BOYUNA D K L EL K BORULARIN G RDAP AKIMI YNTEM YLE KONTROL UYGULAMALARI EDDY CURRENT APPLICATIONS ON LONGITUDIONAL WELDED STEEL TUBES

Hakan GNAY TMM LTD.T , Gemlik- Bursa

ZET Boyuna dikili elik borularn Tahribatsz Muayene ilemlerinde girdap akm test yntemlerinin kullanm giderek yaygnlamaktadr. Bilindii gibi elektromagnetik bir test yntemi olan girdap akm testleri boruya hasar vermeden tm boru hacminin veya kaynak dikii evresinin kontrol iin kullanlabilmektedir. Bu almada, elik boru imalatnda hatasz boru retimini salayacak en nemli test yntemlerinden birisi olan girdap akm test uygulamalarnn temellerine, uygulama yntemlerine, test sistemlerine ve testi etkileyen parametrelerin nasl kontrol altnda tutulmas gerektiine deinilmitir. Yntemle ve uygulama ile ilgili pratik almalar aklanmtr. Anahtar Kelimeler: Girdap akmlar, Boru kontrol, online test, offline test

ABSTRACT Use of eddy current test methods for steel tubes with longitudinal weld seams in nondestructive testing is becoming wide spread. Eddy current tests which are electromagnetic test method, are used for tube body and weld seam control without damaging the tube. In this study the fundamentals of eddy current test applications, application methods, test systems and investigation of possible parameters affecting the test results are mentioned. The method is one of the most important test methods that enable the flawless steel tube production. Practical aspects regarding the method and the application are also given in the study. Keywords: Eddy current, Tube control, online test, offline test

1. G R elik boru fabrikalar, ierisinde pek ok farkl imalat trn barndran ar sanayi tesisleridir. Bu fabrikalarda hammadde veya yar mamul olarak gelen sa rulolar nihai rn haline gelinceye kadar pek ok safhadan geirilir. Dilimlenmi rulo salar bir dizi makara sistemi ile form makaralarnn arasnda souk ekil deitirilerek yuvarlak hale getirilir. Yksek frekansla stlan yuvarlatlm sa, kaynatma makaralarnda uygulanan basn yardmyla kaynatlr. Resim 1de yksek frekans kaynak ekseni grlmektedir. Bu kaynak ilemi genellikle yksek frekans indksiyon basn yntemi (ERW, HF) olarak adlandrlr. Kaynak noktasndan hemen sonra borunun i ve d apak tabir edilen kaynak artklar temizlenir. Boru, kalibre makaralarna doru ilerlerken yuvarlak, kare veya dikdrtgen formlarna dntrlr. Nihai rn, hareketli dner testerelerle istenilen boylara kesilerek konveyrler ile kaynak hattndan uzaklatrlr. Boyuna dikili boru imalat ekil 1de gsterilmitir.

ekil 1. Boyuna dikili boru imalat hatt Yksek frekans indksiyon kaynakl boru retiminde kaynak kalitesi zerine yntem parametrelerinin etkisi ok byktr. Bu parametrelerin iyi bilinmesi ve kontrol altnda tutulmas yksek kaynak gvenilirlii asndan ok nemlidir. Bu parametrelere, birleme noktasnn kaynak noktasna uzakl, bant kenarlarnn V-az aklnn geometrisi ve birleme pozisyonu, indktif enerji girdisi, indktr ve empeder tasarm ve yerleimi, kaynak birleme yerlerindeki oksit oluumu ve kaynak noktasndaki yabanc maddeler ve hat hz gibi pek ok rnek verilebilir [1]. Pratikte hibir zaman bu kadar ok parametreyi kontrol altnda tutabilmek mmkn deildir. Bu yzden imalat esnasnda tahribatl ve/veya tahribatsz olarak retilen borunun kontrol edilmesi zorunludur.

