MI TM CHN DUNG C KIT QUA DNG LCH S

Li M Thi Thng C 1. Rabbi 2.. Khc qut ca lch s 3. nh sng mun dn 4. Vua cc vua 5. L cn khn Logos (tk 4-5) 6. Con ngi (tk 5) Thi Trung C 7. Hnh nh Thin Cha (tk 8-9) 8. c Kit trn thp t (tk 10-11) 9. an s chinh phc th gii (tk 11-12) 10. Bn tnh ca linh hn 11. Khun mu cho cuc sng (tk 13-14) Thi Phc Hng 12. Con ngi mi (tk 15-16) 13. Bc gng trong (thi Ci cch tk 16-17) 14. Thi t Ha bnh 15. Nh m phm lun l Thi Hin i 16. Thi s ca tinh thn (Tk 19) 17. Nh gii phng (Tk 20) 18. c Gisu V Hon. Kt Lun
-----------------------------2

Ngun: daminhvn.com

LI NG
Knh tha qu v v cc bn, Trong my thng trc, chng ti trnh by nhng vn ca thn hc v con ngi v Hc thuyt x hi ca Gio hi. Tuy di nhng hnh thc a dng, nhng chng ta c th ghi nhn mt mu s chung, l: phm gi con ngi c sng t nh mu nhim Nhp th ca c Kit. Trong thng ny, ang khi chun b n mng l Cha Ging sinh, chng ti xin dnh mc Thi s thn hc gii thiu quyn sch Jesus through the centuries ca Jaroslav Pelikan (Yale University 1985). Tc gi l gio s ti i hc Yale, Hoa k. Sau khi hon thnh mt b sch 5 quyn v lch s t tng thn hc Kit gio t u n nay (The Christian Tradition), tc gi vit tc phm ny, ch trng n chn dung ca c Kit tri qua 20 th k. Tuy rng "c Kit hm qua hm nay v mi mi vn l mt" (Dt 13,8), nhng mi thi v bc chn dung ca Ngi mt kiu. Trong 18 chng, tc gi khm ph ra nhng nt ca mt v tn s, mt v i vng ... ln mt nh o s, mt bn tnh, mt nh cch mng. Tc gi khng dng li cc tn iu hay tc phm thn hc v c Kit, nhng cn mun i tm chn dung ca Ngi ni nhng tc phm vn hc v ngh thut, thm ch nhng tc phm ca nhng vn ho ngoi Kit gio nh Mahatma Gandhi. Chng ti xin hn hnh knh mi qu v i chim ngm 18 bc chn dung ca c Kit tri qua 20 th k. Hy vng rng khng nhng chng ta s hiu r c Kit hn, nhng ng thi chng ta cng c theo di c vi yu t c nh hng tc dng n vn ha nhn loi trong 20 th k qua.
3

Jaroslav Pelikan, Jesus Through The Centuries, Yale University 1985. Mc Thi S Thn Hc 105-109, Radio Vatican, thng 12 nm 1994 Lm Giuse Phan Tn Thnh OP

CHN DUNG C KIT THI THNG C

1. Rabbi 2.. Khc qut ca lch s 3. nh sng mun dn 4. Vua cc vua 5. L cn khn Logos (tk 4-5) 6. Con ngi (tk 5)

I. Rabbi
C l tc hiu u tin m ngi ng thi tng cho c Gisu l "Rabbi", "thy Gisu". Tc hiu rabbi khng phi l xa l g i vi x hi Do thi thi (Mt 23,8). D nhin y, "thy" khng hiu nh l thy nho, thy d ch ngha, nhng l "kinh s" (theo bn vn Tn c ca nhm phin dch Cc Gi Kinh Phng v), nhng nh chuyn mn v Kinh thnh, gii thch v p dng lut Cha vo hon cnh mi. Thnh s Luca (4,16-30) t li rng c Gisu khai mc s v ca mnh ti hi ng Nadareth, m Kinh thnh (sch Isaia ch.61), c v ch gii, ging kiu cc kinh s thi . Cng vy, li vn ging dy ca Ngi mang nhiu sc thi ca cc ng nghip, th d nh bng cch gii nhng vn nn c thnh gi nu ln : Tha thy, mt b kia c by chng lin tip, n ngy sng li b s l v ca ng no ? (Mt 22,24) Tha thy, c c np thu cho hong Rma khng ? (Mt 22,16) Tha thy, phi lm g c vo nc tri ? (Mt 19,16) Th vn xem ra c o ca rabbi Gisu l dng d ngn. Ngi dng mt bin c va mi xy ra hay mt s kin quen thuc trong i sng hng ngy so snh vi thc ti v
5

