anakkale Savalar esnasnda Trk kadn, kendinden beklenen gayreti gstererek, cephedeki kardeini, kn souktan koruya kakola, giyecei

amardan elbisesine varncaya kadar, hemen hemen her eyini hazrlarken, cephe gerisinde de kendisinin edilen yarallara anne efkati ve merhametini esirgememitir. stanbulun muhtelif hastanelerinde tedavi edilen kahraman gazil yorgan gibi ihtiyalarn gidermi, bir yandan da onlar, ziyret ederek teselli etmekten ve gazalarn da tebrikten geri kalmam

Btn bunlarla beraber Trk anas evldnn ehdet haberini Kalbim diyor ki Osmanm ehit olmutur. Fakat her halde, ister deil mi vazifesini yapmtr. Gam yemem. Allah devlete, millete zeval vermesin. diyerek metin bir ekilde karlayarak herh ve znts gstermemi, vatan ve milletine kar vazifesini yapm olmann hakl gururunu yaamtr . ehit annesinin bu s muhabir Trk kadnnn anakkale Muharebeleri srasnda gsterdii gayreti ve fedkarl ise u szlerle talandrmaktadr :

Trk kadnlarnn bu muharebede gsterdikleri menfii, sarf eyledikleri mesiyi dnyordum. Fil-hakika, bidayet-i harbde mesi o derece azimdir ki, Allaha kr borcunu demek iin ne kadar alsak azdr. Yarallarmza amar, sarg yetitirme muvenet etmek iin muhtelif cemiyetlerde alan, hastanelerde yaral gazilerimizin yaralarn saran kadnlarmz gayr- munt felketmiz haberlere kar da muhafaza-i metnet etmeyi biliyorlar.

Erkek nfusun cepheye sevki nedeniyle tarlada onun yerini alarak memleketi doyuran Trk kadn, bir yandan da birok i ala balamt. lk defa Balkan Muharebeleri ile birlikte itim hayatta kendini iyice hissettirmeye balayan kadnlarmz, cepheye erkeklerden bo kalan ileri de yapmaya balamlardr . zellikle anakkale Savalarndan sonra Trk kadn cepheye gnde brakt i kollarnda isbat- vcut etmi, kendisine terettp eden ileri hakkyla yerine getirmitir.

Byk bir ksm Balkan Muharebeleri srasnda, kadnlarmz tarafndan kurulan cemiyet ve dernekler, bu dnemde aktif olara kaldklar yerden devam etme frsat bulurlarken, Hill-i Ahmer Cemiyetinin etkin olaca itimi bir deiimin de balangcn Bu durum cemiyetin 1332de [1916] kard takvimdeki u ifadeler ile en gzel ekilde aklanmaktadr :

Artk hastanelerde hastalara bakan yarallarn balarndan ayrlmayan, doktorlarn yardmclar olan, efkatlerini insanlardan e Hill-i Ahmerin de delletiyle kadnln yksek ruh yapsn, ehemmiyetini, kadnlarn toplumdaki etkili, bd-i ittil ve terak vazifinden en ziyade mfik olann gstermeye, bilfiil ispat etmeye kudret buldular. te bu da mhim bir inklab- itimnin hayrdr.

Servet-i Fnn Dergisi de Trk kadnn gayret ve fedakrln Bir inklb- itim-i mill olarak vasflandrmakta, toplumda deiimi u szler ile ifade etmektedir :

Hastalarmzn, mecrhlarmzn iyi baklmas ancak malumatl hastabakclar, bilhassa kadn hastabakclarna tevdii ile kabi Balkanlar Harbi bize gsterdi. Hill-i Ahmer Cemiyeti bu bapta bir hizmette bulundu. timi bir inklb vcuda getirdi. Bugn hastanelerinde hemen yzelliye yakn kadn hastabakc vazife eylemekte ve cmlesinden pek ok istifade olunmaktadr. Kadn Daire-i merkeziyede, Kadrga Hastanesinde Drulfnnda tederrs eden hanm efendilerdir.

