Hilmi Ziya LKEN

TRK FEYLESOFLARI

I
' . Farabi - lbni Sina - Shreverdi -
Ali - Mevla Hasen-l-kafi-Ltf
- Koca sekban - Mehmed Nahifi efendi -
Mustafa - Mevlana (Nahifl) - Bedreddin
Simavi - Rumi Erzurumlu
- .Bursalt
Basan ve
ABCI
Ankara Caddesi Numara 85
1935
- nsz-
Bu kitap "Trk tefekkr tarihi,. inde tetkik
eserlerinden paralardan meydana
bir felsefe antolojisidir. Trk anto-
lojisi iki kk ciltde bitececekdir. Birinci cild ve
okuHanna olan feylesoflarla trk mu-
ve siyaset nazariyesine ait yazan m-
elliflerin eserlerinden paralardan meydana gel-
ciltde "Muhiddin Arab:i, ile ona olan
hukuk felsefesine ait
(fakihler, siyasetiler ve feylesoflardan) rnekler, ve tan-
zimattan sonra feylesoflardan rnekler bu-

Farabiye ait paralar Profesr
B.in ve Efendinin tercmulerinden (kelimeler
bir dereceye kadar birok par-:-
alar yeniden Yusuf Ziya B. in
Shreverdi, den 1923 de tercmeden de
(yeni dile gre paralar
Eski trke metinler de, slubuna dokunmamak
zere, kadar
1935
H. Z. 'Glken
FARABi
[Ebu Nasr Mehmed Farabi, Turkistanda Farab
(870), ve Harran da eserlerini Turkistan
ve Halepte (950). eserleri -
nt-ulOm), (Maani-l-akl), (Uyun-01-mesail), (Fusus-l-hikem), (Arai
ehll medlnet-Ul (risale-fls-siyase), v.s .. dir).
Maanilakl (Akltn manalan)
kelimesi birok delalet eder. Ev-
vela : insan
2) Mtekellimlerin <ebu akla
bu diye kas d ettikleri 3) Ariston un
Brhanda 4)
makalesinde 5) Kitab-n-nefs-
de 6) Mabaad-t-tabia zik-

5) Aristonun (Kitab-n-nefs) de
drt bilkuvve, bilfiil, ak-
faaldir. Bilkuvve denilen
nefs kuvvelerinden bir kuvvedir. Yahut ta-
birle mstaid olan demektir. Onun mad-
deye benzer. Mesela bir cisim zerinde
glgeler gibi ki nefs de harici suretleri
ku vv e halinde mstaid bulunur.
Fakat o cismani maddelerden
k cismani maddeler suretleri
-6-
kabul ederler. Suretler derinlerine nfuz
edemezler.
bilkuvve de suretleri husule
zaman (yukarda inisalde ol-
gibi) o zaman bilfiil tahak
kuk olur, ki buna bilfiil) deriz. O ak-
ierisinde maddeden mnezzeh olan (makulat).
zaman, buna (bilfiil makuller) denir.
Makullerde bilfiil akil ve makul
ve ayni olurlar.
Bilfiil makuller olmazdan evvel bilkuvve ma-
kuller olan nefsin maddelerin su-
retleridir. mstefad, bilfiilin sureti ve
faal in maddesidir. mertebesi en niha-
yet faal e
6) .. Ariston un kitab-n-nefs(nc makale) de
faale gelince; o madde ile asia bir-
ve maddeye muhta olan m-
tehayyiz surettir. faal, bilkuvveyi
bilfiil haline getiren, bilkuvve makulleri bilfiil ma-
kuller haline kuvvet (iktidar) djr. fa-
kuvve halindeki akla nj.sbeti gze
nisbetinin aynidir; O suretle ki gz kal-
hi gremiyecek, fakat
zaman onun grme kuvvesine malik
meydana
2. Felsefe evvel bilinmesi

Felsefe evvel dokuz bilin-
mesi
Birincisi felsefede mevcud olan isim-
leridir. bunlardan herbinin kast ve niyeti-
nin bilinmesidir. ncs: Felsefeye
,evvel bilinmesi ilim bilgisidir. Drdn,.
cs; felsefe gayenin ne
Felsefe yo-
lun bilgisidir. : Ariston un
herbirinde kelam Ye-
dincisi : Aristonun igmaz
sebebi. Sekizincisi: Kendisin-
-de felsefe ilmi bulunan kimsenin ol-
hal bilgidir. Dokti'-
zuncusu : Aristonu n isteyen
kimsenin muhta
l. nce felsefedeki muallimlerinin adile.
(Fusagorcu)
,rin alan (Ehli korina)[l} bunlar
Aristifos [ = Aristippes] durlar. Felsefe-
nin yerin adile felsefe
Krusifis) veya (Eshabrrevak) nk bunlar
[1] Les Cyrenaiques.
[2] "Korusifis,, Revakl okulunun ikinci kurucusu olan
(Chrysippe) dir. Bu Okulu kuran (Zenon) un burada
gemiyor.
-8-
derslerini Atena heykelinin grrlerdi.
Mensup ahlak ve tedbiri
isim Diyocanis olup ki-
hip (kelbiyun)diye maruftur[l].nk bunlar
lerde halka tahmil olan kaidelerin,
olanlar ve muhabbet,
ve bu
kpeklerde Mensup felsefe
maksat ve gaye hususunda grdkleri
rey in[2] ki bunlara
lezzet denir. nk bunlar felsefenin gaD
yesi lezzetin kanidirler.
Mensup felsefede grdkleri reyler nok-
isim alan ki(Foren) e[;j]mensup-
turlar ve bunlara (mania)derler. nk ilim
menederler. Mensup
rinden isim alan ki bunlara
derler. Bunlar Aristonun ve Eflatunun as-
nk bu ikisi yrrken halka ders ve-
rirlerdi.
3. Felfese evvelrbilinmesi
gelen ilimiere gelince : Eflatun, bunun hen-
dese ilmi sylerler; ve bunun iin Ef-
latunun mhendis bizden
ieriye girmesin diye delil olarak gs-
terirler. Hendesede brhanlar, brhan-
[1] Diogene de Sinope olup Cyniques" lerdendir.
[2] Epicure.
[3] Pyrrhon (scepticisme).
-9-
en (Esofrastis) [l]
ise felsefeye ilmile
sylerler. Onlara gre kim nefsinin
etmezse onun iin bir ilim
imkan yoktur. Buna olarakda Ef-
latunun faziletkar faziletin ne
szn gsterirler. Fakat onun talebesi
(Enronikos)[2] felsefeye ilmile
syler. nk o btn
alettir.
3. Uyunlmesail
l. mutlak tasavvur ay, nefis
gibi)ve tasdik ile beraber tasavvur (alem sonradan
v. s. gibi) olmak zere ikiye Ta-
savvur ancak ondan nce gelen tasav-
vuru ile mmkndr.Mesela ve de-
rinlik cismin tasavvuru mmkn
Fakat nce gelenlerin tasavvuruna
tasavvur da Vcup, vcut, imkan
gibi; nk kendilerinden evvelki bir
yoktur.
[1] Aristonun Theophraste olacak.
[2] Andronicus Bu zat milattan sonra 50
Arisfonun eserlerini Farabi bu iki fey-
lesof 3 gibi gr-
nyor.
-lO-
2. Tasdik hususunda: bilinrr.eden
sonra gelenin idraki mmkn olmaz. Mesela ben
alemin sonradan sylesem
evvela bizim iin alemin meydana
ve her meydana getirilen (mellef olan) de
muhdes bilmek zahir
olan ilk ki birbirini nakseden iki
hkmden biri ise ya veya ka-
olur. Kl cznden byktr.
3. Mevcudlar iki Birincisi iti
bar zaman (vcudu vacip) zaruri
buna vcudu mmkn derler. iti-
bar zaman vcudu (zaruri)vaciptir. Buna
vacip) derler.
4. V iin illet yoktur. Ve
onun gayri caiz Ve o
iin ilk sebeptir. Onun ilk var-
ve btn eksiklerden bulun-
gerektir. Onun btn en
madde ve suret, fiil ve gaye gibi illetler-
den icap. eder.
5. Vacibilvcudun cisim gibi mahiyeti yoktur.
yoktur.Ona bir burhan yoktur.Belki
o btn ya burhan Kendi kendine(bizatihi)var-
ncesizdir(ezeli).Ona asla yokluk
bilkuvve kabil Bir
halden hale geemez. Vahittir, yani hakikati
bu alem (masva) iin Bir yerde
(tahayyz) yoktur. C isim Mikdar,
zaman, mekan halleri yoktur. yoktur, yal-
iyilik (hayr mahz) us
mahz) Ma'kul Hakimdir,
alimdir' kadirdir.
6. kendisinden n kas d tariki ile
tabii olarak ta Yani m arifet ve
yok kendisinden
kendi kendine alim
d ola bir
illettir [1]. O, btn il-
Yani ona ebedi verir. de-
feder. Yoksa ma' du m (yok) iken ona mcerret
demek Vacibilvcut
olmayan bir
devam ettirilmesini
biriliete surette,muhafaza etmektir.Ken-
disinden olan ilk evvel)dir.On-
dan,feleki ala ile nefis olur.Bylece m-
cerred nfus felekiye, eflak meydana ge-
lirler. Nihayet a faal bir
cihetten niusu arziyP- (nebatiye, hayvaniye, insani-
ye) nin sebep olur. cihetten eflak
sebep oluyor.
7. Byk ilki tek bir Ve
bu da (ilk ok-
olur.nk o kendi kendine vcu-
du mmkn olmak itibarile vacibilvcuttur. n-
[ 1) Orta zamandeki tekvii delile
grlyor.
- 12-
k o kendi bilir ve evveli bilir.
8. okluk evvelden husule gelir. nk
o vacibilvcuttur ve sonuncu,
evvelden sa ni has olur. nk o
mmkndr ve feleki maddesi ve sureti
ile bilir.
9. saniden ahir ve feleki ahir husule
gelir.
13. Hareket
1
hareket etmiyen
(Gayrimteharrik muharrik) inde vahit ol-
vaciptir. Onda hibir vehile okluk yoktur.
Uyunulmesail [psikolojiye ait maddeler)
Madde 22.- Nefs bedenden evvel mevcut deo
: Ki Eflatun buna muhaliftir. Nefs bir ce-
setten cesede etmez : Tenash
buna Nefs bedenden son-
ra veya kt olur. Bu haller nefsler
O buna vcup ile olur.
Her elile olur. Her-
bir iin ne onun iin
ay eti ilahiye[l] heqeyi herkesle
Her olan kaza ve kader il edir. Fe-
n da kader iledir.Ktlkler kendisine:
ktlk nazaran vakidir. Kt-
lkler,araz olmak zere iyidirler. nk ktlk-
ler bulunmasa iyilik de daim olmaz.
[1] eyeden bu nazari ye felsefesin-
d e bir nevi dir.
4. (Fususulhikem liebi Nasr Mehmed bin
Ozlug bin Turhan)
27. Sen iki cevherden mrekkepsin. Bunlar-
dan birinin sureti, keyfiyeti, hare-
ket ve skunu Bir yer eder ve tak-
sim kabul eder. zikrolunan bu da
ona uygun hakikatinde onunla
mez. Bu ikinci cevhere nail olan ve on-
dan vehim Sen halk alemi ile e mr alemini
topluyorsun. nk senin ruhun
den, ve bedenin (halk)
30. gizli ve olarak ikiye a
Onun ile beraber mahsus
; onun ise ruhi kuvveleridir. His
onun yzne olur. ise iyzne
delalet eder.
31. ruhunun kuvveleri iki
Bir (amel) e aittir, idrake aittir.
(Amel) de nebati, hay-
vani ve insanidir. ise iki : Hayva-
ni ve insanidir. Ve bu insanda mev-
cuttur. Ve onu kendisinden olan birok
mevcutlada
32. Nebati amel, b-
ymesi ve suretile nevin ve ba-
temin eder.Hayvani amel,faydah olan
ve temin
eder. Korku ve gazap suretinde meydana
sani amel, gecikmeden hayatta kastedilen
ve gzel seilmesidir.
39. ruh bir ayna gibidir. Nazari
da onun yerindedir. Glgeler ve ci simler
bir aynada gibi, ma'kuller de onda
ilahi jeyz ile grnrler. Elverir ki ruhunun ci-
saf olsun. gazap, his ve tahayyl gi-
bi engeller araya girmesin. Ruh bu engellerden
yz evirir' emir alemine ynelirse metekat a er-
ve yksek lezzetlere olur.
41. Fakat, ma'kulleri kabul eden insani ruh
cismani olmayan bir cevherdir. Bir yer (hayyiz)
tutmaz. Bir mekanda yer tutmaz. Vehimlere de
dahil nk emir alemindendir.
42. His, halk aleminde olan leri, da
emir aleminde olan bilir. Halk ve
stnde olan ler, hisse de akla da
Onun byle bir
Netekim bir mddet bulut r-
ts girerse de yine ok bir halde
bulunur.
43. Kudsi ruh, yle bir ruhdur ki onun giz
lisi mani Yani meyle-
dince kendisinden zahir kaybolmaz. Tesiri bede-
ninden aleme, ve alemde olan tecavz
eder. Halktan ruh ve meleklerden
makulleri kabul eder.
44. Biikis olan
meyledince kaybolur. Keza bunun gibi
bir his zahire meyledince kaybolur.
Netekim grme hissi ile bozulur.Korku
veti gazaba Tefekkr
tezekkre(mistik kendini dinleme)ye manidir.Kudsi
ruhda ise bir hal bir hale mani olmaz.
45. ile zahir olan bir
kuvve Orada, hassalarla mahfuz suretler
Bu kuvve geceleyin uyku ierisinde mey-
dana [Farabi burada psikolojik tah-
lilini
53. ya hususi olur : Zeydin idraki gibi.
Yahut umumi olur : idraki gibi. Umumi
idrakda grmenin ve mevkii yoktur. Bi-
rincisi istidlalsiz,ikincisi istidlal ile meydana gelir.
*
* *
29. Senin ruhun emir aleminin cevherindendir.
Bir suret ile meydana ile taay-
yn etmez.Skun ile hareket gidip gelmez.
Bu yzden geen ve kaybolan hal ile gelecek hali
idrak edersin.
iz gibidir.Balmumu ken-
disine mhr bir kabul ederse his
de mahsusdan bir suret kuvvesi de
onu temsil eder. O kaybolsa bile
tasavvur kuvvesi temsil edilir.Hayvan1 id-
rak, ya zahirde ya olur. Zahiri idrak
hassa ile olur. idrak vehimle, ve onun va-
olur.
*
* *
48. Evvelpe yok iken sonra var olar (yani
hadis olan) bir sebebi Yokluk,
onun vcut asla sebep olamaz. Sebep,
nceden sebep ta sonradan sebep ol-
herhalde bir sebepten sebep
Bylece nihayet bir ki
kendisinden itibaren sebepleri tertip

ve bozulma aleminde ne tabii olarak
ne de ihtiyari olarak hadis olan (sonradan rkan)
hibir yoktur ki bir sebepten ileri gelsin.Sebep-
Ierin sebebine kadar ile
sebeplere hi bir
file Bu sebepler ise bir tertibe, tertip
takdire, takdir de kazaya Kaza ve emir-
den ileri mukadderdir.
49. Bir kimse
ihtiyar zan ederse, bir defa
onun ihtiyar! yok iken mi kendisinde
sonradan ?Yoksa
kendisinde sonradan
hadis) ise demek ki bu dilek kendi evvelin-
denberi kendisile beraber bulunuyor. Kendisi bu
dilek zere olup,kendi znden rnuhtar olu-
yor. biri kendisini de ik-
tiza bir icap ve ta-
yin sonradan ise,her hadis
bir muhdis sebep ister. O halde onu ikti-
za ettiren bir sebebten demektir. Ge-
lelim bu muhdise : Muhdis ya kendisidir; veya
kendisinden muhdis kendisi ise
ya bu icat etmesi bir dilek iin
Dlur. Yani bir dilek kendi sebep
olur. Bylece sonu gelmeden sebep uzar. Yahut bu
dilek kendisinde, kendi husule
gelir. Bu halde biri bu ihtiyara
sevk olunuyor demektir. kendi
olmiyan,kendisinden olan sebeplere
halde dzen ve dizimi
bulunacak ise o hal zere icap eden ezeli
bir ihtiyara kadar hadis bir ih-
tiyara dayanacak sze yeniden
gelecekti.
bundan belli oluyor ki iyilik ve ktlk
her ne varsa hepsi ncesiz (ezeli) iradeden
sebeplere
*
* *
45. zn idra.ke hibir yol
yoktur. Belki idrak olunabilir, Ancak
en nihayetteki yol, ona bir yol bu-

8. (Vaciblvcud)n ne cinsi,ne fili, ne nevi
;ne benzeri, ne durdurucusu (mukavvimi), ne de
2
- 18-
Vaciblvcut her feyzin
O kendi zahirdir. lTasavvuf dilile taay-
yn evvel mertebesidir] o hem zahir, hem ba-
Kll bilmek kendi ait ilimden son-
ra, onun iin gerektir.
56. Onun daha mkemmel
bir yoktur. O zahirdir.
(kendi znde grlmekdedir) Zuhurunun
detinden yani zuhurunun nuru o
kadar ki gzleri Her zahir
Dlan onunla zahirdir.
leri meydana de
fakat zuhurunun
olur. ilk zuhurundan sonra, ayetler ve
eserlerile ikinci zuhuru Bu ikinci zuhur
kesrete (ocuklukla Ve bu,
vahdetten ibaret olan ilk zuhurdan ileri gelir.
57.Mahsus bizdeki
tesirlerinden idrak gibi,ilk hak da
kendi kudr.etinden olan yine bu
ler idiak edemez denemez.Belki
kendi ile idrak eder. bilmesi
bilmesine sebep olur.
ncelik ve kablilik (priorite) suretle olur :.
Zamani olur. . nce gibi.
Tabii olur. Birin ikiden nce gibi. Vasfi
ve tertibi olur: Birinci ikinci safdan nce
gibi. Rtebi e) olur: Ebubeki-
rin merden nce gelmes( gibi. Nihayet zati yani
hak olur :
irade ile gibi.
zati nazaran mevcut-
tur. yle diledi de oldu deriz. Fakat zaman
sonra
58. bilmesi, iin
bir belki ta kendisidir. Her
bilmesi Zati fakat
sonsuz olan bilgisi-
nin bitmez tkenmez kudretine
mukabil bitmez tkenmez okluk asla
kesret yoktur. Belki kesret zattan n-
k zattan Fakat bu sonra olmak
zamani fakat tertip
*
* *
18. Evvela bilmek Hak bili-
nirse bilinir. Fakat evvelemirde bin
linirse hak bilinemez.
5. Arai ehli
(Erdemli Kendi zerine
Hibir hibir suretle
bu byk yetkin (medine) nin ncusu
ve gibi btn medeni evrenin de
-20-
kendinde on iki erdemi top-

