T.C.

SELUK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

FEN BLMLER ENSTTS

SPOT 5 STEREO UYDU GRNTLERNN KONUMLANDIRMA DORULUUNUN VE 1/25.000 LEKL TOPORAFK HARTA RETMNDE KULLANILABLRLNN ARATIRILMASI Altan YILMAZ DOKTORA TEZ Jeodezi ve Fotogrametri Mhendislii Ana Bilim Dal Konya, 2008

T.C. SELUK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

SPOT 5 STEREO UYDU GRNTLERNN KONUMLANDIRMA DORULUUNUN VE 1/25.000 LEKL TOPORAFK HARTA RETMNDE KULLANILABLRLNN ARATIRILMASI

Altan YILMAZ Yk.Mh.

DOKTORA TEZ JEODEZ VE FOTOGRAMETR MHENDSL ANA BLM DALI

Bu Tez ..../..../2008 Tarihinde Aadaki Jri Tarafndan Oybirlii/Oy okluu ile Kabul Edilmitir.

Ferruh YILDIZ Prof.Dr. (Danman)

Stk KLR Prof.Dr. (ye)

Gnl TOZ Prof.Dr. (ye)

.ztu BLDRC Do.Dr. (ye)

Murat YAKAR Yrd.Do.Dr. (ye)

ZET Doktora Tezi SPOT 5 STEREO UYDU GRNTLERNN KONUMLANDIRMA DORULUUNUN VE 1/25.000 LEKL TOPORAFK HARTA RETMNDE KULLANILABLRLNN ARATIRILMASI Altan YILMAZ Seluk niversitesi Fen Bilimleri Enstits Jeodezi ve Fotogrametri Mhendislii Danman: Prof.Dr. Ferruh YILDIZ 2008, 92 Sayfa Jri: Prof.Dr. Ferruh YILDIZ Prof .Dr. Stk KLR Prof.Dr. Gnl TOZ Do.Dr. .ztu BLDRC Yrd.Do.Dr. Murat YAKAR Yksek znrlkl uydularn geliimine bal olarak, bu uydular kullanarak toporafik harita retimi mmkn grlmektedir. SPOT 5 grntleri toporafik Harita retimi iin ideal kaynaklar olarak dnldklerinden, minimum saydaki Yer Kontrol Noktas (YKN) ile yeterince geometrik doruluu salamak nemlidir. SPOT 5 stereo iftinin konumlandrma doruluunu test etmek amacyla 1:25.000 lekli toporafik haritalar ve 1:35.000 lekli fotoraflar ihtiva eden fotogrametrik blok YKN kayna olarak kullanlmtr. 1:25.000 lekli toporafik haritalar ile yaklak 7 m. ve fotogrametrik blok ile 3 m. yatay doruluk elde edilmitir. 2.5 m. znrlk stereo SPOT 5 grntleri detay deerlendirme yeteneklerini lmek amacyla 1:35.000 lekli stereo hava fotoraflar ile karlatrlmtr. Stereo SPOT 5 grntleri ile test alannn %68inin deerlendirilebildii, %32sinin ise arazi btnlemesine ihtiya duyduu sonucuna varlmtr. Deerlendirme sonucunda, sadece SPOT 5 uydu grntleri kullanlarak 1:25.000 lekli toporafik haritann deerlendirme gereksinimlerinin karlanamayaca dnlmektedir. 1:50.000 lekli haritalar, 1:25.000 lekli haritalara gre daha az younlukta detay ierdiklerinden, stereo SPOT 5 grntlerin 1:50.000 lekli haritalarn deerlendirme ihtiyalarn karlayabilecei deerlendirilmektedir. Anahtar Kelimeler: SPOT 5 grnts, toporafik harita, konumlandrma, deerlendirme.

- ii -

ABSTRACT Ph.D. Thesis EVALUATION OF GEOPOSITIONING ACCURACY AND USAGE IN THE PRODUCTION OF 1/25.000 SCALE TOPOGRAPHIC MAPS OF SPOT 5 STEREO IMAGERY Altan YILMAZ Seluk University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Geodesy and Photogrammetry Engineering Supervisor: Prof. Dr. Ferruh YILDIZ 2008, 92 Pages Jury : Prof. Dr. Ferruh YILDIZ Prof.Dr. Stk KLR Prof.Dr. Gnl TOZ Assoc.Prof.Dr. .ztu BLDRC Dr. Murat YAKAR

Due to rapid improvement of high resolution satellites, it is thought that topographic mapping is possible by using these satellites. Because SPOT 5 imagery is thought to be one of the ideal sources for topographic map production, it is important to provide enough geometric accuracy with minimum number of Ground Control Points (GCP). In order to test the geolocation accuracy of the SPOT 5 stereo pair, 1:25.000 scale topographic maps and a photogrammetric block containing 1:35.000 scale aerial photos were used as GCP source. By using 1:25.000 scale topographic maps, nearly 7 m. and by using photogrammetric block 3 m. horizontal accuracy could be achieved. In order to evaluate the feature extraction capabilities of 2.5 m. resolution stereo SPOT 5 imagery, it was compared with 1:35.000 scale stereo aerial photos. It was concluded that with stereo SPOT 5 imagery it was possible compile % 68 of the test area and % 32 were left for field compilation. It can be inferred from the compilation that by using 2.5 m. resolution SPOT 5 stereo imagery it is not very suitable to use SPOT 5 imagery alone to comply with the compilation needs of 1:25.000 scale topographic maps. Because 1:50.000 scale topographic maps need less detail than 1:25.000 scale maps, it may be feasible to use stereo SPOT 5 imagery for compilation of 1:50.000 scale topographic maps. Keywords: SPOT 5 imagery, topographic map, geolocation, compilation.

- iii -

NSZ SPOT 5 stereo uydu grntlerinin konumlandrma doruluu ve toporafik harita retimindeki deerlendirme yeteneklerinin test edildii bu almada, tez danmanlm stlenen ve almann her aamasnda bilgi ve deneyimleriyle bana yol gsteren, her trl konuda yardmlarn hibir zaman esirgemeyen sayn hocam Prof.Dr. Ferruh YILDIZa teekkr bir bor bilirim. Tez almas srasnda deerli bilgileri ile beni ynlendiren Tez zleme Komitesindeki hocalarm sayn Prof.Dr. Stk KLR ve Do.Dr. ztu BLDRCye, almamda kullandm veri ve bilgisayar sistemlerinin bulunduu Harita Genel Komutanlna ve yorumlar ile beni ynlendiren Mh.Yb..Tuncer ZERBL ve Dr.Mh.Yzb.Mustafa ERDOANa ve uygulamalarmda ok byk yardmn grdm Astsb.Bv.Atilla GRDALa teekkr ederim. Tezimi, doktora almalarm sresince byk bir sabrla beni destekleyen ve her konuda olduu gibi almalarm srasnda da yardmlarn esirgemeyen sevgili eim Demete ve olum Aykana ithaf ediyorum. Mart 2008 Altan YILMAZ

- iv -

NDEKLER ZET . ii ABSTRACT.. iii NSZ..... iv NDEKLER..... . v EKL LSTESvii ZELGE LSTES.. ix SMGELER.... x

1. 2. 2.1. 2.2. 3. 3.1. 3.1.1. 3.1.2. 3.1.3. 3.1.4. 3.1.5 3.1.6. 3.1.7. 3.1.8. 3.1.9. 3.1.10. 3.1.11. 3.1.12. 3.2. 3.2.1. 3.2.2. 3.2.3. 3.2.4. 3.3. 3.3.1 3.3.2. 3.3.2.1. 3.3.2.2. 3.3.2.3. 3.3.3.

GR.. ..1 KAYNAK ARATIRMASI... ..5 Geometrik Doruluk Konusunda Yaplan almalar..5 Detay Tehisi Konusunda Yaplan almalar... ..5 TEORK ESASLAR... 13 SPOT 5 Uydusu Teknik zellikleri........13 Yrnge...13 Tekrar grntleme yetenei.. 15 Stereo grntleme. 15 SPOT ailesi iinde SPOT 5in yeri. 16 SPOT 5 nemli yenilikler... 16 SPOT 5 yk...16 HRG aletleri 17 HRS stereo grntleme aleti. 18 Gelimi yk telemetre ileme 18 Hzl veri iletimi..19 VEGETATION (bitki rts) aleti. 19 Tayc19 SPOT 5 Uydu Grntlerinin Toporafik Harita retiminde Kullanm...20 SPOT 5 doruluu.. 23 Spot Image Reference3D rn..24 izgisel harita gncelleme ve doruluk gereksinimleri..26 Koordinatl bir grntnn doruluu27 Uydu Grntlerindeki Geometrik Bozulmalar ve Modeller.32 Bozulmalarn kaynaklar.32 Bozulmalarn geometrik modellenmesi.. 36 Rasyonel fonksiyonlar 36 Polinom fonksiyonlar..37 Rasyonel Fonksiyon Modeli (RFM) iyiletirme yntemleri . 38 Geometrik dzeltmede ilem admlar 39

-v-

3.4. 3.4.1 3.4.2. 3.4.3. 4. 4.1. 4.1.1. 4.1.2. 4.1.2.1. 4.1.2.2. 4.1.2.3. 4.1.2.4. 4.1.3. 4.1.4. 4.1.5. 4.1.6. 4.2. 4.2.1. 4.2.2. 4.2.2.1. 4.2.2.2. 4.2.2.3. 4.2.2.4. 4.2.2.5. 4.2.2.6. 4.2.3. 4.2.4. 4.3. 4.3.1. 4.3.2. 4.3.3. 4.3.4. 4.3.5. 4.4. 5.

Uydu Fotogrametrisi... 41 Spot i yneltmesi...43 Spot d yneltmesi. 44 Kolinearite eitlikleri ve uydu blok dengelemesi48 ARATIRMA SONULARI VE TARTIMA. 50 Farkl Kaynaklardan Deiik Say ve Dalmlarda Seilen YKNler ile SPOT 5 Stereo Uydu Grntlerinin Geometrik Doruluk Kontrol 50 alma blgesi, almada kullanlan hava fotoraflar ve uydu grntleri50 almada kullanlan yazlmlarn ksa tantm. 51 PHODIS AT yazlm..51 PATB-GPS yazlm... 52 SOFTPLOTTER 3.0 yazlm. 52 Leica Photogrammetry Suite (LPS) 9.1 yazlm53 Hava fotoraflarnn blok dengelemesi ve bloktan nokta seimi54 Uydu grntlerinin blok dengelemesi ve bloktan nokta seimi55 Doruluk aratrmas almasnda izlenen yntem... 56 Elde edilen sonularn deerlendirilmesi57 Stereo 1/35.000 lekli hava fotoraflar ve 2.5 m. znrlkl stereo SPOT 5 uydu grntlerinden deerlendirilen detaylarn karlatrlmas. 60 Deerlendirmelerin yaplmas.. 60 Deerlendirilen detaylarn karlatrlmas.. 60 Ulam detay snf.. 61 Binalar ve yerleim yerleri detay snf...64 Bitki rts ve arazi kullanm65 Su kaynaklar.. 67 Snrlar.69 Arazi yaps ve dier detaylar..... 71 Deerlendirme sonularnn irdelenmesi.... 73 Deerlendirmenin nicelik olarak karlatrlmas...... 76 1:25.000 lekli Toporafik Harita retimi Maliyet Analizi... 77 Nirengi noktas maliyet analizi... 77 Hava fotoraflar ve uydu grnts maliyet analizi. 78 1:25.000 lekli pafta deerlendirme maliyeti... 80 Arazi btnleme maliyeti82 Toplam maliyet... 82 Tartma.. 83 SONU VE NERLER87 KAYNAKLAR90

- vi -

EKL LSTES ekil 2.1 ekil 3.1 ekil 3.2 ekil 3.3 ekil 3.4 ekil 3.5 ekil 3.6 ekil 3.7 ekil 3.8 ekil 3.9 ekil 3.10 ekil 3.11 ekil 3.12 ekil 3.13 ekil 3.14 ekil 3.15 ekil 4.1 ekil 4.2 ekil 4.3 ekil 4.4 ekil 4.5 ekil 4.6 ekil 4.7 ekil 4.8 ekil 4.9 ekil 4.10 ekil 4.11 ekil 4.12 1:25.000 lekli toporafik harita alannda SPOT 5 uydu grntlerinden tespit ve tehis sonular.. 12 SPOT yer istasyonlar ve 24 saatlik izleri.. 14 HRG aletleri... 14 HRS Aleti ile Stereo ift Alm. 15 Sper Mod grnt oluturma yntemi. 17 Referans harita olmad (B lkesi) zamanlarda uzay-dengelemesi yaplan SPOT grntleri blou 22 Reference3D kullanlarak ortorektifiye edilmi bir SPOT 5 HRG grnts (THX) ve Srp kadastral haritas... 25 Dnya etrafndaki yrngede dnen bir uydu taraycnn grntleme geometrisi... 32 Bir elips ile uydu yrngesi ve onun temsilinin tanm. 33 Geometrik dzeltme ve ilem admlar.. 40 SPOT tarama satrlarnn perspektif merkezleri. 42 Grnt koordinat sistemi.. 43 SPOT i yneltmesi 44 Stereo uydu grntsnde eim as gsterimi 46 Mono grntnn hz vektr ve yneltme as... 47 Bir uydu grntsnn yneltmesi iin ideal nokta dalm 49 Uydu grntleri ve hava fotoraflarnn ortak alanlar 51 1/35.000 lekli hava fotoraflar blok yaps... 54 Uydu grntleri blou.. 56 1/25.000 lekli raster paftalardan seilen YKNlere gre yatay ve dey BKN hatalar 59 Fotogrametrik bloktan seilen YKNlere gre yatay ve dey BKN hatalar 59 1/35.000 lekli hava fotoraf (solda) ve SPOT 5 uydu grnts (sada) asfalt kaplama 25 m. genilikli yol 61 1/35.000 lekli hava fotoraf (solda) ve SPOT 5 uydu grnts (sada) tek eritli stabilize yol 62 1/35.000 lekli hava fotoraf (solda) ve SPOT 5 uydu grnts (sada) stabilize yol zerinde kpr... 62 1/35.000 lekli hava fotoraf (solda) ve SPOT 5 uydu grnts (sada)a alan ve nokta binalar 64 1/35.000 lekli hava fotoraf (solda) ve SPOT 5 uydu grnts (sada) mezarlk alan 64 1/35.000 lekli hava fotoraf (solda) ve SPOT 5 uydu grnts (sada) ekili ve meyvelik alan 66 1/35.000 lekli hava fotoraf (solda) ve SPOT 5 uydu grnts (sada) tek aa.. 66

- vii -

ekil 4.13 ekil 4.14 ekil 4.15 ekil 4.16 ekil 4.17 ekil 4.18 ekil 4.19

1/35.000 lekli hava fotoraf (solda) ve SPOT 5 uydu grnts (sada) pnar... 68 1/35.000 lekli hava fotoraf (solda) ve SPOT 5 uydu grnts (sada) ark ve kanaletler 68 1/35.000 lekli hava fotoraf (solda) ve SPOT 5 uydu grnts (sada) tel it.. 70 1/35.000 lekli hava fotoraf (solda) ve SPOT 5 uydu grnts (sada) yarma ve dolmalar. 71 1/35.000 lekli hava fotoraf (solda) ve SPOT 5 uydu grnts (sada) elektrik hatt (34.5 kv)... 72 1:35.000 lekli hava fotoraflar iin nirengi dalm ....... 78 SPOT uydu grnts fiyatlar.. 80

- viii -

ZELGE LSTES izelge 2.1 izelge 3.1 izelge 3.2 izelge 3.3 izelge 3.4 izelge 3.5 izelge 3.6 izelge 3.7 izelge 3.8 izelge 3.9 izelge 3.10 izelge 3.11 izelge 3.12 izelge 4.1 izelge 4.2 izelge 4.3 izelge 4.4 izelge 4.5 izelge 4.6 izelge 4.7 izelge 4.8 izelge 4.9 izelge 4.10 izelge 4.11 izelge 4.12 izelge 4.13 PASCO deerlendirme sonular 10 SPOT 5 orto grntlerin kullanlan referans veri tipine gre doruluu 24 Reference3D doruluk seviyeleri 25 FMI tarafndan verilen Reference 3D doruluk bulgular 26 eitli leklere gre toporafik harita doruluk gereksinimleri... 27 SPOT 5 grntleri kullanlarak ulalabilecek doruluk miktarlar.. 28 Minimum nesne znrl ve karlk gelen fotoraf lei.. 30 Ulam katman detaylarnn yorumlanabilirlik seviyeleri.. 30 Hidroloji katman detaylarnn yorumlanabilirlik seviyeleri... 31 Dier detaylar katman detaylarnn yorumlanabilirlik seviyeleri.. 31 Yerleim yerleri katman detaylarnn yorumlanabilirlik seviyeleri... 31 Bitki ve arazi rts katman detaylarnn yorumlanabilirlik seviyeleri. 31 ki alt snf, Gzlemci ve Gzlemlenen ve farkl alt snflar iin hata kaynaklarnn tanm 34 1/35.000 lekli hava fotoraflar blok dengeleme sonular. 55 YKN ve BKN Karesel Ortalama Hatalar... 58 Ulam detay snfna ilikin deerlendirme sonular 63 Binalar ve yerleim yerleri detay snfna ilikin deerlendirme sonular.. 64 Bitki rts ve arazi kullanm detay snfna ilikin deerlendirme sonular.. 67 Su Kaynaklar detay snfna ilikin deerlendirme sonular 69 Snrlar detay snfna ilikin deerlendirme sonular... 70 Arazi yaps ve dier detaylar snfna ilikin deerlendirme sonular.. 72 Deerlendirilen detaylarn araziyi temsil oran... 74 Elenik iftlerin istatistikleri.. 75 Elenik iftlerin testi 75 Deerlendirmenin nicelik olarak karlatrlmas ..... 76 1:25.000 lekli toporafik haritann retim maliyetleri 83

- ix -

SMGELER Ksaltmalar B/H BKN CBS CCD HRG HRS KOH LFC RFM RPC SYM YKN Baz Ykseklik Oran Bamsz Kontrol Noktas Corafi Bilgi Sistemi Charge Coupled Device High Resolution Geometric (Yksek znrlkl Geometrik) High Resolution Stereoscopic (Yksek znrlkl Stereoskopik) Karesel Ortalama Hata Large Format Camera (Byk Formatl Kamera) Rasyonel Fonksiyon Modeli Rational Polynomial Coefficients (Rasyonel Polinom Katsaylar) Saysal Ykseklik Modeli Yer Kontrol Noktas

-x-

-1-

1.

GR

ok hzl teknolojik deiim gsteren bir ada yaamaktayz. Fotogrametri de bu hzl deiimden payn almtr. Fotogrametri konusundaki bu gelime, temelde son zamanlarda patlama yapan bilgi teknolojisinin bir sonucu olup, bilim ve mhendisliin genel geliimiyle yakndan ilikilidir. Fotogrametri ile ilgili olarak son yllara bakacak olursak birka alandaki byk deiimleri fark edebiliriz. zellikle elektronik ve bilgisayar teknolojilerindeki genel gelime, fotogrametride donanm, yntem ve entegrasyon alanlarnda yeni ilerlemelere yol amtr. Fotogrametrideki ilk gelime analitikten digital fotogrametriye gei ile ilgiliydi. Bu gelimelerden digital ortofoto, monoskopik harita revizyonu, stereo grntler zerine vektr verilerin yerletirilerek izim, otomatik saysal ykseklik modeli (SYM) ve otomatik havai nirengi yaygn olarak kullanlmakta olup, otomatik veri toplama gibi alanlardaki sistem geliimi yava yava ilerlemektedir. Digital revizyon stratejisinin arkasndaki ilk faktr, gncel harita sahibi olmak amacyla ekonomik olarak ortofotonun artan kullanmdr. ncelikli sorun, kstl kaynaklarla altlk haritann nasl elde edilecei ve kullanclara gncel haritalarn nasl salanacadr. Byk leklerde ulusal altlk haritalara ihtiya gittike artmaktadr. Zaman azl, mali kaynaklarn kstl olmas ve doruluk gibi kullancdan gelen taleplerin karlanmas iin klasik yntemler yetersiz kalmaktadr. Ortofoto ve stereo veri toplama, byk lekli altlk haritalara olan ihtiyac karlayabilecekleri gibi, harita revizyonu problemine de uygulanabilir bir zm yoludur. Mevcut haritaclk sistemleri, genellikle alma istasyonlar ve son birka ylda hzla ilerleyen bilgisayar teknolojisi sonucu kiisel bilgisayarlardr. Corafi Bilgi Sistemleri (CBS) potansiyeli digital haritaclk sisteminin kritik bir parasdr. Altlk olarak ortofoto ve stereo grnt iftlerinin kullanmn olanakl klan hem raster hem de vektr grafik gsterimlerdir. Bu yetenek harita revizyonu ve CBS uygulamalar iin geometrik olarak doru bir altlk salamaktadr. Digital fotogrametri; mevcut izgisel haritalar, eski vektr verileri yeni ortofoto veya stereo model zerinde grntleyerek gncelleyebilmek iin ideal bir

-2-

yntemdir. Belki de en nemli uygulama, hem hava fotoraflarndan hem de uydu grntlerinden oluan raster grntnn CBS ortamnda bir katman olarak kullanlabilmesidir. Digital fotogrametrik sistemlerde 80li yllarn ortasna kadar tek veri kayna taranm hava fotoraflar idi. Uzaydan grnt elde etme yarnn balamasyla devreye giren uzay mekiine takl Byk Formatl Kamera (LFC-Large Format Camera) ve KFA-1000 kameralar hava platformlarna uzay platformlarndan elde edilen grntleri de eklemitir. Landsat ve SPOT gibi uydu sistemleri uydu grntlerini fotogrametrinin bir paras haline getirmitir. lk balarda sadece kk lekli haritaclk uygulamalar iin yeterli olan uydu grntleri, gnmze geldiimizde ulat znrlk seviyesi (0.61 cm QUICKBIRD ve 1 m. IKONOS) ile 1:10.000 gibi byk lekli haritalarn retilebilmesini olas klmtr. Amerika tarafndan 2007 yl ierisinde yrngeye yerletirilmesi planlanan 0.5 m. znrlkl iki uydu bu lei 1:5.000e kadar ykseltebilecektir. Orta lekli (1:25.000 - 1:100.000) corafi bilginin ada anlamda hzl, gvenilir ve dolays ile gncel elde edilmesine olanak veren gerek fotogrametrik gerekse uzaktan alglama dallarndaki almalar, bilgisayar teknolojisinin gl desteinde, saysal grnt kavram ierisinde geliimini srdrmektedir. Uaktan elde edilen hava fotoraflarnn zaman zaman teknik, politik ve fiziksel snrlamalarla kar karya kald durumlarda, daha esnek yapdaki uzay grntleri devreye kolayca girebilmekte ve ou kez, birlikte kullanld uygulama alanlarnda daha gereki sonulara ksa srede ulalmasna olanak vermektedirler. Bu kapsamda uzaktan alglama verilerinin banda gelen uydu grntlerinin en nemli zellii, geni yeryz alanlarna ait byk apta konumsal veri iermesidir. Bu byklkteki veri zenginliinden etkin bir ekilde yararlanma ise, doal olarak sz konusu verileri corafi bilgiye dntrecek yeterli dzeyde veri ynetim ve ileme sistemlerinin varlna baldr (nder 2001). Uaktan grnt alnamad veya grnt almnn ekonomik olmad durumlarda, uydu grntleri hayati neme haiz olmaktadr. Burada nemli olan, uydu grntlerini yneltecek ve veri toplanmasn salayacak yazlmlarn mevcut olmas, arzu edilen seviyede geometrik doruluk salayacak yer kontrol noktalar (YKN), yneltme parametreleri ve retilecek harita leinin veri gereksinimini

