CEM Benchmarking Analyse Nederlandse Pensioenfondsen 2011

6 februari, 2013 CEM Benchmarking Inc. 372 Bay Street, Suite 1000, Toronto, ON M5H 2W9 Tel: +1 416 369-0568 Fax: +1 416 369-0879 www.cembenchmarking.com
Alle rechten voorbehouden. Copyright 2013 CEM Benchmarking Inc. Hoewel de informatie in dit rapport gebaseerd is op en verkregen van bronnen waarvan wij geloven dat ze betrouwbaar zijn, garandeert CEM niet de accuraatheid of volledigheid ervan. De inhoud van dit document is eigendom van de eigenaars en vertrouwelijk en mag niet onthuld worden aan derden zonder de expliciete schriftelijke toestemming van zowel CEM als de Pensioenfederatie.

Inhoudsopgave

Managementsamenvatting Nederlandseparticipanten Pensioenbeheer:onderzoeksresultaten Deelnemers Totalekosten Trendsinkosten Regressieenschaalvoordelen TransactieVolumes Callcenterservicescore Websiteservicescore Vermogensbeheer:onderzoeksresultaten Surveydeelname Brutorendement,normrendemententoegevoegdewaarde Rendement,benchmarksentoegevoegdewaardenaarassetclass Regiovergelijkingrendemententoegevoegdewaarde Risicoanalyse Implementatiestijl Werkelijkeholdingsversuspolicymix Vergelijkingassetmixnaarregio Nederlandsevermogensbeheerkostennaarassetclass Oversight,custodyenoverigevermogensbeheerkosten Debenchmarkvergelijking Correlatiebrutotoegevoegdewaardeenkosten

2 4

7 9 10 11 13 14 15

17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28

2013CEMBenchmarkingInc. Pagina1

Managementsamenvatting

DitrapportbevatdebevindingenvanonderzoekdoorCEMBenchmarkingnaarkostenenprestatiesvan Nederlandsepensioenfondseninvergelijkingmetfondsenwereldwijdmetbetrekkingtotpensioenbeheeren vermogensbeheer. Intotaalnamen40Nederlandsefondsendeelaanhetpensioenbeheeronderzoek.Deze40fondsen vertegenwoordigensamen3.916.576actievedeelnemersenpensioengerechtigden.Daarnaastnamen47 fondsenmeteengecombineerdbelegdvermogenvanruim585,6miljardeurodeelaanhetvermogensbeheer onderzoek.Vandezefondsennamen33fondsendeelaanbeideonderzoeken. Pensioenbeheer HeteerstegedeeltebehandeltpensioenbeheerwaarbijderelatieveprestatievandeNederlandse pensioenfondsenwordtvergelekenmetfondsenwereldwijdopbasisvandeelnemersaantallen, pensioenbeheerkostenperactievedeelnemerenpensioengerechtigde,transactievolumesentwee vereenvoudigdeservicescores,tewetencallcenterenwebsite. HetNederlandsgemiddeldevoorhettotaalaantalactievedeelnemersenpensioengerechtigdenwas 146.916.Ditwasonderhetwereldwijdegemiddeldevan494.632. HetNederlandsgemiddeldevoorpensioenbeheerkostenperactievedeelnemerenpensioengerechtigde was243.Ditwasbovenhetwereldwijdegemiddeldevan103. HetNederlandsgemiddeldepensioenbeheerkostenperactievedeelnemerenpensioengerechtigdevoorde bedrijfstakpensioenfondsenwas129.Voorondernemingspensioenfondsenlagditgemiddeldeop351. Degemiddeldepensioenbeheerkostenperactievedeelnemerenpensioengerechtigdewarenvan2008tot enmet2011metgemiddeld10,0%gestegenperjaarvoordeNederlandsefondsen.Ditwasbovende wereldwijdegemiddeldetoenamevan5,2%perjaar. FondsenwereldwijdhebbenschaalvoordelentenopzichtevandeNederlandsefondsen. Nederlandsefondsenhaddengemiddeldlageretransactievolumesdandefondsenwereldwijd(exclusief websitetransacties). DegemiddeldecallcenterservicescorevoorhetNederlandsuniversumwas81.Ditwashogerdanhet wereldwijdegemiddeldevan72. DewebsiteservicescorevoorhetgemiddeldeNederlandsefondswas48.Ditwasonderhetwereldwijde gemiddeldevan68.

2013CEMBenchmarkingInc. Pagina2

Managementsamenvattingvervolg
Vermogensbeheer Hettweedegedeeltevanhetrapportbehandeltvermogensbeheerwaarbijdekostenenprestatiesvanleden wordenbeoordeeltopbasisvanrendement,toegevoegdewaarde,kostenenrisiconiveau.Kostenanalyse wordtgedaanaandehandvaneenvergelijkingmetalledeelnemendefondseneneendoorregressieanalyse verkregenkostenbenchmark.Indebepalingvandekostenbenchmarkwerdrekeninggehoudenmet fondsomvang,assetallocatieenhetlandvanoorsprong.UitdeCEMstudieblijktdat:

Hetgemiddeldebrutorendementvan8,9%voorNederlandsefondsenin2011hogerwasdangemiddelde brutorendementeninEuropa,deV.S.enfondsenwereldwijd. Meteenminimumbrutorendementvan3,7%eneenmaximumvan19,1%kangesteldwordendaterveel variatiewasindeprestatiesvanNederlandsefondsen. Nederlandsefondseneengemiddeldnormrendementvan7,4%eneengemiddeldebrutotoegevoegde waardevan1,5%hadden.DitlagbovendegemiddeldetoegevoegdewaardevanfondseninEuropa,deV.S. enwereldwijdin2011. Nederlandsefondsenverhoudingsgewijsmindervermogenhaddengenvesteerdinaandeleneneenhogere allocatiehaddennaarvastrentendewaardendanfondseninEuropa,deV.S.enwereldwijd. DegemiddeldetotalekostenvoorNederlandsefondsengelijkwarenaan42basispuntenvanhet gemiddeldbelegdvermogen.Ditkanwordenverdeeldindirectevermogensbeheerkostenvan35,2bpsen bestuurskostenvan6,8bps.DitwasonderhetniveauvanfondseninEuropa,deV.S.enwereldwijd. UitCEMonderzoekblijktdatergeenempirischbewijsbestaatvooreenpositievecorrelatietussenkosten entoegevoegdewaarde.

