ISPITIVANJE SINHRONIH STROJEVA

1 ISPITIVAN!E SINKRONIH STROJEVA................................................................................ 3 ................................................................. 3 1.2 Ispitivanja tokom proizvodnje..................................................................................... 4 1.2.1 Pokus vitlanja .......................................................................................................... 5

1.3.1 Program ispitivanja .................................................................................................. 7 1.3.1.1 Komadna ispitivanja .............................................................................................. 7 1.3.1.2 Tipska ispitivanja ................................................................................................... 7 1.3.1.3 Specijalna ispitivanja ............................................................................................. 8 1.4 Ispitivanja sinkronog stroja u pokusu praznog hoda ..................................................... 8 1.4.1 Valni oblik ems ............................................................................................. ........... 8 1.4.2 Karakteristika praznog hoda ..................................................................................... 9 1.5 Karakteristika ustaljenog (trajnog) kratkog spoja ....................................................... 10 ......... 11 ............ 13 .............. 15 1.8.1 Ben-Esenburgova metoda ...................................................................................... 16 1.8.2 Potieova metoda .................................................................................................... 16 nja gubitaka......................................................................... 17 1.9.1 Gubici u praznom hodu............................................................................................ 17 1.9.1.1 Generatorski postupak ......................................................................................... 18 1.9.1.2 Motorni postupak ................................................................................................. 19 1.9.2 Gubici u kratkom spoju............................................................................................. 20 1.9.3 Metoda zaustavljanja................................................................................................ 21

1. ISPITIVANJE SINKRONIH STROJEVA

Sinkroni generator je tipi ni predstavnik elektri nogstroja velike snage i maloserijske proizvodnje, a u primjeni se naj e susre e kao trofazni generator. S obzirom na velikecij
Prema pogonskomstroju, generatore dijelimo na turbogeneratore, gdje je pogonskistrojparna ili plinska turbina, hidrogeneratore, gdje je pogonskistzroj vodna (hidro) turbina idizelgeneratoregdje je pogonskistroj dizel motor. Prema obliku rotora, dijelimo ih nastrojeve sa cilindri nim rotorom i rotorom sa istaknutim polovima, dok je statorcilindri nog oblika, trofazni.

Slika 1-1 Generatori: a) turbo, b) hidro

U upotrebi su slijede e oznake za krajeve pojedinih namotaja na priklju noj kutiji:

Tablica 1-1 Oznake krajeva namotaja trofaznih sinkronih strojeva

namot statorski

Nova oznaka U1, U2 V1, V2 W1, W2

Stara oznaka U, X V, Y W, Z I, K
emo slijede e oznake:

Rotorski (uzbudni)

P1, P2

Za pojedine veli ine kod sinkronih strojeva upotrebljava

E0 - emspraznog hoda (emsuslijed uzbude), E - stvarna (rezultantna) ems(emsu optere enom stanju), U - napon na priklju cima,
3

- uzbudna struja ,
n

U , na karakteristici

praznog hoda, spoja, - uzbudna struja koja odgovara ems E . I - struja armature,
n

