TRNG AI HOC KHOA HOC HU KHOA MAC-LNIN

B MN TRIT HOC

HNG DN N TP

TRIT HOC MAC-LNIN

(TAI LIU LU HANH NI B)

HU, 1998
1

Li noi u
- Cn c vao thng bao s 7785/CTCT ngay 12.9.1998 cua B giao duc va ao tao v vic day va hoc cac mn khoa hoc Mac-Lnin, t tng H Chi Minh nm hoc 1998-1999. - Cn c vao nhu cu v tai liu hoc tp cua sinh vin va hoc vin Cao hoc, nghin cu sinh khng chuyn nganh Mac-Lnin, B mn Trit hoc Trng ai hoc Khoa hoc Hu bin soan cun: Hng dn n tp Trit hoc Mac Lnin. y la tai liu giup cho ngi hoc nm c mt cach co h thng nhng nguyn ly c ban cua Trit hoc Mac-Lnin va nhng quan im cua ang ta vn dung vao cach mang Vit Nam. Tp th tac gia xin c on nhn s hp tac va nhng y kin trao i, xy dng cua ban sinh vin, hoc vin cao hoc, nghin cu sinh va ng nghip.

B mn Trit hoc TRNG AI HOC KHOA HOC HU

Phn A CHU NGHIA DUY VT BIN CHNG V TH GII

Cu 1: Trit hoc la gi? Phn tich vn c ban cua trit hoc? 1. Khai nim trit hoc: Trit theo nguyn ch Han co nghia la tri (bao gm s hiu bit su rng v vu tru va nhn sinh), theo ch Hy Lap la yu mn s thng thai. Khai nim trit hoc co nhng bin i nht inh trong lich s, nhng luc nao cung bao ham: yu t nhn thc (s hiu bit v vu tru, v con ngi va s giai thich bng h thng t duy) va yu t nhn inh (anh gia v ao ly con ngi co thai va hanh ng). Theo quan im macxit, trit hoc la mt trong nhng hinh thai y thc xa hi; la hoc thuyt v nhng nguyn tc chung nht cua tn tai, cua nhn thc va cua thai con ngi i vi th gii; la khoa hoc v nhng quy lut chung nht cua t nhin, xa hi va t duy. c im ni bt cua trit hoc la cach nhin chung v th gii, la s nghin cu th gii xet nh mt chinh th, cho nn tri thc trit hoc trc ht la nhng tri thc ph quat. T cach xem xet o, trit hoc co vai tro giai thich ban cht, nguyn nhn va nhng quy lut phat trin cua th gii; va co vai tro vach ra con ng, nhng phng tin nhn thc va cai tao th gii. Trit hoc chi xut hin khi co hai iu kin: V mt nhn thc, trit hoc xut hin khi nng lc t duy tru tng cua con ngi at n trinh nht inh, cho phep ho tng kt va khai quat nhng tri thc ring le thanh h thng quan nim, quan im chung. V mt xa hi, trit hoc xut hin khi san xut vt cht cua loai ngi phat trin n trinh lam nay sinh qua trinh phn cng lao ng tri oc va lao ng chn tay; nhng qua trinh phn cng lao ng nay trong thc t chi din ra khi lich s nhn loai bc vao giai oan co phn chia giai cp.
3

2. Vn c ban cua trit hoc Theo ngghen, vn c ban cua trit hoc la vn v mi quan h gia tn tai va t duy, hay la vn v mi quan h gia vt cht va y thc. Vn nay co hai mt: - Mt th nht, o la vn gia y thc va vt cht, cai nao co trc? cai nao quyt inh cai nao? Tuy theo cach giai quyt vn nay ma trit hoc chia thanh hai trao lu chinh: chu nghia duy vt va chu nghia duy tm. Chu nghia duy vt cho rng ban cht cua th gii la vt cht, nn vt cht co trc, tn tai c lp vi y thc va quyt inh y thc; con y thc la thuc tinh, la s phan anh vt cht. Chu nghia duy vt trai qua nhiu giai oan phat trin vi nm hinh thc lich s c ban: duy vt c ai (mc mac, cht phac), duy vt tm thng th ky V-XV, duy vt c hoc may moc th ky XVII-XVIII, duy vt siu hinh th ky XIX va duy vt mac-xit (bin chng). Chu nghia duy tm cho rng y thc (tinh thn) la ban cht cua th gii, nn y thc la cai co trc va quyt inh vt cht; con vt cht la cai co sau, la s biu hin cua y thc. Chu nghia duy tm co hai hinh thc c ban: duy tm chu quan (coi y thc la ban cht cua th gii, nhng o la y thc cua con ngi nm trong con ngi) va duy tm khach quan (cung coi y thc la ban cht cua th gii, nhng o la mt thc th tinh thn tn tai bn ngoai con ngi va c lp vi con ngi). Ngun gc cua chu nghia duy vt: la s phat trin cua tri thc, cua khoa hoc; la li ich va cuc u tranh cua cac giai cp, cac lc lng xa hi tin b, cach mang mi giai oan phat trin cua lich s. Ngun gc cua chu nghia duy tm: la s tuyt i hoa mt hinh thc hay mt giai oan cua qua trinh nhn thc dn n tach nhn thc va y thc khoi th gii hin thc khach quan; thng thng la li ich va s phan khang cua cac giai cp, cac lc lng bao thu trc tin b xa hi. - Mt th hai, la vn v kha nng nhn thc cua con ngi. Toan b cac nha trit hoc duy vt va a s nhng nha trit hoc duy tm u tha nhn rng th gii co th nhn thc c. Nhng cac nha duy vt cho rng,
4

nhn thc la s phan anh th gii vt cht khach quan trong b oc con ngi. Con cac nha duy tm thi cho rng, nhn thc chi la s y thc v ban cht y thc. Tra li vn nay con co nhng nha trit hoc theo nguyn tc bt kha tri (khng th bit). Nhng ngi nay xut phat t vic tuyt i hoa tinh tng i cua tri thc dn n phu nhn kha nng nhn thc cua con ngi. - Bn canh nhng nha trit hoc nht nguyn (duy vt va duy tm) giai thich th gii t mt ban nguyn, hoc vt cht hoc tinh thn, con co nhng nha trit hoc nhi nguyn lun. Nhi nguyn lun cho rng th gii c sinh ra t hai ban nguyn c lp vi nhau, ban nguyn vt cht sinh ra cac hin tng vt cht, ban nguyn tinh thn sinh ra cac hin tng tinh thn. Nhi nguyn lun th hin lp trng dung hoa gia duy vt va duy tm, o chi la khuynh hng nho trong lich s trit hoc va trong cuc u tranh trit hoc no cang tr nn gn vi chu nghia duy tm. Cu 2: Phn tich s i lp gia phng phap siu hinh va phng phap bin chng - Phng phap trit hoc la phng phap nhn thc th gii noi chung, la h thng nhng nguyn tc dung nghin cu th gii xet nh mt chinh th. Trong lich s trit hoc co hai phng phap c ban i lp nhau: phng phap siu hinh va phng phap bin chng. Thut ng siu hinh (metaphysics), u tin c Aristote dung chi b phn quan trong nht trong h thng trit hoc cua minh. Theo o, no c hiu la hoc thuyt v nhng gi vt ra ngoai gii han cua kinh nghim, v nhng i tng ng sau cac s vt hu hinh. Vi vy, cho n thi Phuc hng ngi ta vn coi siu hinh hoc ng nghia vi trit hoc. n th ky XVII-XVIII, s phat trin cua khoa hoc t nhin oi hoi phai phn chia gii t nhin thanh nhng linh vc ring bit nghin cu. Chinh cach nghin cu y a em lai cho cac nha khoa hoc mt thoi quen, xet s vt va qua trinh trong trang thai c lp ngoai mi lin h, vn ng va phat trin cua chung. Khi cach xem xet nay c cac nha duy vt a vao trit hoc thi no a tao ra phng phap siu hinh. Nh vy, thut ng
5

phng phap siu hinh c dung chi phng phap trit hoc c trng cho chu nghia duy vt th ky XVII-XVIII. Phng phap siu hinh la cach xem xet th gii trong s c lp tac bit ln nhau hoc khng vn ng, hoc khng phat trin, hoc vn ng va phat trin theo chu ky khep kin. Thut ng bin chng (dialectics), u tin c Platon dung chi mt ngh thut trong tranh lun, theo o no c hiu la nhng thu oan bin bac chu quan. Tuy vy thi c ai a co nhng t tng bin chng khach quan (trit hoc Hraclit), nhng vn con mang tinh t phat va cha tr thanh h thng. n th ky XVIII, nhng t tng bin chng c phuc hi va c xy dng thanh h thng, c bit la trong cac hoc thuyt cua nhng nha trit hoc duy tm c in c. T luc nay nhng t tng bin chng mi hp thanh mt phng phap trit hoc i lp vi phng phap siu hinh. n gia th ky XIX, khai quat hin thc xa hi, tng kt nhng thanh qua ly lun va khoa hoc, Mac va ngghen xy dng lai phng phap bin chng trn lp trng duy vt a sang tao ra phng phap bin chng macxit. Phng phap bin chng la cach xem xet th gii trong mi lin h ph bin quy inh rang buc nhau va lun vn ng va lun phat trin. - S i lp gia phng phap siu hinh va phng phap bin chng din ra trong cach giai quyt moi vn trit hoc, song co th khai quat nhng ni dung chinh sau y: Th nht: Phng phap siu hinh xem xet th gii trong trang thai c lp cua cac s vt hin tng; cai nay c xet tach ri cai kia ma khng tha nhn rng gia chung co s rang buc ln nhau. Vi vy phng phap siu hinh chi nhin thy tinh ca bit ma khng nm c mi lin h, thy c s khac bit ma khng nm c s thng nht gia cac s vt hin tng; chi thy cai b phn, cai n nht, cai ring ma khng nm c cai toan th, cai ph bin, cai chung. Trai lai, phng phap bin chng xem xet th gii trong mi lin h, rang buc gia cac yu t cua no va vi cai khac. Vi vy, phng phap bin chng nhin nhn s vt toan din hn, thy c ca s khac bit va s thng nht gia cac s vt, hin

tng, nm c ca cai b phn va cai toan th, cai n nht va cai ph bin, cai ring va cai chung. Th hai: Phng phap siu hinh xem xet th gii trong trang thai tinh; s vt hin tng chi c xet nh cai gi n inh nm ngoai s vn ng va phat trin cua chung. Cach xem xet nay cho phep phng phap siu hinh nm c tinh xac inh va n inh cua s vt, hin tng, nhng mt khac cung dn n nhng sai lm nghim trong: o la quan im phu nhn s vn ng, phat trin cua th gii; la quan im cho rng th gii co s tng giam v lng, s lp lai, ma khng co s chuyn hoa v cht, khng co s xut hin cai mi thay th cai cu, cai lac hu. Vi vy phng phap siu hinh khng th vach ra c ban cht tht s cua moi s vt, hin tng; khng vach ra c ngun gc, ng lc, quy lut va xu hng vn ng phat trin cua chung. Trai lai, phng phap bin chng xem xet th gii trong trang thai vn ng, chuyn hoa khng ngng; s vt, hin tng nao cung c xet nh mt qua trinh, trong s t vn ng, t phat trin cua no. Tha nhn s phat trin, phng phap bin chng cho rng: khng chi co s tng giam v lng ma con co s phat trin v cht; co s ra i cua cai mi thng qua phu inh cai cu; ngun gc, ng lc cua moi s phat trin la cuc u tranh gia cac mt i lp cua s vt, hin tng. Nh cach xem xet y, phng phap bin chng, vach ra c ban cht ich thc cua s vt, hin tng; nm bt c ngun gc va ng lc bn trong cua moi s vn ng, phat trin. Vi vy, Lnin nhn xet rng chi co quan im bin chng v s phat trin la su sc, sinh ng va chi co phep bin chng mi la chia khoa nghin cu s phat trin. Tuy nhin, khng c tuyt i hoa phep bin chng ma phu nhn vai tro cua phep siu hinh. Trong thc t, co nhng mi lin h, co nhng mt, co nhng luc c bit lai rt cn n phep siu hinh. Cu 3: Trinh bay nhng tin ra i cua trit hoc Mac-Lnin * Tin kinh t-xa hi

Trit hoc Mac ra i vao nhng nm 40 cua th ky XIX, thi ky ma chu nghia t ban a tr thanh h thng kinh t thng tri cac nc Ty u va giai cp v san a bc ln vu ai lich s nh mt lc lng chinh tri c lp. Mac nhn xet rng, n th ky XIX chu nghia t ban a tr thanh mt c th hoan chinh, lam bc l y u cac mu thun trong ban cht cua no. Trc ht la mu thun gay gt gia lc lng san xut co tinh cht xa hi vi quan h san xut co tinh cht t hu t nhn t ban chu nghia, mu thun nay biu hin v mt xa hi la mu thun xung t gia lao ng vi t ban, gia giai cp v san vi giai cp t san. S phat trin cua chu nghia t ban cung vi cac mu thun cua no, a tao ra mt c s hin thc cho nhng phn tich va khai quat ly lun trong hoc thuyt cua Mac va ngghen. S phat trin cua chu nghia t ban cung vi cac mu thun cua no keo theo s phat trin cua phong trao cng nhn. n cui th ky XVIII va na u th ky XIX, phong trao cng nhn cac nc Ty u a co bc phat trin mi v s lng va cht lng. S tp trung t ban cung vi s hinh thanh nhng trung tm cng nghip ln thu hut cng nhn thanh lc lng ng ao, mu thun gia lao ng va t ban tr nn gay gt lam xut hin nhng cuc u tranh chinh tri ngay cang co t chc va t giac. Cac cuc khi nghia cua cng nhn Xildi (c), Ling va Pari (Phap), phong trao Hin chng (Anh) vao nhng nm 30-40 chng minh rng: giai cp cng nhn tr thanh lc lng quyt inh cac qua trinh kinh txa hi-chinh tri cua thi ai va bc ln vu ai lich s nh mt lc lng chinh tri c lp. Phong trao cng nhn thi ky nay lam bc l sai lm cua quan nim t san v s hn hoan chung gia lao ng va t san, tao nn nhng thay i cn ban trong quan nim v lich s cua Mac va ngghen; mt khac, no ra nhu cu giai thich v nhng thc t cua cuc u tranh cua giai cp v san v s mnh lich s cua giai cp v san v t chc, con ng va phng tin cach mang cua giai cp v san. Chu nghia Mac ra i a ap ng nhng oi hoi nay. Nhng phn tich va khai quat ly lun v s phat trin cua chu nghia t ban va phong trao cng nhn vao na u th ky XIX la mt b phn quan trong trong
8

hoc thuyt cua Mac va ngghen. Vi vy, s phat trin cua chu nghia t ban va phong trao cng nhn thi ky o la nhng iu kin kinh t-xa hi cho s ra i cua trit hoc. * Tin ly lun - S ra i cua trit hoc Mac trc ht co k tha nhng thanh qua cua trit hoc c in c. Mac va ngghen lun tha nhn rng trong s phat trin tri tu cua minh, hai ng a chiu n nhiu nha trit hoc c, trong o ni bt la Hghen va Phoibc. Cng lao to ln cua Hghen la ch: ng a ph phan nhng han ch c ban cua phng phap siu hinh, a xy dng phep bin chng thanh h thng va xem no la phng phap lun ung n cua moi nhn thc khoa hoc. Nhng Mac va ngghen cung chi ra rng, trit hoc Hghen co nhng han ch ln, o la s giai thich duy tm v hin thc; la s bin h cho nhng thc t lich s li thi, cho tn giao; la trit hoc t bin, tru tng, xa ri hin thc va thc tin. Cho nn khi sang lp trit hoc cua minh Mac va ngghen a khng k tha toan b trit hoc H-ghen ma chi k tha hat nhn hp ly, o la phep bin chng, ng thi cai tao va xy dng lai phep bin chng trn lp trng duy vt. anh gia v Phoibc, Mac va ngghen cho rng chinh nh oc c cac tac phm cua ng ma ho a cng quyt oan tuyt vi trit hoc Hghen. Cng lao cua Phoibc la s ph phan quyt lit chu nghia duy tm-tn giao (nht la ph phan H-ghen), la s khng inh cng quyt tinh ung n cua cac nguyn ly duy vt, la vic giai thich trn lp trng duy vt ban cht con ngi, ban cht tn giao va cao chu nghia nhn ao. Nhng Phoibc cung co nhng han ch ln, o la phng phap t duy siu hinh, (khi ph phan Hghen, ng a khng thy c phep bin chng la hat nhn hp ly nn a bac bo va chuyn sang quan im siu hinh); quan im trc quan, tru tng, phi lich s v ban cht con ngi, duy tm trong linh vc xa hi. Vi vy khi sang lp ra trit hoc cua minh, Mac va ngghen cung khng k tha toan b trit hoc Phoibc ma chi k tha hat nhn c ban

ung n o la nguyn ly duy vt, ng thi cai tao va xy dng lai chu nghia duy vt da trn quan im bin chng. - S ra i trit hoc Mac khng chi do anh hng cua trit hoc Hghen va trit hoc Phoibc. Mac va ngghen khi tham gia tich cc vao cuc u tranh cua giai cp v san a rut ra nhng tai liu thc tin phong phu cho nhng kt lun duy vt-bin chng cua minh. Ngoai ra, vic hai ng i su nghin cu kinh t-chinh tri hoc c in va chu nghia xa hi khng tng ph phan, a gop phn khng nho cho s hinh thanh va hoan thin th gii quan trit hoc cua minh. * Tin khoa hoc t nhin S ra i trit hoc Mac con c chun bi bi nhng thanh qua cua khoa hoc t nhin. Nhng thanh qua cua khoa hoc t nhin t cui th ky XVIII n u th ky XIX lam bc l nhng han ch cua phng phap t duy siu hinh, ngay cang chng minh tinh ung n cua cac nguyn ly duy vt va bin chng. Phat hin bng thc nghim cua Maye (c Lmnxp cng b) v s bao toan vt cht va vn ng, ly lun cua Cant v s hinh thanh thai dng h a gop phn khng inh quan im bin chng v lich s vu tru va gii t nhin: mt khac a pha quan nim duy tm, tn giao siu hinh v th gii. T nhng nm 30 n 50 cua th ky XIX, khoa hoc t nhin a co nhng thanh tu to ln. Thi ky nay co ba phat minh vi ai ong vai tro quan trong trong cuc u tranh chng quan im siu hinh va chun bi cho s ra i cua chu nghia duy vt bin chng. Vao nhng nm 40 cua th ky XIX phat minh ra quy lut bao toan va chuyn hoa nng lng. Quy lut nay chng minh rng: lc c hoc, nhit, anh sang, in, t cac qua trinh hoa hoc, nghia la cac hinh thc khac nhau cua vn ng vt cht khng tach ri nhau, ma lin h va chuyn hoa ln nhau nn khng h mt i. No chng minh rng khng co s sinh ra va mt i cua nng lng, ma chi co s chuyn hoa nng lng t dang nay sang dang khac. Nh vy quy lut nay la c s khoa hoc t nhin cho quan im bin chng v th gii.
10

Vao nhng nm 30 cua th ky XIX, khoa hoc t nhin a phat minh ra hoc thuyt cu tao t bao cua c th sng. Hoc thuyt nay bac bo quan nim siu hinh v s khac bit tuyt i gia thc vt va ng vt. Ngc lai, no khng inh s thng nht v ngun gc va hinh thai gia thc vt va ng vt, giai thich qua trinh phat trin cua chung, t c s cho quan im duy vt bin chng v s phat trin cua toan h sinh hoc. Phat minh ln th ba la hoc thuyt tin hoa cua sinh gii ra i vao nhng nm 50 cua th ky XIX. Hoc thuyt tin hoa chng minh rng sinh gii khng phai la bt bin ma thng xuyn bin i, nm trong qua trinh tin hoa khng ngng cua gii t nhin. No khng inh s tin hoa cua sinh gii din ra theo con ng chon loc t nhin va chon loc nhn tao. Lnin anh gia rng thuyt tin hoa anh du s cao chung cua quan nim siu hinh v tinh bt bin cua cac loai va quan nim v ngun gc thn thanh cua sinh gii em lai c s tht s khoa hoc cho sinh hoc. Mac va ngghen xac nhn rng thuyt tin hoa em lai cai c s lich s t nhin cho hoc thuyt cua hai ng, a p tan thn hoc trong hoc thuyt v s phat trin cua thc vt va ng vt; rng trc o cha h co mt s chng minh nao thanh cng to ln nh th v s phat trin lich s trong gii t nhin. Nh vy, nhng thanh tu cua khoa hoc t nhin na u th ky XIX cung la tin cho cac quan im duy vt va bin chng v th gii cua Mac va ngghen. Cu 4: Vi sao noi s ra i cua trit hoc Mac la bc ngot cach mang trong lich s trit hoc? Khai quat hin thc xa hi, kinh nghim cua phong trao cng nhn va nhng thanh tu cua khoa hoc t nhin, nghin cu co ph phan nhng t tng trit hoc trc o, Mac va ngghen a sang tao ra trit hoc cua minh, thc hin mt bc ngot cach mang trong lich s trit hoc. iu o th hin nhng ni dung sau y: - Trit hoc Mac ra i ln u tin em lai cho giai cp v san mt h t tng; mt ly lun dn ng thc hin bc giai phong giai cp v san v mt
11

tinh thn. Mac cho rng, nu trai tim cua s giai phong nhn loai la giai cp v san, thi khi oc s giai phong o la trit hoc cua giai cp v san, la th gii quan cua no. Trit hoc Mac la vu khi ly lun chung cp cho giai cp v san nhng cng cu nhn thc va cai tao th gii, cho nn Mac vit: ging nh trit hoc tim thy giai cp v san la mt vu khi vt cht, giai cp v san tim thy trit hoc la mt vu khi tinh thn. Nh vy, vi s ra i trit hoc Mac, phong trao v san a co mt bc ngot, t ch la mt phong trao t phat, cha co ly lun, bi l thuc vao t tng, no tr thanh mt phong trao t giac, co ly lun va c lp v t tng. - Vi s ra i cua trit hoc Mac, ln u tin thc tin tr thanh pham tru trung tm cua trit hoc. iu o lam bin i tn gc vai tro xa hi cua trit hoc va khc phuc c nhng thiu sot cn ban cua trit hoc trc kia. Trung tm chu y cua trit hoc Mac khng chi la giai thich, ma con va chu yu la vach ra con ng, nhng phng tin cai tao th gii bng thc tin cach mang. i vi trit hoc Mac thi thc tin co vai tro quyt inh moi s phat trin xa hi, khoa hoc va ca trit hoc. Khng mt nha trit hoc nao trc Mac hiu c vai tro quyt inh cua thc tin i vi ly lun va i vi toan b lich s nhn loai. Vi han ch o, cac nha duy vt trc Mac a ri vao quan im duy tm siu hinh khi cp n nhng vn xa hi. Chu nghia duy tm phan anh li ich cua giai cp thng tri bao thu, cho nn no xa ri thc tin, tach khoi hin thc, lam cho qun chung khng thy c nhng c s vt cht cua cac quan h boc lt. Chi ra vai tro quyt inh cua thc tin, Mac va ngghen cung lun nhn mang vai tro to ln cua hoat ng tinh thn, cua ly lun. Vi vy hai ng a phat trin hoc thuyt cn i v mi lin h gia ly lun cach mang va thc tin cach mang. Ly lun cach mang co vai tro chi ao thc tin, lam cho thc tin t t phat thanh thc tin cach mang, t giac. Khi ly lun cach mang thm nhp vao qun chung se em lai cho ho nhng hiu bit quy lut cua i sng xa hi, hng dn ho thc hin mt cach t giac nhng nhim vu cua cuc u tranh thc tin, luc o tr thanh sc manh vt cht.

12

La th gii quan va phng phap lun cua giai cp v san, trit hoc Mac co s thng nht su sc gia tinh ang, tinh cach mang va tinh khoa hoc. Trit hoc Mac la s phan anh li ich cua giai cp v san va nhn dn lao ng; ng thi no la ly lun cho cuc u tranh cua ho nhm xoa bo moi ch ngi boc lt ngi, a nhn loai ln chu nghia cng san. o la tinh ang, tinh cach mang cua trit hoc Mac khng i lp vi tinh khoa hoc cua no. Khi phan anh li ich cua giai cp v san va phuc vu cho cuc u tranh vi chu nghia cng san, trit hoc Mac phan anh ung yu cu va nhng quy lut khach quan cua lich s. S ra i cua trit hoc Mac cung la s sang lp chu nghia duy vt bin chng va phep bin chng duy vt. y la nhng hinh thc cao cua chu nghia duy vt va phep bin chng, khc phuc nhng thiu sot cn ban cua trit hoc trc kia. Trc Mac chu nghia duy vt thi siu hinh, con phep bin chng thi lai gn vi lp trng duy tm, nh vy chung tach ri, thm chi i lp nhau, chi khi trit hoc Mac ra i mi co s thng nht gia chu nghia duy vt va phep bin chng, tao ra mt trit hoc phat trin cao hn v cht so vi trc o. - S ra i trit hoc Mac cung la s sang lp ra chu nghia duy vt lich s. y la biu hin ro rt nht cua cuc cach mang trit hoc do Mac va ngghen thc hin. Chi khi chu nghia duy vt lich s xut hin thi chu nghia duy vt noi chung mi tr thanh trit . No khng chi khc phuc lp trng duy tm v xa hi trong trit hoc trc o, ma con la c s ly lun v phng phap lun khoa hoc cho toan b xa hi hoc, cho hoat ng thc tin cach mang cua giai cp cng nhn va ang cua no. - S ra i trit hoc Mac lam thay i cn ban tinh cht cua trit hoc, i tng va mi quan h cua no vi cac khoa hoc khac. Truyn thng trc o, trit hoc c coi la khoa hoc cua moi khoa hoc, hoa ln hoc tach ri vi cac khoa hoc cu th khac. Trit hoc Mac khng hoa ln vao cac khoa hoc cu th ma cung khng tach ri chung. Trong s hinh thanh va phat trin cua minh, trit hoc Mac khng chi da trn s khai quat thc tin xa hi, ma con da trn s khai quat cua nhng thanh tu khoa hoc cu th (ca t nhin va xa hi). Khoa hoc cu th cung cp nhng
13

tai liu ht sc phong phu cho trit hoc Mac nghin cu cac quy lut chung nht cua hin thc khach quan. ng thi trit hoc Mac cung cp nhng hiu bit v cac quy lut chung nht cua hin thc khach quan se giup cho cac khoa hoc cu th nghin cu co hiu qua cac quy lut c thu. Cu5: Phn tich inh nghia vt cht cua V.I.Lnin va y nghia khoa hoc cua inh nghia nay. Tip thu t tng cua C.Mac va Ph.ngghen, trn c s khai quat nhng thanh tu mi nht cua khoa hoc t nhin cui th ky XIX va u th ky XX, v mt trit hoc trn c s ph phan nhng quan im duy tm va siu hinh v vt cht, Lnin a a ra inh nghia v vt cht nh sau: * Ni dung inh nghia vt cht cua V.I.Lnin: Vt cht la mt pham tru trit hoc dung chi thc tai khach quan c em lai cho con ngi trong cam giac, c cam giac cua chung ta chep lai, chup lai, phan anh va tn tai khng l thuc vao cam giac (V.I.Lnin toan tp, T.18, NXB Tin b, Matxcva, 1980, tr.151). * Phn tich inh nghia vt cht cua V.I.Lnin: Trong inh nghia trn, chung ta cn phn tich nhng ni dung chu yu sau y: a. Vt cht la mt pham tru trit hoc dung chi thc tai khach quan - Vt cht la mt pham tru khai quat nht, rng nht cua ly lun nhn thc. + Pham tru vt cht phai c xem xet di goc cua trit hoc, ch khng phai di goc cua cac khoa hoc cu th. iu nay se giup chung ta tranh c sai lm khi ng nht pham tru vt cht trong trit hoc vi cac khai nim vt cht thng dung trong cac khoa hoc cu th hoc i sng hng ngay. + Khng th inh nghia pham tru vt cht theo phng phap thng thng. V mt nhn thc lun, Lnin chi co th inh nghia pham tru vt cht trong quan h vi pham tru i lp cua no, o la pham tru y thc (phng phap inh nghia
14

thng qua cai i lp vi no). (Xem thm chng khai nim giao trinh Lgic hinh thc) Khi inh nghia vt cht la mt pham tru trit hoc dung chi thc tai khach quan, Lnin a bo qua nhng thuc tinh ring le, cu th, nhiu mau, nhiu ve cua cac s vt, hin tng, ma nu bt c tinh c ban nht, ph bin nht co tt ca cac s vt, hin tng trong th gii hin thc khach quan. o la c tinh tn tai vi t cach la thc tai khach quan, tn tai ngoai y thc con ngi va c lp vi y thc. c tinh nay la du hiu c ban phn bit vt cht vi cai khng phai la vt cht. - Tinh tru tng cua pham tru vt cht: Pham tru vt cht khai quat c tinh chung nht cua moi khach th vt cht xet trong quan h vi y thc nn v hinh thc no la cai tru tng. Vi th, khng c ng nht vt cht vi cac dang cu th cua no ging nh quan nim cua cac nha duy vt trc Mac. b. Thc tai khach quan c em lai cho con ngi trong cam giac. Trong phn nay, Lnin a giai quyt c nhng iu sau y: - Th nht, Lnin a giai quyt c mi quan h gia tinh tru tng va tinh hin thc cu th cam tinh cua pham tru vt cht. Vt cht khng phai tn tai v hinh, thn bi ma tn tai mt cach hin thc, c biu hin cu th di dang cac s vt, hin tng cu th ma cac giac quan cua chung ta co th nhn bit mt cach trc tip hay gian tip. - Th hai, Lnin a giai quyt c mt th nht cua vn c ban trit hoc trn lp trng cua chu nghia duy vt bin chng. Thc tai khach quan a lai cam giac cho con ngi, ch khng phai cam giac (y thc) sinh ra thc tai khach quan. iu o co nghia la, vt cht la cai co trc va ong vai tro quyt inh, ni dung khach quan cua y thc. c. Thc tai khach quan c cam giac cua chung ta chep lai, chup lai, phan anh va tn tai khng l thuc vao cam giac.

