Z

Pomza, ak renkli, boluklu, sngerimsi, volkanik olaylar neticesinde olumu, kimyasal ve fiziksel etkenlere kar dayankl, gzenekli, silisli volkanik bir kayatr. Oluumu srasnda, bnyedeki gazlarn bnyeyi ani olarak terk etmesi ve ani souma sonucunda, makro lekten mikro lee kadar boluklu yap sergilemektedir. Gzeneklerin genelde birbirinden bamsz olmas sonucunda geirgenlii dk, s ve ses yaltm yksektir. Ay zamanda ok dk younluu sebebiyle inaattan otomotiv sektrne kadar deerli bir hammadde olarak deerlendirilmekte ve lkemize 20-25 milyar dolar civarnda girdi salayabilecei dnlmektedir. Anahtar Kelimeler: pomza,pomza kullanm alanlar,pomzann yaltkan zellii

ABSTRACT
Pumice is a volcanic rock which includes high amount of silisium that lost gases while eruption. By that way it loses gases and has porous and muscler structure. By saving muscler and porous structure from macro type to micro type pumice has insulater specialities. The porouses generally unconnected each other.At the same time having low density makes it a good material from construction to automotive.A new area is founded of pumise day by day and as the experts it is able to have 20-25 billion dolar income if we could realise the value of pumice. Key Words: pumice, alternative uses of pumice, pumice as an insulater

ii

NDEKLER DZN
Z ............................................................................................................................................................. i ABSTRACT .................................................................................................................................................ii NDEKLER DZN ..................................................................................................................................iii EKLLER DZN ........................................................................................................................................ iv ZELGELER DZN ....................................................................................................................................v 1. GR .................................................................................................................................................... 1 1.1. Pomza Nedir? .............................................................................................................................. 1 1.2. Pomza Tarihesi ............................................................................................................................ 1 1.3. Pomza Oluumu............................................................................................................................ 1 2.POMZANIN FZKSEL VE KMYASAL ZELLKLER .................................................................................. 3 3. POMZA OLUUMLARININ SINIFLANDIRILMASI ................................................................................... 4 4. TRKYE POMZA YATAKLARI................................................................................................................ 9 4.1. Nevehir li Pomza Yataklar ......................................................................................................... 9 4.2. Kayseri li Pomza Yataklar .......................................................................................................... 11 4.3. Isparta li Pomza Yataklar .......................................................................................................... 12 4.4. Bitlis li Pomza Yataklar .............................................................................................................. 13 4.5. Van-Ar lleri Pomza Yataklar ................................................................................................... 15 5. POMZANIN MEVCUT VE ALTERNATF KULLANIM ALANLARI............................................................. 16 5.1. naat Sektr............................................................................................................................. 17 5.2. Tekstil Sektr ............................................................................................................................ 20 5.3. Tarm Sektr ............................................................................................................................. 20 5.4. Dier Sektrler............................................................................................................................ 22 5.5. Alternatif Alanlar ........................................................................................................................ 23 6. POMZA LE LGL ARATIRMALAR ..................................................................................................... 26 6.1. Pomza ve Hidrojen Peroksitle Siyanrn Bozundurulmas ........................................................ 26 6.2. Reaktif Mavi 221in Pomza ile Adsorbsiyonu ve Kinetii ......................................................... 26 7. SONU ve NERLER.......................................................................................................................... 27 8. KAYNAKLAR........................................................................................................................................ 28

iii

EKLLER DZN
ekil 1 : Kimyasal Bileenlerine Gre Magmann rdelenmesi ................................................. 5 ekil 2 : Trkiye'deki Pomza rneklerinin Magma Oluumuna Gre Snflandrlmas .......... 6 ekil 3: Volkanik Kayalarn Silika ve Alkali eriklerine Gre Snflama .............................. 7 ekil 4 : Trkiye'deki Pomza Oluumlarnn Silika ve Alkali eriklerine Gre Snflandrlmas ......................................................................................................................... 7 ekil 5 : Nevehir li Pomza Yataklar ( MTA) ....................................................................... 10 ekil 6 : Kayseri li Pomza Yataklar ....................................................................................... 12 ekil 7: Isparta li Pomza Yataklar (MTA) ............................................................................. 13 ekil 8 : Bitlis li Maden Haritas (MTA) ................................................................................ 14 ekil 9 : Ar li Pomza Yataklar (MTA) ............................................................................... 15 ekil 10 : Van li Pomza Yataklar (MTA) .............................................................................. 15 ekil 11 : Pomzann Elektron Mikroskopta Yapsnn Grnts ....................................... 18 ekil 12 : Pomzann Elektron Mikroskopta Yzeysel Grnts ............................................ 18 ekil 13: Pomza Kullanlarak Topraksz Tarm Uygulamas ................................................... 21 ekil 14 : Pomza Sabunu .......................................................................................................... 22 ekil 15 : Nemlendirilmi Pomza Kullanlarak Boyal Yzeylerin Basnl Pskrtme Yntemiyle Kaznmas ............................................................................................................. 23 ekil 16 : Basnl Pskrtme Yntemiyle Pomza Kullanlarak Yzeylerin Temizlenmesi ... 23 ekil 17 : Pomza Agregas ve XPS Malzemesi Kullanlarak retilen Hafif Duvar Blou ..... 24

iv

ZELGELER DZN
izelge 1 : Pomzann Kimyasal Bileimi ................................................................................... 3 izelge 2 : ncelenen Pomza Yataklar ...................................................................................... 6 izelge 3 : Trkiye Pomza Yataklar ......................................................................................... 9 izelge 4 : Nevehir Pomza Yataklarnn Genel Kimyasal Bileimi ....................................... 10 izelge 5 : Nevehir Pomza rneklerinin Porozite Deerleri ................................................. 11 izelge 6 : Kayseri Pomza rneklerinin Porozite Deerleri ................................................... 11 izelge 7 : Kayseri-Hac Ada Pomza Yataklarnn Kimyasal Bileimi ................................... 12 izelge 8 : Van-Erci-Hataukuru Pomza Yataklarnn Kimyasal Bileimi ............................ 16 izelge 9 : Normal Beton ve Pomza Agregal Beton Basn Dayanm Testleri ...................... 19