Resim 1. Yksek frekans basn kayna

Pratikte boyutsal kontroller kumpas ve mikrometreler ile mekanik mukavemet deerlerinin kontrol ise ekme ve basma cihazlarnda yaplr. Mekanik kontrollerde imalat borusundan kesilen bir para boru bask presinin altna yerletirilir (Resim 2). Oluacak yrtlma ile kaynak dikiinin salaml tahribatl olarak test edilebilir. Kaynak dikii salam olmayan bir boruda genellikle bu basma deneyi sonrasnda kaynak dikiinde gzle grlr bir yrtlma meydana gelir. Bu sayede kaynak parametrelerinden bazlarnn doru olmad anlalr. Benzer mekanik testler boruya i basn uygulanarak da tekrarlanr. Su presi tabir edilen tezghlarda boru iki ucundan kapatlarak ierisine basnl su gnderilerek olas hatalar tespit edilmeye allr. Fakat bu yntemlerin hi birisi tm imalatn salamln garanti edemez ve imalata hzl bir reaksiyon gsteremez. nk imalat esnasndaki pek ok deiken, boruda kk blgesel hatalar oluturabilmektedir. Boyuna dikili borular baz durumlarda ultrasonik test yntemleriyle de incelenebilir. Fakat bu yntemde test sreleri daha uzun, uygulamalar da hayli pahal ve zordur. Hat hzlar boru ap ve et kalnlklarna bal olarak 30-40 m/dakdan 250-300 m/daklara kadar kabildiinden en uygun test yntemi girdap akmlar olmaktadr.

Resim 2. Yassltma testi ile kaynak dikiinin tahribatl muayenesi Girdap akm test sistemi, temel olarak bir sensr ve bunlar kontrol eden, sinyalleri ileyen ve evreyle haberleen girdap akm test cihazndan oluur. Test sisteminin imalat hattyla haberlemesi otomatik olarak kalite ve proses kontroln salar. Hazrlanan test raporlar ile rnn gerek kalitesi karlatrlarak, kalite gereksinimleri iin en iyi parametreler ayarlanabilir. Yukarda verilenlerin nda boyuna dikili elik boru imalat yapan fabrikalarda kalite kontrol ve imalat birimlerinin en nemli yardmclar girdap akm test sistemleri olmaktadr. Girdap akm test sistemleri sadece kaynaktan hemen sonra borunun testi iin deil, ayn zamanda belirli boylara kesilmi ve farkl mekanik ilemlerden geirilmi para borular iin de kullanlabilir. Test sistemleri bu yzden imalat hatt zerinde (online) ve imalat hatt dnda (offline) kontrol sistemleri olarak adlandrlmaktadr. 2. BOYUNA D K L EL K BORULARIN G RDAP AKIMLARI LE TEST Boru fabrikalarnda genellikle, online veya offline alan girdap akm test sistemleri ile kontrol uygulamalar yaplmaktadr. Online sistemler hem boruyu ve hem de imalat hat parametrelerini kontrol ederken, offline sistemler nihai rn kontrol etmektedir. Sistemlerin ematik grnm ekil 2.a) ve b)de ve uygulama rnekleri Resim 3.a) ve b)deki gibidir.

ekil 2. a) Online ve b) Offline boru kontrol ematik gsterimi.

Resim 3. a) Online ve b) Offline boru kontrollerinde rnek uygulamalar 2.1 Boyuna Dikili elik Borular iin Online Test Sistemleri ekillendirme makaralarnn arasnda bulunan magnetizasyon niteleri ve sensr sistemi yardmyla borular online teste tabi tutulur. Test ilemleri online devam ederken hareketli testereler kullanlarak borular istenilen boylarda kesilir. Borularn testinde 2 farkl sensr tipi ve magnetizasyon nitesi kullanlr. Birincisi, dairesel bobinler iin dairesel magnetizasyon niteleri, ikincisi ise segment tip bobinler iin boyuna magnetizasyon niteleridir. Dairesel bobinler ile tm hacim kontrol yaplabilirken, segment bobinler ile yalnzca kaynak dikii kontrolleri yaplabilir. Standartlar her iki kontrol tipine izin verirken boru apnn 177,8mmden byk olduu durumlarda segment kontrole gei nerilir. Segment bobin ile kare ve dikdrtgen kesitli borularn kaynak dikii kontrolleri de mmkndr. Hangi sistemin tercih edilecei ise tamamen boru ebatlarna ve sistemin donanm zelliklerine baldr. Her iki sistemin kalibrasyon prosedr, sistem girdi ve ktlar tamamen ayndr. Resim 4.a) da magnetizasyon nitesi ve dairesel bobin ile online tm hacminin (full body) kontrol uygulamas gsterilmitir. Resim 4.b)de ise dorusal magnetize nitesi ve segment bobin ile online kaynak dikii test uygulamas grlmektedir.