15

n y, Lnin a khng inh rng con ngi co kha nng nhn thc c th gii hin thc khach quan. Tc la Lnin a giai quyt c mt th hai cua vn c ban trit hoc trn lp trng cua chu nghia duy vt bin chng. * Y nghia cua inh nghia vt cht cua V.I.Lnin: - Giai quyt mt cach ung n vn c ban cua trit hoc trn lp trng chu nghia duy vt va bin chng. - Khc phuc c nhng quan nim trc quan, siu hinh, may moc v vt cht cua chu nghia duy vt trc Mac va nhng bin tng cua no trong trao lu trit hoc t san hin ai. - Chng lai tt ca cac quan im duy tm va tao ra cn c vng chc nghin cu xa hi. - Khng inh th gii vt cht la khach quan va v cung, v tn, lun lun vn ng va phat trin khng ngng nn no a co tac dung inh hng, c vu cac nha khoa hoc khi su vao nghin cu th gii vt cht, ngay cang lam phong phu thm kho tang tri thc cua nhn loai.

Cu 6: Phn tich ngun gc va ban cht cua y thc? Theo chu nghia duy vt bin chng, y thc cua con ngi la san phm cua qua trinh phat trin t nhin va lich s-xa hi. Do o, mun hiu c ngun gc va ban cht cua y thc, cn phai xem xet trn ca mt t nhin va xa hi. I. Ngun gc y thc: 1. Ngun gc t nhin: a. Y thc la thuc tinh phan anh cua mt dang vt cht co t chc cao la b nao ngi. - Phan anh la thuc tinh chung cua vt cht. Phan anh o la nng lc gi lai, tai hin lai cua h thng vt cht nay nhng c im cua h thng vt cht khac

16

va ngc lai. No c thc hin trong s tac ng qua lai gia cac h thng vt cht. - Thuc tinh phan anh cua vt cht co qua trinh phat trin t thp n cao, t n gian n phc tap, t cha hoan chinh n ngay cang hoan thin hn. + Phan anh cua gii v sinh. Phan anh nay n gian, thu ng, khng co chon loc. + Trn c s phan anh cua th gii v sinh xut hin mt hinh thc phan anh mi cao hn v cht, o la phan anh cua gii hu sinh. Hinh thc phan anh nay gn lin vi qua trinh chuyn hoa t gii v sinh qua gii hu sinh. Hinh thc nay co qua trinh phat trin lu dai t thp n cao: kich thich, cam ng, tm ly s cp cua ng vt va cung vi qua trinh vn bin thanh ngi, phan anh cua ng vt cp cao chuyn hoa thanh phan anh y thc cua con ngi. Nh vy, ta thy rng cac dang vt cht co trinh tin hoa cang cao thi s phan anh cang cao; y thc chi xut hin cung vi s xut hin dang vt cht co t chc cao la b nao cua con ngi, ch khng phai vi moi dang vt cht; y thc chi la thuc tinh phan anh cua vt cht, do o, khng c ng nht vt cht vi y thc va cung khng c tach y thc ra khoi vt cht. b. Khach th vt cht bn ngoai B nao con ngi vi t cach la h thng phan anh. Vi vy, mun co y thc thi phai co s tac ng cua khach th vt cht bn ngoai vao b nao cua con ngi. Th nhng, tai sao con vt cung co s tac ng cua khach th vt cht bn ngoai ln b nao cua no ma lai khng co y thc? S di nh vy la vi khac vi tm ly ng vt, y thc con ngi ngoai ngun gc t nhin con co ngun gc xa hi. 2. Ngun gc xa hi. S ra i cua y thc gn lin vi qua trinh hinh thanh va phat trin cua b nao con ngi di anh hng cua lao ng va ngn ng. a. Lao ng:
17

- Lao ng la phng thc tn tai c ban u tin cua con ngi, la hoat ng c thu cua con ngi, lam cho con ngi khac vi tt ca cac ng vt khac. + Trong lao ng, con ngi a bit ch tao ra cac cng cu lao ng va s dung cac cng cu o tao ra cua cai vt cht. + Lao ng la hanh ng co muc ich, tac ng vao th gii khach quan nhm thoa man nhu cu cua con ngi. Do o, y thc con ngi phan anh mt cach tich cc, chu ng va sang tao. - Trong qua trinh lao ng, b nao con ngi phat trin va ngay cang hoan thin, lam cho kha nng t duy tru tng cua con ngi cung ngay cang phat trin. - Lao ng ngay t u a lin kt moi thanh vin trong xa hi vi nhau, lam nay sinh ho nhu cu giao tip. Vi vy, ngn ng ra i va khng ngng phat trin cung vi lao ng. b. Ngn ng: - Ngn ng la h thng tin hiu th hai, la vo vt cht cua t duy, la phng tin, la cng cu con ngi giao tip trong xa hi, phan anh khai quat s vt, tng kt kinh nghim thc tin va trao i chung gia cac th h. - Y thc la mt hin tng xa hi, do o, nu khng co ngn ng thi y thc khng th hinh thanh va phat trin c. - Chinh vi vy, Ph.ngghen a khng inh rng: Sau lao ng, ng thi vi lao ng la ngn ng,.. o la hai sc kich thich chu yu cua s chuyn bin b nao cua loai vt thanh b nao cua con ngi, tm ly ng vt thanh y thc (Ph.ngghen: Bin chng cua t nhin, NXB S tht, Ha Ni,1974, tr. 257) II. Ban cht cua y thc: Theo quan im cua chu nghia duy vt bin chng, y thc la s phan anh th gii khach quan vao b nao ngi thng qua hoat ng thc tin, nn ban cht cua y thc la hinh anh chu quan cua th gii khach quan, la s phan anh sang tao, tich
18

cc va chu ng v th gii khach quan. o chinh la s khac bit rt c ban cua y thc con ngi so vi tm ly ng vt va s suy nghi cua may moc. Phan anh cua y thc la sang tao, vi no bao gi cung do nhu cu thc tin quy inh. Song, s sang tao cua y thc la s sang tao cua s phan anh, trong khun kh va theo tinh cht cua quy lut phan anh. Con ngi khac vi ng vt la thng qua hoat ng thc tin co muc ich, co inh hng, tac ng vao s vt, hin tng trong th gii, buc chung phai bc l c tinh, kt cu, quy lut lao ng phan anh va nhn thc. Khi con ngi nhn thc c quy lut, thi con ngi vn dung tri thc o vao vic cai bin th gii khach quan nhm phuc vu cho cuc sng cua minh.

Cu 7: Phn tich quan im cua trit hoc Mac-Lnin v vn ng cua vt cht. a. Vn ng la gi? Theo quan im cua chu nghia duy vt bin chng, vn ng la moi s bin i noi chung. b. Vn ng la phng thc tn tai cua vt cht. Vt cht chi co th tn tai bng cach vn ng va thng qua vn ng ma no biu hin s tn tai cua minh. Noi cach khac, khng th co vt cht ma khng co vn ng. Vn ng cua vt cht la t thn vn ng. Vt cht khng do ai sang tao ra va no khng th bi tiu dit, ma vn ng la thuc tinh c hu cua vt cht, nn vn ng cung khng do ai sang tao ra va khng th bi tiu dit. Nu mt hinh thc vn ng nao o cua mt s vt nht inh mt i thi tt yu se nay sinh mt hinh thc vn ng khac thay th, nghia la cac hinh thc vn ng cua vt cht chi chuyn hoa ln nhau ma thi, ch vn ng cua vt cht thi vinh vin tn tai cung vi s tn tai vinh vin cua vt cht. c. Cac hinh thc vn ng c ban cua vt cht:
19

Da trn nhng thanh tu khoa hoc cua thi ai minh, Ph.ngghen a phn chia vn ng thanh nm hinh thc c ban: vn ng c hoc, vn ng ly hoc, vn ng hoa hoc, vn ng sinh hoc va vn ng xa hi. Vn ng xa hi la hinh thc co trinh cao nht. Mi hinh thc vn ng noi trn, co trinh cao thp khac nhau. Do o, chung ta se pham sai lm nu quy hinh thc vn ng cao vao hinh thc vn ng thp va ngc lai. Tuy co s khac nhau v cht, nhng gia cac hinh thc vn ng co s lin h, tac ng chuyn hoa qua lai. Thng qua s lin h, chuyn hoa ph bin cua moi hinh thc vn ng trong vu tru ma vn ng vt cht c bao toan. Nhng dang vt cht phc tap nh c th sng, xa hi loai ngi bao ham nhiu hinh thc vn ng trong s lin h tac ng qua lai, nhng bao gi cung c c trng bi mt hinh thc vn ng c ban xac inh. Vi du, trong c th sng bao gm cac hinh thc vn ng c hoc, ly hoc, hoa hoc, sinh hoc, song hinh thc vn ng sinh hoc la hinh thc c trng c ban quy inh s khac nhau gia c th sng vi nhng dang vt cht khac. d. Vn ng va ng im. Trong khi coi vn ng la thuc tinh bn trong vn co cua vt cht, chu nghia duy vt khng phu nhn s ng im, ma coi ng im nh mt trng hp ring cua vn ng. Khng co ng im tng i thi khng th hinh thanh cac s vt, hin tng ring le, cu th. Vn ng la tuyt i, ng im la tng i. ng im la tng i bi vi: - Hin tng ng im chi xay ra trong mt quan h nht inh ch khng phai trong moi quan h cung mt luc. - ng im chi xay ra i vi mt hinh thc vn ng trong mt luc nao o, ch khng phai i vi tt ca moi hinh thc vn ng trong cung mt luc.

20

- ng im chi la biu hin cua mt trang thai vn ng: vn ng trong thng bng, trong s n inh tng i, khi no con la no ma cha chuyn thanh cai khac. - Vn ng tuyt i. Do o, no lam cho s vt, hin tng khng ngng bin i, lam cho s ng im tng i lun lun bi pha v. ng im chi la tam thi vi: vn ng ca bit co xu hng tr thanh cn bng, vn ng toan b lai co xu hng pha v s cn bng ring bit o. Tom lai, vn ng la tuyt i, vinh vin, ng im la tng i, tam thi, vt cht khng th nao tn tai nh th nao khac ngoai cach vn ng va vt cht ang vn ng o khng th vn ng nh th nao khac ngoai vn ng trong khng gian va thi gian, vt cht vn ng la v tn nn khng gian va thi gian vt cht cung v tn.

Cu 8: Phn tich quan im cua trit hoc Mac-Lnin mi quan h gia vt cht va y thc, t o rut ra y nghia phng phap lun. Khi ban n vn nay, chu nghia duy vt bin chng khng inh: 1. Vt cht co trc y thc, sinh ra y thc va quyt inh y thc: - Vt cht tn tai khach quan va khng phu thuc vao y thc, con y thc la thuc tinh phan anh cua mt dang vt cht co t chc cao (b oc ngi). - Vt cht la ngun gc, ng lc va muc ich cua y thc. - Trong i sng xa hi thi tn tai xa hi quyt inh y thc xa hi. Khi khng inh vai tro quyt inh cua vt cht i vi y thc, chu nghia duy vt bin chng ng thi cung vach ro s tac ng tr lai cua y thc i vi vt cht. 2. Y thc co tinh c lp tng i, tac ng tr lai i vi vt cht. - S phan anh cua y thc la s phan anh tich cc, chu ng va sang tao. - S tac ng cua y thc i vi vt cht phai thng qua hoat ng thc tin.
21

- S tac ng cua y thc i vi vt cht din ra theo hai khuynh hng: + Khi y thc phan anh ung quy lut khach quan thi no ong vai tro thuc y s vn ng va phat trin cua th gii hin thc khach quan. Trong trng hp nay y thc giup cho con ngi xac inh ung n muc tiu, phng hng, bin phap t chc hoat ng thc tin mt cach co hiu qua. + Khi y thc phan anh khng ung quy lut khach quan thi luc nay no se lam kim ham s vn ng va phat trin cua nhng iu kin vt cht nht inh. Hiu qua cua s tac ng tr lai cua y thc i vi vt cht thuc vao cac iu kin sau: + Nhng iu kin vt cht cn thit cho y thc o thc hin. + Trinh phan anh cua y thc o i vi vt cht, nu y thc phan anh cang y u, cang chinh xac bao nhiu thi hiu qua tac ng cua no cang cao by nhiu. + Mc xm nhp cua y thc o vao trong qun chung nhn dn, mc xm nhp cua y thc cang ln thi hiu qua tac ng cua no cang cao. 3. Y nghia phng phap lun: - Nu vt cht la ngun gc khach quan, la c s san sinh ra y thc; con y thc la san phm, la s phan anh th gii khach quan thi trong nhn thc va hanh ng, con ngi phai xut phat t hin thc khach quan, tn trong va hanh ng theo quy lut khach quan, chng lai chu nghia chu quan duy y chi. - Y thc co tinh c lp tng i, tac ng tr lai vt cht thng qua hoat ng thc tin. Do o, cn phai phat huy tinh tich cc cua y thc i vi vt cht bng cach nng cao nng lc nhn thc cac quy lut khach quan va vn ng chung vao trong hoat ng thc tin cua con ngi. Sc manh y thc cua con ngi khng phai ch tach ri iu kin vt cht ma la bit da vao o, phan anh ung quy lut khach quan cai tao th gii khach quan. - Chung ta phai chng lai bnh chu quan duy y chi cung nh thai tiu cc, thu ng.
22

Xut phat t y nghia o, ang ta a chi ro mt trong nhng iu kin c ban am bao s lanh ao ung n cua minh la phai lun lun xut phat t thc t, tn trong va hanh ng theo quy lut khach quan, (ang Cng san Vit Nam: Vn kin ai hi ai biu toan quc ln th VI, Nxb S tht, Ha Ni. 1986, tr.30)

Cu 9: Phn tich ni dung cua nguyn ly v mi lin h ph bin va rut ra y nghia phng phap lun - Phep siu hinh khng tha nhn mi lin h ph bin cua th gii. Theo quan im nay, s vt hin tng trong th gii v c ban khng co s lin h, rang buc, quy inh ln nhau. Cho nn i vi phep siu hinh, th gii chi la mt tp hp ri rac cac s vt c lp nhau. Cach nhin y khng cho phep chung ta vach ra cai chung, cai ban cht va quy lut cua cac s vt hin tng. - Trai vi quan im siu hinh, phep bin chng duy vt tha nhn mi lin h ph bin cua cac s vt, hin tng trong th gii va coi o la nguyn ly c ban cua no. Khai nim lin h noi ln s quy inh, anh hng, rang buc, tac ng va chuyn hoa ln nhau gia cac s vt, hin tng va qua trinh. Phep bin chng duy vt phat biu rng: moi s vt, hin tng qua trinh mun ve trong th gii u tn tai trong mi lin h ph bin vi nhau, khng co cai gi tn tai bit lp vi cai khac. iu o la d hiu, vi vt cht tn tai thng qua vn ng, ma vn ng cung la lin h. ngghen vit: tt ca th gii ma chung ta co th nghin cu c, la mt h thng, mt tp hp cac vt th khng khit vi nhau Vic cac vt th co lin h qua lai vi nhau a co y nghia la cac vt th nay tac ng ln nhau va s tac ng qua lai y chinh la s vn ng. Nh vy phep bin chng duy vt tha nhn lin h din ra trong moi linh vc, moi s vt va qua trinh cua hin thc, no co tinh khach quan, xut phat t tinh thng nht vt cht cua th gii. Phep bin chng duy vt cung chi ra rng, lin h cua th gii rt a dang, bi th gii bao gm v s s vt hin tng mun ve khac nhau. Tuy theo tinh cht, vai tro, pham vi cua lin h ma ngi ta phn thanh nhiu loai: lin h bn trong va lin h bn ngoai, lin h c ban va khng c ban,
23

lin h khng gian va thi gian, lin h trc tip va gian tip S phn loai cac lin h nay chi co y nghia tng i, bi vi mi loai lin h chi la mt hinh thc, mt b phn, mt mt khu cua mi lin h ph bin cua th gii xet nh mt chinh th. Tuy nhin, s phn loai cac lin h la cn thit, vi rng vi tri cua tng mi lin h trong vic quy inh s vn ng, phat trin cua s vt va hin tng khng nh nhau. S phn loai cac lin h con la c s xac inh pham vi nghin cu cua phep bin chng duy vt va cua cac nganh khoa hoc cu th. Nhng hinh thc ring bit, cu th cua tng mi lin h thuc pham vi nghin cu cua tng nganh khoa hoc cu th, con phep bin chng duy vt nghin cu nhng mi lin h chung nht, ph bin nht cua th gii. Vi th, ngghen vit: phep bin chng la khoa hoc v mi lin h ph bin. - Nghin cu nguyn ly v mi lin h ph bin co y nghia phng phap lun to ln i vi hoat ng nhn thc va hoat ng thc tin. Nu cac s vt, hin tng trong th gii u tn tai trong mi lin h ph bin va nhiu ve, thi mun nhn thc va tac ng vao chung, phai co quan im toan din, khc phuc quan im phin din, mt chiu. Quan im toan din oi hoi chung ta khi phn tich s vt phai t no trong mi lin h vi s vt hin tng khac; phai xem xet tt ca cac mt, cac yu t, k ca khu trung gian, gian tip cua chung. Chi co nh vy, chung ta mi nm bt c mt cach y u ban cht cua s vt, tranh c nhng kt lun phin din chu quan, vi vang. Tuy nhin quan im toan din khng co nghia la cach xem xet cao bng, tran lan ma phai thy c tinh cht, vi tri cua tng mi lin h, tng mt, tng yu t trong tng th cua chung. Nh vy, quan im toan din bao ham quan im lich s cu th. Quan im nay oi hoi, phai xet s vt trong tng lin h cu th cua no, gn vi nhng tinh cht, vi tri cu th cua mi lin h cu th o; phai bit phn loai cac lin h cua s vt nm ly cai c ban, cai co tinh quy lut cua no; ng thi phai xet ca nhng iu kin cu th cua s vt trong o xut hin tng lin h

24

quy inh tng tinh cht va xu hng cu th cua no. T o ma tim ra nhng phng thc cu th tac ng n s vt.

Cu 10: Phn tich ni dung cua nguyn ly v s phat trin va rut ra y nghia phng phap lun - Trong phep bin chng duy vt, nguyn ly v mi lin h ph bin thng nht hu c vi nguyn ly v s phat trin, bi vi lin h tc la vn ng, ma khng co vn ng thi khng co s phat trin. Nhng vn ng va phat trin la hai khai nim khac nhau. Khai nim vn ng khai quat moi s bin i noi chung, khng tinh n xu hng va kt qua cua nhng bin i y nh th nao. S vn ng din ra khng ngng trong th gii va co nhiu xu hng. Khai nim phat trin khng khai quat moi s bin i noi chung; no chi la khai quat nhng vn ng i ln, cai mi ra i thay th cho cai cu. Tiu chun xac inh s phat trin la co xut hin cai mi trong nhng bin i cua s vt hin tng. S phat trin trong th gii theo cac chiu hng c ban sau: phat trin v trinh (t thp n cao), phat trin v cu truc (t n gian n phc tap), phat trin v ban cht (t kem hoan thin n hoan thin hn). S phn bit o v cac chiu hng chi la tng i, mt s phat trin thng bao ham ca cac chiu hng nay. - Phep bin chng duy vt khng inh rng s phat trin, i mi la hin tng din ra khng ngng trong t nhin, trong xa hi va trong t duy, ma ngun gc cua no la cuc u tranh gia cac mt i lp trong ban thn s vt va hin tng. Nhng khng nn hiu s phat trin bao gi cung din ra mt cach n gian, theo ng thng. Xet tng trng hp ca bit, thi co nhng vn ng i ln, tun hoan, thm chi i xung, nhng xet ca qua trinh, trong pham vi rng ln thi vn ng i ln la khuynh hng thng tri. Khai quat tinh hinh trn y, phep bin chng duy vt khng inh rng, phat trin la khuynh hng chung cua s vn ng cua s vt va hin tng.

25

- Quan im bin chng xac inh ngun gc bn trong cua moi s phat trin. Cho nn th gii phat trin la t thn phat trin, la qua trinh bao ham mu thun va thng xuyn giai quyt mu thun, va lin tuc va co gian oan; la qua trinh bao ham s phu inh cai cu va ra i cai mi. S phat trin nh la vn ng i ln ra i cai mi, nhng cai mi khng oan tuyt vi cai cu ma k tha tt ca nhng gi tich cc cua cai cu. Tt ca nhng iu o noi ln tinh cht phc tap cua s phat trin, nhng bao gi cung theo khuynh hng i ln. - i lp vi quan im trn y cua phep bin chng; phep siu hinh noi chung phu nhn s phat trin, tuyt i hoa tinh n inh cua cac s vt hin tng. Nu co tha nhn s phat trin, thi phep siu hinh cho rng o chi la s tng giam v lng, s lp lai ma khng co chuyn hoa v cht, khng co s ra i cai mi thay th cho cai cu. Lnin nhn xet rng, quan nim siu hinh la cng nhc, ngheo nan, kh khan, chi co quan nim bin chng la sinh ng, mi cho ta chia khoa cua s t vn ng cua tt thay moi cai ang tn tai, cua nhng bc nhay vot va s gian oan cua tinh tim tin, cua s chuyn hoa thanh mt i lp, cua s tiu dit cai cu va s nay sinh ra cai mi. Cung vi vy ma ng nhn manh rng, phep bin chng la hoc thuyt hoan bi nht, su sc nht va khng phin din v s phat trin. - Nghin cu nguyn ly v s phat trin, giup cho chung ta nhn thc rng, mun thc s nm c ban cht cua s vt hin tng, nm c quy lut va xu hng cua chung phai co quan im phat trin, khc phuc t tng bao thu tri tr. Quan im nay yu cu khi phn tich s vt phai xet no nh mt qua trinh; t no trong s vn ng, s phat trin mi nm c quy lut va nhng xu hng cua no. Quan im phat trin con bao ham yu cu xet s vt trong tng giai oan cu th cua no nhng khng c tach ri vi cac giai oan khac ma phai lin h chung vi nhau mi co th nm c logic cua toan b tin trinh vn ng s vt. Quan im phat trin cung oi hoi tinh thn lac quan tich cc trong thc tin, khc phuc moi su tri tr bao thu.

26

Cu 11: Phn tich ni dung quy lut thng nht va u tranh cua cac mt i lp - y nghia phng phap lun cua vic nghin cu quy lut nay trong hoat ng thc tin. I. Ni dung quy lut: - Quy lut thng nht va u tranh cua cac mt i lp (con goi la quy lut mu thun) la quy lut quan trong nht cua phep bin chng duy vt, la hat nhn cua phep bin chng. Bi vi no vach ra ngun gc, ng lc bn trong cua s vn ng va phat trin. - Khai quat ni dung quy lut: Moi s vt, hin tng u bao ham mu thun bn trong. Mi s vt, hin tng u la thng nht cua cac mt, cac thuc tinh, cac khuynh hng i lp nhau. Chinh s u tranh cua cac mt i lp o lam cho s vt, hin tng vn ng, phat trin. - Phn tich ni dung quy lut: 1. Mu thun la hin tng khach quan va ph bin. - Mt i lp? Mt i lp la nhng mt co khuynh hng thay i, phat trin chng i nhau, trai ngc nhau trong mt chinh th lam nn s vt hin tng. Mi s vt, hin tng co th co nhiu yu t, nhiu mt,.. cu thanh, nhng co hai mt i lp c ban thng nht vi nhau quyt inh kt cu tao thanh s vt, hin tng. -Mu thun? Mu thun la khai nim chi s lin h va tac ng ln nhau cua cac mt i lp trong mt s vt, hin tng nht inh. Mu thun la hin tng khach quan, vi mu thun tn tai trong ban thn s vt, hin tng.