2013CEMBenchmarkingInc. Pagina3

Nederlandseparticipanten
Devolgendefondsennamendeelaanhetbenchmarkonderzoek:

Deelnemers
ABP AlgemeenMijnwerkersfondsvandeSteenkolenmijneninLimburg BPFSchilders bpfBOUW PensioenfondsDSMNederland PensioenfondsMetaalenTechniek PensioenfondsvandeMetalektro(PME) PFZW PhilipsPensioenfonds RabobankPensioenfonds SABICPensioenfonds AlgemeenPensioenfondsKLM AlgemeenPensioenfondsProvisum BpfvoordeBitumeuzeenKunststofDakbedekkingsbedrijven BedrijfspensioenfondsvoordeKoopvaardij BpfModeInterieurTapijtenTextielindustrie BedrijfstakpensioenfondsvoordeBouwnijverheid BedrijfstakpensioenfondsvoordeGroothandelinLevensmiddelen BedrijfstakpensioenfondsvoordeHouthandel BedrijfstakpensioenfondsvoorhetBeroepsvervoeroverdeWeg BedrijfstakpensioenfondsZorgverzekeraars DowPensioenfonds MarsPensioenfonds OndernemingspensioenfondsMnServices PensioenfondsAstellas PensioenfondsCampagne PensioenfondsCapgeminiNederland PensioenfondsCargillB.V. PensioenfondsDeutscheBankNederland PensioenfondsENCI PensioenfondsForbo PensioenfondsHorecaenCatering PensioenfondsHuisartsen(SPH) PensioenfondsHunterDouglas PensioenfondsOpenbaarVervoer PensioenfondsOpenbareBibliotheken PensioenfondsProductschappen PensioenfondsSabicInnovativePlastics PensioenfondsSCARingH PensioenfondsSCARingP PensioenfondsSNSREAAL PensioenfondsTandartsenenTandartsspecialisten PensioenfondsThalesNederland PensioenfondsTNO PensioenfondsUnisysNederland PensioenfondsvandeABNAMROBank

Pensioenbeheer

Vermogens beheer

2013CEMBenchmarkingInc. Pagina4

Nederlandseparticipantenvervolg
Vermogens beheer

Deelnemers
PensioenfondsVNU PensioenfondsvoordeArchitectenbureaus PensioenfondsvoordeGrafischeBedrijven PensioenfondsvoordeHoutverwerkendeIndustrie PensioenfondsWerken(re)Integratie PersoneelspensioenfondsCordares ShellPensioenfonds Spoorwegpensioenfonds

Pensioenbeheer

Totaal

41

47

2013CEMBenchmarkingInc. Pagina5

Pensioenbeheer: onderzoeksresultaten

2013CEMBenchmarkingInc. Pagina6

Deelnemers

HetNederlandsgemiddeldevoorhettotaalaantalactievedeelnemersenpensioengerechtigdenwas146.916. Ditwasonderhetwereldwijdegemiddeldevan494.632actievedeelnemersenpensioengerechtigden. Eenvijftalfondsen,waarondertweeNederlandsefondsen,haddenmeerdan1.000.000actievedeelnemers enpensioengerechtigden.

Aantalactievedeelnemersenpensioengerechtigden
600.000

Legenda
Maximum

500.000
Gemiddelde

400.000

75e

300.000
Mediaan

200.000
25e

100.000

Minimum

NL
Maximum 75e Mediaan 25e Minimum Gemiddelde Aantalfondsen 1.958.146 56.617 17.281 3.198 984 146.916 41

Wereld
5.653.883 431.006 264.911 88.193 24.909 494.632 54

Deelnemersaantallenzijneenbelangrijkedrijfveervankosten.Meteenhogeraantaldeelnemerskunnende kostengespreidwordenovereenbrederebasis.Fondsenmetmeerdeelnemersprofiterenvan schaalvoordelenenhebbendaardoorlagerevastekostenperdeelnemer.

2013CEMBenchmarkingInc. Pagina7

Samenstellingdeelnemers

Inhetonderstaandediagramisderelatieveverhoudingtussenactievedeelnemers,gewezendeelnemersen pensioengerechtigdentezien.DeNederlandsefondsenhebbeneenhogerpercentageslapersinvergelijking metfondsenwereldwijd.

Samenstellingdeelnemerschap
100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Pensioengerechtigden Slapers Actievedeelnemers NL 28% 40% 32% ld Wereld 28% 22% 50%

2013CEMBenchmarkingInc. Pagina8

Totalekosten
HetNederlandsgemiddeldevoorpensioenbeheerkostenperactievedeelnemerenpensioengerechtigdeis 243.Ditisbovenhetwereldwijdegemiddeldevan103peractievedeelnemerenpensioengerechtigde.Dit heeftmedetemakendatinhet2011onderzoekmeerkleinerefondsenparticipeerdeninhetNederlandse onderzoekdanvoorgaandejaren.Makenweeenonderscheidtussenbedrijfstakpensioenfondsen(BPF)en ondernemingspensioenfondsen(OPF)danisteziendatdehogerekostenvooraldoorde ondernemingspensioenfondsengedragenworden.Hetgemiddeldevoorpensioenbeheerkostenperactieve deelnemerenpensioengerechtigdeis129voorbedrijfstakpensioenfondsen.Ditgemiddeldeligtvoor ondernemingspensioenfondsenop351.