Nc Cha. D sao, th thnh gi tinh hn c th nhn thy c vi nt c o trong nhng bi ging ca thy Gisu, th d ngi thng thm ting "Amen". Ngi Do thi dng ting "Amen" kt thc cc kinh nguyn (Tl 27,14-26), ra nh ng ni : "ng th! mong thay ! c sao cho c nh vy". Cn thy Gisu th li gn u li tuyn ngn : "Amen leg hymin" (Qu tht, ti ni cho cc anh bit). Ngi ta m c trong 4 quyn Phc m c ti 75 ln thy Gisu dng li ni , thng l kin ton Lut Maisen, th d nh trong bi ging trn ni (Mt 5,21-48). Nh th thy Gisu khng phi ch gii thch lut nh nhng kinh s khc, m thy cn dm sa cha lut na. Thy t ra mnh c uy quyn ngang hng vi Maisen m ton dn Do thi u nht tr coi nh l Ngn-S nht hng (Tl 18,1522). V vy m cng c ngi gi thy Gisu l Ngn s na (Ga 6,14; 7,40). Ngoi ra khng t ngi cng coi Ngi nh l Messia (Ga 1,41) - ngi c xc du - dch ra ting Hy lp l ho Christos, phin m l Kit. Trong cc th ca Phaolo, tc hiu Kit v c Cha tr nn ni bt hn (Rm 1,1-6), v ln t i bc chn dung nguyn thy ca Rabbi Gisu Nadareth.

II. Khc qut ca lch s

Thc ra, s tin trin va ni khng phi l g b gng p. Nh va thy trn y, rabbi Gisu biu l vi nt c o trong li ging ca mnh. Ngay t khi mi bt u s v, Thy ni: "Thi k mn, v Triu i Thin Cha n gn. Anh em hy sm hi v tin vo Tin Mng" (Mc 1,14-15). Th h cc Kit hu tin khi nhn thc rng ni c Gisu Thin Cha nh du mt giai on mi ca thi vin mn. Vic c Gisu xut hin khng phi ch
6

ging nh l mt kinh s, mt ngn s, nhng n nh du c mt giai on mi trong lch s nhn loi. Tc gi ca sch Khi huyn ghi li rng Ngi l "Alpha v Omega", nguyn thy v cng ch ca lch s (Kh 1,8). Thc ra, vo thi y, c l c ngi hiu cu ni y theo ngha th mt : h tin rng c Kit thit lp triu i ca Thin Cha trn dng th, nh bao ngi ang mong i (Tcv 1,6-7), v kt liu dng lch s nhn loi mang du vt ca bao nhiu cnh bt cng, bc lt chm git. Tuy nhin, dn dn, ngi ta mi hiu chnh xc hn vai tr ca c Kit trong lch s: Ngi khng n kt liu lch s nhn loi, nhng nh du mt khc qut mi. Ngi khng tiu hy cc th ch ca nhn loi, nhng tim nhim cho n mt chiu hng mi. Tc gi ca th gi ngi Hi b gn lin tt c cc ln Thin Cha mc khi trong lch s nhn loi thnh mt chui tim tin lin tc hng n c Kit: Thu xa, nhiu ln nhiu cch, Thin Cha phn dy cha ng chng ta qua cc ngn s, nhng vo thi sau ht ny, Thin Cha phn dy chng ta qua Thnh T (Dt 1,1). Tuy nhin, c Kit khng phi ch nh du mt khc qut trong lch s tn gio, lin can ti mi lin h gia Thin Cha v con ngi. Thnh Augustin (De Civitate Dei, vit vo nhng nm 413426) t c Kit nh mt khc qut mang li ngha cho ton th lch s nhn loi. Nhng suy t cn mang nh hng cho n ngy hm nay. Quyn lch chng ta ang dng da theo li tnh ca tu s ionysius Exiguus, sng vo th k th 6: nin lch s c tnh khng cn c vo nm lp quc ca Rma hay nm ln ngi ca hong , nhng cn c vo ngy ra i ca c Kit. Lch s nhn loi c chia thnh hai khc: trc Cha ging sinh v sau Cha ging sinh. Cc bin c khc ca nhn loi s da theo m tnh, d l vua Hert (k i truy n hi nhi Gisu th tiu)
7