I , na karakteristici kratkog

Ia - uzbudna struja koja odgovara struji aramtureI

Kod naizmjeni nih veli ina radi se o efektivnoj vrijednosti

1.2 Ispitivanja tokom proizvodnje jeravanja deklariranih karakteristika i kvalitetamaterijala (sirovina), poluproizvoda, dij jefikasnije i najekonomi nije otklanjaju ako se svi elementi ispitaju prij Za vrijeme proizvodnje provjerava se: - izolacija navoja pojedinih dijelova namota, - ispravnost i dimenzije magnetskog kruga (jezgre), (stegnutost, gubici u djelu jezgre ilokalna zagrijavanja), ovisno o stupnju gotovosti, provjerava galvanskapovezanosti i dielektri na ispravnost namota, - mehani ka izvedba - rotoru i ventilatoru se posebno kontrolira (izbalansiranost) i po oduzimanjemmase na unaprijed predvi enim mjestima, - u slu aju hla enja vodikom (ve i turbogeneratori i sinkroni kompenzatori) ku ije pakiranja ispituju propisanim tlakom. Poslij je kompletnog statora i rotora provode se odre enaispitivanja, i to prije i poslije impregnacije namota. Prije impregnacije (ili termi ke dorade) nasvakom statorskom i izoliranom rotorskom namotu mjeri se orijentacijski otpor izolacije namota, a za namote koji nisu kratkospojeni i otpornost u hladnom stanju, tese provjerava pravilna povezanost paralelnih grana, ispravnost oznaka na krajevima namota(po ije impregnacije, aprij
4

izolacije pri odre enoj temperaturi i dielekti naponima, ali u kra em trajanju, eventualno samo nekolikosekundi umjesto 60s . U slu aju hla enja vodikom, provjerava se zabrtvljenost statora zrakom tlaka, dugotrajnim pra enjem razliketlaka jene temperature okoline.

1.2.1 Pokus vitlanja

Svrha pokusa vitlanja je da se provjeri mehani ka vrsto pokusa sastoji seu tome da se rotor stroja vrti odgovaraju e vrijeme brzinom ve om od nominalne ilimaksimalne predvi montiran na stroj ili posebnoizvan stroja. Rotori velikih masa ispituju se pokusom vitlanja u prostorijama posebnonamjenjenim za ovu vrstu ispitivanja. Brzina kojom se ispituje rotor zavisi od tipa stroja kojoj rotor pripada, odnosno odnominalne brzine stroja ili pove jeti. U tablici 12 danesu veli ine ispitnih brzina u ovisnosti o vrstistroja i rotora.
Tablica 1-2 Brzine rotora pri pokusu vitlanja

Vrsta stroja i rotora

1. Sinkroni generatori Na pogon vodenom turbinom

Brzina kojom se vrti

Brzinom pobjega turbine, ali najmanje 1.8 n 1.25
n

Na pogon parnom turbinom 2. Sinkroni motori 3. Sinkroni kompenzatori 4. Asinkroni strojevi i istosmjerni strojevi sa nezavisnom i paralelnom uzbudom 5. Istosmjerni strojevi sa serijskom uzbudom 1.2 1.2 1.2 1.2
n n n n

pokus ije minute i smatra seda je stroj o mehani ka naprezanja ako se na rotoru ne otkriju nikakvedeformacije i ako stroj nakon pokusa pokuse. Naime, pokuse ispitivanja dielektri ne vrsto pokusa vitlanja, zbog i do mehani enja izolacije.

Ukratko emo opisati objekte u kojima se vr pokus vitlanja. To su gra evinski objektiposebne konstrukcije sposobni da prime veliku koli inu mehani ke energije. Kolika je toenergija najbolje ilustrira sl a analiza. Kineti ka energija cilindri nog tijela koje rotira dana je izrazom ,

gde jeJ

Pri tome je m masa tijela koje rotira, a D promjer baze cilindra. Sada za kineti ku

gdje je n brzina rotiranja u okr/ min, dalje je

U slu aju turbogeneratora sa i pri , dobiva se vrijednost kineti ke energije oj brzini dobiva se energija . Radi usporedbe, vlak mase 200 tona koji se kre e brzinom od 100 km/h imakineti ku o bi se dogodilo ako bi rotorprilikom pokusa vitlanja mehani ki popustio i razletio se. Zbog ovoga se vitlaonice, objektigdj pokusi, naj debelim slojevima betona,zemlje ili pijeska. Na slici 1-2 je prikazana horizontalna vitlaonica.
6

mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm

Slika 1-2 Horizontalna vitlaonica

Ovisno o tome da li se ispituje rotor za rad u vertikalnom ili horizontalnom postoje vertikalni odnosno horizontalni tuneli za vitlanje. Svaka vitlaonica moraimati mogu nost daljinskog upravljanja istosmjernim motorom kojim se vrti rotor, zatim se iti daljinsko mjerenje brzine okre kao ielektri nih veli ina pogonskog motora. Na slici 1-2 prikazana je jedna horizontalnavitlaonica U vitlaonicama se normalno obavlja i dinami ko balansiranje rotora kojeprethodi pokusu vitlanja. esto se tijekom pokusa vitlanja mjere i mehani ka naprezanja napojedinim kriti nim mjestima. U tu svrhu se upotrebljavaju tenziometri, odnosno otporni kemjerne trake. To su trake malih dimenzija pri ene na dio konstrukcije u smjeru u koje jeriti naprezanje. Reagiraju avaju svoj otpor pri istezanju, a smanjujuga pri sabijanju. Priklju mehani kih naprezanja. Akopriklju jene usljed vibracija. Time dobivamonajpotpuniju sliku stati kih i dinami kih naprezanja dijelova elektri nih strojeva
7

Mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm og sinkronogstroja

U ovom poglavlju bi e rije sinkronih strojeva tije tenja.

1.3.1 Program ispitivanja

Nacionalnim i internacionalnim standardima su propisana komadna, tipska i specijalnaprimopredajna ispitivanja strojevaistosmjerne struje. Prema hrvatskom standardu predvi ena su sljede a ispitivanja:

1.3.1.1 Komadna ispitivanja 1. mjerenje otpornosti namota u toplom stanju, 2. mjerenje otpornosti izolacije u hladnom stanju, 3. generatorski prazan hod neuzbu en, a rje e motorn mjerenjavibracija, 4. generatorski kratki spoj (rje e motorni i to nepotpun kratki spoj), 5. zako za asinkrone samozaletne strojeve, kretanja, tzv. pokus vitlanja, 7. provj ciranim naponom pri uzbudi nazna enom uzbudnom strujom(ili, barem 1,3Un ) pri nazna enoj frekvenciji tokom tri minute, 8. provjera dovedenim naponom.

1.3.1.2 Tipska ispitivanja 1. odre ivanje uzbudne struje, ovisno o struji optere enja za nazna eni napon inazna enu frekvenciju, e temperature (zagrijavanje i hla enje), 3. pokus zaleta (za sinkrone strojeve sa asinkronim zaletom), 4. pokus zaustavljanja, 5. mjerenje kuta gubitaka izolacije, tg . i njegove promjene, . , ovisno o naponu, 6. mjerenje kapacitivnosti namota prema masi i me usobno, 7. napon osovine 8. mjerenje vremenskih konstanti i reaktancija, 9. akusti na provjera buke, 10. masa ukupna, transportna, rotora.
8

mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm 1.3.1.3 Specijalna ispitivanja naponu Ispitivanja van ovog popisa posebno se ugovaraju izme u naru a i proizvo a. Potrebno je naglasiti da se za velike turbogeneratore neka ispitivanja ne mogu obaviti uispitnoj stanici proizvo a a, a za velike hidrogeneratore, koji se izra uju na licu mjesta,ispitivanja se prilago nostima. 1.4 Ispitivanja sinkronogstroja u pokusu praznog hoda Cilj ispitivanja u praznom hodu je da se dobiju slijede e karakteristike: -valni oblikems, -emsu funkciji struje uzbude: (karakteristika praznog hoda, karakteristika magnetiziranja) ems: enoj brzini okretanja ni postupak).

1.4.1 Valni oblikems

U pokusu praznog hoda potrebno je pomo u oscilograma kontrolirati oblik linijskevrijednosti ems. Prema propisima, oblik krivuljeemssmatra se prakti no sinusnim, akonajve e odstupanje trenutne vrijednosti a od stvarne vrijednosti sinusoide g (prema slici 1ijednosti, m . Maksimalna vrednost se izra unavapo obrascu:

Slika 1-3 Oblik talasa ems 9

Kod visokonaponskih generatora oblik krivuljeemsispitujemo preko naponskih mjernihtransformatora. Ako su dobre klase, oni ne izobli uju oblik krivuljeems.