1.200

Pensioenbeheerkostenperactievedeelnemeren pensioengerechtigde

Legenda
Maximum Gemiddelde

1.000

800

75e

600
Mediaan

400
25e

200

Minimum

NL
Maximum 75e Mediaan 25e Minimum Gemiddelde Aantalfondsen 1.059 327 197 128 67 243 41

BPF
325 160 117 81 67 129 20

OPF
1.059 391 327 227 161 351 21

Wereld
423 123 83 59 9 103 54

2013CEMBenchmarkingInc. Pagina9

Trendsinkosten

Detotalepensioenbeheerkostenperactievedeelnemerenpensioengerechtigdewarendeafgelopenjarenmet gemiddeld10,0%perjaargestegenvoorhetgemiddeldeNederlandsefonds,vangemiddeld113in2008naar 150in2011.Dekostenwerelwijdwarengemiddeldmet5,2%perjaargestegen,vangemiddeld83in2008 naar97in2011.

Totalepensioenbeheerkostenperactievedeelnemeren pensioengerechtigde1
160 140 120 100 80 60 40 20 20 NL Wereld
1

2008 113 83

2009 123 89

2011 150 97

Deberekeningvandetrendlijnmetbetrekkingtotdetotalepensioenbeheerkostenisgebaseerdopde16Nederlandsefondsendiedeafgelopen3 benchmarkjarenhebbendeelgenomen.

2013CEMBenchmarkingInc. Pagina10

Regressieresultaten

Gemiddeldevastekostennemenafnaarmatehettotaalaantalactievedeelnemersenpensioengerechtigden toeneemt.Groterefondsenhebbenschaalvoordelentenopzichtevankleinerefondsen.Deresultatenvande regressielatenziendat55%vandeonderlingeverschilleninkostentussenfondsenkanwordenverklaardaan dehandvanverschilleninhettotaalaantalactievedeelnemersenpensioengerechtigden. Deregressietoontaandatvoorelketienvoudigetoenameinhetaantalactievedeelnemersen pensioengerechtigden,detotalekostenperdeelnemermet128dalen.Schaalvoordelenspelenmetnameeen rolwanneereenfondsminderdan100.000actievedeelnemersenpensioengerechtigdenheeft.Bovende 100.000actievedeelnemersenpensioengerechtigdenneemtheteffectvanschaalvoordelensnelaf.Opeen gegevenmomentisheteffectzelfsnagenoegnihil. RegressieResultaten Onafhankelijkevariabelen #
Totaalaantaldeelnemers:log10 vanactievedeelnemersen pensioengerechtigden

Nederlandsefondsen
r coefficient 't'statistiek kwadraat2

Alledeelnemers
r

coefficient 't'statistiek

kwadraat2

41

149,6

6,1

49%

95

128,3

10,8

55%

1.De'tstatistiekgeeftaanofeenvariabelealdannietbruikbaarisbijhetverklarenvankosten.Inhetalgemeengeefteentstatistiekmeteenabsolute d t d 1 8 (d h t ij i d d 18 f waardegroterdan1.8(d.w.z.hetzijminderdan1,8ofgroterdan+1,8)aandatdevariabelesignificantis. t d 1 8) d td i b l i ifi t i 2.Derkwadraatgeeftaanhoeveelverschilleninkostendooreenvariabelewordenverklaard.Hoegroterderkwadraat,hoegroterdevoorspellende kracht.Bijvoorbeeldeenrkwadraatvan49%betekentdat49%vandekostenverschillenwordenverklaarddoordevariabelealleen.

Naasthetaantaldeelnemerszijnooktransactievolumesenserviceniveauvaninvloedopkosten.Hoe groterhetaantaltransacties(bijvoorbeeld:hettoekennenvaneenpensioen,hetafrondenvaneen waardeoverdracht,etc.)dateenfondsverrichtperdeelnemer,hoehogerdekosten.Transactie volumeswordenopbladzijde13vanditrapportbesproken.Ookhetserviceniveaudateenfonds biedtaanhaardeelnemersisvaninvloedopdekosten.Voorboekjaar2011warenservicevragenvoor callcenterenwebsiteeenonderdeelvanhetonderzoek.Ditwarenvereenvoudigdescores,gebaseerd opeenbeperktaantalvragen,maarhetgeefteenindicatiehoedeserviceniveausvoorcallcenteren websitevandeNederlandsefondsenervoorstaaninvergelijkingmetdefondsenwereldwijd.

2013CEMBenchmarkingInc. Pagina11

Schaalvoordelen

UitdegrafiekblijktdatdewereldwijdefondsenindeCEMdatabasegemiddeldgroterzijndandeNederlandse fondsen.HierdoorhebbendefondsenwereldwijdmeerprofijtvanschaalvoordelendandeNederlandse fondsen.

Totalekostenversusaantaldeelnemers
1.200

Wereldfondsen
Totalekostenpe kostenperactievedeelnemerenpensioengerechtigden

NLfondsen
1.000

Log.(Allefondsen)

800

600

400

200

R = 55%

0 0 200.000 400.000 600.000 800.000 1.000.000

Totaalaantalactievedeelnemersenpensioengerechtigen
Vijffondsen,waarondertweeNederlandsefondsen,hebbenmeerdan1.000.000deelnemers.Dezefondsenwordennietafgebeeldindegrafiek.

