LI M U

Chng ti thnh tht cm n Trng i Hc S Phm, i Hc Hu to iu kin bi

ging ny c ra i. Trong qu trnh vit chc chn s khng trnh khi nhng sai st. Chng
ti rt mong nhn c cng nhiu cng tt nhng kin ng gp ca bn c, sinh vin cng
nh cc ng nghip.
Hu, ngy 16 thng 01 nm 2006
Tc gi
i
Mc lc
1 L thuyt ng 1
1.1 ng tham s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.1.1 nh ngha ng tham s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.1.2 ng tham s chnh quy. di cung . . . . . . . . . . . . 4
1.2 Cc tnh cht a phng ca ng tham s trong R
3
. . . . . . . 7
1.2.1 cong. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.2.2 Trng mc tiu Frnet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.2.3 xon. Cng thc Frnet . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.2.4 Cng thc tnh cong v xon . . . . . . . . . . . . . . 13
1.2.5 nh l c bn cho ng tham s trong R
3
. . . . . . . . . 15
1.3 ng tham s trong R
2
(ng tham s phng) . . . . . . . . . . 17
1.3.1 nh l c bn cho ng tham s phng . . . . . . . . . . 19
1.3.2 ng trn mt tip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
1.3.3 ng tc b v ng thn khai . . . . . . . . . . . . . . . 21
1.4 Mt s tnh cht ton cc ca cc ng cong phng . . . . . . . . 23
1.4.1 Bi ton ng chu v bt ng thc ng chu . . . . . . . . 24
ii
Hnh hc vi phn
1.4.2 nh l bn nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
iii
Chng 1
L thuyt ng
1.1 ng tham s
Php tnh vi tch phn l cng c ch yu nghin cu hnh hc vi phn. Do
mt cch t nhin v hp l nht l s dng cng c ny l ng nht chng
hoc mt b phn ca chng vi cc i tng ca gii tch, cc hm kh vi.
1.1.1 nh ngha ng tham s
nh ngha 1. Cho nh x
c : I R
n
vi I R l mt khong (m, ng, na m na ng, na ng thng thc
hoc c ton b ng thng thc. . . ). Gi C = c(I) R
n
, nh ca ton b tp
I. Khi (C, c) c gi l mt ng tham s (parametrized curve) vi tham s
ha c v tham s t. C c gi l vt ca ng tham s.
Nu c l hm lin tc, kh vi lp C
k
, kh vi lp C

. . . th tng ng ta ni C l
ng tham s lin tc, kh vi lp C
k
, kh vi lp C

. . . .
Gi s c(t) = (x
1
(t), x
2
(t), . . . , x
n
(t)), th c kh vi lp C
k
(k = 0, 1, 2, . . .) c ngha
l cc hm thnh phn
x
i
: I R
1
Hnh hc vi phn
kh vi lp C
k
(k = 0, 1, 2, . . .).
Nu c l kh vi th vector c

(t) := (x

1
(t), x

2
(t), . . . , x

n
(t)) R
n
, gi l vector tip
xc hay vector vn tc ca C ti c(t) (hay ca c ti t).
Ch .
1. Trong sut gio trnh ny, nu khng ni g thm, thut ng kh vi c hiu
l kh vi ti mi im v kh vi n lp cn thit. T y tr i chng ta ch
xt cc ng tham s kh vi. V th, khi khng cn nhn mnh chng ta s
b i t kh vi.
2. n gin, thay v dng k hiu y (C, c) ch ng tham s ta
c th ni C l ng tham s nu tham s ha bit. Tht ra tham s
ha ca ng tham s cho php ta xc nh c vt ca n nn khi ni
v ng tham s ch cn cho tham s ha ca n l . y l l do a s
cc ti liu u ng nht ng tham s vi tham s ha ca n. Chng ta
cng s lm nh vy trong sut gio trnh ny. Nhiu ti liu s dng thut
ng cung tham s thay v ng tham s.
3. Khi nim ng cong trong chng ny s c hiu l vt ca mt ng
tham s no . V sau khi nim ny cn c hiu theo mt ngha rng
hn (xem Nhn xt ??, Chng II).
4. Cc v d di y s cho thy mt tp con C R
n
c th c nhiu tham s
ha khc nhau. Vi hai tham s khc nhau s cho cc tnh cht khc nhau.
V d 1. Chng ta c th xem th ca hm s y = f(x) vi min xc nh
I R nh l vt ca ng tham s c : I R
2
; c(t) = (t, f(t)).
V d 2. ng tham s (vi tham s ha)
c(t) = p +tv R
n
,
l ng thng i qua im p vi vector vn tc v.
V d 3. ng trn tm O, bn knh r c mt tham s ha dng
c(t) = (r cos t, r sin t),
2
Hnh hc vi phn
c(t) = (t, f(t)
a
b
f(a)
f(b)
I
c(I)
Hnh 1.1: c(t) = (t, f(t)).
c
I
c(I)
Hnh 1.2: c(t) = (x(t), y(t)).
V d 4. ng parabol c mt tham s ha dng
c(t) = (t, t
2
),
V d 5. Cho ng tham s C vi tham s ha
c(t) = (a cos t, a sin t, bt); t R, a > 0, b = 0.
ng tham s C gi l ng xon c. ng nm trn mt tr x
2
+y
2
= a
2
vi
dc 2b. Tham s t chnh l gc gia trc x vi ng thng ni O vi hnh
chiu ca c(t) ln mt phng Oxy.
V d 6. nh x c : R R
2
, xc nh bi
c(t) = (t
3
, t
2
); t R,
l tham s ha ca mt ng tham s kh vi lp C

. Ch rng c

(0) = (0, 0),

tc l ti t = 0 vector vn tc bng 0.
V d 7. nh x c : R R
2
, xc nh bi
c(t) = (t
3
4t, t
2
4); t R,
l tham s ha ca mt ng tham s kh vi lp C

. Ch rng c(2) = c(2) =

(0, 0), tc l nh x c khng n nh.
3
Hnh hc vi phn
V d 8. nh x c : R R
2
, xc nh bi
c(t) = (t, |t|); t R,
l tham s ha ca mt ng tham s lin tc khng kh vi v hm y(t) = |t|
khng kh vi ti t.
V d 9. Hai nh x c, r : R R
2
, xc nh bi
c(t) = (cos t, sin t),
r(t) = (cos 2t, sin 2t);
l hai tham s ha khc nhau ca ng trn x
2
+ y
2
= 1. Chng xc nh hai
ng tham s vi cc vector tip xc ti tng im l khc nhau v c di
khc nhau.
V d 10. Hai nh x c, r : R R
2
, xc nh bi
c(t) = (t, t),
r(t) = (t
3
, t
3
);
l hai tham s ha ca cng mt ng thng x = y. Chng xc nh hai ng
tham s vi cc vector tip xc ti tng im l khc nhau. Hai ng cong ny
m t hai chuyn ng cng qu o nhng cch chuyn ng hon ton khc
nhau. ng cong th nht m t chuyn ng u trn ng thng. ng cong
tham s th hai m t chuyn ng chm dn (vi t < 0), vn tc tc thi bng
khng ti t = 0, v sau (vi t > 0) chuyn ng nhanh dn .
1.1.2 ng tham s chnh quy. di cung
nh ngha 2. Cho ng tham s c : I R
n
. Nu c

(t) = 0 th t (hay c(t)) gi

l im chnh quy cn nhng im m c

(t) = 0 gi l im k d. Vi mi t I
m c

(t) = 0, chng ta gi ng thng i qua c(t) vi vector ch phng c

(t) l
tip tuyn ca c ti t.
ng tham s c : I R
n
gi l ng tham s chnh quy nu mi im u l
im chnh qui, tc l c

(t) = 0 vi mi t I.
4
Hnh hc vi phn
nh ngha 3. di cung ca mt ng tham s chnh quy c : I R
n
, t
im t
0
n t, vi t
0
, t I, c nh ngha l s
s(t) =
_
t
t
0
|c

(t)|dt.
Do c

(t) = 0 nn di cung l mt hm kh vi ca t v
ds
dt
= |c

(t)|.
nh ngha 4. ng tham s chnh qui c : I R
n
, (n = 2, 3) vi |c(t)| = 1, t
gi l ng tham s vi tham s l di cung, hay vi vector vn tc n v
hay ng tham s vi tham s ha t nhin. Tham s di cung thng c
k hiu l s.
Nu ta c |c

(t)| = 1, th
_
t
t
0
dt = t t
0
.
Do di cung ca c l s o t mt tham s no . Trong trng hp t
0
= 0,
th s(t) = t. iu ny gii thch thut ng tham s di cung.
nh ngha 5. Hai ng tham s c : I R
n
, r : J R
n
gi l tng ng
nu tn ti vi phi : I J sao cho c = r .
Nhn xt.
1. D nhn thy nu ng tham s c l chnh qui v r l ng tham s tng
ng vi n th r cng chnh qui. Nu

< 0, th c

v r

ngc chiu nhau.