-3-

salayacak znrlkte ve dolaysyla ekonomiklikte uydu grntlerinin var olmasdr. Uydu grntlerinde geometrik doruluk; grntler ile birlikte salanan yrnge parametreleri (baz uydu sistemlerinde rasyonel polinom katsaylar (RPC)), kullanlan YKNlerin doruluu, says ve dalm ile doru orantldr. Sz konusu ilemleri gerekletirecek yazlmn kulland model de bu dorulua etki etmektedir. Bunun yannda, ou uydu grnts beraberinde salad yrnge parametreleri veya rasyonel polinom katsaylar ile belli seviyelere kadar doruluklar salayabilmektedir (Ylmaz 2005). Doruluk konusunda nemli olan, retilecek harita leinin standartlarda hangi doruluu gerektirdii veya kullanclarn rn haritadan bekledikleri doruluktur. Uydu grntlerinin kullanmnda gz nne alnan bir dier konu da retilecek harita leinin gerektirdii detay seviyesini salayacak olan konumsal znrlk seviyesidir. Konumsal znrlk arttka grntden seilebilen detay says artacaktr. Baz durumlarda ise, gereinden fazla detay grlecek, deerlendirme operatrnn veri toplama esnasnda genelletirme yapmas gerekecektir. Bu durum deerlendirme sresini arttracaktr. znrln yksek olmas uydu grnt maliyetini olumsuz ynde etkileyecektir. Uydu grntlerinden harita retiminde dikkat edilmesi gereken, maliyet ve znrlk optimizasyonunun salanmasdr. SPOT sistemi 1986 ylndan beri grnt salayan, maliyet ve znrlk optimizasyonu salad deerlendirilen bir sistemdir. Siyah/beyaz grntlerde 10 m. ile balayan znrlk SPOT 5 sistemi ile birlikte 2.5 m.ye kadar ykselmitir. 2.5 m. znrlk, geni kapsama alan (60kmx60km) ve uygun grnt maliyeti orta lekli harita (1:25.000-1:100.000) retiminde SPOT 5 sistemini nemli bir konuma sahip klmaktadr. SPOT 5 sistemi ile ilgili detay tehisi ve doruluk konularnda eitli almalar olmasna ramen stereo SPOT 5 grntlerini stereo hava fotoraflar ile karlatran bir alma yaplmamtr. Yaplan almalarda genellikle yksek geometrik doruluk salayacak test blgeleri seilmitir. Gerek duruma uygun bir blge ile kullanclara SPOT 5 grntlerinden elde edilebilecek geometrik doruluk ve 1:25.000 lekli toporafik harita retiminin gerektirdii detay seviyesi ile uygunluk konusunda bilgi vermek amacyla bu alma gerekletirilmitir.

-4-

almada ikinci blmde, konu ile ilgili olarak nceden yaplm almalarn ana fikirleri, metotlar ve sonularnn bir dzen iinde sentezlenmi zetleri verilmitir. nc blmde teorik esaslar aklanmtr. Drdnc blmde, uygulama olarak farkl kaynaklardan (1:25.000 lekli toporafik haritadan ve 1:35.000 lekli hava fotoraflarndan oluan blok) deiik say ve dalmlarda seilen YKNler ile SPOT 5 stereo uydu grntlerinin geometrik doruluk kontrol yaplmtr. Sonra, stereo 1/35.000 lekli hava fotoraflar ve 2.5 m. znrlkl stereo SPOT 5 uydu grntlerinden deerlendirilen detaylarn karlatrlmas gerekletirilmitir. Beinci blmde, aratrma alma ve sonularna yer verilmi ve tartma konularndan bahsedilmitir. Altnc blmde, elde edilen genel sonular ele alnm, konuyla ilgili alma yapmak isteyebilecek aratrclara nerilerde bulunulmutur.

-5-

2.

KAYNAK ARATIRMASI

2.1. Geometrik Doruluk Konusunda Yaplan almalar

Byksalih ve ark. (2004) tarafndan SPOT 5 1A ve 1B grntleri zerinde yaplan doruluk aratrmasnda, 1:25.000 lekli toporafik haritadan alnan yer kontrol noktalar ile yatayda karesel ortalama hata 1A iin 7.80 m. ve 1B iin 7.36 m. elde edilmitir. Stereo grntden elde edilen saysal ykseklik modeli 1:25.000 lekli toporafik haritadan retilen saysal ykseklik modeli ile karlatrlm ve farklarn karesel ortalama hatas 3.8 m olarak bulunmutur. Poli ve ark. (2004) tarafndan gerekletirilen SPOT 5/HRS grntlerin yneltmesi ve otomatik saysal ykseklik modeli (SYM) oluumu test edilmitir. Grntlerin yneltilmesi amacyla zengin model ve rasyonel polinomlar kullanlmtr. Yeryz zerinde llen 81 adet noktadan 41 adeti grntler zerinde tespit edilmi ve grnt koordinatlar okunarak yneltme ilemi gerekletirilmitir. Her iki eit yneltme sonucu bamsz kontrol noktalarnda karesel ortalama hata 1 pikselin altnda kalmtr. SYMlerin ise karesel ortalama hatalar 1-2 piksel civarnda kmtr. Fard ve ark. (2004) tarafndan 1:25.000 lekli haritalarn SPOT 5 mono grntlerden gncellenmesi ile ilgili yaplan almada, SPOT 5 grnts zerinde 1:25.000 lekli toporafik haritalardan elde edilen homojen dalm 40 adet yer kontrol noktas (YKN) toplanm ve doruluk 0.93 piksel olarak elde edilmitir.

2.2. Detay Tehisi Konusunda Yaplan almalar

Uzaktan alglama grntlerinin toporafik bilgi ierii birok deiik faktrn sonucudur. Bunlar: Grntnn konumsal, spektral ve radyometrik znrl, Arazi rlyefi,

-6-

Grnt alm srasndaki mevsimsel koullar ve gne/alglayc geometrisidir. Genellikle, grntlerin konumsal znrl bu faktrlerin en

nemlilerinden kabul edilir. u ana kadarki almalar; 1:100K ile 1:250K leklerinin yenileme ihtiyacn 10 m.lik bir yer piksel boyutunun saladn gstermektedir (rnein, Konecny 1990, Konecny 1999, Petzod 2001). Baz zel leklerde harita yapm konum ve yksekliklerin belirlenmesi iin uygun geometrik doruluklara ihtiya duymaktadr (Konecny ve Schiewe 1996). 5-10 m. arasndaki piksel boyutlarnda, detay tespit edilebilirliine ilikin aratrmalar, mevcut uydularn 1:100K ve 1:250K leklerindeki toporafik harita ieriklerini karladn gstermektedir (rnein, Konecny ve Schiewe 1996, Schiewe 2001). Norvete, SPOT grntlerinden 1:50K haritalar gncellemek iin yar otomatik bir yntem kullanlmtr (Solberg 1992). ngilterede, 1:50K lekli harita yapm iin gerekli bilgilerin %80i SPOT verisi kullanlarak toplanmtr (Dowman ve Peacegood 1988). lave olarak, SPOT grntleri Kenyada 1:25K leinde %87-%92 detay tespit doruluunda yollarn ve arazi rtsnn haritalarnn yaplmas amacyla kullanlmtr. Tecrbeler SPOT Pan grntlerinin tek bana yeterli olmadn, ayrca SPOT XS kullanlrsa deiikliklerin ounun etkin bir ekilde tespit edilebileceini gstermitir (Forghani 2001). Kanada ve Fransadaki almalar Landsat (MSS ve TM) ve SPOT grntlerin altlk haritalarn maliyetini %50 orannda azalttn gstermektedir. Kanada ve Avustralya gibi ok geni lkelerde hava fotoraf ekimi ok maliyetlidir. Buna karlk, ran, Ulusal Kartografya Merkezi ve Kadastro lmelerinde 1:500K-1:40K toporafik ve kadastral haritalarn retiminde hava fotoraflarn kullanmaktadr (Forghani 2001). Walter (2000) tarafndan yaplan bir aratrmada KVR-1000 yksek znrlkl uzay fotoraflar ve SPOT XS verisi, uydu grnt haritalar ve uydu toporafik haritalar retmek zere baaryla kullanlm olup, bunun yannda Polonyann 1:25K leine kadar haritalarnn gncellemesi yaplmtr. Avrupa, Amerika ve Kanadada ou haritaclk kuruluu, 1:100K ve 1:250K arasndaki toporafik haritalar hem hava fotoraflar hem de uydu grntleri kullanarak revize etmektedir (Forghani 2000).

-7-

2004 ylnda Srbistana ait 1:25K lekli haritalarn, Srbistan Askeri Corafya lme Enstits tarafndan IGNe gncellemesi yaptrlmtr. Bu haritalar, 20 yllk olup herhangi saysal bir ortamda bulunmamaktadr. ncelikli olarak haritalar taranarak, raster altlk haline getirilmitir. 2.5 m. znrlkl SPOT 5 uydu grntleri kullanlarak hem vektr haritalar retilmi hem de gncelletirilmitir. Aylar sren eski harita gncelleme yntemi ile karlatrldnda olduka fazla avantaj salamaktadr. Hava fotoraflar kullanlarak yaplan eski yntemle karlatrldnda maliyet, yaklak bete bir orannda dmtr (SPOT Magazine 2005). Forghani ve ark. (2003) tarafndan yaplan bir projede, SPOT 5 ve SPOT 2 ile ETM+ grntlerinin, Avusturalyadaki Katherine, NT ve Derby blgelerinde 1:100K ve 1:200K lekli toporafik haritalarn gncellemesinde kullanlmas test edilmitir. Uydu grntlerinden detay tespit orann aratrmak iin referans olarak 1:50.000 lekli hava fotoraflar kullanlmtr. almalar, SPOT 5 grntlerinin yksek znrl sayesinde SPOT 2 ve ETM+ grntlerine gre olduka fazla detay ayrt etme saladn gstermitir. 2.5 m. znrlkl SPOT 5 uydu grntlerinin 1:50.000 ve 1:25.000 lekli haritalarn gerektirdii detaylarn toplanmasna olanak salayaca iddia edilmektedir. Sonu olarak; Ulusal Haritaclk Kurulular iin SPOT 5 uydusunun ileriki toporafik harita revizyonlarnda daima bir alternatif olarak tutulmas gerektii nerilmektedir. Lasselin ve ark. (2004) tarafndan planimetrik detaylarn toplanmasnda SPOT 5 grntlerinin eitli tiplerinin kullanlmasnn deerlendirildii bir almada iki analiz yaplmtr: Birinci analizde gelimi lkelerde mevcut harita veya veri tabanlarnn kontrol edilmesi ve gncellenmesi ile ilgilenilmitir. kinci analizde ise; gelimekte olan lkelerde temel haritalarn ve veri tabanlarnn gncellenmesi veya retilmesi incelenmitir. Birinci alma iin test alan olarak Fransann Pamiers kasabas ve ikinci alma iin ise Burkina Fasonun bakenti Quagadougou seilmitir. almada aada belirtilen SPOT 5 grnt tipleri kullanlmtr: - HRS grntler: 5m karesel yeniden rneklenmi grntler, - HX grntler : 10m ok bantl grntler, - HM grntler : 5m pankromatik grntler, - HMX : 5m pan sharpened grntler, HM & HX

-8-

- THR grntler : 2,5m pankromatik grntler, - THX : 2,5m pan sharpened grntler, THR & HX Yukarda bahsedilen grntler, iki farkl operatr tarafndan, ayn yazlm kullanlarak deerlendirilmi ve 0.5 m. znrlndeki hava fotoraflarndan elde edilen ortogrntlerin deerlendirilmesi ile nitelik ve nicelik olarak karlatrlm ve u sonular elde edilmitir: Demiryollar, 7 m.den geni akarsular ve temel yol alar tam ve doru olarak ehirsel alanlarda, ulam hatlarnn yorumlanabilmesi iin 2.5 m.lik grntler Krmz renkli atlardan dolay iyi bir yorumlama iin renkli grntler Baz eksikliklere ramen 5 m.lik pan sharpened grntlerde tek binalar doru 2.5 m.lik S/B grntlerde ok az atlanan detay olmu, fakat yorumlanan baz Renkli grntler hidrolojik ve zellikle yzeyi suyla kapl detaylarn Grnt tipi ne olursa olsun kuru dere yataklar, patikalar ve yaz araba yorumlanmtr. gerekmektedir. gerekmektedir. toplanmtr. detaylarda yer deitirmeler grlmtr. yorumlanmasnda S/B grntlerden daha iyi sonu vermektedir. yollarnn tehisi zor olmaktadr. Bu detaylarn 0.5 m.lik ortogrntlerden tehisi de zordur. almaya gre; 2.5 m.lik renkli grntler en iyi kartografik potansiyele sahip olmasna ramen, 2.5 m.lik S/B veya 5 m.lik renkli grntler de ayrk binalarn olduu yerleim yerleri gibi baz alanlar iin olduka yeterli olmaktadr. ehirsel alanlarda 2.5 m.lik stereo iftler kullanmak ilave bilgiler salamaktadr. SPOT 5 grntlerinin, 1:25.000 lekli standart toporafik haritalarn ierik ve geometrik doruluk kstaslarn salayacak corafi bilgiler ierdii, hava fotoraflar ile karlatrldnda yzlerce kilometrekarelik alann grntlerinin ksa srede elde edilebilmesi ve makul bir maliyette olmas sebebiyle haritaclk amalar iin mkemmel bir ara olduu iddia edilmektedir. Axes ve ark. (2004) tarafndan SPOT 5 verilerinin deerlendirilmesi amacyla, Filipinlerde orta lekli toporafik harita almalar, Guatemalada kadastral

-9-

haritaclk almalar, spanyada arazi kullanm haritalar almalar, Kuzey Afrikada toporafik harita gncelleme almalar, Nikaraguada jeodezik tehlike ve risk belirleme almalar, svete orman izleme almalar, Almanyada zirai evre lleri kontrol ve Fransada boyutlu uu simulasyonu almalar yaplmtr. almalar yrtmek zere dnya apnda iler yapan firmalar ve kurulular seilmilerdir. Tm uygulayclarn nceden SPOT 1-4 kullanm ile ilgili tecrbeleri mevcuttur. Yaplan almalarda; SPOT 5 renkli grntlerin orta lekli toporafik haritalarn retilmesi ve gncellemesine veya 1:25.000 ile 1:50.000 lekli toporafik haritalarn retimine uygun olduu belirtilmektedir. Bu kapsamda; Japon PASCO firmas tarafndan Manila/Filipinlerde yaplan 1:25.000 lekli toporafik harita almasnda detaylara ynelik yaplan test srasnda operatrler, 1:25.000 lekli haritann temel detaylarn ayrt edip edemediklerini incelemilerdir. Operatrler, bu almada her bir konu hakknda yorumlama seviyesine gre bir not vermilerdir: A: kolay; B: muhtemel; C: arazi kontrol gerekli; D: zor; E: ok zor veya imknsz. PASCO deerlendirmesinin sonular izelge 2.1de verilmitir:

- 10 -

izelge 2.1 PASCO deerlendirme sonular

Kategori Geni Yol

Detaylar

Detay Toplama Standartlar 25 m. veya daha fazla genilii olan yol. 5.5 m. ile 25 m. arasnda genilii olan yol. 5.5 m. ile 25 m. arasnda genilii olan yol. 3.0 m. ile 5.5 m. arasnda genilii olan yol. 1.5 m ile 3.0 m. arasnda genilii olan yol. 2.5 m.den daha az genilikte olan. Her bir yol parasnn grlmesi. ki veya daha ok hatl demiryollar ve paralel hat iftleri arasndaki mesafe 15 m. veya daha fazladr. Tek veya ift hatlar ve paralel hat iftleri arasndaki mesafe 15 m.den azdr. stasyon binalar. Binann en ksa kenar 10 m.den uzun. Binalar ok sk yerletii iin gsterimi mmkn olmayan ve bir kenar 25 m.den geni alanlar. 75 m. x 75 m. veya daha geni alanllar. En ksa kenar 25 m.den uzun. Elektrik hatt. Ykseklii 3 m. ve genilii 25 m.den fazla. eltik pirinci. Kuru eltik pirinci, meyve, im, ananas vb. Yaplam alan, aklk, park vb. Elma, armut, zm vb. Geni yaprakl orman. ne yaprakl orman. 75 m. x 75 m. veya daha byk alan. Maden veya ta oca. 75 m. x 75 m. veya daha geni alanllar. 7.5 m. veya daha geni olanlar. 7.5 m.den daha az geni olanlar. 25 m x 25 m. veya daha geni alanllar.

Foto-yorumlama ve Deerlendirme Olana A B B C C D C A B A A A A C C A C C C C C C C C C B C A

ki veya daha ok eritli kaldrml yol ki veya daha ok eritli basit kaldrml yol Tek eritli basit kaldrml yol Ulam Daimi araba yolu Patika Yaplmakta olan yol Demiryolu (ift Hat)

Demiryolu (Tek Hat) Demiryolu istasyonu Kk binalar Binalar Dier Yaplar Arazi Kullanm Su Kaynaklar Yerleim alan

Fabrika Elektrik g istasyonu veya trafo merkezi Elektrik hatt Baraj eltik tarlas Ekim alan Ak alan Meyve bahesi Geni yaprakl orman ne yaprakl orman Mezarlk Maden veya ta oca Bataklk Geni rmak Basit izgi rmak Gl, glet vb.

- 11 -

Bu alma sonucunda, 1:25.000 lekli bir harita iin gerekli tm detaylarn SPOT 5 uydu grntleri kullanlarak minimum yardm ile toplanabilecei ortaya kmtr. PASCO testinde, foto-yorumlama testi hi bir ilave kaynak olmakszn sadece SPOT grnts kullanlarak yaplmtr. Fakat gncelleme ileminde, fotoyorumlama ilemi eski harita ile daha kolay yaplabilmektedir. Bu durumda, fotoyorumlama ilemi artk her eyi yorumlamak olmayp eski haritada meydana gelen deiiklikleri bulmaktr. PASCO tarafndan yaplan aratrma; uzay dengelemesi ile iyi kontrol edilen 2.5 m. znrlkl pankromatik SPOT 5 grntlerinin yatay ve dey doruluklarnn 1:25.000 lekli toporafik haritalarn stereo veya ortogrntlerle retiminin mmkn olduunu belirtmektedir. Ayrca, detay yorumlama seviyesinin 1:25.000 lekli haritalar iin yeterli olduu vurgulanmaktadr. Her trl durumda, hava fotoraflaryla olduu gibi, zellikle yer isimlerinin gncellenmesi ve baz zel verilerin toplanmas ve kontrol iin arazi btnlemesi gereklidir. SPOT 5 grntlerinin kullanm bu almalara gre arazi ilerini biraz daha fazla arttrmaktadr. Fakat SPOT 5 grntlerinin maliyet etkinlii arazi maliyeti ile karlatrldnda, uydu grntlerinin maliyet avantaj gze arpmaktadr. Fard ve ark. (2004) tarafndan 1:25.000 lekli haritalarn SPOT 5 mono grntlerden gncellenmesi ile ilgili yaplan almada, SPOT 5 mono grntler kullanarak eski haritalar gncellemenin mmkn olduu, kasabalar, kk kyler ve ayrk binalar gibi alan detaylarn tespit ve tehisinin zor olmad, dk kontrast gsteren ksmlar hari yollar, yaz araba yollar ve demiryollar gibi izgisel detaylarn kolaylkla topland, su/gaz kuyular, tek aalar gibi noktasal detaylar tespit ve tehis etmenin mmkn olmad belirtilmitir. alma sonucunda SPOT 5 grntlerden detaylarn % 90 orannda tespit ve tehis edilebildii iddia edilmektedir. almada her bir katman iin kalite kstaslar yzde olarak ekil 3te verilmitir.

- 12 -

ekil 2.1 1:25.000 lekli toporafik harita alannda SPOT 5 uydu grntlerinden tespit ve tehis sonular

Lacroix ve ark. (2004) tarafndan pankromatik ve multispektral SPOT 5 uydu grntleri zerinde yaplan grnebilirlik testinde, kullanlan 10 test blgesinin yol detaylarnn % 85i, yar ehirlemi blgelerin % 85ten fazlas ve krsal kesimlerin % 75i tespit edilebilmitir. 5 m. znrlkl grntlerden ak alanlarda yol detaylarnn tespit edilebildii ve 2.5 m. znrlkl grntlerin ehirsel blgelerde binalarn tespit edilmesinde yetersiz kald belirtilmektedir.

- 13 -

3.

TEORK ESASLAR

3.1.

SPOT 5 Uydusu Teknik zellikleri

Optimum hizmet iin tasarlanan SPOT 5 sistemi, kardei olan yeryz gzlem uydular SPOT 1, SPOT 2 ve SPOT 4 yannda yrngeye yerletirilmitir.