27

Mu thun tn tai ph bin trong t nhin, xa hi va t duy (mu thun trong t duy la s phan anh mu thun cua hin thc khach quan). 2. Mu thun la mt chinh th, trong o hai mt i lp va thng nht va u tranh vi nhau. - Trong mt mu thun, hai mt i lp va co quan h thng nht vi nhau, va u tranh ln nhau. - Khai nim thng nht trong quy lut biu hin: Cac mt i lp lin h rang buc vi nhau, quy inh ln nhau va lam tin tn tai cua nhau. Khai nim thng nht trong quy lut nay con c hiu la s ng nht, nghia la cung tha nhn trang thai n inh cua mi lin h cua cac mt i lp. ng thi cung tha nhn s chuyn hoa ln nhau cua cac mt i lp. - Khai nim u tranh cua cac mt i lp co nghia la cac mt i lp bai tr ln nhau, phu inh ln nhau. S u tranh cua cac mt i lp la mt qua trinh phc tap. Qua trinh o co th chia ra nhiu giai oan. Mi giai oan lai co nhng c im ring cua no. (Xem S.1)

28

H thng s vt, hin tng mi

Chuyn hoa

i lp Khuynh hng phat trin S khac nhau cn ban

Cac giai oan phat trin

S vt, hin tngnhauthng cu) S khac (h

S.1 Qua trinh phat trin cua mt mu thun.

- V mi quan h gia thng nht va u tranh cua cac mt i lp, Lnin vit: S thng nht (phu hp, ng nht, tac dung ngang nhau) cua cac mt i lp la co iu kin, tam thi, thoang qua, tng i. S u tranh cua cac mt i lp bai tr ln nhau la tuyt i, cung nh s phat trin s vn ng la tuyt i (V.I.Lnin toan tp, T.29, Nxb Tin b, Matxcva, 1981, tr.379 - 380). S thng nht cua cac mt i lp co tinh cht tam thi, thoang qua, tng i, cung nh trang thai ng im cua s vt, bi vi moi s vt, hin tng cu th u co qua trinh phat sinh, phat trin va tiu vong nhng ch cho cac s vt, hin tng khac cao hn, hoan thin hn, mi hn v cht ra i. u tranh cua cac mt i lp la tuyt i vi: trong moi s vt hin tng u co mu thun va mu thun quan xuyn t u n cui qua trinh phat trin
29

cua s vt. Tinh tuyt i cua s u tranh cua cac mt i lp noi ln s vn ng, s bin i lin tuc cua s vt, hin tng. u tranh cua cac mt i lp la iu kin quan trong nht, co tinh quyt inh i vi s chuyn hoa cua cac mt i lp. - u tranh cua cac mt i lp la ngun gc, ng lc bn trong cua s vn ng va phat trin cua s vt, hin tng. 3. S chuyn hoa cua cac mt i lp. - S chuyn hoa cua cac mt i lp la kt qua cua qua trinh u tranh cua cac mt i lp. - S chuyn hoa cua cac mt i lp c thc hin giai oan chin mui cua mu thun. S chuyn hoa din ra di nhiu hinh thc va tuy thuc vao nhng iu kin cu th. Hai hinh thc khai quat nht cua s chuyn hoa la: + Cac mt i lp chuyn sang mt i lp cua chinh minh. + Cac mt i lp cu bi xoa bo va hinh thanh cac mt i lp mi trong s vt mi. 4. Phn loai mu thun Th gii phong phu, a dang va phc tap, nhng nhin chung co 4 loai mu thun c ban: Mu thun bn trong va mu thun bn ngoai: Mu thun bn trong la mu thun gia cac mt, cac yu t, cac thuc tinh, cac qua trinh cu thanh nn s vt, hin tng. Mu thun nay gi vai tro quyt inh s vn ng, phat trin cua s vt hin tng. Mu thun bn ngoai la mu thun gia cac s vt hin tng, hoc gia cac mt, cac yu t, cac thuc tinh, cac qua trinh gia s vt, hin tng vi nhau. Mu thun nay khng gi vai tro quyt inh s vn ng, phat trin cua s vt, hin tng. No chi co tac dung anh hng khi lin h c vi mu thun bn trong.

30

Mu thun c ban va mu thun khng c ban: Mu thun c ban la mu thun phat sinh, hinh thanh, tn tai cung s phat sinh, hinh thanh, tn tai cua vt, hin tng va gi vai tro quyt inh s vn ng, phat trin cua s vt hin tng. Mu thun khng c ban la mu thun phat sinh, hinh thanh, tn tai cung s phat sinh, hinh thanh, tn tai cua vt, hin tng va khng gi vai tro quyt inh ma chi anh hng nht inh n s vn ng, phat trin cua s vt hin tng. Mu thun chu yu va mu thun khng chu yu: Mu thun chu yu la mu thun ni ln hang u va gi vai tro quyt inh s vn ng, phat trin cua s vt hin tng mi giai oan phat trin. Mu thun khng chu yu la mu thun phat sinh va khng gi vai tro quyt inh nhng gy anh hng nht inh n s vn ng, phat trin cua s vt hin tng mi giai oan phat trin. Mu thun i khang va mu thun khng i khang (loai mu thun nay chi co trong linh vc i sng xa hi): Mu thun i khang la mu thun gia cac giai cp co li ich c ban i lp nhau. Mu thun nay chi c giai quyt thng qua cach mang xa hi. Mu thun khng i khang la mu thun gia cac giai tng co li ich c ban khng i lp nhau. Mu thun nay c giai quyt bng phng phap hoa binh thng qua giao duc va i mi xa hi. II. Y nghia phng phap lun: - Quy lut mu thun em lai phng phap khoa hoc cho vic xem xet va giai quyt cac vn : phng phap phn tich va giai quyt mu thun. - Phai tha nhn tinh khach quan cua mu thun. Yu cu nay oi hoi chung ta, mun nm c ban cht cua s vt, hin tng cn phai bit phn tich cac mt i lp cua mu thun. - Phai bit phn tich cu th mt mu thun cu th va phai co bin phap cu th giai quyt i vi tng loai mu thun. - Phai nm vng nguyn tc giai quyt mu thun: Bt ky mu thun nao, bt ky giai oan nao cua mu thun, cung chi c giai quyt bng con ng u tranh gia cac mt i lp, ch khng phai bng con ng iu hoa gia chung.
31

Cu 12: Phn tich ni dung quy lut t nhng thay i v lng dn n nhng thay i v cht va ngc lai. Y nghia phng phap lun cua vic nghin cu quy lut nay trong hoat ng thc tin. I. Ni dung quy lut: Mi s vt, hin tng la s thng nht gia hai mt: cht lng (cht) va s lng (lng). T nhng thay i dn dn v lng dn se n nhng thay i v cht va ngc lai; la cach thc cua s vn ng va phat trin. 1. Khai nim cht va lng a. Khai nim cht: - Cht la tinh quy inh vn co cua cac s vt va hin tng, la s thng nht hu c cua nhng thuc tinh, nhng yu t cu thanh s vt, noi ln s vt o la gi, phn bit no vi cac s vt va hin tng khac. - Phn bit cht vi tinh cach la pham tru trit hoc vi cht hiu theo khai nim thng dung hang ngay hoc vi khai nim cht liu. - Phn bit cht vi thuc tinh. Mi cht gm nhiu thuc tinh. - Mi s vt, hin tng co th co mt hoc nhiu cht tuy theo nhng mi quan h xac inh - Cht tn tai khach quan. - Cht biu hin tinh trang tng i n inh cua s vt, hin tng. - Trong nhng trng hp c bit, cht la cai tru tng va dng nh nm ngoai s vt, hin tng. b. Khai nim lng - Lng la tinh quy inh cua s vt, hin tng v mt qui m, trinh , tc phat trin cua no, biu thi bng cac con s, cac thuc tinh, cac yu t,.. cu thanh no. - Lng khng chi biu hin bng cac con s, cac ai lng xac inh cu th, ma lng con c nhn thc bng kha nng tru tng hoa.
32

- Lng la nhn t quy inh bn trong, nhng ng thi cung co nhng lng chi noi ln nhn t dng nh bn ngoai s vt. - Lng tn tai khach quan. - So vi cht, lng la cai thng xuyn bin i. * S phn bit gia cht va lng chi co y nghia tng i. 2. Tinh thng nht va mi quan h ph bin cua lng va cht. a. Khai nim Mi s vt la mt th thng nht cua hai mt cht va lng. Hai mt o khng tach ri nhau, ma tac ng ln nhau mt cach bin chng. - la khai nim noi ln mi quan h quy inh ln nhau cua cht va lng. No la gii han ma trong o s vt, hin tng vn con la no ma cha bin thanh cai khac. Trong gii han lng bin i nhng cha dn n chuyn hoa v cht. - cung bin i khi nhng iu kin tn tai cua s vt, hin tng bin i. b. Nhng hinh thc bin i t lng dn n s bin i v cht. Ranh gii cua lng do cht quy inh, nhng s chuyn hoa thi bao gi cung bt u t s thay i v lng. Cac hinh thc c ban cua s chuyn hoa: + Tng ln hoc giam i n thun v mt s lng + S dung hp cua nhiu lc lng thanh mt hp lc v cn ban khac vi tng s nhng lc lng ca bit. + Thay i v kt cu, t chc, qui m cua s vt, hin tng. - Khi lng thay i vt qua gii han cua thi dn n thay i v cht. S thay i v cht c goi la bc nhay (co 4 loai bc nhay c ban: bc nhay toan phn, bc nhay cuc b, bc nhay dn dn, bc nhay t bin), o la bc ngot cn ban trong s bin i dn dn v lng.
33

- Gii han ma o xay ra bc nhay c goi la im nut. - S chuyn hoa oi hoi phai co iu kin. c. Anh hng cua cht mi i vi s bin i cua lng Khi cht mi ra i no tao ra mt lng mi phu hp vi no co mt s thng nht mi gia cht va lng. S quy inh nay c biu hin qui m va nhip iu phat trin mi cua lng. Tom lai, quy lut lng-cht chi ra cach thc bin i s vt, hin tng. o la qua trinh tac ng ln nhau gia hai mt: cht va lng. Lng bin i mu thun vi cht cu, cht mi ra i vi lng mi. Lng mi lai tip tuc bin i n gii han nao o lai pha v cht ang kim ham no, tao nn cht mi vi lng mi. Nh vy phat trin la qua trinh v han, va mang tinh lin tuc (biu hin s bin i cua lng) va co tinh gian oan (biu hin s thay i v cht). II. Y nghia phng phap lun: - S vn ng va phat trin la kt qua cua qua trinh tich luy v lng. Trong hoat ng thc tin cn chng lai hai khuynh hng: + T tng chu quan, duy y chi, nn nong, cha co s tich luy y u v lng a mun thc hin bc nhay v cht. Hoc chi nhn manh n bc nhay, xem nhe tich luy v lng, dn n cac hanh ng phiu lu mao him. + T tng bao thu, tri tr, ngai kho khng dam thc hin bc nhay v cht. Hoc chi nhn manh n s bin i dn dn v lng, t o ri vao chu nghia cai lng va tin hoa lun. - Cn co thai khach quan, khoa hoc va co quyt tm thc hin bc nhay khi iu kin thc hin bc nhay a chin mui. + Cn phn bit cac bc nhay trong t nhin va trong xa hi. + Phai nhn thc ung n cac bc nhay khac nhau v qui m, nhip . + Chng chu nghia giao iu

34

Cu 13: Phn tich ni dung quy lut phu inh cua phu inh. Y nghia phng phap lun cua vic nghin cu quy lut nay trong hoat ng thc tin. Quy lut phu inh cua phu inh vach ro xu hng i ln cua s vt, hin tng trong qua trinh vn ng, phat trin. 1. Phu inh bin chng: - Phu inh: la khai nim noi ln qua trinh vn ng cua s vt, hin tng. Trong o s vt, hin tng nay thay th cho s vt, hin tng khac. - Phu inh bin chng: la phu inh ma trong o cai mi ra i thay th cho cai cu. Cai mi lam tin , tao iu kin cho s phat trin cua s vt, hin tng. Phep bin chng duy vt cho rng: s dit vong cua cai cu va s ra i cua cai mi, s thoai hoa va s phat trin co lin h ni tai vi nhau. Khng co mt nay cung khng co mt kia. Phu inh trong phep bin chng khng chi co y nghia n gian la noi khng hoc gia la tuyn b rng mt s vt khng tn tai, hay pha huy s vt y theo mt cach nao o Cho nn phai thit lp s phu inh th nht nh th nao cho s phu inh ln th hai vn co kha nng thc hin c hay tr thanh co kha nng thc hin c (ngghen Chng uy-rinh, Nxb S tht, Ha Ni, 1976, tr. 230-321). - c trng cua phu inh bin chng: Th nht: Tinh khach quan Th hai: Tinh k tha Phu inh bin chng la kt qua cua s t thn phat trin trn c s nhng mu thun vn co cua s vt va hin tng nn no khng th la mt s phu inh tuyt i, mt s phu inh sach trn. Phep bin chng duy vt coi s k tha la ni dung c ban cua phu inh bin chng.
35

2. Ni dung quy lut: Tt ca moi s vt, hin tng u lun lun vn ng, phat trin, qua trinh o cung la qua trinh phu inh ln nhau cua cac mt i lp. Khuynh hng tt yu cua s vn ng la: cai mi thay th cho cai cu, cai mi lam tin tao iu kin cho s phat trin cua s vt, hin tng. Nhng s phat trin co tinh chu ky. a. Tinh chu ky cua s phat trin: T mt im xut phat (A) qua mt s ln phu inh bin chng (B(n)) s vt dng nh lp lai im xut phat (A) nhng trn c s cao hn.

B(n)

- S phu inh bin chng ln th nht (B) la bc trung gian trong s phat trin. Trinh mi cua (A) phai qua (B) ma c thc hin ch khng phai (B) la giai oan cao hn (A). - S phu inh bin chng ln th hai (A) la phu inh cua phu inh. - (A) la giai oan kt thuc cua mt chu ky phat trin ng thi lai la im xut phat cua mt chu ky phat trin mi. - hoan thanh mt chu ky phat trin, s vt hin tng phai trai qua it nht hai ln phu inh bin chng. b. Hinh thc va khuynh hng cua s phat trin: Quy lut phu inh cua phu inh khai quat tinh tt yu tin ln cua s vn ng cua s vt va hin tng. S phat trin i ln o khng din ra theo con ng thng ma theo ng xoay c. Lnin vit: Mt s phat trin hinh nh din lai nhng giai oan a qua nhng di mt hinh thc khac mt trinh cao hn (phu inh cua phu inh), mt s phat trin co th noi la theo ng xoay c ch khng theo ng thng (Lnin toan tp, T.26, Nxb Tin b, Maatsxcva, 1981, tr.65). - ng xoay c biu hin cac mt cua qua trinh phat trin bin chng: tinh k tha, tinh lp lai, tinh tin ln cua s vn ng.
36

- ng xoay c th hin tinh phc tap trong qua trinh bin i, phu inh cua s vt. Mi vong mi cua ng xoay c th hin tinh v tn cua s phat trin t thp n cao. 3. Y nghia phng phap lun: - Quy lut phu inh cua phu inh giup ta hiu rng qua trinh phat trin khng din ra theo ng thng ma rt quanh co, phc tap, phai trai qua nhiu ln phu inh bin chng, nhiu khu trung gian. - La c s ly lun hiu v s ra i cua cai mi: trong thc tin xa hi, cac qua trinh din ra phc tap, nhng cai cu nht inh se mt i, cai mi nht inh se xut hin. Cai mi ra i trn c s k tha nhng yu t tich cc cua cai cu. Phai bit phat hin cai mi, duy tri va phat trin cai mi. - Phai co cach nhin bin chng khi ph phan cai cu, k tha nhng yu t hp ly cua cai cu. Tranh nhin n gian trong vic nhn thc cac s vt, hin tng, c bit la cac hin tng xa hi. Cn chng lai hai khuynh hng: k tha khng chon loc hoc phu inh sach trn. Cu 14: Phn tich ni dung cp pham tru cai chung va cai ring, t o rut ra y nghia phng phap lun 1. Khai nim cai chung, cai ring, cai n nht. Cai chung la pham tru trit hoc dung chi nhng mt, nhng thuc tinh, nhng mi lin h ging nhau nhiu s vt, hin tng hay qua trinh ring le. Cai ring la pham tru trit hoc dung chi mt s vt, mt hin tng, mt qua trinh ring le nht inh. Cai n nht la pham tru trit hoc dung chi nhng mt, nhng thuc tinh chi co mt kt cu vt cht nht inh, ma khng lp lai kt cu khac. 2. Mi quan h bin chng gia cai chung va cai ring: Chu nghia duy vt bin chng cho rng ca cai ring va cai chung u tn tai khach quan va quan h bin chng vi nhau.
37

- Cai chung thi tn tai trong cai ring, thng qua cai ring. iu o co nghia la cai chung thc s tn tai, nhng chi tn tai trong cai ring, thng qua cai ring. Khng co cai chung thun tuy, tru tng tn tai bn ngoai cai ring. - Cai ring chi tn tai trong mi lin h a n cai chung, bao ham cai chung. iu o cho thy la cai ring tn tai c lp nhng s tn tai c lp o khng co nghia la cai ring hoan toan c lp vi cai khac ma bt c cai ring nao cung nm trong mi lin h a ti cai chung. Cai ring khng nhng chi tn tai trong mi lin h dn ti cai chung ma thng qua hang nghin s chuyn hoa, no con lin h vi cai ring loai khac. - Cai chung la b phn cua cai ring, con cai ring khng gia nhp ht vao cai chung vi vy cai ring phong phu hn cai chung. Bi ngoai nhng c im gia nhp vao cai chung, cai ring con gi lai nhng c im ring bit ma chi no mi co. Trong khi o, cai chung phai la cai su sc hn vi no phan anh nhng mi lin h bn trong, ph bin tn tai trong cai ring cung loai, no gn lin vi cac cai ring, quy inh s tn tai va phat trin cua s vt. - Trong qua trinh phat trin khach quan cua s vt, trong nhng iu kin nht inh cai n nht co th bin thanh cai chung va ngc lai cai chung co th bin thanh cai n nht. S di co tinh trang nay la do trong hin thc cai mi khng bao gi xut hin y u ngay trong mt luc ma luc u xut hin di dang n nht ca bit. Nhng theo quy lut, cai mi nht inh se phat trin manh ln, ngay cang tr nn hoan thin tin ti tr thanh cai chung. Ngc lai, cai cu ngay cang mt dn i t ch la cai chung bin dn thanh cai n nht. - Trong pham vi khai quat cua con ngi, cai c xem la cai chung trong quan h nay lai co th c xem la cai ring, cai n nht trong quan h khac. 3. Y nghia phng phap lun: - Khng c tuyt i hoa cai chung hay cai ring ma phai thy c mi quan h bin chng gia chung. Nu tuyt i hoa cai chung thi se dn n giao iu chu nghia, rp khun mt cach may moc. Ngc lai nu tuyt i hoa cai
38

ring thi se dn n chu nghia kinh nghim, chu nghia ca nhn, chu nghia tp th phng hi, ia phng chu nghia va chu nghia dn tc hep hoi. - Trong nhn thc va thc tin phat hin cai chung cn phai xut phat t nhng cai ring, t nhng s vt, hin tng qua trinh ring le cu th ch khng c xut phat t y mun chu quan cua chu th, va giai quyt nhng vn ring mt cach co hiu qua thi khng lang tranh vic giai quyt nhng vn chung, tranh tinh trang sa vao mo mm tuy tin. - Trong hoat ng thc tin cn tao moi iu kin thun li cho cai n nht chuyn hoa thanh cai chung nu cai n nht o co li, va cung phai tao iu kin cai chung chuyn hoa thanh cai n nht nu cai chung o la lac hu.

Cu 15: phn tich ni dung cp pham tru nguyn nhn va kt qua, t o rut ra y nghia phng phap lun. 1. Khai nim nguyn nhn va kt qua: - Nguyn nhn la pham tru trit hoc chi s tac ng ln nhau gia cac mt trong mt s vt hoc gia cac s vt vi nhau gy ra mt s bin i nht inh. - Kt qua la pham tru trit hoc chi la nhng bin i xut hin do s tac ng ln nhau trong mt s vt hoc gia cac s vt vi nhau. - Phn bit nguyn nhn va nguyn c, nguyn nhn va iu kin: + Nguyn c la mt s kin nao o trc tip xay ra trc kt qua, co lin h vi kt qua nhng chi la lin h bn ngoai khng ban cht. + iu kin: o la tng hp nhng hin tng khng phu thuc vao nguyn nhn nhng lai co tac dung bin kha nng cha ng trong nguyn nhn thanh kt qua, thanh hin thc. Vi vy, iu kin la cai khng th thiu c cho s xut hin kt qua. 2. Tinh khach quan va ph bin cua mi quan h nhn qua: - Tinh khach quan:
39

Th gii thng nht tinh vt cht. iu o cho thy vt cht ang vn ng quy n cung la nguyn nhn duy nht, la ngun gc cua moi s vt, hin tng, qua trinh. Va mi s vt, hin tng, qua trinh u co cn c cua no trong nhng s vt, hin tng, qua trinh khac. Cho nn khng co s vt hin tng nao khng co nguyn nhn ma chi co chung ta cha tim ra nguyn nhn cua hin tng o, va cung khng co mt hin tng nao khng sinh ra kt qua ma chi co chung ta cha tim ra c kt qua cua no. - Tinh ph bin: Tinh ph bin cua quan h nhn qua th hin ch moi s vt va hin tng u nay sinh t nhng s vt hin tng khac. Trong o cai san sinh ra cai khac c goi la nguyn nhn va cai c sinh ra goi la kt qua. 3. Mi quan h gia nguyn nhn va kt qua - Nguyn nhn sinh ra kt qua vi vy nguyn nhn bao gi cung co trc kt qua, con kt qua bao gi cung xut hin sau nguyn nhn, khi nguyn nhn a xut hin, a bt u tac ng. Tuy nhin khng phai moi s ni tip nhau v mt thi gian cua cac s vt hin tng cung la biu hin cua mi lin h nhn qua. Cai phn bit quan h nhn qua vi quan h ni tip nhau v mt thi gian la ch quan h nhn qua bao gi cung la quan h san sinh, trong o nguyn nhn phai san sinh ra kt qua. - Trong hin thc, mi quan h nhn qua biu hin ht sc phc tap. Mt kt qua thng khng phai do mt nguyn nhn ma do nhiu nguyn nhn gy ra; ng thi mt nguyn nhn cung co th san sinh ra nhiu kt qua. Vi s phi hp tac ng cua nhiu nguyn nhn oi hoi phai phn tich tinh cht, vai tro cua mi loai nguyn nhn i vi kt qua cung nh s lin h anh hng ln nhau gia cac nguyn nhn va phn loai cac nguyn nhn. + Nu cac nguyn nhn tac ng cung chiu thi co xu hng dn n kt qua nhanh hn. Nu cac nguyn nhn tac ng ngc chiu thi lam cho tin trinh hinh thanh kt qua chm lai. Thm chi trit tiu tac dung cua nhau.
40

+ Phn loai nguyn nhn: * Nguyn nhn chu yu va nguyn nhn th yu: Nguyn nhn chu yu la nguyn nhn ma khng co no thi kt qua khng th xut hin. No quyt inh nhng c trng tt yu cua s vt, hin tng. Nguyn nhn th yu la nguyn nhn chi quyt inh nhng mt, nhng c im nht thi, tac ng co gii han va co mc vao vic san sinh ra kt qua. * Nguyn nhn bn trong va nguyn nhn bn ngoai: Nguyn nhn bn trong la nguyn nhn tac dung ngay bn trong s vt, c chun bi va xut hin trong tin trinh phat trin cua s vt, phu hp vi c im v cht cua no. Nguyn nhn bn ngoai la s tac ng gia cac s vt khac nhau em lai s bin i nht inh gia cac s vt o. - Tac ng tr lai cua kt qua i vi nguyn nhn va s chuyn hoa cua nguyn nhn-kt qua: Mi lin h nhn qua co tinh cht tac ng qua lai ln nhau trong o khng nhng nguyn nhn sinh ra kt qua ma kt qua con tac ng tr lai i vi nguyn nhn a sinh ra no, lam cho nhng nguyn nhn cung bin i bi vi nguyn nhn sinh ra kt qua bao gi cung la mt qua trinh. S tac ng tr lai cua kt qua i vi nguyn nhn chinh la s anh hng thng xuyn ln nhau gia nguyn nhn va kt qua, gy nn s bin i gia chung. Nguyn nhn va kt qua thng xuyn chuyn hoa ln nhau, nn cai by gi y la kt qua thi ch khac, luc khac lai tr thanh nguyn nhn va ngc lai. Trong th gii v tn, nguyn nhn sinh ra kt qua, n lt no kt qua chuyn hoa thanh nguyn nhn mi sinh ra kt qua mi,.. la v tn. Chinh vi th, trong th gii ta khng th chi ra c u la nguyn nhn u tin va u la kt qua cui cung. 4. Y nghia phng phap lun: - Mi quan h nhn qua a vach ro ngun gc cua cac hin tng cu th, ring bit vi vy la c s anh gia kt qua cua s nhn thc th gii, hiu ro con
41

ng phat trin cua khoa hoc, khc phuc tinh han ch cua cac ly lun hin co va la cng cu ly lun cho hoat ng thc tin cai tao t nhin va xa hi. - Hin tng nao cung co nguyn nhn, nn mun hiu ung mt hin tng thi phai tim hiu nguyn nhn xut hin cua no hoc mun xoa bo mt hin tng thi phai xoa bo nguyn nhn san sinh ra no. - Nu nguyn nhn chi sinh ra kt qua trong nhng iu kin nht inh thi phai nghin cu iu kin thuc y hay kim ham s ra i cua kt qua. Phai co quan im toan din va cu th khi nghin cu hin tng ch khng c vi vang kt lun v nguyn nhn cua hin tng o.