1.4.2 Karakteristika praznog hoda Karakteristika praznog hoda je funkcionalna ovisnost izmjeni nog napona armature napriklju cima neoptere enog generatora E0 , od istosmjerne uzbudne struje, , pri konstantnoj brzini, i nazna enoj (nominalnoj) frekvenciji tj.

na krivulja kod koje je dio koji se dobiva pri smanjenju uzbudne struje se dobiva pri pove anju uzbudne struje. Ovo je posljedica remanentnog magnetizma, ali ove razlike nisu tako zna ajne kao kod generatora istosmjerne struje.

Tijek pokusa:
Generator se spoji sa pogonskim motorom (npr. motor istosmjerne stuje) koji mora imati svu opremu za reguliranje brzine na nu sinkronu vrijednost, a uzbudninamot se napaja iz nezavisnog izvora. U uzbudnom krugu generatora nalazi se ampermetar, a nakrajevima statorskog namota voltmetar i frekvencmetar. Kada se pri uzbudnoj strujijednakoj nuli regulira brzina na sinkronu, stalno je mjerimo tahometrom

E0 Un

I0

Iu

Slika 1-4 Karakteristika praznog hoda

rati frekventmetrom. U prvom dijelu pokusauzbudnoj struji sedaju sve ve e vrijednosti, pri emu se izbjegava svako
10

anje uzbudnog otpornika unazadda bi se jednozna no dobile t ke karakteristike pri pove anju uzbudne struje. Za svakuvrijednost uzbudne struje kontrolira se brzina i mjere uzbudne struje i ems generatora. Udrugom dijelu pokusa uzbudnoj struji dajemo sve manje vrijednosti, mjere i ostale veli inekao i ranije. Kod nominalnog napona, glavni dio uzbudne struje,AB, pripada mus adioBC musmagnetnog kruga. Zna ajan podatak sa karakteristike praznog hoda je vrijednost uzbudne struje, , pri kojojse ima linijska ems po vrijednosti jednaka nominalnom naponu . Kod sink jestu gdje je montiran tj. u elektrani, a pogonski motor je vodena ili parna turbina.

1.5 Karakteristika ustaljenog (trajnog) kratkog spoja Karakteristika ustaljenog kratkog spoja prikazuje ovisnost izmjeni ne struje nakratkospojenim priklju cima statora, , od istosmjerne uzbudne struje, , pri kratkomspoju i kada je brzina okretanja nazivna, tj.

Obi no se pokus enju brzine na nazivnu vrijednost, uzbudna struja, koja je do tada obavezno bila jednaka nuli, postepeno se pove ava. Za svaku vrijednost uzbudne struje zapisuju se i pokazivanja tri ampermetra, pa sestruja kratkog spoja statora dobiva kao srednja vrijednost tih pokazivanja. Mj ij nominalne struje generatora. Na osnovu rezultata crta se karakteristika kratkog spoja predstavljena na slici 1-5, koja jepravac

In

Ik

Iu

. Slika 1-5 Karakteristika kratkog spoja

11

Zna ajan podatak sa karakteristike ustaljenog kratkog spoja je vrijednost struje kratkogspoja, , pri kojoj je linijska struja kratkog spoja po vrijednosti jednaka nazivnoj struji . Karakteristika kratkog spoja ne mora polaziti iz po etka koordinatnog sustava ve j radi remanentnog magnetizma.

