskira efekt drugoga
Boja dlake u mia = 2 razliita gena
C,c: pigment (C) ili bez pigmenta (c) B,b: mnogo pigmenta (black=B) ili manje (brown=b) cc = albino, B alel nije vaan 9:3:3:1 postaje 9:3:4

Poligensko nasljeivanje
fenotipovi odreeni zajednikim efektima 2 ili vie gena za jedno svojstvo
fenotipovi kvantitativnih osobina ljudska svojstva
boja koe teina visina boja oiju inteligencija ponaanje

Spolno vezani geni

Geni na spolnim kromosomima
Otkrio ih T.H. Morgan Drosophila melanogaster vinska muica
dobar genetiki subjekt
brzi rasplodni ciklus (2 tjedna) 4 para kromosoma

1910 | 1933

XX=enka, XY=mujak

Vrste kromosoma

autosomalni
kromosomi
spolni kromosomi

Genetika spolnosti
ljudi i sisavci - 2 spolna kromosoma: X i Y
2 X kromosoma enski spol: XX genska podudarnost, slini autosomima

X i Y kromosom muki spol: XY nema podudarnosti

Geni na spolnim kromosomima

Y kromosom
nekoliko gena
odreuje mukost geni za produkciju mukih hormona mnogo efekata = pleiotropija!

X kromosom
druga svojstva osim spolne determinacije
mutacije:
hemofilija miina distrofija daltonizam

Ljudski X kromosom
Spolno-vezani
ili X-vezani geni
Duchenne muscular dystrophy Becker muscular dystrophy Chronic granulomatous disease Retinitis pigmentosa-3 Norrie disease Retinitis pigmentosa-2

Ichthyosis, X-linked Placental steroid sulfatase deficiency Kallmann syndrome Chondrodysplasia punctata, X-linked recessive Hypophosphatemia Aicardi syndrome Hypomagnesemia, X-linked Ocular albinism Retinoschisis Adrenal hypoplasia Glycerol kinase deficiency Ornithine transcarbamylase deficiency Incontinentia pigmenti Wiskott-Aldrich syndrome Menkes syndrome Androgen insensitivity

Vie od 60 bolesti uvjetovanih genima na X kromosomu

Sideroblastic anemia Aarskog-Scott syndrome PGK deficiency hemolytic anemia Anhidrotic ectodermal dysplasia Agammaglobulinemia Kennedy disease Pelizaeus-Merzbacher disease Alport syndrome Fabry disease Immunodeficiency, X-linked, with hyper IgM Lymphoproliferative syndrome Albinism-deafness syndrome Fragile-X syndrome

Charcot-Marie-Tooth neuropathy Choroideremia Cleft palate, X-linked Spastic paraplegia, X-linked, uncomplicated Deafness with stapes fixation PRPS-related gout Lowe syndrome Lesch-Nyhan syndrome HPRT-related gout Hunter syndrome Hemophilia B Hemophilia A G6PD deficiency: favism Drug-sensitive anemia Chronic hemolytic anemia Manic-depressive illness, X-linked Colorblindness, (several forms) Dyskeratosis congenita TKCR syndrome Adrenoleukodystrophy Adrenomyeloneuropathy Emery-Dreifuss muscular dystrophy Diabetes insipidus, renal Myotubular myopathy, X-linked

Ljudski Y kromosom
< 30 gena na Y kromosomu
Sex-determining Region Y (SRY)
Channeling Flipping (FLP) Catching & Throwing (BLZ-1) Self confidence (BLZ-2) Devotion to sports (BUD-E) Addiction to death & destruction movies (SAW-2)
note: not linked to ability gene

Air guitar (RIF)

Scratching (ITCH-E) Spitting (P2E) Inability to express affection over phone (ME-2)

linked

Selective hearing loss (HUH) Total lack of recall for dates (OOPS)

Spolno-vezano nasljeivanje
X-vezani geni
prenose se X kromosomom sinovi nasljeuju X od majki svojstvo se nikad ne prenosi s oca na sina veina bolesti - recesivno svojstvo

Y-vezani geni
svega nekoliko gena / svojstava svojstvo se prenosi samo s oca na sina keri ne mogu naslijediti ova svojstva

Utjecaj prirode
Human skin color is influenced by both genetics & environmental conditions

Coat color in arctic fox influenced by heat sensitive alleles

Color of Hydrangea flowers is influenced by soil pH

Hipoteza: jedan gen jedan protein

srpasta anemija - promjena samo jedne aminokiseline u proteinu

Od bakterija do ovjeka

Transformacija gena

postupak prijenosa nasljedne osobine ekstraktom DNA (prijenos pneumonije kod mieva)

Promjena genoma i evolucija organizama

eukarioti 10-20 x vie gena od onih koji se stvarno eksprimiraju ljudski genom oko 30 000 gena (samo dva x vie od vinske muice)

Broj gena nije vezan uz sloenost organizma

KROMOSOMI OVJEKA