Resim 4. a) Dairesel b) Segment bobinle online test uygulamas

Magnetizasyon niteleri ile boru magnetik olarak doyuma ulatrlrken, aradaki test bobini ile de malzeme girdap akm prensibi ile test edilir. Magnetizasyon bobini kullanlmad durumlarda test bobininden alnan sinyaller olduka grltl olacandan test ilemi hassasiyetini kaybeder. Girdap akm test cihazlar genelde testere kesme sinyali ile birlikte deerlendirme sinyali verecek ekilde tasarlanmtr. lm bilgileri testere kesim noktasna kadar sistemin hafzasnda tutulur ve ardndan kesme bilgisi ile birlikte borunun salam veya skarta olduuna karar verilir. Hat sonunda bulunan bir yaklam sensr sayesinde borunun deerlendirme karar oluturulur ve borular salam veya skarta keselerine doru ynlendirilir. Tm bu ilemler imalat hznda devam eder ve test sistemi hattn hz deiimlerine annda reaksiyon gsterir. Hat zerine yerletirilmi bir enkoder sayesinde hz bilgisi test cihazna girilerek tespit edilen hatalar boya tabancas ile iaretlenir. Hat hz ve boya tabancasnn sensre uzakl bilindiinde boya tam hatann zerine pskrtlebilir. Boya tabancasnn yan sra test sistemlerine korna ve lamba gibi uyarc ekipmanlar da balanabilmektedir. Online test sistemleri bu zellikleri dolaysyla imalat operatrne annda bir geri besleme bilgisi salamakta ve imalat en az kayp verecek ekilde yapabilmesine imkn tanmaktadr. 2.2 Boyuna Dikili elik Borular iin Offline Test Sistemleri Offline girdap akm kontrol sistemlerini online sistemlerden ayran en byk zellik borularn belirli boylarda kesilmi olmasdr. malat hattndan 312 metre arasndaki boylarda kesilmi olarak kan borular apak alma, souk ekme, sl ilem v.b operasyonlardan geirildikten sonra ve mteriye gnderilmeden nce mutlaka girdap akm test ileminden geirilmelidir. Aksi takdirde imalat kademelerinin herhangi birinde oluabilecek hatalar rnn kalitesini etkiler. Offline test sistemlerinde kesilmi borular bir konveyr sistemi zerinde sabit hzla, magnetizasyon bobini ve sensr sisteminin ierisinden geirilerek test edilir. Borularn, test sisteminin tam merkezinden geebilmesi iin magnetizasyon nitesi ve sensr mutlaka yatay ve dey eksende ayarl bir tabla zerine monte edilmelidir. Offline test sistemlerinde dairesel bobin uygulamalarnn yan sra, dner prop uygulamalar da yaplmaktadr. malat tipine bal olarak iki test sistemini kombineli kullanmak da mmkndr. Dairesel bobin test sistemleri ile delik, boluk v.b enine hatalar tespit edilirken, dner sistemler ile ok kk boyuna atlaklar tespit edilebilmektedir. Dairesel bobinli test sistemleri zellikle elik ekme boru imalat srasnda oluan kaynak blgesindeki yzey atlaklarn yakalamada yetersiz kalmaktadr. Bu tr imalatlarda dner proplu test sistemlerinin kullanlmas faydal olmaktadr. Fakat dner proplu sistemler yzey przll ve dorusallktan ar derecede etkilendii iin standart dikili boru imalatnda kullanlamaz. Bir dier saknca da standart borularn testlerinde girdap akmlar kaynak dikii zerinden geerken mutlaka farkl bir sinyal alglayacak ve yanl hata sinyalleri retebilecektir. Bu yzden boyuna dikili borularda sadece tavlanm ve dorultulmu elik ekme borularn testlerinde kullanlabilmektedir.