l. Uzmrlan tam 2. olma-
3. kuvvetli 4. ve ince
sahibi 5. yksek derecede
6. ve istifadeye gnll ol-
7. tutucu
lenceye haris 8. sevme1i;ya-
9. Nefsini yksek
Kendisine verecek ek:inmeli,
yksek ruhlu lO.Zahit
ve dnya ol-
11. Adalete ve adil kimseye gvenmeli,
,zulmden ve zulm yapandan ekinmelidir. 12.
ayak ve dilekli
Bu erdemler tek bir adamda bulunmazsa, bir
bjrinde bir tekinde bulunursa, bu
iki adam medineele bu erdemler
adamda bulunursa o medinenin ba-
geer. daha fazlaya lzum grlrse o
kadar olur.
*
* *
bir blk gp bedenleri bozul-
kurtulup zaman teki
insanlar geerler. Ve orununu(ma-
ne ise bunlar da onu
yaparlar. Bu ikinci blk te gp
:zaman bunu terkip edenler de hususunda
-21-
nceden gp gidenlerin geerler. Herkes
nevi, keyfiyet ve kemiyete kendi benzerile birle-
Bunlar cisim ne-
kadar olursa olsun birbirini
a"la mekanlarda bulunmaz lar. birbirile biti-
cisimlerin birbirile gibi
makul n mak u le gibidir.
ve birbirine benzer nefisler birbi-
rile herbirinin pek ziyade
artar. nk herbiri kendi kendini gibi,
kendine benzer da bylece d-
hali artar.Bu artma hali usuz
Farabi
her biri, bir duruma gelmesi ve en
yksek iin pek ok
muhtac bir halde hepsini
bir insan tek bulup getiremez. Belki bir
kavme muhtac olur ki, o kavimden her biri in-
muhtac birini
bir birine gre hali byledir.
ermesi iin insana bir tabiat ve-
Lakin bir ok cemaatlar bir araya topla-
rrup her biri, muhtac
bir suretile birbirine
bu elde etmesi mm-
kn Btn
-22-
yekG.n iinde,herkesin duruma gelmesi ve
ermesi iin muhtac bulunur.
bundan marnur yer-
lerini ve bunlardan bir ok ce-
maatler ( cemiyetler ) meydana Bu ce
yetkindir. yetkin
Yetkin cemiyetin dahi derecesi : byk,
orta, kk.
Byk cemaat (cemiyet),. btn ma-
m ur yerdeki orta cemmat ise, bir mil-
letin, marnur yerin bir kk
cemaat ise, her hangi bir milletin memleketlerin
den bir bir kasaba ahalisinin
Yetkin olmayan cemaat ise, ky ahalisin in,
sonra mahalle, sokak ve bir ev ahalisinin itima-
Bu en ev ahalisinin
Mahalle ile ky, kasahaya Yal
farkla ki ky kasahaya hizmet eder,mahal-
le ise cz'dr. Sokak mahallenin cz-
, ev, cz', kasaba, bir milletin mem
bir cz,millet ise, btn marnur dn-
ya ahalisinden bir czdr.
En yksek iyilik,, son derecedeki yetkinlik, an-
cak ile elde edilir.
olan itima ile elde edil-
mez. yilik, ihtiyar ve irade ile elde edilen
gibi, ktlk de ancak ihtiyar ve irade ile
meydana kt olan
-23-
gayeleri elde etmek hususunda iin
de Bunun gibi, her kasaba ile
saadete ermek de mmkndr.
Hakiki saadete erdirecek hususunda
I iin te ek kl eden medine, erdemli
medine, saadete erimek iin itima,
erdemli itima, btn kasaba ve ehirleri, saa-
dete erdiren hususunda millet,
erdemli milletdir. Bunun gibi, mamuredeki btn
milletler, saadete ermek hususunda birbirine yar-
ederlerse, btn yer yz, erdemli mamure
olur.
Erdemli medine,tam ve sahih olan bedene ben-
zer ki o bedenin btn hayvani olan haya-
tamamlamak ve m uhafaza etmek hususunda
biribirine eder [1 ].
Gryoruz ki bedenin muhtelif,
ve kuvvetleri bir tek
uzvu' o da kalpten ibarettir. Mertebe-
Ieri bu olan uzuvlar
her birine tabiat ( tabiat
.dan), birer kuvvet olup, bu uzuvlardan
her biri bu kuvvet olan uzuvun
tabii takip ederek vazifesini Bir
de, kuvvet sahibi uzuvlar ki bunlar
[1] Yani, olan bedenin ona hayva-
ni tamamlamaya ve muhafazaya medi-
nei ahalisinden her biri dahi, kendilerinin ve
lerinin saadetine sebeb olan
-24-
dahi sonraki gaye-
lerine uygun olarak ikinci mer-
tebeciedir [1]. Yine uzuvlar ki bun-
lar ikinci mertebede olan gara-
gre yapar. Bu suretle devam ederek nihayet
hizmet eden, asla etmiyen uzuv-
lara kadar
Bunun gibi medine ahalisinin ( dahi"
muhtelif, heyetleri (melekeleri)
olan bir insan ve
ona olan her
birinde bir meleke ve heyet ki, ga-
meydana getiren o meleke ile
lar. sonra], ilk mertebede bulu-
nurlar. bir taife
ki bunlar, gre
lerler.Bunlar ikinci mertebededirler.
bir kavim ki ikinci mertebedekile-
rin gre Medinenin ec-
bu suretle yukardan
bir taifeye ki, bun--
lar kendilerinin stndekilerin gre
Bunlar hizmet ederler. Kendi-
lerine hizmet eden yoktur. Bunlar, sonuncu mer--
tebede olup en
[1 1 nc mertebededirler. Fakat
-mellif mertel5e sayarken itibaren
mertebeleri sonraki uzuvlardan
-25-
var ki, bedenin uzuvlan tabii
gibi meleke ve heyetleri de tabii kuvvetlerdir.
Medinenin czlerine gelince,bunlar tabii iseler
medineye ait yapan ve heyetleri
tabii belki iradidir. Medine ciizleri (ahali)
tabiat olarak
bu yznden bir insan
bir yaramamakla beraber
bu czler, ec-
bu
ihtiyari melekeler sayesinde medine ecza-
Bu melekeler, san'at1ar ve san' atla-
ra benzeyen Beden tabii
surette bulunan kvvvetlerin, medine
iradi melekeler ve heyetlerdir.
( Medinei eviren: : 77-80 s. )
6. Er-risale fissiyase
(Siyasete dair risale : Para bi)
halk
bir gerek kendi olanlarla,
gerek kendi stnde veya bu-
lunanlarla olan muamelelerinde siyaset
Bununla beraber
bu risale, taifenin veya veya kav-
min, veya bu vakitte kendilerine
-26-
has olan ihmal edecek
bir ferdin herkese ve her
siyaset hepsini
Bundan nceden birka

Zira her-
zamanda
mmkn
ilksz ya-
bir fert kendini dinler, kendi zeri-
ne dner ve kendi halleri ile hem cinsinden
bir hallerini kendisini yle bir
mertebede bulur ki, o mertebede birok kimseler
kendisile mertebenin stnde de bir ta
kendilerinden daha yksek
bir kendilerinden bir cihetten veya birok
cihetlerden daha grr.
tabakaya siyaset-
le ki kendinden yksek olanlara
mertebelerine stn olmak iin, ken-
dinden olanlara mertebelerine
siyasetle fayda
bnlur.
2. Siyaset ilmini veya herhangi bir ilmi
mek gelen en
yol hallerin i, ve birbi-
muamelelerinde veya haber
ve bu hususta
bu iyilerini ktlerinden, fay
ve .sonra menfa-
atlerine iin iyilerini seib ve
ktlerinin emin olmak iin onlar-
-27-
dan b
3. Her iki kuvvesi Biri nutuk
kuvvesi, teki hayvani kuvve. (Bu iki kuvveden
herbirinin irade ve ki, bu irade
her ikisi duruyor gibidir.) Bu iki kuv-
veden her birinin bir Hay-
vani kuvve .nin yiyecekler
ve trl trl istirahatler nevinden, hemen olma-
lezzetlere rastlamak yolunda;
nutuk kuvvesinin ise sonu iyilik olan
ler ve bir ok ilimler nev'inden, sonu olan

ilk meydana kendisinde
da nutuk kuvvesi kuvvetienineeye kadar
hayvanlar)) mevkiindedir. Demek ki hayvani kuv-
ve onda stndr. Daha kuvvetli ve stn olan
bir ise ve ona kabiliyeder ver-
mek daha mhim ve daha lzumludur.
Fazilete daima kendi
zn ve kendine en ola-
na kendinde alaka ve zn
biran ihmal etmekden gaflet etmemek gerekdir.
Zira zn ihmal edecek olursa, - nk
.z (nefsi) diridir ve diri olan de hareket et-
mekdedir. O z (nefs) hayvani olan tarafa
gider.
4. btn muamelelerinde ya bir
ile veya kt bir ile. Bu iki
-28-
--------------------------------
her hirinde fayda
etmesini bilirse, her
bulur, ve o kendine
olur.
istifade
birinde bir fayda
muvaffak
ki; ya iyi olan uyar, ya uymaya
yahud o kabul ederek ona uy-
mak iin bir firsat bekler. Kt bir
da ya ondan yahud
kendinele varsa mmkn kadar kendinden
onu yahud kurtulmaya muvaffak
olmak iin onu kendinden atmciya kadar
den rnek azmeder.
5. Bir de, iin gerek olan
lerin ilk ncesi bu evren( alem) in ve bu evren b-
lmlerinin bir btn
ve varbklardan her birinin sebebleri olub
ve en sonra sebebiere bakarak
bilmekdir.
Bundan sonrada bu evren blmlerinin en er-
demlisinin insan) ve
bilmelidir ki tabiat bile bir
de (ibda' edicisi) olan
bhusus ki fikir ve
veren ihmal etmesi gerek
Onlar iin gidilecek bir yol (minhac)
gstermesi tze (adalet) narnma gereklidir. Ma--
demki byle bir yol gstermesi gereklidir. Yara-
kendi tabiatlerinden bir
- 29 ---
almaz. Zira
kendi tabiatlerindcn bir ilc
gcleri yetmez. Halbuki ca ve
nefsani knvvetlerce aralarannda belli k klar
(tefazller)
Hatta ilerinden biri bir fen i1e
stn olur da, geriye aciz kalirlar.
Buna gre insanlardan birinin kalbine
mislinden aciz bir vaby edil
mesine dayanabilmesi mmkn olabilir. Bu halde
o kendine il ka edilen leri kalkar
ve bu kuvvetile ((hkmler ve
yollan gl
olur.
7. Bundan sonra tabiatda ceza ve
gerek da bilmek Bu mkafat
ancak istekli (kasd ve niyetli) olan gerek
olur. bilir. Onun
ve o-_
nun (peygamberini) zamanda o-
lursa olsun bilir ve onun yoluna
sa,yreginde niyet ve
ca bir hallerinde bulur. Kt-
lklerden korunmak bir tad duyar, ve
grr. ile bil-
dikden sonra bir niyet ve saglam bir kalb
ile hallerin siyasesine (siyasetlahval) - her ne
kadar az da olsa andan byk fayda
-30-
dan - kadar g vermesi gereklidir.

olan
muameleleri anlatd
maya :
kendinin stnde olan kim-
se Ya onun hizmetine bulu-
nur, yahud kendi stnde olan kimse ile onun
arasmda bir vazizetde bulu-
nur; yahudda kendisine derecede
uzak bulunur da, onu gnlnden anmak su-
reti! e
hizmetine bulunan
kimsenin dediklerimizi yapman vacibclir: Ken-
disine verilen bir olmak, yolunda ol-
gznn veya gn
lnn Usancdan, husu-
sile hkmdarlarin Zi-
ra usanc ancak, yerlere ok-
ca ettikleri yerde olur. Yine, kk
byk, btn iin (o
rin gzel ve bu larak)
Zira alemele hi bir yokdur ki
nun iki Bu iki birisi g
zel ktdr. bunun iin,
-31-
lerinden daima onu iyiye dndrecek, ve gerek
nnde gerek sylenebilecek olan
i yi cihetleri
idaresi kendine
olanlardan mesela vezir veya veya
muallim gibi ise ozaman bu
rinde iyilik yolunu gerektir. Zira bilin-
melidir ki (gz nnden ki)
yksekden dklen sel gibidir. o seli,
bir ok cihetlerden bir cihete dndrmek:
isterse sel gelir o ciheti bogar. Fakat n ci-
hete evirmekle berabe.r iki iin de
ve lzumu kadar sedler
yapmak ve iin yollar amak suretile
cihete o seli dile-
gibi kullanmakda glk ekmez.
Keza olanlardan biri de,
bir yoldan onu evirmek zamanda
ile beraber onun yolda giderek
ve yzne (emir ve nehi) ile ona
dzelme yulunun tersinde
gstermek; ve veya bu vaktinde onun
o hikayeler ve cmleler yo-
Iuyle ktleyerek Zira
kana bu metodu kendi
yoluna getirmekde glk ekmez.
gerek olan
birisi de onun gizli
-32-
Bu aresi onun grnen hallerinin btnn
gc kadar gizlemesidir. Bir kimse zahiri
halleri gizliyecek olursa, onun mey-
dana vurmakla daha an-
Zahiri hallerden meydana ,
gizli iin emniyeti Zi-
ra ve haller birbirine ve
. Ve bilinmelidir ki bir him-
(yani ve istekleri) bu
dileklerile onlar in'3anlardan Me-
sela onlar kendi olan btn insanlar
da hadernelik ve klelik kabiliyeti tasavvur eder-
ler. Kendilerinde ise, btn isa-
bet Onlardaki bu dilek,
kendilerini ok
ve reylerini
her zaman ileri gelir, ve bu her
byledir.
bir mnasebetle de c-
rm muhtemel olan bir onun huzu-
runda kendi sylemekden btn btn
Hatta o ile gayet
ve dost olsa bile yine sylememelidir. Sonra
kt lerden adam tara-
diye haber verilen bir
de ne olursa olsun tasdik Zira haber
vermek ile tasdik etmek ok fark
ve hallerin emniyeti
-33-
Amma ile bir hadise do-
ve bu hadisedeki ya kendine veya
yormakdan bir imkan olmazsa bu
takdirde bu kendine
ve bunun iin de bir veeibeler
{uydurma areler)
kendi tevecch edib de
mn ondan yahud ken-
di tevecch etmesi derhal bu
byle gelen
bir sebeb aramak iin vurma-
ki, bu suretle zerindeki yani
b ve kabahat) h erne kadar ikinci derecede de
olsa gitsin, ve kendisi zerine
olsun.
Kulluk (ubudiyet) hususunda
aid hepsinde, kendi nefsinin
(nasibini) terk etmesinden daha ok menfa-
umumi ve olan hi yokdur. Zira
hi bir yokdurki ile kendi be-
raberce haz zetdikleri bir yer ya-
olan o emelini ve o sa-
ve ileri ye srmesi-
dir. ne zaman bunu yapacak olursa yap-
toplar. Fakat ne zaman ken-
di yerine o zaman
-onun gibi gelmez ve iinde bir
3
-:::
-34-
przler meydana Bir o
bozmakdan daha
faydalar elde etmek
bir hususda ok nazik
isternek hususunda zerine ve isterneyi
ve kendi nefsi iin tama ve
gstermemelidir. Ayni zamanda fay-
fayda sebeblerini
Mallar ve elde yerle-
rin isternek gibi. Zira byle olun-
ca hem isternek hem de fayda De-
mek ki fakat.
faydalanmaya Zira
kendilerinden faydalanan kim-
seleri izaz ederler, fayda uman-
da ederler.
Kendini ufak bir szle ve
kk bir vesile ile onlar iin ve ml-
knden kimse yerine
gznde esirger veyahud
da tek se-
ver pek ziyade ekinme-
lidir. Zira byle ah valinin
na Menolunan bir istek
Bol verilen bir usanc getirir.
grlen her ken-
di iin zinet ve gzellik vermek iin.
Zira byle yap-
-35-
mak mlkn yerinde destekdir.
teferrd lerden birini veya
kendilerinden stn olan bir
kendi iin almakdan da Zira
ne zaman bunlardan birini kendisine alacak olur
sa nefsini tehlikeye ve o git-
mesine sebeb olur.
Bir de kendi nefsiiin muhta
gibi grnmemelidir. Hatta ehemmiyetsiz bir
iin de grnmemelidir. Tasarruf et-
mekde btn haller ve de daima ka-
naat ve gstermelidir. kendisine
kan hiddet ve gsterilecek olur-
sa, ondan terk
ve gstermekden ve bundaki
veehesini kendi
ve sonra muktedir bir kolay-
o giderecek bir halin ye-
niden meydana
lada beraber ve geinmek hususunda
kullanmakda fayda grlecek kanunlar
*
* *
dengine gerek.
olan siyaset
dengine gerek olan
siyasetden burada bir cmleler zikredece-
-36-
Denk olanlar( akran) ya birbirinin dostudurlar,
veya Yahud da ne dostu ne de

1. Birbirine dost olanlar (esdika) iki
Birinci sadakatcia devam edenlerdirki bunlar
gzideler (asjiya) bunlarla et
mesi (mlateje) ve hallerine riayet eyleme
si, kendi meydana gelen bir ha
li usanc gstermeksizin gizlernesi gerekdir. Ayni
zamanda bu gibi son derecede
Zira dost zineti,
bazusu, faziletlerini g-
gizleyici ve yok edicidir. Her
ne bunlar ok olurlarsa, ah
vali de kendi daha gzel ve daha kuv-
vetli olur.
zahiri ki gsterdik-
leri tavurlarda hakiki sadakat yerine ve
benzetme bir dostluk layik olan o
durki, onlara gzelce muamele eder grnmeli,
iyilik etmel i ve hi birini, hususile
lanndan birini onlara Hususi sz-
lerini ve hususi onlara gstermeyib, ken-
di nimetleri ve yol-
onlara sylemelimedir. Bununla beraber on.
gnllerini ve onlara
zahirde nefsini zabtetmelidir, hemen fe-
na diye tut-
-37-
bununla beraber kusur
onlara danlmakdan da vazgememeli, fakat bunlar
dan da
byle zaman dzeltilmesi ve mak-
sada dndrlmesi umulur; ve olabilirki bu suret-
le onlar kendinin mertebesine va-
nrlar.
hallerine riayet etmek kadar kar-
delil olacak,
ve do.stlar sevgiyi
ve hukuk kurmaya yarayacak hi bir yokdur.
Zira dostunun, kendisine olanlara ve
riayet zaman bununla,
o dostunun kendine olan sevgisinin saglam-
istidlal eder ve onun
ona emeli ve midi kuvvetlenir.
siyasetin
en erdemli ihtiyac ve zaruretleri
zaman onlara riayet etmek, muh
tae etmeksizin mmkn olan nezaketi gstermek,
ve lnce ailelerini
Zira. bu cihetlerle
herkes onun edilir ve
bu suretle
2. da iki Birinci kin
tutan ve aksilik edenlerdir. bunlardan tam
manasile ve mmkn kadar on
hallerini .. N e zaman
-38-
onlardan bir hileyi, bir . yahu d evir-
bir tedbiri
rini bozacak bir
Ve onlardan ve tekine berikine ok
etmelidir ki bu gibiler bil-
sinler, ve szleri kimsede yer ve szle-
rinde, insanlar olan
meydanda olanlarile mttehim olsun-
lar. Herkim ki bir dzelmesinden mid
keser ve onun ve
kalbinde yer ederse hemen
onu mahvetmek iin ve bu-
lunca da ganimet bilerek onu mahvedecek
kudreti kani olursa, mmkn olan
yapmakdan etmemelidir. onun
ve ondan , gucu ye-
bilirse ona bir yapmak iin ace-
le etmemelidir ki halk kendini
mazur gsterecek bir elde
ikinci da
ye gerek olan bunlara ve zle-
cekleri nail has nimetleri
dkmek suretile gstermekdir ki
iieri erisin. Bunlarla beraber tuzak-
ve gerek bu gerek
insanlarla mnasebetlerde hasedinin meydana
iin are ki bu g1biler, hasedcilik
leri ile olsunlar.
-39-
3. Ne dost ne ne de (yapma-
yapanlardan insanlara gelince,
bunlar bir ka Burada bu
byk bir ve kiinin bu tabakalardan her
taifeye olan siyasetin de
byk bir
Bu tabakalardan biri nasihat veren
gerek olan her nasihatciyim
diye iddia eden kimse ile bir kenara ekilerek
onun szlerini dinlemeli, fakat her eye
ve kabul etmekde
acele ve kendisine bildirilen her
yi ve tam tersine, o
.szleri zerinde ve szlerinin
iin gayet dik-
katla nceden azmetmelidir.
birinde bir
luk yz kendisi iin gibi belirirse o
yapmaya
Bu tabakalardan biri de dzelticiler (salihler)
Bunlar bulmak ve
.dzeltmek iin kimselerdir. bun-
lann her vakit medhetmek ve b-
tn hallerde onlara benzemek Zira bun-
herkesee muteberdir. bunlara
benzedikce iyilikle ve iyi niyetle
Bu tabakalardan biri de sefihler
bunlara muamele etmeli, ta ki,
-40-
onlar da kendilerine mbalat ile hareket etmesinler
ve grltleri ve sefihliklerinden olma s
lar. Su halde vacib olan terslememek, fa-
..
kat kk grmek ve az ehemmiyet vermekdir.
Bu tabakalardan biri de kibirli ve kendini
iin bunlara aynile
vermek gerekdir. Zira bunlara gnl-
szlk (tevazu) gsterirse, onlar zaif hisse-
derler. Ve vehim
ederler. Ayni zamanda insanlar bunlara g
nlszlk de gstermelidirler ki, kendile-
rinde ve
dnsnler.
*
* *
kendinden olanlara
gerek olan siyaset
kendinden olan insanlara
gerek olan siyasete gelince, biz bu
hususcia kolay
olanlardan bir da
Bunlar da iki Birisi fakir ve
muhtac Bunlar da bir ka Bu
biri dilencilerdir. Bunlara,.
bu hi bir verme-
mek Bu suretle, bu hallerinden mene
olsunlar. kadar var ki bir
-41-
--------------- --
zaruri olarak muhtac olup sa-
malum ise bu takdirde verilebilir.
Bu biri de iddia etdikleri fakirlik-
de Fakat
bunlar bir nevi tedbir ola-
rak u yduruyorlarsa, bunlara gsterilecek
nezaket muamelesi orta derecede tam bir
surette vermemekle beraber bsbtn de
memelidir.
bir da ihtiyac gsterdikleri de
olan fakirlerdir. Bunlara nef-
si hallerini mmkn olan son
dereceye kadar nezakat ile yapmak gerektir,
tahsilde olan ve bu yzden muh-
tac Bunlardan kt
lar ki, bunlar o ilimleri k-
tlkte kullanmak iin isterler. olan
giderek, ya-
yerde kanaat getirdik-
leri ilimlerden hi birini bunlara .
ve onlara, iinde fena
etmelarine ki ondan Bun-
lardan bir da bir ki,
onlara zeka ve ilirole ykseklik umulmaz.
kendilerine en olan etmek ge
rektir. Bir da temiz
(talebe) lerdir ki, kendinde mevcud ilim-
lerden hi birini bunlardan ve esir
gernemesi vacibdir.
-42-
nefsi iin siyaseti
Sonra kendi hususi hallerine dnerek her
bir halini ve her hali o hali git
dike dzeltecek bir biyaset Bun
lardan biri kendi iin ve
vazifesidir. Bu husus-
ta vacib olan gelir bdcesi ile gider bdesi-
ni dzeltmek ve gelir sebeblerini ve kendi ml
kne, her nereden mmkn olursa getirtecek ci-
hetlerde yukanki bahis
lerde esaslarda hibir zarar ver
memek kazanmak hudusunda mba
etmektir. e
saslar ise dinini ve ( nefs ini ve
hasedini ) ihlal etmemesidir. Zira
fayda olan her herkesin
makbul
ticaretler,kumar,ve bir de insaf sahibi kimseler iin
makbul mal kazanmak yolunda yar
gibi ki, bu yollardan kendine yara
yoldan mal o gibi sarf
etmesi Yani ( gideri )
( ) gre Ayni zamanda cmerd
lik ile Cmerdlik rastgele
sarfetmek yere ve
surette ve tabaka tabaka halle-
rine mutedil bir yolda, kadar
harcetmektir,
-43-
Bunlardan biri de mevki ( me 'murluk
dir. kendi nefs i iin bir mevki
btn gcyle Ne zaman kendisi
iki vaziyet da bunlardan birini
fazla menfaat,
ise mevki kazanacak olursa, hemen
mevki olan tarafa Zira
yksek bir mevki zaruri olarak mal fa-
kat mal ise zaruri olarak mevki kazanamaz.
geinme hususunda en
olanlar ise nefsi iin
btn lezzetleri ile hi bir
mevkii ile temin etmesi vacibdir.
Zira lezzetleri mevkii ile de ile temin
eden kimse o gibi varamaz,
ve bylece gitmesi de gecikmez, ve insanlar ara
olur. Kendisinin fay-
dalanan herkes kendisine olur. Fakat
mevkii ile ve te'-
min ederek elde etmek isteyen kimse,
gibi da her kim mevkiine tama'
ona bir fayda te'min edecek
{)!ursa onun srekli dostu ve iyiliklerin
sevicisi olur.
Biz her hangi bir bir haz elde etmek
iin kendi hi bir
almaz fikrini ima ediyor Ancak bu
dayanacak esas mevki mal
diyoruz.
SiNA
[Ebu All Hseyin bin Abdullah Hasan bin Ali bin
(8elh) olub Saman bin Nuh bin Man-
sur u (Buhara) ya yer ll Sina Buhara
kylinde \970). Trk
en b!iykkrindtn biridir. Eserleri garbde ok
latince ve tercme Bir mddet Saman
ise de byUk
bir hapisler ve menfalarda Eser-
lerinin eherlsini yollarda Elli ku!undan
J
eserlerini iki zmreye
kabildir : l) ve felsefeye ait olanlar. 2)
Tasavvuf ve gaybi ilimiere aid olanlar.
Halk (Ebu Ali Sina) djye
sebeb olan ikincilerdir. Bizce tedkiki
ise birinci zmredir. Bu zmrede en mue.
fassal ve ansiklopedik eseri (Necat) onun
ise en muhta-
tasar ve umumisidir. Biz bunlardan en
olarak orta byklkde olan (kitabnnecat)
(Kitabnnecat) ibaretdir : 1) Man
2) Tabiiyat. 3) (Metafizik). Bu ba-
hisde usul, ilimleri ve felsefeyi tedkik etmesi
itibarile bu kitab ibni btn felsefesini
temin eder.
Feylesofun tasavvuf (vahdeti vcud) nazariyesi-
ne ve irrationalisme'ine nfuz etmek iin mutlaka
-45-
(Risaletttayr), (Hay ibni Yekzan) ilah ... gibi yan.
edebi felsefi olan eserlerine vurmak la-