1. GR
1.1. Pomza Nedir?
Pomza, ak renkli, boluklu sngerimsi, volkanik olaylar neticesinde olumu, kimyasal ve fiziksel etkenlere kar dayankl, gzenekli, silisli volkanik bir kayatr. Oluumu srasnda, bnyedeki gazlarn bnyeyi ani olarak terk etmesi ve ani souma sonucunda, makro lekten mikro lee kadar boluklu yap sergilemektedir. Gzeneklerin genelde birbirinden bamsz olmas sonucunda geirgenlii dk, s ve ses yaltm yksektir.(Gndz vd 2001)

1.2. Pomza Tarihesi

Pomza talyan kaynakl bir kelimedir, ngilizce pimice, Almanca bimsstein, Franszca pierre ponce, Portekizce pomice ve Brezilyada pedra olarak adlandrlr. lkemizde ise pomza, ponza, topuk ta, snger ta gibi adlandrlmalar yaplr.(zkan vd 2001) Pomza Hristiyanlktan nce Yunanlar ve daha sonra Romallar tarafndan kullanlmtr. Pomzaya MS 1.yyda yaam Romal mimar Vitruviusun mimari zetinde rastlanmaktadr. Pomza Romallar dneminden kalan birok eserde kullanlmtr. Termal banyolar ve tapnaklarn yapmnda pomzaya rastlanmaktadr. Roma Panteonunun kubbesinin yapmnda ve Ayasofyann kubbesinde kullanlmtr.(Gndz vd 2005)

1.3. Pomza Oluumu

Asidik magma, bazik magmaya gre daha viskozdur ve yksek silis ierir. Bazik magmann sv olduu artlarda asidik magma kat olabilir. Bu nedenle volkanik aktivitelerin durduu dnemlerde magma ak da durarak asidik kaya ktleleri oluur. Volkanik baca iinde tkanma sonucunda doal basn birikimleri oluur. Bu olay bir volkann genel karakteristiini sergiler. Basncn artmasyla asidik malzemeyle birlikte gazlar byk patlamalar eklinde bacadan pskrmeye balar.Ani basn serbestlemesi ani genlemeleri oluturur.Bylece uucu bileenler ani olarak kaar ve geriye kalan malzeme atmosfere temas eder etmez sour.Pomza oluumunu kontrol eden faktrler (zkan vd 2001) Pskrme sresi Ara sreler Magmadaki erimi gaz miktar Pskren malzemenin souma zamandr.
1

Bu ekilde pomza volkan bacalarndan itibaren,hava akmnn da etkisiyle eski yzey ekline uygun olarak depolanr.Bu udumda %1-3 orannda andezit,trake- andezit,bazalt,obsidyen gibi volkanik kaya paralar bulunabilir. Pomzann tanma mekanii: Dme (Buluttan kelme) ile ylma Frlatma ile ylma Akma ile ylma eklindedir.(zkan vd 2001)

Dme ile ylmada snflandrma iyi bir deiim gstermekte, tane byklkleri de dar aralklarda kalmaktadr. Pomza oluum tabaka kalnlklar ok ince olup,cm-dm cinsinden ifade edilmektedir.Ayrca,tabaka kalnlklar tepelerde ve dzlklerde ayn kalnl gstermektedir.Frlatma ile ylma eklinde ise, bir biri ierisinde itilmi tabakalar ve arada bazaltik kaya sokulumlar ile arpma, patlama etkisinde paralanma, skma gzlemlenir. Akma ile ylmada olumu tabakalarda masif strktr yaps, tabakalarda kt ayrma ve boyut snflamas yok denecek kadar az grlr.(zkan vd 2001)

2.POMZANIN FZKSEL VE KMYASAL ZELLKLER

Pomzann gzenekleri genellikle birbirinden bamszdr. Gzenekler makro lekten, mikro boyuta kadar saysz miktarda olup cams yapda blmeyle birbirinden ayrlmtr. Bu yzden hafif, younluu dk, yaltm zellii gsteren ve su stnde yzebilen bir yap sergilemektedir. Mohs sertlik skalasna gre 5,5-6 sertlik deerine sahiptir. Pomza sahip olduu konkoidal yapsn mikron boyutuna kadar kltldnde bile korumaktadr. Bu pomzaya fiziksel andrc zellik kazandrmaktadr. Pomza ta agregas yaklak olarak %70 boluk iermektedir.(Gndz vd 2001 )

izelge 1 : Pomzann Kimyasal Bileimi(zkan vd 2001)

BLEEN
SiO2 Al2O3 Fe2O3

CaO MgO
Na2O+ K2O TiO2

SO Cl

ERK (%) 65-75 13-15 1-3 1-2 1-2 7-8 Eser Eser Eser

SiO2 ierii pomzaya andrc zellik salamaktadr. elii bile andracak kimyasal zellik sergileyebilmektedir.Al2O3 ierii ise atee ve sya kar dayankllk kazandrr.Na2O,K2O tekstil sektrnde reaksiyon zellikleri veren bileimler olarak bilinmektedir.Fe2O3 ise pomzann sertliini drr. Pomzann ierisine tf ve yabanc malzemelerin girmesi pomzann kalitesini drr.(zkan vd 2001)