3.1.1. Yrnge

SPOT sistemi, znrlk, gne aydnlatmas ve kullanc ihtiyalarna abuk cevap verecek ekilde optimum grnt kalitesini salamak iin tasarlanmtr. SPOT uydular Dnyay Ekvatorda 822 kilometre ykseklikteki bir yrngeyle dolamaktadr. Sabit bir znrlk salamak iin, yrnge daireseldir. Yrnge, uydularn yerkrenin her bir noktasn grntleyebilme kabiliyeti demek olan kutupsala yakndr. Dnyann dnnden dolay, alt uydu noktalar Dnya yzeyindeki izlerinde dzenli bir yapdadr (ekil 3.1). Yrnge, uydu ayn noktadan 26 gnde bir geecek ekilde ayarlanmtr. Bylelikle, uydu ayn yer izlerini takip etmektedir ve izler arasndaki maksimum uzaklk Ekvatorda 108 km.dir. Dey ikiz yapdaki iki aletinin birletirilmi gr alan 117 km.dir. Bu sayede, bir uydu Dnyay 26 gnlk tek bir periyotta kapatr (ekil 3.2). Son olarak, yrnge gne uyumlu olduu iin gne aydnlatmas mmkn olduunca az deiir. Dier bir deyimle, yrnge dzlemi gne ynne gre sabit bir a oluturur ve uydu herhangi bir noktay ayn yerel saatte iki dakika iinde geer (Ekvatoru sabah 10:30da gemektedir).

- 14 -

ekil 3.1 SPOT yer istasyonlar ve 24 saatlik izleri

ekil 3.2 HRG aletleri

- 15 -

3.1.2. Tekrar grntleme yetenei

SPOT grntleme sistemlerinin eik grntleme yetenekleri dnya zerindeki herhangi bir noktay Ekvatorda be gnden az srede ve gei enlemlerinde (45) gnden az srede grntleyebilecei anlamna gelmektedir. SPOT sisteminin karde uydusu bylelikle dnyann her yerine neredeyse her gn grntleme yeteneine sahiptir.

3.1.3. Stereo grntleme

Eik grntleme, ilgilenilen ayn alann grntlerinin farkl bak alarndan stereo olarak alglanmasna olanak tanmaktadr (ekil 3.3).

ekil 3.3 HRS Aleti ile Stereo ift Alm

- 16 -

3.1.4. SPOT ailesi iinde SPOT 5in yeri

SPOT 5, SPOT sisteminin nn ina ettii grevleri yerine getirerek gerek hizmetin srekliliini salamaktadr. Ayrca, nemli lde gelitirilmi bir znrlk (S/B 2.5 m. ve renklide 10 m.) ve yeni stereo grntleme aleti HRS (High Resolution Stereoscpic Yksek znrlkl Stereoskopik) ilevsel kabiliyetler salamtr. sayesinde

3.1.5. SPOT 5 nemli yenilikler

ki yeni HRG (High Resolution Geometric Yksek znrlkl Geometrik) aleti: SPOT 4 zerindeki HRVIRdan elde edilmitir ve pankromatik modda 2.5 m. znrlk salamaktadr. Yeni HRS (High Resolution Stereoscpic Yksek znrlkl Stereoskopik) grntleme aleti: Saysal ykseklik modellerinin en iyi ekilde retimi iin stereo iftleri neredeyse e zamanl olarak toplamaktadr. Sistem be adede kadar grntleri ayn anda ileyebilmektedir. Yeni yldz izleyici ve DORIS aleti grnt konumlandrma doruluunu 50 m.ye kadar ykseltmitir. SPOT 5 VEGETATION 2 ve DORIS aletlerini tamaktadr.

3.1.6. SPOT 5 yk

Yk temel grevin gerektirdii tm sistemleri salamaktadr. Alet boluu, tad sistemler iin boyutsal dayanakllk salayan ve grnt ileme, veri depolama ve iletim elektronik sistemlerini destekleyen karbon fiber kafes yapdr. SPOT 5; iki HRG, yeni HRS ve VEGETATION grntleme aletlerini tamaktadr.

- 17 -

3.1.7. HRG aletleri

Grntlemeye yarayan alet zellikleri SPOT 4den beri deimemitir: Her bir HRG aleti 4lik bir gr alanna sahip olup, bu yeryz zerinde 60 km.lik bir alann grntlenebilecei anlamna gelmektedir. Alet ayrca eik gr iin nadirin 27 ile iki tarafna da ynlendirilebilmektedir. SPOT 4 de olduu gibi iki alet genellikle birbirinden bamsz almaktadr. 2.5 m. znrlkl rnler Sper Mod (Supermode) olarak adlandrlan CNES tarafndan patenti alnan kendine zg bir yeniden rnekleme ile oluturulmaktadr. Sper Mod 5 m.lik grntlerden 2.5 m.lik grnt elde etmek iin gelimi teknikler kullanmaktadr. Uyduda yaplan ilemlerde, grnt zel olarak tasarlanm iki CCD dedektr dizisi tarafndan odak dzleminde yarm piksel (2.5 m.) dey ve yatay olarak kaydrlarak alnmaktadr. Bu alet ayrk olarak birbiri ile ilikilendirilmi iki adet 5 m.lik grnt oluturmaktadr (ekil 3.4).

Enterpolasyon

Yeniden oluturma

2.5 m.lik Sper Mod grnt rnekleme gridi Her bir 5 m.lik grnt iin rnekleme gridi

ekil 3.4 Sper Mod grnt oluturma yntemi

- 18 -

Yer istasyonunda sonu Sper Mod rnler admda oluturulmaktadr: - Kaydrlm diziler ile elde edilen grntlerin aktrlmas ve eksik pikselin iki kat keskin grnt elde etmek zere enterpolasyonu, - Aletin ters transfer fonksiyonunu kullanarak, alet tarafndan ortaya karlan bulankl ortadan kaldran ayrtrma, - Grntdeki grlty belirlenen kabul edilebilir bir seviyeye dren grltnn yok edilmesi. Bu admlk ilem, iki adet 5 m. znrlkl 12.000x12.000 piksellik grntlerden bir adet 2.5 m. znrlkl 24.000x24.000 piksellik grnt oluturmaktadr.

3.1.8. HRS stereo grntleme aleti

Yeni HRS Grntleme aleti (ekil 3.3), tek bir geite stereo iftleri grntlemesini salayacak ekilde uydunun n ve arkasna doru bakmaktadr. HRSin eik alm kabiliyeti yoktur. 26 gnlk tekrar periyodu ile uydu izi merkezde olacak ekilde 120 km.lik bir alan gzlemlemektedir. znrl pankromatik modda 10 m.dir ve ykseklik doruluu 15 m.den daha iyidir.

3.1.9. Gelimi yk telemetre ileme

Yk telemetre sistemi HRG ve HRS aletlerinden be grntye kadar ileyebilmektedir. Grnt verisi ayarlanabilir bir algoritma kullanlarak 2.6 orannda sktrlmaktadr. 90 Gbit.lik sabit bir diskte dosya olarak depolanabilmekte veya dorudan yeryzne iletilebilmektedir. Dosya ynetim sistemi bir gnde 550 adete kadar grnty ileyebilmektedir. Maksimum iki grnt yer alm istasyonuna gnderilebilmekte ve bir kerede en fazla grnt depolanmaktadr.

- 19 -

3.1.10. Hzl veri iletimi

Grnt verisi, grnt alannda dorudan bir alm istasyonu var ise gerek zamanl olarak iletilmektedir veya depolanp, uydu iki temel alm istasyonu Tolouse/Fransa ve Kiruna/sveten geerken sonra gnderilmektedir. 2x50 Mbit/sn olan veri iletim hz nceki SPOT uydularndan iki kat daha hzldr. Veri akm, sinyali ykseltip uydu anteninden dorudan yer istasyonuna gnderen X-band ileticinin sinyalini kullanmaktadr.

3.1.11. VEGETATION (bitki rts) aleti

VEGETATION 2 aleti, SPOT 4de olduu gibi 1 km. znrlkte dnyann tamamn hemen hemen her gn grntlemektedir. Aletin geni gr as yeryznde 2.250 km.lik bir yer izine tekabl etmektedir. 30nin altndaki enlemler be gnn drdnde grntlenebilmektedir. 30nin stndeki enlemler gnde en az bir kez grntlenebilmektedir.

3.1.12. Tayc

Uydu taycs, grevi baarmak iin tm imknlar salayacak ekilde tasarlanmtr: Ariane 4 yrngeye yerletirme arac ile ara yzler, Elektrik g retimi, datm ve depolanmas, eksende yrnge kontrol, Hassas yrnge kontrol, Grnt almnn ve aletlerinin zerinde tad bilgisayar ve uu yazlm ile kontrol ve izlenmesi, Telemetri, uzaktan komuta ve konum iin yer ile balantlar.

- 20 -

SPOT 5 taycs SPOT 4den elde edilmitir. Deiiklikler, SPOT 4den elde edilen tecrbeler ve eski elektronik bileenlerinin deitirilmesi ile yaplmtr. En temel deiiklik; yeni yldz izleyicisinin uydu konum verisi doruluunu arttran bir yldz izleyicidir. Uydunun konumu ve yrngesi hakknda daha hassas bilgi grnt konumlandrma doruluunu 50 m.den daha iyi seviyelere getirmektedir. Tayc, ncekilerde olduu gibi, bir itme ve bir hizmet modlnden oluan ayn temel mekanik mimariye sahiptir. tme modl yenidir ve titanyum bir itme tpnden olumaktadr. ki tank 150 kg.lk hidrazin itme yakt depolayabilmektedir. Hizmet modl, elektronik aralarla donatlm olup merkezi bir itme tp etrafnda ina edilmitir ve uydunun atsn oluturmakta ve batarya blmesini barndrmaktadr.

2.3. SPOT 5 Uydu Grntlerinin Toporafik Harita retiminde Kullanm

Uydu grntleri iin gelimekte olan bu yeni piyasada SPOT 5 grntlerinin phesiz nemli bir deeri vardr: SPOT sistemi, byk alanlar iin ucuz ve doru haritacln nemli zelliklerini birletiren tek sistemdir: Satn alnacak ve ilenecek grnt miktarn azaltan geni bir gr alan (HRG iin 60 km x 60 km, HRS iin 600 km x 120 km), 1:50.000 ve 1:25.000 standart lekler iin yeterli 2.5 m.lik ok yksek Piyasada mevcut ticari fotogrametrik yazlmlarda kullanlabilmekte, ham bir znrlk (Tonon 2006), grntlerle birlikte salanan zengin bir fiziksel modelleme ve hassas geometrik ve fotogrametrik uygulamalar iin detayl uydu efemerisi salamaktadr. ok sayda baka alglayc operasyonel ortamlarda daha az tutarl olan ucuz bir yntem salarken SPOT standart mterileri iin bu zengin modelleri salayan az sayda alglaycdan birisidir. Bunun yannda, SPOT ok byk operasyonel faydalar olan zengin fotogrametrik blok dengelemeye (hava fotoraflarnda olduu gibi, uydu grntlerinde uzay dengelemesi olarak adlandrlmaktadr) olanak salamaktadr.

- 21 -

Grnt dzeltmesi iin hi referans verisi olmad zamanlarda (ou

operasyonel durumda), Spot Image, SPOT 5 HRS alglaycsndan elde edilen Reference3D paketi aracl ile referans veri salamaktadr. Bu paket, ok doru bir Saysal Ykseklik Modeli (SYM-noktalarn %90nda dey doruluu 10 metredir) ve Yer Kontrol Noktas (YKN-noktalarn %90nda yatay doruluu 16 metredir) olarak kullanlabilecek HRS orto grnt salamaktadr (Tonon 2006). Zengin SPOT geometrik modellemesi, uzay dengelemesi ve stereo iftler kullanarak 3B deerlendirme gibi gerek, doru fotogrametrik uygulamalara olanak tanmaktadr. Uzay-dengelemesi, birbirlerine balama noktalar ile ilikilendirilmi uzun SPOT veri kolonlarnn birlikte modellenmesini iermektedir. Tm grnt blounda doru ve homojen bir fiziksel model hesaplamak iin, her bir veri kolonu iin 10 adetten az YKNye (teoride 6 adet olmakla birlikte, YKN hatalarn azaltmak iin bu saydan fazla noktaya ihtiya vardr) ihtiya duyulmaktadr. Bu YKNler en azndan kolonun balang ve sonlarna datlm olmaldr. Bu durum, operasyonel durumlarda avantaj salayabilecek ekilde baz grntlerde hi YKN kullanmakszn modellemeyi mmkn klar (ekil 3.5). Ayn sayda YKNye ihtiya duyan tek bir erevenin fiziksel modellemesinden ok daha az ilem zamanna ihtiya duyulur. Her biri 10 adet grntden oluan 6 veri kolonunun uzay dengelemesi ile ilenmesi iin 36 YKNye (her bir kolon iin 6 YKN) ihtiya vardr. Ayn saydaki grnt tek bana dengelenmi olsa idi tm bloa yaylm yaklak 360 noktaya ihtiya duyulacakt. Bu uzay-dengelemesi klasik yntemlerle karlatrldnda olaanst bir zaman tasarrufu salamaktadr: 400.000 km2lik bir alan kaplayan bir lkeye ait 250 SPOT grnts yer alan bir blok yaklak iki hafta srede ilenebilmektedir. Kullanlan yazlma bal olarak, otomatik korelasyon tekniini kullanarak ok sayda balama noktas az miktarda insan mdahalesi ile toplanabilmektedir (Tonon 2006). Spot Image tarafndan kullanlan uzay-dengelemesi teknii SPOT 5 mutlak doruluunu arttrmaktadr: tek bir ereve SPOT 5 grntsnn fiziksel modelleme sonucu YKN kullanmakszn mutlak doruluu KOH olarak 50 m.dir. Uzay-dengelemesi ile, SPOT 5 mutlak doruluu, iyi bir SYM kullanarak ve YKN

- 22 -

kullanmakszn eer arazi rlyefinden ileri gelen hatalar dzeltilirse 1:50.000 lekli haritalar iin yeterli olan 12 m. doruluundadr (Tonon 2006) . Bundan dolay, SPOT fiziksel modelleme potansiyeli ile birlikte uzaydengeleme teknii byk alanlar iin benzeri olmayan bir haritaclk aracdr.

ekil 3.5 Referans harita olmad (B lkesi) zamanlarda uzay-dengelemesi yaplan SPOT grntleri blou

- 23 -

3.2.1. SPOT 5 doruluu

Tm uydu grnt salayclar uydu orto grntleri iin yksek planimetrik doruluklar ileri srmektedirler. Burada problem tamamen ticari yaklamdan kaynaklanmaktadr. Bu deerlerin sadece zel durumlarda elde edildii, operasyonel koullarda hi denenmedii bilinmemektedir. Sz konusu koullar genellikle unlardr (Tonon 2006): efemerisi, Ticari olarak piyasada bulunmayan zel bir yazlm paketi kullanmaktadrlar. Dier bir deyimle, kullanc rnein dalk bir arazide normal mevcut referans verisiyle ticari bir yazlm kullanarak alrsa geometrik dzeltmede zorluklarla karlamaktadr. SPOT sistemi hakknda, SPOT modelinin metrik dorulua ulaabildii sylenebilir. Dier birok alglaycdan olan fark; zengin fiziksel modelleme, kullanclar ve ticari yazlm paketleri tarafndan iyi biliniyor olmas, mterilere salanan ham grnt verisi ve detayl efemeris sayesinde operasyonel durumlarda bu fotogrametrik potansiyele ulalabiliyor olmasdr. Uygulamada, orto grnt doruluu modelleme tipi yannda referans verinin doruluuna baldr. SPOT sistemi ile dierleri arasndaki temel fark, dier sistemler ayn YKN ile modelleme geometrileri farkllap, geometrik modellemeleri tutarszlk gsterirken, SPOT zengin modellemenin mevcut zayf referans veriden olas en iyi fayday kazanmaya olanak tanmasdr. izelge 3.1de, 1 ve 2nci durumlarda YKN kullanmakszn SPOTun salad referans veri kullanlarak hemen hemen de her yerde haritaclk amalar iin makul sonular elde etmek mmkndr (Tonon 2006). Tatl bir eime sahip dk rlyefi olan bir test alan, Mevcut ok sayda ve metrik dorulukta YKN ve olduka iyi bir SYM, ounlukla normal kullanclara salanmayan ham veri ve uydu

- 24 -

izelge 3.1 SPOT 5 orto grntlerin kullanlan referans veri tipine gre doruluu

Dzeltme iin kullanlan referans veri 1. Metrik YKNler ve mkemmel SYM (dZ<5 m.). Byle bir durum genellikle test durumlarnda olup, operasyonel durumlarda olumaz. 2. Hi YKN kullanmakszn, uzay-dengelemesi ile ilenen SPOT grnt blou. 3. Reference3D verisi (SYM + orto grnt) ve uzaydengelemesi 4. Mevcut 1:25.000 lekli harita ve SYM saysallatrlm e ykseklik erileri

SPOT 5 orto grnt doruluu dXY 1-2 m. KOH

dXY 12 m. KOH (dz alanlar) dXY 12-15 m. KOH SPOTView SYM kullanarak (her trl alan) dXY 6-8 m. KOH arazi rtsne bal olarak, orta eimli alanlar iin Harita kalitesine bal olarak bir stteki ile ayn.

3.2.2. Spot Image Reference3D rn Reference3D rn SPOT 5 HRS stereo iftlerinden retilmi bir dnya referans paketidir. Bu rn, olas en yksek doruluu elde etmek iin Fransz Haritaclk Ajans (IGN) ile ortaklaa tasarlanm olup, retilmektedir. Doru bir SYM, bir HRS orto grnt ve SYM kalitesini tanmlayan faydal meta veriler iermektedir. Reference3Dnin temel faydas, hi YKNye ihtiya duymakszn iyi bir doruluk salamaktr. Bundan dolay Reference3D her yerde mevcuttur. Bu rnn zellikleri Spot Image tarafndan yaynlanm olup, izelge 3.2de zetlenmitir. Genellikle, gerekletirilen uygulamalarda, kullanclar Reference3D doruluunun izelge 3.2de verilen deerlerden daha iyi olduunu belirtmilerdir. rnein, 2004 ylnda Srbistanda yaplan bir test olduka iyi sonular vermitir: Reference3D ile dzeltilen bir HRG SPOT 5 grnts Srp kadastral haritalar ile birebir tutarllk gstermitir (ekil 3.6) (Tonon 2006).

- 25 -

izelge 3.2 Reference3D doruluk seviyeleri

Dey Doruluk Mutlak doruluk: - 10 m. %90, eim<%20 - 18 m. %90, %20<eim<%40 - 30 m. %90, eim>%40 Bal doruluk: - 5 m. %90, eim<%20 - 15 m. %90, %20<eim<%40 - 28 m. %90, eim>%40

Yatay Doruluk Dairesel mutlak doruluk: 15 m. %90

znrlk 1 ark saniyesi (Ekvator boyunca yaklak 30 m., 45 enleminde 21 m.)

Boyut 1 x 1 plaka

Format DTED

Reference3D SYM

Dairesel bal doruluk: 10 m. %90

Reference3D orto grnt

Dairesel mutlak konumlandrma doruluu: 16 m. %90

1/6 ark saniyesi (yaklak 5 m.)

1 x 1 plaka

Dimap

ekil 3.6 Reference3D kullanlarak ortorektifiye edilmi bir SPOT 5 HRG grnts (THX) ve Srp kadastral haritas

- 26 -

Dier yandan, Avrupa Ortak Aratrma Merkezi(Ispra, talya) ve Macar Haritaclk Kuruluu (FMI) tarafndan yrtlen bamsz bir alma kullanclar rahatlatacak bilimsel bulgular elde etmitir. Yaplan alma sonucunda Reference3D ile ilgili izelge 3.3deki deerler elde edilmitir (Tonon 2006).

izelge 3.3 FMI tarafndan verilen Reference 3D doruluk bulgular

Doruluk Reference3D SYM Reference3D SYM Reference3D orto grnt Ortalama = 0.28 m. KOHZ = 5.39 m. Ortalama = 1.42 m. KOHZ = 3.41 m. Ortalama = 2.64 m. KOHZ = 5.09 m.

Kontrol iin kullanlan veri Macar lme Andan 5000 kontrol noktas SYM havai nirengiden elde edilmitir 50 cm.lik hava fotoraflarnda llm 200 kontrol noktas

2004 ylnda, Spot Image / IGN Reference3D SYM ve HRS orto grntleri zerinde yaplan bamsz almada; Simon Kay, Rafal Zieliski, Peter Spruyt (Avrupa Ortak Aratrma Merkezi - talya) Szabolcs Mihly, Peter Winkler, Gyula Ivan (Jeodazi, Kartografya ve Uzaktan Alglama Enstits - FMI, Budapete), yer almlardr. Bu sonular, Belika ve in asll iki farkl haritaclk irketi tarafndan da onaylanmtr. Her iki alma da, Reference3Dnin yukardaki gereksinimleri ile ayn dorultuda sonular vermilerdir (Tonon 2006).

3.2.3. izgisel harita gncelleme ve doruluk gereksinimleri:

Grntlerin

koordinatlandrma

ilemi

toporafik

haritann

doruluk

standartlarna ulamaldr. Bask leinde planimetrik doruluun genellikle 0.2 mm ve ykseklik doruluunun da e ykseklik erisi aralnn 1/3 olmas beklenir. Geometrik olarak izgisel harita gncelleme gereksinimleri izelge 3.4deki gibidir (Blanc 2003):

- 27 -

izelge 3.4 eitli leklere gre toporafik harita doruluk gereksinimleri

Planimetrik doruluk 1:25.000 lekli harita 1:50.000 lekli harita 1:100.000 lekli harita 1:200.000 lekli harita Yaklak 5 m. Yaklak 10 m. Yaklak 20 m. Yaklak 50 m.

E Ykseklik Erisi Aral 10 m. 20 m. 50 m. 100 m.

Ykseklik doruluu Yaklak 3 m. Yaklak 7 m. Yaklak 15 m. Yaklak 30 m.

3.2.4. Koordinatl bir grntnn doruluu

Eer 1:50.000 lekli bir toporafik haritann gncellenmesi isteniyorsa, grntlerin 10 m.ye kadar dorulukta koordinatlandrlmas gerekir. Koordinatlandrlm grntlerin geometrik kalitesi aadaki faktrlere baldr: Alglaycnn piksel boyutu ve etkin znrl, Rektifikasyon modelinin kalitesi, Yer Kontrol Noktalarnn (YKN) doruluu, SYM ve orijinal grnt iin uydunun eim as.

Deye yakn eim as ile alnm ve metre alt doruluktaki YKN kmesi ile dzeltilmi 10 m. znrlkl SPOT grnty ele alalm. Koordinatlandrlm grntden bekleyebileceimiz en iyi planimetrik doruluk, 1:50.000 ve 1:100.000 lekli harita standartlarna tamamen uygun olan 10 m. ile 15 m. arasndadr. Ayn koullarda, SPOT grnt bir metre znrlkl bir grnt ile deitirilse, sonu orto grntnn planimetrik doruluu, 1:25.000 lekli haritalar iin standart olan 2 m. ile 3 m.den daha iyi olacaktr. Sonu olarak, gnmzdeki uydu grntleri 1:50.000 ve 1:100.000 lekli haritalarnn standartlarna ulam olup, gelecein bir metre ile be metre aras grntleri 1:25.000 veya daha byk lekli haritalarnn standardna kolaylkla ulaabilecektir (Blanc 2003).