Sina bu tasavvurlar ve tasdikleri
anlatarak
syledikden sonra klliden
her birine birer Oradan kaziyelere,
kaz iyeleriri nevilerine, zaruret ve imkan me s' ele-
lerine geiyor. Kaziyelerin ve bunlar-.
daki tedkik ediyor. Ayni suretle
nevilerini,
ve Bu so
nunda istikra1 temsil, ilah ... gibi usulleri
gryoruz. nc bahis olan babsinde
ilim usullerine giriliyor: Bura-
, da evvela (rnahsusat) ve (ll,icerrebat) tec-
rbi bilginin ilimlerde e-.
sas olan hadsi bilgi (Mukaddemat) da izah edili-
yor. Aristo ter-
tibine uymakla beraber bahisler fazla tafsil
ise muhtasar Burada
mukaddemat, tecrbe ve had s bahslerine us u lde
fazla Yeni
meyleden ibni Sinaya gre bizi hakikata
gtrmez. Hakikata iin muvakkat ve ilk
vazifesini grr.
-46-
Tasavvur ve tasdik ve
Her ilmi bilgi ya tasavvurdur ya tasdikdir.
Tasavvur, ilk ilimdir, had ile ve had yerine geen
bir Bizim, mahiyetini ta-
savvur etmemiz gibi. Tasdik ise ile, ve
yas yerine geen bir Bizim, kl
iin bir mebde tasdik etmemiz gibi.
Had ile iki aletdirler ki mah1mlar, onlar
O malumlar ki mechul iken
fikirle malum olurlar. Bu had ile her bi-
rinde hakiki olanlar, hakikinin olub kifa-
yeti derecesinde olanlar, hakikiye benzeyeTJ
olanlar ok za-
manlar bu temyize kafi gelme-
yar. gelseydi insanlar ihtilaf
olmaz, ve hi bir kimsenin re'yinde tenakus v-
kua gelmezdi.
Kryas ile her biri ya makul manalar-
dan, hadli bir te'lif ile olup bu takdirde
her biri iin te'lif bir
madde ile, o telifin bir sureti
bulunur. her hangi rastgelen bir madde
ile bir ev veya bir sandal ye ise ve na
her rast gele bir suret ile evin maddesinden
evi tamamlamak ve sandalyenin
dalyeyi tamamlamak mmkn olmazsa, ve her
-47-
iin kendine has maddesi ve kendine has o-
larak o maddenin ayninin sureti ise, bunun
gibi fikir ile bilinen her kendine has mad-
desi ve kendine has sureti Bu madde ile
suretten o hakikatine gidilir. Ve bir
evin bazan suret halde
madde cihetinden bozukluk vukua gelir, bazan da
madde dzgn halde suret ihetinden bo-
zukluk vaki olur. Ve bazan da her iki cihetden
birden vaki olursa bunun gibi fikirde de bozuk-
luk, bazan halde madde ci-
hetinden, bazan madde halde
cihetinden, bazan da her iki cihetden birden vu-
kua gelir.

nazari bir ki bununla haki-
katta had verilen tam haddin ve hakikatte
brhan verilen hangi madde ve
suretle bilinir. Yine bununla hangi su
retle ve maddelerle, resim verilen iknai had-
din, ve hangi suretler ve maddelerle iknai
- ki bunun yakina benzer bir tasdik yapan
daha kuuvetli cedeli ve bir galib
daha da hitabl denilir -
gsterir.
Bir de fasid haddin hangi suret ve maddeden
ve brhani veya cedeli zan edilip de
._ 48-
----------
yle olmayan ve sojistaf veya mugalitf denilen fa-
sid da hangi suret 've maddeden
bildirir.
V e yine bir de hi bir tasdik ifade etmeyp
de fikri,muhayyelevi olarak bir meylettiren ve
ya ondan veyahud fikre ve
veren ve " irf , denilen
hangi madde ve suretten gsterir.
budur : onun
fikre nisbeti, nahvin kelama, aruzun nisbeti
gibidir. kadar ki selim ve zevki selim
sahibi insanlar ok zaman nahiv ile aruzu
mekten Halbuki hi bir
insaP., fikrini iyi kullanmak hususunda nceden
bu aleti:. ( yani )
kalamaz. ki Tannca teyid bir in-
.san ola.
( Kitabnnecat : S. 5, 6 )
2. - Tabiiyat
i bu m es' eleler
Ariston un fizika ai d tedkik mes-
elelerdir. Feylesof bu (Resail - l- hikme
vet- tabiiyat) da da Burada umumi ola-
rak cevheri, cisimde cevherle yerini an-
sonra hareket, skun, zaman, mekan,
hayyiz, cisimlerdeki hadi
seleri, mrekkeb cisimler, nefis ve maddeden ma
-49-
hiyet itibarile nebati, hayvani ve insani
.nefisler, hasseler, "nefsi nazari kuv-
vet ve mertebeleri, insan ruhunun muhtelif mele
keleri, ruhun bedenle mnasebeti, ruhun
fikirler gibi mes'eleleri tedkik ediyor.
Grlyor ki bu Sina fizik ve he-
yetden psikolojiye, oradan metafizike kadar yk-
.selmekde ve metafizik mes'elelerinr. ternamile il-
mi bir yoldan ve Leibniz gibi kademele-
.rinde ykselerek girmekdedir.
*
* *
Tabiiyat babisierinden birinci makale
Tabiat ilminin klli kaidelerini gstermek is-
tiyoruz. Tabiat ilmi, nazari bir san' at (sanaat)
ve nazari mevcudlardan veya vehimlerden
bir mevzuu o ilimde o mevzua, ve o mev-
zuun lahikalarma nazar edilir. Tabiat ilminin de
bir mevzuu ki bu ilimde o mevzua ve lahi-
nazar edilmekdedir. Tabiat ilminin mev-
vaki olan itibarile ve mevsuf olan
hareket ve cihetleri itibarile cisim-
lerdir.
prensipleri
ve nceleri o mevzu bunlarla bu-
lur. Tabiat ilminin mevzuu da byledir. Bir de, ilim-
lerin zerine delil kurmak cihetinden de bir
prensipleri ve nceleri bunlar o ilirnde
kendilerine (delil olarak) mukaddeme-
4
-50-
!erdir. Bu mukaddemeler ve o ilim-
de kendilerine dayanmak iin isbatdan mstagni
iin fakat onlar bir ilim
de isbat iin bu ilimde isbat edilmez-
ler. Tabiat ilmi de bunlar
Cz'i ilimlerle olan kimselerin hi bi-
ri iin kendi ilmin prensiplerini
isbat ve o ilirnde
mukaddemelerinin isbat mec-
buriyet yokdur. nk cz'i ilimierin prensiple
rinin klli ilimle aiddir. Klli
ilim, ilahi ilim ve metafizik (ilmi mabaadttabiiye }-
dir. Bunun mevzuu ise mutlak Bunda
istenilen umumi mebdeler ve umumi lahilcalar-
[ll. halde biz cz'i ilimlerden biri olan
biat iiminin klli prensiplerini koyabiliriz.
1 : kabul ve
isbat prensipler
Tabii cisimler, mahal olan madde ile o mad
deye hal olan suretden mrekkebdir. Maddenin
surete nisbeti, heykele nisbet i gibidir. U--
mumi olarak maddenin hepsi suretden olma.k zew
1 Burada umumi prensipler ve umum1 Hlhikalar
(Umuru amme) YanL
umum1 prenspiler: Vcud, mahiyet, vcub, imldim, hu-
dus, ilah ... Umumi lahikalar da: Vacibin ilmi, vahdeti, v,..-
cudn klliveti, vcudn zati gibi
- 51-
re kutru Zira her bir cisimde evvela
bir imtidad ve o zaviyei halinde
kateden ikinci bir imtidad ve bu iki yine
bir zaviyei kaime halinde kateden nc bir im
tidad farzetmek mmkndr. Bir kaim buudun di-
bir buudu katetmesinden hadis olan zaviyei
kaimenin iki cihetinden birine olan meyli
ne olan meylinden daha fazla olamaz. cismin
bir halde ( kutru) ol-
budur. bir cisimde bu-
lunan bu kuturlar, tabii olarak mevzu
o maddeden bulunamazlar. Bunun gi-
bi madde de, zerinde
buuddan tecerrt edemez:. Fakat bu buud ve bu
kuturlar maddenin (yani had-
di tam denilen tarifinde) maddenin vcudnden cz
diye Zira bunlar her nekadar maddeye
hull olan hal ve ona olanlardan iseler
de yine maddenin yani maddenin tarifinde
c z 'i olarak gsterilen cins ile bariedirler.
Maddenin bizatihi (yani kendi mik-
dan ve kutru yokdur; ve bunlar madde iin bi-
zatihi (en soi) da madde kabule el-
olunca maddenin vahid olmakla beraber
hacmi ve hacmin ve [l] kabul
etmesinde ve hacma intikal etmesinde
[ l] Cisimlerde hakiki ve im-
isbat edecek bir esas gesterrnek istiyor.
-52-
hayret edilecek bir yokdur. Bu, vcudda ca-
izdir.
Tabii maddesinde, cismi suretden
bir suretler de Maddenin so-
rusuna cevab olabilecek suretleri nerede sorusu-
na cevab olacak suretleri ve bunlardan so
rular iin de suretleri [1 ]. byle olunca,
demek oluyor ki tabii cisimler, olan prensip
lerden [mukarin mebdelerden maksad keyfiyet,kem-
miyet, vaz'iyet, zaman, mekan, ilah .. dir] mutlak
olarak onun iki prensipi :
Biri madde de suretdir. Tabii cisimlerin la-
hikalan de dokuz makuleden
olan
Fakat suretlerle arazlar fark
Suretrr ,za ti mllkavvim ( consistant)olmamakla bera-
ber, nevinin tabiatma gre maddeye hulul eder.
Araz (attribut) lar ise madde ve suret ile kaim
olan ve nev'i h usule getiri ci)) olan [yani he-
yola, sureti ve nev'iyeden
olan] tabii hulul eder. Demek ki arazlar, ta-
biatile maddeden
Suret ise illiyet cihetile maddeden ncedir.
Madde ile suret tabiatile ve illiyet cihetile
[1] "Sureti cismiye, maddeye mukarin olan
suretdirki bir suretdir. Maddenin
ne hizmet eden suretler suretlerdir. Bunlara "sureti
nev'iye, denir. Nerede, ne zaman, ne kadar, ilah ...
ol d gibi.
-53-
ncedir. Tabii cisimleri prensip [yani tabi-
edici prensipi] tabii cisimlerin
sebebi gibi iki
prensip yani maddenin suretle
lerin sebebidir. Bu takdirde jarik me b-
de edici prensip) edi-
cisidir. iki olan prensipinfyani mik-
dar ile kuturlar veya imtidad ile buud olacak} bir
ok gibi, bunun
bahsedemez.
Tabi! cisimler,bir durmakta-
de kemallerinden
Kemaller ise ya evveldir ki,tabi1 cisim kal-
bunlar da olur. Yahut saniye
ikinci kemallerdir ki, cisim ba-
gelmez. Belki hallerinin
bozulur.
Mevcud cisimlerden hi biri . binejsihi (kendi-
sakin veya mteharrik Yahud
kendi kendine eder veya bir de-
Bunlar ona bir cisimden veva cismin
bir kuvvetden gelmez.Bir de ondan hi
bir sadir olmaz.Ancak bu kuvvetlerden,
kendisinde olan bir kuvvetden sadir olur. Bu kuv-
vetler de Cismin kemallerini saklamak.
iin cisme olan kuvvetlerdirki, bunlar da
tabii knvvetlerdir.Hareketin prensipi
[N ec at. S. 158-163]
-54-
3. - ilahiyat
nc ilahiyat yahud metafizi-
ka aiddir. i Sina bu kabda evvela ilahi ya
ve ilimiere nisbetini anlatarak
Bundan sonra bir le var
ki zati var ve
birin blmlerini, maddeyi ve cismi sureti,
maddenin ve aid
delilleri, mahsus keyfiyetleri, illetierin nevi-
lerini ve birbirile mnasebetlerini, kuvvetin muh-
telif ktdem ve hudus meselelerini, bir
ve ok metafizik izah edi-
yor. Metafizikin ikinci makalesinde vacib (zaruri)
ve mmkn mes'elelerine giri}or. Bu bahis fizik
metafizike, tabii illetlerle Allaha
yolunu Burada hareketin (nce
ve tekrar ta
biat felsefesine dner. son
Sina din felsefesi yapmakcia ve iman, vahiy,
nebilik mes'elelerine
ilahiyat babisierinden birinci makale
ilmin klli kaidelerini [ diyor]
gstermek istiyoruz. Tabii ilimler le riyazi ilimie-
rin herbiri bir mev-
-55-
cz'i ilimler de
b hi birinde mutlak halle
ve prensiplerine Bellidir
ki bu sahada, mutlak ve
ona lahik olanlardan ve onun
den bahseden bir ilim var.Zira btn reylerin bir
zere bir malUl (cause)
bir malul (malul
dan eser "effet, demekdir] prensipi
dir.O,mutlak olarak malul
hi ilim, bu ilimdir. bu ilim, mutlak var
bahseder.Tafsilat ise ilimierin
yere kadar Bu sebeble
cz'i ilimierin prensiplerinin bu ilimdedir.
1 : Vahidin bir vecihle mevcuda
msavi ve bu suretle vahidin
bu ilme layik dair
Mademki bir bu
szmz oluyor. O halde bu
birdir demek de V e hatta birin ta
uzak olmakla beraber da kesreti
-vahide denilebilir. bu ilim, bire ve bi
rin bir itibarile
ve bu ilmin ayni suretle ve
nazar etmesi bir
-56-
2: Zati araziarta garib
dair
Bir ( cevher = yani o o olmak
itibarile) denirki : Bu bu la-
kendine lahik iin kendinden
nce bir lahik veya o
yin kendine lahika olarak gelmek iin bir
muhtac olmaz. Mesela: Erkeklik ve bir
yerden bir yere kendi ile gitrnek
(arazlan) hayvan iin bizatihi (yani
dogruya hayvan olmak itibarile) dir. Amma temey
yz,temkin,hareket ve skiin,btn bunlar hayvana
hayvan olmak itibarile belki cisim
itibarile aiddir. His, tagaddi, nutuk, ilah ...
ise hayvana, onun nami byyen) hayvan:
veya insan aiddir.
bizatihi (yani nesnenin nesne ci--
hetinden) lahik olan lahikalar o
den daha hususi olan gibi ondan daha hu-
. susi olanlar mesela ve ar az lar
gsterilebilir.
nevilerine, arazlar da
muhtelif hallerine olurlar.
3 : Mevcudun ve
vahidin
makulelere
-57-
benzer; Her ne kadar onun ayni de

Bir de onun kmve ile fiile, vahid ile kesire
(bir ile kadim ile hadise, (nceden gelenle
sonradan olana) tam ile illet ile ma'
lule ve bunlar gibi olanlara ise araziara
benzer. halde makuleler (katego
riler) guya gibi oluyorlar.
de arazi veya gibi oluyorlar.
Yine bunun iin vahidin, birok
ki bunlar nevilerin yerini tutarlar. bir
leri de ki bunlar, ve la
hikalar yerini tutarlar. V ahidin manasile
nevileri : Cins olmak vahid(vahid bil
cins),nevi olmak vahid (vahid binnevi),
araz olmak vahid(vahid bil'araz),nisbet
vahid (vahid fin-nisbe), Sa-
vahid (vahid bil'aded)dir.-Vahidin
de msavilik, Lenzemek, mutabakat,
mcaneset (tecans), alma kabi-
liyeti), hve hve (yani bizatihilik) dir.
Kesirin nevileri ise mukabil-
leridir. da henzememek.
tecansszlk (lamcanese),
dir. - halde bizim
hallerini, hadlerini, mebde'lerini ve ken
dilerine bizzat olan tahkik etmemiz.
Binaenaleyh deriz ki :
-58-.
Mevcudu isimsiz anlatmak etmek)
kn Zira o, her ilk mebdeidir.
Ve kendinin yoktur. onun sureti, hi
bir nefisde yer bulur.
Mevcud, - bir nevi gre - cevher
ile araza cevherin tahkikini
zaman nne mukaddemeler
muhta ve eleriz ki : zat itima etdik
leri zaman, bu ikiden herbirinin
bsbtn olmazsa, bu direk ile duvar
hal gibidir. Bunlar her _nekadar itima
de ierisi hi bir
yile Onun duvarla
iki zat direk
ile duvar gibi olmazlar da herbiri
da bulunursa byle zaman bunlar-
dan biri, olmakla beraber hab> i
ile sabit olur. Ve birisi yle bir mana ifade eder
ki bu suretle her ikisi bir fat ile mevsuf olur.
de o olursa, bu vaziyet-
deki sabit ile (mahat) ve de
onun (ha/) i denir. Fakat mahal durumunda
(kendine hull eden bir halden
olursa, ona o halin mevzuu veririz.
olmazsa ona mevzu vermeyiz. Bu
sefer ona veririz.
Herhangi bir zat ki bir mevzuda o
cevherdir. Herhangi bir zat ki onun durumu bir
o
-59-
Bazan mahalde olur, bununla beraber cev-
her olur : Demek istiyorum ki mevzuda
[Mtercim : Yani mahalde olacak, mevzuda
olmayacak mevzu ile mahal yukarda gs-
terdi. Demek istiyor ki mahal demekle mevzu
Bu takdirde c ev h erin bulun-
mahalde, cevher mahal ile kaim olur
ve kaim ile kaim ise
buna da suret deriz. Bunun biraz sonra
gelecektir.
mevzuda olmayan cevher de iki
: Ya hi mahalde olmaz. Ya
de olur. yle ki o mahal, kaim ondan
olamaz. mahalde olur da, mahallin
kaim ondan ona
(sureti maddiye) deriz. hi olmazsa,
ya kendinde terkib olmayarak
olur yahud olmaz. terkibi olmayarak
binefsihi olursa,ona mutlak heyula ve-
ririz. olmazsa ya bizim cisimlerimiz gibi
madde ile cismi suretden olur.Yahud
olmaz. Biz ona ve nefis gibi (sureti rnjarika).
veririz. - Ama, bir mahal olur ve o
mahal mevzu olursa ona araz deriz.
Cismi suretin maddesi cismi suretden
hali olmaz. kuturlardan (yani buutdan)
hali olursa bu takdirde muhakkak "kemiyet, den
gayri olur. Ve tecezzi etmez (paralanamaz).
Ve ona hulul (girmesi) mmkn olamaz.
Zira tecezzi etmeyen tecezzi edene uygun olamaz.
tabiatm mebdei
SAHABEDDiN SHREVERDi
..
fMaktul adile ve feylesoft
Azerbaycanda (hicri 553). Harput, Konya
ve Stvasda Konyada ikinet
eldi. eserleri (Heyakll-n Nur) dan
(telvihat), (pertevname), vesairedir. Otuz U ya-
Halepde Idam edildi. (1 158-1 191).}
(H eyakil-n -Nur)
Nur heykelleri
Ey her verip kendi hi
bir muhta olmayan zat ! Bizi nur ile te'yid,
nur zere tesbit ve nura ! isteklerimizin
sonu senin Dileklerimizin en
sana haznlayan olsun.
Sen feyiz vermekde hasis halde,.
biz nefislerimize tut-
sak olanlar daima rahmet bekliyor. G-
zide peygambere ve tabi'lerine salat olsun. Bu ki-
tap "Heyakiln-Nur, dur !
Birinci heyket
Kendisi bir hasse ile kasdedilen her
cisimdir. Ve aresiz onun uzunluk,
ve Cisimler hepsi cisimlik mef-
humunda Bir mefhumda olan.
iki - meydana iin -
-61-
bir ve seilmeleri Ci-
simlerin seilmelerine yarayan ise heyetlerdir
(yani Demek heyetler hakika-
kendisi iin olan)) (li-
zatihi) ise, ondan Yani hakikata
kendi gelen bir o hakikatdan
nk bir bazan o
iin zaruri olur : Devr ve teselsl eden ift
zaruri cisim
zati gibi. Bazan mmkn olur:
iin ayakda durmak ve oturmak gibi. Bazan da
olur : at gibi.
bir tarzda bir bir cihetde
ve kendisine caiz de-
Zira aksi takdirde - onun bir cihete
ait olan cihete ait olan gay-
bundan mevhum olarak
olur.
heykel
Sen hibir zaman kendi
Bedeninin herhangi bir ise
- herhalde zamanlar unutuyorsun - halbu
ki btn, ancak paralar ile idrak edilir. hal-
de sen bedeninin mecmuu veya
o paralardan bir para o para-
halde kendi (esscnce) ait
-62-
olan devam etmezdi. Demek ki sen, be-
deninin ve stndesin [1].
bir yol : Bedenin daimi suretde
gitmektedir. Yiyecek maddeleri alarak hu-
sule ve yerine yenisi zaman eski
bedeninden hibir onun
cidden ok byk Ve sen
bedenden ibaret veya ondan bir cz'
her zaman Madem ki sende
idrak edici cevher daimidir. halde sen, bede-
ninle sensin. sen, bedeninin
olursun ki, beden para para da
senin ondan hi ha b erin olmuyor. halde sen
btn bu stndesin [2].
bi} yol: Sen bir ancak, sureti sen-
de olmakla idrak ve bu idrak
sen de h usule gelen suretin o
[3]. Yoksa onu
gibi idrak addedilemezsin. Sonra bir
ok ferdierin tasavvur
ediyorsun : Mesela mefhumu gibi ki,
bunu file ve nisbeti msavi olacak suretde
tasavvur ediyorsun. Demek ki bunun sen de ha-
[1] Bu gilnk tefehhuscu ruhiyattaben_in hallerini
tan bir esas gstermek iin delile
[2] Bu da gibi ruhlyatta halleri listlinde
gstermek !in ok dafa delil olarak
[3] idrak nazariyesi sens commun"den
tamam iln deruni ve psychologlque
bir faaliyet
-63-
----------------------- --
olan sureti ve
le, mikdar (kemiyet) sahibi halde bu-
nun sendeki mahalli de tayin edilememesei icab eder:
bu senin "nefsi Zira mikdar
sahibi olmayan bir mikdan olan cisme soku-
lamaz. Bundan senin nefsin cisim degil,
cismani de cihet ile iin
nefsi mevhum
olarak asla taksim zatf ve dc-
vamit bir
Biliyorsun ki duvara, bu duvar krdr veya
bu duvar gryor denilemez. Zira krlk