2013CEMBenchmarkingInc. Pagina12

Transactievolumesperactiviteit
DeonderstaandetabellaatvoorelkvandedirectepensioenactiviteitenzienwaarNederlandsefondsen gemiddeldmeerofmindertransactieshaddendanfondsenwereldwijd.Voorsommigeactiviteitenworden deelnemersalseenproxygebruiktvoordeberekeningvandetransactievolumes.Bijvoorbeeld:voor werkgeversengegevensbeheerzoumenverwachtendathetaantalwerkgeversinvloedheeftopde transactievolumes,maaruitCEMonderzoekblijktdatdezegedrevenwordendoordeelnemers. VergelijkingvanTransactieVolumesperActiviteit
Transactievolumeper1.000actieve deelnemersenpensioengerechtigden

Transactie(orKostenDrijfveer) 1.Deelnemertransacties a. Pensioenbetalingen(Pensioengerechtigden) b. Toekenningennieuwepensioengerechtigden ToekenningenOuderdomspensioen ToekenningenVUT/Flex ToekenningenArbeidsongeschiktheidspensioen Toekenningenpartnerennabestaandenpensioen

NLgemiddelde

Wereldgemiddelde

457 30 3 0 9 43 27 9

358

__ 42 21 13

c. Uitgaandewaardeoverdrachtenenafkopen d. Inkomendewaardeoverdrachteneninkopen 2.Communicatiemetdeelnemers a. Inkomendetelefoongesprekken b. Inkomendeemails c. Inkomendebrieven d. Massacommunicatie (Actievedeelnemersenpensioengerechtigden) e. Websitebezoekers 3.Werkgeversengegevensbeheer a. Gegevensengeldviawerkgevers (Actievedeelnemers) b. Serviceaanwerkgevers (Actievedeelnemers) c. Gegevensnietviawerkgevers (Actieveengewezendeelnemers, pensioengerechtigden) GewogenTotaal

297 154 314 1.000 1.620

542 54 466 1.000 n.v.t.

543 543

642 642

1.792 39.483

1.353 42.287

2013CEMBenchmarkingInc. Pagina13

Callcenter:vereenvoudigdeservicescore
HetNederlandsgemiddeldevoordecallcenterservicescorewas80opeentotaalvan100.Ditwasbovenhet wereldwijdegemiddeldevan72. Decallcenterservicescoregebruiktinditrapportiseenvereenvoudigdeversievandeservicescorediewij hantereninonzeuitgebreiderapportage.Dezescoreskunnendanooknietmetelkaarwordenvergeleken. Echter,deonderstaandescoresbiedeneengoedeindicatievandeserviceinvergelijkingmetdefondsen wereldwijd.
Berekeningvandescore NLgegevens NLscore Wereld score

+10

indienuwcallcentertenminste50uurperweekopenis,anders 100.5xvooriederuuronderde50uurperweek [toteenminimumscorevan0]

44,0

6,9

7,7

15 indienugeenwachtrijheefteneenservicemedewerkerkanniet directbereiktworden(dedeelnemerkrijgteenvoicemail,een bezettoon,wordtteruggestuurdnaareenreceptionist) +40 indienueenwachtrijheeftendeelnemersbinnen20seconden eendeskundigpersoonaandelijnkrijgen,anders450,25X gemiddeldeaantalsecondenwachttijd[toteenminimumscore van0] indiengeenmenu(lagen),anders25indien1menulaag,15indien 2menulagen,10indien3menulagen,0indienmeerdan3 menulagen indieneenreceptionistheteerstecontactpuntis. Xhetaantalkerendatu'ja'antwoorddeopdeCRMvragenop devolgendepagina'sgedeelddoorhetaantaldieopuvan toepassingzijn
Totalescore

44%ja

5,7

1,1

32,3

38,4

29,9

+30

1,3

28,2

20,2

10 +20

0%ja 13,1

0,0 12,8

0,7 15,6

80,5

71,6

2013CEMBenchmarkingInc. Pagina14

Websiteservicescore
DegemiddeldewebsiteservicescorevoordeNederlandsefondsenwas48opeentotaalvan100.Ditwas onderhetwereldwijdegemiddeldevan68.Ookvoordewebsiteservicescoregeldtdatdezeeen vereenvoudigdeversieisvandeservicescoreuitonzeuitgebreiderapportage.Hetgeeftechtereengoede indicatievandeserviceinvergelijkingmetdefondsenwereldwijd.
Berekeningvandescore NL gegevens 20%ja Wereld score 2,7

NLscore 0,8

+4

indiendedeelnemerdirectnaregistratietoegangheefttotde beveiligdeomgeving indiendedeelnemerbijnaamwordtgenoemdophet inlogscherm indiendedeelnemeriederekeerdathijinlogt gebruikersvoorwaardenmoetaccepteren indienalleformulierenonlinebeschikbaarzijn,9indien sommige,0indiengeen. indienueeninteractievecalculatoropuwwebsiteheeft indiendezecalculatordirectgelinktisaandegegevensvande deelnemer indienudevolgende6transactiesaanbiedt,anders6pertransactie aanmeldenvoorvoorlichtingssessiesen/ofpresentaties extrajaaropgaafaanvragen bekijkenvanbetalingsspecificaties aanvragenvanpensioen beveiligdemailbox downloadenvandeUPO Totaal indienubeveiligdetoegangbiedttotgegevensoverzowelsalarisals opgebouwdpensioen. indiengegevensm.b.t.salarisenopgebouwdpensioenactueelzijn(de meestrecenteloonbetaling) indieneenjaarlijksloonoverzichtvanafhetmomentvanindiensttreding beschikbaaris Totalescore