- 28 -

SPOT 5 HRG grntlerinin kolaylkla istenilen planimetrik dorulua ulaacak geometrik potansiyeli daha nce belirtilmitir. Bu sadece referans veriye baldr. Herhangi bir durumda, bu zelliklere Reference3D veya mevcut eski haritalar kullanarak ulamak mmkndr. izelge 3.5 SPOT 5 grntleri kullanlarak ulalabilecek doruluk miktarlar gstermektedir (Tonon 2006). E ykseklik erilerini izmek istendiinde ykseklikle ilgili verilere ihtiya duyulmaktadr. Reference3D SYM, 1:50.000 lekli haritalar iin gerekli 20 m. e ykseklik erisi aral iin tamamen uygundur. Ayrca 1:25.000 lekli haritalarn 10 m. e ykseklik erisi aral iin gerekli dorulua da ok yakndr. Bu, Reference3Dnin 1:25.000 lekli e ykseklik erilerinin retimi iin bile uygun ykseklik deerlerine sahip olduunu gstermektedir. izelge 3.5, 1:25.000 ve 1:50.000 lekli haritalarn SPOT 5 grntlerinden retimi iin daha iyi bir doruluk amacyla kolaylkla operasyonel teknik zmler bulunabileceini gstermektedir (Tonon 2006).

izelge 3.5 SPOT 5 grntleri kullanlarak ulalabilecek doruluk miktarlar

Gerekli Planimetrik Doruluk

SPOT 5 HRG Doruluu Standart bir durumda Reference3D kullanarak:6-7 m. Eski 1:50.000 lekli haritalar ve e ykseklik erilerini kullanarak : 1012 m. GPS noktalar ve SPOTView SYM kullanarak: yaklak 10 m. Standart bir durumda Reference3D kullanarak:6-7 m. Eski 1:25.000 lekli haritalar ve e ykseklik erilerini kullanarak : 5-8 m. DGPS noktalar ve SPOTView SYM kullanarak: yaklak 3 m.

1:50.000 lekli harita

Yaklak 10 m.

1:25.000 lekli harita

Yaklak 5 m.

- 29 -

Harita retimi ve gncellemesinde ilerin ounluu yeryzndeki nesne ve detaylarn tannmasna dayaldr. Grntlerin grsel yorumlanmasndan sonra, yorumlamadaki boluklar doldurmak ve grntler zerinde bulunmayan bilgiler (binalarn kullanm amalar, ky isimleri vb.) iin arazi btnlemesine ihtiya duyulur. Arazi btnlemesi daima gereklidir, ama bu ii baarmak iin sarf edilmesi gerekli aba grntlerin yorumlanma performanslarna gre deimektedir. Tespit edilemeyen veya yanl yorumlanan tm detaylarn arazide kontrol gerekmektedir. Grnt seerken dikkat edilmesi gereken husus, en makul maliyeti verecek kadar uygun znrlkl ve en az arazi ii gerektirecek dk maliyetli grntleri semek arasnda denge kurmaktr. Aada yaplan tanmlarda NATO tarafndan gelitirilen grnt yorumlama analizleri temel alnmtr. Bir nesnenin yorumlanmas drt hiyerarik seviyede ele alnr: Tespit: Tanma olmakszn bir nesnenin kefedilmesidir. rnein, grntnn bu kesinde beyaz bir izgi mevcuttur. Tanma: Bir grup ierisinde bir nesnenin kimliini belirleme yetenei. rnein, bu beyaz izgi bir yoldur. Tehis: Hassas bir ekilde bir nesnenin kimliini belirleme yetenei. rnein, bu yol iki eritli bir yoldur. Teknik Analiz: Bir nesnenin zniteliklerini hassas bir ekilde tanmlama yeteneidir. rnein, iki eritli yolu bir duvar ayrmaktadr. NATO standartlarna gre, farkl nesneleri yorumlamak iin gerekli znrlk ve sz konusu znrl salamak iin gerekli minimum hava fotoraf lei izelge 3.6da verilmitir (Blanc 2003). Yaz araba yollar ve patikalar gibi dorusal olmayan nesneler iin pratik olarak, iyi kontrast gsteren karmak ekilli nesnelerin boyutlarnn iki pikselden byk olduu zaman tespit edilebildii, drt pikselden byk olduu zaman tehisin mmkn olduu dnlebilir. Blanc (2003) aadaki izelgelerde eitli katmanlardaki detaylarn drt tip uydu grntsne gre yorumlanabilirlik seviyesini vermitir (izelge 3.7-3.11).

SPOT 1-4 grntleri gibi yaklak 10 m. znrle sahip uydu

grntleri,

- 30 -

SPOT 5, ALOS ve Cartosat-1 gibi 5-2.5 m. znrle sahip uydu IKONOS ve QUICKBIRD gibi 1 m. ve daha yksek znrle sahip

grntleri,

uydu grntleri.

izelge 3.6 Minimum nesne znrl ve karlk gelen fotoraf lei

Tespit Yer znrl (m) HF lei(35 lp/mm) Yerleim yerleri Liman ve krfezler Havaalan yaplar Yollar Kprler Hava aralar Aralar Tanma Tehis Teknik Analiz

60.00 1:800,000 30.00 1:900,000 6.00 1:180,000 6.00 1:180,000 6.00 1:180,000 4.50 1:140,000 1.50 1:50,000

15.00 1:500,000 6.00 1:180,000 4.50 1:140,000 4.50 1:140,000 4.50 1:140,000 1.50 1:50,000 0.50 1:18,000

3.00 1:90,000 1.50 1:50,000 3.00 1:90,000 1.50 1:50,000 1.50 1:50,000 0.15 1:4,500 0.15 1:9,500

0.75 1:23,000 0.40 1:11,000 0.15 1:4,500 0.40 1:11,000 0.30 1:11,000 0.04 1:1,200 0.04 1:1,200

izelge 3.7 Ulam katman detaylarnn yorumlanabilirlik seviyeleri

znrlk Detaylar Ekspres ve oto yollar Tali yollar Daimi araba yollar Yaz araba yollar Demiryollar Hava alanlar ve ini blgeleri Patikalar

10 m. Tehis Tanma tehis aras Tanma tehis aras Tespit tanma aras Tanma Tanma Hayr

5 m. Tehis Tehis Tehis Tanma Tehis Tehis Hayr Tehis Tehis Tehis

2.5 m.

1m. ve daha yksek Tehis Tehis Tehis Tanma tehis aras Tehis Teknik analiz Tanmaya kadar

Tanma tehis aras Tehis Tehis Tanmaya kadar

- 31 -

izelge 3.8 Hidroloji katman detaylarnn yorumlanabilirlik seviyeleri

znrlk Detaylar Nehirler ve kanallar Dereler Gller ve barajlar Pnarlar Kuyular

10 m. Tanma tehis aras Tespit tehis aras Tanma tehis aras Hayr Hayr

5 m. Tanma tehis aras Tanma tehis aras Tehis Hayr Hayr

2.5 m. Tanma tehis aras Tanma tehis aras Tehis Hayr Hayr

1m. ve daha yksek Tanma tehis aras Tanma tehis aras Tehis Hayr Tespit yok

izelge 3.9 Dier detaylar katman detaylarnn yorumlanabilirlik seviyeleri

znrlk Detaylar Elektrik hatlar Ana tneller Dier tneller Ana kprler Dier kprler Spor alanlar

10 m. Tespit tehis aras Tespite kadar Hayr Tespit tehis aras Hayr Tanma tehis aras

5 m. Tespit tehis aras Tespite kadar Tespite kadar Tespit tehis aras Tespite kadar Tehis

2.5 m. Tespit tehis aras Tehise kadar Tespite kadar Tanma tehis aras Tanmaya kadar Tehis

1m. ve daha yksek Tehis Tehise kadar Tespite kadar Tanma tehis aras Tanmaya kadar Tehis teknik analiz aras

izelge 3.10 Yerleim yerleri katman detaylarnn yorumlanabilirlik seviyeleri

znrlk Detaylar Yksek younluklu ehirsel alanlar Dk younluklu ehirsel alanlar Kyler Ayrk binalar

10 m. Tanma tehis aras Tanma tehis aras Tanma tehis aras Tespit tanma aras Tehis Tehis

5 m. Tehis Tehis Tehis Tehis

2.5 m.

1m. ve daha yksek Tehis Tehis Tehis Tespit tehis aras

Tehis Tanma tehis aras

izelge 3.11 Bitki ve arazi rts katman detaylarnn yorumlanabilirlik seviyeleri

znrlk Detaylar Ekili arazi Meyve bahesi, dikili alan im alan allk Orman Kayalk arazi

10 m. Tehis Tanma tehis aras Tehis Tehis Tehis Tehis Tehis

5 m. Tehis Tehis Tehis Tehis Tehis Tehis

2.5 m.

1m. ve daha yksek Tehis Tehis Tehis Tehis Tehis Tehis

Tanma tehis aras Tehis Tehis Tehis Tehis

- 32 -

3.3. Uydu Grntlerindeki Geometrik Bozulmalar ve Modeller

3.3.1. Bozulmalarn kaynaklar

Uzaktan alglanm grntler eitli geometrik bozuklar ierdiklerinden Corafi Bilgi Sistemlerinde (CBS) dorudan kullanlamazlar. Uygulanacak geometrik ve radyometrik dzeltmeler ile CBS iin ideal bir altlk olutururlar. Her bir alglama sistemi (ekil 3.7) ham grntlerinde kendi geometrik bozulmalarn retir; sonuta bu grntlerin geometrisi araziye ve son kullanc haritalarna karlk gelmez. Geometrik bozulmalar platform (havaya kar uydu), alglayc (dkten yksek znrle kadar) ve ayrca toplam gr alan gibi farkl etkenlere bal olarak deiir. Yine de bu bozulmalarn genel snflandrmalarn yapmak mmkndr (Toutin 2004).

ekil 3.7 Dnya etrafndaki yrngede dnen bir uydu taraycnn grntleme geometrisi

- 33 -

Bozulmalarn kaynaklar iki geni snfa ayrlabilir: Alglayc sistemin (platform, alglayc ve jiroskoplar, yldz alglayclar gibi dier lme aletleri) sebep olduu Gzlemleyici ve atmosfer ve Dnyann sebep olduu Gzlemlenen. Harita projeksiyonuna ilikin deformasyonlar Gzlemlenen bozulma snfna dhil edilmektedir. Arazi ve ou CBS son kullanc uygulamalar genellikle jeoid veya bir referans elipsoidinde deil harita ve uzaktan alglanan veri arasnda tutarszlklara sebep olan toporafik bir uzay zerinde temsil edilmekte ve uygulanmaktadr. izelge 3.12 her bir snf ve alt snftaki hata kaynaklarn detayl olarak tanmlamaktadr. ekil 3.7 ve 3.8 dnya etrafnda dnen uzaktan alglama uydularnn srasyla alglama geometrisini ve eliptik yrnge temsilini gstermektedir.

ekil 3.8 Bir elips ile uydu yrngesi ve onun temsilinin tanm

- 34 -

ekil 3.8de XYZ, yer merkezli ereve referans sistemidir. ykselen dm noktasnn (N) boylamdr. periji (P) argmandr. ( + v) uydu argmandr. Dnya merkezinden (O) uyduya olan uzaklktr. izelge 3.12deki geometrik bozulmalar tahmin edilebilir veya sistematiktir ve genellikle iyi anlalrlar. Bu bozulmalarn bazlar, zellikle de aletlere ilikin olanlar genellikle uydu yer istasyonlarnda veya grnt satclar tarafndan dzeltilirler. Dierleri, rnein atmosfere ilikin olanlar, dikkate alnmaz ve dzeltilmezler, nk her biri alglama zaman ve yerine zgdr ve atmosfer bilgisi ounlukla mevcut deildir. Ayrca, dk ve orta znrlkl grntler iin ihmal edilebilirler (Toutin 2004).

izelge 3.12 ki alt snf, Gzlemci ve Gzlemlenen ve farkl alt snflar iin hata kaynaklarnn tanm SINIF ALT SINIF TANIM Eliptik hareketteki deiim (ekil 3.2) Platform Gzlemci veya Alglama Sistemi Alglayc Uydu konumundaki deiim frekanstan yksek frekansa) (alak

Alglayc mekaniindeki deiim (tarama oran, tarama hz gibi) Gr/bak as Gr alannn panoramik etkisi Zaman deiimleri veya kayklk Saat senkronizasyonu Refraksiyon ve hava akm Kresellik, dnme, toporafik etki Jeoidden elipsoide Elipsoidden jeoide

lme aletleri Atmosfer Gzlemlenen Dnya Harita

- 35 -

Platform nedeniyle oluan bozulmalarn temelinde yeryz etrafndaki eliptik hareket deiimleri yer almaktadr. Grntnn boyutuna ve alm zamanna bal olarak eliptik hareket deiimleri grnt bozulmalarna yol aan baz etkilere neden olurlar. Bu etkilerden bazlar unlardr: Odak uzakl ve yeryznn ekli ile balantl olarak ykseklik x, y ve z ynndeki deiimler yksek znrlkl grntlerin eklini Hz deiimleri kolon boluklarn deitirmekte veya grnt zerinde deiimleri piksel boyutlarn deitirmektedir; ve dnklklerini deitirmektedir ve satr boluklar / bindirmeleri oluturmaktadr. Grntleme alglaycs nedeniyle oluan bozulmalar unlardr: Anlk grnt alan ve odak uzakl gibi kalibrasyon parametreleri ve Eik grnt alan, yeryznn erilii ve kolon boyunca pikselin yeryz

boyutunda meydana gelen toporafik ykseklik deiimleri ile balantl olarak oluan panoramik bozulmalar. Yeryz nedeniyle oluan bozulmalar unlardr: Enleme bal olarak dnme hareketi, kolon ynnde olacak ekilde ve Yeryznn eiklii grnt pikseli boyutunda deiimlere neden Toporafik kabartma tarama azimutunda bir paralaks meydana grnt kolonlar arasnda yanal kayklklar oluturmaktadr; olmaktadr ve getirmektedir. Harita projeksiyonu nedeniyle oluan bozulmalar ise unlardr: Bir referans elipsoidi sayesinde jeoidin yaklak olarak belirlenmesinde ve Bir teet yzeyi zerinde referans elipsoidinin projeksiyonunda

bozulmalar olumaktadr (Toutin 2004).

- 36 -

3.3.2. Bozulmalarn geometrik modellenmesi

Grnt salayclar tarafndan yaplan basit geometrik dzeltmeler haricindeki geometrik bozulmalarn giderilmesi iin modellere ve matematiksel fonksiyonlara ihtiya duyulmaktadr. 2B/3B ampirik modeller ile (rnein 2B/3B polinom veya 3B rasyonel fonksiyonlar (RF)) veya zengin 2B/3B fiziksel ve deterministik modeller kullanlarak sz konusu geometrik bozulmalar giderilir. Alglama geometrisinin fiziksel gerekliini yanstan 2B/3B parametrik modeller ile geometrik dzeltme her bir bozulma/deformasyon iin bir matematiksel fonksiyonla adm adm yaplabilecei gibi bir birletirilmi matematiksel fonksiyon ile ayn anda yaplabilir. Adm adm zm genellikle uydu yer istasyonlarnda grnt salayclar tarafndan uydu grntlerini yneltmek iin uygulanmakta olup, son kullanclar genellikle birletirilmi zm tercih etmektedirler.

3.3.2.1.

Rasyonel fonksiyonlar (RF)

1980lerde nadiren kullanlmalarna ramen, 3B RFye duyulan ilgi, ilk sivil yksek znrlkl IKONOS alglaycsnn 1999 ylnda yrngeye yerletirilmesine bal olarak, fotogrametri ve uzaktan alglama evrelerinde olduka artmtr. Alglayc ve yrnge parametreleri meta veriler iinde yer almadndan, 3B fiziksel modellerin gelimesine bir alternatif 3B RFler olabilir. 3B RFler iki yaklamda kullanlabilirler: 1. 2. nceden zlm olan mevcut 3B fiziksel modele yaklamak ve YKNler ile tm polinom fonksiyonlarn bilinmeyenlerini normal olarak
m n p

hesaplamak iin. (Toutin 2004).

R3 D ( XYZ ) =

a
i =0 j =0 k =0 m n p

ijk

X iY j Z k
(3.1)

b
i =0 j =0 k =0

ijk

X Y Z

- 37 -

Eitlik 3.1de X, Y, Z ; arazi koordinatlarn; i, j, k ; tamsay art deerlerini; m, n, p ; tamsay deerlerini ve m+n+p ; polinom fonksiyonun derecesini ifade etmektedir. 1inci dereceden RF = 8 + 8=16, 2nci dereceden RF= 20 + 20=40 ve 3nc dereceden RF = 40 + 40=80 bilinmeyen iermektedir. Paydadaki ilk katsayy yok edersek, her bir eitlikte 20 payda, 19 paydada olmak zere toplam 39 adet bilinmeyen mevcuttur. Her YKN, grnt koordinatlar i ve j iin ayr ayr iki eitlik (Eitlik 3.1) oluturduundan 78 katsayy zmek iin en az 39 adet YKN gerekmektedir.

3.3.2.2.

Polinom fonksiyonlar

2B/3B polinom fonksiyonlar, alglama sisteminin parametreleri veya zengin bir fiziksel kamera modeli mevcut olmad zaman kullanlrlar. Bozulmalarn kaynaklarn yanstmadklarndan, bu modeller tm sistemin (platform, alglayc, dnya ve harita projeksiyonu) herhangi bir n bileeni hakknda n bilgiye (a priori) ihtiya duyarlar.
P2 D ( XY ) = aij X i Y j
i =0 j =0 m n

(3.2)

Her bir 2B (Eitlik 3.2), 1nci, 2nci ve 3nc dereceden polinom fonksiyonun srasyla 3;6 ve 10 bilinmeyeni olacaktr. Her bir 3B (Eitlik 3.3) 1nci, 2nci ve 3nc dereceden polinom fonksiyonun 4;10 ve 20 bilinmeyeni olacaktr. 2B 1nci dereceden (6 terimli) polinom fonksiyonlar sadece her iki eksendeki telemeleri, bir dnkl, her iki eksendeki leklemeyi ve bir eiklii gidermeye olanak tanr. 2nci dereceden (12 terimli) polinom fonksiyonlar daha nceki parametrelere ilave olarak her iki eksende de bklme ve konvekslii dzeltir. 3nc dereceden (20 terimli) polinom fonksiyonlar, grnt alma sisteminin hibir fiziksel gerekliine karlk gelmeyen dier parametreler ile birlikte 2nci dereceden polinom fonksiyonu ile ayn bilinmeyenleri dzeltir. 2B polinom fonksiyonlar grnt oluumu srasndaki bozulmalar yanstmamaktadrlar ve arazi rlyef bozulmalarn dzeltmemektedirler. Bu nedenle, nadirden ekilen grntlere, sistematik olarak dzeltilen grntlere ve/veya dz arazilerdeki kk grntler gibi az veya kk

- 38 -

bozulmalar ieren grntlere uygulanmaktadrlar. 2B polinom fonksiyonlar yer kontrol noktalarndaki (YKN) yerel bozulmalar dzelttiklerinden, girdi hatalarna ok aktrlar ve bu nedenle YKNler ok sayda ve dzgn dalmda olmaldr. Sonu olarak, bu fonksiyonlar ok kaynakl/ok formatl veri birleimi ve yksek rlyefli alanlar iin hassas
p

geometrik

konumlandrma

gereken

yerlerde

kullanlmamaldrlar. P3 D ( XYZ ) = aijk X i Y j Z k

i =0 j =0 k = 0 m n

(3.3)

3B polinom fonksiyonlar (Eitlik 3.3), 2B polinom fonksiyonlarn, arazinin nc boyutuna ilikin Z teriminin eklenmesiyle oluan bir ifadesidir. Yine de, rlyef dnda herhangi bir ampirik fonksiyon ile ayn problemlere maruz kalrlar: yani, kk grntlere uygulanabilirler, ok sayda ve dzgn dalmda YKNye ihtiya duyarlar, yerel olarak YKNde dzeltme yaparlar, hatalara olduka duyarldrlar ve ilemlerde salam ve tutarl deildirler. Kk alanlar kapsayan grntler ve rlyef dnda tm bozulmalar nceden dzeltilmi olan grntlerle kullanlmaktadrlar.

3.3.2.3.

Rasyonel Fonksiyon Modeli (RFM) iyiletirme yntemleri

Rasyonel Fonksiyon Modellerinin yksek seviyede geometrik enterpolasyon yetenei vardr. Grnt satclar tarafndan salanan Rasyonel Polinom Katsaylar (Rational Polynomial Coefficient-RPC) her zaman gerek grntleme ilemini temsil etmemektedir. Kontrol bilgisini iin gereksinimler bazen tam olarak karlanmamakta veya grnt satclarnn farkl ticari stratejilerinden dolay fiziksel alglayc modelini belirlemek iin hibir yer kontrol bilgisi kullanlmamaktadr. Yksek duyarlkl rnlerin (rnein ortofoto) maliyeti yksek olmakta ve kullanclar tarafndan grnt satcya YKNlarnn ve SYMnin salanmasn gerekmektedir. Son zamanlardaki almalar, ilave kontrol bilgisi mevcut olduu zaman grnt uzay veya yer uzay baznda RPClerin iyiletirilebileceini ortaya karmlardr. rnein, IKONOS Geo ve Standart stereo rnleri bir veya daha fazla

- 39 -

yksek kaliteli YKNler kullanld zaman alt metre mutlak konumlandrma doruluuna ulaabilmektedir (Grodecki ve Dial 2001; Fraser ve ark. 2003; Tao ve ark. 2004; Ylmaz ve ark. 2007) veya dk kalitede olan YKNlerin doruluuna yaklaabilmektedir. Bylelikle RFM iyiletirme yntemleri dk fiyatl rnleri ou uygulama iin kullanma olanan sunmaktadr. RFM dorudan veya dolayl olarak iyiletirilebilmektedir. Dorudan iyiletirme yntemleri orijinal RPClerin kendilerini gncellemektedir. Bylelikle gncellenen RPCler mevcut grnt transfer formatn deitirmeye ihtiya duymakszn transfer edilebilmektedir. Dolayl iyiletirme, orijinal RPCleri dorudan deitirmemektedir. Affin dnm gibi basit dnmler kullanlmaktadr. lave olarak, grntlerde balama noktalar llebilmekte ve modelleri blok dengeleme sonras daha iyi bal yneltme ile sonulanabilmektedir. Esas olarak, dolayl iyiletirmenin iki adml ilemi, her bir grnt iin bir ift 3B obje gridi ve 2B grnt gridi ile birlikte RPCler tekrar hesaplanarak tek ilem admna drlebilmektedir.