hay l nhng ngi mun tiu dit Kit gio nh Nr, Stalin. Th d lch s s ghi li rng Stalin qua i nm 1953 k t khi Cha Kit ging sinh. Tic rng v nhng hn ch c nhn, tu s inysi tnh lch bin c Cha ging sinh t 4 cho ti 7 nm. Nhng d sao, lch s ca nhn loi vn xoay quanh bin c .

III. nh sng mun dn

Sau khi v xong bc chn dung th hai (c Kit khc qut ca lch s), cc Kit hu khng cn coi c Kit nh l v gio ch ca o mnh m thi, nhng cn dnh mt ch ng trong c lch s ca nhn loi na. Khng nhng h gii thch cc li Kinh thnh (gi l Cu c) nh l li tin bo v Ngi, nhng h cn mun tm thy nhng li m ch v Ngi trong cc tc phm vn chng trit hc c in na, ta nh thi s Virgilius ca Rma (70-19 A.C.) ni ti ngy sinh nht ca mt hi nhi con tri khai trng k nguyn ca tri mi t mi: "thi i ng st nhng ch cho thi i hong kim; a cu c gii thot khi lo s" (Eclogues IV, 5-52). Nhng li ca thi s Virgilius cng nh nhng li sm ca n tin tri Sibilla ca dn Cuma c Augustin, Girnim gii thch nh l loan bo s xut hin ca c Kit. Thc ra, t th k th hai, Clment Alexandria (tc phm Paedagogus, Stromata) cho thy rng c Kit khng phi ch l mt nhn vt lch s xut hin vo mt thi im bn Palestina, nhng Ngi chnh l s Khn ngoan, Thng Tr ca Thin Cha, hin din vi nhn loi ngay t lc khai thin lp a. Ngi chnh l Li Chn L; Ngi dng cc trit gia dy d mun dn. V th m Clment Alexandria khng gp kh khn g chp nhn nhng tc
8

phm ca Plato vit v ng To ha, bi v thy trong c nhiu im ging vi Kinh thnh. Mt cch tng t, nh hin trit Socrate cng c snh vi Maisen trong vai tr dy d dn Hy lp bit sng hp vi l tr, khai tr vic th ngu tng. Thm ch Socrate cn c v nh tin h cho c Kit, mt ngi cng chnh b hm hi v yu chung v rao ging chn l. Tertullian cng ni ti nhng linh hn t nhin l Kit hu ri (anima naturaliter christiana). Nu trc y ti Athenes, thnh Phaolo ni ti vic ngi dn x ny ang i tm kim mt "Cha v danh" (Cv 17, 23) th nay cc tc gi Clement Alexanria, Tertulliano, Giustin, Eusebi cng c th ni n nhng ngi i tm "c Kit v danh". c Kit l nh sng ca mun dn, k m thin h trng mong t bao th k.

IV. Vua cc vua

Hi Cha Gisu mi sinh ra B lem, cc nh o s ti hi vua Hr rng: "Vua dn Do thi mi sinh ra u ?" (Mt 2,2). Nghe cu hi , Hr git mnh lo ngi cho ci ngai ca mnh s b lung lay, nn truyn git ht cc hi nhi Blem tr hu ha. Khi ngi Do thi iu Cha Gisu ra trc ta tng trn Philat, nhm tm cho ra mt nguyn c hp php xin x t Ngi, h buc ti rng ng Gisu t xng mnh l Vua, v nh vy l lm lon chng Hong Rma. Lc u, Philat tng thc; v th ng cht vn Ngi: "ng c phi l vua dn Do thi khng ?" (Ga 18,37). Nhng sau khi nghe tr li, ng khng thy Ngi l mt thnh phn nguy him cho an ninh; tuy vy, ch nho dn Do thi, ng cng truyn ng bn n ln trn nh thp gi : "Gisu Nadareth, vua dn Do thi" (Ga 19,19).