Resim 5.a) Offline dairesel bobin test sistemi b) Offline kombine test sistemi Resim 5.a)da dairesel bobinli offline test sistemi, Resim 5 b)de kombine offline test uygulamas gsterilmitir. Bu test sistemi elik ekme borularn boyuna ve enine hatalarn ayn anda tespit etmek amacna hizmet etmektedir. Offline test ilemlerinin en belirgin zellii ve sorunu borularn giri ve k blmlerinde test edilemeyen blgelerin olumasdr. Teste balama ve biti bilgisi magnetizasyon bobininin giriindeki fotosel ile belirlenir. Boru magnetizasyon bobinine girerken gelen sinyal, hat hz bilgisi ve limit switch-bobin arasndaki mesafe gz nne alnarak teste bir miktar ge balanr. Aksi takdirde bobinin ierisinde boru yok iken gelen sinyaller ok byk deerlerde olur ve boru skarta olarak iaretlenir. Benzeri durum borunun k iin de geerlidir. Fotoselden boru sonu bilgisi alndnda belirlenen sre sonunda test ilemi bitirilerek k sinyallerinin alnmas engellenir. Sonu olarak boru giri ve knda test edilemeyen birer blm kalr. Bu blmlerin yeterince ksa tutulmas fotosellerin reaksiyon zamanlarna, test sisteminin ilem hzlarna ve hat hznn dzgnlne bal olmaktadr. Pratikte test edilemeyen boru balangc ve boru sonu mesafeleri 5cm den 20 cmye kadar deiebilmektedir. Test edilemeyecek boru ba ve boru sonu mesafeleri operatr tarafndan kalibrasyon esnasnda belirlenir. Girdap akm test cihazlar, offline kontrollerde genelde borunun atma noktasna geldii anda deerlendirme sinyali verecek ekilde tasarlanmtr. lm bilgileri konveyr k noktasna kadar sistemin hafzasnda tutulur ve yaklam sensrnden gelen sinyal ile birlikte borunun salam veya skarta olduuna karar verilir. Tm bu ilemler konveyrn ayarlanan hznda devam eder ve enkoder sayesinde hattn hz deiimlerine annda reaksiyon gsterir. Enkoderden gelen hz bilgisi sayesinde hatalarn tam zeri boya tabancas ile iaretlenebilir. Pratikte offline test sistemlerinde karlalan kontrol hzlar 100250 m/dak olabilmektedir. malat ve online test hzndan daha byk bir offline kontrol hz, ara operasyonlarda kaybedilen zamanlar telafi edebildiinden nihai rnn kontrol asndan ok byk nem tamaktadr. Boru fabrikalarnda son birka ylda hem online hem offline girdap akm kontrol uygulamalarn bir arada yaparak rn kalitelerini en st dzeye karma eilimi grlmektedir.

3. G RDAP AKIMI TEST S STEMLER NDE KAL BRASYON Boyuna dikili elik borularn otomatik girdap akm muayenesini tanmlayan pek ok standart bulunmaktadr. Hangi standarda gre imalat ve kontrollerin yaplacan yaygn olarak boruyu alan mteriler belirlemektedir. Bu standartlardan en bilinenleri ASTM, API, BS, JIS, ETTC, ENEL, DIN, SEP 1925 /1917 /1914, EN 10246dr. lkemizdeki uygulamalarda en ok kullanlan ise API, SEP 1917 ve EN 10246 standartlardr. Online ve offline test sistemlerinin kalibrasyonu iin genelde 2 yntem izlenir. Birinci yntemdeki kalibrasyon, magnetizasyon nitesi ve test bobininin imalat hattnn dna karlmas ve referans delik hatalar ile kazan ve frekans ayarlarnn yaplmas eklindedir. Ancak bu yntemde hat hzndan bamsz rnekleme test modlar kullanldndan tam manasyla bir filtreleme ilemi yaplamaz ve imalat koullarndan uzaklalr. kinci ve daha ok nerilen metod ise, kalibrasyonun imalat hatt veya konveyr sistemi zerindeki boru zerine referans deliklerin delinmesi ve bu yapay hatalar yardmyla ayarlarn yaplmasdr. Bu amala online sistemlerde akmlatr blgesindeki sa zerine belirli aralklarla delinen referans hata delikleri, gerek hat hznda tespit edebilmek zere sistem ayarlamalarnn yaplmasna imkan salar. Resim 6.a)da bant zerine delinen kalibrasyon delii grlmektedir. Online testlerde dier bir kalibrasyon ekli de, imalatn geici olarak durduu bir anda kaynak blgesinden sonra ve soutma blgesinden nce referans deliin almas eklindedir. Bu uygulama dierine nazaran daha kolay olduundan tercih edilmektedir. Resim 6.b)de boru zerine oluturulan kalibrasyon delii grlmektedir. Offline test sistemlerinde ise, her boru ap ve et kalnl iin hazrlanm bir kalibrasyon borusu olmaldr. Test sisteminin kazan, filtre ve merkezleme ayarlar bu kalibrasyon borusu yardmyla yaplmaktadr [2].