3.3.3. Geometrik dzeltmede ilem admlar

Kullanlan matematiksel fonksiyon ne olursa olsun izlenen ilem admlar yaklak olarak ayndr (ekil 3.9):

Grnt alm ve meta verilerin n ilemleri, Grnt koordinatlar ve harita koordinatlar ile yer noktalarnn Bir veya daha fazla grnt iin geometrik dzeltme amacyla kullanlan SYMli veya SYMsiz grnt rektifikasyonu.

(kontrol/check/balama) llmesi, matematik modellerin bilinmeyen parametrelerinin hesaplanmas,

- 40 -

Grnt

YKN Toplama

Grnt meta verisi

En kk kareler ile n demetleri dengelemesi ile model hesab

Meta veri ileme

Geometrik model parametreleri

YKN/BKN sonular

Rektifikasyon YKN Toplama (orto-) rekifiye edilmi grnt

Yeniden rnekleme

ekil 3.9 Geometrik dzeltme ve ilem admlar Bu ilem admlarnn sonular unlardr:

Her bir grnt iin kullanlan geometrik modelin parametre deerleri, Her bir YKN iin X ve Y ynlerindeki (eer birden fazla grnt Mevcutsa, her bir Bamsz Kontrol Noktas (BKN) iin X ve Y YKNler ve BKNler dahil her bir nokta iin hesaplanan arazi koordinatlar.

ileniyorsa Z) artk deerler ve Karesel Ortalama Hata (KOH), ynlerindeki artk deerler ve KOHlar, Teorik olarak gerekenden fazla YKN kullanlrsa, YKN artklar modelleme doruluunu ve BKN hatalar da sonu doruluu yanstr. Sonu doruluk, geometrik model, arazi koordinatlar ve grnt koordinatlarna kar YKNlerin saysna baldr. Hi BKN olmad zaman, KOH sadece 3B parametrik modeller kullanlrken sonu doruluun iyi bir yaklam olarak dikkatlice kullanlabilir. Yine de, 2B/3B parametrik olmayan modellerle KOHlarn kk olabilecei gerei iyi bir doruluk olduu anlamna gelmez, nk bu modeller YKNlerde yerel olarak dzeltmeler

- 41 -

getirmektedir ve en kk kareler dengelemesi YKNlerde artklar minimize etmektedir. YKNler arasnda hatalar hl mevcuttur. Dier yandan 3B parametrik modeller ile ar sayda YKNnin kullanlmasyla girdi veri hatalar (iaretleme ve/veya harita) parametrik modellere yaylmaz, fakat genel bir dengelemeye bal olarak YKN artklarnda yanstlr. Sonu olarak, YKN doruluu ile ayn seviyedeki dorulukta KOHlar elde etmek normal ve gvenlidir, fakat modelin kendisi daha hassas olacaktr. YKN saysna ve konumsal dalmna (ykseklik de dahil) duyarl olan polinom yntemlerinden farkl olarak, 3B parametrik modeller bu faktrlerden etkilenmemektedirler. Yatay ve deyde hi ekstrapolasyon yaplmad zaman tm grntleme geometrisini hassas bir ekilde muhafaza etmektedir (Toutin 2004).

3.4.

Uydu Fotogrametrisi

Uydu fotogrametrisi hava kameralaryla yaplan fotogrametri uygulamalaryla karlatrldnda kk farkllklar iermektedir. ou uydu sistemi SPOT ve IRS-1Cde olduu gibi iterek (pushbroom) satr tarama yaparak grnt elde ederler. Bu satr, tarama satr olarak adlandrlr. SPOT ve IRS-1C tarafndan taranan her satr iin tek bir perspektif merkez ve dnklk alar kmesi vardr. Perspektif merkezin satr taraycya gre konumu her bir satr iin sabittir (i yneltme ve odak uzakl). Uydunun hareketi yumuak ve bir grnt boyunca temelde dorusal olduu iin, tm tarama satrlarnn perspektif merkezlerinin yumuak bir doru zerinde olduu kabul edilir. ekil 3.10 bu tarama tekniini gstermektedir (Erdas Imagine Field Guide 2006). Uydunun alm merkezi, merkez tarama satr iin yer koordinatlarnda perspektif merkez olarak tanmlanr. Elde edilen sonu rn uydu grnts olarak adlandrlr. rnek olarak, 10 metre znrlkl SPOT PAN 1A uydu grnts 6000 satrdan olumaktadr. Her bir satr 1.5 milisaniye sreyle pozlanmakta olup, tm grntnn elde edilmesi 9 saniye srmektedir.

- 42 -

Uydunun hareketi Tarama satrlarnn perspektif merkezleri

Grnt zerindeki tarama satrlar

Yeryz

ekil 3.10 SPOT tarama satrlarnn perspektif merkezleri

SPOT grntsndeki bir piksel, bir satrda bulunan 6000 a duyarl hcreden biri tarafndan alglanan parlaklk deerini kaydeder. Her piksel, piksel koordinat sisteminde (satr ve stun numaras olarak) tanmlanr. Ia duyarl bir hcrenin boyutu 13x13 mikrondur. Bu, grnt koordinat sisteminde bir pikselin boyutudur. Grntnn orta noktas, orta tarama satrnn orta pikselidir. Bu piksel grnt koordinat sisteminin balang noktasdr. ekil 3.11 uydu grntsnn, grnt koordinat sistemini gstermekte olup, A C C-X,C-Y : piksel koordinat sistemi balang noktasna : grnt koordinat sistemi balang noktasna : grnt koordinat sistemi eksenleri ne A-XF,A-YF : piksel koordinat sistemi eksenlerine

karlk gelmektedir.

- 43 -

6000 Satr

6000 Piksel

ekil 3.11 Grnt koordinat sistemi

3.4.1. Spot i yneltmesi

ekil 3.12 uydu grntsnn i yneltmesini gstermektedir. Piksel koordinat sistemiyle grnt koordinat sistemi arasndaki dnm sabittir. Her tarama satr iin farkl n demetleri tanmlanm olup, Pk Xk Ok PPk Lk : grnt noktas : grnt koordinat sisteminde k satr iin x bileeni deeri : uydu yrngesi dorultusunda k satrna ait izdm merkezi : k satrnn orta noktas : Ok izdm merkezinden geen tarama satr k nlar

f = kamera odak uzakl

karlk gelmektedir (Erdas Imagine Field Guide 2006).

- 44 -

Yrnge dorultusu

Tarama satrlar

ekil 3.12 SPOT i yneltmesi

3.4.2. Spot d yneltmesi

SPOT uydu geometrisi sabittir ve odak uzakl gibi alglayc parametreleri ok iyi bilinmektedir. Fakat dar, paralele yakn n demetleri nedeniyle SPOT grntlerinin yneltmesi tam sabit deildir. Uydu efemeris bilgileri SPOT grnt dosyasnn balk ksmnda bulunmaktadr. Uydunun boyutlu yer merkezli koordinatlar 60 saniyelik aralklarla verilmektedir. Grnt orta tarama satrnn tam tarama zaman yannda, hz vektr ve alglayc konumuna ilikin dnklkler verilmektedir. Spot grnts veri dosyasnn balk ksm, uydu yrngesi ve grnt kayd hakknda bilgi veren efemeris verilerini iermektedir. Uydu yneltmesinde kullanlacak efemeris verilerinin ierii:

- 45 -

Uydu konumunun yer merkezli koordinatlar, Uydu hareketini tanmlayan hz vektr, Alglayc konum deiimleri, Grntnn orta tarama satrnn tam alm zaman.

Efemeris bilgilerini ieren yer merkezli koordinatlar yneltmede kullanlmak zere yerel arazi koordinat sistemine dntrlr. Uydu grntsnn orta noktas balk bilgilerinden enterpole edilir. SPOT alglaycs iin tanmlanan n demetlerinin paralele yakn olmas uydu konumunun nemini azaltmaktadr. Bunun yerine uydudaki kamerann eim as nem kazanmaktadr. SPOT uydusu nadir ve nadir d grnt alabilme kabiliyetine sahiptir. Nadir, alglaycnn tam deyindeki noktadr. Nadir d, tam deyde deil de eik olarak grntlenebilen nokta anlamndadr. Farkl yrngelerden farkl gnlerde ayn alana ait biri dierinin dousunda iki grnt alnarak stereo grnt oluumu salanmaktadr. Bunun olmas iin de eim alar arasnda nemli bir farkn olmas gerekmektedir. Arazideki grnt orta noktasnn normaliyle grnt alm noktasn arazideki grnt orta noktasyla birletiren k n arasnda kalan a, eim asdr. Bu a nadir d grnt almnn derecesini gstermektedir. Alglayc asgari 0.6 azami 27 derece arasnda douya (negatif eim) veya batya (pozitif eim) yneltilebilir. ekil 3.13 eim asn gstermekte olup, C II+ O1,O2 : arazideki grnt orta noktas : negatif eim as : pozitif eim as : grnt alm noktalar (izdm merkezleri)

karlk gelmektedir (Erdas Imagine Field Guide 2006). Uydu grntsnn yneltme as merkez tarama satrnn deyiyle kuzey dorultusu arasnda kalan adr. Uydunun konumsal hareketi hz vektryle tanmlanmaktadr. Uydunun arazi zerindeki gerek hareketi yer dnmesiyle distorsiyona uramaktadr.

- 46 -

Yrnge 1 Alglayclar

Dey

Yrnge 2

DOU

BATI

Dnya yzeyi (elipsoid) Grnt alan

ekil 3.13 Stereo uydu grntsnde eim as gsterimi

Uydu hz vektr elipsoid zerindeki bir noktaya gre hesaplandnda uydu hz olmaktadr. Bu da grntlenen alann eik deil de dz bir yzey olduunu ngren bir teknikle hz vektrnn temsilini salamaktadr (ekil 3.14). ekil 3.14de O C V : yneltme asna, : grnt orta noktasna, : hz vektrne

karlk gelmektedir. Uydu blok dengelemesi her tarama satr iin alglayc ile arazi koordinat sistemi arasnda uzaysal ilikiyi hesaplayan bir model oluturmaktadr. Bu iliki aada belirtilenleri ieren d yneltme olarak tarif edilir:

Orta tarama satrna ait izdm merkezi (X,Y,Z), Yrnge boyunca izdm merkezleri deiimi,

- 47 -

Orta tarama satrna ait dnklk ( omega, fi, kapa), Yrnge boyunca alarn deiiklikleri.

Uydu blok dengelemesi, bilinen noktalar zerinde k nlar demetlerinin aktrlmasna ek olarak izdm merkezleri arasndaki ilikileri ve tarama satrlarnn dnklk alarn da belirleyerek uydu hareketini de hesaba katmaktadr. Grnt alnrken uydu dzgn bir hareket yapyormu gibi kabul edilir. Bundan dolay, ilk nce orta tarama satrnn d yneltmesi yaplr, dier tarama satrlarnn d yneltmesi ise orta tarama satrna olan uzakla, izdm merkezi deiikliklerine ve dnklk alarna gre hesaplanr. Uydu grntleri yneltmesi iin yaplan n demetleriyle dengeleme, hava fotoraflarnda kullanlan n demetleriyle dengelemeye benzemektedir. Kontrol noktalar ve balama noktalar yardmyla parametrelerin hesaplanmasnda en kk kareler dengelemesi kullanlmaktadr.

Kuzey

Merkez tarama satr

Yrnge yolu Yrnge yolu Yrnge yolu

ekil 3.14 Mono grntnn hz vektr ve yneltme as

- 48 -

Uydu grntsnn n demetleriyle dengelenmesi sonucunda elde edilen parametreler;

Grnt orta noktasnn arazi koordinatlar, Orta tarama satrnn dnklk alar, Dier tarama satrlarnn dnklk alar ve izdm Tm balama noktalarnn arazi koordinatlardr.

merkezlerinden hesaplanan katsaylar,

3.4.3. Kolinearite eitlikleri ve uydu blok dengelemesi

Gelitirilmi kolinearite eitlikleri, uydu grntsndeki tarama satrna ait d yneltme parametrelerinin hesaplanmasnda kullanlmaktadr. Her tarama satr kendine zg izdm merkezine ve dnklk alarna sahiptir. Uydu bir satrdan dier bir satra hareket ettiinde bu parametreler deimektedir. Uydunun yrngedeki hareketinin dzgn olmas nedeniyle bu deiiklikler dk dereceli polinom fonksiyonlaryla modellenmektedir. Stereo grntlerin blok yneltmesinde yer kontrol noktalar ve balama noktalarnn ikisi de kullanlmaktadr. Tek grntnn yneltmesinde sadece yer kontrol noktalar kullanlmaktadr. Bu durumda, grnt alm anndaki d yneltme parametrelerinin hesaplanmasnda uzay kestirim teknikleri kullanlmaktadr. En az alt yer kontrol noktas gerekmektedir. 10 veya daha fazla yer kontrol noktas daha iyi bir yneltme sonucu iin tavsiye edilmektedir. Uydu grntsndeki en iyi YKN yerleimi aadaki resimde gsterilmitir (ekil 3.15).

- 49 -

YKN

Yatay tarama satrlar

ekil 3.15 Bir uydu grntsnn yneltmesi iin ideal nokta dalm

- 50 -

4.

ARATIRMA ALIMASI VE TARTIMA

SPOT 5 stereo uydu grntlerinin konumlandrma doruluu ve 1/25.000 lekli toporafik harita retiminde kullanlabilirliinin aratrlmas mteakip blmlerde anlatld ekilde ircaa edilmitir.

4.1. Farkl Kaynaklardan Deiik Say ve Dalmlarda Seilen YKNler ile SPOT 5 Stereo Uydu Grntlerinin Geometrik Doruluk Kontrol

4.1.1 alma blgesi, almada kullanlan hava fotoraflar ve uydu grntleri

alma blgesi olarak uydu grntleriyle yaklak ayn tarihte hava fotoraflar alnm olan Hatay Blgesi seilmitir. Blge, bir da silsilesi haricinde genel olarak az engebeli bir karakter gstermektedir. Blgede, ksmen ormanlk alanlar, geni tarm alanlar ve ok miktarda sulama kanallar mevcuttur. ekil 4.1de uydu grntleri ve hava fotoraflarnn ortak alanlar grlmektedir. ekil 4.1deki krmz renkli noktalar fotoraf orta noktalarn, krmz renkli genler ise 1/35.000 lekli hava fotoraflar blounu yneltmede kullanlan YKNleri gstermektedir. almada Zeiss RMKTOP15 kamerasyla 1/35.000 ( %10) lekte kinematik GPS destekli olarak ekilen hava fotoraflar kullanlmtr. Uydu grntleri olarak, 2.5 m. konumsal znrlkl 25 Mays 2006 ve 26 Austos 2006 tarihli SPOT 5 grnt ifti kullanlmtr. Grntler uydudaki HRG aleti tarafndan alglanm, sadece basit radyometrik dzeltme getirilmi Dzey 1A grntleridir. 2.5 m. znrlkl rnler Sper Mod olarak adlandrlan kendine zg bir yeniden rnekleme ile oluturulmaktadr. Sper Mod, 5 m.lik grntlerden 2.5 m.lik grnt elde etmek iin gelimi teknikler kullanmaktadr. Kullanlan grntlerden birisinin kuzeybat ve gneybat kesi ksmen bulutlarla kapldr. Grntlerin bindirme oran yaklak %50 olup uydu grntleri iin ideal bir stereo ift oluturmamaktadr. Grntlerin B/H oran 0.4tr.

- 51 -

ekil 4.1 Uydu grntleri ve hava fotoraflarnn ortak alanlar

4.1.2. almada kullanlan yazlmlarn ksa tantm

4.1.2.1.

PHODIS AT yazlm

PHODIS, Carl Zeiss firmas tarafndan retilen bir digital fotogrametri sistemidir. Bu sistem ile digital fotogrametri alanndaki tm rnler elde edilebilir. PHODIS ile stereo grnt oluturma, otomatik balama noktas lm, ortofoto retimi, mozaikleme ve deerlendirme ilemleri yaplabilmektedir. PHODIS bu ilemleri gerekletirirken modl olarak yazlm programlar kullanmaktadr. PHODIS-AT (PHODIS Aerial Triangulation) de bu modllerden bir tanesidir ve otomatik olarak balama noktalar lmne olanak tanmaktadr.

- 52 -

4.1.2.2.

PATB-GPS yazlm

PATB-GPS yazlm n demetleriyle blok dengeleme yapan bir programdr. Programn girdileri fotoraf koordinatlar, kontrol noktalar koordinatlar, GPS verilerinin ilenmesi sonucu elde edilen izdm merkezi koordinatlar ve anten dmerkezlik parametreleridir. Programda iki girdi kt vardr. Bunlardan birisi fotoraf koordinatlar kt, dieri ise kontrol noktalar ktdr. Kontrol noktalar ktnde,kontrol noktalarnn yatay ve dey konumlar iki ayr liste halinde hazrlanr. Ayn zamanda bu noktalarn doruluklarna gre, 11 ayr gruplama yapmak mmkndr. PATBGPS yazlmnn ktlar, dengelenmi noktalar ve bunlara getirilen dzeltmeler, fotogrametrik lm doruluunun katndan daha byk lm doruluuna sahip kritik noktalar, her bir resmin d yneltme parametreleridir.

4.1.2.3.

SOFTPLOTTER 3.0 yazlm

Stereo

model

oluturma,

deerlendirme,

nokta

okuma

almalar

SOFTPLOTTER 3.0 yazlm ile gerekletirilmitir. SOFTPLOTTER 3.0 yazlm saysallatrlm hava fotoraflar ile uydu grntlerinden arazi ve detay hakknda doru bilgi toplama olana salayan bir digital fotogrametri yazlmdr. CBS, haritalama ve ehir planlamas gibi uygulamalar iin veri destei salar. Modler yapda olmas retim ilemlerine gre i aklarn belirlemede kolaylk ve serbestlik salar. Yazlmn modlleri aada gsterilmitir: Block Tool: Otomatik ya da manuel i yneltme ve d yneltme ilemleri ile dengeleme ilemleri yaplr. Stereo Tool: Stereoskopik gr iin stereo iftlerinin yaratlmasn salar. Surface Tool: gen SYM verilerinin toplanmas ile krk hatlarn (break line) izimi gibi ilemler ile SYM verilerinin editlenmesine olanak tanr. Dem Tool: Grid eklinde SYM verilerinin topland ve editlendii modldr.

- 53 -

Ortho Tool: Dengeleme sonular ile SYM verilerini kullanarak ortofoto retimini salar. Mosaic Tool: Ortofoto grntlerin birletirilip mozaiklendii modldr. Mensuration Tool: Uzunluk, alan gibi lmlerin yapld modldr. KDMS Tool: KDMS (Kork Digital Mapping System) CAD yazlm kullanarak stereo grntler zerinde superimpositionla deerlendirmenin yapld modldr. Terra Model Tool: Otomatik e ykseklik erisi izimi ve yzey modelleme yapar. Vektr veriler bir CAD yazlm olan KDMS ile toplanm, editleme olanaklarnn ok pratik olmamas nedeniyle IGDS formatna dntrlm ve dier bir CAD yazlm olan Microstation 95 yazlmnda editlenmitir.

4.1.2.4.

Leica Photogrammetry Suite (LPS) 9.1 yazlm

LPS kullanm kolay, her trl hava fotoraf ve uydu grntlerini yneltmede, ortofoto ve mozaik retmede kullanlan bir digital fotogrametri yazlmdr. Yazlmn ilevleri aada zetlenmitir: Hava fotoraflar veya uydu grntlerinin sisteme alnmas ve kamera kalibrasyon bilgileri veya efemeris bilgilerine gre i yneltme, Uydu grntlerinin metaveri veya RPC dosyalarna gre d yneltmesi, Farkl kaynaklardan YKNlerin sisteme alnmas, YKN ve balama noktalarnn ok sayda grntde llmesi, Dengeleme ve sonu rn doruluklarnn kalite kontrol, Stereo grntlerden otomatik SYM oluturma, Ortofoto ve mozaik retimi, Yneltilmi grntleri stereo grntleme ve vektr veri toplama.

- 54 -

4.1.3.

Hava fotoraflarnn blok dengelemesi ve bloktan nokta seimi

Zeiss RMKTOP15 kamerasyla 1/35.000 ( %10) lekte kinematik GPS destekli olarak ekilen hava fotoraflar, UltraScan5500 taraycs ile 21 mikron piksel boyutlar ile saysallatrlmlardr. Blok 221 adet fotoraftan olumaktadr. Saysallatrlan hava fotoraflar PHODIS AT havai nirengi yazlmna alnarak i yneltmeleri yaplm, ekil 4.2de grlen 7 adet nirengi noktasnn yer koordinatlar sisteme girilerek resim koordinatlar llm ve tm bloa model ve kolon balama noktalar atlmtr. Yaplan ller PATB-GPS dengeleme yazlmna alnarak, kinematik GPSten gelen fotoraf orta noktalarnn yaklak koordinatlar ilave edilmi ve dengeleme ilemi gerekletirilmitir. Dengeleme sonular izelge 4.1de verilmitir. Her bir fotorafa ait fotoraf orta nokta koordinatlar ve dnklk matrisi elemanlar PATB formatnda .ori uzantl olarak hazrlanmtr.

ekil 4.2 1/35.000 lekli hava fotoraflar blok yaps

- 55 -

izelge 4.1 1/35.000 lekli hava fotoraflar blok dengeleme sonular

Nokta No. 1 2 3 4 5 6 8

rx (m) 0.0 0.7 0.0 0.0 -0.1 0.0 -0.4

ry (m) 0.0 -0.7 0.0 0.0 0.1 -0.1 -1.4

rz (m) 0.0 0.0 0.0 0.0 1.0 2.1 -1.2

Stereo grntlerden YKN olarak kullanlmak zere nokta semek amacyla, i ve d yneltme parametreleri kullanlarak stereo modeller oluturulmutur. Oluturulan stereo modeller zerinden boyutlu YKN niteliindeki noktalar okunmu ve sonular bir dosyaya yazdrlmtr. Bina, aa tepeleri gibi ykseklii olan detaylardan kanlarak plak yeryz zerinde, keskin, etrafndaki detaylardan kontrast nedeniyle kolaylkla ayrt edilebilen detaylar YKN olarak seilmitir.