Nhng sau , cc nh cm quyn Rma khng coi bn n nh l diu ct. Nhiu Kit hu vn tip tc tin rng c Kit l Vua. Sch Khi huyn (17,14) tuyn xng Ngi l "Cha cc Cha v Vua cc vua". D nhin, nu h ch l hng cung tn hoc m mng th khng thm chp lm g. Nhng m li tuyn xng y cn mang ti nhng hu qu chnh tr su xa hn nhiu. Mi ln c l ly, nhn dn Rma phi t nhau tung h Hong Cesar l Cha (Kyrios Kaisar) v dng hng t lng tng phc; cn cc Kit hu ng ngnh t chi, vin l l h phi trung thnh vi Vua Kit. Nhng cuc kho cu lch s cho thy rng mt trong nhng nguyn nhn ca nhng cuc bch hi cc Kit hu trong quc Rma vo nhng th k u chnh l v Nh nc nghi ng lng trung thnh ca h. Hong Rma cho rng cc Kit hu khng thc bng vi mnh bi v h ang chun b phc v cho Vua Kit ca h. D cc Kit hu gii thch rng s phc v Vua Kit v Vng triu ca Cha khng c dnh dng g vi hot ng chnh tr, nhng nh cm quyn Rma vn khng yn tm. Theo h, phm ai suy tn c Kit l Vua th khng th no tn ty ht lng vi vua Csar c na. l l do v sao cc hong anh minh nht ca quc (ta nh Marc Aureli v iocletian) li l nhng ngi k nhng sc lnh bch hi Kit gio cch d di nht. Nhng cuc bch hi y ch chm dt vi Constantin. Theo ti liu ng thi, Constantin lm ha vi Kit gio v ng thng trn cu Milvi nh du thp t. Tuy nhin, cc s gia ngy nay t nghi vn khng hiu ng ta c thc s tr li o hay khng, hoc ch nhm chnh tr khc. Thc vy, thay v ch cai tr ci xc ca cc Kit hu, Constantin mun cai tr c linh hn ca h na: cc Kit hu c th an tm khi thy mt vua c o, c Cha
10

t lm vua thay mt Ngi. Qua l tn phong (i vng min), Constantin v cc ngi k v mun lnh nhn quyn hnh ca Vua Kit cai tr c mt i ln mt o. biu l quan nim mi v vng quyn, Constantin di th sang thnh ph mang tn ca ng (Constantinpli). Hong t coi mnh nh thay mt cho c Kit trn th, k c trong nhng vn ni b ca Gio hi (nh vic xc nh tn iu v c Kit, chng lc gio ari). Quan nim v th quyn bao cp Gio hi cn tn ti kh lu di bn ng phng. Nhng bn Ty phng th quan nim khng ng vng: quyn bnh ca Cha Kit c trao cho Phr v cc tng , ch khng phi cho hong . Chnh c Gio hong mi l i din ca c Kit, vi quyn tho g: cc vua cha trn gian lnh nhn quyn hnh ni c Gio hong. D sao, chng ta thy rng bc chn dung ca c Kit Vua v tnh mang theo nhng nh hng khng nh v mt chnh tr trong lch s Kit gio.