grmesinde imkan olan bir kimseye verilebilir.
Bundan Allah, nefsi ve bu ikisinden
ilerde bahsi gelecek olanlar, ve
cismani de Bunlar alemin iinele de-
. fakat alemin da
(continu) fakat (discontinu) da
dirler[l ].Zira btn bu cisimlerin
Cisim olmayan ise bu arazlar ile
onlardan Dernek olu-
yor ki "nefs i kendi bir has se ile
tasavvur yle bir cevherdir ki, cisme
hakim olmak, kendi ve kendi
leri suretleri ile tasa vv ur etmek onun
[1) bu telekklsi ile fenomenologlar ve bilhassa
Husserl'in nazariyesi (lntentio) fikri bu kk-
ten gelmektedir.
-64-
--------------------------------------------
bu kudsi mahiyeti olub
da cisim sanar ki, o ruhani bir vecd
zaman hemen cisimler alemini terket-
koyulur; ve sonsuz bir aleme talib olur.
Bu (<nefsi zahiri (exoterique) id-
raklardan bir kuvveleri ki has-
sedir. Bunlar da : Dokunma ku vv esi, tatma kuv-
vesi, koku alma kuvvesi, kuvvesi ve grme
kuvvesidir. Nefsin idraklardan
-da bir kuvveleri basseye nisbet
edilince, nehrin kendisine bir hav-
za benzeyen his (sa:nesthesie) gibi
ki, onun uykudaki suretleri tahlil yolile
eden budur. hasselerden
biri de hayaldir [3]. Bu, hissin hazine-
sidir. Mahsus hasselerden silindikden
sonra bu hazinede Bunlardan biri de tcr-
kib, tafsil ve istinbad (tefsir) ameliyelerini yapan
fikir kuvvesidir.
Vehim (illusion) de
Bu, hkmlerinde mnazaa eder. Hatta geceleyin
bir ol ile tek kalan kimseyi, emin
halde, vehmi V ehim, mah-
sus akla muhalefet eder. O de-
recede ki ve h min hkmlerine uyanlar, mahsus
aleminin tesini inkar ederler.
lar ki kendi hatta ta ha yylleri
ve nefisleri bile hasselerle ve cisim
-65-
narnma hissedilen ise ozu
.ancak zahiri ibaret Ba-
hasselerden biri de Cz'i haller ve
sair vakalarm bununla olur.
her birinin bir yeri
Her his bir yere mahsusdur. O yer bozulunca
- hassalar halde -
() his olur [1]. bununla kuvvelerin
birbirinden ve kendi yerlerine mahsus

iki kuvveleri
'Bunun biri celbetmek iin olan
ehvet kuvvesi, defetmek
olan gazab kuvvesidir.Bunlarda, bir de
harekete, yarayan hareket ettirici
kuvve Btn bu
ve idrak edici kuvveleri ise hayvani ruh-
dur [2]. Ruh, seyal ve buhar gibi bir ceremdir ki
[3] seyyal kalbin sol
ve nefsi nur kud
retini sonra bedene sey-
yerlere ka"
[! J Eski feylesofiar nazariyesini bu
-kadar ifade eden yoktur denebtlir.
[2] Descartes da bu hayvani ruh fikrinin devam ma-
lfimdUr.
[3] unda bOyilk bir yer tutan bu
-erbaa. nazariyesi felsefesine Calinos tercmeleri
Bnrada felsefesinde de griliUyor.
5
-66-
dar Onu uzva nfuz etmekten
yan bir engel bulunursa o uzuv lr. Nefsi
tasarruf budur .Mutedil za-
man beden de tasarruf zaman tasarru-
fu da kesilir.Bu hayvani ruh peygamberlerin szle-
rinde ve ilahi olan vahiyde grlen ilahi ruhtan
bir Zira vahiy (revelation), bu
ilahi ruh ile mekanda olmayarak devam.
eden bir nur olan nefsi
kasdetmektedir ki, bu ruh Allahdan ve
iinde
Bir alim zmresi, nefsi cismani ol-
hemen onun Allahdan iba-
ret vehm ettiler [1 ); ve derin
bir dalalet iinde Zira Allah birdir,_
nefisler okdur. Zeyd ile Amrin nefs i bir
ikisinden bi, btn idrak etti-
idrak eder, ve her biri btn
bildiklerini bilirdi.Halbuki byle olmuyor ..
Sonra beden kuvveleri tut"-
sak eder ve ve onu kr develer yr-
belalara kalkan, ve rehin
olarak Ve gklerin hareketleri
onun zerine hakim olabilir?
Bir da nefsi Allahdan bir
cz vehm ettiler. Bu da gibi
dalaletdir. Zira ci sim burha.n ile:
[1 1 bu suretle "vahdetl vucud .. nazariyesini kas--
detmektedir
-67-
--------------------------------------- ---
isbat edilince o czlere ve
onu kim czlere
de nefsi (yani eze-
li vehm ediyorlar. ki
o, farzettikleri gibi hayat
aleminden lm ve alemine
onu sevk eden ne olabilir? Ve o eze
li olan (kadimi) habseden kim bulunabilirdi.
olup da memedeki kuvveleri onu
ve o nur ve kudsilik aleminden
bedenine inerdi. Hem olur da, nefsi
bir nevi kabul ve
bedenden nce mekan, mahal, mevzu, fiil ve in-
fiali ve bedenden sonra gibi
bir heyet (araz) halde
bunun mmtaz bulunabilirdi?
tek olub da sonradan ve be-
denlere blnmesi da gerek olmaz. Zira cismani
olmayan bir czlere kabul etmez ..
halde nefsi bedenin onu kabul is-
tamam olunca bedenle beraber meydana
gelir (hadis olur). bir fitil,
hi bir elesilmeksizin gryorsun ki
ondan yle ise bedenin halinde
onu hi bir elesilmek-
sizin meydana
-68-
nc heykel
cihetleri tr : vacip, mmkn, mmte-
ni' Vacip, zaruri; mmteni, yok-
zaruridir. Mmkn de ve
zaruret olmayan Mmkn, kendisinden
sebebile vacib veya mmteni olur. Sebeb
kendisile vcudu va ci b olan
Mmkn, kendi zatile var olamaz. Fakat ya ken-
di iin (lizatihi) mmkn ola-
maz vacib olurdu. halde onun yok-
st koyan bir sebeb gerektir. Sebeb tamam
olunca, ondan sebebi
Bir sebeb. olan ister irade, ister
vakit yahut mekan, veya mahal, isterse
bunlardan bir olsun; btn
sebeblikte rol Sebeb tamam bulunmaz
veya czlerinin bulunmazsa eser mey-
dana Bir iin btn
olanlar meydana ve btn olmayanlar
ortadan o zaruri olarak vacib olur.
Drdnc heyh:el
cisimler ( cisimlik) de ve nur al-
mak hususunda lar. Demek ki nur cisimler
iin cisimlerin zuhu-
-69-
ru demektir. olan nur, ile kaim ol-
ve vcud kendisile iin kendi
iin zahir demektir. kendisile kaim ol-
nur olur ve kendi idrak
olurdu. Bizim nefsi kendi iin
zahir olup idr ak Onlar, ken-
di kendilerile duran (binejsihi kaim) nurlar
gibi meydana (hadis)
Ve gibi hadis (sonradan
Ancak cisimler icad edemez; zira bir
kendinden daha li icad edemez. hal-
de masdan mcerred nurdur.
bu mcerred nur Allah ise matlub budur.
ise o nur Allaha ve . de-
mektir.
Grlyor ki nefs, kendi iin zahir olan
durucu ve kendi kendine diri bir zata dela.let eden
bir O zat, cisimler ve alakalanndan
mcerred olan nuru (nurl-envar)
hurunun perde
.... Grlyor ki ilk prensib (mebde) ile ilk
vacib (zaruri) olan tek (vahid) dir; onda okluk
yoktur. Cisim ki heyetler kendi-
sinde ihtilaf etsin, heyet ki bir yere muh-
ta olsun.Nefisde kj bedene muhta olsun.
O kendi kendine duran nefsini ve idrak
eden bir cevher (z) dir. orijinal (ibdai) nur
odur. Ondan daha lisi mmkn O,
-70-
mmknlerin sonudur. Bu cevher (z), nefsinde
mmkn, ilk prensibe nisbetle vacibdir. Bundan
ilk prensibe ve onun nis-
betle bir kudsi cevheri iktiza eder. Bylece
ikinci kudsi cevher, kendi stndekine nisbetle
meerred bir cevher, kendi nisbetle
msavi bir cerem iktiza eder.
Alemler tr: Biri alemi
m verdikleri alemdir.
hasse ile olmayan, cisimlerde
de her cevherdir. -- Biri de nefis
alemidir. (<Nefsi her nekadar cihete malik
de yine cisimlcr aleminde (Nefsi
lar gklerde toplanan veya insan nevine
mahsus olan paralara ncs cisim
alemidir.Bu da esiri (ethenS)ve unsuri (elementaire)
alem diye ikiye Nurlar alemi ierisinde
bir de bizim nefislernizi feyizlendirerek
ve C( faal dedikleri[l J
btn mcerred ilahi ve nurlar
kendisinden ve ilk
prensibin nuru zerine ilk
ile (kesereti bu oklu-
katlanmasile
lll burada feylesofiaroaki Aristor.un mt
h ur akli klelckisini kasdediyor.
-71-
:her nekadar bize illetlik ve itibarile en
iseler de yine en zuhurunun
(meydana itibarile en
Hepsinden en ise
nurudur. Grmiyor musun! Kara ile ak bir
zaman ak bize daha
.grnr. Zira o meydana uygun (n ura
dur. halde ilk prensiben yksek yk-
seklikde ve en fazla Ykseklik
-cihetinden en uzak sonsuz
Dlan nuru cihetile en olmak
zere bize grnen zat, mnezzah olsun! Vaktaki
ile devam halde gne-

bildik. halde adl ile kaim da
hayret etmemelidir.
heykel
Biliniyor ki her hadis olan, yine hadis bir se--
:beb ister. halde bir su-
rette, hadis sebebierin namtenahiye
:gitmesi gelir. Zira hadis olan
mevzu bahsoldukca sz ona aitdir.Kendi iin
yen il me si vacib olan ise harekettir.
Hareketler ierisinde hi nihayet bulma ha
sebeb ve olan
evreli bitmez hareket>) (mouvement circulaire
-72-
perpetuel) dir ki, feleklere mahsus olan hareket
budur.
Bu evreli hareket bizim alemimizdeki hadi..c
selerin sebebidir. fail iin hadis
hareketlere sebeb olamaz. halde feleklerin ha-
reketleri bir hadisin meydana
Feleklerin hareketleri ise tabii ha-
reket Zira felek, her noktadan
yola Tabii hareket ile hareket eden her
ise, gayeye durur. Zira'.
hareket halinde olan, kendi tabii dile-
tabii olarak Grlyor ki, fele-
hareketi her halde iradi harekettir.
her hareketi nefsidir. hal-
de onun hareket ettirmeleri ihtiyari bir
hareket [1]. halde felekler ve
idrak sahibidirler. Feleklerin beslenmesj, by-
mesi ve bundan
ve hiddeti de yokdur. zamanda on-
hareketi alem iin Zira onla-
yoktur. Sonra biz:
bedenin engellerinden ve Allahdan
gelen nuru teeml zaman kendi nefisle-
rimizde yan bir ve
bulur; Nurlar eder ve. ihtiya-
lardan vazgeeriz.
[t] Eflfttuodaki nefsi alem., fikrinin ve Aristoda ki daimi ve
evreli hareket, telekkisinin burada devam grUIUyor.
-73-
Sen heyetleri kerim, suretleri daim,
sabit, tezad aleminden uzak iin fesad-
dan emin ne engeli
yokdur. Bundan onlardan yksek
eksilmiyor. di-
lekleri Breksiz hareketleri de sreksiz
olurdu. Her bir bu alemde
bir ki bu,
kahir olan nurdur. Onun sebebi ve kendi nuru
ile onun ve onunla ilk mebde
budur. halde her
bir hareket meydana ikar. Ve her hareket ile o,
bir msteid olur. Bu suretle
hareketlerin ile larm
devam etmekde;
hareketlerin ile devam etmekde ve
gitmesile de alemdeki ha-
dise]er devam etmektedir.
yani feleklerin, ve ha-
reketleri ancak son-
lu bir miktar ve feyzi kesilir biterdi. Zira
bir icab ettirecek (ya
ni eserler yaratacak) hi bir
yoktur.
ilk nisbet, devam eden cevherin de-
vam etdirici ilk mebdee olan nisbetidir. Bu nisbet
btn nisbetlerin Devam eden
mebdein o ise devam
cevher
et diri ci
-74-
nurile olub sormakdan aciz
kacak gibi halde bu nisbet hem
sevgi, hem de Birinci taraf
daha bu nisbetlerin hali
btn alemiere sirayet Taki her ift
oldu, ve cevherler cisim ve cisim diye ay-
(Ve min klli halakna zevceyn laallekm
tezkrun). ve alem, ve sol,
ve garb, erkek ve bu tezahrleridir.
Madem ki nur mevcudlann en
halde cisimlerin en de
heykel
Bilmeli ki nefs, bedenin bitmesile
Zira o mahalle sahip onun
da yokdur. Mebdei devam eder. Nefs de
mebde ile devam eder. Onun ile beden
ancak bir ve salih
nefsleri hi bir g-
zn hibir ve hibir
insan kalbine gzleri ve ku-
ve kendilerinde meleklik olur;
bu insanlar nurlar alemine, bir demir
nin nihayetsiz bir ekilmesi
gibi, dner ve
hususunda hasse kuvveleri nefse
ve edilemezse; bu akli
-75-
lezzetin de ayni suretle hasselerin lezzetine
beti yokdur.
Yedinci heyket
Nefsi melekut cevherindendir. Ruhani
(manevi) faziletlerle nefs kuvvetlenip de, beden
kuvvelerinin hkm ve azaltmak su-
retile zaman, nur alemine yk-
selir. Oradan marifetler (gnosis). Bazan olur
ki nefs, akli bir emri eder.
lesinde ona verir, o hasse alemine ak-
seder; ve bu halde nefs kendisile alemine
aid bir garip suretler m-
eder. Yahud manzum szler Yahud
da gaybi bir emir gzkr ve hayalet (spectre)
guya ykseliyor ve gibi grnr.
Hayalet, bu mcerred ruhani hallerini
cismani bir glgesidir. Uykulara ge-
lince onlarda da, nefsin
iin hayali. muhakemeler (yani sureti en me)
Bununla ryalan kasdedi yorum. Yoksa ta-
hayyl olan
!
nail olanlar yle zatlar
ki yzleri mukaddes cihetinde hal-
de nur iltimas ediyorlar [1] Netekim Mesih: Ben,
[1] Yeni eflatunculuk vaHtasile grlyor.
-76-
size te'viL haber verecek olan Faraklitin gnderil
m esi iin babam ve gidiyorum.'> Diyerek
etdi- Hem Faraklit
benim ism im iledir, ve size Benim
ismi m iledir demek Mesih demekdir. >>
Gaflet uykularmda uyuyan nefsleri
! J3izim ilimden ve hissemizi
Ftvveti bize ss ve bize yol
yap!
KINALI ZADE
AI ai)
zade Ali efendi efC:"ndinin torunu olub
tspartada 916 da 979 da nekrisden
Burada nakl ahlak.,
gurer. ha yeleri, hidaye. iin
h risaleleri ve Ilah.
n bu kitab hikmeti ameliyeden fenden
mrekkepdir. Ve her fen mevzuundan marufdur
ve mezkG.r fenlerde dahi ve
mebadiye mevkufdur. Bu kitabda beyan olunacak
fnun ol umurun marifetine mevkuf mev-
kufu aleyh bari filcmle mfid ve
olmakla mevsufdur. Pes malum ve mukarrer ola-
ki fenni etmek umuru ihtiyariye-
dendir. Ve her emri ihtiyari iki nesneye mevkuf
dur. Evvel oldur ki ol mahiyeti ne ya
bilklliye ya bivechima malum ola. oldur-
[*) Bu kitap eski tilrkesile iin Ifa-
desi hemen hi
- 78-
------------- -------
ki faidesi filcmle var tasdik olub tasdik
zihinde mersum ola.
Bahsi evvel hikmeti ameliye mutlaka (yani
mutlak olarak) ve ilmi ahlak ve ilmi tedbirl
menzil ve ilmi siyaset-l-mdn nice
tarifi, isimleri nedir Hocai
hakkik de hikmeti bu vech zere
tarif buyurdu ki, hikmet ne ise yle
bilmekdir. Ve efali ne ise yle
Pes bu canibden rcu ve taksimi hikmet
edelim. Tarifi hikmetde oldu ki
hariciyeyi bilmek gerele Nefs-l-emirde
iki evvel oldurki vcudnde
bizim kudret ve iradetimizin asla medhali yukdur;
zemin ve ve hayvan gibi.
oldur ki vcudunda bizim kudret
ve iradetimizin medhali mukarrerdir.Bizden sadir
olan efal ve harekat ve amal gibi. Pes hikmete
mteallik olan hariciyenin iki
ile iki mnkasem olur.
evvelki bizim kudret ve iradetimizin medhali ol-
mayan hariciyeden bahseder ana hik-
meti nazariye derler. Zira tariki tahsili bahs ve
nazara saniki bizim kudret
ve iradetimizin medhali mukarrer ve v-
cudu myesser olmayandan bahsedendir: Ana hik-
meti ameliye derler. Keyfiyeti arnelden
iin arnele nisbet ederler. Pes hikmeti ameliye
-79-
bir ameldirki anda ef'al ve arnali nefsi insan
dan bahsolunur. haysiyetten ki hangisi arneli
salih ve makbuldr. tahsil ve i ka etmek nef- .
si insaniye mucibi kemali saadeti
Hikmeti nazariye dahi her
alahaddihi mersumdur. Zira hariciye
ki bizim kudret ve iradetimizin vcudunda med-
hali yokdur ve hikmeti nazariye anlardan bah-
seder, mnkasemdir. Evvelkisi oldurki
haricde ve zihinde maddei ki heyula
dedikleri andan ibarettir o"la. Meb-
dei evvel ve nufusu mcerrede gibi ki [1]
anlardan bahseden ilmeki ilmi ilahi derler ve ilmi
ala dahi bir ismidir. zihinde maddeden
amma haricde mhta Hey'eti
kre, teslis ve terbi gibi ki haricdc
muayyendir.Ve bu makule mevcudlardan bahseden
ilme ilmi riyazi ve ilmi evsat derler. Bu uhlmun
mesaili cmle yakiniye ve delaili kat'iye olmakla
ve zan anda dahil ve vehim ve ana
olamaz. Bu ilmi riyaziye drt Hey'
et .ve hendese ve hesab ve musiki. nc
zihinde ve haricde maddeye mhtac An
dan bahseden ilme ilmi tabii ve ilmi esfel denir.
Ziraki tabiat mehdei hareket ve skundur andan
bahseder. Ve harici zihinde maddei nalnsa mhtac
ilmi esfel baistir.
ki bizim kudret ve ihtiyarimiz med-
[1) Farabi'den beri Trk griilen bu Aris-
to'daki "les intelligibles Harran
"heramise, fikrinden gelmektedir.
-80-
halsiz olur oldahi Ve herbirinden
bahseden bir ilmi hafi ve
evvel ef'al ve amaldir ki ademiden vahid
cihetden sadir olup, gayri mlahaza
zahir olur : Bu makuleden bahseden
hikmeti ameliyeye ilmi ahlak derler. Zira anda
her hulkundan bahsolunur ki nice olmak
gerektir ki hasen ve rnemduh olub mezmum ve
makduh ehli beyt ve
menzili ile olan ef'al ve amalidir,andan bahseden
ilim tedbir-l-menzildir. Mesela herkes ehli beyt ve
hane ve ve ki ehli
beyt ve ayal, ev]ad ve etfal ve ve
ve perestaran ve hademdir, ne vehile
muamele ve ne derec::ede ve m-
camele etmek gerek ki sebebi em-
ri ola. nc ammei ehli medine ve
itibarile sadir olan evza' ve etvar ve
ef'aldir ki andan bahseden ilme tedbirlmedine
demekle Ve bu makamedek mezkur
ve mestur olan amme ve
cmhurdur,amma hakimi mdekkik feylesofu
kik hoca Nasir ziyade basit tahrir edip buyurdu ki
nevi insan ve masalibi amal ve me-
hasini ef 'ali elbetde bir mebde' den ve bir
mukteziden sadirdir. Pes ol muktezi dahi as-
ya tabiidir ya vaz'idir (1 ]. Yani insan
hi ol ef'al ve arnali iktiza edib sadir olur.
[ll Yani ve gelmek Uzere ikiye