+3

56%ja

1,7

2,0

0%ja

0,0

1,0

+10

37%Alle

8,3

9,3

+20 +10

80%ja 71%ja

16,1 7,1

19,6 7,6

+36

24%ja 12%ja 12%ja 12%ja 20%ja 63%ja 8,6 49%ja 2,9 17,9 4,7

+6

+6

39%ja

2,3

3,4

+5

7%ja

0,4

2,0

48,2

68,3

2013CEMBenchmarkingInc. Pagina15

Vermogensbeheer: onderzoeksresultaten

2013CEMBenchmarkingInc. Pagina16

Survey deelname
In 2012 namen 366 pensioenfondsen deel aan de CEM survey. 194 Amerikaanse pensioenfondsen namen deel met een totaal vermogen van 2.248,5 miljard. 86 Canadese pensioenfondsen namen deel met een totaal vermogen van 640,0 miljard. 75 Europese fondsen namen deel met een totaal vermogen van 1.434,1 miljard. Dit is inclusief 47 Nederlandse fondsen. De overige fondsen kwamen uit Noorwegen, Zweden, Finland, Denemarken, het Verenigd Koninkrijk en Ierland. 11 Aziatische en Australische fondsen namen deel met een totaal vermogen van 500,7 miljard. Survey deelname 6.000 5.000
Vermogen ( miljarden)

Azi Europa Canada Verenigde Staten

4.000 3.000 2.000 1.000 0

'97

'98

'99

'00

'01

'02

'03

'04

'05

'06

'07

'08

'09

'10

'11

Totaal vermogen per regio

Deelnemende fondsen
Aantal fondsen 47 4 86 194 32

Verdeling naar fondsomvang

75% 8.871 Mediaan 25% Minimum 2.165 482 164

Nederland Australi Canada Verenigde Staten Overig

Totaal Gemiddeld vermogen vermogen Maximum 585.580 12.459 240.084 59.792 14.948 639.997 7.442 2.248.494 11.590 1.136.624 35.520

Vermogen in miljoen euro

2013 CEM Benchmarking Inc. Pagina 17

Brutorendement, normrendement en toegevoegde waarde

Het bruto fondsrendement geeft een algemene indruk van fondsprestatie. Normrendement is het rendement dat een fonds behaald zou hebben als het passief haar investeringsbeleid had gemplementeerd en de geselecteerde benchmarks had gevolgd. De relatieve prestatie van een fonds wordt inzichtelijk gemaakt door de bruto toegevoegde waarde van een fonds. Bruto toegevoegde waarde is het verschil tussen werkelijk (bruto) rendement en normrendement.

Legenda

20%

20%

20%

100bp

maximum

15%

15%

15%

80bp

75% gemiddelde mediaan

10%

10%

10%

60bp

5%

5%

5%

40bp

25%

0%
minimum

0%

0%

20bp

-5%

-5%

-5%

0bp

Maximum 75e Mediaan Q1 Minimum Gemiddelde

Brutorendement 19,1% 12,4% 8,8% 6,6% -3,7% 8,9%

Normrendement 14,9% 11,0% 6,7% 5,0% -3,6% 7,4%

Bruto Toegevoegde waarde 15,3% 1,6% 0,5% 0,1% -1,4% 1,5%

Kosten (bps) 97,4 47,1 39,1 32,9 13,4 42,0

In 2011 was het gemiddelde brutorendement van Nederlandse fondsen gelijk aan 8,9%, wat gesplitst wordt in een gemiddeld normrendement van 7,4% en een gemiddelde bruto toegevoegde waarde van 1,5%. Naast de bruto toegevoegde waarde kan ook een netto toegevoegde waarde worden berekend. De netto toegevoegde waarde is gelijk aan de bruto toegevoegde waarde minus de kosten die worden gemaakt om het extra rendement, boven het normrendement, te behalen. Voor het Nederlandse gemiddelde was bij een bruto toegevoegde waarde van 1,5% en kosten van 42,0 bps de netto toegevoegde waarde in 2011 gelijk aan 1,1%.

2013 CEM Benchmarking Inc. Pagina 18

Totale kosten naar type fonds

Het Nederlandse gemiddelde voor vermogensbeheerkosten in basispunten van het fondsvermogen is gelijk aan 42,0 basispunten. Maken we onderscheid tussen bedrijfstakpensioenfondsen (BPF) en ondernemingspensioenfondsen (OPF) dan valt op dat ondernemingspensioenfondsen meer variatie laten zien. De gemiddelde kosten voor BPFs bedraagt 40,4 basispunten. De gemiddelde kosten voor OPFs bedraagt 43,3 basispunten.
100bp 100bp 100bp

Legenda maximum

80bp

80bp

80bp

60bp

60bp

60bp

75% gemiddelde

40bp

40bp

40bp

mediaan

20bp

20bp

25%

20bp
minimum

0bp

0bp

0bp

Kosten Nederland (bps) Maximum 97,4 75e 47,1 Mediaan 39,1 Q1 32,9 Minimum 13,4 Gemiddelde 42,0 Aantal fondsen 47

Kosten BPF (bps) 65,5 43,9 38,9 36,6 25,6 40,4 22

Kosten OPF (bps) 97,4 52,3 41,5 29,6 13,5 43,3 25

2013 CEM Benchmarking Inc. Pagina 19

Rendement, benchmarks en toegevoegde waarde naar asset class

Naast de toegevoegde waarde op fondsniveau meet CEM de bruto toegevoegde waarde binnen de diverse asset classes en categorien. De tabel hieronder is een weergave van de gemiddelde rendementen en bruto toegevoegde waarde van Nederlandse fondsen in 2011. De gemiddelden zijn gebaseerd op tenminste tien waarnemingen, tenzij anders aangegeven.