Iu

Slika 1-6 Pojednostavljena shema sinkronog stroja u kratkom spoju U shemi prikazanoj na slici 1-6 zanemaren je otpor po fazi statora. Kad se pomo u uzbudne struje podesi da je rezultantnaemsbi e jednaka naponurasipanja: koji iznosi 10 - 20 % od nominalnog napona pa e prema karakteristici praznog hoda stroj biti sigurno u nezasi enom stanju. Reaktancija reakcije armature bi e nezasi ena(i konstantna) pa i zbroj nazivamo nezasi enomreaktancijomarmature. enogstroja vrijedi linearan odnos a prema shemi imamo

dobiva se

12

pa je zato karakteristika kratkog spoja pravac jednak odnosu induktivnosti (ako je R mal) prieksperimentalnom odnos struja odre frekvencija bude strogo nazivna

1.6 Odre ivanje podataka iz karakteristika praznog hoda i kratkog spoja. Sa slike na kojoj su zajedno prikazane karakteristike praznog hoda i kratkog spoja, moguse odrediti neki veoma zna"ajni podaci.

I0
Slika 1-

Ik

Iu

Sinkrona reaktancija nezasi enogstroja , kao odnos napona praznog hoda satangentom OD pri otvorenom prekida u i struje kratkog spoja pri zatvorenom prekida u (slika 1-6) za istu, bilo koju, uzbudnu struju, sli no kao i gore samo za

uzbudnustruju koja odgovara nazivnom naponu. Pojam ove sinkrone reaktancije je teorijski,pri emu se za karakteristiku praznog hoda uzima pravac koji prolazi kroz .
13

O igledno je ovisnost , (slika 1-8.)koja se dobiva iz odnosa AC/AB za razne vrijednosti uzbudnih struja, pri emu se t ka Ckre e po karakteristici praznog hoda ( ).

Slika 1-8 Promjena sinkrone reaktancije u funkciji ems praznog hoda

koji odgovara nazivnom naponu ( 1,2.Odnos kratkog spoja

u od jedinice, prosje no

) , i ima vr

predstavlja odnos uzbudne struje koja odgovara nazivnom naponu u praznom hodu i uzbudne struje koja odgovara nazivnoj struji u kratkom spoju.Stroj sa ve imodnosom kratkog spoja mo ative a preoptere skuplji. Uhidrogeneratorima a u turbogeneratorima . Upokusu se mora stalnokontrolirati da frekvencija bude nazivna (regulacijom brzine pogonskih motora) i davatmetar pokazuje snagu jednaku nuli (regulacijomuzbudne struje generatora), kako bidobili . mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm
14

1.7 Karakteristika reaktivnog optere enja Karakteristika reaktivnog optere enja je krivulj koja pokazuje kako se mijenja napon nakrajevima generatora u ovisnosti o uzbudnoj struji, , pri stalnoj strujioptere enja ( .) , faktoru snage cos (ind) i brzini . Ova metoda jeprakti na za analizu, jer se pri reaktivnom optere enju imaju jednostavne, aritmeti ke,relacije izme u ems E i napona U , kao i izme u uzbudnih struja . Iz karakteristikareaktivnog optere ti tzv. Potieov trokut, koji je osnova zaodre ivanje promjene napona i uzbudne struje po Potieovoj metodi. Reaktivno optere enje sinkronogstroja pomo u transformatora u praznom hodu,asinkronog motora u praznom hodu ili kondenzatora, se ne primjenjuje u praksi. Najbolje jepri ispitivanju koristiti dva jednaka sinkronastroja, od kojih jedan, npr. strojevima, PS , se proizvodi, adruga, pokrivaju gubicipojedinih generatora u radu. Pomo u sinkronizacijskih sijalica se kronizacija strojeva, nakon ega se prekida em zatvori strujni krug. Tijekom pokusa se mora stalnokontrolirati da frekvencija bude nazivna (regulacijom brzine pogonskih motora) i davatmetar pokazuje snagu jednaku nuli (regulacijom struje generatora), kako bi dobili .