Resim 6. Online kontrollerde a) bant ve b) boru zerinde kalibrasyon delikleri Bu ekilde ayarlamalar tamamlanm bir test sistemi ile bir sonraki boru ebad deiimine kadar sorunsuz test ilemi gerekletirilme imkn salanmaktadr. Pek ok test cihaznda bulunan dosyalama sistemi sayesinde ayarlar hafzaya kaydedilebilmekte ve benzer imalatlarda tekrar tekrar kullanlabilmektedir. Girdap akm testlerinde en nemli hususlardan bir tanesi de, test bobininin merkezlemesinin dzgn yaplmas artdr. Doru merkezlenmemi bir boru gerekten hassas test edilmi saylamaz. Bu yzden boru ile koruyucu klavuzlar arasndaki mesafeler mutlaka mesafe imleri veya kumpas ile llmelidir. malat hatlarnn ve konveyr sistemlerinin merkezleri genelde sabit olduundan magnetizasyon nitesi ve sensr sisteminin bu sabit merkeze gre ayarlanmas gereklidir. Bu nedenle magnetizasyon kutular 2 eksende rayl arabal ve vidal tahrikle hareket edebilecek tablalar zerinde sisteme entegre edilirler.

Cihazlarn kalibrasyonu iin deiik standartlar deiik kalibrasyon artlar nermekte ise de, temelde mantk aa yukar ayndr. Sadece uygulamada baz farkllklar olumaktadr. Bilinen tm test standartlar kalibrasyon iin imalat 1adet salam kalibrasyon borusunun hazrlanmasn ngrr. Kalibrasyon borusunun zerinde hazrlanacak delikler iin en pratik yntem matkap ile deliklerin delinmesidir. Delik aplar testin hassasiyetini belirleyen en nemli faktrdr. EN 10246da dairesel bobinli sistemler iin retilen boru ap aralklarna bal olarak delik aplar Tablo 1de belirlenmitir. entikler iin standartlarda verilen deerler de benzer zellikler tar. entikler N tipinde ve borunun ana eksenine paralel, derinlii en az 0,5mm ve en ok 1,5mm olmaldr. Referans entikler elektro-erozyon veya ince dairesel freze aklar ile alabilmektedir. entikler genelde dner sistem kalibrasyonlarnda tercih edilir. Tablo 1. Boru d apna gre referans kalibrasyon delii aplar
Boru d ap mm 10 10 < 20 20 < 44,5 44,5 < 76,1 76,1 < 177,8 177,8 < Matkap ap mm E1H E2H E3H 0,6 0,7 0,8 0,7 0,8 1,0 0,8 1 1,3 1,0 1,2 1,6 1,2 1,4 2,0 1,2 1,4 2,0 Boru d ap mm 26,9 26,9 < 48,3 48,3 < 63,5 63,5< 114,3 114,3 < 139,7 139,7< 177,8 177,8 < Matkap ap mm E4H 1,2 1,7 2,2 2,7 3,2 3,7

3.1 Kalibrasyon Borusunun Hazrlanmas Offline sistemler iin pek ok standartta kalibrasyon borusunun, borunun et kalnl boyunca radyal olarak alm dairesel delik ihtiva etmesi gerektii belirtilir. Bu deliin birbirine gre 120 a ile evresel olarak konu mlanmas ve hata sinyalleri aka elde edilebilecek ekilde birbirlerinden ve muayene parasnn ularndan yeterince uzakta olmasnn gerektii vurgulanr. Alternatif olarak da kalibrasyon borusunun tek bir delikle oluturulabilecei ve kalibrasyonun deliin 0 90 180 ve 270 tutularak test sisteminden , , geirilebilecei sylenir. Son sylenen yntem pratikte olduka zor ve zaman alcdr. 3 delikle oluturulan kalibrasyon borusu ile de, borunun merkezlemesi uygulamalarda pek ok zorluu beraberinde getirmektedir. Bunlarn yerine pratik uygulamalarmzda gelitirilen 4 ve 6 delikli kalibrasyon borular ok daha kolay ve doru merkezleme olana salamaktadr. Belirtilen aplardaki borunun ularna alan 2 delik ile boru giri ve klarndaki test edilemeyen boru ba ve boru sonlar kontrol edilirken, dier 4 delik ile tam bir merkezleme salanr. ekil 3de rnek bir kalibrasyon borusu gsterilmitir.