Ayrca, Fatma Aliye: Kahraman kadnlarmz adl makalesinde, gemiten rnekler verdikten sonra imdiki kadnlarn evleri edilirken, kendisinin yarallara hizmet etmesini ve bu hizmeti yaparken de zerre olsun zaaf gstermeyip korkmamasn byk b grmektedir. Yarallardan birinin Doktor nine, kadnlar okumal, yazmaldr, diye ne zamandr sylyordu. Sizi okutup yazdr bugn bakmanz iin mi imi. eklindeki ifadelerini naklederken, kadnn toplum hayatndaki nemli mevkisine dikkat ekmi da neticesinin byk olaca kadnn itimi hayattaki statsnde grlen byk deiimini vurgulamtr .

Fatma Aliye dier bir makalesinde ise kadnlarn slamiyetin ilk zamanki durumundan gnmze kadar geen srecini zetled Merutiyetin iln ile birlikte kadnn tekrar toplum iindeki yerinin tartlmaya baladn hatrlatmakta, muharebelerinin id gnlerde telefon ve posta idaresinde kadnlarn istihdamn ve hastabakc olmalarn kadnn terakkisi iin nemli bir adm ola

Trk Yurduna gre Trk kadn, erkeklerin birok mkl vazifelerine yardm etmek zere sosyal hayat sahnesine zarur bir u kamu hizmetine mahsus kurumlarn hepsinde yorulmak bilmez bir faaliyet gstermitir. Son senelere kadar yalnz erkeklerin ih sanlan birok i, kadnlarn sihirli elleri tarafndan pek baar ile idare edilmitir . Bylece kadn evde bir mobilya ve yahut fay olmadn, gerekirse memleketin selmeti iin makul her trl ii yapabileceini gstermitir. hayatna ekilen kadnlar fab

yol yapmndan sokak temizlii iine kadar birok i sahasnda faaliyet gstermitir .

Trk kadnnn itimi hayattaki bu geliimi gnn gazetelerinde de yerini almtr. Turan Gazetesinin Trk kadnn gayret ve satrlarndaki Daha dne kadar hayat- ummiyeye yabanc tutulan Trk kadnlnn son zamanda gsterdii bu terakki ve fa kabartacak kadar yksek ve ulvdir. Bizden kendilerine binlerce takdir ve teekkr. ifadeleri bu gerein sadece bir tespitidir .

Bu dnemde toplumda erkeklere mahsus baz meslekler de ilk defa kadnlar tarafndan yaplmaya balanm, Beyolunda gr haberleri gazete sayfalarnda yerini almtr . Dier taraftan baz kadnlar erkeklerin silah altnda olmas nedeniyle bo kalan tic atlarak, Mudanya-zmir yolu ile getirilen eyay Galata Rhtm arkasnda satmaya balamlardr . Trk kadn I. Dnya Savann zor artlar nedeni ile itimi yapda elde ettii mevkileri sava sonunda geri dnen erkeklere kalmtr :

Hayata atlan kadnlarmz birok resm dairelere, bankalara memre olmutu. Bu suretle mektepten kp da hayatn kazanm kalan yzlerce gen kzlarmz, haysiyet ve erefleriyle mtenasip bir kazan vastas elde etmilerdi. Hele Maliye Nezreti, az kadnlarmzn gsterdii intizam ve devamdan fevkalade memnun kaldn iln etmiti. Binaenaleyh kadnlarmz az zamand bu yeni zaruretine de uydurmulard. Fakat terhis balaynca, ilerinde hibir tekasulleri grlmeyen ve akam ailesinin gdasn edecek olan birok memurelere yol verildi. Evvel Kadky Sultnsi, erkeklerle kadnlarn bir yerde alamayaca vesilesiyl kadnlara yol verdi. Bir mddet sonra Posta Nezreti de onu imtisal etti. Son zamanda da Ziraat Bankasndaki memurelere yol reniyoruz. Hele bankada memurelerin iten el ektirilmelerini icap eden sebep gayet gariptir: Bu sebebi burada stunlarmz kadnlarmzn byle manal mnsz sebeplerle haklarnn gasp edilmesini doru gremeyiz. Kadnlarmz, gen kzlarmz im ilerde daima muvaffak olmulardr. Bu balanan ii idme etmek hepimizin borcudur.