Trong trng hp ny ta ni c v r l tng ng ngc hng.
2. Nu

> 0, th c

v r

cng chiu. Trong trng hp ny ta ni c v r l

tng ng cng hng.
3. Cho ng tham s chnh qui c : [a, b] R
n
. Khi ta c th nh ngha
di ca ng tham s c l s
L(c) =
_
b
a
|c

(t)|dt.
5
Hnh hc vi phn
Khi nu hai ng tham s chnh qui c : [a, b] R
n
v r : [c, d] R
n
l tng ng th L(c) = L(r). Tht vy,
L(c) =
_
b
a
|c

(t)|dt =
_
b
a
|(r )

(t)|dt
_
b
a
|(r

((t))|.|

(t)|dt =
_
d
c
|(r

()|d
V d 11. Cho c : I R
n
l ng tham s chnh qui vi tham s l di cung
vi I = (a, b). Ta xc nh ng tham s r : (b, a) R
n
, r(s) = c(s). Khi
d thy vt ca c v r l trng nhau, |r

(s)| = |c

(s)|, nhng r

(s) = c

(s).
Hai ng cong tham s ny l ngc hng nhau.
Chng ta c nh l sau:
nh l 1.1.1. Mi ng tham s chnh quy u tn ti ng tham s vi tham
s l di cung tng ng (cng hng) vi n.
Chng minh. Gi s c : I R
n
l ng tham s vi tham s khng nht
thit l di cung. Xt hm
s = s(t) =
_
t
t
0
|c

(t)|dt, t, t
0
I.
Do
ds
dt
= |c

(t)| > 0, hm s = s(t) c hm ngc kh vi t = t(s) s(I) = J. n

gin v mt k hiu ta dng t ch hm ngc ca s tc l t = s

1. t = ct :
J R
n
, th d thy (J) = c(I) v |

(s)| = |c

(t).
dt
ds
| = |c

(t).
_
ds
dt
_
1
| = 1.
Nh vy l ng tham s vi tham s l di cung tng ng vi c.
V d 12. Cho ng tham s
c(t) = (a cos t, a sin t, bt); t R, a > 0, b = 0.
Hy tnh di ca ng xc nh trn on [0, 1] ( di ca ng t im 0
n 1) v xc nh tham s ha vi tham s di cung tng ng vi c.
6
Hnh hc vi phn
Ta c
L(c|
[0,1]
) =
_
1
0
|c

(t)|dt =
_
1
0
_
a
2
+ b
2
dt =
_
a
2
+b
2
.
t
s(t) =
_
t
0
|c

(t)|dt =
_
a
2
+b
2
t.
Suy ra
t(s) =
s

a
2
+ b
2
.
Nh vy ta c tham s ha vi tham s l di cung
r(s) =
_
a cos
s

a
2
+ b
2
, a sin
s

a
2
+ b
2
, b
s

a
2
+ b
2
_
.
1.2 Cc tnh cht a phng ca ng tham s trong R
3
Trong mc ny chng ta ch xt cc ng tham s trong R
3
.
1.2.1 cong.
nh ngha 6. Cho ng tham s vi tham s l di cung c : I R
3
. S
khng m |c

(s)| gi l cong ca c ti s v c k hiu l k(s). Khi ta c

hm khng m k : I R, gi l hm cong ca ng tham s c.
ngha hnh hc ca cong. Gi l gc gia c

(s) v c

(s+s) (tnh bng

radian) th
k(s) = lim
s0

.
Tht vy, ta c
|2 sin

2
| = |c

(s +s) c

(s)| = |s(c

(s) + )|,
7
Hnh hc vi phn
c(s +)
c

(s)

(s +)
c

(s)
Hnh 1.3: cong o s tch khi tip tuyn ca ng tham s.
trong 0 khi s 0. T y,
lim
0

= lim
s0

2
sin

2
.
2 sin

2
s

= lim
s0

2
sin

2

. lim
s0
|c

(s) + | = |c

(s)| = k(s).
Do c th ni cong k(s) o s thay i ca gc gia cc tip tuyn ti s v
tip tuyn ti s+s. N cho thy tch khi tip tuyn ti s ca ng cong.
Nhn xt.
1. Nu ng tham s l ng thng c(s) = vs + p th hm cong bng
khng. Ngc li, nu ng tham s c k(s) = 0, s I th d dng chng
minh c rng ng c tham s ha dng c(s) = vs +p, ngha l ng l
ng thng (hoc mt phn ca ng thng).
2. Nu o ngc hng ca ng th d thy vector tip xc i hng cn
vector c

(s) khng thay i. T y suy ra vector c

(s) v hm cong l
cc bt bin (khng thay i) khng ph thuc vo hng ca ng.
8
Hnh hc vi phn
1.2.2 Trng mc tiu Frnet.
nh ngha 7. Cho ng tham s c : I R
3
. Nu ti t I h gm hai vector
{c

(t), c

(t)} c lp tuyn tnh th t (hay c(t)) c gi l im song chnh qui.

ng tham s m mi im u l im song chnh qui c gi l ng tham
s song chnh qui.
Nhn xt. D thy rng mt ng tham s r tng ng vi mt ng tham
s song chnh qui c thi r cng l song chnh qui.
Cho ng tham s song chnh qui vi tham s l di cung c : I R
3
. Do
|c

(s)| = 1, nn suy ra c

(s).c

(s) = 0. Ni cch khc c

(s) c

(s). Chng ta t
t(s) := c

(s),
n(s) :=
1
k(s)
c

(s)
v
b(s) := t(s) n(s).
Chng ta gi t(s) l vector tip xc n v ti s; vector n(s) l vector php chnh
ti s cn vector b(s) l vector trng php ti s.
Nh vy, chng ta c cc hm vector t, n, b : I R
3
. Ti mi s I (chnh xc l
ti mi c(s) c(I)) chng ta c mt mc tiu trc chun {c(s); t(s), n(s), b(s)}.
Chng ta gi {t, n, b} l trng mc tiu Frnet dc ng cong c. Chng ta cn
c cc khi nim sau:
1. ng thng i qua c(s) vi vector ch phng n(s) gi l php tuyn chnh.
2. ng thng i qua c(s) vi vector ch phng b(s) gi l trng php tuyn.
3. Mt phng i qua c(s) vi cp vector ch phng t(s), n(s) gi l mt phng
mt tip. Nh vy mt phng mt tip ti c(s) nhn vector trng php b(s)
lm vector php.
9
Hnh hc vi phn
c(s)
t
(
s
) T
i

p
t
u
y

n
n(s)
Php tuyn chnh
b
(
s
)
T
r

n
g
p
h

p
t
u
y

n
MT TIP
PHP
T
R

C
Hnh 1.4: Mc tiu Frnet.
4. Mt phng i qua c(s) vi cp vector ch phng t(s), b(s) gi l mt phng
trc c. Nh vy mt phng trc c ti c(s) nhn vector php chnh n(s)
lm vector php.
5. Mt phng i qua c(s) vi cp vector ch phng n(s), b(s) gi l mt phng
php. Nh vy mt phng php ti c(s) nhn vector tip xc t(s) lm vector
php.
6. Ti nhng im m cong khc khng, ta gi R(s) :=
1
k(s)
l bn knh cong
ca ng ti s.
1.2.3 xon. Cng thc Frnet
Cho c : I R
3
l ng cong song chnh qui vi trng mc tiu Frnet {t, n, b}.
Do |b(s)| = 1, ta suy ra b(s) b

(s). Mt khc
b

(s) = (t(s) n(s))

= t

(s) n(s) + t(s) n

(s) = t(s) n

(s).
T y ta suy ra b

(s) t(s) v do b

(s)cng phng vi n(s). Nh vy c

hm s : I R sao cho vi mi s I
b

(s) = (s).n(s).
10
Hnh hc vi phn
Ta gi (s) l xon ca ng ti s (hay ti c(s)) v gi l hm xon ca
c.
cong v xon l cc bt bin hnh hc gip chng ta bit c nhiu v
dng iu a phng ca ng trong cc ln cn. Chng ta th tnh o hm
ca n(s).
n

= b

t + b t

= .(n t) + k.(b n) = b kt.