- 81-
Ya bir vaz vazzedib insan ol iktida
edib bu fiil sadir olur. evvel ki meb-
dei tab' ola : tefasili
,ukul fikr olsa gerek. Ve bu nevi tehalf
milel ve tedavl dvel ile mtebeddil ve teakubu
edvar ve takallb asar ile mtehavvil olmaz :
V e bu ol h ik m eti ameliyedir ki mezkr oldu.
Ve sani ki mebdei vaz'idir : Hali ki
;bir taifenin ola, ana rsum
derler. Ya nebi ya veli veya imam gibi bir
vaz ile ola. B u "N evamisi ilahi, [l] der-
ler. Bu dahi hikmeti ameliye gibi Ev-
velkisi oldur ki her biinfiradihi raci
.ola : Ana ibadat derler : oldur
ki ehli menazile aid ola. ve ihtilat-
cihetinden ana mnakehat ve muamelat der-
ler. ncs oldur ki memalik ve bilad ve
ibade itibarile anz ola. Ana
hududu siyasat derler. V e bu ilimiere ehli
ilmi derler. n bu makule amalin mebdei
bir labd tekallb ahval ve te-
gallb rical ve tebeddl milel ile maruzu tegay-
Jrde vaki olur. Ve bu babda tafsili aksam hk-
mnden haridir. Zira halcim ve fey
lesof aldi tetebbne maksurdur.
[ll kanunlar,
6
-82-
ahlak nefsi insaniden bahsetmek cihett
ile mlahaza ve tasavvur eyleyip eylese tam
hasiret zere olur. I. evveli nefsi
ki nefsi ile tabir olunur ne nesnedir
Malum olsun ki hkema nefsi
dediklerine ruh derler : (Yes'eluekec
aniruhi kulirruh min emri rabbi) ayeti kerimesinin
oldur ki ruhdan beyan
mahiyeti ne ve ayan kasdeylemek
olana reva Binaenaleyh lemai
niceleri hakikati ruh da etmekden
iba ve firar eylediler.Lakin zahir laakal muhtemel-
dir ki azimde beyan haki-
kat ve knh mahiyeti ruhdur ki hadditam(ve fash
has ve cinsi am) ile olur. Ama harice
ve zahiresile tersim men yokdur.
Lacerem cmhuru lema kaffei mbtedilere
talim iin dediler ki: Nefsi insani bir cevheri
basiti gayri cisim ve cismanidir. Bizzat
idrak ve taarrf ve bedeni mahsuscia alat ve kuv-
va sebebile tedbir ve tasarruf eder. :Mahiyeti nefsi
ve hakikati ruhda akval okdur, lakin ta-
lebi ihtisar iin olan tavsifden
zikretmedik. mer Shreverdi
(Avariflmaarif) de zikr Ama biz.
tarif mezkurun izah ve tahririni isbat iin
emri irad evvel vcudu nefsdirr
Emri nefsin cevher beyan eder.Emri-
-83-
--------------------------------------
salis nefs basit ayan Emri
rabi nefs cisim ve cismani
ve takrir etmekdir. Emri hamis nefs binefsihi m-
drik ve alatla tahrir etmekdir.
Emri sadis nefs1n havasla mahsus ve
tenvir etmekdir. l) Emri evvel ki nefsi
malum ola ki nefsi insaniyenin vcudu bedihii ula-
ve bedihii ula delil ve beyan ve hccet ve
burhan gtrmekden
kendi ki bir an ve bir saat
mahfi ve namalum olmak yoktur. Gerek
gerek bi dar gerek me st gerek cemi ah-
val ve etvarda nefsi insani kendi ve
'ardan hali V e insan marifeti za-
hccet ve muhta olmaz. Zira bir
ile nefs mabeyninde tahalliil muhaldir
[l].Amma nefis mceredmidir,maddi midir, cevher
midir ve sair ahval ve ve
ve delile mhtac ve isbata mevkuf olsa
caizdir. Ve ekseri sahih ve zevki
selime marufdur. - 2) Emri cevheriyeti ne-
fsdir. Malum olaki her mevcudu mmkn iki
ma Biri cevher biri araz. Zira
gayre mhtac binefshi kaim ise
misali cisim gibi ki binefsihi ka-
im ve mhtac ve tabi
misali levni cisim gibi ki binefsihi kaim
belki cisimle kaimdir. Cevher dahi iki
lll Cogito deliline ve telekklsine ne kadar
grlyor.
-84-
biri mcerred biri maddidir. Mcerred
oldur ki ana kabil tefrik
etmek myesser olmaya : Ukul ve nufus gibi. Ve
maddi cevher hissiyeye kabil olub tefrik ve
taksimi kabil ve mmkn gibi.Ve h-
kema cevheri nefisde nice delil ikame ey-
lediler.Ve hoca Nasir Tusi ahlak) da nice
sin irad eyledi ; biz anlardan en nakledelim.
Ve ol budur ki: n araz mevzuunun mahmul
ve mevzu bunun hamilidir. Ve nefsi insani daima
suveri akliyei ameliyeyi hamildir. Zira suveri ame-
liyeyi nefis tahsil edib ol suver ana olmak-
dan hali Pes ki nefis cevheri
mevzu olup bu suretleri ola.
Pes nefis araz olmak mmkn
araziyyet bu manaya mbayindir. Amma bu delil-
de nazan zahir Zira hkema
maz [1] tecviz eylediler, ve hareketle
sr'ati ana delil getirdiler: Hareket ve
sr'at dahi yine sr'at hareketle kaimdir
dediler. Pes yle niin caiz ki nefis,
ar az ve su veri ameliye dahi ar az olsun? Ve bu
araz ol olsun.Pes nefsin
sair deliliere itnad olunsun. 3) Emri sa-
lis besateti nefisdir : Bu makamcia basitden
murad oldur ki asla tecezziye, tefrik ve taksime
kabil olmaya ve mrekkep onun : Yani
ecza olup biribirinden tefrik etmek
[!] araz ile kaim
-85-
mmkn ola [1]. n bu mukaciderne malum
oldu pes mefhum olsun ki nefsi insani basitdir,
yani yoktur ve tefrik ve taksime kabil de-
Delili oldur ki ki bila
basitdir. Mesela vahdet gibi. Nefis ani taakkul
eder. Ve taakkul hod sureti aleilde
hal olmakla olur. nefis mnkasem
ande gayri mnkasem hal olamaz idi. Zira
mahallin halin dahi
gelir. n hal ki vahdeti mteakkiledir, gayri mn-
kasemdir. Labd mahal dahi nefsi
mnkasemdir.4) Emri rabi nefsi cismi cis-
mani Evvela malum ola ki cisim,
ol cevhere derler ki selase ( = tul, arz,
da kabul eyliye. Ve
murad oldur ki ya nefsi cisimde ya ec-
samda hal ola. Pes cemi araz. ki cisimde haldir,
ve sureti cismiye ve neviye ki heyulada haldir;
cismanidir. Ve gah olur ki ecsam ve
cmlesine derler. Pes matlubumuz bu
ki : Her cisim ve cismani nefis hod
gayri mnkasem idi ki emri salis takririnde zahir
oldu, pes nefis cismi cismani 5) Emri
hamis : Nefis bizzat mdrik ve alatla
.n malum oldu ki nefs kendi-
sini idrak eyler. Belki idrak dahi idrak
eyler. Ve caiz ki nefis kendisini aletle
idrak eyliye. Zira ile nefs mabeyninde alet
[1] Burada da Descartes felsefesine ok
-86-
tahalll etmek mmkn Ve hkema ki
(akl ve akil ve makul mttehiddir) mu-
bu Yani nefs kendisini idrak et-
mesi ile demektir, amma nefsin
alatla zahirdir. Mesela aleti ha-
sade idraki ve aleti semile idrald mes-
muat eyler. Ve bu tasarrufu arnelidir ki kuvveti
mdrikeden olur. sonra tahriki
asa b ve adalat ey ler. V e bu tahrik sebebile beden-
den ef'ali mteaddide zuhur eyler. Ve bu tasarruf
tahrikidir ki kuvvei muharrikeden zah]r olur:
Bu vehile sadir olan ef'ale ef'ali ihtiyariye
derler. Ve bu ef' alin keyfiyeti suduru ve kemiyeti
mebadi ve ilmi tabiatte beyan olunur. 6)
Emri sadis : Nefis, havasla mahsus
n nefs, cisim ve zahir
oldu. Pes havasla mahsus da zahirdir.
Zira havasla mahsus olan veya cismanidir.
n nefsi cisim ve cismaniyetten mcer-
retdir, pes mahsus olmak dairesinden mnezzeh
ve
Pes ilmi ahlak dahi ilmi tedbirlmenzil ve
siyasetlmedine zerine vaz' ve takdim Bu
kitab dahi nice bab zerine mrettebdir,
evvel hulkun aksamma taksimi ve
fezail ve rezail ne ve
Hulk bir melekedir ki sebebile
nefsden ef'al suhuletle sadir olur. Fikir ve r-
-87-
yete muhta olmaz. Ve bu tarifin tefsiri oldur ki
meleke, hey'eti nefsaniyei rasihaya derler. Zira
keyfiyeti insaniye iki : Biri hal ve biri
melekedir. Serizzeval olursa ona hal derler. Ha-
Calet ve dahik gibi. Bati-z-zeval olur ana meleke
derler : Seha ve gibi. Binaenaleyh key-
fiyeti nefsaniye meleke hfilk olmaz.
Keyfiyeti insaniye meleke olsa, amma se-
.bebile nefsden efal sadir olmasa ana hfilk de-
mezler. V e kezalik ef' al s adir se beL olsa
amma suhuletle usretle, fikir ve
teemmlle sadir sebeb olsa yine hfilk ol-
:maz. (Misaller).
sonra tarifinden rcu ve aksamma
selef zikretdiler ki hfilk
:(hali ki) ya kemal olan nesneye sebep ola,
ya noksan olan nesneye sebeb ola, yahud ne
kemal ne noksan olan nesneye sebeb ola.
evvele fazilet ve hfilku hasen derler. ve
ve hilm saniye rezilet ve hulku
kabih derler: Buhl ve cbn ve hiffet gibi.
sa lise ne fazilet ve ne rezilet derler. Hayatet ve
felahat gibi. Bizim bu kitabda salisden bah-
simiz yoktur.
Amma hfilkun aksam ve oktur ve an-
larda malum ola. ki
nefsi insaninin iki kuvveti : Birisi kuvveti
mdrikedir ki nefs sebebile idrakati akliyeye
-88-
kadir muharrikedir ki nefsden
sebebile bedeniye sadir olur. V e-
bu iki kuvvetin her birisi iki
olur.
Kuvvei mdrikenin bir kuvvei nazari
ve kuvvei kuvvei arneli idi. Ve kuvvei
muharrike dahi iki idi. Biri muharrikei
ve muharrikei seb'i idi. Pes bu
drt kuvvet bedeni insanda kargir olub nice ef'al
suduruna sebeb olur. bu kuvadan sadir olan
ef'al akl sahih ve haddi itidal zerine
sadir olursa, ol ki bu nevi ef'ale sebeb ola,.
fazilet olur (1). Ve itidalden hari olub ya
ifrat ya tefrit canibine mail vaki olursa, bu ma-
kule ef'ale sebeb olan kuvvet rezilet olur. Pes-
kuvvei nazari mhezzeb olub andan itidal ze
rine ef'al sadir olursa hikmet [2], ve
kuvvei arneli mhezzeb olub andan itidal ze-
rine efalin suduruna sebeb olursa, ol hulk adalet-
dir. kuvvei muharrikei mhezzeb ve:
ve meddeb olub ef'ali mutedile sadir olursa ol
hulk iffetdir. Ve kuvvei gazabi mhezzeb:
ve meddeb olub ef'ali mutedileye sebeb ve
olursa ol hulk Pes usul fezail
bu drt hulkdur.
mecmuu itidal olub herbirinin iki
(yani if rat ve tefri) reziletdir.
Mesela kuvvei nazarinin itidali hikmetdir,
[1) Burada zade tamarnile Aristo'nun adli. (juste
milleu) nazariyesini hlasa etmektedir. Trk tasavvufctan.
mlhem olmakla beraber burada b!isbtlin (endemoniste) dir.
-89-
cerbezedir ve tefriti beladetdir. Ve bu i ki taraf
reziletdir. Kuvvei ameliyenin iticiali ki adalet-
dir. Canibi ifrat ve tefriti yoktur. Belki bunun
hemen bir ana cevr der ler. ilah. V e
bu ol takdir ki hoca Nasir Tusi (ahlak de..
irad eyledi. Ve Rabhani Ebu Hamid Mu- .
hammed-l-Gazali dahi bu
uslfrb zerine irad eyledi. Maahaza dediler ki
adalet hulku, hikmet ve iffet ve
dan olur. Lakin mahfi ki adalet ol
hulkdan mrekkeb oh cak, adaleti
hulkdan bir mstakil ve ol mu- ..
kabil acideylemek Zira
cemedib bir dahi itibar etmek

Pes insanda kuvvet ve bunlara
nefs dahi olunur. Biri nefsi melekidir ki ..
mebdei kuvvei idrak ve makulat ve
nefsi seb'idir ki gazab ve
tagallb bu kuvvetledir. ncs nefsi behimidir
ki mebdei talebdir. Pes usul fezail dahi bu
kuvvete gre tr: Birinci hulk hikmetdir, ve
ikinci hulk ve nc hulk iffetdir.
Pes celil oldur ki: .
rezail dahi drt ola. Zira rezail fezaildir ....
Mesela hikmetin ki faziletdir, cehl olaki re.
ziletdir ve olan cbnder, ilah ...
Her fazilet iin gayri rntenahiye ola. Zira
-90-
her fazilet itidaldir, pes itidalden bir tarafa mail
olan nice mertebe ile olmak mmkn ve mte
savverdir.
.... rezail ki fezaile mtebehdir.
Nitekim ankarib olundu. Sahibi hikmeti a
meliyeye ki fazileti reziletden fark ve
temyiz ede. Pes ekseri nas bu babda tefrikdan
aciz ve temyize na fayizdir. Ve ol sebebden ki za-
manede olan ilm ders ekseri
kemaJat ve fezailden ari ve cehalat ve reza-
il ile mtevadlerdir. Ne hmayi himmetleri evci
maarifde tair ve ne nu-
dairei hikmet ve zatlkrsi fazilette dair-
dir. Amma n
ve sufu laceverd farndan cbbeleri ve bela-
gattan tehi olan senk mer-
ve kandehari arnmarnelerden kubbeleri
Ekabiri mera ve ve vze-
ra ve havakin ve hacegan nafizlkavl olub
bedenleri suriden lagir,amma nefsi
releri enam ve destbusu avam ile indallah
gadir ve hain ve indennas sika v emin olurlar.
tedbirlmenzil bir ilimdir ki, ehli
menzil nizarn ve intizam ve vechi
zere keyfiyeti biliniyor. n in-
san sair hayvanatdan mmtaz ve menzili
ki ehl ayal ve havlden ibaretdir
ana
- 91-
evvel menzil ve menzillere ihtiyac beya-
medeni bittab ve mu h tae ol-
basit Zira latif
la latif ister. Mesela gayet m-
him olan ekmekdir. Nice ef'ale
ekmek ve bimek, ve
gibi ve bukadar ef'ale bir kirnesne mstakillen
kadir olmak mmkn olmaz. Belki ebnayi cinsden
muavene t mzaheret gerele Amma
da ek seri ya basitdir. ise onun gi-
bi hergn olur Pes za-
tahsil olunuh idhar oluna, taki cemi ez
manda her tahsili ola.
. ... Bu cemaat menzildir: mi-
bu er kanla olur ve her kesretin bir cihetle
vahdeti olur. Labd bu kesretin dahi vahdeti, ni-
ve tedbirle olur ve
tedbire gerek ve ve mnasib olur
ki bu tedbirin sahibi ve mdebbiri sahibi menzil
olaki pederdir, ve sair ehli menzile riyaset ve an-
umurunu zabt ve siyaset ola.
Menzil iki Biri meda yi n ve kura
ehlinin menazilidir ki senk ve kil ve hacerden
mebnidir; intikale kabil ne-
menzilidir ki ve herden ve
emsalinden olur. k!lhildir. evvel
afdal ve .
.... bab ehli ayal terbiyesi
Evvela bir kimseye ki teehhl ve
tezevvc eyliye. ilah ...
.... Bab der ecnas ve
tavaifi nas.
sadis tedbiri mdn ve ve
kavaidi ve nevarnisi ilahi
evvel temeddne beya
Evvela malum olsun ki mm-
kne iki Birisi oldurki v-
cude olub cmlesi bilfiil ola. Ecra
semaviye gibi. vcudnden
tedricle ola :
unsuriye gibi.
sabi siyaseti mdn Pes
temeddn ki ha-
ve asan ki her bir ferdde yokdur. Bu
mukaddeme temhidinden sonra beyan ederiz ki me-
dine iki : Birisi medinci medi-
nei lVIedinei oldur ki anda olan
temeddn ve sebebi hayrat ve mesalih
ola. Ve m edin ei gayri old ur ki r ur ve
mefasid ola. Ve medinci bir neviden
olmaz. Zira hak celli ala vahiddir. Tekessrden
mnezzehdir ve aak dahi vahiddir.
iki mabeyninde farz
oluna, birden gayri mutesavver Amma
tariki dalalet ve cehalat okdur. Grmezmisin iki
hututu muavvece gayri mtenaft
-93-
hi farz olunmak mmkndr. Amma medinci
nevidir : Birisi oldurki eb-
li medine kuvveti istimalinden hali olub
sebebi temeddn ve
den aber kuvvet ola: Ana medinei cahile derler.
Mesela kuvveti gadabi ye ola; ve ana medinei
cahilei seb'iye derler. Veya, kuvveti ola:
Ana medinei cahilei behimiye derler.
oldur ki medine kuvveti
linden hali Amma sayir kuvvetleri ga-
lib olub kuvveti anlara hadim olub sebe-
bi temeddn sair k:uvva ola; ve ana medi-
nei fasika derler. ncs oldurki ehli medi-
nenin kuvveti fikriyeleri noksan zere
akayidi hak ve kanunu fasidi sahih ta-
hayyl edib ani sebebi itima ve temeddn ola-
lar ve ana r:nedinei dalle derler. V e bundan gay-
ri, hususa medinci dalle nice rnn-
kasmdir. Zira gibi turuku cehalat bi
nihayettir.
Pes medinei oldur ki, itimai
umur ve rezail ve
zere ola, ki cm-
lesi iki nesnedde olalar.Birisi ara ve ef-
kar birisi ef'al ve etvar. Ve ok
ki insan kuvvet ve nutuk ve temyizde m-
tefavitdir : derecei ki andan
hemen kuvveti kudsiye mertebesidir ve edna de-
-94-
recesi bir mertchedir ki andan tenezzl edecek
beliideti mtenahiye dedikleri olur. Ve bu iki
mertebenin nice meratib ve derecat var-
Ve cmle meratib ilim ve hikmet ve
fehim ve bir derece ve bir mer-
tebede olmak mmkn
n medinei malum olsunki ehli
taifedir. Taifei ula ve anlar bir ce
yine medinei tedbir ve
anlara menuttur; ve
grmesine rnerbutdur. Taifei saniye zl-elsinedir.
Ve anlar ol taifedir ki canibi kema-
liit ve fezaile davet ve rezailden menederler ve
gahi cedeliye, hitabiye ve ile akide
lerini inhirafdaa saklarlar. Taifei salise mukeddir
lerdir ve anlar bir taifedirki kavanini adaletin
ehli medine ve
mekadiri bunlara ve
ilmi hesab ve hendesedir. Taifei rabia
gaziler mcahidlerdir ve anlar bir taifedir ki me
dineyi tagallb ada ve taarruzu ehli bgadan
zederler. ve ferusiyet ve-
istimali V e ana si pahilik dahi
Taifei hamise emvaldir ve anlar bir taife
dir ki medinenin meakil ve melabis ve ekvat le
sai ve itimallerine rnenutdur. An-
birefi muhtelife ve mtefen
ninedir ve. adalet iktiza eder ki bu taifeden her-
-95-
fert mnasip ede ve bir
kirnesne nice Netekim
(Men talebel-kl tateh-l-kl) ve bu be
tarifeden haric olanlar medineden
dir. medine olanlara hizmet ederlerse
alat ve esbab menzilesinde olurlar.
ME VLA
Hasan l Kafi
[Mevla Hasan, Bosna'da Akhisar Bosna
Bali Efendi hizmetinde (986) ve
usul, maani ve dair birok eserler sonra (1025)
de
(Usul- l Hikem fi l Alem)
zamanki Mehmed ham salis kaleyi
seferine azimet buyurdular. Dalleri dahi ol cenk
vega da bulundum. Bundan akdem Akhisarcia
zaviyei uzletde mnzevi iken aleme
allik bir risale telif Bu sefer de
devlete arzolundukda cmlesi kabul ve tr-
ki ile ve tercme evla
gayette olan tabir ile tah-
rir ey ledim. Hi bin drdnc alemin
nizarnmda fesad ve bozgunluk, dahi adem
halleri yerinden grl-
d. On ziyade zamandanberi zuhur eden
umurda fikr eyledim. Bu hususcia yani dokuz
yz seksen tarihinden beri vaki olan ihtilal ve
-97-
hususunda feth ve oldu. Bu tagay-
ilk vechi: Adaletde ihmal ve hsn siya-
set ile zabtolunmakda ihmaldir. Bu ihmalin sebe-
bi de umuru ve memleketi ehl
.olanlara tefviz eylememek yani mesalih ve mena-
na ehle vermekdedir.
ve rey tedbirde terk vaki olub ihmal
dur. Bunun da sebebi ekabir ve ayanda kends-
n grmekljk ve mtekebbirlikdir. Bir de alimler
ve akillerin msahabetlerinden
Yani zamane ekabirinin meclislerine alim ve
lerden bir kimse gelse ana bakaretle nazar edb
mu s ahabet ve mkaleme de ar ederler.
Kande ki ekabiri selef gibi lema ve
rey ve tedbir ve hikmet
ler. ncs: Asker tedarikinde ve tedbirinde
terk ve Bu ihmalin sebebi de askerin
meradan ve ser askerden
Ondan sonra bu zikrolunan sebeplerin cmle-
sine sebeb olan almak ve nisa taife-
sine ragbet edib szlerile amel eylemekdir. Pes
. bu sebebler bana sonra taa-
ladan taleb etdim.
Pes ben bu mtekaddimini
ve hususa Beyzavinin
tenzil) ve (ravzat-l-ahbar) ve
bu rnakule ktb Dahi buna
,fLlemin hususunda hikmetlerin usul diye
7
-98-
ad verdim. Ve onu bir mukaciderne drt fastl ve
bir hatime zerine tertib etdim.
Pes alimierin eskileri ve dahi eskilerin akil-
leri Beni adem drt blk zere tertih
etdiler. Drt birini iin, dahi birini
kalem iin, dahi birini ekin ve biin iin, dahi
bir san'at ve ticaret iin tayin etdiler.
Evvelki ehli vezirler,
nayibleridir ki beyler ve beylerbeyiler
ve bunun gibi zabitler, hizmet eden asker-
dir. Pes zerine vacib olan bu drt
cmlesini zabtetmektir.Dahi adalet ve hsn
siyaset ile grb gzetmekdir. Ama kendiler bil-
ve zere belki alimierin ve
akillerin tedbir ve reyleri ile olmak gerektir ki
hata vak.i
Amma ikinci ki kalem iin tayin olun-
anlar lema ve vesair dua sa-
hibleridir ki cenge kadir ancak ibadet ve
duaya gleri yete. zerine olan
etdiklerin ve nehy etdiklerin gzet-
mekdir. Dahi din ilmin ve dahi dine la-
nesneleri tali m etmek d ir.
Amma nc anlar ekin eker ve
diker taifedir. zamanda reaya de-
mekle maruf zerine
olan sai eyleyb arneli cm-
le amellerin ilim ve gazadan sonra.
-99-
Drdnc pes anlar trl trl sanat
Dahi envai ticaret bilenlerdir. Akil
ve sahibi teklif iken drt haric olan ki-
mesneye nice sahih olmak gerek dersen pes bu
makule kirnesne islam kendi
haline konmamak gerekdir. Belki cebr ile drt
birine ilhak olunmak gerekdir. Amma
felsefe bu makule
ve gcsz kimse ki bi menfaat olub yrye, katl
olunmak gerekdir Zira cemi esnaf hal-
muzayaka verir.
Evvelki sebeb olan
nesneler Bu hususda ha olan ada-
letdir ve dahi hsn siyasetdir.
Gafil olan ki anda iki huy cem
ola. Bir haslet lezzetlere yani zevk ve safaya d-
Dahi ikinci haslet, zayi
ve fevt eylemekdir. feylesoflar ki
gibi gzedici ve adi gibi bekci olmaz. Ger-
eklik ve gibi olan
tam adalet kasdetdikden sonra evvela
nice eylesn dersen her bir ve eh-
line tefviz edib ya. Andan sonra vezir olan
kirnesne salih ve iyi ola. ilah ...
LUTFi"
(Asafname)
Birinci bab: E tv ar ve ahlaln
resme gerekdir. ile
re k dir.
azam ne
muamele ge-
dnyevi olmamak gerekdir. Beynennas
gayri mstahsen ve mayub
etmeyib sylemek gerekdir. ile muhave-
relerini hi kimse bilmernek gerekdir.
nedimleri ile okluk musahabet etmemek gerek-
dir. Mahlfrl zeametlerin her birlerini birer sahibi
kudret ve 5eci, cesur olan vereler. V e zir
kendi tevabiine zeamet vermemek gerekdir. Adem-
leri ile kanaat eylemek gerekdir. Olur ol-
maz yere olak hkm vermemek gerekdir. Olak
hkm gibi memaliki osmaniyede nahemvar zu.
lm yokdur.
Olak hkm kati mhim olub uruuru saltana-
- 101-
ta zarar ihtimali olur yerde vermek gerekdir.
Olur olmaz yerde caiz
V uzmada 12 kerre 100,000
ake caiz Tama' bir
kab i h 'adidir.
bab: Tedbiri sefer
Veziri azamlardan veya biri-
ni memur etmek. Mmkn oldukca vzeradan gay-
rini serasker yerlerde sancak bey-
leri dahi serdar ...
nc bab: Tedbiri hazine
Sadrazam olan evvela galib
edb ve kul taifesin ogaltmakdan gayet hazer
gerekdir. Asker az gerek z gerek. Cmle defte-
ri mazhut ve kendi mevcud gerek ve esamili ve
ulufeli 15 bin adama mevacib pehli-