4.1.4.

Uydu grntlerinin blok dengelemesi ve bloktan nokta seimi

Leica Photogrammetry Suite (LPS) 9.1 yazlmnda 2.5 metre znrlkl SPOT 5 uydu grntleri iin kullanlan Orbital Pushbroom modeli seilmi, UTM projeksiyon sistemi ve WGS 84 datumu kullanlarak yeni bir blok oluturulmutur. Bloa, uydu grnt ifti eklenmitir. Yazlmda SPOT 5 uydu grntleri iin model tanml olduundan grntlerin i yneltmeleri otomatik olarak yaplmtr. Uydunun yrnge parametrelerinin yazl olduu metaveri dosyalar grntler bloa dhil edilirken sistem tarafndan okunmutur. Grntler zerinde balama noktalar llm, yneltmede kullanlmak amacyla 1/25.000 lekli toporafik haritadan ve stereo hava fotoraflarndan YKNler llmtr (ekil 4.3). Test edilecek ynteme gre bu noktalar YKN olarak bloa eklenerek veya karlarak dengeleme yaplm ve grntler yneltilmitir.

- 56 -

ekil 4.3 Uydu grntleri blou

Yneltmeler sonucunda, stereo uydu grntleri zerinde Bamsz Kontrol Noktas (BKN) olarak kullanlacak noktalar okunarak stereo hava fotoraf bloundan elde edilen koordinatlaryla karlatrlmlardr.

4.1.5. Doruluk aratrmas almasnda izlenen yntem

Mevcut bir ift SPOT 5 stereo uydu grntsnn yneltme almalarnda kullanlmak zere YKN seimi amacyla iki kaynaktan faydalanlmtr. lk olarak, 1/25.000 lekli raster toporafik haritadan, ikinci olarak uydu grntleri ile ayn blgeleri kapsayan 1/35.000 lekli fotoraflardan oluan fotogrametrik bloktan YKNler seilmitir. lk yntemde, geometrik doruluun testi amacyla BKN olarak fotogrametrik bloktan seilen noktalar kullanlmtr. Bu noktalarn doruluunun 1 metrenin altnda olduu yaplan nceki almalarda teyit edilmitir. kinci yntemde ise; ilk yntemde BKN olarak kullanlan noktalarn bir ksm YKN olarak

- 57 -

kullanlm, kalan ksm ise bloun doruluunu test etmek zere BKN olarak kullanlmlardr (izelge 4.2). YKN Karesel Ortalama Hata (KOH)lar modelleme ve YKN doruluklarn, BKN KOH ise; detay toplama doruluunu da ieren planimetrik detaylarn sonu konumlandrma doruluunun iyi bir tahmini anlamna da gelen yeniden kurgulandrma doruluunu yanstmaktadr. Yine de, 3B modellemenin i doruluk modellemesi bu deerlerden daha da iyi olabilir. etmek normal ve gvenlidir (Toutin 2004). Sonu olarak, baskn YKN hatasyla ayn derecedeki en kk karelerle dengelemeden artk deerleri elde

4.1.6. Elde edilen sonularn deerlendirilmesi

1/25.000 lekli raster paftadan seilen YKNler ile yaplan yneltmede, genel olarak nokta saysnn fazla olmasnn geometrik doruluu arttrc etki yapt gzlemlenmektedir. Yalnz 38 nokta ile 20 nokta arasnda doruluk asndan nemli bir fark bulunmamaktadr. Nokta says 10 ve 6 adete dt zaman, doruluk nokta dalmna ve kullanlan YKNlerdeki yerel nokta hatalar ve nokta iaretleme doruluuna duyarl hale gelmektedir. Ykseklik deerleri (z) yataydaki dorulua uygun bir yapda olmakla beraber, nokta dalmna kar daha duyarldr. Dey dorultudaki hatalar ounlukla YKNlerin uydu grnt alanndaki ykseklik deerlerini homojen temsil etmesine baldr. Fotogrametrik bloktan seilen YKNler ile yaplan yneltmede, nokta konum doruluunun (1 m) grnt konumsal znrlnn (2.5 m.) altnda olmas sebebiyle, hatalarn byk ksmnn noktalarn iaretleme hassasiyeti, yazlmn SPOT 5 uydu grntlerini modelleme yetenei ve efemeris bilgilerinden kaynakland deerlendirilmektedir. izelge 4.2, ekil 4.4 ve 4.5de nokta says verilirken kullanlan rakamlardan ilki nokta saysn, alt izgi iaretinden sonra kullanlan rakam ise nokta dalmn ifade etmektedir (rnein 6_2; 6, kullanlan nokta saysn, 2 ise nokta dalmn belirtmektedir. izelge 4.2, ekil 4.4 ve 4.5 incelendiinde nokta saysnn 20 noktadan 10 noktaya drmenin doruluu fazla etkilemedii, 6 noktada baz sramalar gsterdii gzlemlenmektedir. Yatay ve

- 58 -

deyde hata deiimleri ok dar bir alanda olmaktadr. Yine de, 6 adet nokta ile geometrik doruluk nokta dalmna ve noktalardaki yerel hatalara daha duyarl hale gelmektedir. Sonular genel olarak incelendiinde; yaklak olarak 10 adet 1/25.000 lekli raster paftadan seilen YKNler kullanlarak yatayda ortalama 7 m. hata ile fotogrametrik bloktan seilen YKNler kullanlarak yatayda ortalama 3.5 m. hata ile yneltme yaplabilecei grlmektedir. 10 adetten fazla YKN kullanmak dengeleme ileminin geometrik kuvvetine bir etki yapmamaktadr. Ancak, ok miktarda YKN kullanlmas ile corafi konumlandrma ileminin gvenilirlii hakknda daha fazla bilgi edinilebilmektedir (Fraser 2004). Dey hatalarn nispeten yksek olduu gzlemlenmektedir. Bunun nedeninin stereo iftin B/H orann (0.4) dk olmasna bal olduu deerlendirilmektedir.

izelge 4.2 YKN ve BKN Karesel Ortalama Hatalar

YKN Seimi

YKN Says 38 30 25 20 15_1 15_2 10_1 10_2 6_1 6_2 6_3 6_4 20 16 13 10 6_1 6_2 6_3 6_4

BKN Says 63 63 63 63 63 63 63 63 63 63 63 63 43 47 50 53 57 57 57 57

YKN KOH ( m) x 4.8 5.0 5.3 5.8 5.9 6.1 6.9 7.2 8.5 7.8 7.0 7.6 1.5 1.6 1.7 1.7 1.7 1.4 2.4 2.1 y 4.2 4.4 4.4 5.6 5.7 5.9 6.0 6.0 8.8 8.0 7.7 8.5 2.8 2.6 2.6 2.5 1.8 2.2 2.0 2.4 z 2.7 3.0 3.1 3.0 3.4 3.2 3.0 3.7 4.6 4.9 4.1 4.5 3.1 2.6 2.7 2.7 1.2 3.1 2.7 2.5 x

BKN KOH ( m) y 3.8 3.8 4.0 3.8 3.9 4.0 4.3 4.1 4.7 4.4 10.5 8.9 2.7 2.8 2.8 2.9 2.9 3.4 3.5 3.4 z 5.5 5.6 5.9 7.0 7.2 7.1 8.1 6.1 7.2 10.5 7.5 11.7 4.8 4.9 5.0 5.1 5.3 5.5 6.3 7.5 2.5 2.8 2.9 3.1 3.3 3.4 3.8 5.7 7.1 4.0 3.0 3.8 1.6 1.8 2.0 2.1 2.1 2.2 2.1 2.4

1/25.000 lekli Raster Paftalardan

Fotogrametrik Bloktan

- 59 -

izelge 4.2 incelendiinde; 1:25.000 lekli raster haritadan alnan YKNlerin i doruluunun ortalama 7 m olduu, ancak nokta saysnn azalmasyla haritann kartorafik dzeltmesi, genelletirilmesi vb. nedenlerle seilen noktalarn i dorulua etkilerinin artt grlmtr. Fotogrametrik bloktan seilen YKNlerde ise, nokta konum doruluunun yksek olmas nedeniyle YKN says ve dalmnn i dorulua etkisi daha dktr.

14.0 12.0 10.0 Hata (m) 8.0 6.0 4.0 2.0 0.0 38 30 25 20 15_1 15_2 10_1 10_2 6_1 Nokta Says 6_2 6_3 6_4
Yatay BKN Doruluu Dey BKN Doruluu

ekil 4.4 1/25.000 lekli raster paftalardan seilen YKNlere gre yatay ve dey BKN
hatalar

8.0 7.0 6.0 Hata (m) 5.0 4.0 3.0 2.0 1.0 0.0 20 16 13 10 6_1 6_2 6_3 6_4 Nokta Says
Yatay BKN Doruluu Dey BKN Doruluu

ekil 4.5 Fotogrametrik bloktan seilen YKNlere gre yatay ve dey BKN hatalar

- 60 -

4.2. Stereo 1/35.000 lekli hava fotoraflar ve 2.5 m. znrlkl stereo SPOT 5 uydu grntlerinden deerlendirilen detaylarn karlatrlmas

4.2.1.

Deerlendirmelerin yaplmas

Stereo 1/35.000 lekli hava fotoraflar ve 2.5 metre znrlkl stereo SPOT 5 uydu grntlerinden bir adet 1/25.000 lekli paftada deerlendirme yaplmtr. Deerlendirme farkl operatrler tarafndan gerekletirilmi olup her iki operatr de yaklak 10 yllk deerlendirme tecrbesine sahiptir. SPOT 5 uydu grntlerini deerlendiren operatrn stereo SPOT uydu grntleri ile alma tecrbesi vardr. Operatrler deerlendirirken 1/25.000 lekli raster haritalar detay tanmada altlk olarak kullanmlardr. Hava fotoraflarndan deerlendirme Softplotter 3.0 yazlmnda, SPOT 5 uydu grntlerinden deerlendirme LPS 9.1 Stereo Analyst yazlmnda gerekletirilmitir. Deerlendirilen detaylar vektrel olarak karlatrlmlardr. Stereo SPOT 5 grntlerini deerlendirirken uydu grnt ifti arasndaki mevsimsel fark (25 Mays 2006 ve 26 Austos 2006) stereo grnty bozucu etki yapmaktadr. zellikle tarla alanlarnda Mays aynda yeil olan alanlar Austos aynda sar renge brnm olup deerlendirme operatrnn gzn rahatsz etmektedir. Tarla olan alanlarda sz konusu etkiden dolay yaz araba yollar ve arklar da tam olarak tespit edilememitir. Grntde tarlalarn bulunduu alan ok az ykseklik fark (en fazla 8 m.) nedeniyle uygun bir stereo etki yaratmamaktadr.

4.2.2.

Deerlendirilen detaylarn karlatrlmas

Detaylar; ulam, binalar ve yerleim yerleri, bitki rts, su kaynaklar, snrlar, arazi yaps ve dier detaylar olarak ana snflara ayrlmtr. Detay snflar, 1/35.000 lekli hava fotoraflar ve 2.5 m. znrlkl pankromatik SPOT 5 uydu grntleri kullanlarak detay tehisi asndan incelenmitir. Her snfa ait detaylara aadaki zorluk derecelerine gre not verilmitir:

- 61 -

A: kolay, B: muhtemel, C: arazi kontrol gerekli, D: zor, E: ok zor veya imknsz.

4.2.2.1.

Ulam detay snf

Ulam snfndaki deerlendirme ilemlerinde, zellikle yzeyi asfalt veya beton kaplamal 5.5 m.-25 m. geniliindeki yollarn tehisinde her iki tr grntde bir farkllk grlmemektedir (ekil 4.6). Bu yol gzergahndaki kpr, viyadk gibi yol yaplar da tehis edilebilmektedir. Yalnz, yol kenarndaki yaplarn tespit ve tehisi problemlidir. Ayrca ayn genilikteki stabilize yollarn da tehisi kolaydr. Tek eritli stabilize yollar ise tannabilmekte fakat tehis edilememektedir. Tehis ise ancak mevcut eski pafta ile yaplabilmekte arazide kontrol gerekmektedir (ekil 4.7). Uak pistleri rahatlkla tehis edilebilmektedir.

ekil 4.6 1/35.000 lekli hava fotoraf (solda) ve SPOT 5 uydu grnts (sada) asfalt kaplama 25 m. genilikli yol

- 62 -

Daimi araba yolu ve yaz araba yollar tannabilmekte, fakat tehisi iin arazi kontrol gerekmektedir. Patikalar tespit dahi edilememektedir. Viyadkler tehis edilebilmekte, kprler ise kaliteli yollar zerinde kolaylkla tehis edilebilirken, daimi araba yollar zerindekiler ise yardmc kaynaklar aracl ile tehis edilebilmektedir (ekil 4.8). Menfezler ve tnellerin tehisi zor olup, mutlaka arazi kontrol gerektirmektedir.

ekil 4.7 1/35.000 lekli hava fotoraf (solda) ve SPOT 5 uydu grnts (sada) tek eritli stabilize yol

ekil 4.8 1/35.000 lekli hava fotoraf (solda) ve SPOT 5 uydu grnts (sada) stabilize yol zerinde kpr

- 63 -

Ulam detay snfna ilikin genel deerlendirmeler izelge 4.3de verilmitir.

izelge 4.3 Ulam detay snfna ilikin deerlendirme sonular

Kategori

Detaylar

Detay Toplama standartlar

Yorumlama ve Deerlendirme olana (Hava Fotoraf) A A

Yorumlama ve Deerlendirme olana (SPOT 5) A B

Ekspres yol ki veya daha ok eritli asfalt, beton vb. kaplama yol ki veya daha ok eritli gevek yzeyli (stabilize) yol Tek eritli gevek yzeyli yol Daimi araba yolu ve yaz araba yolu Patika Yaplmakta olan yol Demiryolu (ift Hat)

25 m. veya daha fazla genilikte, genelde kenarlar engelli olan yol. 5.5 m. ile 25 m. arasnda genilii olan yol. 5.5 m. ile 25 m. arasnda genilii olan yol. 3.0 m. ile 5.5 m. arasnda genilii olan yol. 1.5 m ile 3.0 m. arasnda genilii olan yol. 2.5 m.den daha az genilikte olan. Her bir yol parasnn grlmesi. ki veya daha ok hatl demiryollar ve paralel hat iftleri arasndaki mesafe 15 m. veya daha fazladr. Tek veya ift hatlar ve paralel hat iftleri arasndaki mesafe 15 m.den azdr. stasyon binalar. Karayolu ve demiryollarnn suyolu zerinden getii yerlerdir. Sularn Demiryolu ve Karayolunu tahrip etmemesi amacyla suyun, yolun altndan geirilmesi iin ahap, beton, ta, vb. malzemelerden yaplm su geiti. Bir vadi, bir rmak stnden bir demir yolunun veya kara yolunun geiini salayan, ayaklar zerine oturtulmu yksek ve uzun kpr. Demiryolu ve karayollarn ksaltmak iin, araziyi delmek suretiyle alan st kapal geit yolu. Hava alanlarnda uaklarn kalk ve inilerini gerekletirdii veya hangarlarna gei yapt beton yollarn snrlar. Hz azaltarak trafii yneltmek amacyla bir kavan iine yerletirilen ember veya gen biimindeki ada.

A B B C B A

B C C D C A

Demiryolu (Tek Hat) Ulam

B A B

B A B

Demiryolu istasyonu Kpr Menfez

Viyadk

Tnel

Uak Pisti

Karayolu gbek alan

- 64 -

4.2.2.2.

Binalar ve yerleim yerleri detay snf

Nokta binalarn tespiti zeminin ok ak tonlu olduu ve ok sk binalarn olduu yerde zor olmakta, fakat ak alanlarda kolaylkla tannp tehis edilebilmektedir. Alan binalar ve fabrika gibi yaplar ise ok rahatlkla tehis edilebilmektedir (ekil 4.9). Snr izgilerinin izimi zor olmaktadr.

ekil 4.9 1/35.000 lekli hava fotoraf (solda) ve SPOT 5 uydu grnts (sada) alan ve nokta binalar

ekil 4.10 1/35.000 lekli hava fotoraf (solda) ve SPOT 5 uydu grnts (sada) mezarlk alan

- 65 -

Yerleim alanlar rahatlkla snrlar da grlerek tehis edilebilmektedir. Mezarlklar ise tannabilmesine ramen ancak mevcut raster pafta aracl ile tehis edilebilmitir (ekil 4.10). Binalar ve yerleim yerleri detay snfna ilikin genel deerlendirmeler izelge 4.4de verilmitir.

izelge 4.4 Binalar ve yerleim yerleri detay snfna ilikin deerlendirme sonular

Kategori

Detaylar

Detay Toplama standartlar

Yorumlama ve Deerlendirme olana (Hava Fotoraf) A A A A A

Yorumlama ve Deerlendirme olana (SPOT 5) B B A A A

Binalar ve Yerleim Yerleri

Nokta binalar Alan binalar Fabrika Yerleim alan

Herhangi bir kenar 25 m.den ksa. Herhangi bir kenar 25 m.den uzun. 75 m. x 75 m. veya daha geni alanllar. Binalar ok sk yerletii iin gsterimi mmkn olmayan ve bir kenar 25 m.den geni alanlar. lm insanlarn gmld bir kenar 25 m.den geni alanlar.

Mezarlk alan

4.2.2.3.

Bitki rts ve arazi kullanm

eltik ve ekim alanlar tehis edilebilmekte, ancak ekim alanlarnn cinsi konusunda sadece kuru hububat gibi genel karmlar yaplmaktadr. Ak alanlar ve meyve baheleri tanmlanabilmekte, ancak meyve cinsleri hakknda bilgi sahibi olunamamaktadr (ekil 4.11). Ormanlk alanlar tannabilmekte fakat orman cinsleri tehis edilememektedir. Orman snrlar tam olarak izilebilmektedir. Leelik ve lavl araziler tannmakta fakat ikisi birbirinden ayrt edilememektedir. Maden veya ta ocaklar da tannabilmekte fakat tehis edilememektedir. Tek aalar ve allar ise ancak ok byk olduklarnda tannabilmektedir (ekil 4.12).

- 66 -

ekil 4.11 1/35.000 lekli hava fotoraf (solda) ve SPOT 5 uydu grnts (sada) ekili ve meyvelik alan

ekil 4.12 1/35.000 lekli hava fotoraf (solda) ve SPOT 5 uydu grnts (sada) tek aa

Bitki rts ve Arazi Kullanm detay snfna ilikin genel deerlendirmeler izelge 4.5de verilmitir.

- 67 -

izelge 4.5 Bitki rts ve arazi kullanm detay snfna ilikin deerlendirme sonular

Kategori

Detaylar eltik tarlas Ekim alan Ak alan

Detay Toplama standartlar eltik pirinci. Kuru eltik pirinci, meyve, im, ananas vb. Yaplam alan, aklk, park vb. Elma, armut, zm vb. Geni yaprakl orman. ne yaprakl orman. Tek bana bulunan ve byk grntsyle evresinde tannp rper tekil eden aa ve al. Uzunluu ve genilii 250 metreden fazla volkanik, birbirinin zerine ylm, aralarnda derin yark ve ukurlar bulunan bykl kkl kesif kayalk ve talklar. Uzunluu ve genilii 250 metreden fazla yanardalarn azndan erimi olarak akan ve souyarak donan maddelerin meydana getirdii arazi. Maden veya ta oca.

Yorumlama ve Deerlendirme olana (Hava Fotoraf) B B A B B B B

Yorumlama ve Deerlendirme olana (SPOT 5) C B B B C C C

Bitki rts ve Arazi Kullanm

Meyve bahesi Geni yaprakl orman ne yaprakl orman Tek aa veya al Leelik arazi

Lavl arazi

Maden veya ta oca

4.2.2.4.

Su kaynaklar

Pnar ve emelerin mevcut basl paftas olmasna ramen tanmas zor olmakta, tehisi ise neredeyse imknsz grnmektedir (ekil 4.13). Bataklk alanlar zor tehis edilmektedir. Gl, geni kanallar ve geni dereler rahatlkla tehis edilebilmektedir. Dar kanal ve basit rmaklarn tehisinde zorluklar yaanmaktadr. Kanaletleri tanmak ve tehis etmek imknsz olarak deerlendirilmektedir (ekil 4.14).

- 68 -

ekil 4.13 1/35.000 lekli hava fotoraf (solda) ve SPOT 5 uydu grnts (sada) pnar

ekil 4.14 1/35.000 lekli hava fotoraf (solda) ve SPOT 5 uydu grnts (sada) ark ve kanaletler

Su kaynaklar detay snfna ilikin genel deerlendirmeler izelge 4.6de verilmitir.

- 69 -

izelge 4.6 Su Kaynaklar detay snfna ilikin deerlendirme sonular

Kategori Pnar

Detaylar

Detay Toplama standartlar Doal olarak suyun yzeye kt, bazen ilkel olarak kullanlmaya uygun hale getirilmi su kayna. ilebilen sularn dzen altna alnarak ta, beton vb. malzemelerden yaplm hazneli veya haznesiz, muhtelif cins yalakl veya yalaksz, musluktan veya oluktan aktld su yeri. 75 m. x 75 m. veya daha geni alanllar. 10 m. veya daha geni olanlar. 10 m.den daha az geni olanlar. Kk apta blgesel sulama ve iletme amalaryla, topra kazarak alm suyolu. Sulama amacyla beton vb. malzemeden yaplm ve ayaklar zerine yerletirilmi tek veya iki hattan oluan su yolu. Byk apta sulama amacyla, belli esaslara uygun alm, genilii 10 m. den az, yapsal suyolu. Sulama veya kurutma amacyla belli esaslara uygun olarak alm, en az 10 m. geniliinde yapsal su yolu. 25 m x 25 m. veya daha geni alanllar.

Yorumlama ve Deerlendirme olana (Hava Fotoraf) C

Yorumlama ve Deerlendirme olana (SPOT 5) E

eme

Bataklk Geni rmak Su Kaynaklar Basit izgi rmak Ark

B A B B

C B C C

Kanalet

Dar Kanal

Geni Kanal

Gl, glet vb.

4.2.2.5.

Snrlar

Genel olarak tm snrlarn uydu grnts zerinde tannmas zor olmaktadr. zellikle tel ve tahta itleri tanmak ve tehis etmek ok dzgn bir snr olmad takdirde mmkn grlmemektedir (ekil 4.15). Snrlar detay snfna ilikin genel deerlendirmeler izelge 4.7de verilmitir.