Chng ta s gi cc cng thc
_

_
t

(s) = kn
n

(s) = kt + b
b

(s) = n
(1.1)
l cng thc Frnet.
Ni mt cch hnh tng, mt ng cong trong trong khng gian R
3
l vt th
nhn c bng cch ly mt on thng (hay c ng thng) ri un cong (ta
c cong) v xon n (ta c xon).
ngha hnh hc ca xon. Nu gi l gc gia b(s) v b(s +s) (tnh
bng radian) th y cng l gc gia mt phng mt tip ti s v mt phng mt
tip ti s +s. Khi
|(s)| = lim
s0

.
Php chng minh hon ton tng t nh chng minh cho trng hp cong.
Do c th ni xon (s) o s thay i ca gc gia cc trng php tuyn
(hay mt phng mt tip) ti s v trng php tuyn (hay mt phng mt tip)
ti s +s. N cho thy tch khi mt phng mt tip ti s ca ng cong.
B 1.2.1. Cho ng tham s chnh qui vi tham s di cung c : I R
3
,
vi k(s) > 0, s I. Khi hm xon = 0 khi v ch khi c l mt ng
cong phng, ngha l vt ca n nm trn mt mt phng.
Chng minh. Gi s = 0. Theo cng thc Frnet b

= 0. Ta suy ra b = a
(const.) vi |a| = 1. Do b.t = 0, tc l a.c

= 0, ta suy ra a.c = (const.). Chn

11
Hnh hc vi phn
s
0
I c nh, ta c
a(c(s) c(s
0
)) = 0, s I.
Do , vt ca c nm trn mt phng i qua p = c(s
0
) vi php vector l a.
Ngc li, gi s vt ca c nm trn mt phng i qua im p vi php vector a
no . Ta c
a(c(s) p) = 0, s I. (1.2)
o hm 1.2 ta nhn c
c

(s).a = c

(s).a = 0, s I. (1.3)
T y ta suy ra a(s) cng phng vi b(s) vi mi s I. Do |b| = 1, nn ta suy
ra b = const.. Do b

= 0 v = 0.
B 1.2.2. Cho c : I R
3
l ng tham s chnh qui phng ( = 0) vi
tham s di cung. Khi nu k = const. > 0 th vt ca c l mt ng trn
(hoc l mt phn ca ng trn).
Chng minh. Xt hm vector : I R
3
, xc nh bi:
(s) = c(s) +
1
k
n(s).
Ta c

= c

+
1
k
n

= t +
1
k
(kt + b)
= 0.
Do = cons., hay c(s) +
1
k
n(s) = p (const.), s I.
Nu gi l mt phng cha c(I), th nhn b=const. lm php vector. Do
c(s) p =
1
k
n(s), ta suy ra p v |c(s) p| =
1
k
, s I, tc l c(s) thuc
ng trn tm p bn knh
_
1
k
trong mt phng .
12
Hnh hc vi phn
Mnh 1.2.3 ( p dng ca cng thc Frnet.). Cho c : I R
3
l ng
tham s chnh qui vi tham s di cung. Nu C nm trn mt cu tm O bn
knh r > 0 th
k
1
r
.
Tht vy, do c(s) nm trn mt cu vi mi s I nn
c.c = r
2
.
o hm hai v, ta c 2c.c

= 0 hay c.t = 0 o hm hai v mt ln na, ta c

c

.t + c.t

= 0
t.t +k.c.n = 0
Suy ra k|c.n| = 1. Theo bt ng thc Cauchy-Schwartz, ta c |c.n| |c|.|n| = r.
Do , k =
1
|c.n|

1
r
.
1.2.4 Cng thc tnh cong v xon
Cho c : I R
3
l ng tham s song chnh qui vi tham s bt k t v
c : J R
3
ng tham s vi tham s di cung tng ng vi c. Ta c
c(t) = c(s(t)), t I.
cc khi nim trng mc tiu Frnet, cong xon mang ngha trc
quan v mt hnh hc, chng ta s nh ngha cong k(t), xon (t), trng
mc tiu Frnet {t(t), n(t), b(t)} ca c ti t chnh l cc cong k(s(t)), xon
(s(t)), trng mc tiu Frnet {t(s(t)), n(s(t)), b(s(t))}ca c ti s(t). Nh vy,
chng ta c cc nh ngha:
k(t) := k(s(t)),
(t) := (s(t)),
t(t) := t(s(t)),
n(t) := n(s(t)),
b(t)} := b(s(t)).
13
Hnh hc vi phn
B 1.2.4. Vi cc k hiu nh trn, chng ta c
t

= k|c

|n
n

= k|c

|t + |c

|b
b

= |c

|n
.
Chng minh. Ta c
t

= t

= (kn)s

= k|c

|n.
Chng minh cho cc trng hp cn li hon ton tng t. 2
B 1.2.5. Ta c cc cng thc sau i vi ng tham s bt k
t =
c

|c

|
; n = b t; b =
c

|c

|
;
k =
|c

|
|c

|
3
; =
(c

).c

|c

|
2
=
det(c

, c

, c

)
|c

|
2
.
Chng minh. Do c = c(s) nn c

= c

(s)s

= t(s)s

= ts

. Ch rng s

= |c

|, ta
c
t =
c

|c

|
.
Ta tnh c

.
c

= (s

t)

= s

t + s

= s

t + s

(ks

n)
= s

t + k(s

)
2
n
.
T y ta tnh c
c

= (s

t) (s

t + k(s

)
2
n) = k(s

)
3
b.
Do k 0; s

> 0, nn |c

| = k(s

)
3
. T y suy ra
b =
c

|c

|
,
14
Hnh hc vi phn
v
k =
|c

|
|c

|
3
.
Do b = t n nn n = b t.
tnh cng thc xon, ta ch cn tnh thnh phn ca c

c cha b. Ta c
c

= (s

t + k(s

)
2
n)

= k(s

)
2
n

+{thnh phn khng cha b}

= k(s

)
2
(ks

t +s

b) +{thnh phn khng cha b}

= k(s

)
3
b +{thnh phn khng cha b}
Do
(c

).c

= (k(s

)
3
b)(k(s

)
3
b
= k
2
(s

)
6
= |c

|
2
.
Ta c iu cn phi chng minh. 2
1.2.5 nh l c bn cho ng tham s trong R
3
nh l 1.2.6. Vi cc hm kh vi k(s) > 0 v (s), s I, cho trc, tn ti mt
ng tham s song chnh qui c : I R
3
sao cho s l di cung, k l hm
cong v l hm xon ca c. Hn na hai ng tham s song chnh qui nh
th sai khc vi nhau mt php di thun.
Chng minh. Chng minh s tn ti lin quan n nh l tn ti v duy nht
nghim ca phng trnh vi phn thng. Chng ta chp nhn s tn ti v ch
trnh by chng minh tnh duy nht sai khc php di thun.
Ch rng di cung, cong v xon l cc bt bin i vi php di thun.
V d, gi s : R
3
R
3
l mt php di thun, khi ta c
_
b
a

d( c)
dt

dt =
_
b
a

_
dc
dt
_

dt =
_
b
a

dc
dt

dt.
Nh vy, di cung bt bin i vi php di thun. Cc khi nim cong v
xon c tnh thng qua tch v hng, tch vector ca cc o hm. . . u
khng thay i qua php di thun nn cng l cc bt bin (xem bi tp ??).
15
Hnh hc vi phn
Gi s , : I R
3
l hai ng tham s chnh qui vi tham s di cung
nhn k v lm hm cong v xon. Ly s
0
I, xt hai mc tiu trc chun
{(s
0
); t, n, b} v {(s
0
); t

, n

, b

}, vi {t, n, b} l mc tiu Frnet ti (s

0
) v
{t

, n

, b

}, l mc tiu Frnet ti (s
0
).
Gi A : R
3
R
3
l php di thun bin mc tiu trc chun {(s
0
); t