Veziriazam olan hmayunda
debbir ve akil ve ehli kalemden haberdar ve eh-
li vekar defterdarlar bulub istihdam etmek gerek
ve anlara istiklal verib umuru tefviz etmek gerele
Anlar dahi kendi sevdasmda ve ha ol-
i:nali ile takayyd etmek gerek.
Byle msaade Byle eder
ise msaade gerek
Tekad gelse 960 ake,
defterdarlara 80 ake ve taht 80 ake
ve 150 ake ve 200 ake, sancak
- 102-
beylerine 70 ake ve zaamet ile tekad ederlerse
vzeraya 120,000 ake ve defterdarlara 60,000
ake, sancak beylerine 50,000 ake verilir.
Drdnc bab : Tedbiri reaya
Evvela olan reayadan ve
ki, tatar taifesi geri atebei
ki amma dagi taifedir. Ve anlara
teklifi sefer olmaz. zahire iin askere ka-
rakulluku tayin defatiri
defteri hmayunda mazbutdur. 30 bir tahrir
olunuh mrde ve meyit sonra tekrar
gerekdir. Amma eski defter noksan
zre olmamak gerele Bir yerin zulmden
bir aher yere gitseler yine ol yerinkini
eski irca ettirib yerine gndermek
gerekdir. Ta ki memleket harab
Reayadan drt bir
ake ihdas olundu. Beksimat iin
Lakin makul nesne Am-
ma her olmamak gerek. Ta ki anlara g gel-
miye. Ve gemiler iin kreki ola
Yarar tuvana drt haneden bir kreki
getirtip ka ay hizmet ederlerse hazineden gnde
onar ake
kendi kurtulur.Amma
tevabii yine raiyetdir. ok
olursa taarruz etmemek gerele Am ma libasa ve
atda gibi tertib etdirmemek gerdc
Koca Sekban
(Hulasatlkelam fi reddlavam)
1. cedidin ve
ve sebeb nedir
2. Asakiri hini olan
ile halde olan halleri

3. Talimden maksud ne beyan .

4. Askeri ordusunagirib casus-
ve bilinmesi gayet bir ..
Casuslardan bir devlet nekadar
-olur ve casuslardan muhafaza
askerin devleti harabe bais olan keyfiyetini zik-
reder. Bu madde cmleden akdemdir.
5. cedidi hazinenin niindir. Ve
bu hal nereden cem ve ne sarfolunur.
- 104-
Mehmet Nahifi efendi
fi siyasetlmlrlk)
Birinci bab: Reaya taifesinin mluk
hazaratma Reayada unsur
ve lisan olub, halledebilmek
ancak bir kendilerini tanzim
ve idare etmesine
bab: Edebin fazileti ve edebe riayet
slktdan
nc bab : Edebin kaidesi bilinmesi beya-

Drdnc bab: Memleketin kavaid ve
Memleket bir kaidei klliye zre-
bina ki ol kaide cesedi hayvanide-
olan mesabesinde olub, cesedin
gibi kaidesi memleketin
dahi olmaz.
(Bundan sonra idare hulunanlarda.
aranacak tetkik ediyor).
ondur : l)
sin olmak olmak), 3) Emin olmak, 4)
lisan, 5) ve ari olmak, 6) Cemi
nas ile ve adavet, gayz ve nefretden ari ol
mak, 7) 8) Zeka ve fatanet, 9) Ehli ha-
vadan 10) Ehli kalem ve kitabet-
den ola.
- 105-
(Daha sonra hkmdar bulunan
rkn izah ediyor).
Birincisi (vezaret) dir. Ki yukarda
haiz
(raiyyet) dir. Ki iki ibaret
dir : l) 2) Ammedir.
ncs (kuvveti mlukane) dir. Bu da
ibaretdir.
l) Nas beyninde kuvveti rtebiyye ve meha-
beti
2) Umuru devleti ala vechil istiklal tanzim
kuvveti,
3) Umuru memlekette tedbir ve siyaset ve
ahkam
Drdncs (mal) Beytlmal rknii

(husun) dur. Ki bu da
terekkb eder: l) Su, 2) 3) Sahra) 4) Kale,
S) Rica!.
bab mluk izam hazaratma elzem olan
kerime devlet ve de
memleket bu kerime ile olur.
Ki : adi, seha,
vefa, refet, sabr, afv, teenni, hilm,
ifaf, vekar.
Yedinci bab: Mluk huzurunda, .
devletlerinin meratibleri beya-

- 106-
Tabakai evvel - cnudu askeriye
Tabakai - askeriye
Tabakai salis - Seraskeran ve vzera ve r-
esa, kbera ve kudat.
Onuncu bab: usul siyasetin marifeti beya-

Reayaya fazilet [l] l) merhamet,
2) yakaza, 3) 4) fitnet, 5) hazm ve ihtiyat.
hal umuru mlkiyede mhlikei
sebebdir.
1) Sahibi mlkn nefsaniyesinin ak-
lma galib
2) Vzera beyninde tehasd yani birbirlerine
hased eylemeleri.
3) Taifei askeriyenin ve devletin ada
ile muharebeden niikfrl eylemeleri.
On birinci bab : mezalimi enam
da mlfrk tertibi madilet unvan

meliki adil Nureddin Mahmud bin
ye intikal etdikde kalesi dahilinde bir sa-
ali bina etdirib (Darladl) ismile badettesmi-
ye fukaha ve umumi
mahkeme idi.)
Mahkemede nasdan huzuru la-

l) fetva ve fukaha ve lema
- 107-
2) Kudat ve hkkam
3) Beldenin ve
4) Kttab (Katibler)
5) Devletin harniyetli kimselerinden kibar ve
-ri cal ve ha
MUSTAFA

: Sureti idarei arazi: yz karyeyi
.olan bir iki yz ky gre
erden seksen doksan tefrik, ms-
limine tefviz ve has itibar edi-
lerek vechile vzera, beyler
beyi, mirliva vesair meraya hisse ifraz olunduk-
dan sonra hmayun namile hazinei
.devlete Zikrolunan has ve
iftlik demek nk her has ve
havi arazi bunun
tarlalardan ibaret olarak, ve haraset
ederler. Ve ve ferag ve intikal ara-
zi de muayyen olan has ve olan
lara ita ederler ki kanun olarak
nei devlete ait hukuka olan has ve
(sahibi arz) denilir ve arazi-
nin sahibi hukuku, fatihleri olan v-
zera ve meraya tarafindan temlik olun-
- 108-
m akla muvaffak hay-
rata vakf ve tahsis ettikleri gibi sultanlar da ken-
di cami ve medrese ve sairelerine mnasib mik
tar arazi vakf ey Menfaatmdan hisse
cihetle ve harasetin tezaydne
itina ve gayret ve sefer vukuunda mkemmel si-
lah ve ti.ivana ve haline gre ievabii ile
vazi-
fe ifa eyler idi.
Arazinin hukuku olan-
lara kanunda (sahibi arz) denilir. Ahaliden
birisi satacak olursa sahibi arz huzurun-
da takrir vermek ve sahibi izni Jahik olmak
(Dirlik) dahi derler ki, (dirlik)
taa yy manasma olmakla devletden
her nevi yevmiye; has, ve zaamete
olunur.
Sahibi arz, dahilinde olan ara
ziyi ve zirratdan olan tapuyu mislile ta-
liblerine verir. Fakat kendi uhdesinde
ve aber kaza ahalisine satamaz. byk
bir iftlik olub ky ahalisinin dahi araziye ihti-
nk kendi uhdesinde
bilahara kyn ifslik ve aher mahaller
ahalisine satabiise kylnn muzayakai hallerini
icab zikrolunan def iin
bu kanun
Mukayyed 100,000 akeden ziyade olan
- 109-
has olunur. Her bin akesi iin
sefer vaktinde bir cebeli borcludur.
20,000 akeye kadar olan
olunur. hayatla
dir. 3,000 akeden 20,000- akeye kadar
olan tabir olunur. (3,000) akeye ka-
olunur.
3,000 akeden sonra her bin ake iin
dirlik sahibi bir cebeli rnecburdur.
sahibinin dahilinde olma-
nev'e olub birin-
ci ve en klliyetlisi ki, mtesar-
alay ikincisi rnstahfaz
ki rnensub kale
bulunur; ncs hizmet ki, hu-
dudlarda bulunan camiler ve saray hizmetlerine
mahsus tur.
Arazi zerinde iki vechile tasarruf cari olub,
bjrisi ki tapu senedile
.olan kimseler ziraat ve ederler.
o mahsulnn almak
mahlllerini talibine vermek ve ferag ve intikal
vukuunda mua yyen olan alarak tapu se-
nedi vermek olub bu dahi devlete aid oldu-
saltanat bu has, zaamet ve
sahibierine ita ve taksim ve hayrat iin vaklf ol-
mak zere tahsis
Bir ve zaamet mahll oldukda, mtevef-
-
barb ve darbe kadir var ana ve-
rilir. sabi ise, hizmete muktedir
kadar cebeli gndermek artile tevcih
olunur. vefat eden dirlik
mar ve zeameti cebelilerden mstahak olana
dirlik verilmek zere tezkere ita edib
ondan sonra berat ile kendisine
verilir.
Ebssud efendi
(Fetavayt arazi)
(Kanun namei muteber der tapu) (ka-
nunu cedid derbeyan ahvali arazi)
ve dedesinden mukaddem fevt olub
ve dede yerleri nice intikal eder.
Anadan arazi nice intikal eder.
mikdan tapu. Tapulu yerler nedir ? Ve ol-
nedir ? V e mlk nedir ?
elli ake, otuz ve
yirmi ake dam tapusu ka-
nundur.
Kanunu O sm aliden ibtida tevzi eden
Osman Gazidir. Yedi yzbir senesi tarihinde Sul-
tan n ve Karacahisar dahi derler.
Orhana verdi.Ve Eskiehiri Genizalpa ve
Ilgur alpa ve Yar Hasan alpa ve
Turgut alpa
- 111 -
Arazii sultaniyye : Arazii
Arazii Uriye, Han ki bu salis
Beynennas miri demekle marufdur.
Nahifi
[Mesnevi tercmesi]
Dinle neyden kim hikayet etmede .
etmede
Der : beni
zar eyledi merd zeni
eyleyim sinem firak
Eyleyim ta derdi
Ney verir bir prhundan haber
mecnun takrir eder.
Her kim ola duru cda
ile mukteda.
Ey nahvet namusumuz
Sensin Eflatun Calinusumuz.
Durdan manendi hilal
Gah zahir geh hafi hemn hayal
Ruha nisbetle hayal olur nihan
Ol biridir bu cihan
Sulh cengi ehli hayal
Fahr nenk kibri hod ayni vebal
- 112-
tarifi illetden cda
Oldu huda.
iki ki balater olur
Akibet ehli dile rehber olur.
Her ne denl ey le se m beyan
Lal olur zeban.
Cmleyi geri kalem tahrir eder
geldikte olur ser.
olmaz
Yine kendi keyfiyeti.
Afitaba afitab oldu delil
Sana ondan gayri yok sebil.
Ben dedim uryan ola canan
Mahvolur serbeser
Etmesn matlah tecavz adeti
Berki kahin kiihe yoktur takati.
gelir hare sehat
Akl ister kim vere andan necat
Ol cehudandan olub halas
zennan bendi ihtisas
Devr devridir ey talihan
Milletin etmek gerektir harzi can
Zhdile her kim terkeder
Ana hizmet dnya gider.
{Recana minelcihad il asgar ile! - cihad il ekber)

- 113-
sanma rneksur eder
odur kim nefsini makhur eder
n etdik tamam
ekber iin ihtimam
Deme medhi halkla etmem gurur
Medhi tama' da vok s r ur
J
Medbeden ger hicvin etse
Kalbin eyler gam
medhin grnmez galzeti
Telhdir amma ki kadhin lezzeti
Nefs ok ok medhile Fir'avn olur
Nefsi teziii etmiyen bi avn olur.
Kadir olduka kul ol sultan
Meskeninde kuy ol ukan
Meyli nurani niindir zulmete
N ur ile zulmet muhalif lfete.
Ana derkim sen nesin ey bi sehat
Bir iki gn sana bendendir hayat
Kibr oldu aleme
nk ben mehcur olam bak materne
Edeler huyu bedinden ihtiraz
Sana izhar eden ehli niyaz
bilkim pertevi can tendedir
Fertevi ibdal can hep bendedir.
inkarile hak olmaz hafi
_ divara felsfa
Felsefi ki mnkiri hannanedir.
Evliya hissinden ol biganedir.
B
- 114-
Felsefidir kim olur sevdayi nas
Murisi vehm hayalat
Akseder nefsincieki kfr fesad
Eyler ziyad
Felsefi kim mnkiri divan olur.
Kendi bilmez sehrai olur.
Grmediuse divi kendin
Bicnun olmaz cebin zre kebud
Her kimin olsa kalbinde hafi
Oldu alemde nihan bir felsefi
izhar ederse gah gah
Felsefi eder ruyun siyah
Siz de olmakdan hazer ey m'minan.
Oldu sizde haddi yok alem nihan
Sendedir iki millet tamam
Vay senden beri etse
Kimde kim iman ol ur
Havfla hemn varak lerzan olur ..
Mesnevi tehir olundu bir zaman
Mh]et ister hun ola revan
Ta bir fzun.
tahvili safa hun
n Ziyalhak Hsamddin ayan
Asmandan eyledi inan
tarihidir ferhunde fal
yz ikidir yani sal
- 115-
Akl, gayr ile mahir olur
efzun olsa yol zahir olur
Nefs kim bir nefs ile yaran olur
Zfilmet efzun oldu yol pnhan olur
Ey sen terki eyledin
Taki tahtel eyledin
marifetde yok gurub
Ana akl ervah kulb.
- 116-
BEDREDDiN
[Bedreddin Simavi Edirne Samavna'da
yUk11ek tahsilini orada H!lseyin Ahlati'ye
intisab ederek arnelf surelde tasavvufa Azerbaycan
ve Anadoluda telkinlerde bulunduktan sonra Edirne'ye gele-
rek Musa ve en milhim eserle-
rini o elebi Mehmed nefye-
dlldi Varna sebeb Iin elebi Mehmed
dan Haydar Herevi fetvasiyle idam edildi ]