ekil 3. Kalibrasyon borusu.

ekil 4de 6 delikli bir kalibrasyon borusu ile merkezlemenin ve cihaz ayarlarnn yapl gsterilmitir. 1. testte kazan olduka yksek ve filtre olduka geni tutulmutur. 2. testte filtre bir miktar daraltlmtr. 3. testte kazan daha da drlerek sinyaller ekran yksekliinin %80-90 deerine ekilmitir. Kalibrasyon borusunun 3 kez sistemde test edilmesiyle tm ayarlar yaplm olur. 4.ve 5. test sonular imalattan gelen 2 salam borudan alnmtr.

ekil 4. 6 delikli bir kalibrasyon borusu ile test sisteminin ayarlanmas. Kalibrasyon kontrolleri yaplrken, kalibrasyon esnasndaki hz ile imalat esnasndaki hzn ve sistem ayarlarnn ayn olmasna dikkat edilmelidir. Kalibrasyon kontrolleri en az drt saatte bir sklkta yaplmaldr. Ayrca operatr deiimlerinde ve imalatn balangcnda ve sonunda da kalibrasyon kontrol yaplmaldr. Balang kalibrasyonu srasnda kullanlan parametrelerden herhangi biri deitirildiinde cihaz yeniden kalibre edilmelidir. 4. S STEM AYAR PARAMETRELER Boyuna dikili elik borular iin girdap akm test cihazlarnda yer alan sistem parametreleri frekans, doluluk oran, kazan, filtre, faz as ve eik seviyeleri olarak 6 ana ksma ayrlabilir. 4.1 Frekans (kHz) Frekans, alternatif akmn frekansna bal olarak malzemenin ierisinde inilebilecek derinlii, dier bir deyile de penetrasyon derinliini belirleyen en nemli test parametresidir. ekil 5de gsterildii zere girdap akm frekans arttka, girdap akmlar yzeye doru younlarken, frekans azaldnda derinlere doru iner. Ancak derinlere inildike alnan sinyal bykl azalr ve dolaysyla testin duyarll da azalm olur. Girdap akmlarnn malzeme ierisine etkin olarak girebildii mesafe penetrasyon derinlii olarak adlandrlr. Standart penetrasyon derinlii girdap akm younluunun yzeydeki deerinin 1/e ( %37) sine dt derinliktir ve aadaki formlle hesaplanr. Bu, ayn zamanda deri derinlii olarak da bilinir. Pratikte 5 penetrasyon derinliinde girdap akm younluu yzeydeki deerinin % 0.7 sine der [3].

ekil 5. Test frekansnn penetrasyon derinliine etkisi

: Standart penetrasyon derinlii (mm), : Malzemenin kondaktivitesi, f : frekans ( hertz ), r : relatif permeabilite, 0 : Boluun permeabilitesidir.
Malzemenin test edilmek istenen kalnl ve malzeme zellikleri bilindii takdirde hangi frekansn kullanlmas gerektii yukardaki formlden hesaplanabilir. Ayn zamanda belirli malzemeler iin hazrlanm frekansa bal penetrasyon derinliini gsteren tablo ve grafikler de kullanlabilir. elik borularn testlerinde test frekanslar min. 1 kHz, maks. 250 kHz aralnda seilmektedir. Boru kontrollerinde et kalnlklar gz nne alnarak t=5...6mm iin 5kHz., t=2...3mm iin 10kHz., t=0...2,5mm iin 20 kHz deerleri tercih edilir. Dner sistemlerde yzey kontrolleri amacyla 250 kHz test frekans kullanlr. 4.2 Doldurma Faktr () Bu terim test parasnn bobini ne kadar iyi doldurduunu ler. En byk sinyaller malzemenin bobini tamamen doldurduu durumlarda elde edilir.Boru d apnn karesinin bobinin i apnn karesine orandr. Doldurma faktr 0,5....1 arasnda tercih edilmelidir [5]. Bobin i ap boru d apndan 7mmden daha byk olmamaldr. 4.3 Kazan (dB) Kalibrasyon borusundaki delik sinyallerinin genlii ekran yksekliinin minimum %50sine getirecek ekilde arttrlp azaltlan bir deerdir. Kazancn ok fazla olmas grlt sinyallerine arttrr, az olmas da var olan hatalarn tespit edilememesine yol aar. Pratikteki uygulamalarda kalibrasyon deliklerinden gelen sinyallerin ekran yksekliinin %80ine getirilmesi tavsiye edilir. Bu art tamamen test hassasiyetinin arttrlmasn salamaktadr. Bu amala 2-3 dBlik bir art ngrlebilir. Standart girdap akm cihazlarnda kazancn 6dBlik art sinyal yksekliini 2 katna karaca benimsenmitir. 4.4 Filtre Hata sinyallerinin evreden gelen ve grlt olarak adlandrlan sinyallerden arndrlmas amacyla sinyaller filtrelenir. Filtre uygulamalarndaki esas nokta, kalibrasyon deliklerinden gelen hata sinyallerinin net bir ekilde dier sinyallerden ayrt edilmesidir. Pratikte, sinyal-grlt oran 3 olarak alnr. Filtre ayarlar bu oran salayacak ekilde yaplr. Pratikteki uygulamalarda filtreler hat hzna