, n

, b

}
thnh {(s
0
); t, n, b} v t := A , t := A t

, n := A n

, b := A b

.
R rng ta c
(s
0
) = (s
0
); t(s
0
) = t(s
0
); n(s
0
) = n(s
0
); b(s
0
) = b(s
0
). (1.4)
Ta c cng thc Frnet
t

= kn t

= kn
n

= kt + b n

= kt + b
b

= n b

= n
Xt nh x F := (t t)
2
+ (n n)
2
+ (b b)
2
. Ta c
dF
ds
= 2[(t t)(t

) + (n n)(n

) + (b b)(b

)]
= 2[k(t t)(n n) k(n n)(t t) + (n n)(b b) (b b)(n n)]
= 0.
Suy ra F l hm hng. T 1.4 ta suy ra F = 0. iu ny c ngha l vi mi s I
t(s) = t(s); n(s) = n(s); b(s) = b(s).
Li do

= t = t =

, nn
d
ds
( ) = 0.
Tc l = a l hm hng. V (s
0
) = (s
0
), ta suy ra a = 0, tc l
= = A .
2
16
Hnh hc vi phn
1.3 ng tham s trong R
2
(ng tham s phng)
Nu chn h ta thch hp th mi ng tham s phng u c th xem nh l
ng tham s trong R
2
. Chnh v th trong mc ny chng ta ch xt cc ng
tham s dng c : I R
2
. Gi s c : I R
2
l ng tham s chnh qui vi
tham s di cung trong R
2
vi nh hng chnh tc. Ta t
t(s) = c

(s),
v chn n(s) sao cho {t(s), n(s)} l mt h trc chun vi nh thc dng. Ta
gi {t, n} l trng mc tiu Frnet ca c. Khi ta c
n(s) = k(s)c

(s), s I.
Ta gi k(s) l cong i s ca c ti s ( hay ca C = c(I) ti c(s)).
Nhn xt.
1. Cho ng tham s c : I R
2
vi tham s bt k, ta lun c ng tham
s vi tham s di cung c : J R
2
tng ng vi c. Chng ta cng
s nh ngha trng mc tiu Frnet, cong i s ca c nh lm i
vi ng tham s trong R
3
.
2. cong i s ca ng tham s trong R
2
c th m. iu ph thuc
vo h vector {c

(s), c

(s)} l thun hay nghch (so vi hng chnh tc trong

R
2
). ng tham s phng c th xt nh l mt ng tham s trong R
3
,
khi cong v cong i s ca n bng nhau v gi tr tuyt i.
3. Chng ta c th xy dng cng thc xc nh trng mc tiu Frnet v
cong i s ca ng tham s phng vi tham s bt k nh sau. Gi s
c : I R
2
l ng tham s phng vi tham s bt k v c : J R
2
l
ng tham s vi tham s di cung tng ng c . Ta c
c = c(s);
c

= s

= s

t;
c

= (s

)
2
t

+ s

t = k(s

)
2
n + s

t.
17
Hnh hc vi phn
T y suy ra,
t =
c

|c

|
; k =
c

n
|c

|
2
.
Gi s c(t) = (x(t), y(t)). Khi
c

= (x

, y

); c

= (x

, y

);
t =
1
_
(x

)
2
+ (y

)
2
(x

, y

); n =
1
_
(x

)
2
+ (y

)
2
(y

, x

).
Do
k =
x

[(x

)
2
+ (y

)
2
]
3
2
.
4. Nu ng tham s l ng trn c(s) = (r cos(s), r sin(s)), r > 0, th hm
cong l hm hng. Ngc li, nu ng tham s phng c k(s) = a, s I
v vi a 0 l hng s th d dng chng minh c rng ng l ng
trn (hoc mt phn ca ng trn).
V d 13. Xc nh trng mc tiu Frnet v cong i s ca ng tham s
c(t) = (t, sin t).
Ta c
c

(t) = (1, cos t)

c

(t) = (0, sin t)

.
Nn
t(t) =
1

1 + cos
2
t
(1, cos t);
n(t) =
1

1 + cos
2
t
(cos t, 1).
Do
k(t) =
c

(t).n(t)
|c

(t)|
2
=
sin(t)
(1 + cos
2
t)
3
2
.
Chng ta nhn thy
_

_
k(t) > 0 t ( + 2k, 2k)
k(t) = 0 t = k
k(t) < 0 t (2k, + 2k)
.
18
Hnh hc vi phn
Hnh v
1.3.1 nh l c bn cho ng tham s phng
nh l 1.3.1. Vi hm kh vi k : I R
2
c ng tham s c : I R
2
vi
tham s di cung nhn k lm hm cong i s. Hai ng tham s nh th
sai khc nhau mt php di thun.
Php chng minh hon ton tng t nh trng hp ng tham s trong
khng gian R
3
. Nhng ng tham s nh vy c th tm c d hn nhiu so
vi trng hp ng tham s trong R
3
.
Tht vy, gi s c(s) = (x(s), y(s)) l ng tham s cn tm. Do (x

(s))
2
+
(y

(s))
2
= 1 nn
x

(s) = cos (s); y

(s) = sin (s).

Ta c,
t

(s) =

(s)(sin(s), cos (s));

n(s) = (sin (s), cos (s)).
Do t

(s) = k(s)n(s), ta suy ra

(s) = k(s).
Vy,
(s) =
_
k(s)ds;
x(s) =
_
cos (s)ds;
y(s) =
_
sin (s)ds.
V d 14. Cho k(s) = a = cons.. Ta c,
(s) =
_
ads = as + b.
19
Hnh hc vi phn
Do ,
x(s) =
_
cos(as + b) =
1
a
sin(as + b);
y(s) =
_
sin(as + b) =
1
a
cos(as + b).
Nh vy, vt ca ng tham s l ng trn tm O, bn knh
1
|a|
.
1.3.2 ng trn mt tip
Cho ng tham s c : I R
2
vi tham s di cung. ng trn mt tip
ti s
0
I, vi k(s
0
) = 0, ca c l ng trn tm c(s
0
) +
1
k(s
0
)
n(s
0
), bn knh
1
|k(s
0
)|
. Tm ca trn mt tip ti s
0
ca c cn gi l tm cong hay khc tm ti
s
0
ca c.
Nhn xt.
1. Khi thay i hng ca ng tham s th c

i hng, c

khng i hng,
n i hng v k i du. T y suy ra tm ca ng trn mt tip v do
ng trn mt tip khng ph thuc vo hng ca ng tham s.
2. Gi s c : I R
2
l ng tham s vi tham s bt k. Gi (X(t), Y (t)) l
ta ca tm ng trn mt tip ti t. Ta c
(X, Y ) = (x, y) +
[(x

)
2
+ (y

)
2
]
x

(y

, x

).
Do ,
X = x
[(x

)
2
+ (y

)
2
]
x

,
Y = y +
[(x

)
2
+ (y

)
2
]
x

.
20
Hnh hc vi phn
1.3.3 ng tc b v ng thn khai
nh ngha 8. Cho hai ng tham s chnh qui , : I R
2
. Ta ni l
ng tc b ca v l ng thn khai ca nu vi mi t I, tip tuyn ca
ti t l php tuyn ca ti t (ng thng i qua (t) vi vector ch phng
l n).
Tm ng tc b. Gi s l tham s ha vi tham s di cung. Gi k l
hm cong v {t, n} l trng mc tiu Frnet ca . Khi c mt tham s
ha dng
(s) = (s) + a(s)n(s).
Ta tnh

(s) = t(s) + a(s)n

(s) + a

(s)n(s)
= [1 k(s)a(s)]t(s) + a

(s)n(s).
Do 0 =

(s) cng phng vi n(s), vi mi s I nn ta phi c

_
a

(s) = 0 s I
1 k(s)a(s) = 0
.
Nh vy nu k(s) = 0, k

(s) = 0); s I th
(s) = (s) +
1
k(s)
n(s). (1.5)
T 1.5 ta suy ra rng, vt ca l qu o cc tm ng trn mt tip ca .
Nhn xt. Xt di ng tc b trn on [a, b] I.
_
b
a
|

(s)|ds =
_
b
a
|a

(s)|ds =
_
b
a

_
1
k(s)
_

ds =

1
k(b)

1
k(a)