3.POMZA OLUUMLARININ SINIFLANDIRILMASI

Birok aratrmac tarafndan yaplan almalarda, kayalar farkl ekillerde snflandrlabilmektedir. Balcalar: Minerolojik Snflandrma Kimyasal Snflandrma Dokusal Snflandrma Doada Bulunu ekillerine Gre Snflandrma Renk ndisine Gre Snflandrma Feldspat ndisine Gre Snflandrma (Uz 1987) Pomzann nitelik olarak snflandrlmasnda en yaygn olarak kullanlan Kimyasal Snflandrma eklidir. Kayacn kimyasal analizi sonucu elde edilen elementlere gre, kayacn kimyasal bileimini tanmlayarak, oluum, magma serileri ve kaya serilerini tanmlamaya yaramaktadr. Bu zellik yap, seri ve mineralojik bileimi hakknda bilgi vermez fakat yardmc yntemlerle mineralojik bileimle ilgili tespit yaplabilir.(Uz 1987) Bir kayacn kimyasal analizi eitli oksitlerin yzde orann ifade eder. Bunlar SiO2,Al2O3,Fe2O3,FeO,Na2O,K2O,CaO, MnO,TiO2,H2O ve CO2dir.En yaygn olarak kullanlan SiO2 ieriine gre yaplan kimyasal snflandrmadr. Esas olarak alnan silika ierii dier oksitlerin de deiim gstermesine neden olmaktadr. (Uz 1987) Bu anlamda %66dan fazla SiO2 ieren kayalar asidik kayalar %66-%52 SiO2 ieren kayalar ntr kayalar %52-%45 SiO2 ieren kayalar bazik kayalar olarak snflandrlr.

(Gndz, vd 2001) Pomza oluumlar asidik ve bazik olarak iki grupta ele alnr. Asidik pomza oluumlar 0,5-1 gr/cm3 younluunda, bazik pomza oluumlar ise 1-2,2 gr/cm3 younluk deerleri arasndadr. (Gndz, vd 2001) Pomza oluumlarnn orijinini kimyasal bileimlerine gre tanmlayabilmek ve bir biri ile mukayese etmek mmkn hale gelmektedir. Pomzay oluturan magmann oluum ekillerine gre bir deerlendirme yaplabilmektedir. L.Ritman 1976da Pomzann oluum ve kimyasal bileimine eitlik 1.1 ve eitlik 1.2ye gre bir snflama oluturmutur. Magmann kimyasal
4

bileiminde bulanan, Silis, Sodyum, Potasyum, Alminyum ve Titanyum oksitlerine gre bir deerlendirme kriteri tanmlanmtr. Kratonik, Orejenik ve Alkali olmak zere magma 3 ana grupta ele alnmtr.(Gndz vd 2001)

(E 3.1)

(E 3.2) Eitlik 3.1.Silika, sodyum ve potasyuma gre bileen,%

Eitlik 3.2.Alminyum, sodyum ve titanyuma gre bileen,%

ekil 1 : Kimyasal Bileenlerine Gre Magmann rdelenmesi (Ritman1976)

5

Dnyadaki pomza oluumlarn byk ounluu kratonik magma kkenlidir.

ekil

Trkiye'deki

Pomza

rneklerinin

Magma

Oluumuna

Gre

Snflandrlmas(Gndz, vd 2001)

izelge 2 : ncelenen Pomza Yataklar

KAPADOKYA PONZ PBI PONZ PBII PONZ PBm NDE PONZ NGI PONZ NGII KAYSER PONZ PGI PONZ PGII VAN PONZ VNI PONZ VNII ISPARTA ISP GLC ISP GLN

Trkiyede Isparta civarndaki pomza oluumlar ile, Van civarndaki pomza oluumlarnn, alkali kkende olduu, dier magma kkenlerinin kratonik olduu gzlemlenmektedir. Pomza oluumlarnda irdelenebilecek dier bir konu ise, kayacn silika ve alkali ieriklerine gre yaplan snflamadr.

ekil 3: Volkanik Kayalarn Silika ve Alkali eriklerine Gre Snflama ( Gass vd 1973)

ekil 4 : Trkiye'deki Pomza Oluumlarnn Silika ve Alkali eriklerine Gre Snflandrlmas(Gndz vd 2001) Dnyadaki pomza oluumlar byk bir ksm, petrografik adan riyolotik kaya kapsnda, dier nemli ksm ise, dasidik kaya yapsnda bulunmaktadr. Bununla birlikte, oluum ve bulunu mekanizmasna gre, trakitik ve traki- andezitik kaya yapsnda bulunan pomzalar da grlebilmektedir. (Gndz vd 2001)

Trkiyede Kapadokya blgesinde bulunan pomzalarn riyolotik, Kayseri civarnda bulunan pomza oluumlarnn dasidik zellikte olduu saptanmtr.Dasidik kaya yapsndaki pomzalar daha dk birim hacim arla ve daha ok boluklu yapya sahiptir. Buna bal olarak daha dk s iletkenlik deerine sahiptir.Dasidik karakterdeki pomza oluumlar daha fazla boluklu yap gstermekle birlikte, dasidik pomzalarn kapal boluk oranlar daha dktr. Pomzann kapal boluklarnn yksek olmas, kapal boluklardaki su ve havann tutulmas ve uzun sre atlamamasna bal olarak daha dk yaltm deerli elde edilmesine sebep olacaktr. Endstriyel anlamda malzemelerin kalitesine malzemenin doluluu etki etmektedir. Doluluk, malzemenin boluklu birim hacim arl ile, boluksuz birim hacim arl arasnda olan oran eklinde ifade edilir. Dier taraftan boluk oran arttka malzemenin mukavemeti azalmaktadr. Ayca boluklarn devaml olmas, su ve buhar geirimliliini de arttrmaktadr.(Gndz vd 2001)

4. TRKYE POMZA YATAKLARI

izelge 3 : Trkiye Pomza Yataklar(Kse vd 1997)

YER Nevehir-Avanos-Urgp Kayseri-Talas-Tomarza Bitlis-Tatvan Bitlis-Ahlat Van-Erci-Kocapmar Dier Toplam

REZERV ( m ) 400.412.834 724.651.251 1.100.000.000 210.000.000 154.625.000 24.286.000 2.613.975.085

TR
Gr+Muh Gr+Muh Grnr Gr+Muh Gr+Muh Gr+Muh+Mm Gr+Muh+Mm

M.T.A nn verilerine gre Trkiyede toplam,grnr,muhtemel ve mmkn rezerv miktar 2.6 milyar metrekp civarndadr.Pomza rezervleri Orta Anadolu ve Dou Anadoluda toplanmaktadr. Petrografik zelliklere gre Nevehir blgesi riyolotik, Kayseri blgesi dasidik kaya yaps gstermektedir. Bitlis ve civar ile ilgili henz yeterli aratrmalar yaplmamtr.