Rendement, benchmarks en toegevoegde waarde

Nederlands gemiddelde Bruto Asset Class Stock Europe Europe Small Cap Asia-Pacific U.S. Emerging Global Global Small Cap* Global Other Fixed Income Euro Asia-Pacific* U.S.* EAFE Emerging Global Global Gov't Global Credit Global Inflation Indexed High Yield Mortgages Other Other Cash Commodities Infrastructure Natural Resources* REITs Real Estate ex-REITs Other Real Assets Hedge Funds Global TAA Diversified Private Equity Venture Capital LBO Other Private Equity Rendement (%) -9,1 -14,4 -14,2 2,8 -15,6 -4,4 -2,4 -4,4 -7,0 8,8 2,3 7,8 8,8 5,6 2,9 5,5 4,6 5,0 -7,0 3,9 5,7 8,2 8,2 0,9 -1,0 6,6 -2,1 -1,9 4,4 -6,5 2,0 -7,6 10,7 31,8 12,0 3,0 Benchmark Rendement (%) -9,3 -14,9 -13,9 2,3 -15,9 -5,0 -5,4 -5,0 -6,3 8,2 2,3 10,9 8,2 6,1 3,4 5,3 6,7 6,3 -9,6 3,7 6,2 8,0 8,0 1,0 -1,0 5,6 4,0 -2,4 4,4 -1,9 2,7 -2,2 7,0 6,5 0,1 13,8 Bruto Toegevoegde Waarde (%) 0,14 0,49 -0,30 0,47 0,34 0,58 2,97 0,60 -0,73 0,61 0,00 -3,16 0,61 -0,44 -0,48 0,21 -2,11 -1,36 2,51 0,20 -0,44 0,14 0,14 -0,07 -0,04 1,05 -6,09 0,56 0,02 -4,67 -0,68 -5,35 3,68 25,29 11,90 -10,78

* De gemiddelde rendementen voor deze categorie zijn gebaseerd op minder dan 5 waarnemingen.

2013 CEM Benchmarking Inc. Pagina 20

Regiovergelijking rendement en toegevoegde waarde

In onderstaande tabel worden Nederlandse fondsen vergeleken met fondsen in Europa, de Verenigde Staten en fondsen wereldwijd. Een vergelijking wordt gemaakt tussen gemiddeld rendement, bruto en netto toegevoegde waarde in 2011.

Bruto-, normrendement en toegevoegde waarde 2011

Nederland Brutorendement minus: normrendement = bruto toegevoegde waarde minus: kosten = netto toegevoegde waarde Aantal fondsen 8,92% 7,43% 1,49% 43 bps 1,06% 47 Europa 6,50% 5,10% 1,40% 43 bps 0,97% 75 Verenigde Staten 4,40% 4,00% 0,40% 59 bps -0,19% 194 Wereld 6,70% 6,20% 0,50% 52 bps -0,02% 366

In 2011 was de gemiddelde netto toegevoegde waarde van Nederlandse fondsen gelijk aan 1,06%. Het Nederlandse gemiddelde ligt boven het gemiddelde van deelnemende fondsen in Europa, de Verenigde Staten en deelnemende fondsen wereldwijd.

2013 CEM Benchmarking Inc. Pagina 21

Risicoanalyse
Het beheersen van risico is van groot belang binnen vermogensbeheer. Twee maatstaven welke CEM hanteert voor het benchmarken van risico zijn de 'asset risk'-ratio en de 'asset-liability risk'-ratio. Asset risk is een weergave van de verwachte volatiliteit van het normrendement. Het is gebaseerd op de historische variantie van en de covariantie tusssen de normrendementen van de asset classes binnen de policy asset mix van een fonds. Asset -liability risk is een weergave van de verhouding tussen het huidige fondsvermogen en toekomstige verplichtingen. Het is een functie van de verwachte volatiliteit van policy returns (asset risk) en de volatiliteit van surplus rendementen. Asset-liability risk ratio houdt rekening met de invloed van marktfactoren (zoals verandering in rentestand en inflatie) op de solvabiliteit van een fonds. Op basis van surveydata heeft CEM een risicoanalyse uitgevoerd voor de deelnemende fondsen en is een vergelijking gemaakt tussen Nederlandse fondsen en fondsen wereldwijd. De resultaten voor 2011 zijn hieronder weergegeven.

Asset Risk
Nederland
20%

Asset-liability risk
Wereld
20%
Legenda

Nederland

Wereld

maximum

15%

gemiddelde

15%
75%

10%

10%

mediaan

5%

5%

25%

0%

minimum

0%

In 2011 hadden Nederlandse fondsen gemiddeld een 'asset risk' van 7,2 % en een 'asset-liability risk' van 10,2%.

2013 CEM Benchmarking Inc. Pagina 22

Implementatiestijl
Implementatiestijl verwijst naar de manier waarop een fonds haar vermogen belegt. Er wordt onderscheid gemaakt tussen interne, externe, actieve en passieve stijlen. Externe actieve beleggingen worden beschouwd als de meest kostbare implementatiestijl. Illiquide Fund-of-Funds beleggingen, een beleggingsfonds dat belegt in een reeks fondsen met o.a. het doel grotere diversificatie, behoren tot de stijl externe actieve implementatiestijl. Intern: beheerd door interne (in-house) managers. Extern: beheerd door derden of externe managers. Passief: strategie met als doel het volgen van de index of benchmark. Actief: strategie met als doel het verslaan van de index of benchmark.

Onderstaand diagram laat zien hoe de implementatiestijlen per land zich tot elkaar verhouden.

Implementatiestijl
100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

Nederland Intern Passief Intern Actief Extern Passief Extern Actief 2,7% 11,5% 26,7% 59,1%

Europa 3,5% 21,6% 22,6% 52,3%

Verenigde Staten 3,2% 5,2% 18,7% 72,8%

Wereld 3,8% 11,5% 18,9% 65,8%

In 2011 maakten Nederlandse fondsen in vergelijking met fondsen wereldwijd minder gebruik van intern passieve en extern actieve beleggingen en meer gebruik van intern actieve en extern passieve beleggingen.