Cu 16: Phn tich ni dung cp pham tru tt nhin va ngu nhin, t o rut ra y nghia phng phap lun. 1. Khai nim tt nhin va ngu nhin: - Tt nhin (tt yu) la cai do ban cht, do nhng nguyn nhn bn trong cua s vt, hin tng quyt inh va trong nhng iu kin nht inh, no phai xay ra nh th, ch khng th khac. - Ngu nhin la cai khng do mi lin h ban cht, bn trong quyt inh ma no la ngu hp cua hoan canh bn ngoai quyt inh. Do o, no co th xut hin hoc khng xut hin, co th xut hin nh th nay hoc nh th khac. 2. im ging nhau va khac nhau gia tt nhin va ngu nhin. a. Khac nhau: Tt nhin la cai do chinh ban cht cua qua trinh quyt inh. Ngu nhin la cai khng do ban cht cua qua trinh quy inh mt cach trc tip, khng bt buc phai co vi qua trinh o. b. Ging nhau:

42

Tt nhin va ngu nhin u phan anh nhng mi lin h c bit v cht cua th gii khach quan ma nhng mi lin h nay khng nm trong pham tru khac. Tt nhin va ngu nhin u do nhng nguyn nhn xac inh quy inh. 3. Ph phan quan im sai lm v tt nhin va ngu nhin: - Tuyt i hoa tt nhin, phu inh ngu nhin: y la quan im sai lm vi ri vao thuyt inh mnh, xem con ngi chi la tro chi cua s phn va a ha thp trinh cua tt nhin xung trinh cua ngu nhin. - Tuyt i hoa ngu nhin, phu nhn tt nhin: Quan im nay a xuyn tac nhim vu cua khoa hoc, hng khoa hoc i vao con ng thn bi, khoa hoc chi la kt qua cua ngu nhin, phuc tung ngu nhin, la ch da cho tn giao. y cung la im ta cua chu nghia bi quan bt lc trc cuc sng, xa lanh vic lam cach mang cai tao t nhin va xa hi. 4. Mi quan h bin chng gia tt nhin va ngu nhin. Chu nghia duy vt bin chng tha nhn tt nhin va ngu nhin u tn tai bn ngoai, c lp vi y thc cua loai ngi va co quan h bin chng vi nhau. - Tt nhin va ngu nhin la biu hin s thng nht cua hai mt i lp. - Tt nhin va ngu nhin khng phai tn tai c lp ma tn tai trong s thng nht hu c vi nhau. Khng co ngu nhin thun tuy, hay tt nhin thun tuy. Bt c hin tng qua trinh nao cung u la s thng nht gia tt nhin va ngu nhin. Tt nhin bao gi cung vach ng cho minh i xuyn qua v s ngu nhin, con ngu nhin bao gi cung la hinh thc biu hin ni dung cua cai tt nhin, lam cho cai tt nhin a dang nhiu ve hn. - S phn bit gia tt nhin va ngu nhin chi la tng i. Trong nhng iu kin cu th, tt nhin co th tr thanh ngu nhin va ngc lai. 5. Y nghia phng phap lun: - Nu tt nhin la cai nht inh phai xut hin theo quy lut ni tai cua no, con ngu nhin co th xut hin hay khng xut hin thi trong hoat ng thc tin phai da trn c s nhng mi lin h tt nhin, phai cn c vao tt nhin ra
43

phng hng hoat ng ch khng phai da vao ngu nhin va dng lai ngu nhin. - Con ngi co th tao ra nhng iu kin bin ngu nhin thanh tt nhin cn thit cho hoat ng thc tin. Va trong hoat ng thc tin phai xem xet s chuyn hoa gia tt nhin va ngu nhin khng ri vao tinh trang chu quan nong vi, duy y chi. - Nhim vu cua khoa hoc la phai vach ra cai tt nhin n du ng sau cai ngu nhin, ng thi giup con ngi ngn nga s tac ng cua ngu nhin khng co li va s dung ngu nhin co li.

Cu 17: Phn tich ni dung cp pham tru ni dung va hinh thc, t o rut ra y nghia phng phap lun. 1. Khai nim ni dung va hinh thc. - Ni dung la pham tru trit hoc chi toan b nhng yu t, nhng mt, nhng mi lin h va nhng qua trinh tao nn s vt. - Hinh thc la pham tru trit hoc chi phng thc tn tai va phat trin cua s vt, phan anh v kt cu, trinh , tc cua ni dung va la h thng cac mi lin h tng i n inh gia cac yu t cua no. Bt c s vt nao cung co hinh thc bn ngoai, hinh thc c noi n trong cp pham tru nay la hinh thc bn trong cua s vt, tc la c cu bn trong cua ni dung. Ni dung cung khng phai la ban thn s vt, o la trang thai ni tai cua s vt, gia cac yu t, cac qua trinh bn trong s vt co s tac ng ln nhau tao thanh s vt. Bi vy, ni dung cua s vt la mt qua trinh ch khng phai la mt cai gi bt bin. 2. Mi quan h bin chng gia ni dung va hinh thc. - Ni dung va hinh thc bao gi cung la mt th thng nht. Ni dung va hinh thc gn bo ht sc cht che vi nhau, khng tach ri nhau. Khng co mt hinh thc nao lai khng phan anh ni dung, cung nh khng co ni dung nao lai
44

khng biu hin qua hinh thc. S di co tinh trang nay la do ni dung bao gm nhng mt, nhng yu t, nhng qua trinh tao nn s vt ma hinh thc lai chinh la h thng cac yu t va gop phn tao nn ni dung, va tham gia vao cac mi lin h tao nn hinh thc. Vi le o ni dung va hinh thc khng th tach ri nhau. - So vi hinh thc thi ni dung la cai quyt inh. Thc cht y la noi n mi quan h gia cai co tinh n inh va cai thng xuyn bin i. S bin i va phat trin cua s vt bao gi cung bt u s bin i t ni dung. Khi ni dung a bin i thi hinh thc cung phai bin i theo, vi ni dung la cai c s cua s vt. Nhng hinh thc khng phai chi co vai tro thu ng i theo ni dung ma con co tac ng tich cc n ni dung, anh hng cua no thng din ra theo hai hng. Khi hinh thc phu hp vi ni dung thi hinh thc tr thanh ng lc tich cc thuc y ni dung phat trin, ngc lai nu no khng phu hp thi no se can tr s phat trin o. - Tinh c lp tng i cua hinh thc: Mc du ni dung quy inh s bin i cua hinh thc nhng trong tinh bi quy inh o hinh thc cung co tinh c lp tng i cua no. Trong qua trinh phat trin, hinh thc co th lac hu so vi ni dung vi khng phai bt ky s bin i nao cua ni dung cung ngay lp tc dn n s bin i cua hinh thc. Hinh thc chi co th bi pha v cn ban khi ni dung bin i ti gii han nht inh dn ti xung t gay gt vi hinh thc hin co. Cung mt ni dung co th c phan anh qua mt s kiu hinh thc khac nhau, hoc cung mt hinh thc co th la s biu hin mt s ni dung khac nhau. - S chuyn hoa gia ni dung va hinh thc: Hinh thc va ni dung la hai mt i lp cung ging nh bt ky hai mt i lp nao, ni dung va hinh thc co s thng nht vi nhau va chuyn hoa cho nhau. Cai la ni dung trong quan h nay co th tr thanh hinh thc trong quan h khac. 3. Y nghia phng phap lun:

45

- Trong hoat ng thc tin cn chng khuynh hng tach ri ni dung va hinh thc. Ni dung quyt inh hinh thc cho nn khi xem xet s vt phai cn c vao ni dung, ng thi phai thy s tac ng cua hinh thc i vi ni dung. - Cung mt ni dung trong qua trinh phat trin khac nhau co th co nhiu hinh thc va ngc lai cung mt hinh thc co th th hin nhng ni dung khac nhau, cho nn phai linh hoat trong vic s dung moi hinh thc co th co tuy theo yu cu cua hoat ng thc tin. Cn chng lai hai thai cc sai lm la c bam gi vao hinh thc cu hoc hoan toan phu nhn vai tro cua no trong hoan canh mi ma chu quan nong vi thay i mt cach tuy tin.

Cu 18: Phn tich ni dung cp pham tru ban cht va hin tng, t o rut ra y nghia phng phap lun. 1. Khai nim ban cht va hin tng: - Ban cht la pham tru trit hoc chi s tng hp tt ca nhng mt, nhng mi lin h tt nhin tao thanh mt th thng nht hu c bn trong, quy inh s vn ng va phat trin cua s vt. - Hin tng la pham tru trit hoc dung chi s biu hin ra bn ngoai nhng mt, nhng mi lin h o. - So sanh ban cht vi cai chung va quy lut: + Ban cht la cai chung tt yu quyt inh s tn tai va phat trin cua s vt ch khng phai bt ky la cai chung nao. + Ban cht va quy lut la nhng pham tru cung loai, cung trinh . Tuy vy ban cht va quy lut khng bao gi ng nht vi nhau. Ban cht rng hn quy lut, ban cht bao gm nhiu quy lut, la tng hp cua nhiu quy lut. Ban cht la cai toan b, quy lut la cai b phn. Mt quy lut khng noi ht c ban cht cua s vt ma chi phan anh mt mt nao o cua ban cht. 2. Mi quan h bin chng gia ban cht va hin tng:
46

- S thng nht gia ban cht va hin tng. + Ban cht bao gi cung bc l thng qua hin tng, con hin tng bao gi cung la s biu hin cua ban cht. Ban cht hin ra, hin tng co tinh ban cht. iu nay cho thy khng co ban cht thun tuy nm bn ngoai s vt, hoc la ban cht khng phai la cai gi thn bi nm bn trong s vt ma ban cht nht thit phai bc l ra thng qua hin tng va bt c hin tng nao cung la biu hin cua ban cht, biu hin mt mc , mt mt nao o, mt vong khu nao o cua ban cht. Hin tng khng tn tai nu khng co ban cht. + Ban cht nh th nao thi hin tng tng ng nh th y. Ban cht bi tiu dit thi hin tng do no sinh ra sm mun cung bi mt theo va nu mt ban cht mi xut hin thi se xut hin nhng hin tng mi. - Tinh cht mu thun cua s thng nht gia ban cht va hin tng: + S i lp gia cai bn trong va bn ngoai: Ban cht la cai bn trong c biu hin thng qua cac hin tng, hin tng la cai th hin ra bn ngoai. Tt ca cac hin tng u biu hin ban cht nhng biu hin mt cach khac nhau, co hin tng biu hin ban cht mt cach trc tip ung n, thm chi co hin tng biu hin sai lch ban cht. Vi vy mun nhn thc ung n, khoa hoc v s vt thi khng th dng lai mt vai hin tng ring le ma cn phai phn tich tng hp cac hin tng, i su tim ra ban cht thc s cua no. + S i lp gia cai tng i n inh va cai thng xuyn bin i: Ban cht la cai bn trong, cai tng i n inh. Hin tng la cai th hin ra bn ngoai, cai thng xuyn bin i. + S i lp gia cai su sc hn va cai phong phu hn: Ban cht su sc hn hin tng vi ban cht la nhng mi lin h tt nhin bn trong, n inh, la cai quyt inh s tn tai va phat trin cua s vt, c lp i lp lai trong nhiu hin tng khac. No biu hin quy lut phat trin chung cua cac hin tng o.
47

Hin tng phong phu hn ban cht vi ngoai ban cht chung ma cac hin tng u co no con cha ng cac nhn t ca bit ma chi ring no co. 4. Y nghia phng phap lun: Nu ban cht biu hin thng qua hin tng va hin tng biu hin ban cht di hinh thc cai bin, co khi di dang xuyn tac thi nhn thc khng c dng lai hin tng cua s vt, ma phai xem xet nhng mi lin h bn trong cua s vt lam sang to ban cht n du ng sau hin tng. Trong hoat ng thc tin khng da vao biu hin bn ngoai ma phai da vao s hiu bit nhng quy lut cua s vt, ban cht cua s vt. Vi le o cn phai ht sc thn trong khi kt lun v ban cht cua s vt.

Cu 19: Phn tich ni dung cp pham tru kha nng va hin thc, t o rut ra y nghia phng phap lun. 1. Khai nim kha nng va hin thc. - Kha nng la pham tru trit hoc dung chi cai hin cha co, cha ti, nhng se ti, se xut hin khi co iu kin thich hp. - Hin thc la pham tru trit hoc dung chi cai hin co, hin ang tn tai tht s. Nh vy kha nng la cai cha co nhng khng phai bt ky cai cha co nao ma phai hiu la cai cha co thi im ang xet, la cai se co trong tng lai, khi co iu kin thich hp. Theo nghia o, kha nng la tin cua cai mi. Tuy kha nng la cai cha co nhng iu o khng co nghia la no khng tn tai. Cac s vt ma kha nng o biu hin cha tn tai nh mt hin thc nhng ban thn kha nng thi tn tai. Vi vy, kha nng cung la mt trang thai c bit cua hin thc, trang thai ma hin thc mi tn tai trc khi tr thanh chinh ban thn minh. - Phn loai kha nng:

48

Moi kha nng u la kha nng thc t (u tn tai thc s, do hin thc sinh ra). Co nhng kha nng c hinh thanh mt cach tt nhin do quy lut vn ng ni tai cua s vt (kha nng tt nhin), co nhng kha nng c hinh thanh mt cach ngu nhin (kha nng ngu nhin). Kha nng tt nhin bao gm kha nng gn (a co u hoc gn u nhng iu kin cn thit bin thanh hin thc), kha nng xa (con phai trai qua nhiu giai oan phat trin qua mi u iu kin bin thanh hin thc) 2. Mi quan h bin chng gia kha nng va hin thc. - Kha nng va hin thc trong mi quan h cht che vi nhau, khng th tach ri nhau, lun lun chuyn hoa ln nhau, vi hin thc c chun bi bi kha nng, con kha nng se bin thanh hin thc. o la mt qua trinh v tn. Do o, se mc sai lm nu tach cai no khoi cai kia. Kt qua la trong hoat ng thc tin se khng nhin thy kha nng tim tang trong s vt, do o khng xac inh c tng lai phat trin cua no, hoc khng tao ra nhng iu kin cn thit thuc y s chuyn bin tich cc va khng ngn chn kip thi nhng bin chuyn tiu cc. - Cung trong nhng iu kin nht inh cung mt s vt co th tn tai mt s kha nng vn a co s vt, trong nhng iu kin nht inh, khi co thm iu kin mi b sung thi s vt se xut hin thm nhng kha nng mi. Ngay trong ban thn mi kha nng cung khng phai la khng thay i, no co th tng ln giam i la tuy thuc vao s bin i cua s vt trong nhng iu kin cu th. - Qua trinh kha nng bin thanh hin thc din ra trong t nhin khng ging nh trong xa hi. trong t nhin la mt qua trinh khach quan, din ra t phat. Trong xa hi, s chuyn hoa o phai thng qua hoat ng co y thc cua con ngi. - Trong nhng iu kin nht inh, co kha nng tt yu tr thanh hin thc, nhng cung co kha nng co th khng tr thanh hin thc. 3. Y nghia phng phap lun:
49

Phai thy ro mi quan h bin chng gia kha nng va hin thc. - Nu chi thy hin thc ma khng thy kha nng thi se khng d oan c tng lai. Nu thy kha nng ma khng thy hin thc se dn n bi quan. Nu ng nht kha nng vi hin thc thi se ao tng. - Trong hoat ng thc tin phai cn c vao hin thc anh gia tinh hinh va phai phan oan ung tinh cht va xu hng cua kha nng phat huy ti a tinh nng ng chu quan, ng x kip thi tranh t tng ch i thu ng.

Cu 20: Nhn thc la gi? Thc tin la gi? Vai tro cua thc tin i vi nhn thc ly lun. - Nhn thc la s phan anh th gii khach quan vao trong b nao ngi. o la s phan anh nng ng, sang tao da trn hoat ng tich cc cua chu th trong quan h vi khach th. + Chu th nhn thc: theo nghia rng la xa hi loai ngi noi chung. Hiu mt cach cu th, chu th la nhom ngi nh giai cp, dn tc, tp th, ca nhn Tuy nhin khng phai bt ky con ngi nao cung tr thanh chu th nhn thc, con ngi chi tr thanh chu th khi no tham gia vao hoat ng xa hi nhm nhn thc va bin i khach th. + Khach th nhn thc: khng phai toan b hin thc khach quan, ma chi la b phn, la linh vc nao o cua no trong min hoat ng thc tin va hoat ng nhn thc cua chu th. - Thc tin la mt pham tru trit hoc dung chi toan b hoat ng vt cht co tinh cht lich s-xa hi cua con ngi nhm lam bin i t nhin va xa hi. + Ban cht cua hoat ng thc tin la s tac ng qua lai gia chu th va khach th, trong o chu th vi tinh nng ng cua minh tac ng lam bin i khach th. + Hoat ng thc tin a dang, song chung ta co th chia lam ba hinh thc c ban:
50

* Hoat ng san xut vt cht: y la hinh thc c ban cua hoat ng thc tin co vai tro quyt inh va la c s cho cac hoat ng khac cua thc tin. * Hoat ng lam bin i cac quan h xa hi (u tranh giai cp, u tranh giai phong dn tc, u tranh vi hoa binh), y la hinh thc cao nht cua hoat ng thc tin. * Thc nghim khoa hoc: y la hinh thc c bit cua hoat ng thc tin, c tin hanh trong nhng iu kin nhn tao tao ra c s nhn thc, lam bin i t nhin va xa hi. - Vai tro cua thc tin i vi nhn thc: + Thc tin la c s va ng lc cua nhn thc. Nhn thc bt ngun t thc tin. Chinh la t trong hoat ng thc tin lam xut hin nhng nhu cu buc con ngi phai nhn thc th gii. Vi vy ma con ngi nhn thc th gii thng qua thc tin. Thng qua hoat ng thc tin, con ngi lam cho s vt, hin tng bc l nhng thuc tinh, nhng lin h, trn c s o con ngi nhn thc chung. Nh vy, thc tin a em lai nhng tai liu cho qua trinh nhn thc, giup cho nhn thc nm c ban cht, cac quy lut cua th gii. Thc tin con lam hoan thin giac quan cua con ngi, tao ra nhng phng tin lam tng kha nng nhn bit cua cac giac quan nh o no thuc y nhn thc phat trin. + Thc tin la muc ich cua nhn thc. Tri thc do nhn thc em lai chi tr thanh sc manh vt cht khi ap dung co hiu qua trong hoat ng thc tin. Nh vy, nhn thc khng phai la nhn thc ma co muc ich cui cung, o la giup cho con ngi trong hoat ng bin i th gii. + Thc tin la tiu chun cua nhn thc.

51

Nhn thc phai thng qua thc tin mi kim tra c tinh chn ly cua no. Chi trong thc tin, con ngi mi xac inh c cai ung n, cai sai lm va gii han cua tinh ung n cua moi tri thc do nhn thc em lai.

Cu 21: Phn tich con ng bin chng cua s nhn thc chn ly. Nhn thc la qua trinh phan anh bin chng th gii hin thc khach quan vao trong b nao ngi thng qua hoat ng thc tin. Qua trinh o c Lnin khai quat nh sau: T trc quan sinh ng n t duy tru tng, t t duy tru tng n thc tin - o la con ng bin chng cua s nhn thc chn ly, cua s nhn thc hin thc khach quan (V.I.Lnin Toan tp, T.29, Nxb Tin b, Matxcva, 1981, tr.179) - Trc quan sinh ng (nhn thc cam tinh) la giai oan u cua qua trinh nhn thc, gn lin vi thc tin thng qua cac giac quan din ra vi cac hinh thc c ban sau: + Cam giac la hinh thc u tin cua s phan anh hin thc khach quan. S vt hin tng tac ng vao cac giac quan, gy nn s kich thich cua cac t bao thn kinh lam xut hin cac cam giac. Cam giac la s phan anh cac thuc tinh ring le cua s vt, hin tng nh mau sc, mui vi,.. - Tri giac la hinh thc k tip sau cam giac. Tri giac la s phan anh nhiu thuc tinh cua s vt, hin tng trong s lin h gia chung vi nhau. Tri giac c hinh thanh t nhiu cam giac kt hp lai. Tri giac cung la s phan anh trc tip cac s vt, hin tng thng qua cac giac quan cua con ngi. + Biu tng la hinh thc cao nht cua trc quan sinh ng. Biu tng xut hin trn c s nhng hiu bit v s vt do tri giac em lai. Biu tng la hinh anh c lu gi trong chu th, khi khng con s vt hin tng hin din trc tip trc chu th. y biu tng a it nhiu mang tinh gian tip cho nn no la khu trung gian gia trc quan sinh ng va t duy tru tng.

52

- T duy tru tng (nhn thc ly tinh) la giai oan cao cua qua trinh nhn thc, bao gm cac hinh thc c ban la: khai nim, phan oan va suy ly. + Khai nim la hinh thc c ban nht cua t duy tru tng. No phan anh, khai quat nhng c tinh c ban va ph bin cua mt lp s vt, hin tng nht inh. + Phan oan la s lin h gia cac khai nim theo mt qui tc xac inh ma chung ta co th xac inh c tri s logic cua no. + Suy ly la mt thao tac logic t duy i n nhng tri thc mi t nhng tri thc a co. - S thng nht gia nhn thc cam tinh va nhn thc ly tinh: + Nhn thc cam tinh khac nhn thc ly tinh ch: nhn thc cam tinh la giai oan thp, phan anh khach th mt cach trc tip, em lai nhng tri thc cam tinh. Ngc lai nhn thc ly tinh la giai oan cao, phan anh khach th mt cach gian tip, khai quat em lai nhng tri thc v ban cht va quy lut cua khach th. + Nhn thc cam tinh va nhn thc ly tinh la cac giai oan cua mt qua trinh nhn thc da trn c s thc tin. Gia chung co s tac ng qua lai: nhn thc cam tinh cung cp tai liu cho nhn thc ly tinh, nhn thc ly tinh tac ng tr lai nhn thc cam tinh lam cho no chinh xac hn, nhay ben hn. + Quan im cua chu nghia duy vt bin chng v s thng nht gia nhn thc cam tinh va nhn thc ly tinh hoan toan i lp vi chu nghia duy cam ( cao vai tro cua nhn thc cam tinh) va chu nghia duy ly ( cao vai tro nhn thc ly tinh). - Thc tin trong qua trinh nhn thc: + Nhn thc phai tr v thc tin kim tra, khng inh chn ly hay sai lm. Ngoai ra, muc ich cua nhn thc la inh hng cho hoat ng thc tin cai tao th gii.

53

+ Quay tr v thc tin nhn thc mi hoan thanh c chu trinh bin chng cua no. Trn c s hoat ng thc tin, nhn thc tip theo lai c bt u bng chu trinh khac cao hn.

Cu 22: Trinh bay quan im cua trit hoc Mac-Lnin v vn chn ly. 1. Khai nim chn ly: - Chn ly la nhng tri thc v th gii khach quan c phan anh vao b oc ngi, co ni dung phu hp vi hin thc do no phan anh va a c thc tin kim nghim. - Chn ly bao gi cung la chn ly khach quan. Chn ly khach quan la nhng tri thc ma ni dung cua no khng phu thuc vao y thc cua con ngi. - Chn ly la mt qua trinh, vi tiu chun cua chn ly la thc tin va con vi nhn thc cua con ngi la mt qua trinh. 2. Chn ly tuyt i va chn ly tng i. - Chn ly tuyt i la nhng tri thc co ni dung ung va phu hp hoan toan vi hin thc ma no phan anh. Co chn ly tuyt i vi con ngi hoan toan co kha nng nhn thc ung n v th gii khi co y u cac iu kin. - Chn ly tng i la tri thc ung nhng cha phu hp hoan toan vi hin thc khach quan do no phan anh. S phu hp gia ni dung cua no i vi khach th c phan anh la s phu hp b phn, mt s mt nht inh. + Tinh tng i cua chn ly biu hin ch no phan anh s vt tn tai trong mt pham vi co gii han, trong nhng iu kin xac inh v khng gian va thi gian, vi con ngi hoan toan co kha nng nhn thc c th gii nhng khng phai nhn thc din ra mt ln la xong ma la qua trinh i t cha bit y u n bit y u hn v s vt va hin tng. 3. Quan h bin chng gia chn ly tng i va chn ly tuyt i.
54

- Chn ly tng i va chn ly tuyt i u la chn ly khach quan. - Chn ly tuyt i la tng v han cac chn ly tng i. - Trong mi chn ly tng i mc du la tng i nhng bao gi cung co nhng yu t cua chn ly tuyt i. - S khac bit gia chn ly tng i va chn ly tuyt i khng thuc v ban cht ma mc phu hp gia chung vi khach th. S khac bit o v mc phu hp gia chung vi khach th bao gi cung tn tai, nhng thng xuyn c xoa bo trong qua trinh tin ln v han cua nhn thc. - Khi tha nhn s thng nht gia chn ly tuyt i va chn ly tng i, iu o cung co nghia la s tha nhn tinh cu th cua chn ly. 4. Thc tin la tiu chun cua chn ly: - Thc tin la tiu chun duy nht cua chn ly. Nh thc tin, chung ta phn bit c chn ly va sai lm. - Thc tin co vai tro nh vy, vi no co u im cua tinh ph bin va la hin thc trc tip, nh o ma thc tin co th vt cht hoa c tri thc, bin cac tri thc thanh cac khach th vt cht co tinh xac thc cam tinh. - Tiu chun thc tin va mang tinh tuyt i va mang tinh tng i. Tuyt i vi no la tiu chun khach quan duy nht; tng i vi ban thn thc tin lun lun bin i, phat trin. S bin i nay dn n ch tip tuc b sung, phat trin nhng tri thc a co trc o.

Phn B CHU NGHIA DUY VT BIN CHNG V XA HI

Cu 23: Khai nim quy lut xa hi? Phn tich mi quan h gia quy lut xa hi va hoat ng co y thc cua con ngi.
55

- Khai nim quy lut xa hi: Quy lut phat trin cua xa hi la nhng mi lin h khach quan, ban cht va tt yu, lp i lp lai gia cac hin tng cua i sng xa hi. Con ngi t lam ra lich s cua minh, noi cach khac lich s loai ngi la nhng hoat ng cua con ngi theo ui nhng muc ich cua ban thn minh. Trong xa hi, con ngi (dn tc, giai cp, ang phai,..) hanh ng mt cach co y thc, theo ui nhng muc ich nht inh, do nhng t tng dn dt. Nhng ban thn cac h t tng u phan anh nhng iu kin sinh hoat vt cht cua xa hi. Trong xa hi, con ngi phai quan h vi nhau va trong v van cac mi quan h gia con ngi vi con ngi va con ngi vi t nhin, thi quan h san xut la quan h c ban, nn tang, ma cac quan h san xut lai thuc v linh vc i sng vt cht cua xa hi, nghia la no tn tai mt cach khach quan tt yu, c lp vi y chi cua ca nhn, tp oan, giai cp trong xa hi. Cac hin tng a dang cua xa hi du co ve ngu nhin n u, rt cuc cung tun theo mt khuynh hng chung nht inh, tc la vn th hin tinh quy lut. - c im cua quy lut xa hi: + Quy lut t nhin din ra mt cach t ng khng co s tac ng cua con ngi. Quy lut xa hi din ra thng qua hoat ng cua con ngi co y thc, nhng khng phu thuc vao y thc con ngi. + Quy lut xa hi khng biu hin ra trc tip tng hin tng n le, tng con ngi ma thng biu hin ra nh mt xu hng. Do o, nu khng gian cang rng, thi gian cang dai thi quy lut biu hin cang ro. + San xut vt cht la c s cua i sng xa hi, ng thi la c s cua cac quy lut xa hi. + Quy lut xa hi phat huy tac dung trong nhng iu kin cu th, nhng iu kin o khng ngng thay i, t hinh thai kinh t-xa hi nay sang hinh thai
56

kinh t-xa hi khac. Trong mt hinh thai kinh t-xa hi thi cac iu kin mi nc cung khac nhau, do o quy lut phat huy tac dung khac nhau. - Mi quan h gia quy lut xa hi va hoat ng cua con ngi co y thc: Khng inh s tn tai va tac ng cua cac quy lut xa hi trong qua trinh lich s thi iu o khng co nghia la phu nhn vai tro cua nhng hoat ng co y thc cua con ngi. Trai lai, s phat trin cua lich s a xac nhn vai tro ngay cang tng ln cua nhn t chu quan, nhng hoat ng co y thc cua con ngi. Quy lut xa hi hinh thanh va chi phi mt cach tt yu cac hoat ng cua con ngi, noi cach khac, tt ca moi hoat ng cua con ngi u phai i mt vi tinh tt yu, quy lut. Do o, con ngi mun at n t do trong hoat ng cua minh, con ngi phai x ly ung mi quan h gia t do va tt yu. Hoat ng t do, co y thc la c tinh cua con ngi (C.Mac, ngghen tuyn tp, Nxb S tht, Ha Ni, 1980, T.1, tr.118). Nhng t do khng phai la c lp vi quy lut, bt chp quy lut ma la nhn thc ung quy lut va vn dung cac quy lut cai tao t nhin va cai tao xa hi thoa man nhu cu cua minh. ngghen vit: T do khng phai la s c lp tng tng i vi cac quy lut cua t nhin, ma la s nhn thc c nhng quy lut o va cai kha nng - co c nh s nhn thc nay - buc nhng quy lut o tac ng mt cach co k hoach nhm nhng muc ich nht inh. iu o la ung vi nhng quy lut cua t nhin bn ngoai, cung nh i vi nhng quy lut chi phi tn tai vt cht va tinh thn cua ban thn con ngi, hai loai quy lut ma chung ta nhiu lm cung chi co th tach cai no ra khoi cai kia trong quan nim ch khng th tach ra trong thc t c. Nh vy t do cua y chi chng qua chi la cai nng lc quyt inh mt cach hiu bit (C.Mac, ngghen tuyn tp, Nxb S tht, Ha Ni, 1984, T.5, tr.163). Chu nghia duy vt lich s khng inh t do la mt san phm cua lich s. bui u cua lich s do cha co hiu bit, con ngi la n l cua gii t nhin, nhng cang ngay con ngi cang co nhn thc su sc v cac quy lut cua t nhin, quy lut cua xa hi, vn dung cac quy lut cai tao t nhin va cai tao xa
57

hi theo ung tinh tt yu cua no. Va do o, hoat ng cua con ngi cang t do hn. T do la cai tt yu c nhn thc.Tc t do la nm vng va hanh ng phu hp vi tt yu.