4.1. Nevehir li Pomza Yataklar

ekil 5 : Nevehir li Pomza Yataklar (Nurlu,2010) Nevehir merkezinin Gney ve Gney Dou blgesinde younlaan pomza yataklarnn M.T.Ann 45462 nolu maden jeolojisi raporunda cevherleme ya Kuvarterner olarak verilmitir.Cevherin dokusu ile tutturulmam taneler halinde olduu ve renginin beyaz,kirli beyaz olduu tesbit edilmitir.Ortalama birim hacim arlk 0.8 gr/cm3 olarak belirlenmitir.Paleotopografyaya uyumlu tablams yap gsteren yataklanma, dzensiz geometri sunar. Cevherli zonun ortalama kalnl 3m civarndadr.(etin 1993) izelge 4 : Nevehir Pomza Yataklarnn Genel Kimyasal Bileimi(etin 1993)
BLEEN %
SiO2 Al2O3 Fe2O3

CaO
Na2O

ERK % 68.5-71.0 13.8-14.5 1.50-2.40 0.9-1.6 3.75-4.35

10

izelge 5 : Nevehir Pomza rneklerinin Porozite Deerleri(Gndz vd 2001)

Boyut Aral
(mm)

Grnr
Porozite (%)

Gerek
Porozite (%) 89.17

Doyma
Derecesi

(%)
60.55

>32 16-32
8-16

86.81 75.08
65.71

80.41
73.62

57.33 53.44 48.41

42.79

4-8
2-4

59.82
56.51

69.36
67.00

1-2
0.5-1 0.25-0.5

54.75 53.85 53.37

65.75 65.11 64.76

37.23 32.08 27.53

4.2. Kayseri li Pomza Yataklar

Erciyes Dann volkanik aktiviteleri st Miyosenden balayarak Kuvarterner kadar uzanr. Erciyesin en yeni parazit konilerinin cruflarndan oluan tepelerin oluumu tarihi alara dayandrlmaktadr. Fakat hakiki balang bilinmemekle beraber riyolotik tflerin en eski rn olduu kabul edilmektedir.(Ark 1979)

izelge 6 : Kayseri Pomza rneklerinin Porozite Deerleri(Gndz vd 2001)

Boyut Aral (mm) Grnr Porozite (%) Gerek Porozite (%) Doyma Derecesi (%)

>32 16-32

54.90 51.72
48.51 45.34

72.12 68.73
65.28 61.88

81.95 78.47 74.71

70.48

8-16 4-8

2-4 1-2
0.5-1 0.25-0.5

42.12 38.89
35.68 32.46

58.44 54.99
51.59 48.14

62.58 60.52
54.49 47.68

11

ekil 6 : Kayseri li Pomza Yataklar (Dalyar,2010) izelge 7 : Kayseri-Hac Ada Pomza Yataklarnn Kimyasal Bileimi (Ark 1979)
BLEEN %
SiO2 Al2O3 Fe2O3

CaO
Na2O

ERK % 63.62 14.50 3.84 2.48 3.34

Kayseri, Baakpnar Ky, Haci Ada mevkiinde yaplan raporlama almalarnda 15m kalnlk tespit edilmitir. Genel olarak Kayseri blgesi yatak kalnlklar 2.5-5 m civarnda seyretmektedir. Gevek birim hacim arlk 500kg/m3,younluk 1,5 g/cm3tr. (Ark 1979)

4.3. Isparta li Pomza Yataklar

12

ekil 7: Isparta li Pomza Yataklar (Paker,2010) Isparta ili pomza yataklar oluumlarna gre trakitik, traki-andezitik yap sergilemektedir ve alkali magma kkenlidir. Yrede yatak kalnl 6m civarndadr. Farkl boyutlarda, ynta eklinde ve gevek dokulu olarak olumulardr. Pliyosen yal olduu dnlen volkanizma etkinliini birok safhada srdrmtr. (Kucu vd 1999)

4.4. Bitlis li Pomza Yataklar

13

ekil 8 : Bitlis li Maden Haritas (Grler,2010)

Nemrut Volkannn gney dousunda st seviyede 5cm ile 3 cm apl taneler 2 m kalnlk gstermektedir. Gri, sarms beyaz renkte bulunmaktadr. Alt seviyelerde 1mm apl taneler beyaz,gri renkte 3m kalnlk sergilemektedir.Miyosenden kuvarteenere erpsiyonlar meydana gelmitir.Karagz Tepe mevkiinde kalnlk 20 metreye kadar kmaktadr.Ahlat merkezde pomzann eski zamanlardan beri hafif yap ta olarak kullanldna dair rnekler grlebilmektedir.(ener 1976)

14

4.5. Van-Ar lleri Pomza Yataklar

ekil 9 : Ar li Pomza Yataklar ( Kumtepe,2010)

ekil 10 : Van li Pomza Yataklar ( Kucu,2010)

15

M.T.Ann raporlamalarnda Van ve Ar illeri birlikte incelenmitir.Blgedeki geni yeryz ekillerini volkanik rlyefler oluturur.Volkanlarn Neojen ve 4.zamanda (Neojenin devam) tekil ettikleri kabul edilir.Paleozoikten kuvarternere deiik jeolojik yaylma ve litolojideki formasyonlarn varlndan sz edilir.0.3-9m arasnda tabakalanmalar grlr.Volkanik faaliyetler sonrasnda muhtelif tanmalar ile yataklanmalar oluur.Bu yataklarda alan akarsu vadileri ile gle tanan ve gl kysndaki yataklardan kopan paralarn tanmas ve gl kysndan kopan paralarn tanmas ile Van Glnn evresinde pomza depolanmas olumutur.(Takn 1977) izelge 8 : Van-Erci-Hataukuru Pomza Yataklarnn Kimyasal Bileimi(Takn 1977)
BLEEN %
SiO2 Al2O3 Fe2O3