.
Nh vy, di ca ng tc b trn on [a, b] chnh l gi tr tuyt i ca
hiu hai bn knh cong ti a v b ca ng thn khai.
V d 15. Xt ellipse vi tham s ha
(t) = (a cos t, b sin t).
21
Hnh hc vi phn
Ta c qu tch tm ca ng trn mt tip l ng tham s
X(t) =
a
2
b
2
a
cos
3
t,
Y (t) =
a
2
b
2
a
sin
3
t.
hnh v
Tm ng thn khai. Gi s : I R
2
l ng tham s chnh qui vi
tham s di cung v vi trng mc tiu Frnet {t, n}. Khi ng thn khai
ca c mt tham s ha dng
(s) = (s) + b(s)

(s).
Tnh o hm ca

(s) =

(s) + b

(s)t(s) + b(s)t

(s)
= [1 + b

(s)]t +b(s)k(s)n(s).
Theo nh ngha ca ng thn khai ta c

(s) cng phng vi n(s) vi mi

s I. Do ta c cc iu kin
_
1 + b

(s) = 0. s I
b(s)

(s) = 0
.
Do nu

(s) = 0, s I, th c v s ng thn khai (chn C [a, b]) c

dng
(s) = (s) + (C s)

(s).
22
Hnh hc vi phn
1.4 Mt s tnh cht ton cc ca cc ng cong phng
Trong mc ny chng ta s c gii thiu mt s tnh cht ton cc ca cc
ng tham s. Chng ta hiu tnh cht ton cc l cc tnh cht khng ph
thuc vo dng iu a phng ca ng tham s ti tng im m ph thuc
vo ton b ng tham s. Ngay c i vi cc ng tham s phng, cc kt
qu ton cc thng rt th v, bt ng v su sc. Chng ti chn ba ch
gii thiu trong mc ny. Cc kt qu ton cc khc s c gii thiu trong
mt chng ring hoc trong cc bi c thm hoc trong cc gio trnh tip theo.
Chng ti s gii thiu 2 bi ton:
1. Bi ton ng chu v bt ng thc ng chu (Isoperimetric problem and
isoperimetric inequality);
2. nh l 4 nh (The Four Vertex Theorem);
Chng ta hiu mt hm kh vi trn on ng [a, b] l hn ch ca mt hm kh
vi trn mt khong m cha [a, b].
Mt ng tham s phng ng l ng tham s chnh qui c; [a, b] R
2
sao
cho
c(a) = c(b), c

(a) = c

(b), c

(a) = c

(b), . . . .
ng tham s chnh qui phng c : [a, b] R
2
gi l n nu c l n nh, ngha
l ng khng t ct.
nh l ng cong Jordan cho thy rng: mi ng cong n ng (ng cong
Jordan ng) trn mt phng R
2
chia mt phng thnh hai min, min trong v
min ngoi. iu ny s khng ng cho cc ng cong n ng trn cc mt
khc, v d mt xuyn. Khi chng ta ni din tch bao bi ng cong n ng
l ta mun ni n din tch ca min trong.
Chng ta cng s lun gi s rng tham s ha ca ng tham s c chn sao
cho nu di chuyn dc ng cong theo chiu tng ca tham s th phn trong
lun nm v pha bn tri. Cc ng tham s nh th c gi l nh hng
dng.
23
Hnh hc vi phn
1.4.1 Bi ton ng chu v bt ng thc ng chu
Bi ton ng chu. Trong tt c cc ng cong ng trn mt phng vi
di l cho trc, ng no bao mt din tch ln nht.
Nghim ca bi ton, ng trn c bit t lu bi nhng ngi Hy Lp.
Nhng mt chng minh tha ng mi lu sau mi xut hin. L do chnh l cc
chng minh trc u gi thit rng nghim ca bi ton l tn ti.
Nm 1870, K. Weierstrass ch ra nhiu bi ton tng t m nghim l khng tn
ti v a ra mt chng minh y cho bi ton ng chu. Chng minh ca
Weierstrass c phn kh v n l mt h qu ca l thuyt cc php tnh bin
phn, bi ton cc tiu (cc i) mt tch phn no .
V sau nhiu chng minh c a ra. C l chng minh n gin nht l ca
E. Schmidt vo nm 1936.
V lch s cc chng minh ca bi ton ng chu cng nh cc bi ton m rng
ca bi ton trn nh: bi ton ng chu cho khng gian nhiu chiu; bi ton
bong bng i (double bubble); bi ton ng chu trong hoc ngoi mt min li,
bi ton ng chu trong cc khng gian vi mt (density) . . . s c gii thiu
phn c thm hoc trong cc gio trnh tip theo.
Bt ng thc ng chu. Trong tiu mc ny, chng ta s lm quen vi mt
bt ng thc, bt ng thc ng chu, ni ln rng buc gia di ca ng
cong n ng v din tch m n bao c. T bt ng thc ny chng ta cng
suy ra c nghim ca bi ton ng chu (trong mt phng). Hin nay, bt ng
thc ng chu trn cc mt cc tiu, bt ng thc ng chu ngoi mt min li,
bt ng thc ng chu trn cc khng gian khc nhau . . . ang cn l cc vn
thi s thu ht s quan tm ca nhiu nh ton hc ln. Chng ta s tm hiu c
th hn v lnh vc ny phn c thm hoc cc gio trnh tip theo.
Gi s : [a, b] R
2
; (t) = (x(t), y(t)) l ng tham s n ng vi nh
hng dng. Chng ta c cng thc tnh din tch A ca phn trong ca nh
sau
24
Hnh hc vi phn
B 1.4.1.
A =
_
b
a
y(t)x

(t)dt
=
_
b
a
x(t)y

(t)dt
=
1
2
_
b
a
(xy

y))dt
(1.6)
Chng minh. C th tm thy chng minh ca cc cng thc ny trong cc gio
trnh gii tch c in. Sau day l phc tho mt chng minh cho B 1.4.1.
ng thc th hai suy ra t ng thc th nht v
_
b
a
xy

dt =
_
b
a
(xy)

dt
_
b
a
x

ydt
= xy(a) xy(b)
_
b
a
x

ydt =
_
b
a
x

ydt.
Cn ng thc th ba c suy ra t hai ng thc u. Trc ht chng s chng
minh B 1.4.1 cho trng hp n gin nh hnh v di y.
Theo hnh v, ta c
A =
_
x
1
x
0
f
1
dx
_
x
1
x
0
f
2
dx.
25
Hnh hc vi phn
Vi gi thit ng cong nh hng dng, sau khi i tham s, ta c
A =
_
t
1
a
yx

dt
_
t
3
t
2
yx

dt =
_
b
a
yx

dt
v x

(t) = 0 dc theo nhng on song song vi trc y.

Trong trng hp tng qut, chng ta s chia min trong ca thnh mt s hu
hn min bng cc ng thng song song vi E. Theo chng minh cho trng
hp c bit trn ta suy ra chng minh cho trng hp tng qut (xem hnh v ).
Ch rng chng ta chp nhn kt qu sau:
Tn ti ng thng E trong mt phng sao cho khong cch (t) t (t) n E
l mt hm s kh vi vi s cc im ti hn (

(t) = 0) l hu hn.
nh l 1.4.2 (Bt ng thc ng chu). Cho C l ng cong phng n, ng
vi di l v din tch min trong l A. Khi ta c
l
2
4A 0.
Du bng xy ra khi v ch khi C l ng trn.
Chng minh. Ly E v E

l hai ng thng song song khng ct C. Di chuyn

chng theo hng sao chng tip xc vi C. Chng ta c hai tip tuyn song song
L v L

.
Xt ng trn S
1
tip xc vi L v L

nhng khng ct C. Chn h ta nh

hnh v. Tham s ha C vi tham s di cung s
(s) = (x(s), y(s))
26
Hnh hc vi phn
sao cho nh hng ca C l dng v cc im tip xc ca C vi L v L

l
s = 0, s = s
1
.
Chng ta c th gi s S
1
c tham s ha l
(s) = (x(s), y(s)) = (x(s), y(s)); s [0, l].
Gi 2r l khong cch gia L v L