Cu 24: Khai nim phng thc san xut? Tai sao noi phng thc san xut la nhn t quyt inh s tn tai va phat trin cua xa hi? Phng thc san xut la cach thc ma con ngi lam ra cua cai vt cht trong mt giai oan lich s nht inh, theo cach o con ngi co nhng quan h nht inh vi t nhin va vi nhau trong san xut. Chu nghia duy vt lich s khng inh rng, lich s xa hi loai ngi trc ht la lich s phat trin cua san xut, lich s vn ng cua cac phng thc san xut ln lt thay th nhau, la lich s cua qun chung nhn dn lao ng trc tip san xut ra cua cai vt cht cho xa hi. Do o, mun hiu lich s phat trin cua xa hi loai ngi, trc ht phai hiu lich s phat trin cua san xut, hiu qua trinh san xut cua con ngi qua cac giai oan lich s khac nhau. Xa hi la mt b phn c thu cua gii t nhin, vn ng va phat trin theo quy lut c thu cua no. Tuy nhin, gia xa hi va t nhin thng xuyn din ra s trao i vt cht. S trao i o c thc hin trong qua trinh lao ng san xut cua con ngi. Nh vy, nu tach lich s xa hi loai ngi vi lich s phat trin cua san xut vt cht thi se khng th nao hiu c loai ngi phai trai qua nhng hinh thai kinh t-xa hi t thp ln cao. San xut vt cht la lc lng chu yu va la ng lc c ban thuc y lich s phat trin, xa hi tin ln. o la iu kin quyt inh cua i sng con ngi, la yu cu tt yu khach quan i vi s sinh tn cua xa hi. Xa hi khng th thoa man nhu cu cua minh bng cai a co sn trong gii t nhin, duy tri i sng cua minh, con ngi phai tin hanh san xut cua cai vt cht. Vi th, san xut cua cai vt cht la mt iu kin c ban cua moi xa hi, la mt hanh ng lich s ma loai ngi phai duy tri t xa n nay.
58

Xa hi la mt h thng va trong tng giai oan lich s nht inh, tinh cht va kt cu xa hi khng phai do nguyn vong va y chi cua ca nhn, tp oan, cung khng do hinh thc nha nc phap quyn quy inh ma do phng thc san xut quyt inh. Phng thc san xut thng tri trong mi xa hi quyt inh tinh cht cua ch xa hi; cac giai cp, kt cu giai cp va tinh cht cua cac mi quan h gia cac giai cp, cung nh cac quan im v chinh tri phap quyn, ao c, trit hoc Mi hinh thai kinh t-xa hi co phng thc san xut c thu cua no. Va s thay th cua cac phng thc san xut khac nhau chinh la c s cua s thay th cua cac hinh thai kinh t-xa hi ni tip nhau. iu nay chng to, phng thc san xut gi vai tro quyt inh trong s chuyn hoa cua xa hi loai ngi qua cac giai oan lich s khac nhau. Mi khi phng thc san xut mi ra i, giai cp mi ln cm quyn, kt cu kinh t xa hi thay i thi nhng quan h xa hi v mt chinh tri, phap quyn, t tng, ao c,.. cung bin i theo. Vi y nghia noi trn ma C.Mac a nhn manh: Do co c nhng lc lng san xut mi, loai ngi thay i phng thc san xut cua minh, va do thay i phng thc san xut, cach kim sng cua minh, loai ngi thay i tt ca nhng quan h xa hi cua minh. Cai ci xay quay bng tay a lai xa hi co lanh chua, cai ci xay chay bng hi nc a lai xa hi co nha t ban cng nghip (C.Mac, ngghen tuyn tp, Nxb S tht, Ha Ni, 1980, T.1, tr.380). Lich s xa hi loai ngi trc ht la lich s cua san xut, lich s cua cac phng thc san xut vn ng phat trin va thay th nhau t thp ln cao.

Cu 25: Phn tich ni dung quy lut v s phu hp cua quan h san xut vi tinh cht va trinh cua lc lng san xut. T o rut ra y nghia cua vic vn dung quy lut nay trong thc tin nc ta hin nay. Bt c phng thc san xut mt giai oan phat trin lich s nao cung u bao gm hai mt: Lc lng san xut va quan h san xut. Lc lng san xut - la biu hin mi quan h gia ngi va t nhin trong qua trinh san xut; quan h san
59

xut - la biu hin mi quan h gia ngi vi ngi trong qua trinh san xut. C.Mac a chi ro: Trong san xut, con ngi khng chi co quan h vi t nhin ma con phai co nhng mi lin h va quan h nht inh vi nhau, va chi trong pham vi nhng mi lin h va quan h xa hi o thi mi co tac ng vao t nhin, vao san xut c. Lc lng san xut va quan h san xut la hai mt cua phng thc san xut, chung phan anh hai mi quan h khac nhau, c trng phat trin khng ging nhau, nhng chung co mi lin h hu c khng th tach ri va tac ng bin chng ln nhau hinh thanh quy lut xa hi ph bin cua toan b lich s loai ngi: Quy lut v s phu hp cua quan h san xut vi tinh cht va trinh cua lc lng san xut. Quy lut nay vach ro s quy inh, phu thuc ln nhau gia lc lng san xut va quan h san xut, trong o lc lng san xut gi vai tro quyt inh. - Kt cu cua lc lng san xut: Lc lng san xut bao gm ba yu t cu thanh: Ngi lao ng (la tui, sc khoe, trinh , kinh nghim, ky nng, ky xao, nng lc), t liu san xut va khoa hoc ky thut cng ngh. Trong o ngi lao ng la nhn t quyt inh cua lc lng san xut. - Tinh cht va trinh cua lc lng san xut: Tinh cht cua lc lng san xut la tinh cht cua t liu san xut va cua lao ng, la kt tinh sc lao ng xa hi trong tng n vi san phm do qua trinh san xut tao ra. Nu cng cu thu cng thi lc lng san xut co tinh cht ca nhn, nu cng cu la may moc thi lc lng san xut mang tinh cht xa hi hoa. Trinh cua lc lng san xut la trinh phat trin cua cng cu lao ng, cua ky thut, trinh kinh nghim, ky nng lao ng cua ngi lao ng, qui m san xut, trinh phn cng lao ng xa hi - Quan h san xut hinh thanh, bin i va phat trin di anh hng quyt inh cua lc lng san xut.
60

Chu nghia duy vt lich s khng inh rng s thay i va phat trin cua bt c mt phat trin san xut nao bao gi cung bt u bng s thay i va phat trin cua cac lc lng san xut. Trong qua trinh san xut at c nng sut lao ng cao hn, con ngi lun lun tim cach cai tin cng cu lao ng va ch tao ra nhng cng cu lao ng mi tinh xao hn. Cung vi s bin i va phat trin cua cng cu lao ng, kinh nghim san xut, ky nng lao ng, kin thc khoa hoc,.. cua ngi lao ng cung khng ngng tng ln. Mt khac, trong cu truc cua phng thc san xut thi lc lng san xut la ni dung con quan h san xut la hinh thc xa hi cua no, trong mi quan h o ni dung la quyt inh. Ni dung bin i keo theo s bin i cua hinh thc. Do o lc lng san xut la yu t ng nht, khng n inh nht, yu t cach mang nht cua qua trinh san xut vt cht. S bin i cua lc lng san xut, trc ht la s bin i cua cng cu san xut a dn n s bin i trong cac quan h san xut gia ngi va ngi. iu o cho thy cng cu san xut khng nhng la thc o trinh phat trin cua cac lc lng san xut, ma con la du hiu bao trc quan h xa hi, quan h kinh t gia ngi vi ngi cung bin i theo. C.Mac vit: Phng thc san xut, nhng quan h trong o cac lc lng san xut phat trin, u khng phai la nhng quy lut vinh vin, ma chung thich ng vi s phat trin nht inh cua con ngi va cua nhng lc lng san xut cua con ngi, va mt s thay i trong lc lng san xut cua con ngi tt phai dn n mt s thay i trong nhng quan h san xut cua con ngi (C.Mac, ngghen tuyn tp, Nxb S tht, Ha Ni, 1980, T.1, tr.396). iu o chng to s phat trin cua lc lng san xut thi quan h san xut cung phat trin theo cho phu hp vi tinh cht va trinh cua lc lng san xut. S phu hp o la ng lc ni tai thuc y lc lng san xut tip tuc phat trin. Tuy nhin, lc lng san xut co xu hng phat trin nhanh hn, con quan h san xut lai tng i n inh. Khi lc lng san xut phat trin ln mt trinh mi, quan h san xut khng con phu hp vi no na, tr thanh chng ngai i vi s
61

phat trin cua lc lng san xut, lam nay sinh mu thun gay gt gia hai mt cua phng thc san xut. Mt cach tt yu la quan h san xut cu bi xoa bo, quan h san xut mi hinh thanh phu hp vi tinh cht va trinh cua lc lng san xut a phat trin, m ng cho lc lng san xut tip tuc phat trin. Quan h san xut cu bi xoa bo, quan h san xut mi hinh thanh, cung ng thi s dit vong cua phng thc san xut li thi va s ra i cua phng thc san xut mi. Trong xa hi co giai cp i khang, mu thun gia lc lng san xut mi va quan h san xut li thi la c s khach quan cua cuc u tranh giai cp, ng thi la tin cua cac cuc cach mang xa hi. S tac ng cua quy lut noi trn trong lich s a lam cho xa hi chuyn t hinh thai kinh t-xa hi thp ln hinh thai kinh t-xa hi cao hn mt cach bin chng. - S tac ng tr lai cua quan h san xut i vi lc lng san xut: Trong cu truc cua phng thc san xut thi quan h san xut la hinh thc xa hi ma lc lng san xut lun lun phai da vao phat trin. Tt nhin quan h san xut thng xuyn tac ng tr lai vi lc lng san xut: co th thuc y hoc kim ham s phat trin cua lc lng san xut. Theo tinh tt yu khach quan, quan h san xut li thi se bi thay th bng mt quan h san xut mi phu hp vi tinh cht va trinh cua lc lng san xut. Quan h san xut co th tac ng tr lai i vi lc lng san xut, bi vi quan h san xut quy inh tinh muc ich cua qua trinh san xut vt cht, quy inh h thng t chc quan ly san xut va quan ly xa hi, quy inh phng thc phn phi cua cai ma ngi lao ng trc tip c hng. Tt ca nhng yu t noi trn lai anh hng va quy inh thai cua qun chung lao ng - lc lng san xut chu yu cua xa hi. Quan h san xut tac ng tr lai lc lng san xut theo chiu hng tich cc, khi quan h san xut la mt h thng hoan chinh gm ca ba mi quan h: s hu t liu san xut, t chc va quan ly san xut, phn phi san phm, u phu hp vi tinh cht (trinh ) cua lc lng san xut.
62

S tac ng cua quy lut quan h san xut phu hp vi tinh cht va trinh cua lc lng san xut vao lich s a a xa hi loai ngi phat trin qua cac phng thc san xut: cng xa nguyn thuy, chim hu n l, phong kin, t ban chu nghia va cng san chu nghia trong tng lai. Lich s xa hi loai ngi noi chung phat trin tun t t thp ln cao, nhng thc tin lich s a chng minh rng nhiu nc a bo qua mt s phng thc san xut tin ln phng thc san xut cao hn. Vit Nam, xy dng phng thc san xut xa hi chu nghia, chung ta chu trng phat trin nn kinh t hang hoa nhiu thanh phn vi c ch thi trng co s quan ly cua Nha nc theo inh hng xa hi chu nghia. Nh vy vic bo qua giai oan phat trin t ban chu nghia v thc cht la bo qua ch chinh tri t ban, chung ta lai k tha nhng gia tri cua chu nghia t ban vi t cach la lc lng san xut, hng nn san xut i ln san xut ln xa hi chu nghia.

Cu 26: Phn tich mi quan h bin chng gia c s ha tng va kin truc thng tng cua xa hi. c im cua c s ha tng va kin truc thng tng trong thi ky qua ln chu nghia xa hi Vit Nam. - Khai nim c s ha tng: C s ha tng la toan b nhng quan h san xut hp thanh c cu kinh t cua mt hinh thai kinh t-xa hi nht inh. - Khai nim kin truc thng tng: Kin truc thng tng la toan b nhng quan im, t tng xa hi, nhng thit ch tng ng va nhng quan h ni tai gia chung hinh thanh trn mt c s ha tng nht inh. - Mi quan h bin chng gia c s ha tng va kin truc thng tng: + Mi hinh thai kinh t-xa hi co c s ha tng va kin truc thng tng cua no. Do o, c s ha tng va kin truc thng tng mang tinh lich s cu th, gia
63

chung co mi quan h bin chng vi nhau, trong o c s ha tng gi vai tro quyt inh. + Vai tro quyt inh cua c s ha tng i vi kin truc thng tng th hin: C s ha tng nao sinh ra kin truc thng tng y. Giai cp nao chim ia vi thng tri v kinh t thi cung chim ia vi thng tri trong i sng tinh thn. Quan h san xut nao thng tri thi tao ra kin truc thng tng chinh tri tng ng. Mu thun trong linh vc kinh t quyt inh tinh cht mu thun trong linh vc t tng. Do c im noi trn, bt ky hin tng nao thuc kin truc thng tng: nha nc, phap lut, ang phai chinh tri, trit hoc, ao c,.. u khng th giai thich t chinh no, bi vi, chung u trc tip hoc gian tip phu thuc vao c s ha tng va do c s ha tng quyt inh. Nhng bin i cn ban trong c s ha tng sm hay mun se dn n s bin i cn ban trong kin truc thng tng. S bin i o din ra trong tng hinh thai kinh t-xa hi va ro rt hn khi chuyn t hinh thai kinh t-xa hi nay sang hinh thai kinh t-xa hi khac. Khi c s ha tng cu mt i thi kin truc thng tng do no sinh ra cung mt theo, khi c s ha tng mi ra i thi mt kin truc thng tng mi phu hp vi no cung xut hin. Trong xa hi co giai cp i khang, s bin i o din ra thng qua cuc u tranh giai cp gay go phc tap. Khi cuc cach mang xa hi xoa bo c s ha tng cu thay th bng c s ha tng mi, s thng tri v chinh tri cua giai cp cach mang c thip lp, b may nha nc mi hinh thanh, s thng tri v t tng cua giai cp cach mang cm quyn c xac lp. S bin mt cua mt kin truc thng tng khng din ra mt cach nhanh chong, co nhng yu t cua kin truc thng tng cu con tn tai dai dng sau khi c s kinh t cua no a bi tiu dit. Co nhng yu t cua kin truc thng tng cu c giai cp cm quyn mi s dung xy dng kin truc thng tng mi.
64

Do o, tinh quyt inh cua c s ha tng i vi kin truc thng tng din ra rt phc tap trong qua trinh chuyn t hinh thai kinh t-xa hi nay sang hinh thai kinh t-xa hi khac. + S tac ng tr lai cua kin truc thng tng i vi c s ha tng: S tac ng tr lai cua kin truc thng tng i vi c s ha tng c th hin chc nng xa hi cua kin truc thng tng la bao v, duy tri, cung c va phat trin c s ha tng sinh ra no, u tranh xoa bo c s ha tng va kin truc thng tng cu. Trong xa hi co giai cp i khang, kin truc thng tng bao am s thng tri chinh tri va t tng cua giai cp gi ia vi thng tri trong kinh t. Trong cac b phn cua kin truc thng tng, nha nc gi vai tro c bit quan trong, co tac dung to ln i vi c s ha tng. Nha nc khng chi da vao h t tng ma con da vao chc nng kim soat xa hi tng cng sc manh kinh t cua giai cp thng tri. ngghen vit: bao lc (nghia la quyn lc nha nc) cung la mt lc lng kinh t (C.Mac, ngghen tuyn tp, Nxb S tht, Ha Ni, 1971, T.II, tr.604). Cac b phn khac cua kin truc thng tng nh trit hoc, ao c, tn giao, ngh thut cung tac ng n c s ha tng, nhng thng thng phai thng qua nha nc, phap lut. Kin truc thng tng la mt h thng, no co qua trinh bin i phat trin do s tac ng cua cac yu t ni tai, do o no co tinh c lp tng i. Qua trinh o phat trin phu hp vi c s ha tng thi s tac ng cua no i vi c s ha tng cang co hiu qua. Chu nghia duy vt lich s khng inh, chi co kin truc thng tng tin b nay sinh trong qua trinh cua c s kinh t mi - mi phan anh nhu cu cua s phat trin kinh t, mi co th thuc y s phat trin kinh t-xa hi. Nu kin truc thng tng la san phm cua c s kinh t a li thi thi gy tac dung kim ham s phat

65

trin kinh t-xa hi. Tt nhin s kim ham chi la tam thi, sm mun no se bi cach mang khc phuc. + c im cua c s ha tng va kin truc thng tng trong thi ky qua ln chu nghia xa hi nc ta: C s ha tng trong thi ky qua nc ta bao gm cac thanh phn kinh t, cac kiu t chc kinh t, cac kiu quan h san xut gn lin vi cac hinh thc s hu khac nhau, thm chi i lp nhau, cung tn tai trong mt c cu kinh t quc dn thng nht. Tng ng vi s ng nht v ban cht kinh t la s tac ng cua nhiu h thng quy lut kinh t. H thng quy lut kinh t xa hi chu nghia; h thng quy lut kinh t cua nn san xut hang hoa nho va h thng quy lut kinh t t ban chu nghia. inh hng xa hi chu nghia i vi nn kinh t hang hoa nhiu thanh phn la Nha nc xa hi chu nghia tao ra mt hanh lang phap ly, tao iu kin cho s phat trin cua cac thanh phn kinh t, ng thi Nha nc s dung tng th cac bin phap - trong o bin phap kinh t la quan trong nht - nhm tng bc xa hi hoa nn san xut. Kinh t Nha nc khng ngng c cung c va phat trin ca v cht va v lng nhng vi tri nong ct cua nn kinh t. - Kin truc thng tng xa hi chu nghia nc ta: ang ta khng inh chu nghia Mac-Lnin va t tng H Chi Minh lam c s nn tang cua t tng va kim chi nam cho moi hanh ng cach mang. Xy dng h thng chinh tri xa hi chu nghia mang ban cht giai cp cng nhn, do i tin phong cua no la ang Cng san Vit Nam lanh ao. Thc hin nn dn chu xa hi chu nghia, quyn lc thuc v nhn dn. Cac t chc, thit ch, cac lc lng xa hi tham gia vao h thng chinh tri xa hi chu nghia la vi mt muc tiu chung, li ich chung, hng ti muc tiu xa hi chu nghia, am bao quyn lam chu cua nhn dn trong quan ly kinh t-xa hi va moi linh vc hoat ng khac.

66

Cac t chc, b may tao thanh h thng chinh tri-xa hi khng tn tai nh mt muc ich t thn ma vi phuc vu con ngi, vi li ich va quyn lc cua nhn dn lao ng.

Cu 27: Khai nim hinh thai kinh t-xa hi? Vi sao noi s phat trin cua cac hinh thai kinh t-xa hi la mt qua trinh lich s t nhin. - Khai nim hinh thai kinh t-xa hi: Hinh thai kinh t-xa hi la mt pham tru cua chu nghia duy vt lich s dung chi xa hi tng giai oan phat trin lich s nht inh, vi nhng quan h san xut cua no (c s ha tng) thich ng vi lc lng san xut mt trinh nht inh va vi mt kin truc thng tng c xy dng trn nhng quan h san xut o. Hinh thai kinh t-xa hi la mt h thng, mt chinh th toan ven co c cu phc tap, trong o co nhng mt c ban nht la lc lng san xut, quan h san xut va kin truc thng tng. Lc lng san xut la quan h gia ngi vi t nhin trong qua trinh san xut - la nn tang vt cht-ky thut cua mi hinh thai kinh t-xa hi. Xet n cung, lc lng san xut quyt inh s hinh thanh va phat trin cua mi hinh thai kinh txa hi. Ban thn cac lc lng san xut khng phai la san phm ring cua mt thi ai nao ma la san phm cua ca mt qua trinh phat trin lin tuc t thp ln cao qua cac thi ai, la s tip bin khng ngng cua lich s. Quan h san xut - quan h gia ngi va ngi trong qua trinh san xut - la nhng quan h c ban, ban u va quyt inh tt ca cac quan h xa hi khac, khng co nhng mi quan h o thi khng thanh xa hi va khng co quy lut xa hi. Quan h san xut la tiu chun khach quan phn bit xa hi cu th nay vi xa hi cu th khac.

67

Nhng quan h san xut la b xng cua c th xa hi hp thanh c s ha tng va trn o dng ln mt kin truc thng tng tng ng ma chc nng xa hi cua no la bao v, duy tri va phat trin c s ha tng sinh ra no. Ngoai cac quan h c ban: lc lng san xut, quan h san xut, kin truc thng tng, trong mi hinh thai kinh t-xa hi con co nhng quan h dn tc, gia inh,.. - S phat trin cua cac hinh thai kinh txa hi la mt qua trinh lich s t nhin. C.Mac vit: Ti coi s phat trin cua nhng hinh thai kinh t-xa hi la mt qua trinh lich s t nhin (C.Mac, T ban, quyn 1, T.1, Nxb S tht, Ha Ni, 1973, tr.20). Hinh thai kinh t-xa hi c xem nh la mt c th, mt h thng hoan chinh lun lun vn ng va phat trin. o la h thng cac quan h xa hi, bao gm nhng quan h vt cht va quan h t tng. Quan h t tng c xy dng trn nhng quan h vt cht-quan h hinh thanh ngoai y chi va y thc cua con ngi, nh mt kt qua cua s hoat ng cua con ngi am bao s sinh tn cua minh. Hoc thuyt hinh thai kinh txa hi cho phep i su vao ban cht cua qua trinh lich s, hiu c logic khach quan cua qua trinh o, nhin thy s phat trin cua xa hi loai ngi nh la mt qua trinh lich s t nhin, mt qua trinh din ra nhiu mt va cha y mu thun, qua trinh vn ng hp vi quy lut khach quan. o la nhng quy lut ni tai, t thn trong cu truc cua hinh thai kinh t-xa hi, quy lut v s phu hp cua quan h san xut vi tinh cht va trinh cua lc lng san xut, quy lut c s ha tng quyt inh kin truc thng tng. Lich s phat trin cua xa hi loai ngi a va ang trai qua nm hinh thai kinh t-xa hi khac nhau: cng san nguyn thuy, chim hu n l, phong kin, t ban chu nghia va cng san chu nghia. Chu nghia duy vt lich s cho rng, mi hinh thai kinh t-xa hi u co nhng quy lut ring cua no khi no phat sinh, phat trin va chuyn sang mt hinh thai khac cao hn. ng thi cung khng inh n s tn
68

tai cua nhng quy lut phan anh nhng c im chung cua moi hinh thai kinh txa hi, nhng quy lut ph bin phat huy tac dung trong tt ca cac giai oan phat trin cua lich s, trong tt ca cac hinh thai kinh t-xa hi. Trong cac quy lut khach quan chi phi s vn ng phat trin cua cac hinh thai kinh t-xa hi, quy lut v s phu hp cua quan h san xut vi tinh cht va trinh cua lc lng san xut co vai tro quyt inh nht. Con ngi lam ra lc lng san xut bng nng lc thc tin cua minh. Tuy nhin, nng lc thc tin lai bi quy inh bi nhiu iu kin khach quan. Mi th h lam ra lc lng san xut cua minh phai da trn nhng lc lng san xut a at c cua th h trc hinh thai kinh t-xa hi trc o. Vi vy, ban thn cac lc lng san xut khng phai la san phm ring cua thi ai nao, ma la san phm cua ca mt qua trinh phat trin lin tuc t thp ln cao qua cac hinh thai kinh t-xa hi. Nhng, chinh tinh cht va trinh cua lc lng san xut a quy inh mt cach khach quan tinh cht va trinh cua quan h san xut, do o, xet n cung lc lng san xut quyt inh qua trinh vn ng phat trin cua hinh thai kinh t-xa hi nh mt qua trinh lich s t nhin. S vn ng phat trin thay th nhau cua cac hinh thai kinh t-xa hi t thp ln cao trc ht c giai thich bng s tac ng cua quy lut v s phu hp cua quan h san xut vi tinh cht va trinh cua lc lng san xut. Lc lng san xut, mt mt cua phng thc san xut, la yu t am bao tinh k tha trong s phat trin tin ln cua lich s. Quan h san xut la mt th hai cua phng thc san xut biu hin tinh gian oan trong s phat trin cua lich s. Lich s loai ngi la lich s phat trin va thay th nhau cua cac hinh thai kinh t-xa hi, nhng lich s cu th v cung phong phu, khng th xem qua trinh lich s la mt cng thc hoc nh mt ng thng. Thc t lich s din ra nhng hinh thc qua khac nhau cua cac dn tc, mt s dn tc phai trai qua tun t cac hinh thai kinh t-xa hi, mt s dn tc lai bo qua mt s hinh thai at c nhng bc phat trin nhanh hn.