Ahiret: Ey hak Bil ki, ahiret ca-
hillerin farz etdikleri gibi Zira, ahiret
leri emr alemi, gayb alemi [1]' meleku.t alemi,
yani zan gibi
( = mahsusat) aleminden Bu aid
olan peygamberlerin szleri peygamber-
ler o szlerinde Lakin o szleri anla-
Hi etmeki gelib ve sy-
olan "cennet, hur, kusur, esmar, enhar,
nar, gibi zahiri ibaret
ki o
ancak ve veli olanlar
bilirler.
7 hikmeti: anlatmadan
maksad, gnllerin o en byk ve en eski
dnmesi ve Bundan dola-.
( lJBu suretle Bedreddin,Muhiddini Arabi'oin theosophie' sine
makta ise de bir ok yerlerde ondan daha insicamlt ve
- 117-
dnya ile dolu bir kalb ile bin sene na-
maz olsan hi bir iyi kazan ve gzel se-
vab
Cismant miad: Bu beden iin kalma
gibi, kayboldukdan sonra czleri iin de eskisi
gibi bir daha yokdur. Oradaki llerin
dirilmesinden maksad uzvi kavbolduk-
dan sonra bir daha ve eski haline gel-
mesi gafil! sen nerede, hakikat nerede!
Dnya ile iin idrak ede-
mezsin. kemal farz edersin. ha
kikat hali bilib de neden ibaret
aniasan yok ki btn yrek
hakka dnecek ve Sen bir
ocuk gibisin. okumadan ve
di ye ilimler ve fenler vesaire
gibi hasselerimize aid tadlarla temsil olunur. o-
cuk bu suretle kemalleri tahsile
peygamberlerde ocuk gibi olub size ke-
malleri iin ahiret bir cis-
mani tadlar ve mahsus tasvir
dir. Sen bu gafil kalbin ile ve peygamber-
leri bilirim veyahud ki tablar o kumakla mi
Hi yok ki sen ders ile
o nisbetde hakdan
emirleri ve Kur'an
larr: emri zatdan ibaretdir. Telaffuzdan,sarf-
- 118-
dan ve arab dilinden mnezzehdir. Bundan
Allaha emretdi demek mutlak za-
o yle etdi demektir. Kalem de her-
yani mutlak ibaret-
'dir. Hur, kusur, ilah ... gibi hepsi de has-
se aleminde tahakkuk eder.
hatta her zerrede bile btn alem-
ler mevcuddur. Grlmez mi ki bir habbede bir
cmlesi kuvve halinde mevcud ve
mndemic gibi habbe dahi tamamile
her cznde kuvve halinde mevcud ve mn-
dernicdir [1] . nk hahbeden, h abbe
meyvesinden, meyve husule
gelmekdedir. alemler de byle olub bilcmle
czlerile kendi yani mutlak vcudda, o
da alemlerden herbirinde mevcuddur. yle ise
btn alemierin her zerrede mevcud ve mndemi

birbir-
lerine,yahud dirhemlere,dinarlara veya
yiyecek ve ieeeldere da g-
ya ibadet ediyoruz bulunuyorlar[2].
Yer ve arzolunan emanet: arazna
el'emaneti alessemavati velcibal...ve hame-
leha el'insan innebu kane zalumen cehula)
Ehli tahlk buradaki emanetden maksad Allah bil-
gisidir dediler. Ben derim ki bu emanetden maksad
(1] Burada Bedreddin lle Lelbniz'fn monadologie si ara-
b!Jytik bir grtilUyor.
[2) Bedreddin'e isnad edilen fikirlerini
cak yegane
- 119-
sureti olmak ihtimali daha kuvvet-
Edir.
Zira insan sureti zere
sureti"btn,olub bu ise
.-ancak mutlak suretini almaz-
-dan evvel -maddesi itibarile - ve cehul idi.
sureti kabul edince adil ve alim oldu demekdir.
Melekler : Seni hakka eden her
bir melek ve rahman, seni sevkeden her
de seni hakka meyletdiren
kendi insani kuvvelerin melekler, fitne ve fesad
yoluna gtren ve vehimlerin
;de Bundan sende melekler ve
dolu olub, hkm onlardan birinin te-
kini yenmesi demekdir. Cin, bu ikisi
:bir mutedil kuvvetlerden ibaretdir.
Melekler
-m ur her bir sebebi var--
Bir damla ancak o sebeble yer yzne
Bu sebebe tam illeti, denir.
o yere indiren melek o sebebden, o
kuvvetden ibaretdir. Yine her
yapan czlerden her bir cz iin dahi bir sebeb
-ve bir kuvvet ki,damla o sebebler ve kuv-
vetler meydana Bu halde
<{<her damla iin bir melek ve her dam-
- 120-
la iin bir melekler szleri arasm-
da yokdur.
mertebe/erde zuhuru: Rahmet,
elem, lezzet ta d), gibi hepsi
Bunlarm Allahdan bir da
hi bir engel yoktur. nk bunlar
tenezzlleri olub nisbi emirlerdendir.
cmlesinden mnezzehdir. Grl-
mez mi ki insan ve herbirinin
tkrk kendisine uygun ve halde,
birine ve zehirdir. Halbuki hayvani haki-
kat herri her ikisinden de hem de
o zehir ve zarardan bsbtn ve mnez-
zehdir. da byle olub hem
mertebelerinin hem de mev-
cudlardan
zuhura meyli:
uzun bir meyli nk tahakkuku,
cz'ilere kenzen mahfiyyen ... )hadsinin
da budur: uzun bir meylim
iin ile ayn ve ein halinde zuhur
etdim. Bu mana ile
mana byk de
o gibi cahil ve kt cemaatlerinden
imam,.. gibi bir cemaat (hak) ol-
mazsa o cemaatden ki
kasd oluna.
- 121-
Her mertebenin cisimler aleminde
Btn mertAbcler hep cisimlerde olub on
larda Hatta cisimler alemi bsbtn
mahvalsa ruhlar alemi ve mcerredler alemi bile
kalmaz. (Mirsad) sahibi bir misal o
salde cisimleri da an-
usaresine ve bu cisim
siz mevcud ve baki
ise de cisimsiz ruhlarm vcudu ve
mmkn nk her ikisi ay-
hakiki bir emir belki itibari bir emir-
dir. Zira hakikatte ruhlar ile cisimler birbirinin
aynidir. Nitekim bedeni rnh idi.
tabiri e hak idi. Yani maddi olm yan bir
cevher ve suri bir mevcud idi. Suretierin
birikmesi ve birbiri gelmesile tekasf
ede ede,bir gide gide, niha-
yet insan bedeni oldu.
nsanda iki cihet: tesir itibarile hak,.
teessr itibarile kul ve mahh1kdur[l] Bundan do
btn fiiller (hak) olub suretler hep onun
aletleridir. yani hak insan suretinde temessl et-
ve o suret ve alet faaliyetini et-
mekte Fakat insan bundan gaflet
ederek kendisine mahsus irade, ihtiyar, fiil, var-
tahayyl eder. bu gafleti,bir
dlgerin kendi bir fiili yine kendinden
olan aletine isnad etmesine benzer.
[1] Bedreddin burada Splnoza pantelzmlnln nature natu-
rante. ve nature naturee. telekkisine ok benzemektedir.
- 122-
ihtar edelim ki bu tasavvuru,
bir gafletden ileri iin Ama, ken
disinin hakdan ve kendisinden bir
bilir de ihtiyar fiilini kendi nef
sine hak cihetle isnad ederse bu ta-
savvur
irade ve ihtiyar : irade deni-
len kendinden bir fiili, bir onu
icad edeni bilmekden ibaretdir. Yoksa dilerse
lemek ve dilerse terketmek manasma
Zira fiilierin iledir. O da bir
dahili ve harici sebebierin do
bir tak m suretler ve mertebelerin
halde sebebler me
zaruri ve vacib olarak zuhur eder.
ve bana tahkik bundan iba
rettir. Fakat bu tahkik eksik uygun gel-
mez.
emrine ilaatin lzumu : Hak talibi
hastaya, istenen kemaller cehalet ve na
ise hazik olan hekime
benzer.
'
Peygamberlerin meslekleri : PeygambP-rler o
cuk velilerine benzerler. Peygamberler de ocuk
velileri gibi memur bir
maddi mahsus suretlerle
- 123-
kemallerine ey Anlar
mmetierinin haline uygun olarak syle-
nen da O
.ancak arifler bilirler.
Cismani : gibi cesedie-
rin mmkn bir zaman gele ki
insan nevinden kimse Sonra ve
olarak toprakdan insan yine te-
nasl
hakikati: Hakimler r hakika-
tini beyan ederken ruhu mcerredler ale-
mile oradan kendisine suretler akseder,
dediler. Bunun byle olmak ihtimali gibi,
-grlen rya grenin
kendi hayalleri ve zihni
ibaret olmak ihtimali de nk insan
tasavvur gibi, uykuda da
eder. halde uyku iinde
mcerredlerle bir hal
ile bir suret ve bir mana
Bundan hakimierin rya
daki szleri kafilik hkmn alamaz. Hatta uma-
ki hak benim gibi olub ha-
kimlerin gibi Zira uyuyan adam
.ancak veya yahut
tasavvur veya ona mnasip bir
,grebilir. rya hakimierin gibi m-
- 124-
cerredlere bir uyuya
mana aleminde n
ceden hi ve tasavvur
dahi bulunabilirdi
Kalb ve halde gibi, uy
kuda da faaliyet ederek tasavvur ve tahayyl-
den kalmaz.
Allah nedir ? : "mutlak dan
ibarettir. Btn fiiller o zuhur ve
bundan btn kemalleri
cihetle ana ki fiillerint
kemallerin andan zuhuru ancak mezahir
(mazharlar)
cmlesi ilahi kemalleri ve
yznden zuhur
Bu sebeble zahirde mezahirde (maz-
dir. Mazharlardan her biri suret itiba-
rile birbirinden ise de hakikat itibarile birbi-
rinin Bundan mazharlardan birisi
(ben dese, bu sz hakikat itibarile
rudur. nk btn dahi o
ve hakikatinden zuhur Bundan
da gelmez. nk biraz
evvel gibi, okluk zahirde maz-
tabide suretdedir.
Zahir ve hepsinde birdir.
Oyunun : Kur' anda (Lehv lub) denildi.
..
- 125-
Burada oyun, hakka ynelmekden
demektir. Dnyada hakka y-
nelmekden iin oyun
Fakat madem ki her hak ve masva olarak
iki ciheti O halde dnya da bu iki ciheti
kendinde onunla (hak) la
iin mbah, belki de ibadet ;
masva ile cihetile de
sahibierini birok smtjlara :
Siih1k sahibieri odun gibi birok
Odun Birincisi kurudur ki bir
Ve bir daha snmeyib yana yana bsb-
tn olur. Temiz yrekli bir fakir tekemml
ettikde (Allah) olur. son derecede
Rutubeti biraz eksilmedike nekadar
yine ncs orta ki
az bir zahmetle
ise ok zahmetle yanar ve gider-
mek iin saliider de by-
ledir.
Hayat: Bedende husule gelen hayat, terkib
neticesinde czlerin faaliyetlerinden Ko-
glrnek gibi de byledir.
hayvan da terkibden neri gelib,
hepsinin birdir. Bu tek her mertebede
bir zuhur ve hususi zuhura hayvan
mertebesinde mertebesinde
- 126-
nefsi Yoksa hayavni ruh
insani ruh da bir Hayvan
mertebesinde hayvan olan ne ise, insan mer-
tebesinde insan olan dahi odur.
ancak istidat
z: z itibarile her
olan (mcerred olan) z-
dr. stnde mertebe daha yokdur.
her stnde btn
andan bununla beraber o btn da-
hildir. Her o, ve o her Bu ilk mer
tebede evvellik, ahirlik, zahirlik, yokdur.
Tasavvujda nijak: Tasavvuf tamam oldukda,
nifak halini nk sufi, hakiki gzlerin gr-
bir haller
Halbuki halka sy-
lemez. Belki uygun geleni ve insan
haline mnasib vurur,
iinde saklar.nk her vura-
cak olsa, halkm kendisini ldreceklerini
gibi bilir. bir sufi,hakiki olmazda
ya ne olur?
dereceleri: Ey hak istiyen, bil ki hak
ilmi e Birincisine (ilmlyakin), Ikincisi-
ne (aynlyakin), ncsne de (hakklyakin) der-
ler. Birincisi bir
- 127-
yakin etmekdir.
grerek yakin ncs
ondan ibaret kalarak yakin nc
derecede zikir, zakir ve mezkur hepsi birdir. Me-
sela: Rzgar zaman su bir hususi
ki ana dalga deriz. Halbuki o.
sudan bir her adam.
bilir.
haki--
bilmek beden riyazeti ve i mcahedesile.
olur. Fakat zaman ve m-
cahedelerin nevileri ve tesirleri de bu--
nun iin farklar, grlr. Pey
gamberlerin halleri farklar da buna de-
lalet eder. nk feri' itibarile
birbirinden halde, cihetinden ara
asla fark yokdur.
Dtccal ve Bu hususda bir ok ki--
tablar Mehdi zamanmda
zuhur ve Mehdinin de yedi yz ile sekiz--
yz vukua tayin ettiler. Halbu-
ki hicretin
halde tahayyl ettikleri hi bi--
zuhur gibi bundan sonra daha nice
bin dahi geecek ve yine o hi bi-
zuhur eylemiyecek, ve yine zan etdik-
- 128-
leri gibi cesedierin de asla vukua gelmiye-
cekdir.
Peygamberler ve Veliler: Bir peygambere ve_:
ya veliye kendi pek az kimse meyil
.gsterir. ldkten sonra ise ona
Nihayet herkes onun
peygamber veya veli tasdik eder. Bu da
sebeblerden ileri gelir : Evvela bir pey-
.gamber veya velinin kendi
bulunur, ok defa bu hasudlar nfuz sahibi kim-
selerdir. Bunlar onun burada
nefretle ondan nefret etmesine
:sebeb olacak bir szler sylerler. Halk da
szlerine inanarak o peygamber veya ve-
liye ehemmiyeti vermezler. Halbuki
-onlar ldkten sonra, hasudlar da birer birer ve-
fat ederek, onlar nefrete sebeb olan sz-
ler ortadan kalkar ve ortada
ru hetler
B-ir ok grmek ona say-
ve sevgiyi Bu cihetle pek az
kimseler peygamber vaya veliye tabi olur.
ncs: Bir peygamber veya velinin mezi-
yet ve fazileti derece derece zahir olur.
Drdncs: Halk peygamberlik ve velilik de-
yince hakikate birok mevhum
ler harikalar bekler.
- 129-
Maddi uzak zan eder.
kendi kamil in-
'kar ederek zamandaki kamillere inanma-
bundan ileri gelir.
ibadeti adete, sluk eh-
linden yeni ibadeti korku ve mide,
<>!:_ta derecede ibadeti, kerametiere
ibadeti ise hududu koru-
.maya istinad eder.
Yine vahdeti vcuda dair bir Birgn
hcremde ve murakabeye Bu
kendimi muztarih bir halde grdm. Nef-
sin, olan bu odun
alevin sesine benzer bir ses
:dim. Bunun bakan beyaz bir
renk grdm. Sonra zahiri hisse dnerek
-daki ocakda bir odun ve
muztarih olmakda ve kendisinden ya bakan
beyaz renkde bir alev ve
o alevin n1yada alev gibi bir alev oldu-
ve ses gibi bir ses gr-
dm. Bunun zerine murakahe halinde nefsimde
olan bundan ibaret bildim.
Hkm ettim ki ocakdaki odun henden ve ben de
ondan ibaret olub onun sesi benim ve benim se-
. sim de onundur. ve
9

ll .

- 130-
benim ve benim duymam onundur. '
renk de bu odundan alevin
rengi olu b bir renk
Ruh: Bedenin ferdi ve cz'i teessrlerile, yine
bedende zuhur eden; bedenin aletleri vas tasile muay-
yen fiiller ve hareketlerin bedenden meydana
sebeb olan keyfiyete ruh denir. ha-
kimler ve mtekellimlerin dedikleri gibi ruh, be-
denden sonra vcuda gelir ve bir de, misal alemi
beden suretine olan de- ki
bir nurani cevherdir- ruh denir. Bu manada an
ruh, bedenden iki mertebe nce vcuda
demekdir. Zira misal alemi bedenden bir
mertebe nce nurani cevherden iba-
ret olan ruhun bedenden iki mertebe nce olmas1
[Burada Bedreddin
dan istinbat>> ve bunun iin lilkur-
ani zahran ve batnen velbatn batnen ila
ebtunin)hadisini zikrederek zahiri manadan
ka grnmiyen yedi mana daha
iddia ediyor.]
Tarikat yoluna girenlerde grlen bir
hal: Bir salik, kfr mertebesine olub G
mertebeyi katetmeyince, tam mslman olamaz ..
Bu mertebe iki bir berzah oldu-
orada duran salik olur. bu
dan Allaha Ben de o mertebeye ol-
- 131-
dum ve orada birok zamanlar ise de, ok
oradan geerek selamet
mutlak Bilmelisin ki
nefs, ruh, kalb, hep mutlak iba
retdir. Bunlara verilmesi her birinin
mertebelerinden bir mertebe ve mazharla-
bir mazhar olmasiledir. Mutlak o
dir ki tavurlara ve bir mertebeden
mertebeye geer. Bazan felek, bazan melek, ba-
zan unsur, bazan madde, bazan nebat, bazan hay-
van, bazan insan suretinde zuhur eder. Mutlak
o ki evvela, suretlerinde
zuhur sonra madenierin suretinde
sonra nebat ve hayvan suretlerinde grnerek ni-
hayet insan suretine intikal Bundan
bu suretierin sahibi hep o mutlak
olub o da Allahdan ibaretdir.
Akli istidlaller: ve nazar yoluyle
mak insan iin bir kstek ve bir perdedir. Zira
kuvveti vehim ve hayal ile ve
dolu bir insan fikir ve nazar yoluyle
bu iki kuvvetin kendisine
dan kurtulamaz. Bundan da, bu yol ile
gibi bilmek mmkn Mte-
kellimlerin mes'elelerinden bir mes'ele fi-
kir ve nazar yoluyle bilgi edindikden ve onun ze-
rine karar verdikden bir mddet sonra kendilerin-
- 132-
de o mes'elenin meydana ondan vaz
gemeleri isbat eder. fikir ve na-
zarla itibarile akla itimad de-

Fakat iki cihet Birisi fikir ve
nazar yoluyle de tas
fiye (iini temizlemek)ile yoluyle bir
idraki uzak olub, nazar yoluyle
idraki ise bir hayal ve hata ile
Ahirelin bir daha : evveline
dnya ve sonuna ahiret denir. Mesela cinsi m-
nasebet, iki gibi ile nce bir nevi tad o-
lur; sonradan bu tad ve sevincin bir
gelir ki, o tada dnya ve o
da ahiret verilir.
Gk ve yer: Al lah (Surei Enbiya) da [Evlem
yerellezin e keferu innessemavati vel'arz] buyurdu.
Mfessirler bunu c<evvelce gk ve yer tdi.
Sonradan biz birbirinden diye tef-
sir eylediler. Ben derim ki: Gkler, melekut ale-
mi, yer de mlk alemine olub insanlar
bu ikisini bu ayetdeki gk ve yer-
den maksad
iki cihet: Bu alemde iki cihet var-
Birisi gzellik (hsn) ciheti, de
kinlik (kubuh) cihetidir.
- 133-
Allah bir kula bir isterse
ona o o fiilin gzellik ihetini gsterir ve
bunun zerine o kul o ve yine bir kula
bir dilerse, ana da o irkin-
lik cihetini gsterir. O kul da o terkeder. Al-
lah bir kemal derecesine ykseltmek ister-
. se, ona kemal sebebierindeki gzellik cihetini ve
gsterir. Bunun zerine o
insan da bu sebeblerle
ve ne Mesela daimi zikir kemal se-
beb leri
Her byle iki ciheti hi uzak
grmemelidir. nk Allah bunu yapabilir ve bu
da byk bir asla ki, o da alemin zerre-
lerinden her zerrenin kendinde
( = camilazdad) Zira Allah cemal ve celal .
fatlarile her zerrede tecelli ve bundan do-
her zerre ve her bu iki
Fiillerimizin iyilik ve de
buradan gelir.
Rumi
Abdullah dokuzuncu ve kadirt-
kolunu olan bir tilrk K ba-
Bayram Veli) vasHaslle evvela fa-
kat sonradan (Hseyin Hamavl) den ona ye-
ni bir ve Burada
vufi eserinden bir de
(Mzekkii Nfus)
tarihi ki tab ve sebebi telif :
Halbukim, ol zaman idi.
yle bu bizim ki hicreti
Resulu Ekremin sekizyz elli Ve mbarek
ramazan idi. Yani bu ki tab bu
tarihte cemoldu, demektir. Bize dahi elbet uzlet la-
oldu. Ve evde isem, oturuh halka
ve bu halka sz gerek ise sylememek
elbette labddr. yle olsa ben dahi nazar edib
grdm kim bu bizim mridlerimizin ve
halleri bir trl dahi oldu.
- 135-
:.kibir ve kin ve ve nifak ve bhtan ziyade
-oldu. V e gereklerini boz du. Dnya
ve muhabbeti zerlerine galib oldu. Nefsi
irkin ile ve ile
Bunlara dedim ki gelin!
bu yaramaz terkedib koyun !
Allahdan korkun. V e Resulnden ve me-
bilin sohbet eder
-oldular. nkim grdm bu halleri oraya
Ben dahi uzlet etdim.
kendimi uzlete V e bu uzlet
iinde nice trl nkteler dilinden
Jim. Ey ! Nice tas tas nadan elinden
idim. V e nice kere bu din
nazarile Aher sebeb
olarn ve bu safi trki dilince cernettim.
'Takim faidesi am ola ve bu iinde
Kur' andan ve hadisden ve sehabei
kirarndan ve kberadan, ve
ki bunlara mnasib idi, gtrdm sy-
ledil11. mit ki bu halleri duyan
bu nefsi bendierine tutulub esir
olan biareler bu kitaba nazar edeler.
Y ahud okuyub dinliye ler. Kendilerin hor huyla-
cehennem huyu edinen, ve nefsi ne
nesne bu kitapta greler, Al-
lahdan korkub, resulnden ve
grb ol yaramaz terk
- 136-
edib ve nefislerini likden kurtaralar. V e-
nefs i mutmainneye rahmetine
ve Resuln ve himmetine
olalar. Ve bu mellifi duadan ..
Ve nkim biavnillah bu kitab cemal-
du. terbiyet edib dn-
ve !) kabiliyet kesbettir-
iki bab zerine tertib ve kitaba
(Mzekkiyetnnfus) diye ad verildi. Yani nefsler
denildi. Zira her kim bu m--
talea veyahud okutub dinliyeler. Ve bu kitah
iinde olan nasihatleri kabul eyliye ve
amel eyliye. Hernan nefsi emmarelikden halas
olub dne.Ercii olub
ve her gerek mridi ki bu
ile ve ihlas ile mtalea edib veyahud oku--
dub din liye. Elbette an gnlne tariki
den ve bir nur ol nur ile
kendileri halinden haberdar ola. V e kendileri ne
z re bileler. Ve ol nur bunlara:
delil olub gzedb gnllerini yznji
iki cihandan dndrb bir hakka tevec--
ch ettire.
Ve bu tertibi iki bab zre
Evvel ve muhabbetini
ve muhabbete sebeb nedir ve dnya terkini ve-
terke sebeb nedir ve dnya sevmenin sebebi ve
(aidesi nedir ve sevmemenin ve terkinin .faidesi
- 137-
nedir ve misali neye benzer ve nefsi
nedir bildirir.
bu nefsi terbiyet etmek gerektir ki mut-
mainne ola.Ve bir iradet gtrb nice m-
rid olmak gerek, ve tvbe etmek nice olur. V e
nice anlamak gerek. V e merte-
besi ne ve mrid nedir ve
ve herbirinin kim nedir ve zik-
rullahla olmak ne vechile olur ve halvet
nice olur. beyan eder. Ve haz-
rete nice olur cemi' bildirir.
Yce geldim hudaya
Benim hacatile gnlm doludur
Veli pendim bu bedbuludur
Gnah ykm arkama
Aciz yzm srrn
Tevazu birle el sana gtrdm
yz gtrdm.
Nefs ancak makam olub anlarda nefsi
ve nefsi levvame ve nefsi mutmainnedir.
Nefsi emmareye uyub kendilerini dalcilete koyanlar
da taife olub biri fasikler biri ve
biri kafiderdir.
ismi cebriler
7
kaderiler, hurufiler, d ehriler ve mbahileri zik-
rediyor.] Ona gre bu yollardan korunmak
iin vurulacak irfan yahud marifetdir.
- 138-
Fakat marifet de birbirine nazaran daha yksek
olan derecedir: Marifeti avam' bilgisidir.
Marifeti has alimierin bilgisidir. Marifeti hassl-
has evliya ve peygamberlerin yani mkemmel
bilgisidir. Bu yollardan nefsini terbiye
eden mrit hakikate ve kemale Bu-
nun iin onun kendinde <,Nefsi emmare narnma
ne varsa hepsini yok etmesi Dnyaya
ait unsurlardan bu tecerrt de derecelidir :
1) burada harici olan
terkedecektir. 2) burada
3) ruh. Bu biz
zat ruha kadar nfuz eden en yksek derecedir.
hakikat ile temasa getiren yol
yolu fakat ilham yoludur. Fakat
da iyi, olan birok derece-
leri Birincisi nefsanidir.
ncs m el eki, drd n
cs kalbi, rabbanidir.
Bunlardan birinci ve drdncs ruhi
hallere mahsus ve bitaraf, ikincisi olub
hakikate ykselten meleki ve
rabhani derecderidir.
Erzuruml u
[Hicretln 1115 Inde Hasan kalede 1171 de Erzurumdan
(TIIlo) ya giderek torun u ile evlendi, orada
(MaanluluiQm) ve bilhassa halk ok
tasavvufi bir anslklopedl olan (Marifetname)sl
186 da ld ]
Marifetname
... izdivac ve ibtida
madenler olub, andan nebatlar peyda olub,
andan hayvanlar vcude ve hayvanlar ke-
malini buldukda insan zahir
Ve amma hayvanlar ile insan muta
en zahiri Zira ki cmle
ve kuyrukdan gayri iden ve
insana benzer. Bu hik-
met budur ki her biri kendi mertebesi en
nihayeti en
mertebeleri, o tesels] zere tertib ola;
- 140-
ve mertebesinde nihayet bula.[lJ
*
* *
nur ve namtenahi feyz, birlik (ehadiy-
yet) mertebesinden ve anlardan nefsler
anlardan jelekler ve anlardan tabiailer ve anlar;..
dan unsurlar ve toprak metebelerine ve
feyz verir. Buna mebde ve (kavsi nzfil) derler.
Ondan sonra toprakdan madene, andan nebata,
andan hayvana, andan kamil insana ykselib ve
geri dnerek kamil insandan Hakka ya ula-
Bu hemen o ilahi nurdur ki, ibtida o makam-
dan gelib ve btn bu makamlardan geib yine
kendi gidib devresini tamam eder. Bu
miad ve (kavsi rcu') da derler .
.... Mmkndr ki (vaciblvcud) za
ruri olan) ile (mmknlvcud) mmkn
olan] bir daire farz edesin ki onu bir dz izgi
ile iki paraya bler ve ona mevhum izgi ve da
irenin kutru derler. Pes bu izgi ile bir daire
iki kavis grnr. Pes ol-
gibi bir grnr, ve kavseyn) an-
da bilinr.
*
* *
Yeni hey' etin olan arz hareketini
dan uzak grb kabul etmiyenlere fikir ve mla-
[1] Darvinisme'in bu kadar olarak hadsi bir ifa-
desine hi blr yerde rastlanamaz.
- 141 -
haza ki eski heyetin dahi bundan ziyade
nice yerleri uzak grnr. Bunlardan bi-
ri ilk muharrikin yani (feleki azam) ve
beraber o garib sr'atidir ki onunla her
gn garbe olan devrini tamam Bir
da, (feleki azam) yirmi drt saatde kendi
iinde bulunan feleklerin hareketleri ve hareketle-
rinde bulunan sr'atleridir ki herbiri feleki azama
muhalefet ederek kendi gre garbden
hareket eylerken yine (feleki azam) a uya-
rak hergn garbe bir kere devri hareket-
lerini tamam ederler Halbuki bir t-
fenk seyrinde bulunan sratdcn, o gn-
lk hareket ile ilk bu-
lunan sr'at yz bin kat ziyade ve ol-
mak ta ki bu mddetde bir devresini
tamamlamak mmkn ola.
.
!063 de Aydosda 23
vahdeti vcuda ait bir meseleden
sonradan sktibe vaizlikle ve milhim eserlerini bura-
da btiytik bir Bursada ge-
lin diye 125 i bulan eserleri
da felsefeye alt (Kitab-iln-necat),(Ruhu mesnevi), (Kitab-Un-netlce),
psikolojiye dair (Nakd- til-hal), v. s Bursada 1137 de l-