v A l din tch bao bi S

1
. Chng ta c
A =
_
l
0
xy

ds. A = r
2
=
_
l
0
yx

ds.
Nh vy,
A + r
2
=
_
l
0
(xy

yx

)ds
_
l
0
_
(xy

yx

)
2
ds

_
l
0
_
(x
2
+ y
2
)((x

)
2
+ (y

)
2
)ds =
_
l
0
_
(x
2
+ y
2
)
=
_
l
0
rds = lr.
(1.7)
27
Hnh hc vi phn
Do

r
2

1
2
(A + r
2
)
1
2
lr, (1.8)
nn
4r
2
A l
2
r
2
, (1.9)
hay
l
2
aA 0. (1.10)
Chng ta s chng minh C l ng trn nu ng thc xy ra 1.10. Trong
trng hp ny, du bng s xy ra 1.7 v 1.8 .
Do du bng xy ra 1.8 nn A = r
2
. Nh vy l = 2r v do r s khng ph
thuc vo phng ca L. Hn na, du bng xy ra 1.7 cho thy rng
(xy

yx

)
2
= (x
2
+ y
2
)((x

)
2
+ (y

)
2
)
hay
(xx

+ yy

)
2
= 0.
Tc l
x
y

=
y
x

=
_
x
2
+ y
2
((x

)
2
+ (y

)
2
)
2
= r.
T y suy ra x = ry

. Do r khng ph thuc vo cch chn phng ca L,

chng ta c th hon i v tr ca x v y v nhn c y = tx

.
Tm li,
x
2
+ y
2
= r
2
((x

)
2
+ (y

)
2
) = r
2
.
nh l hon ton c chng minh. 2
Nhn xt 1. 1. Chng minh c th p dng cho cc ng cong lp C
1
vi gi
thit ng
(a) = (b),

(a) =

(b).
2. Bt ng thc ng chu cn ng cho lp cc ng cong rng hn, cc ng
cong C
1
tng khc. l cc ng cong n ng lin tc to bi hu hn
cc cung lp C
1
. Cc ng cong ny c nhiu gc cnh ti khng tn ti
tip tuyn (trng vector tip xc khng lin tc tai cc im ny).
28
Hnh hc vi phn
1.4.2 nh l bn nh
Cho c : [0, l] R
2
, c(s) = (x(s), y(s)) l ng tham s ng vi tham s l
di cung s. Chng ta gi ch tip xc (tangent indicatrix) ca c l ng tham
s
t : [0, l] R
2
, t(s) = (x

(s), y

(s)).
y l mt ng tham s kh vi v vt ca n nm trn ng trn bn knh 1.
Theo cng thc Frnet
t

(s) = (x

(s), y

(s)) = c

(s) = k(s)n(s).
t (s), 0 < (s) < 2 l gc gia t(s) v trc x, tc l
x

(s) = cos (s), y

(s) = sin(s).
Ta c
(s) = arctan
y

(s)
x

(s)
.
Do , (s) c xc nh a phng (trong mt ln cn nh ca s) nh l
mt hm kh vi (bin s) v
dt
ds
=
d
ds
(cos , sin )
=

(sin , cos ) =

n.
29
Hnh hc vi phn
Suy ra

(s) = k(s). Da vo nhn xt ny chng ta c th xc nh hm :

[0, l] R mt cch ton cc nh sau:
(s) =
_
s
0
k(s)ds. (1.11)
Nhn xt 2. T 1.11, chng ta c

= k = x

=
_
arctan
y

.
Do , v arctan
y

sai khc nhau mt hng s.

Ni mt cch trc gic, (s) o quay ton phn ca vector tip xc. l
gc ton phn m t bi im t(s) trn ch tip xc, khi chng ta i t 0 n
s. V c l ng nn gc ny, nu i t 0 n l s l mt bi I ca 2.
_
l
0
k(s)ds = (l) (0) = 2l.
S nguyn I c gi l ch s quay (rotation index) ca ng cong c. Cc hnh
di y cho ta mt s v d c th v ch s quay ca mt s ng cong.
Nhn xt 3.
Ch s quay s thay i du nu hng ca ng cong thay i.
Nu chng ta chn hng ca ng cong l dng th ch s quay s khng m.
Mt trong nhng kt qu quan trng v ch s quay
nh l 1.4.3 (The theorem of turning tangent). Ch s quay ca mt ng
cong n ng lun l 1. Du ca ch s quay ph thuc vo hng c chn
ca ng cong.
Chng ta khng chng minh nh l ny y. Tham kho chng minh ca nh
l ny [?].
30
Hnh hc vi phn
31
Hnh hc vi phn
Mt ng tham s chnh qui phng (khng nht thit n) c : [a, b] R
2
gi
l li nu vi mi t [a, b] ton b vt ca ng tham s s nm v mt pha
ca mt na mt phng xc nh bi tip tuyn ti t.
Mt nh ca mt ng tham s chnh qui phng c : [a, b] R
2
l im t [a, b]
m k

(t) = 0. V d ellipse c ng bn nh (Bi tp 1.28).

Sau y l mt s kin ton cc th v. Bn l s cc nh t nht m cc ng
cong ng n v li phi c.
nh l 1.4.4. [nh l bn nh] Mt ng cong ng n v li c t nht bn
nh.
Chng minh. Trc ht, chng ta cn b sau:
B 1.4.5. Cho c : [0, l] R
2
, c(s) = (x(s), y(s)) l ng tham s phng
ng vi vector vn tc n v (tham s l di cung) v A, B, C l cc s thc
bt k. Khi
_
l
0
(Ax +By + C)
dk
ds
= 0, (1.12)
trong k l hm cong ca c.
32
Hnh hc vi phn
Chng minh. Vi cc k hiu nh trn, chng ta c
x

(s) = cos (s); y

(s) = sin (s); k(s) = (s).

Do
x

= ky

, y

= kx

.
Do c l ng
_
l
0
k

ds = 0,
_
l
0
xk

ds =
_
l
0
kx

ds =
_
l
0
y

ds = 0,
_
l
0
yk

ds =
_
l
0
ky

ds =
_
l
0
x

ds = 0.
Ta suy ra
_
l
0
(Ax +By + C)
dk
ds
= 0.
By gi chng ta s chng minh nh l 1.4.4. Nu k l hm hng, suy ra c l
ng trn nn mi im u l nh. Gi s k khng phi l hm hng. Do k
lin tc trn [0, l], nn k t gi tr ln nht v nh nht trn [0, l]. Nh vy, k c
33
Hnh hc vi phn
t nht hai nh c(s
1
) = p v c(s
2
) = q. D thy, do k(0) = k(l) nn s
1
, s
2
(0, l)
v s
1
= s
2
. Gi L l ng thng qua p v q, v gi , l hai cung ca c xc
nh bi hai im p v q. Chng ta s chng minh rng mi cung s nm v hai
pha khc nhau ca c, nu khng c s phi ct L ti mt im r khc vi p v q.
Gi s p l im nm gia r v q. Do c li nn L s phi tip xc vi c ti im
p. Nu khng, hai im r v q s nm v hai pha ca tip tuyn ti p. Mt ln
na, do tnh li ca c ta suy ra L phi tip xc vi c ti c ba im p, q, r. Nu
L C = c[0, l] th do k(s
1
) = k(s
2
) = 0 nn suy ra k = 0. iu ny mu thun c
l ng tham s ng v li. Nu L C th hai im q v r s nm v hai pha
ca tip tuyn ti mt im gn p.
Do ta c iu khng nh trn, v nm v hai pha ca ng thng L.
Nu khng c nh no khc k

(s) s khng i du trn v . Khi , gi s

phng trnh ca L c dng Ax + By + C = 0, chng ta c th chn cc h s
A, B, C thch hp sao cho tch phn 1.12 dng. iu mu thun ny chng t c
t nht mt nh th ba, gi s thuc . Nhng do q v q l cc im cc i v
cc tiu nn k

i du t nht hai ln trn , tc l trn c thm t nht hai

nh. Nh vy, c t nht l bn nh.
BI TP CHNG 1
Bi tp 1.1. Hy xc nh vt ca cc ng tham s sau:
1. (ng hnh s 8) c : R R
2
, xc nh bi c(t) = (sin t, sin 2t);
2. (ng cubic) c : R R
3
, xc nh bi c(t) = (t, t
2
, t
3
).
Bi tp 1.2. Tm mt ng tham s (t) m vt l ng trn x
2
+y
2
= 1, sao
cho (t) chy quanh ng trn cng chiu kim ng h v (0) = (0, 1).
Bi tp 1.3. Cho ng tham s (t) khng i qua gc. Gi s (t
0
) l im
trn vt ca gn vi gc ta nht. Hy chng minh rng (t
0
) trc giao vi