69

Nhn loai hin nay ang va se trai qua hinh thai kinh t-xa hi cng san chu nghia. Hinh thai kinh t-xa hi cng san chu nghia co ba giai oan phat trin: Thi ky qua t t ban chu nghia ln chu nghia xa hi; Chu nghia xa hi; Chu nghia cng san. Cu 28: Phn tich inh nghia v giai cp cua Lnin va rut ra y nghia cua inh nghia i vi vic xem xet vn giai cp nc ta hin nay. 1. Nhng quan im v giai cp trong lich s: Quan im v giai cp c hinh thanh kha sm trong lich s. Trung Quc, t th ky IV, III tcn ngi ta a tha nhn rng xa hi phn chia thanh giai cp la mt thc t. Nhng do nguyn nhn gi ma xa hi phn chia thanh giai cp thi co nhiu quan nim khac nhau. Nhiu nha trit hoc, xa hi hoc cua giai cp boc lt a ct nghia s phn chia xa hi thanh giai cp la do nguyn nhn chu quan, do nhng yu t tinh thn. Do ch ho khng a ra c nhng tiu chun khoa hoc phn inh s khac nhau v giai cp nn a cho rng: S khac nhau v giai cp la do khac nhau v chung tc, v mau da, v tm ly, v tai nng ca nhn, v ia vi va uy tin xa hi. T o cac nha t tng cua cac giai cp boc lt ku goi i tim nhng gia tri xa hi, ao c,.. hoa hp giai cp. o la quan im duy tm v vn giai cp. Bn canh nhng quan im duy tm noi trn, cung co nhng quan im co cn c thuyt phuc hn. Chng han Hy Lap, Platon cho rng: S c quyn qua ln v cua cai trong tay giai cp quy tc la nguy him v mt chinh tri, vi no e ra nhng mu thun ht sc su sc. Khi chu nghia t ban hinh thanh, cuc u tranh gia giai cp t san vi giai cp ia chu, quy tc xut hin, quan nim v giai cp cung nh u tranh giai cp tr nn ro rang hn. Tmatmor ( Anh), Tma Campanela ( Italia) va Rutx ( Phap) cung a nhin thy quyn t hu la gc r cua nhiu tai hoa. Xanhximng ( Phap) con i xa hn, ng cho rng xac lp quyn s hu la c s cua kin truc xa hi, rng lich s xa hi loai ngi la s thay i nhng tiu chun cua xa hi khac nhau da trn ch s hu.
70

Tuy nhin, cng lao phat hin ra vn giai cp va u tranh giai cp c gn lin vi tn tui cac nha s hoc Phap nh Phrngxoa Ghid, guytxtanh, Chieri va Phrngxoa Mil, mc du ho cha ly giai c mt cach khoa hoc v vn giai cp cung nh u tranh giai cp. Theo quan im cua cac nha s hoc Phap thi s thay i v quan h tai san, chu yu la quan h v rung t a a ti mi quan h giai cp mi va s thay i v quan h chinh tri. Nhng t tng cua cac nha s hoc Phap tin b a c Mac, ngghen anh gia cao. Mac noi rng, ban thn ng khng co cng trong vic phat hin vn giai cp. Lnin cung a nhn manh: Thuyt u tranh giai cp khng phai la do Mac ma do giai cp t ban trc Mac sang tao ra. Cng hin to ln cua Mac, ngghen v vn giai cp la ch: Mac a a lai mt quan nim khoa hoc v giai cp; xem xet vn giai cp trn c s quan im duy vt v lich s. Trong tac phm cua minh, Mac va ngghen a chi ro: Giai cp chi xut hin trn c s s phat trin cua lc lng san xut n mt trinh nht inh. S phn chia xa hi thanh giai cp la do nguyn nhn kinh t ma trc tip la s chim hu t nhn v t liu san xut. Chu nghia Mac khng chi nhin thy ngun gc cua s phn hoa giai cp la do nguyn nhn kinh t ma con nhin thy c trng c ban cua cac giai cp cung la c trng kinh t. K tha t tng cua nhn loai, c bit la t tng duy vt lich s cua Mac va ngghen, Lnin a a ra mt inh nghia v giai cp. 2. inh nghia cua Lnin v giai cp: Trong tac phm Sang kin vi ai Lnin a inh nghia v giai cp nh sau: Ngi ta goi la giai cp, nhng tp oan to ln gm nhng ngi khac nhau v ia vi cua ho trong mt h thng san xut xa hi nht inh trong lich s; khac nhau v quan h cua ho (thng thng nhng quan h nay c phap lut quy inh va tha nhn) i vi nhng t liu san xut; v vai tro cua ho trong t chc lao ng xa hi va nh vy la khac nhau v cach thc hng thu va v phn cua cai xa hi it hoc nhiu ma ho c hng.

71

Giai cp la nhng tp oan ngi ma tp oan nay thi co th chim oat lao ng cua tp oan khac do ch cac tp oan o co ia vi khac nhau trong mt ch kinh t, xa hi nht inh. T inh nghia cua Lnin, chung ta co th rut ra nhng c trng c ban v giai cp sau y: a. Giai cp la nhng tp oan ngi to ln co ia vi khac nhau trong mt h thng san xut xa hi nht inh. iu nay co nghia la s phn chia giai cp gn lin vi h thng san xut xa hi nht inh. Trong xa hi, co nhng h thng san xut cha ng trong long no nhng yu t lam nay sinh giai cp nh h thng san xut xa hi n l, h thng san xut xa hi phong kin, h thng san xut t ban chu nghia. Ngc lai, co nhng h thng san xut xa hi khng cha ng trong long no nhng yu t phn chia giai cp nh h thng san xut xa hi cng san nguyn thuy, h thng san xut cua xa hi cng san chu nghia ma giai oan u goi la chu nghia xa hi. H thng san xut xa hi quy inh ia vi cua cac giai cp, co giai cp gi ia vi thng tri, co giai cp gi ia vi bi thng tri. Trong cac xa hi nh n l, phong kin, t ban chu nghia thi co giai cp thng tri va giai cp bi thng tri. Ngc lai, trong cac h thng san xut xa hi nh cng san nguyn thuy, cng san chu nghia thi moi ngi binh ng, khng co giai cp nn khng co cai goi la giai cp thng tri va giai cp bi thng tri. Nhng giai cp co ia vi thng tri hay khng co ia vi thng tri nn san xut xa hi la do cac giai cp chim oat c, hay khng chim oat c nhng t liu san xut chu yu cua xa hi. Nghia la ch s hu v t liu san xut quy inh ia vi cua cac giai cp trong nn san xut xa hi. b. Cac giai cp co quan h khac nhau v quyn s hu i vi t liu san xut. c trng nay noi ln rng trong xa hi, nu t liu san xut chu yu cua xa hi chi thuc quyn s hu cua mt giai cp nao o, con cac giai cp khac khng co quyn s hu o thi quan h gia cac giai cp la hoan toan bt binh ng. Nghia la giai cp nao chim oat c nhng t liu san xut chu yu cua xa hi thi giai
72

cp y se gi quyn thng tri nn san xut xa hi, gi quyn t chc quan ly san xut va cung gi quyn phn phi san phm do xa hi tao ra. y chinh la vn a c nu ra la: giai cp xut hin do nguyn nhn kinh t ma trc tip la do ch s hu t nhn v t liu san xut quy inh. y la c trng khng chi vach ra ngun gc ra i cua giai cp ma con la c trng chi phi cac c trng khac. c. Cac giai cp co vai tro khac nhau trong vic t chc lao ng xa hi. c trng nay cung do c trng th hai noi trn quy inh. Nghia la trong xa hi, giai cp nao chim oat nhng t liu san xut chu yu cua xa hi thi giai cp y se gi ly quyn t chc, quan ly nn san xut xa hi, con nhng giai cp khng co t liu san xut thi chi la nhng giai cp lam thu ban sc lao ng ma thi. d. Cac giai cp co nhng phng thc va qui m thc tin nhp khac nhau v cua cai cua xa hi. c trng nay cung do c trng th hai quy inh. Nghia la trong xa hi, giai cp nao chim oat nhng t liu san xut chu yu cua xa hi thi giai cp y khng nhng gi ia vi thng tri h thng san xut xa hi, gi ly quyn t chc, quan ly san xut, ma con gi quyn phn phi san phm. Bn c trng c ban nu trn co quan h bin chng vi nhau, trong o c trng th hai la c ban nht. Thiu mt trong bn c trng, nht la c trng hai thi khng th giai thich ung v giai cp. 3. Y nghia cua inh nghia i vi vic xem xet vn giai cp nc ta hin nay. nc ta hin nay ang thc hin s qua ln chu nghia xa hi bo qua ch t ban chu nghia. Qua trinh o nht thit phai phat trin nn kinh t hang hoa nhiu thanh phn vi nhiu hinh thc s hu v t liu san xut khac nhau. Song cn thy rng s hu toan dn va s hu tp th vn la s hu c ban chim u th so vi hinh thc s hu khac. Tt ca cac thanh phn kinh t quc doanh, kinh t hp tac, ca th va t ban t nhn,.. u tn tai binh ng va hoat ng trong khun kh chinh sach, phap lut cua Nha nc, theo inh hng xa hi chu nghia.
73

Ta phat trin nn kinh t hang hoa nhiu thanh phn, trong o co thanh phn kinh t t ban t nhn ma theo cach noi cua Lnin la s dung chu nghia t ban Nha nc lam khu trung gian a nn san xut nho i ln xa hi chu nghia. iu nay di nhin nay sinh mu thun khach quan gia hai khuynh hng phat trin kinh t: mt la s phat trin c thc hin t giac (chu ng, co s iu khin, co muc ich) theo inh hng xa hi chu nghia; hai la khuynh hng t phat phat trin t ban chu nghia. Do vy cuc u tranh cho muc tiu xa hi chu nghia cua chung ta hin nay la u tranh chng khuynh hng t phat cua t ban chu nghia. T o giup ta nhn thc rng, se la ao tng nu cho rng xa hi ta hin nay khng con s khac bit giai cp, khng con mu thun giai cp. Thc t hin nay, Vit Nam ang tn tai s khac bit gia cac giai cp cng nhn, nng dn, t san va cac tng lp khac. Nhng cung se la ht sc sai lm phn chia giai cp thanh hai lc lng xa hi i lp. ng nhin khi con thanh phn kinh t t ban t nhn thi vn con mu thun gia lao ng va t ban. Song tinh cht cua mu thun nay a khac trc do hoan canh xa hi ta a co nhng thay i cn ban. y, s phat trin cua giai cp t san t t no n vi no khng con la cai tt yu khach quan trong xa hi ta. Con giai cp cng nhn du lao ng thanh phn kinh t nao cung co quyn lam chu t nc. Mu thun gia t ban va cng nhn c giai quyt tng bc bng s quan ly cua Nha nc. S khac bit giai cp Vit Nam hin nay la cha co s binh ng tuyt i v li ich kinh t gia cac giai cp, nhng lai co s thng nht v li ich c ban (quyn lc chinh tri) gia cng nhn, nng dn va cac tng lp khac. Tom lai: cn vn dung quan im mac-xit v giai cp mt cach sang tao vao hoan canh nc ta, co vy mi tranh c nhng khuynh hng cc oan sai lm nh quan im hu khuynh m h, cung nh quan im ta khuynh giao iu v giai cp. Cu 29: u tranh giai cp la gi? Phn tich vai tro cua u tranh giai cp i vi s phat trin cua xa hi co giai cp i khang. 1. u tranh giai cp la gi?
74

Hoc thuyt Mac a chi ro: u tranh giai cp la u tranh gia nhng tp oan ma li ich cn ban i lp nhau va kt cuc cua cuc u tranh giai cp la i n mt cuc cach mang xa hi thay th ch xa hi nay bng mt ch xa hi khac tin b hn. Hiu vn tt: u tranh giai cp la cuc u tranh gia cac giai cp co li ich cn ban i lp nhau (li ich cn ban noi y la li ich kinh t, li ich c ban la quyn lc chinh tri). Nh vy, nguyn nhn cua cuc u tranh giai cp la do s i lp nhau v ia vi kinh t va mu thun v li ich c ban gia cac giai cp ma sinh ra. u tranh giai cp khng phai la do s hiu lm, s khng hiu bit ln nhau gia cac giai cp; do chinh sach khng khn kheo cua nha cm quyn trong xa hi, hoc do s xui duc cua nhng phn t ac y,.. nh quan nim cua cac nha t tng cua cac giai cp boc lt thng nu ra che y nguyn nhn cua u tranh giai cp. Cung cn thy thm rng: trong xa hi co giai cp i khang, u tranh cua ca nhn trong giai cp nay chng ca nhn trong giai cp khac mi chi la mm mng cua u tranh giai cp ch cha quan nim o la u tranh giai cp. Chi thc s la u tranh giai cp khi nhng ca nhn o nhn thc mt cach t giac, thng qua nhng hoat ng co y thc, co t chc cua minh nhm gop phn lt giai cp thng tri bao v li ich cua giai cp minh. Chng han, trong xa hi t ban chu nghia, u tranh cua mt ngi cng nhn chi tr thanh u tranh giai cp khi no nm trong cuc u tranh chung cua toan b giai cp cng nhn, chng lai toan b giai cp t san, nhm lt nn thng tri cua giai cp t san. 2. Vai tro cua u tranh giai cp i vi s phat trin cua xa hi co giai cp i khang. Trong cac xa hi co giai cp i khang (chim hu n l, phong kin va t ban chu nghia) thi u tranh giai cp la mt trong nhng ng lc thuc y s phat trin cua xa hi. Vai tro la ng lc th hin nhng im sau y:
75

- Thng qua cuc u tranh giai cp thi mu thun gia lc lng san xut mi vi quan h san xut li thi se c giai quyt, t o thc hin bc qua t mt ch xa hi li thi sang mt ch xa hi mi tin b hn. Nh a bit: s phat trin cua xa hi xet n cung la do s phat trin cua lc lng san xut quyt inh. Nhng s phat trin cua lc lng san xut lai phu thuc vao vic lc lng san xut mi co gat bo c nhng quan h li thi ang kim ham no hay khng. Nu nh khng gat bo c quan h san xut li thi thi cha ng mu thun gay gt gia lc lng san xut mi va quan h san xut li thi ang kim ham no. Ma mu thun gia cac lc lng san xut mi va quan h san xut li thi, biu hin v mt xa hi chinh la mu thun gia giai cp ai din cho lc lng san xut mi va giai cp ai din cho quan h san xut li thi. Mu thun o chi co th c giai quyt bng mt cuc u tranh giai cp ma inh cao la mt cuc cach mang xa hi nhm xoa bo quan h san xut li thi, xac lp quan h san xut mi tin b, t o lam cho xa hi phat trin i ln. Do vy ma noi, u tranh giai cp la ng lc phat trin cua xa hi co giai cp i khang. - u tranh giai cp la ng lc phat trin cua xa hi co giai cp i khang khng chi th hin trong thi ky cach mang xa hi ma con th hin trong ca thi ky hoa binh. Trong thi ky hoa binh, cuc u tranh giai cp vn co tac dung thuc y s phat trin cua lc lng san xut. Chng han u tranh cua giai cp cng nhn chng giai cp t san tng li nhun bng cach keo dai ngay lao ng a buc cac chu t san phai chu y s dung ky thut hoan thin hn nng cao nng sut lao ng, qua o rut ngn thi gian lao ng cn thit cho cng nhn, khi phong trao u tranh cua cng nhn ang oi hoi phai giam bt thi gian lao ng. Cac Mac co nhn xet rng: nc Anh k t nm 1825 s phat sinh va s dung may moc chi la kt qua cua cuc u tranh gia cng nhn va chu cac xi nghip. Hoc nhng cai cach tin b mt s nc nao o cung la kt qua cua cuc u tranh giai cp trong nc va ap lc cua u tranh giai cp cac nc khac trn th gii tao ra. Nh th chng to trong thi ky hoa binh, u tranh giai cp vn co tac dung thuc y s phat trin cua lc lng san xut, ma s phat trin cua lc lng san xut lai la nguyn nhn su xa cua s phat trin xa hi.
76

- u tranh giai cp khng chi co tac dung cai tao xa hi, xoa bo cac lc lng xa hi phan ng ma con co tac dung cai tao ca ban thn cac giai cp cach mang. Vi qua u tranh giai cp, cac giai cp cach mang c ti luyn va trng thanh ln v nhiu mt nh t tng, ly lun, t chc,.. ng u va chin thng giai cp i khang. Tom lai: u tranh giai cp la mt trong nhng ng lc phat trin cua xa hi co giai cp i khang. u tranh giai cp la quy lut chung, ph bin cua moi xa hi co phn chia giai cp. Song quy lut nay lai co nhng biu hin c thu trong tng xa hi cu th do kt cu giai cp trong xa hi, do ia vi lich s cua giai cp cach mang trong tng phng thc san xut, do tng quan lc lng giai cp trong tng giai oan va trn tng ia ban quyt inh. Do vy, mun hiu ung quy lut u tranh giai cp con phai phn tich cu th nhng iu kin lich s cu th.

Cu 30: Phn tich quan im cua trit hoc Mac-Lnin v ngun gc va ban cht cua Nha nc. Nha nc la gi? Nha nc la t chc chinh tri cua giai cp thng tri v kinh t lp ra nhm bao v ch kinh t hin co va an ap cac giai cp khac. Nha nc la c quan quyn lc chinh tri cua giai cp thng tri, la mt t chc quan trong nht trong cac t chc chinh tri cua giai cp cm quyn dung thng tri xa hi. Nha nc la mt pham tru lich s, khng ng nghia vi xa hi. 1. Ngun gc ra i cua Nha nc. Theo quan im cua trit hoc Mac-Lnin thi nha nc la mt pham tru lich s, nghia la nha nc chi ra i va tn tai trong mt giai oan nht inh cua s phat trin cua lich s. Nha nc se mt i khi nhng iu kin tn tai cua no khng con na. Trong lich s a co mt thi ky rt dai cha co nha nc va sau nay nha nc cung se mt i khi iu kin tn tai cua no khng con.
77

Lich s phat trin cua xa hi cho thy rng xa hi nguyn thuy, da trn ch cng hu v t liu san xut, moi ngi sng binh ng, cha co giai cp nn cha co nha nc. n xa hi chim hu n l, vi s ra i cua ch t hu v t liu san xut va xa hi phn chia thanh giai cp i khang - chu n va n l - thi mu thun gia giai cp chu n thng tri boc lt va giai cp n l bi thng tri, bi boc lt ngay cang su sc. Cuc u tranh giai cp cua giai cp n l chng lai giai cp chu n do vy a din ra ngay cang quyt lit khng th iu hoa c. bao v li ich cua giai cp minh, an ap s phan khang cua giai cp n l va buc ho phai tun theo trt t do giai cp minh t ra, giai cp chu n a lp ra mt b may bao lc, trn ap, b may o la nha nc. Nha nc u tin trong lich s la Nha nc chim hu n l. o la nha nc xut hin trong cuc u tranh khng th iu hoa c gia giai cp chu n va giai cp n l. Tip o la nha nc phong kin va nha nc t ban chu nghia ma s xut hin cua no cung da trn mu thun i khang noi trn. Nh th la bt ky u va luc nao khi ma mu thun giai cp khng th iu hoa c thi o nha nc se xut hin. Cung nh th, ni nao co nha nc xut hin va tn tai thi chng o o co mu thun giai cp khng th iu hoa c. o la ngun gc ra i cua Nha nc. Nh Lnin a vit: Nha nc la san phm va biu hin cua nhng mu thun giai cp khng th iu hoa c. Bt c u, h luc nao va chng nao ma v mt khach quan, nhng mu thun giai cp khng th iu hoa c thi nha nc se xut hin va ngc lai, s tn tai cua nha nc chng to rng nhng mu thun giai cp la khng th iu hoa c. Nh vy s ra i cua nha nc la mt tt yu khach quan cua xa hi co giai cp i khang. Sau nay, khi xa hi khng con phn chia giai cp, khng con mu thun giai cp i khang thi nha nc cung se t tiu vong. Hin tai, nha nc cua giai cp cng nhn, goi la nha nc chuyn chinh v san la mt hinh thc nha nc qua , nha nc khng con nguyn nghia cua no,
78

la nha nc na nha nc tin ti xa hi khng con phn chia giai cp, khng con nha nc. Nhng s tn tai cua nha nc chuyn chinh v san trong thi ky qua lai la mt tt yu vi no la cng cu sc ben trong tay giai cp cng nhn dung cai tao trit xa hi cu va xy dng thanh cng xa hi mi. 2. Ban cht cua nha nc. Nha nc khng phai la hin tng bm sinh, co sn, cung khng phai la c sinh ra t bn ngoai xa hi ri ap t vao xa hi; cung khng phai la cai do y mun chu quan cua mt ca nhn hay mt giai cp nao o quyt inh, ma s ra i va tn tai cua nha nc la mt tt yu khach quan do nhu cu phai kim ch s i lp gia cac giai cp, lam cho cuc u tranh gia cac giai cp co li ich kinh t i khang nhau khng i n ch tiu dit nhau va gi cho s xung t giai cp nm trong vong trt t cua no, o la trt t duy tri ch kinh t ma trong o giai cp thng tri vn tip tuc thng tri va boc lt giai cp bi thng tri. Nh vy, ban cht cua nha nc la nn chuyn chinh cua mt giai cp nay i vi mt giai cp khac va i vi toan xa hi. ng nhin giai cp lp ra va s dung b may nha nc thng la giai cp co th lc nht, o la giai cp nm trong tay sc manh kinh t va lam chu t liu san xut chu yu cua xa hi. Nh co b may nha nc ma giai cp thng tri mc du la s it trong dn c nhng lai duy tri c s thng tri ap bc, boc lt cua minh i vi giai cp bi thng tri, du chim s ng trong xa hi. Nh ngghen a nu ro: Ban cht cua nha nc chng qua chi la mt b may trn ap cua mt giai cp nay i vi mt giai cp khac, iu o trong ch cng hoa dn chu cung hoan toan ging nh trong ch qun chu vy. Vi t cach la b may trn ap cua giai cp nay i vi giai cp khac, nha nc cua cac giai cp boc lt khng th la mt t chc cng bng, mt trong tai cng minh bao v li ich chung cho moi giai cp, cho giai cp boc lt va ca giai cp bi boc lt. Ma nha nc cua cac giai cp boc lt la b may c lp ra nhm hp phap hoa va cung c s ap bc cua giai cp o i vi giai cp bi tri va i vi qun chung nhn dn lao ng. o chinh la ban cht cua nha nc cua cac
79

giai cp boc lt, nha nc theo ung nghia cua no. Vi ban cht o, nha nc la mt b phn quan trong nht trong kin truc thng tng cua xa hi co giai cp. Tt ca moi hoat ng chinh tri, vn hoa, xa hi do nha nc tin hanh xet n cung u xut phat t li ich va nhm phuc vu cho li ich cua giai cp thng tri.

Cu 31: Cac kiu va cac hinh thc nha nc a co trong lich s. c im cua Nha nc Cng hoa Xa hi Chu nghia Vit Nam. 1. Cac kiu va cac hinh thc nha nc a co trong lich s. Nha nc la mt b phn quan trong cua kin truc thng tng. Nha nc bao gi cung c xy dng trn mt c s kinh t nht inh. Tuy thuc vao nha nc o la b may thng tri cua giai cp nao, phuc vu cho c s kinh t nao va tng ng vi hinh thai kinh t-xa hi nao ma co th phn bit cac kiu nha nc khac nhau. Trong lich s a tn tai ba kiu nha nc cua ba giai cp thng tri, boc lt khac nhau, o la Nha nc chim hu n l, Nha nc phong kin va Nha nc t ban chu nghia. Mi kiu nha nc noi trn lai c th hin bng nhng hinh thc khac nhau tuy theo ban cht cua ch kinh t, chinh tri va tuy theo tng quan lc lng gia cac giai cp trong mi giai oan lich s nht inh, ma giai cp thng tri t chc nha nc cua minh theo nhng hinh thc nht inh. Cu th: a. V kiu nha nc chim hu n l: y la nha nc tn tai trong thi ky c ai va thc cht la nha nc cua giai cp chu n. nha nc nay co hai hinh thc ph bin la: - Chinh th qun chu (qun chu chu n). - Chinh th cng hoa (dn chu chu n). (Chinh th qun chu la chinh quyn cua mt s rt it ngi ng u. Chinh th cng hoa la chinh quyn do bu c ma co).
80

b. V kiu nha nc phong kin: y la nha nc ra i vao thi trung c, c xy dng trn c s chim hu rung t cua giai cp ia chu quy tc va moi quyn hanh thuc v lanh chua phong kin, nn y la nha nc cua giai cp phong kin ia chu. Hinh thc t chc cua nha nc phong kin gm co: - Nha nc phong kin phn quyn. - Nha nc phong kin tp quyn. (Vi nha nc phong kin phn quyn thi quyn lc c phn chia thanh nhng quyn lc c lp, theo tng ia phng, phn tan. Vi nha nc phong kin tp quyn thi quyn lc tp trung vao tay mt ng vua, vua co quyn lc ti a, la ngi co uy quyn tuyt i, y chi nha vua la phap lut). c. V kiu nha nc t san: y la chinh quyn cua giai cp t san nhm bao v s boc lt cua giai cp t san i vi giai cp v san va qun chung nhn dn lao ng. Hinh thc t chc ph bin cua kiu nha nc nay la ch cng hoa. Tuy nhin nhiu nc lai c t chc di hinh thc qun chu lp hin. Nha nc cng hoa t san lai c t chc bng nhiu hinh thc cu th khac nh: - Ch cng hoa - Ch tng thng - Ch cng hoa ai nghi (Trong nha nc qun chu lp hin thi vua la ngi ng u quc gia, nhng chi ng u trn danh nghia, khng co thc quyn; nghi vin la c quan lp phap; ni cac la c quan nm moi quyn hanh). 2. c im cua Nha nc Cng hoa Xa hi Chu nghia Vit Nam:

81

Ngoai ba kiu nha nc nu trn, trong thi ai ngay nay con co s xut hin cua mt kiu nha nc mi, o la Nha nc xa hi chu nghia. Nha nc xa hi chu nghia co ban cht giai cp cng nhn, ai din cho li ich cua giai cp cng nhn, giai cp nng dn tp th, tng lp tri thc xa hi chu nghia va toan th nhn dn lao ng. Nha nc xa hi chu nghia do vy khac vi cac kiu nha nc khac trong lich s, no la nha nc qua , nha nc na nha nc, nha nc khng con nguyn nghia nha nc va kiu nha nc nay se t tiu vong khi a hoan thanh s mnh lich s cua no. Nhng trong thi ky qua , s tn tai cua nha nc xa hi chu nghia cung la mt tt yu vi no la cng cu co hiu lc trong tay giai cp cng nhn dung cai tao trit xa hi cu va xy dng thanh cng xa hi mi, mt xa hi khng phn chia giai cp, khng con nha nc. Nha nc Cng hoa Xa hi Chu nghia Vit Nam co nhng c im ni bt sau y: - Nha nc Cng hoa Xa hi Chu nghia Vit Nam la Nha nc cua dn, do dn, vi dn la t chc thc hin quyn lam chu cua nhn dn lao ng di s lanh ao cua ang Cng san Vit Nam (y la c im chu yu). - Nha nc Cng hoa Xa hi Chu nghia Vit Nam va la mt b may chinh tri, hanh chinh, mt c quan cng ch, va la mt t chc quan ly kinh t, vn hoa, xa hi cua nhn dn lao ng. c im nay th hin s kt hp hai chc nng la trn ap va t chc xy dng, trong o chc nng t chc xy dng la chu yu. - Nha nc Cng hoa Xa hi Chu nghia Vit Nam co s thng nht gia ban cht giai cp cng nhn va tinh dn tc, tinh nhn dn. Nha nc Cng hoa Xa hi Chu nghia Vit Nam la mt t chc ma thng qua o ang cua giai cp cng nhn thc hin vai tro lanh ao cua minh i vi tin trinh phat trin cua xa hi. S lanh ao cua ang cng san Vit Nam la gi vng ban cht giai cp cng nhn cua b may nha nc, la iu kin quyt inh bao am thc hin quyn lam chu cua nhn dn lao ng, bao am cho Nha nc thc s la Nha nc cua dn, do dn va vi dn.
82

c im nay va th hin ban cht va th hin muc ich cua Nha nc Cng hoa Xa hi Chu nghia Vit Nam.