- 70 -

ekil 4.15 1/35.000 lekli hava fotoraf (solda) ve SPOT 5 uydu grnts (sada) tel it

izelge 4.7 Snrlar detay snfna ilikin deerlendirme sonular

Kategori

Detaylar Yeil it

Detay Toplama standartlar Uzunluu 50 m.den byk, tarla, ba ve baheleri korumak amacyla bunlarn snrlarnda dikilmek suretiyle veya tabiatta kendiliinden mevcut brtlen vb. bitkilerden meydana gelen engeldir. Uzunluu 50 m.den byk, tarla, ba ve baheleri korumak amacyla, bunlarn snrlarnda yere kazk akmak suretiyle dal, al vb. den yaplm 0.50 m. den yksek engel. Uzunluu 50 m.den byk, her hangi bir alan snrlamak ve serbest girii nlemek amacyla tel veya demirden tesis edilmi engel. Uzunluu 50 m.den byk, ba, bahe, bina, tarla, mezarlk vb. ni snrlandrmak amacyla, ta, tula, beton, kerpi gibi malzemelerden yaplm 1 m. den daha yksek engel.

Yorumlama ve Deerlendirme olana (Hava Fotoraf)

Yorumlama ve Deerlendirme olana (SPOT 5)

it

Snrlar

Tel it

Duvar

- 71 -

4.2.2.6.

Arazi yaps ve dier detaylar

Yarma ve dolgular grnt zerinde tannp tehis edilebilmekte, fakat snr hatlar net olarak deerlendirilememektedir. Hendekleri tanma dahi zor olmakta, yol kenarndaki kk setlerle kartrlmaktadr. Toprak setler de ancak ok byk olduklarnda tehis edilebilmektedir (ekil 4.16). Elektrik hatlar ise sadece arazide uygun kontrast olduunda ve hatlar 154 kv. ve zeri olduunda tannabilmektedir (ekil 4.17). Arazi yaps ve dier detaylar snfna ilikin genel deerlendirmeler izelge 4.8de verilmitir.

ekil 4.16 1/35.000 lekli hava fotoraf (solda) ve SPOT 5 uydu grnts (sada) yarma ve dolgular

- 72 -

ekil 4.17 1/35.000 lekli hava fotoraf (solda) ve SPOT 5 uydu grnts (sada) elektrik hatt (34.5 kv)

izelge 4.8 Arazi yaps ve dier detaylar snfna ilikin deerlendirme sonular

Kategori Yarma

Detaylar

Detay Toplama standartlar Uzunluu veya genilii 25 m.den byk, demiryolu ile karayolunu ksaltmak, eimini azaltmak iin araziyi yararak meydana getirilen geni alan. Uzunluu veya genilii 25 m.den byk, demiryolu ve karayolunu ksaltmak, eimini azaltmak iin, araziyi doldurarak meydana getirilen yap. Arazide insan eliyle alm en az 250 m. uzunluunda, 1.5 m. derinliinde 3 m. geniliinde sulu veya susuz dar ve uzun kazntlar. Uzunluu veya genilii 25 m. den byk, dere, rmak, nehir, gl ve kanal gibi su kenarlarnda tamalar nlemek amacyla yaplm ve bazen de tala pekitirilmi, zerinden araba geebilen toprak yn. 34.5 kv. ve daha fazla voltajda elektrik enerjisini iletmeye mahsus, havai hat. Yerleim yerleri arasnda telefon irtibatn salayan telli hat.

Yorumlama ve Deerlendirme olana (Hava Fotoraf)

Yorumlama ve Deerlendirme olana (SPOT 5)

Dolgu

Arazi yaps ve dier detaylar

Hendek

Toprak Set

Enerji Nakil Hatt

B D

D E

Telefon Hatt

- 73 -

4.2.3. Deerlendirme sonularnn irdelenmesi

Deerlendirme sonularnn her iki kaynakta gerek alann ne kadarn yansttn belirlemek iin yorumlama ve deerlendirme olanaklarndaki harflere, gerek durumu karlama yzdeleri olarak A: 100; B: 80; C: 60; D: 30; E: 10 deerleri verilerek izelge 4.9 oluturulmutur. Hava fotoraf ve uydu grnts grubu arasnda anlaml bir fark olup olmadn % 5 anlam dzeyinde test etmek amacyla elenik t-testi uygulanmtr. Elenik t-testine ilikin bilgi aada sunulmutur: Elenik t-testinde; ayn ya da benzer denekler zerinde birbirinden farkl iki ilemin uygulanmas sonucu elde edilen verilere elenik iftler denir. Elenik ift rneklerde ikinci rakamlar birincilerden karlarak bir fark serisi oluturulur. Fark serisini D ile gsterirsek, bu serinin oluturduu ana ktlenin ortalamas D ve standart sapmas D olur. Snrl sayda elenik ift zerinden hesaplanan D, Dnin ve SD, Dnin nokta tahminidir. Fark serisinin ortalamas:

D=

D
n

(4.1)

eitlii ile hesaplanrken, standart sapmas,

SD = veya

( D D)
n 1

(4.2)

SD =

( D) n

n 1

(4.3)

formllerinden biri ile hesaplanr.

t=

D D , SD

D=0 olduundan t =

D D = SD SD n

(4.4)

Elenik ift rneklerin testinde kurulabilecek muhtemel hipotez iftleri unlardr: Sfr hipotezi (H0), Kar hipotez (H1), H0 ret karar H0 : D = 0 H1 : D 0 |t0|>t/2; (n-1)dir.

- 74 -

izelge 4.9 Deerlendirilen detaylarn araziyi temsil oran

Yorumlama ve kymetlendirme Hava Fotoraf Araziyi Yorumlama ve kymetlendirme olana (Hava temsil oran (%) olana (SPOT 5) Fotoraf) Detaylar A 100 A Ekspres yol A 100 B ki veya daha ok eritli asfalt, A 100 B ki veya daha ok eritli gevek B 80 C Tek eritli gevek yzeyli yol. B 80 C Daimi araba yolu ve yaz araba yolu Patika C 60 D Yaplmakta olan yol B 80 C A 100 A Demiryolu (ift Hat) B 80 B Demiryolu (Tek Hat) Demiryolu istasyonu A 100 A B 80 B Kpr C 60 D Menfez A 100 A Viyadk Tnel B 80 C Uak Pisti A 100 A A 100 B Karayolu gbek alan Nokta binalar A 100 B Alan binalar A 100 B Fabrika A 100 A Yerleim alan A 100 A Mezarlk alan A 100 A eltik tarlas B 80 C Ekim alan B 80 B Ak alan A 100 B Meyve bahesi B 80 B Geni yaprakl orman B 80 C ne yaprakl orman B 80 C Tek aa veya al B 80 C Leelik arazi B 80 B Lavl arazi B 80 C Maden veya ta oca A 100 C Pnar C 60 E eme B 80 D Bataklk B 80 C Geni rmak A 100 B Basit izgi rmak B 80 C Ark B 80 C Kanalet B 80 D Dar Kanal A 100 B Geni Kanal A 100 A Gl, glet vb. A 100 A Yeil it B 80 B it C 60 D Tel it C 60 D Duvar B 80 C Yarma A 100 B Dolma A 100 B Hendek B 80 C Toprak Set B 80 B Enerji Nakil Hatt B 80 D Telefon Hatt D 30 E

Kategori

SPOT 5 Araziyi temsil oran (%) 100 80 80 60 60 30 60 100 80 100 80 30 100 60 100 80 80 80 100 100 100 60 80 80 80 60 60 60 80 60 60 10 30 60 80 60 60 30 80 100 100 80 30 30 60 80 80 60 80 30 10

Fizyorafya ve dier arazi detaylar

Snrlar

Su Kaynaklar

Bitki rts ve Arazi Kullanm

Binalar ve Yerleim Yerleri

Ulam

- 75 -

Burada H0 hipotezi olarak, 1:35.000 lekli hava fotoraf ve SPOT 5 uydu grntlerinden yaplan deerlendirmelerin %5 anlam seviyesinde farkllk gstermediini syleyebiliriz. Bu durumu SPSS istatistik yazlmnda test edecek olursak izelge 4.10, 4.11deki sonular elde ederiz. izelge 4.11de, df serbestlik derecesi olup n-1e eittir; t/2, t-testi dalm tablosundan df=50 ve /2=0.025 deerlerine baklarak alnmtr. Elde edilen sonuta, |t0(8.233)|>t/2;
(50)

(2.009) olduundan H0 hipotezi ret

edilir. Bu durum, 1:35.000 lekli hava fotoraflar ve SPOT 5 uydu grntleri arasnda 1:25.000 lekli harita retimi amacyla yaplan deerlendirmeler arasnda istatistiksel olarak anlaml bir fark olduu anlamna gelmektedir.

izelge 4.10 Elenik iftlerin istatistikleri

Ortalama Elenik ift Ortalama Say Standart Sapma Standart Hata iftler Hava Fotoraf SPOT5 85,29 68,43 51 51 15,146 24,688 2,121 3,457 0,836 Korelasyon

izelge 4.11 Elenik iftlerin testi

iftlerin Farklar Standart Sapma Ortalama Standart Hata Alt Hava Fotoraf SPOT5 16,863 14,627 2,048 12,749 Farkn %95 Gven Aral st 20,977 8,233 50 2,009 t df t/2

Ortalama

- 76 -

4.2.4. Deerlendirmenin nicelik olarak karlatrlmas

1:35.000 lekli stereo hava fotoraflar ve SPOT 5 2.5 m znrlkl stereo uydu grntlerinden yaplan deerlendirme sonucunda elde edilen vektr veriler nicelik olarak izelge 4.12de karlatrlmtr. izelge 4.12de nokta detaylar adet, izgi detaylar km ve alan detaylar dnm cinsinden verilmitir. izelge 4.12 incelendiinde; SPOT 5 uydu grntlerinin 1:35.000 lekli hava fotoraflarn detay deerlendirmesi ynnden karlama oran %77 olarak grlmektedir. Blm 4.2.3.te yaplan almada da; 1:35.000 lekli hava fotoraflarnn ortalama %85 orannda arazinin detay gereksinimini karlayabildii, SPOT 5 uydu grntlerinde ise bu orann %68 olduu grlmektedir. Karlama yzdeleri birbirine blndnde (%68 / %85) bu orann %80 olduu grlmekte olup, yaklak %3lk bir sapmayla Blm 4.2.3.teki sonular destekledii mtalaa edilmektedir.

izelge 4.12 Deerlendirmenin nicelik olarak karlatrlmas

Grnt Detay Bitki rts Endstriyel Su Tesisler Ulam Yerleim Arazi Yaps Snrlar Su Tesisler Ulam Yerleim Bitki rts Endstriyel Su Yerleim 1:35.000 lekli Hava Fotoraf 1315 34 24 34 850 2318 64.2 50.3 1223.1 34.0 465.3 0.7 430.3 29.0 287.2 716.8 SPOT 5 Uydu Grnts 980 25 14 28 610 1256 42.5 34.6 1104.2 23.0 411.4 0.5 392.1 25.0 261.3 680.4 ORTALAMA SPOT 5 / Hava Foto 0.75 0.74 0.58 0.82 0.72 0.54 0.66 0.69 0.90 0.68 0.88 0.71 0.91 0.86 0.91 0.95 0.77

Nokta

izgi

Alan

- 77 -

4.3. 1:25.000 lekli Toporafik Harita retimi Maliyet Analizi

Maliyet analizi amacyla 1 adet 1:100.000 lekli paftann kapsad alan rnek olarak seilmitir. Bunun sebebi, fotogrametrik nirengi ileminde blok dzgn olacaksa (drt keli) 1:100.000 lekli paftann kapsad alann birim alan seilmesi ve bu alann kelerine nirengi noktas atlmasdr. Sz konusu alan yaklak 2400 km2 olup, 16 adet 1:25.000 lekli pafta iermektedir. 1:100.000 lekli paftann kapsad alanda 1:35.000 lekli hava fotoraflar ile SPOT 5 uydu grntlerinden 1:25.000 lekli toporafik haritann retim maliyetlerinin analizi yaplacaktr. Maliyet hesabnda; nirengi noktas tesis ve lm, hava fotoraf, uydu grnts, fotogrametrik nirengi, fotogrametrik deerlendirme ve arazi btnlemesine ilikin tm maliyetler dikkate alnacaktr.

4.3.1. Nirengi noktas maliyet analizi

almada kullanlan 1:35.000 lekli hava fotoraflarnn ve SPOT 5 uydu grntlerinin yneltilmesi iin gerekli nirengi tesis ve lm maliyetleri srasyla aada verilmitir. Blgenin 1:100.000 baznda tek blokta uuu yaplabilir. Kinematik GPS yntemiyle blgenin uuu yapldnda, nirengi dalm ekil 4.18de gsterilmitir. htiya duyulan toplam nirengi says 4dr. Uu ncesi bu nirengilerin her birinin yerde iaretinin yaplarak GPS ile llmesi veya eski nirengiler bulunularak iaretlenmesi gereklidir. Her nirenginin maliyetini 100 YTL (gnde 2 nirengi) olarak dnrsek nirengi maliyeti 4x100=400 YTL olacaktr. Bir SPOT 5 uydu grnts ifti iin 8 adet YKNnin GPS ile lm yeterli olacaktr. Sz konusu YKNleri yer yzeyi zerinde iaretlemek grnt konumsal znrlnn 2.5 m olmas nedeniyle mmkn grlmemektedir. Bu nedenle, YKNler grnt zerinde grlebilen arazi detaylar zerinde GPS lm yapmak eklinde olacak ve bir nirengi noktas maliyeti 50 YTLye decektir. Bu durumda toplam nirengi maliyeti 8x50=400 YTL olacaktr.

- 78 -

ekil 4.18 1:35.000 lekli hava fotoraflar iin nirengi dalm

4.3.1. Hava fotoraflar ve uydu grnts maliyet analizi

Bu blmde, 1:25.000 lekli toporafik harita retiminde kullanlan 1:35.000 lekli hava fotoraflar ile 2.5 m znrlkl SPOT 5 uydu grntlerinin maliyetleri analiz edilmitir. Hava fotoraflarna ilikin hesaplamalarda uuu yaplacak blgenin, kalk yaplan havaalanna 30 dakika mesafede olduu, 1 ABD dolarnn 1.40 YTL ve 1 Avronun 2.00 YTL olduu farz edilmitir. Her bir grntye ilikin ayrntl hesaplamalar srasyla aada verilmitir. %60 ileri ve % 20 yan bindirmeli 23x23 cmlik ve leinde bir fotorafn aktif alan (FA) Eitlik 4.5 ile hesaplanabilir. Grnt alnacak blgenin alanna (Grnt alan: GA) gre toplam fotoraf says (FS) Eitlik 4.6 ile hesaplanabilir. Bir rulo hava filminin yaklak fiyat (FM) 1800 dolar, bir rulo filmin foto-laboratuar maliyeti (FLM) 885 YTL ve bir filmin tarama maliyeti (FTM) 16 YTLdir (www.hgk.mil.tr). Uan bir saatlik uu maliyeti ise 4500 YTLdir. Uu esnasnda yaklak 30 saniyede bir resim alnmaktadr. Bu durumda toplam maliyet (TM) Eitlik 4.7 hesaplanabilir. Burada dikkat edilmesi gereken konu bir rulo hava filmi ile

- 79 -

yaklak 250 adet hava fotoraf alnabilecei, ancak 250den az fotoraf alnmas durumunda da filmin tamamyla kullanlm kabul edilerek hesaplamann yaplmasnn gerektiidir.
FA=(100-60)/100 x 0.23 x x (100-(20+20)/100) x 0.23 x FS=GA/FA TM=(1+FSx30/3600)x4500+FSxFTM+(FM+FLM)xTAMSAYI(FS/250+1)

(4.5) (4.6) (4.7)

Burada; FA GA TM FS FM : Fotoraf Aktif Alan (km2) : lek : Grnt Alnacak Blge Alan (km2) : Toplam Maliyet : Fotoraf Says : Rulo Hava Film Maliyeti

FTM : Fotoraf Tarama Maliyeti FLM : Rulo Hava Film Foto-laboratuar Maliyetidir. SPOT 5 uydu grntlerinin fiyat internetten (ekil 4.19) alnmtr (http://www.spotimage.fr). Fiyatlar Euro/grntdr. SPOT grntlerinin bykl yaklak 60 km.x 60 km. olup toplam grnt alan 3600 km2dir. Bu durumda toplam maliyet Eitlik 4.8 ile hesaplanabilir. Burada da dikkat edilmesi gereken konu bir grntnn en kk 1/8 ve katlar orannda satn alnabilecei, bundan daha kk istekler iin bile 1/8 grnt cretinin denmesi gerektii ve stereo grnt fiyatnn mono grnt fiyatnn ortalama 1.7 kat olduudur. TM = GA/3600 x SGF x 1.7 x 2.00 YTL Burada; GA TM SGF : Grnt Alnacak Blge Alan (km2) : Toplam Maliyet : SPOT Grnt Fiyat (ekil 10) (4.8)

1 Avro : 2.00 YTLdir.

- 80 -

ekil 4.19 SPOT uydu grnts fiyatlar

4.3.2. 1:25.000 lekli pafta deerlendirme maliyeti

Hesaplamalarda bir operatr maliyeti 70 YTL/gn ve bir mhendis maliyeti 110 YTL/gn kabul edilerek 1:35.000 lekli hava fotoraflar ve SPOT 5 uydu grntleri iin deerlendirme maliyeti srasyla aada verilmitir.

ncelikli olarak hava fotoraflarnn fotogrametrik nirengi ilemleri yaplacaktr.

Bir operatr gnde yaklak 20 fotorafn lmn yapabilmektedir. 1:100.000 lekli bir pafta alan %60 ileri, %20 yan bindirmeli 154 adet 1:35.000 lekli hava fotoraf ile kapatlabilmektedir. Fotogrametrik Nirengi lm Sresi =154/20=8 gn Operatr Maliyeti =8 gn x 70 YTL/gn =560 YTL lm sonras 1 mhendisin dengeleme ve kontrol ilemleri iin her blokta bir gn almas gerekmektedir. Blok says = 1 => Mh.Mal.=1 gn x 110 YTL/gn =110 YTL Toplam Fotogrametrik Nirengi Maliyeti = 560+110=670 YTL 1:35.000 lekli hava fotoraflarnda orta zorlukta bir arazide bir operatr gnde ortalama 15 km2 deerlendirme yapabilmektedir.

- 81 -

Deerlendirme Sresi = 2400/15=160 gn Operatr Maliyeti =160 gn x 70 YTL/gn =11.200 YTL

SPOT 5 uydu grntleri iin maliyet aadadr. Gnde bir operatr ortalama 2 stereo iftin lmn gerekletirebilmektedir. Fotogrametrik Nirengi lm Sresi =1/2=0.5 gn Operatr Maliyeti=0.5 gn x 70 YTL/gn =35 YTL lm sonras bir mhendisin dengeleme ve kontrol ilemleri iin her blokta

0.5 gn almas gerekmektedir. Blok says = 1 => Mh.Mal.=0.5 gn x110 YTL/gn =55 YTL Toplam Fotogrametrik Nirengi Maliyeti = 35+55=90 YTL SPOT uydu grntlerinde orta zorlukta bir arazide bir operatr gnde ortalama 15 km2 deerlendirme yapabilmektedir. Deerlendirme Sresi = 2400/15=160 gn Operatr Maliyeti=160 gn x 70 YTL/gn =11.200 YTL

4.3.3. Arazi btnleme maliyeti

1:35.000 lekli stereo hava fotoraflarndan retilmi, orta younlukta bir adet 1:25.000 lekli toporafik haritann arazi btnlemesi sresi ortalama 6 gn olarak belirlenmitir. Gerek arazinin detaylarnn %85inin deerlendirilebildii ngrlen hava fotoraflarnda 6 gn olarak belirlenen arazi btnlemesi, SPOT 5 uydu grntlerinden yaplan deerlendirmede sz konusu orann yaklak %70 olmas nedeniyle 12 gn olacaktr. Btnleme ekibi, biri ofr olmak zere toplam personel, bir arazi arac ve btnleme aletlerinden olumaktadr. Hesaplamada; bir personelin maliyeti 70YTL/gn, arazi aracnn fiyat 40.000 YTL, btnleme aletlerinin fiyat 20.000 YTL, anma sresinin 10 yl, ara bakm giderlerinin 300YTL/yl, motorinin 3 YTL/litre, aracn gnde 100 km yol yapt ve aracn 100 km de 8 litre motorin yakt kabul edilecektir.

1:35.000 lekli hava fotoraflar iin btnleme maliyetleri aada verilmitir.

- 82 -

Personel maliyeti=3 (personel)x 70 (YTL/gn) x 6 (gn)=1.260 YTL Arazi arac anma pay=(40.000 (YTL) / 10 (yl) + 300 (YTL/yl))/365 (gn)12 YTL/gn 6 (gn) x 12 (YTL/gn)=72 YTL Yakt maliyeti= 8 (litre/gn) x 3 (YTL/litre)=24 YTL/gn 6 (gn) x 24 (YTL/gn) =144 YTL Btnleme aleti maliyeti=20.000 (YTL) / 10 (yl) / 365 (gn)6 YTL/gn 6 (gn) x 6 (YTL/gn)=36 YTL Toplam Maliyet= personel maliyeti+ arazi arac anma pay+ yakt maliyeti+ Btnleme aleti maliyeti=1.260 + 72 + 144 + 36=1.512 YTL 2.400 km2 alan 16 adet 1/25.000 lekli pafta kapsad iin toplam maliyet: 16x1.512=24.192 YTL olarak hesaplanr.

SPOT 5 uydu grntleri iin btnleme maliyetleri aada verilmitir. Personel maliyeti=3 (personel)x 70 (YTL/gn) x 12 (gn)=2.520 YTL Arazi arac anma pay=(40.000 (YTL) / 10 (yl) + 300 (YTL/yl))/365 (gn)12

YTL/gn 12 (gn) x 12 (YTL/gn)=144 YTL Yakt maliyeti= 8 (litre/gn) x 3 (YTL/litre)=24 YTL/gn 12 (gn) x 24 (YTL/gn) =288 YTL Btnleme aleti maliyeti=20.000 (YTL) / 10 (yl) / 365 (gn)6 YTL/gn 12 (gn) x 6 (YTL/gn)=72 YTL Toplam Maliyet= personel maliyeti+ arazi arac anma pay+ yakt maliyeti+ Btnleme aleti maliyeti=2.520 + 144 + 288 + 72=3.024 YTL 2.400 km2 alan 16 adet 1/25.000 lekli pafta kapsad iin toplam maliyet: 16x3.024=48.384 YTL olarak hesaplanr.