(t
0
).
Bi tp 1.4. Gi s (t) l ng tham s m

(t) = 0, vi mi t. Chng ta c
th kt lun g v ?
Bi tp 1.5. Cho ng tham s : I R
3
v v R
3
l vector c nh. Gi s
rng

(t) trc giao vi v, t I v (0) cng trc giao vi v. Chng minh rng
vi mi t I, (t) trc giao vi v.
34
Hnh hc vi phn
Bi tp 1.6. Cho ng tham s : I R
3
, vi

(t) = 0, t I. Hy
chng minh rng |(t)| = a = 0 (a l hng s) khi v ch khi (t) trc giao vi

(t), t I.
Bi tp 1.7. Hy chng minh rng cc tip tuyn ca ng tham s (t) =
(3t, 3t
2
, 2t
3
) to mt gc khng i vi ng thng c nh y = 0; z = x.
Bi tp 1.8. Mt a trn bn knh 1 trong mt phng xy ln khng trt dc
theo trc x. Khi mt im nm trn bin ca a vch ra mt ng cong gi
l ng Cycloid.
1. Hy tm mt tham s ha ca ng Cycloid v hy xc nh cc im k d.
2. Tnh di mt nhp ca ng Cycloid (ng vi mt vng quay ca a).
Bi tp 1.9. Vt ca cc ng tham s sau nm trn nhng mt quen thuc
no
1. c : t (at cos t, at sin t,
a
2
t
2
2
);
2. c : t (sin 2t, 1 cos 2t, 2 cos t).
Bi tp 1.10. Tnh di ca cc ng tham s phng sau trn on [A, B] :
1. c : t (t, t
2
);
2. c : t (t, ln t);
3. c : t (t, a cosh
t
a
);
4. c : t (a sin t, a(1 cos t)) a > 0;
5. c : t (a(lntan
t
2
+ cos t, a sin t) a > 0.
Bi tp 1.11. Tnh di ca cc ng tham s sau:
1. c : t (a(t sint), a(1 cos t), 4a cos
t
2
), gia hai giao im ca ng
vi mt phng y = 0;
2. c : t (cos
3
t, sin
3
t, cos 2t), ca mt vng khp kn;
35
Hnh hc vi phn
3. c : t (a cosh t, a sinht, at), trong khong [0, b];
Bi tp 1.12. Tnh di ca phn ng cong
_
x
3
= 3a
2
y
2xz = a
2
gia hai mt phng y =
a
3
v y = 9a, vi a = 0.
Bi tp 1.13. Cho ng tham s : (0, ) R
2
(t) = (sin t, cos t + lntan(
t
2
)),
y t l gc m trc y to vi vector

(t). Vt ca c gi l ng tractrix.
Hy chng minh rng:
1. l ng tham s kh vi, chnh qui ngoi tr ti t =

2
.
2. Khong cch t tip im n giao im ca tip tuyn vi trc y lun bng
1.
Bi tp 1.14. Cho ng tham s : (1, +) R
2
xc nh bi:
(t) =
_
3at
(1 + t
3
)
,
3at
2
(1 + t
3
)
_
Chng minh rng:
1. Ti t = 0, tip xc vi trc x.
2. Khi t , (t) (0, 0) v

(t) (0, 0).

3. Ly ng cong vi hng ngc li. Khi nu t 1, ng cong v tip
tuyn ca n tin ti ng thng x + y + a = 0.
Hp ca hai ng va m t l mt ng i xng qua ng thng y = x
v c gi l l Descartes (folium of Descartes).
Bi tp 1.15. Cho ng tham s (t) = (ac
bt
cos t, ac
bt
sin t), t R, a v b l
hng s, a > 0, b < 0.
36
Hnh hc vi phn
1. Hy chng t rng khi t +, th (t) tin n gc O v xon quanh gc
O, v th vt ca c gi l ng xon logarithm (logarithmic Spiral).
2. Hy chng t rng

(t) (0, 0) khi t + v lim|

(t)|dt l hu hn;
ngha l c di hu hn trn on [t
0
, ].
Bi tp 1.16. Xc nh trng mc tiu Frnet v tm cong, xon ti im
ty ca cc ng tham s sau:
1. c(t) = (t
2
, 1 t, t
3
);
2. c(t) = (a cosht, a sinht, at);
3. c(t) = (e
t
, e
t
,

2t);
4. c(t) = (2t, ln t, t
2
);
5. c(t) = (cos
3
t, sin
3
t, cos 2t).
Bi tp 1.17. Cho ng tham s (helix)
(s) = (a cos
s
c
, a sin
s
c
, b
s
c
), s R,
vi c
2
= a
2
+ b
2
.
1. Chng minh rng tham s l di cung.
2. Xc nh hm cong v xon ca .
3. Xc nh mt phng mt tip ca .
4. Chng minh rng ng thng cha n(s) v i qua (s) ct trc z theo mt
gc bng

2
. Chng minh rng tip tuyn vi to vi trc z mt gc khng
i.
Bi tp 1.18. Tm cc im trn ng tham s c(t) = (a(t sint), a(1
cos t), 4a cos
t
2
) m ti bn knh cong t cc tr a phng.
Bi tp 1.19. Chng minh rng nu mt phng php din ca mt ng tham
s song chnh qui trong R
3
ti mi im u cha mt vector c nh th cung
cho l ng phng.
37
Hnh hc vi phn
Bi tp 1.20. Chng minh rng nu vector trng php tuyn ca mt ng
tham s song chnh qui trong R
3
ti mi im l mt vector c nh th cung
cho l ng phng.
Bi tp 1.21. Cho ng Helix
c(t) = (a cos t, a sin t, bt), a > 0, b = 0.
1. Hy vit phng trnh tip tuyn, php tuyn chnh, trng php tuyn, mt
phng mt tip, mt phng trc c ti mt im ty .
2. Chng minh rng cc tip tuyn ca n nghing mt gc khng i vi mt
phng z = 0, cn cc php tuyn chnh lun ct trc Oz.
Bi tp 1.22. Gi s rng tt c cc php tuyn ca mt ng tham s chnh
qui phng lun i qua mt im c nh. Chng minh rng ng l mt ng
trn hoc l mt phn ca ng trn.
Bi tp 1.23. Mt ng tham s chnh qui phng c tnh cht l mi tip
tuyn lun i qua mt im c nh. Chng minh rng vt ca l mt ng
thng hoc mt on ca ng thng.
Bi tp 1.24. Xc nh ng tc b ca cc ng tham s phng sau:
1. x(t) = a(lntan
t
2
+ cos t), y(t) = a sint, a > 0;
2. x(t) = a(t sin t), y(t) = a(1 cos t) (Cycloid);
3. x(t) = t, y(t) = at
2
(Parabola);
4. x(t) = a cosht, y(t) = b sinht (Hyperbola).
Bi tp 1.25. Cho ng tham s
(t) = (t, cosh t), t R,
1. Hy chng t rng cong c du ca l
k(t) =
1
cosh
2
t
.
38
Hnh hc vi phn
2. Chng t rng ng tc b ca l
(t) = (t sinh t cosh t, 2 cosh t).
Bi tp 1.26. Hy tm mt tham s ha ca ng cong:
1. x
2
= 3y, 2xy = 9z;
2. z
2
= 2ax, y
2
= 16xz.
Bi tp 1.27. Cho ng tham s ha
c(t) = ((t), t(t)).
Hy tm iu kin ca c l mt cung thng.
Bi tp 1.28. Tm cong (c du) ca ellipse
x
2
a
2
+
y
2
b
2
= 1 ti cc nh ca n.
BI TP CUI CHNG
Bi tp 1.29 (iu kin cn v ng tham s nm trn mt mt cu).
Cho c : I R
3
l ng tham s song chnh qui vi tham s di cung. Gi
s = 0 v k > 0.
1. Gi s C = c(I) nm trn mt cu tm a bn knh r. Hy ch ra rng
c a =
1
k
.n
_
1
k
_

.
1
r
.b.
T y suy ra
r
2
=
1
k
2
+
__
1
k
_

+
1
r
_
2
.
2. Ngc li, nu
1
k
2
+ (
_
1
k
_

+
1
r
)
2
= r
2
(const) th C = c(I) nm trn mt mt
cu bn knh r.
HD. Hy chng minh hm
= c +
_
1
k
_