CaO
Na2O

ERK % 68.89 12.80 2.04 1.24 2.64

16

5. POMZANIN MEVCUT VE ALTERNATF KULLANIM ALANLARI Pomza gzenekli yaps, hafiflii sayesinde inaat sektrnde hafif yap elemanlar ve yaltm zellikli malzeme retiminde kullanlmaktadr. Pomzann ana kullanm alanlar inaat ve tekstil sektrdr. Son zamanlarda yeni kullanm alanlar doan pomza alternatif olarak tarm, kimya, otomotiv, savunma sanayi ve dier endstriyel sektrlerde kullanlmaktadr. Pomzann kullanm alanlar zetle: naat Tekstil Kimya Tarm Dier Endstriyel ve Teknolojik Alanlar olarak sralanabilir (Gndz 1998)

5.1. naat Sektr Pomza inaat sektrnde balca; hafif beton, ap betonu, tamir ve tarama betonu,mireral beton katks,deme plakas,s yaltm levhas,ses yaltm levhas,rg harc,izolatif sva,akustik sva,hafif al eleman,serbest yaltm agregas,asmolen,baca tulas,beyzaj blou,lento,kent mobilyas,prefabrik yap eleman ve panel duvar yapmnda kullanlmaktadr. 2011 yl verilerine gre pomzann 500 milyon liralk lke ii hacmi gereklemitir. Pomza tane boyutunda ve pomza kumu olarak 25 kglk paketlerde ve 1 tonluk bigbaglerde satlmaktadr. Fakat pomzadan elde edilen rnlerin eitlendirilmesi durumunda uzmanlar 20-25 milyar dolara kadar kabilecek bir girdinin mmkn olduunu vurgulamaktadr. (Gndz 2011) naat sektrnde bimsblok retiminde kullanlan pomza, park-bahe mobilyalar yapmnda ve parklarda suyun drenajnda kullanlmaktadr. 100 mikrondan byk gzenekler havalandrma ve drenaj salamaktadr.100-30 mikron aras gzenekler suyun hzl iletimini (klcallk) salarken 30-3 mikron aras gzenekler su tutmay salar. ekil 1de boluklu i yaps ve da ak boluklar gzlenebilmektedir. ekil 2de ise pomzann cams dokusu ve birbirinden bamsz yaps gzlenmektedir.(Bentz vd 2004)

17

ekil 11 : Pomzann Elektron Mikroskopta Yapsnn Grnts ( Bentz vd 2004) .

ekil 12 : Pomzann Elektron Mikroskopta Yzeysel Grnts ( Bentz vd 2004.)

Hazr beton retiminde, betonun birim hacim arln drmek ve buna bal olarak yapya binen ykleri azaltmak, maliyeti drmek hedeflenmektedir. Pomzadan beton imali konusu
18

aratrlm yap tayc panolarda pomza agregal betonlarn birim arlk 1-1.2 t/m3 ve dayanm 10-15 N/mm2 olarak llmtr. Kullanmn en nemli yarar s iletkenliinin ok dk olmasdr.(3 kcal/m2/saat/C)Normal beton birim hacim arlklar 1.5t/m3,dayanmlar ise 30 N/mm2 civarndadr. Fakat pomza agregasnn optimal deeri hesaplanarak daha dk birim hacim arlkl, daha dayankl beton retimi mmkndr.Birim hacim arl 1.7-1.9 t/m3 ve dayanm 50 N/mm2 olan sanatsal yaplar ina edilebilmektedir.Pomza,pluzonik zellii sayesinde hazr betonda aa kan Ca(OH)2 ile tepkimeye girerek beton dayanmn dren kalsiyum hidroksit etkisini ortadan kaldrmaktadr.Bu yolla beton dayanm artmaktadr.Ayrca pomza dier beton agregalarn fiziksel olarak tme ilevi de grr.Pomza ortalama %5 orannda hazr beton agregas olarak kullanlr.(zkan vd 2001) izelge 9 : Normal Beton ve Pomza Agregal Beton Basn Dayanm Testleri(Akka vd 2010) Basn Dayanm Birim Arlk (Mpa) Karm No (kg/m3) 7 Gnlk 28 Gnlk NB 22 24 2700 PAYHB 27 29 2200 NB:Normal Beton-PAYHB:Polimer lif ilaveli pomza agregal hafif beton Pomza agregal betonlarn ekme dayanm, normal betonlara yakn deerlerdedir fakat bu deer kuru havalarda nemli lde azalr. Ani elastise modl normal betonun yars kadardr.Bu hafif beton kirilerinin normal betona gre daha fazla sehim yapacan gsterir.Pomza agregal betonlarn scaklk genleme katsays normal betondan %25 daha dktr ve normal betona gre scakla kar daha dayankldr.Normal betona gre 5-6 kat daha iyi s yaltm zellii gsteren pomza agregal betonlar genleme katsaylarnn dk olmas dolaysyla da yangna kar daha dayankldr. (Akka vd 2010) Donmaya kar daha dayankl olan pomza agregal betonlar kn beton dkmnde prizlenmeden kaynaklanan sy daha fazla muhafaza ederek avantaj salar. Pomza agregal betonlarn anma dayanm daha fazladr. Normal betonlara gre 2 kat korozyona dayankldr. Ayrca deniz suyuna kar dayanm sayesinde sahil yerleimlerinde tercih edilen yap elemandr. Dinamik etkiler bakmndan analiz edildiinde, pomza agregal betonda dalga yaylm hz normal betonunkinden %25 daha dktr. Titreimleri daha az iletir ve ok emici zellii vardr. ok emici zellii ve normal betona gre %40 daha fazla snme ekil deitirme zellii sayesinde depreme kar daha dayankl yaplarn retiminde nemli bir hammaddedir. Ayrca pomza agregal betonlardan ve duvar bloklar gibi hafif yap elemanlarndan ina edilen yaplar da toplam ykn azalmasyla kullanlan elik miktar da azalmakta, hem statik adan daha gvenli hale gelmekte hem de maliyet azalmaktadr.
19