PS

SS1
I u1

SS 2
Iu 2

PS

Slika 1T vanje konstantne struje optere enja, priraznim naponima ostvari potrebna razlika uzbudnih struja generatora. U slu aju reaktivnog optere enja vrijede sljede e jednostavne aritmeti ke relacije:

mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm Karakteristika reaktivnog optere enja sinkronogstroja, , prikazana je na slici 1-10

15

zajedno sa karakteristikom praznog hoda.

Eu
E

U
N

Eu

f ( Iu )
U f (Iu )

t
X I

Un

Ia

cos

Tk
0

Ik
Slika 1Karakteristika reaktivnog optere NPT , ije su katete: Potieovnapon,

I cos

Iu

ivanje tzv. Potieovog trokuta,

pad napona na rasipnoj reaktanciji (napon rasipanja), tzv. , uzbudna struja koja odgovara struji armatureI .

Reaktancija

se naziva Potieovareaktancija.

Potieov trokut se odre uje na sllede i na in: 1. na karakteristiku praznog hoda povu e se tangenta u po etnom dijelu 0t ; 2. na apcisi se ucrta t ka , koja je dobivena iz karakteristike pokusa kratkog spoja pridanoj struji ; 3. za napon U , odredi se na karakteristici reaktivnog optere enja t ka T i povu ehorizontala UT , uzbudnu struju u t ki T ozna imo sa ; 5. iz t ina = ke Q se povu i tako odredi t ka Q; ina QN , odnosno t
16

ka N;

6. iz t inu TQ i na mjestu presjeka odredi t 7. trokut NPT je Potieov trokut, koji nam daje

ka P ;

1.8 Odre ivanje promjene napona i uzbudne struje Odre ivanje promjene napona i uz analize rada iispitivanja sinkronog generatora. Naime, usljed naglog rastere enja strojaiz jene napona. Promjena napona je definirana kao razlika emsupraznom hodu i nazivnog napona: , pri istoj brzini stroja i pri istojuzbudnoj struji kao pri optere enju, a obi relativno, u postocima, u odnosuna nazivni napon:

Kod rastere enja sa nazivnog optere enja na optere enja nula (prazan hod), napon kod nazivnefrekvencije i odgovaraju e uzbudne struje, koja ostaje konstantna, ne smije porasti kod strojeva malih snaga, odnosno 30% kod strojeva srednjih snaga. Ako je za dano optere enje U, I ,cos : (ind) potrebno je odrediti promjenu napona i uzbudnu struju, , sl jede im posrednim metodama:

Ben-Esenburgovaje najjednostavnija, ali pretpostavlja stroj nije zasi en i da jesa cilindri nim rotorom, Potieovauzima u obzir zasi enje ali ne i istaknutost polova, Blondelovauzima u obzir istaknute polove ali ne i zasi enje itd.
ieova metoda, a pri orijentacijskim postupcima i BenEsenburgova.

1.8.1 Ben-Esenburgova metoda

Za primjenu ove metode potrebno je poznavati vrijednost otpora statorskog namota, R , isinkrone reaktancije, . Smatra se da je stroj nezasi en ( ), pa se koristiekvivalentna shema sa konstantnim parametrima (slika 1-10). mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm
17

Iu

Slika 1-

EmsE0 se ra una iz jedna

e:

+R +j

a pomo u nje promjena napona. Potrebna uzbudna struja odredi se koriste karakteristiku praznog hoda nezasi enogstroja. Utjecaj zasi ijeniti uzimanjem u ra ene sinkronerekatancije, ikoriste i karakteristiku praznog hoda zasi enogstroja.

1.8.2 Potieova metoda Pot zbrajanjumusodnosnouzbudnih struja. Ne uzima u obrziristaknutnost polova, tako da se prvenstveno primjenjujeza turbogeneratore, mada daje prili no zadovoljavaju e rezultate i za hidrogeneratore. Osim vrijednosti otpora statora, R , potrebno je poznavati i vrednostPotiovereaktancije ,ili pada napona na rasipnoj (Potieovoj) reaktanciji , te struju statora svedenu na rotor, . Veli ine i . se odre uju pomo u karakteristika reaktivnog optere enja, izPotieovog trokuta. Potieova metoda se bazira na primjeni stvarne karakteristike praznog hoda stroja,vektorskog dijagrama i sljede$ih jedna : = +R

uz pretpostavku da je Potieov trokut nepromjenljiv sa zasi enjem.