.
1
r
.b
l hm hng.
39
Hnh hc vi phn
Bi tp 1.30. Gi s rng k(s) = 0 v (s) = 0, vi mi s I. Chng minh rng
iu kin cn v (I) nm trn mt mt cu l
R
2
+ (R

)
2
T
2
= const.,
y R =
1
k
, T =
1

, v R

l o hm ca R theo s.
Bi tp 1.31. Trong trng hp tng qut, mt ng tham s c gi l mt
helix (xon c) nu cc tip tuyn ca to mt gc khng i vi mt phng
c nh. Gi s rng (s) = 0, s I, chng minh rng:
1. l mt ng xon c nu v ch nu
k

= const.
2. l mt ng xon c nu v ch nu ng thng cha n(s) v i qua (s)
song song vi mt mt phng c nh.
3. l mt ng xon c nu v ch nu ng thng cha b(s) v i qua (s)
to mt gc khng i vi mt phng c nh.
4. ng tham s
(s) = (
a
c
_
sin (s)ds,
a
c
_
cos (s)ds,
b
c
s),
y c
2
= a
2
+ b
2
l mt ng xon c v
k

=
a
b
.
Bi tp 1.32. Tm cc ng tham s song chnh qui trong R
3
m cc mt phng
mt tip tha mn mt trong cc iu kin sau:
1. vung gc vi mt phng c nh;
2. song song vi mt ng thng c nh v cc tip tuyn khng song song
vi ng thng ;
3. i qua mt im c nh v cc tip tuyn i qua im .
Bi tp 1.33. Chng minh rng cc tnh cht sau ca mt ng tham s song
chnh qui nh hng trong R
3
l tng ng:
1. tip tuyn to mt gc khng i vi mt phng c nh;
40
Hnh hc vi phn
2. php tuyn chnh song song vi mt mt phng c nh;
3. trng php tuyn to mt gc khng i vi mt phng c nh (vi iu
kin xon khc khng ti mi im);
4. t s gia cong v xon l mt hm hng.
Bi tp 1.34. Tm cc hm s f(t) cung c(t) = (a cos t, a sin t, f(t)) l mt
cung phng.
Bi tp 1.35. 1. Cho ng tham s vi tham s di cung r : I R
2
m
cong i s k(s) khc khng vi mi s I. Chng minh rng ng tham
s s r(s) + (c s)r

(s) vi c I l ng thn khai ca ng cho.

2. Tm cc ng thn khai ca ng trn.
Bi tp 1.36. Gi s (I) R
2
(ngha l l ng tham s phng). Tnh tin
vector t(s) sao cho gc ca n trng vi gc ta ca R
2
; cc im ngn ca
t(s) xc nh mt ng tham s s t(s) c gi l ch tip xc (indicatrix
of tangents) ca . Gi (s) l gc c hng gia e
1
v t(s). Gi s k = 0, hy
chng minh rng:
1. ch tip xc l mt ng tham s chnh qui;
2.
dt
ds
= (
d
ds
)n, ngha l k =
d
ds
.
Bi tp 1.37. Php tnh tin theo vector v trong R
3
l nh x A : R
3
R
3
xc
nh bi A(p) = p + v, p R
3
. Php bin i trc giao trong R
3
l nh x tuyn
tnh : R
3
R
3
m (u).(v) = u.v, u, v R
3
. Php di (thun) trong R
3
l
hp ca mt php tnh tin v mt php bin i trc giao (nh thc dng).
1. Chng minh rng chun ca mt vector v gc gia hai vector l bt bin
qua php bin i trc giao vi nh thc dng.
2. Chng t rng tch vector ca hai vector l bt bin qua php bin i trc
giao vi nh thc dng. Khng nh trn cn ng khng nu ta b i gi
thit v nh thc dng.
3. Chng t rng di cung, cong v xon ca mt ng tham s l
bt bin qua php di thun.
41
Hnh hc vi phn
Bi tp 1.38. Cho mt hm kh vi k(s), s I, hy chng t rng ng tham
s phng nhn k(t) lm hm cong c cho bi
(t) = (
_
cos (s)ds + a,
_
sin (s)ds + b),
vi
(s) =
_
k(s)ds + ,
v ng c xc nh sai khc mt php tnh tin theo vector (a, b) v mt php
quay gc .
Bi tp 1.39. Ngi ta c th cho ng tham s phng trong h ta cc
= (), a b.
1. Chng t rng di s l:
_
b
a
_

2
+ (

)
2
d,
y du phy l k hiu cho o hm theo bin .
2. Chng minh rng cong l:
k() =
2(

)
2

+
2
[(

)
2

2
]
3
2
.
Bi tp 1.40. Cho : I R
2
l mt ng tham s chnh qui phng. Gi s
rng tn ti t
0
, a < t
0
< b, sao cho khong cch |(t)| t gc ta n vt ca
t max ti t
0
. Chng minh rng cong k ca ti t
0
tha mn |k(t
0
)|
1
|(t
0
)|
.
Bi tp 1.41. Mt nh x : I R
3
gi l ng tham s lp C
k
nu mi hm
thnh phn trong biu th (t) = (x(t), y(t), z(t)) c o hm lim tc n bc k.
Nu ch lin tc ta ni thuc lp C
0
. ng cong gi l n nu l n nh.
Cho : I R
3
l ng tham s n lp C
0
. Chng ta ni rng c tip tuyn
yu (weak tangent) ti t = t
0
I nu ng thng xc nh bi (t
0
+h) v (t
0
)
c cng mt v tr gii hn khi h 0. Chng ta ni rng c tip tuyn mnh
(strong tangent) ti t = t
0
nu ng thng xc nh bi (t
0
+ h) v (t
0
+ k)
c cng mt v tr gii hn khi h, k 0. Chng t rng:
42
Hnh hc vi phn
1. ng tham s (t) = (t
3
, t
2
), t R, c tip tuyn yu nhng khng c tip
tuyn mnh ti t = 0.
2. Nu ng tham s : I R
3
thuuc lp C
1
v chnh qui ti t = t
0
khi
c tip tuyn mnh ti t = t
0
.
3. ng tham s cho bi
(t) =
_
(t
2
, t
2
), t 0
(t
2
, t
2
), t 0
thuc lp C
1
nhng khng thuc lp C
2
. Hy v phc ha ng cong v cc
vector tip xc ca n.
Bi tp 1.42. Cho : I R l ng tham s kh vi v on [a, b] I Vi mi
phn hoch a = t
0
< t
1
< ... < t
n
= b ca on [a, b], xt tng

n
i=1
|(t
i
)(t
i
1)| =
l(, P), y P k hiu cho phn hoch cho. Chun ca phn hoch P, k
hiu |P| cho bi:
|P| = max(t
i
t
i1
), i = 1, 2, . . . , n.
l(, P) chnh l di ng gp khc ni tip ([a, b]) vi nh ti (t
i
).
Bi tp ny mun ch ra rng di cung ca ([a, b]) chnh l gii hn ca di
cc ng gp khc ni tip. Chng minh rng, > 0, > 0 sao cho |P| <
v

_
b
a
|

(t)|dt l(, P)

< .
Bi tp 1.43. 1. Cho : I R
3
l ng tham s lp C
0
. S dng s xp
x nh bi tp trn cho mt nh ngha hnh hc hp l ca khi nim
di.
2. (ng khng kh trng) V d sau cho thy rng, vi bt k mt nh ngha
hp l no, di ca mt cung lp C
0
trn mt khong ng c th khng
b chn. Cho : [0, 1] R
2
, (t) = (t, t sin(

t
)) nu t = 0 v(0) = (0, 0).
Hy ch ra rng di cung trn on [
1
n+1
,
1
n
] ln hn hoc bng
2
(n+
1
2
)
. T
y chng t rng di ca cung trn on [
1
N
, 1] l ln hn hoc bng
2

N
n=1
1
n+1
, v do dn ra v hn khi N .
43
Hnh hc vi phn
Bi tp 1.44. (on thng l ngn nht) Cho c : I R
3
l ng tham s.
Ly [a, b] I v t t(a) = p, (b) = q.
1. Hy chng t rng, vi mi vector n v v, |v| = 1,
(q p).v =
_
b
a

(t).vdt
_
b
a
|

(t)|dt.
2. t v =
qp
|qp|
. Hy ch ra rng
|(b) (a)|
_
b
a
|

(t)|dt;
c ngha l cung c di ngn nht ni p v q l on thng.
44