4.3.4. Toplam maliyet

Maliyet hesabnda kullanlan btn kalemler toplanarak bir adet 1:100.000 lekli paftay kapsayan yaklak 2400 km2lik bir alann 1:25.000 lekli toporafik haritasnn retiminin maliyetleri izelge 4.13de verilmi olup parantez iindeki deerler retim sreleridir.

- 83 -

izelge 4.13 1:25.000 lekli toporafik haritann retim maliyetleri

Birim (km2/ YTL) 22

Maliyet Grnt 1:35.000 lekli Hava Fotoraf SPOT 5 Uydu Grnts

Nirengi Noktas 400 YTL (2 Gn) 400 YTL (2 Gn)

Grnt 16.162 YTL

Deerlendirme 11.870 YTL (169 Gn) 11.290 YTL (161 Gn)

Arazi Btnlemesi 24.192 YTL (96 Gn) 48.384 YTL (192 Gn)

Toplam 52.624 YTL (267 Gn) 72.314 YTL (355 Gn)

12.240 YTL

30

izelge 4.13 incelendiinde; SPOT 5 uydu grntleri iin grnt maliyeti ve deerlendirme maliyeti dk olmasna ramen, arazi btnlemesi nedeniyle birim maliyetlerde 1:35.000 lekli hava fotoraflarndan %32 orannda fazladr. Sz konusu maliyet art nedeniyle, SPOT 5 uydu grnts kullanclarnn arazi btnlemesi maliyetini yardmc kaynak veriler (mevcut toporafik haritalar, yerleim yerlerinde yksek znrlkl grntler vb.) kullanarak asgari seviyeye indirmeye almalar gerekmektedir.

4.4. Tartma

Geometrik doruluk sonular incelendiinde; yaklak olarak 10 adet 1/25.000 lekli raster paftadan seilen YKNler kullanlarak yatayda ortalama 7 m. hata ile; fotogrametrik bloktan seilen YKNler kullanlarak yatayda ortalama 3.5 m. hata ile yneltme yaplabilecei grlmektedir. Nokta saysn 10 adetten fazla artrmann geometrik doruluu ok fazla etkilemedii dikkati ekmektedir. Nokta says 10 ve daha az rakamlara dt zaman geometrik doruluk, nokta dalmna ve noktalardaki yerel hatalara baml hale gelmektedir. Bu almada, Byksalih ve ark. (2004) tarafndan yaplan aratrma ile paralel sonular elde edilmitir. Aradaki kk farkllklarn nokta iaretleme ve kullanlan yazlmn modelleme doruluundan kaynakland dnlmektedir. SYM oluturulmamasna ramen bloktan elde edilen ykseklik hatalar sz konusu

- 84 -

aratrmadan yksek kmtr. Bu durumun dk B/H oranndan kaynakland deerlendirilmektedir. Ayrca sz konusu makalede SYMler arasndaki fark alnm olup, SYM oluturulurken enterpolasyonlar sebebiyle ortalama deerler arasndaki farklar alnmakta, bylece iki SYM arasndaki fark kk kabilmektedir. Poli ve ark. (2004) tarafndan yaplan testte 5 m. znrlkl SPOT 5 uydu grntleri kullanld iin elde edilen 1 pikselin altndaki doruluk seviyesinin yaplan almaya uygun olduu, SPOT 5de znrl 5 metreden 2.5 metreye ykseltmenin doruluu ok fazla etkilemedii, yalnzca nokta iaretleme doruluunu arttrd deerlendirilmektedir. Fard ve ark. (2004) tarafndan elde edilen 0.93 piksel doruluk seviyesinin elde edilen sonu ile ayn olduu sylenebilir. Yaplan almada daha az nokta kullanlmasna ramen doruluk seviyeleri ayn kalmtr. Bu durumun nokta iaretleme doruluu ve kullanlan altlk 1:25.000 lekli toporafik haritann koordinatlandrma doruluundan kaynakland mtalaa edilmektedir. Yukardaki almalardan farkl olarak, kullanlan fotogrametrik bloktan seilen YKNler ile doruluklar yaklak iki kat artmakta ve tm durumlarda 1 pikselin altnda kalmaktadr. Kaliteli noktalarn (yksek doruluklu), geometrik yneltmenin doruluunu olumlu etkiledii ve gerekli nokta saysn azaltt gzlemlenmektedir. Forgani (2001) tarafndan yaplan almada 10 m. znrlkl SPOT uydu grntleri, %87-%92 detay tespit doruluunda yol ve arazi rts haritalarnn yaplmas amacyla kullanlmtr. Sz konusu almada elde edilen oran arazinin gerek durumunu tespit edilmesi ile ilgili oran olmayp, sadece tehis edilen detaylarn hangi oranda doru olduunu belirleyen bir orandr. almada 1:25K iin 10 m. znrlkl SPOT uydu grntleri yetersiz bulunmu ve renkli (SPOT XS) grntler ile birletirilmesi nerilmitir. IGN tarafndan Srbistan 1:25K haritalarnn gncellemesi iin 2.5 m. znrlkl SPOT 5 uydu grntlerinden retilen ortofotolarn kullanld ve hava fotoraflarna gre maliyeti bete bir orannda drd ifade edilmektedir (SPOT Magazine 2005). Bu almada, arazinin gerek durumunu kontrol etmek iin yaplan arazi btnlemesi almalarnn hesaba katlmad ve grntler zerinden hi tehis edilemeyen detaylarn hesaplanamayan maliyetinin ne olacann dikkate alnmad deerlendirilmektedir.

- 85 -

Forghani ve ark. (2003) tarafndan yaplan proje, uygulamamz destekler tarzda, ulusal haritaclk kurulularnn 50K ve 25K gibi orta lekli almalarda revizyon amacyla haritadaki bir ok detay deerlendirme olana saladn sylemektedir. Lasselin ve ark. (2004) tarafndan yaplan almada farkl znrlk ve renk zellikli grntlerin incelendii ve zellikle renkli 2.5 m. znrlkl grntlerin 1:25.000 lekli haritalarn geometrik ve detay taml gereksinimlerini karlayabildii bildirilmektedir. Kaliteli YKNler kullanarak geometrik doruluun salanabilecei konusu bizim almamz tarafndan da teyit edilmi olmakla beraber, corafi detay taml gereksinimlerini ne oranda karlayabilecei almada ortaya km olmasna ramen sonuta genelleme yaplmtr. Axes ve ark. (2004) tarafndan SPOT 5 verilerinin deerlendirilmesi amacyla yaplan testin sonular bizim almamzla paralellik gstermesine ramen detay seviyesinin 1:25.000 lekli haritalar iin yeterli olduu fakat biraz fazla arazi almas gerektirecei belirtilmektedir. Bizim almamzda tespit edilen hava fotoraflarna gre yaklak %15 daha fazla seviyedeki arazi almas haritadaki toplam eksiklii %30 seviyesine karmaktadr. Bu durumda SPOT 5 grntlerinin 1:25.000 lekli toporafik haritann corafi detay gereksinimini tam olarak karlayamayaca sylenebilir. Fard ve ark. (2004) ve Lacroix ve ark. (2004) tarafndan yaplan almada SPOT 5 grntlerinin 1:25.000 lekli haritann corafi detay gereksinimini yaklak %85 ve daha byk oranda karlayabildii belirtilmektedir. Bizim almamzda bu durum hava fotoraflarnda bile %85 civarnda olduuna gre mono SPOT 5 grntlerinin %85 ve zeri detay seviyesini karlamas pek mmkn grlmemektedir. Yaplan tm almalarda belirtilen 1:50.000 lekli haritalarn corafi detay gereksinimini karlayabilecei grleri yaptmz alma tarafndan desteklenmektedir. 1:50.000 lekli harita 1:25.000 lekli haritann drt kat byklkte alan kapsamakta ve detay younluu olarak ou noktasal detaylar ve patika, yaz araba yolu gibi izgisel detaylar genelletirilerek verilmekte ya da haritada hi yer almamaktadr. SPOT 5 uydu grntleri kullanlarak yaplan fotogrametrik deerlendirmede, 1:25.000 lekli toporafik haritada gereksinim

- 86 -

duyulan ve grnt zerinden tehisi zor olan arazi detaylarna 1:50.000 lekli toporafik haritada ya genelletirme uygulanmakta ya da haritada hi yer verilmemektedir. Sonu olarak; SPOT 5 uydu grntlerinin 1:50.000 lekli haritalarn retilebilmesi iin nemli bir kaynak olaca sylenebilir. Konuya ilgi duyan aratrmaclarn yapaca detayl almalar ilave bilgiler verebilecektir.

- 87 -

3.

SONU VE NERLER

Hava platformlarndan uzay platformlarna geite nemli bir yer tutan SPOT uydu sistemleri gerek geometrik tutarl, gerek corafi bilgi ierii ve gerekse maliyet etkin bir ekilde geni alanlar (60 km. x 60 km.) kapsamas sebebiyle toporafik harita retiminde nemli bir yer tutmaktadr. Hava platformlarndan uzay platformlarna geite kesin bir snr bulunmamaktadr. Halen hava platformlarnn harita retiminde vazgeilemedii uygulamalar mevcuttur. znrlk seviyesi, geometrik yneltme uzun kolayl, sre kullanm esneklii ve gibi nedenlerle devam hava platformlarnn kullanlmaya gelimeye edecei

deerlendirilmektedir. Son zamanlarda piyasada yaygnlaan digital kamera sistemleri, gerek grnt kalitesi gerekse GPS/INS sistemleri yardmyla salad yneltme parametreleri sayesinde nemini hl devam ettirmektedir. lkelerin snr blgelerindeki uu yasaklar, kk alanlar iin hava fotoraf ekiminin ekonomik olmad durumlar ve kreselleen dnyada firmalarn dnya zerinde herhangi bir yere ait harita yapm gereksinimleri hava fotoraflar yerine uydu grntlerinin kullanmn zorunlu hale getirmektedir. SPOT 5 grntleri ise yukarda saylan zellikleri sebebiyle orta lekli harita retiminde nemli uydu grntlerindendir. Sz konusu nedenlerden dolay, toporafik harita retiminde 2.5 m. znrlkl stereo SPOT 5 uydu grntlerini kullanmak isteyen kii ve kurululara yardmc bir karlatrma verisi olmas amacyla bu uygulama gerekletirilmitir. Geometrik yneltmeye ilikin uygulamada aadaki sonular elde edilmitir:

1/25.000 lekli raster paftadan seilen YKNler ile yaplan yneltmede,

genel olarak nokta saysnn fazla olmasnn geometrik doruluu arttrc etki yapt gzlemlenmektedir. Ancak, 38 nokta ile 20 nokta arasnda doruluk asndan nemli bir fark bulunmamaktadr. Nokta says 10 ve 6 adete dt zaman doruluk, nokta dalmna ve kullanlan YKNlerdeki yerel nokta hatalar ve nokta iaretleme doruluuna duyarl hale gelmektedir. Ykseklik deerleri (z) yataydaki dorulua uygun bir yapda olmakla beraber, YKNlerin dey dalmna kar daha duyarldr. Dey dorultudaki hatalar ounlukla YKNlerin uydu grnt

- 88 -

alanndaki ykseklik deerlerini homojen temsil etmesine baldr. 1/25.000 lekli raster haritadan seilen YKNler ile yneltme yaplacak ise gvenli tarafta kalmak iin 10 adet veya daha fazla nokta kullanmann gerekli olduu deerlendirilmektedir.

Fotogrametrik bloktan seilen YKNler ile yaplan yneltmede, nokta

konum doruluunun (1 m) grnt konumsal znrlnn (2.5 m.) altnda olmas sebebiyle, hatalarn byk ksmnn noktalarn iaretleme hassasiyeti, yazlmn SPOT 5 uydu grntlerini modelleme yetenei ve efemeris bilgilerinden kaynakland deerlendirilmektedir. Nokta saysn 20 noktadan 10 noktaya drmenin doruluu fazla etkilemedii, 6 noktada baz sramalar gsterdii gzlemlenmektedir. Yatay ve deyde hata deiimleri ok dar bir alanda olmaktadr. Yine de, 6 adet nokta ile geometrik doruluk nokta dalmna ve noktalardaki bireysel hatalara daha duyarl hale gelmektedir.

Sonular genel olarak incelendiinde; 1/25.000 lekli raster haritadan

seilen yaklak olarak 10 adet YKNler kullanlarak yatayda ortalama 7 m. hata ile, fotogrametrik bloktan seilen YKNler kullanlarak yatayda ortalama 3.5 m. hata ile yneltme yaplabilecei izlenmektedir. YKNler grnt koordinat dnmn ve bylece grnt iindeki konumlarn etkilemektir; daha fazla YKNnin eklenmesi dengeleme ileminin geometrik kuvvetine bir etki yapmamaktadr. Bunun yerine, ekstra kontrol noktalar uygun bir ortalama grnt koordinat dzeltmesi iin daha fazla bilgi salamaktadr. Yine de, ok miktarda kontrol noktasnn kullanlmas ile corafi konumlandrma ileminin gvenilirlii hakknda daha emin olunabilir (Fraser 2004).

Dey hatalarn nispeten yksek olduu gzlemlenmektedir. Bunun

nedeninin stereo iftin B/H orannn (0.4) dk olmasna bal olduu deerlendirilmektedir. 1:25.000 lekli toporafik harita retimine ynelik yaplan deerlendirme almas sonularnn her iki kaynakta gerek durumun ne kadarn yansttn belirlemek iin, yorumlama ve deerlendirme olanaklarndaki harflere, gerek durumu karlama yzdeleri olarak A: 100; B: 80; C: 60; D: 30; E: 10 deerleri verilerek % 5 anlam dzeyinde test etmek amacyla elenik t-testi uygulanmtr. Sonu olarak; 1:35.000 lekli hava fotoraflar ve SPOT 5 uydu grntleri arasnda 1:25.000 lekli harita retimi amacyla yaplan deerlendirmeler arasnda

- 89 -

istatistiksel olarak anlaml bir fark olduu ortaya kmtr. Ortalamalara bakldnda hava fotoraflar ile arazinin %85i deerlendirilebilmekte, %15 arazide btnleme almalarna kalmaktadr. SPOT 5 grntleri ise arazinin %68ini karlayabilmekte, %32 arazi btnlemesine kalmaktadr. Hava fotoraflar ile yaplan deerlendirmedeki %15lik ksmn btnlemesinin ortalama 6 i gn gerektirdii dnlrse, SPOT 5 uydu grntleri ile arazide btnleme yaklak 12 i gn olacaktr. Bu durum zaman ve maliyet ynnden olduka zorlayc olmaktadr. Maliyet analizi sonucunda; SPOT 5 uydu grntleri iin grnt maliyeti ve deerlendirme maliyeti dk olmasna ramen, arazi btnlemesi nedeniyle birim maliyetlerin 1:35.000 lekli hava fotoraflarndan %32 orannda fazla olduu grlmektedir. Sz konusu maliyet art nedeniyle, SPOT 5 uydu grnts kullanclarnn arazi btnlemesi maliyetini yardmc kaynak veriler (mevcut toporafik haritalar, yerleim yerlerinde yksek znrlkl grntler vb.) kullanarak asgari seviyeye indirmeye almalar gerekmektedir. Yaplan alma gz nne alndnda SPOT 5 uydu grntlerinin 1:35.000 lekli hava fotoraflarna gre 1:25.000 lekli toporafik harita ihtiyalarn karlamada yetersiz kald grlmektedir. Ancak, hava fotoraf olmad durumlarda retim SPOT 5 uydu grntleri ile yaplacak ise aradaki detay kaybndan retici haberdar olmal ve kullanc uyarlmaldr. lave kaynaklar (eski toporafik, kadastral, belki turistik haritalar, Google Earth gibi internet kaynaklar vb.) kullanlarak bilgi eksiklikleri minimize edilmeye allmaldr. SPOT 5 uydu grntlerinin 1:25.000 lekli toporafik haritalar iin sz konusu eksikleri olmasna ramen, corafi detay gereksinimi 1:25.000 lekli toporafik haritaya gre daha az olan 1:50.000 lekli toporafik haritann corafi detay gereksinimini karlayabilecei deerlendirilmektedir.

- 90 -

KAYNAKLAR

Axs F., Baillarin F., de Boissezon H. 2004.S POT 5 Application Valorisation Program Conclusions, XX. Congress of International Society for Photogrammetry and Remote Sensing (ISPRS), Commission VI, Working Group VI/4, 12-23 July 2004, stanbul-Trkiye. Blanc, S.L. 2003. Considerations about map-updating and images resolution, http://www.gisdevelopment.net/technology/ip/techip010.htm, (28 Aralk 2006). Byksalih, G., Oruc, M., Topan, H., Jacobsen, K. 2004. Geometric Accuracy Evaluation, DEM Generation and Validation for SPOT-5 Level 1B Stereo Scene, EARSeL Workshop Remote Sensing for Developing Countries, Cairo-Egypt. Dowman, I. J. ve Peacegood, G. 1988. Information Content of High Resolution Satellite Imagery, Photogrammetria, Vol. 43, pp. 295-310. Erdas Imagine Field Guide 2006. Satellite Photogrammetry, Leica Geosystems and Geospatial Imaging, USA, pp. 327-334. Fard, S.N. Abootelebi A., Rad A.E. 2004. Evaluation Of The Potential Of SPOT 5 HRG, High Resolution Satellite Imageries For 1:25000 Scale Maps Revision, XX. Congress of International Society for Photogrammetry and Remote Sensing (ISPRS), Commission VI, Working Group VI/4, 12-23 July 2004, stanbulTrkiye. Forghani, A. 2000. Decision Trees for Mapping of Roads from Aerial Photography Employing a GISGuided Technique. Proceedings of the 10th Australasian Remote Sensing and Photogrammetry Conference, Adelaide, Australia 21-25 August 2000, pp.1-12. Forghani, A. 2001. Evaluation of New Satellite Imagery Applications for Maintenance of AUSLIG Spatial Databases. Technical Report, Research and Development Section, Mapping and Maritime Boundaries Program, National Mapping Division, Geoscience Australia, August 2001, pp. 1-135. Forghani, A., Reddy, S., Smith, C. 2003. Evaluating SPOT-5 Satellite Imagery for National Mapping Divisions Topographic Mapping Program. Spatial Sciences.

- 91 -

Fraser, C. S., ve Hanley, H. B., 2003. Bias compensation in Rational Functions for IKONOS Satellite Imagery, Photogrammetric Engineering and Remote Sensing, 69, 5358. Fraser, C. S. 2004. Prospects For Mapping From High-Resolution Satellite Imagery. Asian Journal of Geoinformatics, 4(1):3-10. Grodecki, J., ve Dial, G. 2001. Ikonos geometric accuracy, Joint ISPRS Workshop on HRM From Space, 6-8 October, Hannover, 6 p. Konecny, G. 1990. Mapping from Space. Review of Latest Technology in Satellite Mapping. Interim Representation International Mapping Remote Sensing Satellite Systems. Institute of Photogrammetry, University of Hannover, pp. 11-22. Konecny, G. 1999. Mapping from Space, Workshop on International Cooperation and Technology Transfer, ISPRS Com VI, Parma, pp. 286-290. Konecny, G. ve Schiewe, J. 1996. Mapping from Digital Satellite Image Data with Special Reference to MOMS-02. ISPRS Journal of Photogrammetry & Remote Sensing, no. 51, pp. 173-181. Lacroix, V., Hincq, A., Mahamadou, I., Bruynseels, H., Swartenbroekx, O. 2004. A Visibility Test On SPOT 5 Images, XX. Congress of International Society for Photogrammetry and Remote Sensing (ISPRS), Commission VI, Working Group VI/4, 12-23 July 2004, stanbul-Trkiye. Lasselin, D., Breton, E., Sempre, J.P., Cantou, J.Ph. 2004. Evaluation Of The Geographic Information Potential Of SPOT 5, XX. Congress of International Society for Photogrammetry and Remote Sensing (ISPRS), Commission VI, Working Group VI/4, 12-23 July 2004, stanbul-Trkiye. nder, M. 2001. Uzaktan Alglamada Toporafik Uygulamalar, Harita Genel Komutanl Matbaas, Ankara, sayfa 3-4. Petzod, B. 2001. Revision of Topographic Databases by Satellite Images, Accessed Online March 2001: www.ipi-uni-hannover.de Poli, D., Li, Z. Gruen, A., 2004. SPOT-5/HRS Stereo Images Orientation And Automated DSM Generation, XX. Congress of International Society for Photogrammetry and Remote Sensing (ISPRS), Commission VI, Working Group VI/4, 12-23 July 2004, stanbul-Trkiye.

- 92 -

Schiewe, J. 2001. Experiences from the MOMS-02 Project for Future Development. Accessed Online March 2001: www.ivw.univechtech.del/personal/geoinf/jorchen.htm Solberg, R. 1992. Semi-automatic Revision of Topographic Naps from Satellite Imagery, XVI ISPRS, Washington D. C., USA, 1992. Spot Magazine 2005. Revising Serbias Topographic Maps a Successful Case Study, Spot Magazine No.40. Tao, V.C., H, Y., Jiang, W. 2004. Photogrammetric Exploitation of IKONOS Imagery for Mapping Applications, International Journal of Remote Sensing, Vol. 25, No. 14, 2833-2853. Tonon, M. 2006. SPOT 5 Data for Line Map Updating: New Perspectives in Mapping, (24.09.2006). Toutin, Th. 2004. Review Paper: Geometric processing of remote sensing images: models, algorithms and methods, International Journal of Remote Sensing, 25(10), pp.1893-1924. Walter, V. 2000. Automatic Change Detection in GIS Databases Based on Classification of Multispectral Data. IARPS, Vol. XXXIII, Amsterdam, 2000, pp. 1-8. Ylmaz, A. 2005. Stereo IKONOS Uydu Grntlerinin 3B Konumlandrma ve SYM Doruluklarnn Aratrlmas, Doktora Seminer almas, Seluk niversitesi, Konya. Ylmaz, A. Yldz, F., Yakar, M., Mutluolu, . 2007. Stereo IKONOS Uydu Grntlerinin 3B Konumlandrma Doruluunun Aratrlmas, TUFUAB IV. Teknik Sempozyumu, stanbul, 5-7 Haziran 2007. <www.hgk.mil.tr>, Harita Genel Komutanl (en son ziyaret edilen tarih; 12 Mart 2008). <http://www.spotimage.fr/automne_modules_files/standard/public/p336_ba582c667 a21f3b7d1108ad9773629fdListePrix_Anglais.pdf>, SPOT Products & Services Price List (en son ziyaret edilen tarih; 12 Mart 2008). http://www.gisdevelopment.net/technology/survey/me05_122b.htm