18

una rezultantnaemsE , iz karakteristike praznog hoda se dobije uzbudnastruja I, koja je pomjerena ispred emsE za 90. Uzbudna struja se odre uje grafi ki, zbrajanjem vektora i , koji je paralelan sa vektorom struje optere enjaI . Premauzbudnoj struji se iz karakteristike praznog hoda o ita odgovaraju a emsusljeduzbude , na temelju koje se izra una promjena napona.

1.9 Struktura i na in odre ivanja gubitaka Stupanjkorisnosti sinkronogstroja odre uje se isklju ivo po metodi odvojenih gubitaka.

Ukupni gubici, , predstavljaju razliku izme sinkronihstrojeva jede e gubitke: gdje su: gubici usljedokretanja obuhva ajumehani ke gubitke i gubitke u generatora ili motora ili po metodi zaustavljanja. RI - gubici optere ra unskiiz izmjerenog otpora i poznate struje statora. uju se

. Odre uju se iz pokusa praznog

metodizaustavljanja stroja u kratkom spoju. , i uzbudnestruje,

1.9.1 Gubici u praznom hodu ijed okretanja praznoghoda), , gubitke uslijeduz kod motornogpostupka, . Uzbudni gubici se pokrivaju snagom uzbude i mogu se odvojeno mjeritiza bilo koje pogonsko stanje stroja, pa se esto izdvajaju iz ukupnih gubitaka praznoghoda.
19

funkcijiems:

nom postupku.

1.9.1.1 Generatorski postupak Za provo enje generatorskog postupka potrebno je imati pogonski motor, PM , imogu nost mjerenja njegove korisne snage, (slika 1-12). Korisna snaga pogonskog motora treba odgovarati samo gubicima ispitivanogstroja. Promjenom struje uzbudedobivaju se potrebne karakteristike.

Slika 1-12 Shema ispitivanja za generatorski postupak praznog hoda istroj, korisna snaga motora sejednostavno odre uje:

roju mehani kih gubitaka i gubitaka u mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm :

20

koji su prikazani na slici 1-13. Gubici pri nazivnom naponu se o itaju sa slike prema ems E (iz Potieove metode), ilijednostavno prema nazivnom naponu.

Slika 1-

1.9.1.2 Motorni postupak U slu ajevima kada spajanje sinkronogstroja sa pogonskim motorom predstavlja problemprimjenjuje se motorni postupak. U odnosu na generatorski postupak, ulazna snaga, ovajput elektri jeri. Tijekom pokusa, sinkronistroj jskog transformatora, ilipomo u posebnog izvora promjenjivog napona, konstantnom. Asinkroni zalet ispitivanogstroja upno pove avanje napona. Kada je brzinaporasla gotovo do sinkrone, uklju imo puzbudu i time sikroniziramostroj. Prekoinstrumenata mjerimo frekvenciju i napon na priklju cima, struju u sve tri faze, snagu kojuuzima ispitivanistroj uzbudnu struju (slika 1-14). Prakticiraju se dva mjerenja, pri minimalnoj struji statora, ), i pri nazivnoj struji statora, C ostvaruju reguliranjem uzbudne struje. mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm Mj ivanje gubitaka uslijed okretanja, , koji se ovdje sumarno dobivaju:
21

 Zbog male struje optere zbogcos Iz mj odrediti dodatni gubici,

datni gubici, a a kod mjerenja vatmetrom. kama B i C , ako je potrebno, mogu se : ,

ane uzbude,

Ems, E , pa prema tome i gubici u kaB .