Cu 32: Cach mang xa hi la gi? Phn tich vai tro cua cach mang xa hi trong s phat trin cua xa hi. 1. Cach mang xa hi la gi? Cach mang xa hi la s bin i co tinh cht bc ngot cn ban v cht trong moi linh vc cua i sng xa hi, la bc nhay vot trong s phat trin cua xa hi ma kt qua la s thay th mt hinh thai kinh t-xa hi nay bng mt hinh thai kinh t-xa hi khac cao hn, tin b hn. c trng chu yu cua cach mang xa hi: - La s thay i chinh quyn nha nc t giai cp thng tri li thi sang tay giai cp cach mang. - Thay i phng thc san xut cu bng phng thc san xut mi tin b hn; xoa bo ia vi thng tri v kinh t cua giai cp thng tri li thi, xac lp ia vi thng tri kinh t cua giai cp cach mang va t o thay i tt ca cac mt cua kin truc thng tng cua xa hi. Nh vy, cach mang xa hi khng phai la mt s phat trin binh thng, tun t, ma la mt bc nhay vot cn ban v cht trn toan b cac mt cua i sng xa hi. Nhng im cn phn bit la: - Cach mang xa hi khac vi ao chinh. ao chinh la s chuyn chinh quyn t tay giai cp thng tri nay qua tay nhom ngi khac ln thng tri ma khng cn thay i b may nha nc, khng h thay i ban cht cua ch xa hi. - Cach mang xa hi cung khac vi cai lng:

83

Cai lng chi la thay i xa hi bng mt s cai cach nho nht, trn mt s mt nao o cua xa hi ma khng h thay i ban cht cua ch xa hi. Chu nghia cai lng i lp vi cach mang xa hi vi no gy ao tng thay i ch xa hi ma khng cn phai thc hin mt cuc cach mang xa hi. - Cach mang xa hi cung khac vi i mi xa hi (cai tao hay cai cach xa hi): i mi xa hi chi la nhng thay i cn ban v cht trn tng mt cua i sng xa hi, din ra trong pham vi cua mt hinh thai kinh t-xa hi ma khng dn n s thay th mt hinh thai kinh t-xa hi nay bng mt hinh thai kinh t-xa hi khac cao hn, tin b hn. 2. Vai tro cua cach mang xa hi trong s phat trin cua xa hi: Cach mang xa hi chinh la phng thc thay th cac hinh thai kinh t-xa hi: Cach mang xa hi do nhiu nguyn nhn nh chinh tri, kinh t, xa hi, t tng,.. trong o nguyn nhn kinh t la nguyn nhn chu yu. Nguyn nhn kinh t la nguyn nhn cha ng trong ban thn phng thc san xut cua xa hi. o chinh la mu thun gia lc lng san xut mi vi quan h san xut li thi. Trong cac xa hi co giai cp i khang, mu thun gia cac lc lng san xut mi va quan h san xut li thi c biu hin thanh mu thun gia cac giai cp i khang, o la mu thun gia giai cp cach mang ai biu cho lc lng san xut mi va giai cp thng tri ai biu cho quan h san xut li thi ang can tr s phat trin cua lc lng san xut. Mu thun y chi co th c giai quyt thng qua u tranh giai cp va u tranh giai cp khi a phat trin n mc gay gt thi se tr thanh mt cuc cach mang xa hi. Trong cac xa hi co giai cp i khang, s tn tai cua quan h san xut li thi la c s kinh t duy tri ia vi va quyn lc c ban cua giai cp thng tri. o giai cp thng tri dung moi thu oan, c bit la s dung b may nha nc
84

bao v va duy tri quan h san xut li thi y. Ngc lai, giai cp cach mang va qun chung nhn dn lao ng cung s dung moi bin phap u tranh, nht la u tranh chinh tri nhm xoa bo quan h san xut li thi, thit lp quan h san xut mi tin b, thoat khoi ap bc boc lt, gianh ly li ich cn ban cho giai cp minh. Cuc u tranh giai cp nay phat trin thanh u tranh chinh tri va khi at n inh cao thi chinh la cuc cach mang xa hi. Qua cach mang xa hi thi hinh thai kinh t-xa hi cu bi xoa bo, hinh thai kinh t-xa hi mi ra i, ch xa hi cu bi xoa bo, ch xa hi mi ra i thay th no. o la bc chuyn bin vi ai trong i sng kinh t, chinh tri, t tng, vn hoa-xa hi, la bc nhay vot tt yu cua xa hi co giai cp i khang. Nu sau cuc cach mang o, hinh thai kinh t-xa hi mi ra i vn con tinh trang bi ap bc boc lt, vn con tinh trang i khang giai cp thi s phat trin nhng mu thun noi trn sm hoc mun lai dn n mt cuc cach mang xa hi mi chuyn ln mt hinh thai kinh t-xa hi mi cao hn na. Vi nhng ly do trn ma chung ta noi rng: cach mang xa hi la phng thc thay th hinh thai kinh t-xa hi nay bng hinh thai kinh t-xa hi khac cao hn, tin b hn. Thc t lich s cho thy rng: - Cuc chuyn bin cach mang trong lich s a thc hin bc chuyn t c s ha tng cng xa nguyn thuy ln ch chim hu n l. o la s thay th hinh thai kinh t-xa hi nguyn thuy bng hinh thai kinh t-xa hi chim hu n l. S bin chuyn nay khng phai thng qua cach mang xa hi, ma la phat trin tt yu cua san xut vt cht xa hi dn n s phn cng lao ng xa hi quyt inh. - Cuc cach mang xa hi th nht trong lich s a thc hin bc chuyn t hinh thai kinh t-xa hi chim hu n l sang hinh thai kinh t-xa hi phong kin. - Cuc cach mang xa hi th hai trong lich s la cuc cach mang t san nhm lt ch phong kin va xac lp ch t ban chu nghia. o la s thay

85

th hinh thai kinh t-xa hi phong kin bng hinh thai kinh t-xa hi t ban chu nghia. - Cuc cach mang xa hi th ba trong lich s la cuc cach mang v san a va ang thc hin bc qua t chu nghia t ban ln chu nghia cng san. y la cuc cach mang xa hi mi v cht, la cuc cach mang su sc nht, trit nht trong lich s. o la s thay th hinh thai kinh t-xa hi t ban chu nghia bng hinh thai kinh t-xa hi cng san chu nghia. Cung cn thy rng, ng v mt tin b lich s ma xet thi s chuyn bin t ch cng san nguyn thuy ln ch chim hu n l la tin b xa hi. Chuyn bin t ch chim hu n l ln ch phong kin mang tinh cht cach mang va co y nghia cach mang, song no khng phai la cuc cach mang xa hi in hinh. Lich s co hai kiu cach mang xa hi in hinh mang y u nhng c trng tiu biu cua cach mang xa hi. o la cuc cach mang t san lt ch phong kin xac lp ch t ban chu nghia va cuc cach mang v san xoa bo ch t ban xy dng ch xa hi chu nghia va cng san chu nghia.

Cu 33: Phn tich nguyn nhn, nhng iu kin khach quan va chu quan cua cach mang xa hi. 1. Khai nim cach mang xa hi: - Cach mang xa hi la s bin i co tinh cht bc ngot va cn ban v cht trong moi linh vc cua i sng xa hi, la bc nhay vot trong s phat trin xa hi ma kt qua la s thay th mt hinh thai kinh t-xa hi nay bng mt hinh thai kinh t-xa hi mi cao hn. - c trng cua cach mang xa hi la s thay i chinh quyn nha nc t tay giai cp thng tri li thi sang tay giai cp cach mang. - Cach mang xa hi em lai s thay i cn ban v cht trn moi linh vc cua i sng xa hi, vi vy, no khac vi cai cach xa hi hoc ao chinh. 2. Nguyn nhn cua cach mang xa hi
86

- Cach mang xa hi co nhiu nguyn nhn v cac mt chinh tri, kinh t, xa hi, t tng, nhng nguyn nhn chu yu la nguyn nhn kinh t. - Nguyn nhn kinh t c biu hin la nhng mu thun gia lc lng san xut mi vi quan h san xut a li thi. - Trong xa hi co giai cp i khang, mu thun o c biu hin thanh mu thun gia cac giai cp i khang: giai cp cach mang ai biu cho lc lng san xut mi va giai cp thng tri ai biu cho quan h san xut li thi. Cuc u tranh giai cp gay gt se chuyn thanh cach mang xa hi. Trong xa hi co giai cp i khang, s tn tai cua quan h san xut li thi la c s kinh t duy tri ia vi va quyn li c ban cua giai cp thng tri, i lp vi li ich cua qun chung lao ng. Giai cp thng tri dung moi thu oan, c bit la b may nha nc, bao v quan h san xut li thi. Ngc lai, qun chung cach mang phai tin hanh cuc u tranh nhm xoa bo quan h san xut o. Cuc u tranh o phat trin thanh u tranh chinh tri va dn ti inh cao la cach mang xa hi. - Noi mt cach khai quat, nu trong mt hinh thai kinh t-xa hi vn co i khang giai cp, thi s phat trin cua cac mu thun trn, sm hay mun, se dn ti cach mang xa hi, chuyn ln hinh thai kinh t-xa hi mi cao hn, tin b hn. 3. Nhng iu kin khach quan va chu quan cua cach mang xa hi: Mun cho cach mang xa hi n ra va thng li, cn phai co s kt hp y u cua cac iu kin khach quan va nhn t chu quan. a. iu kin khach quan: Ngun gc su xa cua cach mang xa hi la nguyn nhn kinh t. Song, ngoai nguyn nhn o, cn co nhng iu kin chinh tri-xa hi, tc la nhng iu kin ma trong o mu thun giai cp a tr nn gay gt, tao nn mt cuc khung hoang chinh tri trong toan quc, nghia la tao nn tinh th cach mang. Lnin a nu ra ba c trng cua tinh th cach mang xa hi:

87

- Giai cp thng tri khng th duy tri c nn thng tri di hinh thc bt di bt dich. S khung hoang cua giai cp thng tri la s m ng cho s phn n cua giai cp bi boc lt. B may thng tri a bi suy yu nghim trong. - Ni cung kh, qun bach cua giai cp bi ap bc tr nn nng n hn mc binh thng. - Tinh tich cc cua qun chung nhn dn c nng ln rt nhiu, va ho sn sang hanh ng vi cuc i thay lich s. Trong iu kin phat trin hin nay cua chu nghia t ban hin ai, mt s vn nh chin tranh va hoa binh, vn sinh thai va nhng vn toan cu khac cung la nhng iu kin khach quan oi hoi s nhn thc ung n v muc tiu phng hng phat trin cua cach mang xa hi trong iu kin mi ma cac ang cach mang cn phai nhn thc y u hn. b. Nhn t chu quan: Nhn t chu quan gn lin vi mi kiu cach mang xa hi va mc phat trin cung khac nhau. iu o c biu hin: - Nng lc lanh ao cua giai cp cach mang ma ai biu la chinh ang cua no, c bit la nng lc nhn thc quy lut v cach mang xa hi. - Co ng li chin lc, sach lc ung n. - Co nng lc t chc, tp hp lc lng qun chung. - Nm vng tinh th va thi c cach mang, va khi iu kin cho phep, ang cach mang con phai bit thuc y cho tinh th cach mang phat trin nhanh chong. Tom lai, trong bt c hinh thai kinh t-xa hi nao, mun cach mang n ra va thng li, phai la s kt hp gia cac iu kin khach quan va nhn t chu quan, kt hp gia tinh th, thi c cach mang va kha nng lanh ao cua cac chinh ang cach mang. Cu 34: Tin b xa hi la gi? Trinh bay tiu chun va ng lc cua tin b xa hi, t o vn dung vao vic xem xet qua trinh i mi nc ta.
88

1. Khai nim tin b xa hi: Tin b xa hi la qua trinh phat trin phc tap, y mu thun cua xa hi, c xem nh mt h thng toan ven, hoan chinh t hinh thai kinh t-xa hi thp ln hinh thai kinh t-xa hi cao hn, do cac quy lut khach quan cua xa hi chi phi va c thc hin thng qua s hoat ng co y thc cua con ngi. 2. Tiu chun cua tin b xa hi: - Tiu chun cua tin b xa hi co y nghia hat nhn la tinh cht tin tin cua phng thc san xut, biu hin trinh tin tin cua lc lng san xut, s phu hp cua quan h san xut m ra kha nng cho s phat trin cua lc lng san xut, hoan thin va phat huy nng lc cua con ngi. - Tiu chun cua tin b xa hi con c th hin cac thanh tu khoa hoc, cac nguyn tc quan ly, trang thai chinh tri, trinh hoc vn, bao v sc khoe, li sng, y thc lao ng, th gii quan, ky lut lao ng, vn hoa lao ng,.. anh hng n hiu qua san xut xa hi. - Khi xem xet mt hin tng lich s nao o, cn phai co quan im khach quan cu th. 3. ng lc cua tin b xa hi: - Nhn dn lao ng la ng lc chinh cua s tin b xa hi vi: + San xut vt cht la nhn t quyt inh s phat trin kinh t-xa hi. + ng lc chu yu cua s tin b xa hi la lc lng san xut. Trong lc lng san xut, thi ngi lao ng la yu t quyt inh, la lc lng trc tip sang tao xa hi. - Khoa hoc tac ng n s phat trin xa hi mt cach manh me, nhng phai thng qua hoat ng thc tin cua con ngi. - Li ich, trc ht la li ich kinh t, la mt trong nhng ng lc quan trong cua s tin b xa hi. - ng lc tin b chung cua lich s nhn loai la san xut vt cht.
89

- Trong xa hi co giai cp, cuc u tranh giai cp cung la ng lc manh me thuc y s tin b xa hi. 4. Vn dung vao qua trinh i mi nc ta hin nay: - Trong s phat trin cua xa hi ta hin nay, trn nhiu mt xa hi ang khng ngng phat trin, ngay cang i mi. Tuy nhin, v ly lun, cn phai nhn thc c rng, tng trng va phat trin la hai khai nim khng ng nht. Co th co tng trng nhng khng hn la a phat trin. Mt s yu t trong nn kinh t thi trng a la s chng minh cho tinh khng ng nht trong qua trinh phat trin. - Mt khac, cn phai phat huy mt cach manh me s phat trin lc lng san xut, i mi cng ngh, cai tin ky thut, tip thu nn khoa hoc tin tin cua th gii thc hin s cng nghip hoa, hin ai hoa t nc. - Thc hin chin lc con ngi khng ngng nng cao trinh sc khoe, vn hoa, ky thut, ky nng va thoi quen lao ng cua con ngi, con ngi thc s la ngun lc quyt inh trong s phat trin xa hi. - Kt hp dn tc vi thi ai va phat huy nn vn hoa tin tin, m a ban sc dn tc va tip thu tinh hoa vn hoa nhn loai trong qua trinh i mi. - Phat trin toan din xa hi - v kinh t, chinh tri, vn hoa, xa hi,.. - trong s hi nhp vi quc t, bao am s phat trin lu dai, bn vng, vi hoa binh, hu nghi, hp tac va s phat trin.

Cu 35: Phn tich quan im trit hoc Mac-Lnin v ban cht con ngi. Thc cht cua vic nghin cu ban cht con ngi la qua trinh con ngi t ly minh lam i tng nghin cu va tra li cu hoi con ngi la gi, vai tro con ngi trong th gii nh th nao? 1. Quan nim chung v con ngi trong trit hoc trc Mac.

90

Co nhiu khoa hoc nghin cu v con ngi, va tip cn theo cach ring cua minh. Tuy nhin, nu co khoa hoc chuyn nganh nhn thc con ngi bng cach chia h thng yu t thi ngc lai, trit hoc nghin cu con ngi bng cach tng hp cac yu t thanh h thng. Trong s phat trin cua trit hoc, co nhiu quan nim khac nhau v ban cht con ngi. Cac nha trit hoc thi c ai xem con ngi la vu tru thu nho. Trit hoc tn giao xem con ngi la mt thc th nhi nguyn, la s kt hp gia tinh thn va th xac. Cac hoc thuyt trit hoc duy tm tuyt i hoa hoat ng cua i sng tinh thn, in hinh la h thng trit hoc duy tm cua Hghen. ng cho rng con ngi la hin thn cua y nim tuyt i, la bc cui cung cua cuc din hanh cua y nim tuyt i trn trai t. Phoibc, mt nha trit hoc duy vt siu hinh, a tuyt i hoa mt sinh hoc cua con ngi, chia ct con ngi khoi i sng xa hi. Vi vy, ng cung khng giai thich c ban cht thc s cua con ngi. Nh vy, trit hoc trc Mac v cn ban a giai thich ban cht con ngi trn lp trng duy tm, do o, khng giai thich c ngun gc, ban cht tht s cua tn tai ngi. Mc du vy, no vn ong gop c nhng thanh tu lam tin cho khoa hoc nghin cu con ngi. 2. Quan nim cua trit hoc Mac-Lnin v ban cht con ngi. - Trn c s tip thu co ph phan t tng v con ngi cua cac nha trit hoc trc o trong lich s, C.Mac a khng inh rng: Trong tinh hin thc cua no, ban cht con ngi la tng hoa nhng quan h xa hi (Lun cng v Phoibc). - Da vao nhng thanh tu cua khoa hoc hin ai, trit hoc Mac-Lnin xem s tn tai cua con ngi va xa hi loai ngi bi quy inh bi: + Th nht: cac quy lut sinh vt hoc tao thanh phng din sinh hoc cua con ngi, nh quy lut v s phu hp gia c th vi mi trng, v qua trinh trao i cht, v bin di, di truyn va s tin hoa

91

+ Th hai: cac quy lut tm ly-y thc hinh thanh va hoat ng trn nn tang sinh hoc cua con ngi, nh quy lut hinh thanh t tng, tinh cam, khat vong, muc tiu, ly tng, nim tin, y chi + Th ba: cac quy lut xa hi ang quy inh mi quan h gia con ngi vi con ngi, nh quy lut v s phu hp cua quan h san xut vi tinh cht va trinh cua lc lng san xut, bin chng gia c s ha tng va kin truc thng tng, cac quy lut v giai cp va u tranh giai cp Trong i sng con ngi, ba h thng quy lut trn khng tach bit nhau, ma chung hoa vao nhau, tac ng ln nhau, tao nn ban cht con ngi trong s thng nht cua con ngi t nhin (cai sinh hoc) va con ngi xa hi (cai xa hi) trong mt con ngi hin thc. - Ban cht t nhin cua con ngi c biu hin ra bn ngoai la cac nhu cu tt yu khach quan: + Nhu cu n, mc, , sinh hoat vn hoa tinh thn. + Nhu cu tai san xut xa hi. + Nhu cu tinh cam, nhu cu hiu bit. - Ban cht xa hi cua con ngi c hinh thanh trong quan h con ngi vi con ngi va con ngi vi t nhin. duy tri s tn tai cua minh, con ngi phai lao ng. Vi vy, lao ng la yu t quyt inh s hinh thanh ban cht xa hi cua con ngi. Bi vi: + Th nht: Lao ng la ngun gc cua nn vn minh vt cht va tinh thn. + Th hai: Lao ng la ngun gc trc tip cua s hinh thanh y thc. + Th ba: Trong lao ng, con ngi quan h vi nhau trong linh vc san xut, phn phi, trao i, tiu dung, t o, hinh thanh cac quan h xa hi khac trong i sng tinh thn. - Cn phai thy rng, khng th tach ri ban cht t nhin va ban cht xa hi, ma chung la mt thc th thng nht, trong o, xa hi la phng thc cho con
92

ngi thoa man nhu cu sinh hoc va nhu cu sinh hoc cang thoa man, con ngi cang tr nn la con ngi vn hoa, vn minh, ngay cang ngi hn. - Nhu cu t nhin la muc ich cua s phat sinh nhng nhu cu xa hi. iu o, co nghia rng san xut ra i sng vt cht la c s quyt inh s tn tai va phat trin cua xa hi loai ngi va con ngi. 3. Mt s kt lun: - Trong tinh hin thc cua no, ban cht con ngi la tng hoa cac quan h xa hi. iu o co nghia phai tha nhn tinh thng nht khng th tach ri gia con ngi sinh hoc va con ngi xa hi. Ban cht con ngi khng la cai bm sinh ma lun xut hin, tn tai va phat trin da trn nn tang t nhin cua con ngi. - Nhu cu t nhin va nhu cu xa hi ngay cang phat trin. Vi vy, ban cht con ngi khng phai sinh ra mt ln la xong, ma no gn lin vi qua trinh phat trin cua lich s-xa hi, gn vi qua trinh con ngi khng ngng t hoan thin minh. - Bi vy, con ngi la san phm cua lich s, va la chu th sang tao ra lich s. Tao ra nhng iu kin lich s, nhng tin kinh t-xa hi cho s phat trin toan din cua con ngi la muc ich vn ti cua chinh ban thn con ngi.

Cu 36: Phn tich mi quan h gia ca nhn va tp th, ca nhn va xa hi, t o rut ra y nghia cua vn nay nc ta hin nay. 1. Mi quan h gia ca nhn va tp th. - Khai nim ca nhn la gi? La ca th ngi vi t cach la san phm cua s phat trin xa hi, la chu th lao ng cua moi quan h xa hi va cua nhn thc. Ca nhn la mt con ngi hoan chinh trong s thng nht gia nhng kha nng ring co cua ngi o vi chc nng xa hi do ngi o thc hin. - Trong quan h xa hi, ca nhn biu hin cac t cach sau y: + La phng thc tn tai cua ging loai ngi
93

+ La ca th ring le, phn t n nht tao thanh cng ng xa hi + La chinh th toan ven co nhn cach. + La ca th c hinh thanh va phat trin trong mi quan h xa hi. - Khai nim tp th? Tp th la hinh thc lin h ca nhn thanh tng nhom co tinh cht xa hi, xut phat t li ich nhu cu v kinh t, chinh tri, ao c, thm my, quan im khoa hoc, t tng, ngh nghip,.. Suy cho cung, tp th la s lin kt v li ich gia cac ca nhn. Trong xa hi, co nhiu tp th. Trong mt tp th vi th a bao gm cac tp th con. - Mi quan h gia ca nhn va tp th la mi quan h bin chng trong o ca nhn nh la mt b phn cua cai toan th. Ca nhn th hin ban sc ring bit cua minh thng qua tp th nhng khng hoa tan vao tp th. Ban cht cua mi quan h gia ca nhn va tp th la quan h li ich. o la yu t moc ni, lin kt hoc ngc lai la chia re cac thanh vin trong tp th. Tp th co bao nhiu thanh vin thi co by nhiu li ich ca nhn. Li ich ca nhn va tp th c biu hin ra nhu cu: nhu cu vt cht va nhu cu vn hoa tinh thn. Trong s tac ng bin chng mi ca nhn khng tn tai c lp, c lp hoan toan vi nhng ca nhn khac va vi tp th. o cung chinh la c s hinh thanh tinh tp th, tinh cng ng, tinh nhn loai cua nhn cach. Xy dng mi quan h gia ca nhn va tp th cn chng lai hai khuynh hng: tuyt i hoa tp th, bt ca nhn phai hy sinh mt chiu; tuyt i hoa li ich ca nhn mt cach cc oan theo chu nghia ca nhn. Xy dng mi quan h gia ca nhn va tp th la xy dng va bao am tinh hai hoa gia li ich ca nhn va li ich tp th. 2. Mi quan h gia ca nhn va xa hi. - Xa hi la mt san phm cua mi quan h gia ngi va ngi. Khai nim xa hi c xac inh trn cac binh din khac nhau. Nghia rng la toan th loai ngi, con nghia hep la tng quc gia, dn tc, chung tc, giai cp,..

94

- Mi quan h gia ca nhn va xa hi la mi quan h bin chng ma nn tang la quan h li ich. Xa hi la iu kin, la mi trng va phng thc mi ca nhn thc hin li ich cua minh. Xa hi cang phat trin thi mi ca nhn cang thoa man li ich vt cht va tinh thn. Thoa man nhu cu chinh ang cua mi ca nhn la ng lc va muc ich lin kt moi thanh vin trong xa hi. ng thi, mi ca nhn cang phat trin v th lc va tai nng, tri tu thi cang co iu kin ong gop phn minh vao s thuc y xa hi phat trin. S tac ng cua ca nhn ti xa hi tuy thuc vao trinh phat trin cua nhn cach ca nhn. - Xy dng mi quan h ca nhn-xa hi la xy dng va bao am quan h hai hoa gia nghia vu-quyn li, gia trach nhim-li ich cua con ngi ca nhn trong cac quan h xa hi. 3. Y nghia cua vn nay nc ta hin nay. Khi nghin cu mi quan h gia ca nhn va tp th, ca nhn va xa hi, chung ta thy co mt khach quan va chu quan. Mt khach quan la trinh phat trin cua nn san xut xa hi, nhm ap ng ngay cang cao nhu cu cua moi thanh vin trong xa hi. Mt chu quan c biu hin s nhn thc va vn dung quy lut v s kt hp li ich ca nhn-xa hi. Vi vy, cn am bao s cng bng v quyn li va nghia vu cua moi cng dn, chng c quyn, c li. Tng cng phat huy vai tro nhn t con ngi trong quan trong phat trin kinh t-xa hi. ng thi, ly vic phuc vu li ich con ngi lam muc ich cao nht cua toan b moi hoat ng, t li ich kinh t n li ich chinh tri, t li ich vt cht n li ich vn hoa tinh thn. Tt ca vi con ngi va cho con ngi. Giai quyt hai hoa mi quan h ca nhn-tp th-xa hi la yu cu rt c ban phat trin con ngi trong iu kin xa hi ta hin nay.