2013 CEM Benchmarking Inc. Pagina 23

Asset mix
Investment policy mix verwijst naar de lange termijn strategische asset allocatie zoals overeengekomen in het investeringsbeleid. Het investeringsbeleid wordt doorgaans vastgesteld door een investment committee of het bestuur van een fonds. Hierin worden factoren zoals risicotolerantie, liability structuur en lange termijn verwachtingen voor de kapitaalmarkt in acht genomen. De strategische allocatie wijkt in sommige gevallen af van de werkelijke allocatie. Onderstaand schema is een weergave van de samenhang tussen werkelijke en strategische mix van Nederlandse fondsen in 2011.

Werkelijke en policy asset mix naar asset class

NL werkelijke mix (%) 5,7 0,2 1,9 1,9 3,1 0,3 4,3 8,5 0,1 0,3 29,5 0,0 0,5 3,3 3,2 3,3 5,6 4,1 2,8 1,5 2,9 4,5 1,8 0,6 0,0 1,3 4,8 0,3 1,6 0,3 1,4 0,1 0,2 0,1 100 NL policy mix (%) 5,6 0,1 1,7 1,8 2,7 0,2 4,6 9,9 0,2 0,1 30,2 0,0 1,9 2,9 2,6 3,9 5,7 3,4 2,5 1,6 4,0 1,7 1,6 0,7 0,0 1,0 5,7 0,2 1,6 0,3 1,4 0,1 0,2 0,0 100

Asset Class Stock Europe Europe Small Cap Asia-Pacific U.S. Stock U.S. Large Cap U.S. Small/Mid Cap Emerging Global Global Small Cap Other Fixed Income Euro Asia-Pacific U.S. Emerging Global Global Gov't Global Credit Inflation Indexed High Yield Mortgages Other Cash Alternatives Commodities Infrastructure Natural Resources REITs Real Estate ex-REITs Other Real Assets Hedge Funds Global TAA Diversified Private Equity Venture Capital LBO Other Private Equity Totaal

2013 CEM Benchmarking Inc. Pagina 24

Vergelijking asset mix naar regio

Tussen landen bestaat variatie in de asset mix keuze. In de tabel hieronder wordt een overzicht gegeven van asset allocatie in diverse regio's, te weten Nederland, Europa, de Verenigde Staten en wereldwijd.

In 2011 hadden Nederlandse fondsen minder aandelen en meer vastrentende waarden in vergelijking met fondsen wereldwijd. Binnen de categorie vastrentende waarden hadden Nederlandse fondsen een grotere allocatie naar Fixed Income - Euro in vergelijking met fondsen uit andere Europese landen.

Policy asset mix naar regio 2011

Asset Class Stocks Europe U.S. Other Totaal Fixed Income Euro U.S. Global Cash Other Totaal Commodities Real Estate Hedge Fund & TAA Private Equity Totaal NL % 5,3 4,4 17,0 26,7 29,8 2,0 11,6 1,7 14,6 59,7 1,7 7,8 1,9 1,8 100 Europa % 6,5 4,2 20,6 31,3 23,0 1,4 12,4 2,1 14,6 53,5 1,4 7,7 3,2 2,9 100 V.S. % 0,0 25,7 20,7 46,4 0,0 16,2 0,7 0,9 18,0 35,8 0,6 5,9 6,0 5,4 100 Wereld % 1,3 16,8 26,5 44,6 4,5 8,9 3,4 1,2 21,8 39,8 0,7 6,5 4,2 4,0 100

2013 CEM Benchmarking Inc. Pagina 25

Nederlandse vermogensbeheerkosten naar asset class

CEM specialiseert zich in het benchmarken van kosten. Kosten staan in een negatieve relatie met de netto toegevoegde waarde van een fonds. De tabel hieronder geeft de gemiddelde kosten weer voor de diverse categorien zoals gerapporteerd door Nederlandse fondsen in 2011.

Gemiddelde vermogensbeheerkosten in basispunten 2011

Asset Class Passief Stock Europe n.v.t. n.v.t. 14,9 47,7 Europe Small Cap n.v.t. n.v.t. 75,5 Asia-Pacific n.v.t. n.v.t. 25,5 44,8 U.S. Stock n.v.t. n.v.t. 12,5 33,7 U.S. Large Cap n.v.t. n.v.t. 11,6 33,2 U.S. Small/Mid Cap n.v.t. n.v.t. 65,2 Emerging n.v.t. n.v.t. 30,7 67,5 Global n.v.t. 10,8 37,4 Global Small Cap n.v.t. Other n.v.t. n.v.t. 62,1 Fixed Income Euro n.v.t. 9,1 9,7 16,8 Asia-Pacific n.v.t. U.S. n.v.t. n.v.t. Emerging n.v.t. 47,8 Global n.v.t. n.v.t. 52,1 Global Gov't n.v.t. n.v.t. 12,1 Global Credit n.v.t. n.v.t. 23,2 Inflation Indexed n.v.t. 10,5 13,7 14,4 High Yield n.v.t. n.v.t. 52,8 Mortgages n.v.t. 30,3 n.v.t. 23,7 Other n.v.t. n.v.t. 15,1 63,5 Cash 16,1 10,1 Commodities n.v.t. n.v.t. 21,9 24,6 Infrastructure 142,9 209,9 Natural Resources n.v.t. REITs n.v.t. n.v.t. 38,3 Real Estate ex-REITs 38,7 72,5 188,4 Other Real Assets n.v.t. 175,1 Hedge Funds 156,0 208,1 Global TAA 129,4 Diversified Private Equity 167,2 232,8 Venture Capital n.v.t. LBO n.v.t. Other Private Equity n.v.t. Totaal voor overlays 34,3bp Overlay management kosten 0,9bp Totale direct investment management kosten 35,2bp n.v.t.' houdt in dat er onvoldoende data beschikbaar was voor het berekenen van een betrouwbaar gemiddelde. Intern beheerd Passief Actief Extern beheerd Actief Fund of Funds