(m/dak) bal olarak ayarlanr. Filtreleme ok nemlidir ve mutlaka imalat hatt zerinde deneyler sonucunda yaplmaldr. 4.5 Faz As (0 - 360 ) Faz as alarm maskeleme uygulamalarnda hata sinyallerinin dndrlmesi amacyla kullanlr. Girdap akmlar prensip gerei farkl zelliklerden farkl alarda ekrana yansr. rnein yzey sinyalleri ile hata sinyalleri farkl alarda oluur. Maskeleme uygulamalar yaplarak baz sinyaller deerlendirme kriterleri ierisine alnrken bazlar deerlendirme dnda braklabilir. 4.6 Eik Seviyeleri Hata sinyallerini byklklerine gre kategorilere ayrmak amacyla kullanlr. Standart eik seviyeleri %30, %50 ve %80 alnarak imalat kalitelerine gre 3 farkl kategoriye ayrlabilir. Bu kategoriler iyi, orta ve kt kalite olarak isimlendirilebilir. Pratik uygulamalarda yalnzca 1 eik seviyesi belirlenir. rnein eik seviyesi %50ye ayarlandnda hata sinyalinin bykl %50yi getiinde boru skarta, altnda kaldnda ise salam olarak deerlendirilir. 5. DENEYSEL ALIMALAR lkemizde mevcut alan online ve offline boyuna dikili boru test sistemlerinde yaplan deneysel almalardan baz rnekler aada verilmitir. ekil 6da offline test sisteminden alnan istatistiksel veriler grlmektedir.

ekil 6. rnek vardiya ve parti istatistikleri Uygun yazlmlarla imal edilen tm borularn boy ve adet olarak istatistiksel durumu kayt altna alnabilir. Hata yeri raporlama yazlmlar ile tespit edilen hatalar boru zerinde simle edilerek kalite kontrol amal faydal bilgiler elde edilebilir. ekil 7 ve 8de online ve offline test sonularndan baz rnekler verilmitir.

ekil 7. a)Online kontrollerde normal imalat, b) kalibrasyon delii ve ak kaynak

ekil 8.Offline boru kontrollerinde hata tespiti (Boru ap 125,7mm, hz 150m/dak, t:4,4mm, Malzeme: 1.4462 D7, test frekans: 5kHz, Kazan: 62dB). KAYNAKA 1. irin, K., irin, . ve Kalu, E., Yksek Frekans ndksiyon Kaynakl Borularda Yntem Parametrelerinin Kaynak Diki zelliklerine Etkisi, Kaynak Teknolojisi 1.Ulusal Kongresi Bildiriler Kitab, 137-147, 1997 2. TS EN 10246-3- Trk Standartlar, elik Borularn Tahribatsz Muayenesi Blm 3, Trk Standartlar Enstits, Ankara, 2005 3. Epik, ., Epik, H. ve Karadeniz, S., Girdap akmlar yntemi ile boru testi, Malzeme Bilimi ve retim Yntemleri Sempozyumu, zmir, 2003 4. Gnay, H., Prftechnik Girdap akm eitim notlar, Bursa, 2001 5. Schiebold, K., Knll, T., Defectoscopy Using Eddycurrents. Wuppertal,2006