Cu 37: Phn tich mi quan h gia qun chung nhn dn va lanh tu trong s phat trin lich s, t o rut ra y nghia cua vn nay trong vic quan trit bai hoc ly dn lam gc.
95

1. Cac khai nim: - Khai nim qun chung nhn dn. La b phn dn c co cung chung li ich cn ban lin kt lai thanh tp th di s lanh ao cua mt thu linh, t chc hay ang phai nhm giai quyt nhng vn kinh t, chinh tri, xa hi cua thi ai ho. Khai nim qun chung nhn dn lun c xac inh bi: + Nhng ngi lao ng san xut ra cua cai vt cht - hat nhn c ban cua qun chung nhn dn. + Nhng b phn dn c chng lai giai cp thng tri, ap bc boc lt i khang vi nhn dn. + Nhng giai cp, nhng tng lp thuc y s tin b xa hi. - Khai nim vi nhn-lanh tu: Vi nhn-lanh tu la nhng ca nhn kit xut, vi nhn, nhng ngi nm bt c vn cn ban nht trong mt linh vc nht inh cua hoat ng ly lun, khoa hoc va thc tin, co th la nhng anh hung, nha khoa hoc hay nha hoat ng chinh tri li lac, nguyn hy sinh qun minh cho li ich cua qun chung nhn dn. Co th khai quat vi nhn-lanh tu la nhng ngi co phm cht c ban sau y: + Co tri thc khoa hoc uyn bac, nm c xu th vn ng cua dn tc, quc t va thi ai. + Co kha nng tp hp qun chung nhn dn, thng nht y chi va hanh ng cua ho hng vao mt nhim vu cu th cua dn tc, quc t hay thi ai. + Nguyn hy sinh qun minh cho li ich dn tc, quc t va thi ai. 2. Mi quan h gia qun chung nhn dn va vi nhn-lanh tu trong s phat trin cua lich s. Trc nhng bc ngot cua dn tc, quc t va thi ai, s xut hin qun chung nhn dn va vi nhn-lanh tu la tt yu khach quan. Khng co qun chung
96

nhn dn, khng co vi nhn-lanh tu thi khng co phong trao cach mang. Song, vai tro cua qun chung nhn dn va vi nhn-lanh tu khac nhau: - Qun chung nhn dn la ngi sang tao ra lich s, la chu th cua lich s, bi vi: + Qun chung nhn dn la ngi trc tip san xut ra cua cai vt cht va cua cai tinh thn. + La chu th cua hoat ng cai tao cac qua trinh kinh t, chinh tri, xa hi. + Li ich cua qun chung nhn dn va la im khi u, va la muc ich cui cung cua cac hanh ng cach mang. - Trong mi quan h vi qun chung nhn dn, vi nhn-lanh tu co chc nng chu yu la: + Nm bt xu th cua dn tc, quc t va thi ai trn c s hiu bit nhng quy lut khach quan cua cac qua trinh kinh t, chinh tri, xa hi. + inh hng chin lc, hoach inh chng trinh hanh ng cach mang. + T chc lc lng, giao duc thuyt phuc qun chung thng nht hanh ng hng vao giai quyt nhng vn then cht nht. - T chc nng trn, quy inh vai tro cua vi nhn-lanh tu la: + Vi nhn-lanh tu la ngi co th thuc y nhanh tin trinh cach mang, em lai hiu qua cao nht cho hoat ng cua qun chung nhn dn, nu vi nhn-lanh tu hiu va vn dung ung n cac quy lut khach quan. Song, vi nhn-lanh tu cung la ngi co th lam suy giam hiu qua cua hanh ng cach mang cua qun chung nhn dn nu vi nhn-lanh tu thiu tai, kem c, va do o lich s co th phai trai qua nhng bc quanh co. + Khng co vi nhn-lanh tu cho moi thi ai. Mi vi nhn-lanh tu chi co th la vi nhn-lanh tu cua thi ai minh. Sau khi hoan thanh chc nng lanh ao qun chung nhn dn, vi nhn-lanh tu i vao lich s nh nhng vi nhn, sng trong tm tng, trong gia tri tinh thn cua cac thi ai sau.
97

+ Vi nhn-lanh tu thng la ngi sang lp ra cac t chc chinh tri-xa hi, la linh hn cua t chc o. 3. Y nghia cua vn nay trong vic quan trit bai hoc ly dn lam gc. - Vn trn t c s khoa hoc cho ta hiu y u vai tro, sc manh cua qun chung nhn dn, cach mang la ngay hi cua qun chung nhn dn. D trm ln khng dn cung chiu, kho van ln dn liu cung xong. Lin h mt thit vi qun chung nhn dn, ang ta lanh ao cach mang Vit Nam i t thng li nay n thng li khac. - No la c s ly lun khoa hoc giup chung ta tranh hai khuynh hng sai lm: khng thy vai tro cua qun chung nhn dn, coi thng qun chung nhn dn hoc cao qua mc dn n sung bai vai tro cua vi nhn-lanh tu. - Vi vy, cn phai thy mi quan h bin chng cua vai tro o la qun chung nhn dn la chu th sang tao lich s, vi nhn-lanh tu la ngi inh hng va thuc y s phat trin cua lich s. iu o, cang tr nn co y nghia trong s nghip i mi xy dng t nc, thc hin cng nghip hoa, hin ai hoa Vit Nam hin nay.

Cu 38: Tn tai xa hi la gi? Phn tich vai tro cua cac yu t cu thanh tn tai xa hi? - Tn tai xa hi la khai nim cua chu nghia duy vt bin chng v xa hi, dung chi toan b i sng vt cht cung toan b nhng iu kin sinh hoat vt cht cua xa hi. - Tn tai xa hi bao gm cac yu t c ban la: hoan canh ia ly, iu kin dn s va phng thc san xut, trong o, phng thc san xut la yu t gi vai tro quyt inh tinh cht, kt cu cua xa hi, quyt inh s vn ng va phat trin cua xa hi. + Hoan canh ia ly bao gm cac yu t nh tai nguyn, khoang san, khi hu, t ai,.. la nhng yu t anh hng thng xuyn, tt yu ti s tn tai va phat
98

trin cua xa hi, nhng khng gi vai tro quyt inh phat trin cua xa hi. nhng trinh khac nhau cua xa hi, mc anh hng cua t nhin i vi xa hi co khac nhau. iu kin t nhin anh hng n vic t chc phn cng lao ng va b tri lc lng san xut. S phong phu a dang cua t nhin la c s t nhin cua vic phn cng lao ng trong xa hi. T nhin co th tao iu kin thun li va cung co th gy kho khn cho san xut. S tac ng cua con ngi n t nhin se lam cho t nhin bin i theo hai hng: lam cho t nhin phong phu thm, tao iu kin thun li cho san xut va i sng con ngi; hoc lam cho t nhin ngheo nan i, no se gy tr ngai tr lai i vi con ngi. C.Mac a chi ra nu vn minh c phat trin mt cach t phat khng co hng dn mt cach khoa hoc thi lai sau o mt bai hoang mac. + iu kin dn s bao gm cac yu t s dn, mt dn s, phn b dn c, ti l tng dn s, la iu kin thng xuyn tt yu cua s phat trin xa hi, nhng khng gi vai tro quyt inh s phat trin xa hi. iu kin dn s anh hng n ngun lao ng, t chc phn cng lao ng xa hi cung nh cac chinh sach phat trin vn hoa tinh thn khac. Vic phn b dn c khng th theo y mun chu quan ma phai phu thuc trinh phat trin cua san xut va ch xa hi. Vai tro cua dn s ngay nay la vn bung n dn s. Nu san xut co k hoach nhng tng trng dn s khng co k hoach t no se pha v k hoach san xut. Nc ta hin nay dn s tng qua nhanh, mun co cuc sng vn minh, hanh phuc thi nhim vu k hoach hoa dn s va giai quyt vic lam cho ngi lao ng phai la nhim vu hang u cua chinh sach xa hi. + Phng thc san xut la cach thc ma con ngi lam ra cua cai vt cht. o la mi quan h bin chng gia quan h san xut va lc lng san xut. No la nhn t quyt inh tinh cht, kt cu cua xa hi va quyt inh s vn ng, phat trin cua xa hi qua cac giai oan lich s. Khi phng thc san xut mi ra i thay th phng thc san xut cu li thi, thi moi mt cua i sng xa hi cung co
99

s thay i cn ban theo. Lich s xa hi loai ngi trc ht la lich s cua cac phng thc san xut k tip nhau trong qua trinh phat trin. Nghin cu nhng quy lut cua lich s xa hi la nghin cu trong phng thc san xut do xa hi thc hin trong mi giai oan lich s nht inh, trong ch kinh t-xa hi, ch khng phai tim trong oc ngi, trong t tng.

Cu 39: Trinh bay khai nim va kt cu cua y thc xa hi? - Y thc xa hi la khai nim dung chi toan b i sng tinh thn cua xa hi. No bao gm tinh cam, tp quan, truyn thng, quan im, t tng, ly lun,.. la s phan anh cua tn tai xa hi trong nhng giai oan phat trin khac nhau. - Y thc xa hi gm nhiu cp khac nhau: Y thc sinh hoat i thng va y thc ly lun, tm ly xa hi va h t tng. + Y thc sinh hoat i thng va y thc ly lun: s phn chia nay da vao s khac nhau gia nhn sinh quan trong thc tin cuc sng cha c h thng hoa vi tp hp nhng t tng a nghin cu mt cach sang tao c h thng hoa thanh ly lun thanh hoc thuyt. Y thc sinh hoat i thng khng co nghia la tm thng t phat, hoang da hay it co gia tri, ma no lai bao ham ni dung rng ln cua cuc sng. Tuy no cha co tinh h thng, tinh hp ly va tinh khoa hoc nhng no lai mang tinh y u toan ven cua cam giac sng, no gn vi hin thc trc tip cua i sng, phan anh c nhng chi tit gn gui cua i sng. Chinh kinh nghim cua y thc i thng la cai kho cac khoa hoc tim kim ni dung cua minh. Y thc ly lun la toan b t tng, quan im cua xa hi c h thng hoa thanh h thng mt cach hp ly, thanh chinh th trong nhng khoa hoc cu th, ngh thut, trit hoc c im cua y thc ly lun la tinh h thng, tinh hp ly, tinh co hiu bit v nhng mi lin h ban cht tt yu cua cac hin tng xa hi, tinh phan anh tru tng khai quat bng cac pham tru khai nim. - Tm ly xa hi va h t tng.
100

+ Tm ly xa hi la mt b phn cp y thc sinh hoat i thng, trong o xut hin nhng quan nim va s anh gia a dang cac hin tng xa hi, nhng ly tng, thi hiu thm my, nhng phong tuc truyn thng, nhng thin hng va nhng hng thu, hinh anh, c m c im cua tm ly xa hi phan anh trc tip iu kin sng hang ngay, phan anh b mt cua tn tai xa hi, khng co kha nng vach ra ban cht va nhng nguyn nhn su xa cac mi quan h vt cht xa hi. No mang tinh cht kinh nghim cha c th hin v mt ly lun, nhng yu t tri tu thng trn ln vi nhng yu t tinh cam. + H t tng la b phn cp y thc ly lun, trong o bao gm s anh gia mt cach co h thng v hin thc xa hi, trn lp trng, quan im cua mt giai cp, mt ang nht inh, nu ra nhim vu va muc ich chinh tri-xa hi: xy dng h thng nhng quan im v quyn lc cua giai cp, cua ang phai o. H t tng phan anh mt cach su sc v nhng iu kin sinh hoat vt cht cua xa hi, no la s nhn thc ly lun v tn tai xa hi da trn c s khai quat nhng kinh nghim xa hi a c tich luy cua nhng giai cp, tp oan xa hi nht inh. H t tng co th la t tng khoa hoc, cung co th phan khoa hoc tuy vao vic no co phan anh ung n cac mi quan h vt cht cua xa hi hay khng. + Gia tm ly xa hi va h t tng xa hi co mi quan h tac ng ln nhau, do co chung mt ngun gc la tn tai xa hi va cung phan anh tn tai xa hi. Tm ly xa hi tao iu kin thun li cho vic tip thu h t tng xa hi. Ngc lai, h t tng xa hi lai cung c va phat trin tm ly xa hi. Nhng h t tng khng nay sinh trc tip t tm ly xa hi va cung khng la s c c cua tm ly xa hi. - Y thc xa hi la s phan anh iu kin sinh hoat vt cht cua xa hi, vi th, trong xa hi co giai cp, y thc xa hi lun mang tinh giai cp. Trong xa hi co giai cp i khang, t tng thng tri cua mt thi ai bao gi cung la t tng cua giai cp thng tri v kinh t va chinh tri cua thi ai o, cac giai cp khac
101

thng chiu anh hng t tng cua giai cp thng tri. Y thc xa hi, y thc giai cp, y thc ca nhn khng phai bao gi cung la nhng khai nim ng nht.

Cu 40: Phn tich mi quan h bin chng gia tn tai xa hi va y thc xa hi, t o rut ra y nghia phng phap lun. Tn tai xa hi la toan b i sng vt cht va nhng iu kin sinh hoat vt cht cua xa hi. Kt cu cua tn tai xa hi gm ba yu t: iu kin t nhin, iu kin dn s va phng thc san xut do phng thc san xut quyt inh. Y thc xa hi la toan b i sng tinh thn cua xa hi, la s phan anh tn tai xa hi trong nhng giai oan phat trin khac nhau cua lich s. Gia tn tai xa hi va y thc xa hi co mi quan h bin chng trong o tn tai xa hi gi vai tro quyt inh va y thc xa hi tac ng tr lai i vi tn tai xa hi. Tinh quyt inh cua tn tai xa hi th hin : Tn tai xa hi co trc, y thc xa hi co sau; tn tai xa hi th nao thi y thc xa hi th o; tn tai xa hi bin i, c bit la s bin i cua phng thc san xut dn n s bin i cua y thc xa hi. Vi vy, khng th tim ngun gc cua t tng ly lun trong oc ngi ma phai tim no trong hin thc vt cht. Khng th giai thich mt cach y u s bin i cua mt thi ai nao nu chi cn c vao y thc cua thi ai o. Tuy vy, khng phai bt c y thc xa hi nao cung trc tip phan anh nhng quan h kinh t cua thi ai no, ma chi xet n cung thi nhng quan h kinh t mi c phan anh bng cach nay hay cach khac trong nhng t tng o. Tinh c lp tng i cua y thc xa hi th hin nhng mt sau: - Y thc xa hi thng co tinh lac hu hn so vi tn tai xa hi. Thng thng o la thoi quen, tp quan, truyn thng, nim tin tn giao,.. Tinh lac hu cua y thc xa hi bao gi cung can tr i s phat trin cua tn tai xa hi. - Nhng t tng tin b, khoa hoc thng vt trc tn tai xa hi, no co vai tro inh hng, hng dn cho hoat ng thc tin.
102

- S phat trin cua y thc xa hi lun co tinh k tha. Vi th khng th chi da vao tn tai xa hi, vao quan h kinh t cua mt thi ai giai thich ni dung y thc cua thi ai o ma con phai da vao quan h k tha cua y thc xa hi na. - Trong s phat trin, cac hinh thai y thc xa hi lun co s tac ng qua lai ln nhau. Chinh vy, co nhng tinh cht, nhng mt cua y thc xa hi hoc cua mi hinh thai y thc xa hi khng th giai thich c mt cach trc tip bng tn tai xa hi hoc bng cac quan h vt cht. - S tac ng tr lai cua y thc xa hi i vi tn tai xa hi din ra theo hai hng tich cc hoc tiu cc tuy thuc vao y thc xa hi la tin b, khoa hoc hay lac hu, phan tin b, phan khoa hoc. Tuy vy, vai tro cua y thc xa hi i vi tn tai lun phu thuc vao tinh cht cua cac quan h kinh t ma trn o nay sinh nhng tn tai nht inh, va vai tro lich s cua giai cp ging cao ngon c t tng o, phu thuc vao mc phan anh ung n cua t tng i vi nhu cu phat trin xa hi, phu thuc vao mc thm nhun, m rng t tng trong qun chung nhn dn. Y nghia phng phap lun cua vn nay: Nu chi thy tinh quyt inh cua tn tai xa hi mt cach may moc se ri vao duy vt tm thng. Ngc lai, nu tuyt i hoa vai tro cua y thc xa hi se ri vao chu nghia duy tm. Trong hoat ng thc tin va nhn thc phai lun u tranh khc phuc ca hai khuynh hng o. Trong cai tao xa hi cu, xa hi xa hi mi phai tin hanh ca trn hai linh vc tn tai xa hi va y thc xa hi.

Cu 41: Khoa hoc la gi? Vai tro cua khoa hoc i vi s phat trin xa hi? Khoa hoc la mt hinh thai y thc xa hi, la h thng tri thc chn thc v th gii c kim nghim qua thc tin. - i tng nhn thc cua khoa hoc bao quat moi linh vc cua t nhin, xa hi va t duy. Hinh thc biu hin cua khoa hoc la pham tru, inh lut quy lut.
103

Xet v i tng nghin cu thi tri thc khoa hoc c chia thanh khoa hoc t nhin-ky thut (nghin cu cac quy lut cua t nhin va nhng phng thc chinh phuc, cai tao t nhin), khoa hoc xa hi (nghin cu cac hin tng xa hi, cac quy lut vn ng va phat trin cua xa hi). Cac khoa hoc cu th nghin cu tng linh vc, tng quy lut cua th gii. Trit hoc la khoa hoc nghin cu nhng vn ng chung nht, nhng quy lut chung nht cua th gii (di nhin, mai n khi trit hoc Mac-Lnin ra i thi trit hoc mi thc s la mt khoa hoc). Trong mi khoa hoc lai co cp kinh nghim (s tng kt cac quan sat va th nghim), cp ly lun (khai quat kinh nghim thanh hoc thuyt, quy lut, nguyn ly) Xet v vai tro, tac dung thi tri thc khoa hoc c chia thanh khoa hoc c ban va khoa hoc ng dung. Khoa hoc c ban vach ra nhng quy lut, phng hng, phng phap chung cho cac khoa hoc ng dung. Khoa hoc ng dung vach ra nhng nguyn tc, quy tc, phng phap cu th ng dung trc tip vao hoat ng cai bin t nhin va xa hi. S phn chia nay chi la tng i. Trong s phat trin hin nay cua nhn thc khoa hoc, co nhng b mn khoa hoc co s tng ng ln nhau v i tng nghin cu (vi du: ly - sinh, sinh hoa,..), vi th cac khoa hoc cung lam phong phu ln nhau va xut hin cac khoa hoc lin nganh. - Vai tro cua khoa hoc i vi s phat trin xa hi co th chia thanh ba giai oan: + Giai oan t thi c ai n th ky XV, khoa hoc con rt s khai, bo hep trong mt s linh vc nht inh nh thin vn, toan hoc, c hoc Nhm ap ng cac nhu cu v ti nc, hang hai, xy dng lu ai, lng tm. Tri thc khoa hoc anh hng n san xut rt it, thm chi phng Ty thi Trung c, khoa hoc l thuc vao thn hoc. + Giai oan th hai th th ky XV n th ky XIX, khoa hoc tr thanh mt tin cua cng nghip hoa, la ni dung tinh thn cua lc lng san xut, ma trc ht la tao ra c s ly lun ch tao nhng cng cu may moc ngay cang hoan thin cho phep tiu hao lao ng sng it ma at kt qua to ln trong san xut vt cht.
104

Khoa hoc xa hi a cao chu nghia nhn vn vi tinh thn dn chu su sc, dn dn thoat khoi cac thuyt thn hoc. + Giai oan th ba trong th ky XX: khoa hoc va ky thut co s kt hp nhau thanh mt th thng nht. Khoa hoc a phat hin ra nhng c tinh mi, quy lut mi cua t nhin va s sng, tao ra va s dung nhng nguyn liu mi co tac dung nhiu mt, tao ra nhng dang nng lng mi cc manh, m ra nhiu trin vong to ln hiu bit va phat hin nhng tai nguyn mi trong vu tru va qua t, tao ra va ng dung ky thut mi trong iu tri bnh, lai tao ging loai, iu chinh qua trinh sng cua ng vt Khoa hoc a va ang tr thanh mt lc lng san xut trc tip lam cho cuc sng va lao ng cua con ngi tr nn vt va, tng thm quyn lc, tri tu cua con ngi i vi t nhin, gop phn hoan thin cac quan h xa hi, hoan thin nhn cach cua con ngi, giup con ngi phat trin hai hoa t do, hanh phuc. Khoa hoc a m rng chn tri cho s sng, s sang tao nhng cua cai vt cht va tinh thn di dao. Song du sao thi khoa hoc cung chi la phng tin ch khng la muc ich, no khng la gia tri cao nht cua vn minh loai ngi.

Cu 42: Vn hoa la gi? Phn tich ban cht, chc nng va c im cua s phat trin vn hoa. 1. Vn hoa la gi? - Vn hoa theo nghia rng la tng hoa nhng gia tri vt cht va tinh thn cung nh cac phng thc tao ra chung, ky nng s dung cac gia tri o vi s tin b cua loai ngi va s truyn thu gia tri o t th h nay sang th h khac. - Xet trn quan im gia tri: vn hoa la trinh phat trin cua cac quan h nhn tinh cua mt xa hi, cua mi con ngi, no c cng ng khng inh va gi gin nh nhng h gia tri c trng cho ban sc cua dn tc, quc gia trong h chun c ban: la CHN - THIN - MY. - Phn bit khai nim vn hoa va vn minh
105

Vn hoa hiu mt cach tng quat la tng hoa nhng gia tri vt cht va tinh thn cua loai ngi, nhng trong cac thi ky phat trin khac nhau cua vn hoa thi s sang tao cua ho cung co s khac nhau. Trong cac thi ky o u co nhng c trng ring va chi tng thi ky c trng vn hoa o ngi ta dung khai nim vn minh. Vi du nh: vn minh a, vn minh ng, vn minh st, vn minh phng ng, vn minh phng Ty Vy vn minh la mt khai nim dung chi mt thi ky c trng hay mt vung c trng so sanh vi cac thi ky khac nhau, cac vung khac nhau trong s phat trin xa hi. No chinh la thc o trinh phat trin cua vn hoa trong mi vung hay mi thi ky nht inh. 2. Ban cht va chc nng cua vn hoa: Vi khai nim trn vn hoa c chia thanh vn hoa vt cht va vn hoa tinh thn. - Vn hoa vt cht: la toan b nhng gia tri sang tao cua con ngi c th hin trong cac cua cai vt cht do xa hi tao ra, k t cac t liu san xut cho n cac t liu tiu dung cua xa hi. Trong cac giai oan phat trin khac nhau cua s phat trin xa hi thi san phm do xa hi tao ra cung khac nhau, o chinh la s phan anh cac giai oan phat trin khac nhau cua vn hoa. - Vn hoa tinh thn: la toan b nhng gia tri cua i sng tinh thn bao gm khoa hoc va mc ap dung nhng thanh tu khoa hoc vao san xut va sinh hoat, trinh hoc vn, tinh trang giao duc, y t, ngh thut, chun mc ao c trong hanh vi cua cac thanh vin xa hi, trinh phat trin nhu cu cua con ngi. Vn hoa tinh thn con bao gm ca nhng phong tuc, tp quan, nhng phng thc giao tip va ngn ng. - Ranh gii gia vn hoa vt cht va vn hoa tinh thn chi co tinh tng i. - Vn hoa co tinh khach quan. Tuy xut hin vi tinh cach la san phm cua con ngi nhng theo dong lich s, nhng thanh tu y ta h nh siu thi gian

106

tao ra truyn thng va khng phu thuc vao ca nhn ring le ma vi t cach la mt thc th c phat trin v mt xa hi. - Vn hoa la mt biu hin xa hi khng chi bao quat qua kh, hin tai ma con trai qua trong tng lai. Vn hoa qua kh trong nhng tm gng tt ep cung tham d va sng lai vi hin tai va con ngi sng va sang tao hm nay lai truyn thu t tng cua minh, kt qua lao ng cua minh cho nhng th h thay th minh theo dong lich s. - Vn hoa la thuc tinh ban cht, tc loai cua con ngi vi cac chc nng, giao duc, nhn thc, inh hng, anh gia, xac inh, chun mc cua hanh vi, iu chinh cac quan h ng x, giao tip. Song ct loi trong cac chc nng cua cac gia tri vn hoa em lai la chu nghia nhn ao, tinh ao c. Khng co tinh ao c thi tt ca cac gia tri (gia tri vt cht va gia tri tinh thn) se mt i moi y nghia. Ngay nay nn vn hoa nhn loai vi tt ca tm voc cua no gi cho con ngi iu t hao cao ca va tinh thn trach nhim, bn canh o con ngi khng th khng lo lng va thm chi ca s hai trc v s nhng vn cua th gii hin ai. 3. c im cua s phat trin vn hoa. - Lich s phat trin cua cac yu t vn hoa khng ng u. Trong cung mt giai oan co th mt nay phat trin mt kia lac hu. Co mt phat trin nhanh hn hay chm hn so vi kinh t. Song xet trong toan b qua trinh lich s thi vn hoa ngay cang phat trin va s phat trin cua vn hoa la do kinh t, do phng thc san xut quy inh. - Vn hoa tinh thn cua mt hinh thai kinh t-xa hi xut hin va phat trin trn c s vt cht cu th va phan anh trinh phat trin nht inh cua tn tai vt cht. Song do cac yu t khac nhau cua vn hoa tinh thn gn lin vi c s vt cht cung khng ging nhau. Mt s gn trc tip vi c s vt cht nh la khoa hoc t nhin, ky thut Co mt s lai gn mt cach gian tip nh trit hoc, ngh thut, ao c, thm my - S phat trin cua vn hoa mang tinh k tha.
107

Trong bt ky giai oan phat trin nao cua vn hoa cung u co s k tha vn hoa xa hi a at c trong cac giai oan trc. Cac giai cp tin tin bao gi cung bit nm ly nhng thanh tu vn hoa a at c cua qua kh, trn c s o tip thu chon loc cai tao mt cach co ph phan b sung lam cho no ngay cang phat trin. Tinh lin tuc trong qua trinh phat trin cua vn hoa la mt c im quan trong ma ngay ca luc chuyn bin cach mang t xa hi nay sang xa hi khac cung khng th bi pha v. - S phat trin cua vn hoa con co c im la gia cac yu t cu thanh cua vn hoa co mi quan h tac ng ln nhau, thuc y nhau cung phat trin. S lin h tac ng qua lai ln nhau o co th trc tip hoc gian tip, co th din ra trong mt thi gian tng i ngn cung co th din ra trong mt thi gian tng i dai. S k tha va tac ng ln nhau gia cac yu t cu thanh cua vn hoa din ra trong qua trinh phat trin cua no so vi ch kinh t, phng thc san xut. - Hin nay ang va nhn dn ta ang xy dng nn vn hoa tin tin, m a ban sc dn tc. Ban sc o c th hin trong h gia tri tinh thn cua cng ng dn tc Vit Nam. o la long yu nc nng nan, y chi t cng dn tc, tinh thn oan kt, y chi cng ng gn kt ca nhn - gia inh - lang xa - t chc; long nhn ai, khoan dung, trong nghia tinh, ao ly, c tinh cn cu, sang tao trong lao ng, s tinh t trong ng x, tinh gian di trong i sng (Vn kin Hi nghi ln th V Ban chp hanh Trung ng khoa VIII). o la nn tang tinh thn to ln nhn dn ta xy dng mt xa hi phat trin, tin b, cng bng va nhn ai. Tuy nhin nc ta hin nay, nn vn hoa mi xa hi chu nghia mi c hinh thanh, cha co s phat trin y u, cha co mt th phong ng vng chc chng lai cac vn hoa c hai va i truy. Trc tinh hinh o: Vic tao ra mi trng vn hoa cua chu nghia xa hi, trong o co s kt hp hai hoa gia gia tri truyn thng va gia tri hin ai thm nhun tinh thn dn tc, nhn vn la trach nhim to ln cua toan ang va cua toan dn ta

108