5.2. Tekstil Sektr Pomza tekstil sektrnde kot tamalamada yaygn olarak kullanlmaktadr. Ayrca Na20-K2O kimyasal reaksiyon vermesiyle kimya ve tekstil sektrnde boya endstrisinde kullanlmaktadr. Pomza kuman aartlmas, renginin almas ve kuman yumuatlmas amacyla kullanlr ve ciddi bir kullanm alan oluturur. Tekstil sektrnde kullanlan pomza: Orta sertlikte olmal ve krlmadan ezilmelidir Yapsnda pomzadan sert ierik olamamaldr Yabanc madde iermemeli, FeO, K20 ve Na20 deerleri istenilen oranda olmaldr Kuru, yksek poroziteli ve yuvarlatlm olmaldr. Beyaz rekte ve suda belirli sre yzme kabiliyetinde olmaldr Kot talamada ortalama 0.5kg/giysi miktarnda pomza tketilmektedir. (zkan vd 2001)

5.3. Tarm Sektr Tarm sektrnde pomza yaygn olarak kullanlmaktadr. Pomza ierisine ald suyu uzun sre tutma ve bitki ihtiyalarna gre ayarlama zellii sayesinde kurakla kar uygulama alan oluturmakla beraber yaygn olarak kullanlmamaktadr. Buharlamann ok fazla olduu srail, Kuveyt gibi lkelerde kullanlan yntem yastklamadr. Toran belirli bir seviye serilen pomza rts zerine toprak serilmekte alttan verilen su pomza sayesinde tutulmakta ve bitki kklerine dorudan ulatrlmaktadr. Bu sayede daha az su harcanmakta ve buharlama minimize edilmektedir.Pomza tarm ilalarnn toz halinde kullanlmasnda tayc eleman olarak ilev grmektedir. Ayrca gbre imalinde topraklanmay nleyici olarak kullanlr.(zkan vd 2001)

20

ekil 13: Pomza Kullanlarak Topraksz Tarm Uygulamas (www.agrolava.com) Pomza doal bir hdrokltr malzemedir. erisinde bulundurduu suyu ortam artlarna ve bitki ihtiyalarna gre ayarlayabilmektedir. Bu anlamda topraksz tarm alannda kullanlmaktadr. Hollanda, sve, Japonya ve srail bu konuda nc lkeler konumundadr. Ayrca sv gbre kullanm sz konusu olduunda, gbre kaybn engellemede ve gbrenin su kaynaklarna karmasn engellemede kullanlmaktadr.(zkan vd 2001) Pomzann topraa salad avantajlar: Gzenekli yaps sayesinde suyu iinde tutuyor ve buharlama olmuyor, bikiye uzun sreli su salyor Sulama periyodu azalyor yzde 70 orannda su tasarrufu salyor Gzenekli yaps sayesinde topran havalanmasn salyor norganik olduunda topraa yabanc ot ve hastalk tamyor Ntr (6.6-7.5) oluluyla topran pHn dzenliyor Topraksz tarmda sterilizasyonundan sonra yapsnn bozulmamasyla st ste 6 yl retim olana salyor. (zkan vd 2001)

21

5.4. Dier Sektrler Pomza akustik zellii sayesinde, akustik boya imalinde ve reklaktr retiminde kullanlmaktadr. Estetik mimarisinde hafiflii ve dayankll sayesinde kullanm alan bulmaktadr. Ayrca at ve dekoratif kaplama rn olarak, hafiflii, salaml ve kolay ilenebilirlii sayesinde kullanlmaktadr. Bina temel aralarnda, dk demelerde kulanlanlmaktadr. Pomza asfalt kaplamalarda bitum kusmay engelleyici olarak ve donmaya kar da kullnlmaktadr. Genellikle patlatmaya bile ihtiya duymadan ve kimyasal kullanlmadan karlan pomza ieriinde insan salna zarar verici unsurlar barndrmaz. Bu anlamda filtrrasyon malzemesi olarak kullanlr. me suyunun artlmasnda, meyve sular ve ya artma amal kullanlmaktadr. Ayrca baz kimyasal ve zararl maddelerin absorbsiyonuna ynelik almalar yaplmaktadr. Kimya sektrnde zeolitlerin hidrotermal sentezinde kullanlan pomza, temizlik maddelerinin retiminde andrc, di macununda beyazlatc etki olarak ve ar sanayi yalarn temizlemede pomza sabunu yapmnda kullanlr. Kaymaz tip boyalarda, trafik boyalarnda, przl duvar svalarnda ve akustik ortamlarn oluturulmasnda pomza kullanlmaktadr.(Ergven 2010)

ekil 14 : Pomza Sabunu (www.gojo.com)

22

5.5. Alternatif Alanlar

ekil 15 : Nemlendirilmi Pomza Kullanlarak Boyal Yzeylerin Basnl Pskrtme Yntemiyle Kaznmas(www.yankeefiber.com)

ekil 16 : Basnl Pskrtme Yntemiyle Pomza Kullanlarak Yzeylerin Temizlenmesi (www.yankeefiber.com)

23

Bu yntem tarihi eserlerin restorasyonunda yaygn olarak kullanlmaktadr.

2010 ylnda kurulan ve inovatif bir rn gelitiren zoduo firmas rettii hafif blok elemanlar sayesinde, mantolama ihtiyac duymadan daha yksek izolasyon deerleri salamaktadr. Amerikada 3 dalda Yeil evre dl alan rn, pomzann hammadde olarak satlmasnn yannda eitlendirilerek ve inovasyon salayarak aratrlmasnda ne derece deer katabileceini gzler nne sermektedir.

ekil 17 : Pomza Agregas ve XPS Malzemesi Kullanlarak retilen Hafif Duvar Blou (www.izoduo.com.tr)