2013 CEM Benchmarking Inc. Pagina 26

Oversight, custody en overige vermogensbeheerkosten

Nederlands gemiddelde 2,1 1,4 0,8 0,1 2,3 6,8bp 42,0bp

Oversight, Custody en Overige kosten 2011

Oversight Custodial Consulting, Performance Measurement Audit Overig Totaal Totale vermogensbeheer kosten (Direct Investment Management + Oversight)

Vergelijkingen van individuele fondsen met bovenstaande gemiddelden moeten met voorzichtigheid worden gemaakt. De reden hiervoor is de variatie in fondsomvang en asset mix tussen de deelnemende Nederlandse fondsen. De individuele benchmarkkosten die voor ieder fonds afzonderlijk worden berekend zijn een meer betrouwbare maatstaf aangezien deze rekening houdt met omvang, asset mix en land van oorsprong. Meer informatie over deze benchmarkkosten is te vinden op de volgende pagina.

2013 CEM Benchmarking Inc. Pagina 27

De benchmark vergelijking
CEM berekent een benchmark voor kosten aan de hand van een regressie. Zo wordt voor elk fonds een individuele benchmark berekend. De regressie komt tot stand door totale vermogensbeheerkosten af te zetten tegen de onderstaande variabelen: Vermogen van een fonds in miljoenen = Log10 (vermogen in miljoenen). % Europese aandelen (incl. REITs) = percentage van vermogen belegd in Europese aandelen en REITs. % niet-Europese aandelen = percentage van vermogen belegd in niet-Europese en globale aandelen. % Vastgoed = percentage van vermogen belegd in (direct) vastgoed (exclusief REITs) en infrastructuur. % Hedge funds & private equity = percentage van vermogen belegd in hedge funds en private equity. Nationaliteit variabele = 1 indien een fonds Canadees is, anders 0. In het algemeen geldt dat een negatieve relatie bestaat tussen fondsomvang en kosten. Dit houdt in dat naarmate de omvang toeneemt, de kosten uitgedrukt als percentage van het vermogen afnemen. Daarnaast veroorzaken ook verschillen in asset mix variatie in kosten. Fondsen die meer beleggen in duurdere beleggingscategorien, zoals Private Equity of vastgoed, zullen over het algemeen hogere kosten hebben dan de fondsen die meer beleggen in de minder dure categorien zoals Fixed Income. Door het toevoegen van een nationaliteit variabele corrigeren we voor het feit dat Canadese fondsen over het algemeen lagere kosten hebben in vergelijking met fondsen wereldwijd. De formule voor de benchmarkvergelijking 2011 is als volgt: Benchmarkkosten = 72,5bp + (-13,3bp x log10 van vermogen) + ( 14,8bp x % aandelen en REITs) + (50,8bp x % vastgoed) + (210,4bp x % hedge funds & private equity) + (-4,9bp x nationaliteit variabele) De R voor deze regressievergelijking was 91% in 2011. Dit betekent dat het fondsvermogen, de asset mix en nationaliteit meer dan 91% van de verschillen in kosten tussen fondsen onderling verklaren. We gebruiken de regressie om voor elk fonds een individuele benchmark te berekenen op basis van de specifieke karakteristieken (vermogen, asset mix en nationaliteit) van elk fonds. Vervolgens worden de werkelijke kosten van een fonds vergeleken met de benchmark voor dat fonds om te bepalen of een fonds hoge of lage kosten heeft. Indien de werkelijke kosten van een fonds lager zijn dan de benchmark voor dit fonds impliceert dit dat het fonds relatief lage kosten heeft.

2013 CEM Benchmarking Inc. Pagina 28

Correlatie bruto toegevoegde waarde en kosten

Bruto toegevoegde waarde en kosten 2011 (alle deelnemers)

Onderzoeksbevindingen Vermogensbeheer 2011

20% Wereldwijd Nederlandse fondsen 15%

Bruto toegevoegde waarde

10%

5%

0%

-5%

-10% -40bp

-30bp

-20bp

-10bp

0bp

10bp

20bp

30bp

40bp

50bp

Kostenpremie t.o.v. benchmark kosten

N.B.: De hierboven weergegeven waarden zijn gebaseerd op data van 1 jaar. Kosten zijn over het algemeen vrij voorspelbaar en consistent over een lange termijn. Dit in tegenstelling tot rendementen welke veelal grote variatie laten zien. Vanwege deze eigenschap dient bovenstaand diagram met voorzichtigheid te worden genterpreteerd.

Hoge of lage kosten zijn niet per definitie goed of slecht. De vraag is of er een positieve relatie bestaat tussen kosten en rendement. Bovenstaand diagram vergelijkt kostenpremie met de toegevoegde waarde voor ieder van de deelnemende fondsen. Jarenlang onderzoek door CEM wijst uit dat geen empirisch bewijs bestaat voor een positieve correlatie tussen kosten en toegevoegde waarde van een fonds. Idealiter, hoe meer je betaald (kostenpremie) des te beter de fondsprestatie (toegevoegde waarde). Indien dit het geval was zou een opwaartse trend zichtbaar zijn in bovenstaand diagram. Dit is niet het geval. Uit deze analyse blijkt dat slechts in een beperkt aantal gevallen hoge kosten kunnen worden verantwoord door een hoge toegevoegde waarde. Dit benadrukt het belang van kostenbenchmarking voor pensioenfondsen.

2013 CEM Benchmarking Inc. Pagina 29