, su ve

e u mj niji vatmetar za mjerenje snage (elektronski ili za mali cos : ).

Slika 1-14 Shema ispitivanja u motornom praznom hodu mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm

22

Iu
Slika 1-15 Ovvisnost struje optere enja o strujiuzbude u motornom praznom hodu

1.9.2 Gubici u kratkom spoju Gubitke u kratkom spoju odre o je potrebno j imati pogonski motor, PM , i mogu nost mjerenja njegove korisne snage, (slika 1-16). Korisna snaga pogonskog motora treba odgovarati samo gubicima ispitivanogstroja. kronoj brzini i raznim vrijednostima struje uzbude, a u cilju odre ivanja dodatnih gubitaka, . Snaga kratkog spoja, , sa ijede e gubitke: Dodatni gubici su dakle mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm
23

Slika 1-16 Shema ispitivanja za pokus kratkog spoja

Slika 1-17 Gubici u kratkom spoju generatora

1.9.3 Metoda zaustavljanja Kod sinkronih generatora velikih snaga javljaju se prili ni problemi kod odre ivanja gubitaka, odnosno stupnjakorisnosti. Oni se kona no montiraju i ispituju tek u elektrani,gdje ne postoji i pogonskistroj, pomo u kojeg bi se odredili pojedina ni gubiciradi odre ivanja stupnjakorisnosti. Budu i je generator obi no vrsto spojen sa svojom pogonskom turbinom, dodatni problem predstavlja i razdvajanje ukupnihmehani kih gubitaka turbine i procijeniti gubitke hidrauli nogtrenja vodenih turbina. Generatori velikih snaga se,
24

ako postoje odre eni uvjeti, obi noispituju metodom zaustavljanja, a u suprotnom kalorimetarskom metodom. Cilj metode zaustavljanja je odre ivanje pojedinih gubitaka ili momenta inercije, , a baziran no tri, pokusa zaustavljanja pri razli itim uuvjetima Strojevi velikih momenata inercije su pogodni za ispitivanje metodomzaustavljanja, jer zaustavljanje traje dugo, tako da se krivulja zaustavljanja,

Slika 1-18 Karakteristika zaustavljanja

Za provo enje pokusa vjeta za zalet generatora iznad nazivne brzine okretanja (npr. postojanje drugog, pomo nog generatora za sink u rad) apotrebna je i mogu nost odspajanja turbine od generatora, kako bi se izbjegao utjecajmehani kih gubitaka turbine. Nakon dovo enja stroja u od nazivne, uz odre gubitaka,on se prepusti zaustavljanju. Pri tome se snima karakteristika (slika 1-18),obi no pomo u tahometarskog generatora ili, ako se zaustavljanje sporo odvija, pomo uobi nog tahometra i kronometra. Subtangenta T se naziva fiktivno vrijeme zaustavljanja, zakoje bi se stroj zaustavio ako bi gubici ostali isti pri svim brzinama do nule. Kako se sasmanjivanjem brzine i gubici smanjuju, stvarno vrijeme zaustavljanja je uvijek ve e od T. Prema IEC preporukama ne snima se cijela karakteristika, ve se samo odre vrijeme za koje brzina opadne sa 1,1n na 0,9 n (ili sa 1,05 n na 0,95 n ).
25

je

Gubici,

, i moment inercije,

, stroja povezani su sl

om jedna

om:

Potrebno vrijeme t , je obrnuto proporcionalno im uuvjetima: 1)

2) Uzbu enistroj u praznom hodu, kada su gubici pri

i E (odnosno

):

3) Uzbu enistroj u kratkom spoju, kada su gubici pri

i :

Rj sljede ih veli ina:

podrazumijeva prethodno poznavanje jedne od

odgovaraju ihkarakteristika praznog hoda i kratkog spoja, pripremiti podatke za uzbudne struje za E(odnosno ) u praznom hodu i u kratkom spoju.

26