Salk sektrnde basit anlamda topuk ta olarak kullanmndan, DNA ekstraksiyonuna kadar kullanm alan olan pomza zerine yaplan almalar devam etmektedir. Kanser ilalarnn hedef hcreye etki edebilmesi ve etken maddenin tanmas iin nanateknoloji imknlarndan yararlanlarak pomzann kullanlabilirlii aratrlmaktadr.(Ergven 2010) Pomza kuyumculuk, cam, metal ve plastik sanayinde andrc olarak, elektronik devre ve ciplerin retiminde ve hassas temizleme malzemesi olarak kullanlmaktadr. Yol tutucu kaymaz tip oto lastiklerinde, seramik malzemelerin sr tabakalarnda kullanlr. .Yksek yaltm zellii sayesinde savunma sanayinde kimyasal saldrlara kar kullanlabilirlii aratrlmaktadr.Ayrca yksek izolasyon zellii ve hafiflii sayesinde
24

deniz aralarnda yaltm maddesi olarak kullanlabilirlii aratrlmaldr. Ayrca otoyol kenarlarnda yaltm eleman retiminde kullanlabilir. Pomza: Yiyeceklerin hijyenik ortamda koruma amal, geirgen film retiminde Hijyenik saklama kab retiminde Polimer dolgulu fast-food paketleme malzemesi retiminde Silikondioksit imalinde Gaz geili ve sv tutulu agregalarn retiminde Emprenye edici malzeme retiminde Konsolidasyona msait inaat alanlarnn zeminlerinin iyiletirilmesinde ve su drenajnda Granler nem emici ve geri verici malzeme olarak Granler ve monolitik formlarda silikon kaplamalarn imalinde ve gelitirilmesinde Protein emici malzeme retiminde Yazc mrekkebi imalinde PVC kaplamada dolgu malzemesi olarak Uzay teknolojinde yksek sya dayankl seramik ve kabin cami imalinde Otomotiv sanayinde s ve ses yaltmnda dolgu malzemesi olarak kullanm aratrlmaktadr.(Gndz 2001 ile Ergven 2010dan derlenmitir)

Endstriyel anlamda sanayinin kullanabilecei bir rn haline getirmeye ynelik almalar devam etmektedir. zellikle ar vastalarda ve i makinelerinde s ve ses izolasyonu ve st snf aralarda sessiz i mekan aray pomzann kullanlabilirliini dndrmektedir.. Ayn zamanda bu zellikleri salarken iletim maliyetlerini arttracak bir unsur olan arlktan kanlmaldr. Bu anlamda son derece hafif bir zellikte olan pomza aratrlmas nemli bir hammadde haline gelmektedir

25

6. POMZA LE LGL ARATIRMALAR 6.1. Pomza ve Hidrojen Peroksitle Siyanrn Bozundurulmas Bu almada bakr kaplanm pomza rnekleri ve hidrojen peroksit kullanlarak siyanrn bozundurulmas hedeflenmitir. Orjinal pomza rneklerinin, siyanr, uyumsuz yzey ilikileriyle sudan ok az miktarlarda giderebildii fakat bakrla kaplanan pomzalarn bakr kaplanmasyla, peroksit oksidasyonu sayesinde hem giderim kinetiinin hem de nihai gideriminin artt saptanmtr. Siyanr nihai giderimini pomzann spesifik yzey alannn belirledii ortaya kmtr. Pomza gibi hafif, ucuz, kolay bulunabilen, doal, gzeneklerin bakrla kaplanp heterojen fazda katalizr olarak peroksit gibi oksidantlarla solisyondan siyanr gideriminde kullanm, srekli akl, tam karml veya sabit yatak reaktr konfigrasyonlarnda etkili bir proses olabilecei vurgulanmtr. Bu yeni yaklam znm bakr uygulanan konveksiyonel proseslerdeki metal giderim problemlerini ortadan kaldrabilir niteliktedir.alma sonularnda pomza dozunun artmas,nihai giderim hz ve giderim miktarn arttrmtr.Sabit peroksit dozunda,pomza dozunun artmasyla,nihai giderim hz ve miktarnn artt tespit edilmitir.Bu bulgu,doal pomza tanelerinin bakr kaplanmasyla suda heterojen bir katalizr grevi grp,peroksitle birlikte siyanr giderdiinin gstermektedir.(Kitis vd 2005)

6.2. Reaktif Mavi 221in Pomza ile Adsorbsiyonu ve Kinetii Bu almada tekstil boyas olan Reaktif Mavi 221in pomza ta ile kesikli adsorpsiyonu incelenmitir. pH, kartrma sresi, adsorbent partikl bykl ve miktar sabit tutulurken scaklk ve boya deriimi deiken parametreler olarak seilmitir. 7,0 pH deerinde, 0,59 mm partikl byklnde, 2,00 g adsorbent miktarnda ve yaklak 1,5 saatlik kartrma sresinde tespit edilen adsorplama kapasiteleri 8x10-4 M boya deriimi iin 293 K, 318 K ve 333 K scaklklarda srasyla 36,60 mg/g ve 47,90 mg/g ve 54,20 mg/g dr. Adsorpsiyon verilerinin Langmuir izotermine daha fazla uyum gsterdii ve termodinamik parametre sonularnda adsorpsiyonun endotermik ve kendiliinden olduu tespit edilmitir. Adsorpsiyon kinetik verilerinin sahte ikinci dereceden kinetie uyum gsterdii sonucuna varlrken evre dostu, kolay bulunabilen ve ucuz adsorbent kullanlarak ekonomik bir proses elde etmenin yan sra boyada byk lde renk giderimi salanmtr.(Aksu 2010 )