: Malum ola ki ilim, hak teaHi-
zatiyesidir : Gani gibi. Cehil de abclin
zatiyesidir; Fakir gibi. Ve cmle alem hak
tealaya abiddir, abdi mahrukdur. ilim
maliki zerinedir. iin hak teala
ilim ile tecelli edib herkesin haline gre zat,
ve ef'alini tarif eyledi. Bu ilim, hak ile halk
rabt oldu ki nimetierin en de
ilahi hazinelerden iptida ilmi bilvcuttur.
ilim, ilim : ilim
- 143-
--------------------- ..
oldur ki, onun tahsilinde ve didinme
ilim byle iin
ilimierin mertebe cihetinden en Allah
ilmidir ki veraset ilmidir.Ve bu ilmin
bir hududu yoktur. Belki ebedi
Ondan sonra ilim nazari ve istidlalidir ki, bu
ilim filhakika mahduddur. verasetin ahimeti
oldur ki onu iman ile kabul ede.
ltmin dereceleri : bir itibar ile,
: yakin, yakin, yakin.
yakin delil ile olan ilimdir ki dahi ve
kabul etmiye. Ve illa ilim denilmez.
iin yakine muzaf oldu. Zira yakin ilmin kalbde
rsuh ve derler. Nefs ilme demezler.
rsumun ve h m gibi. yakin
ve e olan ilim dir. V e her ..
aynde rsuh bu dahi yakine muzaf
oldu.
ayni yakin mertchesinin ve
hakikatidir. Mesela bir kimse Mekke
Kabe bilir. Bu hususcia asla
yoktur. Ana ilmiyakin derler. Sonra Ka- .
beyi eder, yakini vuzuh bulur. Ana
ayni yakin derler. Ondan sonra hasiret gz .
Kabenin hakka muzaf olub BeytuJlah
bilse ana yakin derler.
- 144-
Alimin nedir: Alim olan bir kimsenin
ki bir nesnenin neticesini
den olur. hali korkudur. Pes alim,
hekime benzer ki hekimin itimad
edib amel eder. Gerekse ol nesnenin hakikatini
bilmesin.
Ne kadar ulftm varsa, hatta ilmi hendese, he-
sab ve ve emsali, cmlesinde vechi hak-
ka delalet Ariflerin bu makule ilimler er-
zem ettikleri cihet, delaletden gafil olub
mcerred resimde iindir.
Her ilim ki insan bilir; tezekkr tarikiledir
yoksa ibtidayi ilim Ve lakin alem
den biri nisyan ol-
ve gaflet perdesinde
(Ruhul-mesnevi. Cil-d 1, s: 76)
dair: Malum olaki
mcerred slftk etmek yolu-
dur. Netekim derler: ve di-
dinmesi saadet elde etmek iindir. Saadet ise
hikmet .ile olur. Hikmet de ya amel
veya ilim iindir. Hikmeti ameliye, amellhayr
, (iyilik ve ilmiye ilmlhak
ruyu bilmek) dir. Ve bu iki kamil
ve tercih eden rey
Pes bunlar zan etdiler ki mcerred, Allah il-
- 145-
hakka vusuldr ve istenen saade-
tin ve rey kuvvetli Bil-
ki bu bir kstekdir ve hakikati id-
rakde nazar geri hak bilgisini
bir malumdan maluma in-
tikal eder. Lakin tasavvur ve fikir yolunun
fasid olmasa bile yine neticesi ihtilafdan kur-
:tulamaz. rsum akli nazara ve mukadde-
melerin tertibine Pes ilmi te-
fekkridir. Hakikat alimleri ise bu tertibden ga-
ni dirler. Zira tezekkridir.
gcnn derecede hak-
ka yalmz ve ilimle olmaz.
ve ki
ilimle sakin olmaz. Netekim a olan suya'
doymaz; V e susuz olan da ekmekle kanmaz. Pes
susuza su gibi, ilim ehline de ayn
Ayn ise ilimden serab gibidir.
ve ilim, ona vusuln ayni de-

ilme, ve Belki
mcerred kifayet eder. Velakin maluma vu-
sul iin ifrat derecede ve ok byk bir
ger.ekdir. Bu ki Allah ilmi
de ile olur. ile masiahat biter
olsa fey biterdi ve zhd yolu hakika-
te gtre idi, zahidler gruhu herkesden nce
lO
- 146-
vas le yeterdi. V el akin herkesin vasl, haline gre-
dir. birbirine nisbetledir. Ve ri-
yazet kifayet etse taifesi dahi murada e-
rerler ve mcerred kitab mutalaasile vusul
tebesin bulsa kara okuyanlar da bu s-
rerlerdi.
(Kitabnnecat. S: 14)
Vcud (Var/ik) olaki vcud ve
zat filhakika bir nesnedir. Velakin vcud(existence)zu-
hur ve (essence) butun itibarile olun ur (1
Ve filhakika iki dahi hak mutlak ve
ilahi hviyet bu makule
anlatmak iin V e illa hak da
ve takayyd yokdur. Zira ve takayyd
veya halidir. ilahiyeye
ve iin kamilleri de-
diler ki kendi zerine delalet ile
dela.let eden bir ismi alemi yokdur. Allah isminin
ona alem mutlak Belki
ve manalar itibariledir. Zira bize gre za-
mmkn Belki bi-
Vucud ile Splnozada da rastliyoruz
Fakat Muhtddin, v.11. gibi IslAm mistiklerinde gayb ve tecelli alem-
leri GrUlUyor ki da tasavvaf EfiAtun trans-
cendatalisme'ine
- 147-
le n yine kadar var ki mertebeleri
retmek ve hakikatleri anlatmak iin taayyn iti-
bar ederler ki, taayyn bir nesnenin . ilirnde veya
haricde haller ve terney-
yz Ve taayyn ilahinin evveli hvi-
yeti zatiyedir ki ana mutlak hakikat de derler, ce-
mi feyzin mebdeidir. Ezelde dedik-
leri bir mebdei muayyen itibariledir, yoksa ezel
selbi bir temennidir. Yani Allaha ezelldir demek
yokdur demekdir.
Siyasi ve etimal fikirlerine dair: dn-
ya drt nesne iledir. Evvelkisi ilimdir. Zira ilim
ya veya eseridir. en
ilahi en ilim
gibi. Zira Allaha akildir denilmez. se-
bebden ki evvel mahlftkdur. zati
ki ilim mertebesinden tenezzl
Bu cihetden narnma
sen kendi nefsinde hakka muzaf
cak, sana muzaf olan ilahi kemaller dahi hakka
ve sen o kemalleri kendi nefsine nisbet
etmek ki bir
edesin. V e cem' ve far ka riayet:
eyliyesin. Ve sende seni gresin ve o, onu
sen demeyesin.
ll] Tasavvufu n bu "Uc Db. ve hayret. bir
agnostlclsme'e varmakta Ise de bunu Spencer deki
nefeslerinde buna pek ok misAl bulunur.
- 148-
------------------------------------------
adildir. Adil o dur ki her
mevziinde vaz'edib tadil, takvim ve
tesviyedir ki zulmdr. Mesela un-
tadil olmasa terkib etmedi-
gibi gklerin cevherlerinde dahi takvim bulma-
sa bu uslb zere Belki kem-
miyet keyfiyetde ihtilaf zuhur ederdi.
tabiat ve (ahlatda) inhiraf vaki olub
mizac itidal haddinden gibi pes iti-
dal makbul nesnedir ki vcudn baisdir.
Tahsili ve miad ise mezkfrr
Bu cihetden alemin adildir; ve
adilledir.
ncs tabibdir, yani bedenin
gre ila verendir. Zira bedenin mste-
rnir olsa dinin sebeb olur. iin
ilim ikidir.Birincisi ilmi ebdan (bedenler ilmi). ikin-
. cisi ilmi edyan (dinler ilmi) din
ilmi beden ilminden sonra gelir.
Drdncs hakimdir. Burada hakimden mu-
rad hikrneti zevkiye ehlidir ki salikieri vasl men-
ziline ederler ve zahir ve -
zere giderler. Pes bir vcud
dahi Zira rsum ruh ahvalini
bilmezler. Pes tabib ahvalini ede-
mese ila beyhude gibi
zahirin gre halleri bu-
dur. Bu cihetden dnya ilme, adle,
ve hikmete oldu.
149-
(Nakdlhal "Pisikolojiye dair, , Efendi
ktbhanesi No. 1515)
Korku nedir? Havf, ya rnekruh olan bir
gelmesini ya sevilen bir duymak-
ki mstakbel zamana gredir. Netekim hzn
mazi itibariledir.
Bir koyun asla kurt olsa grdkde
andan firar eder ve idrak
eyler. Zira taala her mahluku halk
de hedef olan manaya hidayet et-
Ve insana karib
Feres gibi ki ruya sahibidir. Ve maymun gibi ki
kuvveti idraki cihetinden talimi kabul eder. Hatta
ki terzilik ve eder.
ait olan bu paralar Mehmed All Ayni
bey eserlerinden Fakltesi Mec-
1
AH
dair eserlerde tasavvuf arneli
ahlak ve dair ideolojik halln!
(Flvvetname)
Bilgil ki, halk etmek ve dahi kasretmek sn-
nettir. Muvafakat etmek ve ahdetmek ve piri ta
rikatin elin yahud bir kamiEn elinden tvbe
etmek ta ki tae ve giyrnek ola. Ve
ol ehli tarik ol geen pirlerin yolunda oldu.
Salikler tarikat seecadesine yz urmak dilescler
ki cemi ve se-
hivlerinden agah olalar. Ol ve
muhkem ola.
Bilgil kim, bu yedi ismi Ve
ve yedi V e yedi
Ve dahi herbir isim gkden ve
Yedi ef' ali zemime
gerektir. Yedi ef'ali hamide amak gerektir. Ev-
- 151-
ve1, gerektir ki kapusm ve
aa. ve zehr
ve hilm ve mlayemet aa. nc,
ve riza aa. Dr
-dnc, tokluk ve lezzet ve
riyazet aa. halktan yana
ve haktan yana aa. herze
ve bezeyan [ve malayanil cevablar sm
ve marifet ve aa. her
kimin ki bu yedi hacet ola. V e yedi
ef'ali ki ve bu ef'ali hamideki
-cemi gzidesi ve saykalidir kendye
eyliye. Pes ol meyan bestelik hala!
ve tayyib ola. Ana ki tarikat seecadesine
kadem ura ve sluk ey liye. Yoksa bu yolda
ve ve ol taklid ile beline
ola. Dahi kaide ve budur ki
takim zulmlerden necat bula.
Ftvvet nesebi: Farisi
mer bin meyye (peyklerin silsilesi) - Bilal
silsil esi) Yreydi esiemi (san-
cakdarlar silsilesi) - Znnun (tabiblerin
.silsilesi) Suheybi rumi silsilesi)
Hasan Basri silsilesi) - Kanber (sayisler
ve silsilesi) Kmeyyil bin Ziyad
Abdullah bin Abbas
Malik (beyler, sipahiler, Mehmed
bin Ebubekir Cmerd kasab (kasab-
- 152-
- Cabir ibn Ensari (nakiblerin) - Ebuzer
Gaffari silsilesi) - Ebu Derdai amiri:
(ser silsil esi) - Ubeydi Huzrem i (reisi e-
rin silsilesi).
Talib olan kimse tarikat bir
ihtiyar edekim ol kimse drt fen iinde kamil
ola. V e ol b ehli tar ik ola,..
Ol tarikat ve yol tutuna ..
Ve abd ayetin okuyalar ve yol ona nasihat
eyliye diyekim ey bilgilkim cem
mertebelerine gre riayet Yani
ululara tevkir ve teclil ve hizmet gerektir. Ve.
hrmet ve izzet gerektir. Ve akillere tenbih ve
tezkir gerektir. Ve cahillere talim ve tefhim ge.
rektir. Gafillere tekid ve teedib gerektir. Ve ha-
kimlere e nesnelere tebaiyet gerek-
dir.
Ey talibi ftvvet, ve ahi ve yolu
birdir. heves eylemektir, ve ahilik
Ve dahi tamam
lik gelmektir. sakala ak
Ve tamam pir mmin-
lerin yoluna Ahilik evliya yoluna var-
peygamber yoluna Yi-
gitlik ahilik hakikattir.
ana rahminden ahilik dnyada.
dzelmektir. iman birle dnyadan naklet-
- 153-
.,

mektir. ahilik ve eyhlik birdir
(Ftvvet kelimesini manasma kulla

ahi ve birdir. Cmle mslman
lara dutunmak ve snnettir.
Ka. kimseye Ftvvet 1) Kafire,
2) 3) Mneccime, remmale (zira yalan-
4) Sc iene 5) Harnarnda
dellaklere, dellallara, 7) V adesinden hlf eden
8) Kasaba (zira kan dkmektir). 9)
Cerraha kan dkmektir), lO) Ameldarlara
(yani vergi ll) Sayyadlara (tuzak
ve hile yaparlar), 12) Muhtekirlere.
Ftvvet yolu ikidir : Kavli ve seyfi. Kavli
yolu Ebuhekire, seyfi yolu Aliye
Ftvvet kime gerektir: Bir desekim
benim atam yahud ahi idi yahud
idi. Ben dahi veya ahi olurum diyebi-
lir mi? Olmaz. Bana ecddirnden ve atarndan
ve vasiyettir kadir olamaz.
atadan kuak ve makas drst
peygamber dahi olsa cennete ilet-
mezler, kendi de
ol kimseye halaldu ki anda on
haslet ola: 1) Hakka 2) Halk
insaf ile durmak, 3) Nefsini kahreylemek, 4) Ulu-
lara hizmet etmek, 5) Eli 6)
- 154-
Dostlara nasihat etmek, 7) cmertlik,
8) Alimiere tevazu gstermek, 9)
durula, lO) Cahile ebsem olmak.
hutbesi drtdr : l) Yalan syleme
rnek, 2) Zina 3) Sc imemek,
4) etmemek.
sual olunsa,
ne Evvel yani s-
zn yerli yerinde sylemektir. vefa yo
kadem nc ehli kerem
ve
1
;i(merd Drdnc vakit
{)yle gle ki zahiri ve yani ierisi ve
pak ola. dilli ola. bir
kimsenin etmjye ve kendi nef-
sine tekebbr tutmaya.
sorsalar : Ne yerde revan oldun? Cevab:
Filan makamcia filan yerde sadat ve fukara huzu
runda ve ser erenlerin nazariyle.
deseler : Pirin neyle ? Cevab:
Budur ki kendnin ve erenlerin
icazetile.
sorsalar : nedir ? Cevab :
Teslimlikden
sorsalar ; kimden ? Cevab :
Merdan Ali el Mrtezadan
sorsalar : sana ne verdi ? Ve
sen ne verdin? Cevab: bana
- 155-
icazet verdi ve ben iradet verdim.
sorsalar : Kangi girdin ve kangi
Cevab : gir-
dim, icazet

sorsalar: sana safa nazar .
. kanda idi ve elin kanda idi ? Cevab:
elimde idi ve elim idi.
V e sorsalar :
lahi teala ne yerde
erenlerin
Revan oldun mu? Biiznil-
revan oldun? Cevab; Siz
Bir ka ehli erkan bir yerde cem olsalar, bir-
birile dava eyleseler,erkan iin olan kimse-
lerin birisi dura,ve birisi kapuya geb ter-
cman okuya ve selam verb peymanede dura.
stad da gibi pir dura ve pir
bu sualleri eyliye: Evvela. Nire selamin gtrr-
sn? Cevab: vilayetin ve erenlerin
gtre ve siz erenlere selam getrdm. mid-
.clir ki kabul buyurula. sual etseler kimin
Cevab : H erne san' at bilir se ol pirin
ismin haber vere. diseler
ne arada Cevab : Siz erenlerin ve ihti-
diseler ki s-
ne grdn ve Cevab : Siz ih-
tiyarlara hizmet soralar:
Pirin ve Cevab : Pir birdir ve s-
- 156-
tad sorsalar : Pirin sana safa na-
zar etdikde dibine gtrd m? Cevab: Di-
yekim eyvallah ...
Mellifin :
iptidai mah1mat (Gaston Richard'-
dan tercme).
Metafizik
Umumi ruhiyat basma).

Umumi itimaiyat
insani vatanperverlik
Trk tefekkr tarihi (1 inci ve II inci cilt)
Felsefe I (1931 - 1932)
Felsefe II ( 1934 - 1935)
200.
150
150
ilim ve felsefe (M. Schlick den tercme) 1935
Yeni ilmi zihniyet(Gaston Bachelard'dan tercme)
30
1935 75
1
Aristo metafiziki, (I inci kitap)
devirlerinde tercmenin rol, 193S
1933
:
Tarih felsefesi ve yeni ilim
Bugnk felsefe (yirminci felsefe
Telkio ve kendine telkin (Ch. Baudouin'den)
Umumi ruhiyat (ikinci
Trk antolojisi, II nci cilt
40
100
30
1
=--
bulabilirsiniz.
, .= = ,__...
:
nsz
Farabi
Sina
Shreverdi
Ali
M ev la Hasen-l-kati
Lutfi Pr:ra
Sekban
Mehmed Yahifl efendi
Mustafa
Mevlana (Nahif1)
Bedreddin Simavi
Rumi
Erzurumlu

Ahilik
.... - .... -":"
Sahife
3
5
44
60
77
96
100
103
104
107
lll
16
134
139
142
150
cetveli
Sahife
-
cemaat cemmat 10 22
sylememelidir sy Iemelimedir 25 36
nezaket n ezakat 13 41
980 970 4 44
1038 1033 10 44
Elli sekiz Elli 9 44
i ka' i ka 3 79
1
Yes'eluneke Yes'elueke 6 82
..
fi reddil-avarn fi reddlavam 2 103
edineler edinen 25 135
Er ci i 14 136
Mrettibiye