Bu deiim toplumun kendi arzusu ynnde olmam, savan getirdii artlar sonucu ortaya kmt. Savan sonunda ise baz hle dnlmesi tabi idi; cephelerden geri dnm binlerce isiz erkek varken yerlerinde kadnlarn almasna itimi yapnn gerei de gz ard edilemeyecek bir hakikattir.

u da unutulmamal ki, balayan bu deiimden geriye hibir zaman dn olmam, sonraki yllarda Trk kadn eskisine naz daha aktif roller stlenmeye balamtr. Balkan Muharebeleri ile balayp I. Dnya Sava esnasnda anakkale gnlerinde ke deiim, zamanla toplumun her kesiminde kabul edilebilir hl almtr. yle ki Mill Mcadele dneminde Trk kadnn itim eskisine nazaran daha farkl bir konuma gelmitir.

Trk inklplarnn yapld Cumhuriyet dneminde kadna itimi hayatta yeni roller verilirken toplumun buna kar ar bir edinilen bu tecrbelerin rol inkar edilemeyecek kadar nemli olmutur. Kaynaklar:

1- A. Tahsin, Harp ve Kadnlarmz, Sabah, 24 Haziran 1331 [7 Temmuz 1915], s. 3. 2- A. Tahsin, Harp ve Kadnlarmz, Sabah, 24 Haziran 1331 [7 Temmuz 1915], s. 3. 3- Lebib Selim, Trk Kadnlnn Harb-i Ummideki Faaliyeti Trk Yurdu, 8 Terinievvel 1331 [21 Ekim 1915], 4- Ulviye Mevlan, Kadnlar Bekliyor, Kadnlar Dnyas, 20 Kanunuevvel 1330, [2 Ocak 1915], say, 157, s. 2. 5- Oktar, s. 56. 6- Mahmud Sadk, Hill-i Ahmer nklb- timsi, Takvim II, s. 52. 7- Bir nklb- tim-i Mill, Servet-i Fnn, 1249, 30 Nisan 1331 [13 Mays 1915], s. 4. 8- Fatma Aliye, Kahraman Kadnlarmz, Servet-i Fnn, 1253, 28 Mays 1331 [11 Haziran 1915], s. 67. 9- Fatma Aliye, Kadnlar Hakknda , Servet-i Fnn, 1289, 18 ubat 1331 [2 Mart 1916], s. 179. 10- Lebib Selim, Trk Kadnlnn Harb-i Ummideki Faaliyeti Trk Yurdu, 8 Terinievvel 1331 [21 Ekim 1915] Sadk Albayrak, Merutiyet stanbulunda Kadn ve Sosyal Deiim, stanbul 2002, s. 295. 11- Zafer Toprak, ttihad-Terakki ve Cihan Harbi: Sava Ekonomisi ve Trkiyede Devletilik 1914-1918, stanbul 20 12- Kadnlarmz Nasl alyor?, Turan, 6 Mays 1331 [19 Mays 1915]. 13- Yakn vakitlere kadar ehrimizde cins-i ltife mensup hemen hibir yer yok ise birka ay iinde kadn berber ade surette artt. Beyolunda ilk grld zaman byk bir taaccble seyredilen kadn berberler, imdi nazar- dikkati b Beyolu Cadde-i Kebrinde, Sirkecide, Divanyolunda birok kadn berberler rahat rahat ilerini gryorlar. Erkekle sakallarn kadnlarn ellerine vermeye baladlar. Kadnlarn Muharebeden stifdeleri, Sabah, 30 Eyll 1333 [13 T 3; Oktar, s. 74. 14- Harb-i Ummi iinde silah altna alnan erkeklerden bo kalan ticaret sahasn doldurmak iin kadnlardan mrekk tabakas peyda olmutu. Bu kadnlar Mudanya-zmir tarikiyle stanbula getirebildikleri eyay Galata Rhtmnn ark burasn bir pazar haline koymular. Bkz. Oktar, s. 74.

15- Kadnlk unu: Memrelerimiz. nci, l Mart 1919, Say: 2, s. 2.

http://www.duryolcu.com/print.asp?s_id=2&news_id=676&title=%C7anakkale %20Muharebelerinin%20Kad%FDn%FDn%20%DD%E7tim%E2i%20Hayat%F D%20%DCzerindeki%20Etkisi