26

7. SONU ve NERLER Her geen gn yeni bir kullanm alan doan pomza, aratrlmas ve deerlendirilmesi gereken bir kaynaktr. Her endstriyel hammadde sempozyumunda gndeme getirilen pomza, deerlendirilmeyi bekleyen ve mevcut durumdan ok daha fazla kazan salayabileceimiz bir kaynaktr. Anadoluda baz pomza yataklar yanl kullanmlardan dolay yabanc maddelerle kartrlm ve kullanlamaz hale gelmitir. ncelikle mevcut yataklarn belirlenip, koruma altna alnmas ve iletilmeye almas gerekmektedir. Pomza, iletilmesi dier kaynaklara nazaran daha kolay ve ucuz olarak nitelendirilebilir. Fiziksel yollarla, kimyasal kullanmna gerek duyulmadan elde edilmekte ve doaya verilen zarar en alt dzeyde bulunmaktadr. Pomza arama aamasnda EDden muaf tutulmakta iletimi sz konusu olduunda ilgili mevzuat uygulanmaktadr. Pomzann sanayi sektrnde kullanlabilmesi iin, pomza kaynakl yaltm plakalar yaplmas amalanmakta ve sanayiciler tarafndan bu ynde aratrmalara arlk verilmektedir. Mcevher cilalama, devrelerin temizlensi gibi alanlarda kullanlan 370 gramlk andrc pomza paketleri 30 USDdan satlmaktadr.(Bims Sanayiciler Dernei 2006)Pomza ierikli baz kremler (2-3gr) 35 USDlk etikete sahiptir. Bu dorultuda pomza bims retimine mahkm edilemeyecek kadar deerli bir kaynak haline gelmektedir. Hafiflii dikkate alndnda yaltm malzemesi olarak deniz aralarnda kullanlabilirliinin aratrlmas gerektiini dnyorum. zellikle riyolotik pomzalarn yaplarn slak zeminlerinde, gzeneklerin kohezyonu sayesinde su iletiminde kullanlabilir olacan dnmekteyim. Pomza ile ilgili ana sorun pomza agregasnn balanmas olarak grlmektedir. Bu anlamda Ca(OH)2 gibi reaksiyon verebilecei bileimler kullanlabilir dncesindeyim. Sleyman Demirel niversitesinde kurulan pomza aratrma merkezi pomza ile ilgili almalarda bulunsa da, pomza ile ilgili yeni rn ortaya karmak adna aratrma yaplacak yeni merkezler kurulmas gerekmektedir. Son zamanlarda pomza reticisi olan talya ve Yunanistann Trkiyeden pomza ithal etmesi hem pomzann nemini vurgulamakta hem de kaynaklar tkelme noktasna gelen lkeler karsnda Trkiyenin dier rezervlerinde yapmas gerektii gibi statejik admlar atmas gerekmektedir.

27

8. KAYNAKLAR Akka A. Alparslan L. Byiit C. 2010 Katkl Hafif Betonlarn Basn Dayanm zellikleri 12.s Aksu A.Murathan A.Koyiit.2010 Gazi niversitesi Mh.Fak. Cilt 26 No.4 Ark A. 1979,Kayseri li Develi Pomza Maden Yata n Ett Raporu, Maden Tetkik Arama Genel Mdrl Ankara,6522 Nolu Maden Raporu, S.7-9 etin M. Nevehir 1993,rgp Aras Pomza Yata Maden Jeolojisi Raporu Maden Tetkik Arama Genel Mdrl Ankara,45462 Nolu Maden Raporu, S.13 Dalyar A.2012. http://www.mta.gov.tr/v1.0/turkiye_maden/il_maden/pdf_2010/kayseri.pdf Ergven S. Pomza tann asfalt yapmnda kullanlmas mmkn m? at izolasyonu olarak avantaj ne olabilir? Filtre malzemesi olarak kullanlsa verimli olur mu? TUBTAK http://biltek.tubitak.gov.tr/merak_ettikleriniz//yazici_dostu.php?kategori_id=23&soru Gass I. Smith P.J. Wilson R.C.L. 1973, Understanding the Earth,Open University Set Book S.383 Gndz L. Ylmaz . 2001 Orta Anadolu Pomza Oluumlarnn Endstriyel Olarak Kullanlabilirlik ltleri 17.Ulusal Maden Kongresi ve Sergisi S.217 Gndz L. 1998 Pomza Teknolojisi CLT I, Isparta S.285 Gndz L. ap N. 2005 Pomza Madencilii Endstrisi ve Trkiye Asndan nemi 19.Madencilik Kongresi, zmir, S.397 Gndz L.-A.Rota-A.Hseyin,2001,Trkiye ve Dnyadaki Pomza Karakteristii Analizi 4.Endstriyel Hammaddeler Sempozyumu, zmir, S. 117-179-181-185 Gndz L.2011. http://www.madencilik-turkiye.com/haberler/haberdetay/211

Grler G.2012. http://www.mta.gov.tr/v1.0/turkiye_maden/il_maden/pdf_2010/bitlis.pdf 28

Kumtepe P. 2012. http://www.mta.gov.tr/v1.0/turkiye_maden/il_maden/pdf_2010/agri.pdf Kucu M.Gedikolu A.Isparta-Glck Yresi Pomza Yataklarnn Jeolojik Konumu Akdeniz niversitesi 1999, S.1

M.Kitis, A.Akl,E.Karakaya,N.O.Yiit,G.Civelekliolu, 2005, Pomza ve Hidrojen Peroksitle Siyanrn Bozundurulmas, Madencilik evre Sempozyumu, Ankara, S.99 Nurlu Y.2012 http://www.mta.gov.tr/v1.0/turkiye_maden/il_maden/pdf_2010/nevsehir.pdf

zkan .G. Tuncer G. Pomza Madenciliine Genel Bak 2001,4.Uluslararas Endstriyel Hammaddeler Sempozyumu, zmir, S.201-202-205-206 Paker S.2012. http://www.mta.gov.tr/v1.0/turkiye_maden/il_maden/pdf_2010/isparta.pdf Ritman L.1976,Volcanoes,Orbis Publishing,London UK St E. 2012. http://www.mta.gov.tr/v1.0/turkiye_maden/il_maden/pdf_2010/Van.pdf ener . 1976,Bitlis, Tatvan, Nemrut Da Pomza Yataklar n Raporu Maden Tetkik Arama Genel Mdrl,Ankara,5791 Nolu Maden Raporu,S.9 Takn C. 1977,Van-Ar llerinde Baz Pomza Bims Zuhurlarnn Aratrlmas, Maden Arama Genel Mdrl, Ankara,5816 Nolu Maden Rporu, S.4-7 Uz B. 1987,Petrografi I C4. Magmatik Kayalar, stanbul, S.286

http://www.gojo.com/United-States/Products.aspx
http://www.yankeefiber.com/abrasiveblasting.php

29