V. L cn khn Logos (tk 4-5)

ang khi m cc nh chnh tr cn m chiu trc bc chn dung ca c Kit Vua, th cc t tng gia Kit gio ca th k th 4 v th 5 ch trng ti mt bc chn dung khc. Cng ng Nixa nm 325 tuyn b rng c Kit l Thin Cha, ng bn th vi Cha Cha, hin hu t mun thu. iu c thnh Gioan ni ti ngay t nhng dng u ca Phc m ri: "Lc khi u c Ngi Li, v Ngi Li vn hng v Thin Cha, v Ngi Li l Thin Cha". Th nhng, trong ting Hy lp Logos khng phi ch c ngha l
11

"li", nhng cn c ngha l : "l l", "s cu thnh", "k hoch". Nh vy, c Kit khng nhng l li m Thin Cha dng ni vi nhn loi, nhng cn l li to dng ca Thin Cha vo lc khai nguyn. V th m chng ti xin mn php dch l "l cn khn", khi im cho nn trit hc Kit gio, v ni c l ca khoa hc hin i. Thc ra, cc trit gia Hy lp (ta nh Platon) bt u t duy v ngun gc ca v tr ri. c tin ni c Kit Logos s gip cho trit hc v v tr tin xa hn na. Khi tuyn xng rng Thin Cha to dng v tr nh Logos, cc trit gia Kit gio rt ra kt lun rng v tr ny khng phi do ngu nhin m thnh: n c to dng nn do mt L tr; v n mang trong mnh c mt k hoch chng trnh. Do , l tr chng ta cn phi c gng khm ph ra l l, bn cht v cng ch ca s vt. Hn th na, Logos ca Cha thng ban nh sng ca Ngi cho l tr con ngi; v th con ngi cn phi bit dng l tr ca mnh khm ph ra l l ca vn vt, ch khng nn da vo chim tinh bi ton, hay ph mc cho s mng may ri. Nh nhng thm tn y, Grgori Nazianzn, Basili Cesara, Grgori de Nyssa t nn mng khng nhng cho hu-th-hc, v-tr-hc Kit gio, m cn cho c khoa hc tng lai na. Thc vy, khoa hc thnh hnh c bi v da trn gi nh l v tr ny vn hnh theo mt chng trnh k hoch, ch khng phi nh con c sc sc. Vic chim ngm c Kit Logos (L cn khn) khng nhng thc y l tr con ngi tm hiu cn gc v kt cu ca v tr. Da trn thn hc ca thnh Phaol v s lin i cht ch gia con ngi vi v tr (Rma 8,19-23; 1Cr 15,20-28), Grgri de Nyssa cho thy rng c Kit khng nhng cu chuc con ngi, tr li cho con ngi hnh nh Thin Cha b mo m v ti li; nhng c Kit
12

cng ti to v tr, mang li cho n mt hng i mi. Ni khc i, ni c Kit Logos (L cn khn) chng ta va tm thy ngun gc v ngha ca v tr, li va tm thy cu cnh ti hu ca n na.

VI. Con ngi (tk 5)

Khi c Phc m, ta thy c Kit nhiu ln t xng l "con ngi" (khong 70 ln trong nht lm, v 11 ln trong Gioan). Trong ting Do thi "con ngi" c ngha l bn cht con ngi dn mng hay cht; vo thi ca Cha Gisu, th thm t tng Khi huyn v mt nhn vt t tri n (Mt 24,27.30 // n 7,13-14). Trong nhng th k u tin, Gio hi cao thin tnh ca c Kit, chng li nhng lc thuyt v gio phi ch coi Ngi nh mt ngn s hay v nhn khng hn khng km. Tuy nhin, sau khi c tin v thin tnh ca c Kit c khng nh vi nhng h lun m chng ta thy ni nhng chn dung m t trn y, ngi ta mi quay sang nhn tnh ca Ngi. c Kit l con ngi: Ngi t l cho ta thy b mt ch thc ca con ngi. C th coi thnh Augustin nh tc gi nghin cu tm l con ngi da vo c Kit. ng hng ny tip tc qua cc th h sau, v tm quan trng ca s i chiu y c Blaise Pascal pht biu nh sau: "Nu ch bit Cha m khng bit s hn mt ca con ngi th s m ra kiu ngo; nhng nu ch bit s hn mt ca con ngi m khng bit Cha th s m ra tuyt vng; vic bit c Kit c tnh cch trung dung, v ni Ngi ta va thy c s cao c ca Cha ln s hn mt ca con ngi" (Penses 526; 421). Thnh Augustin k li cm nghim trong sch "Xng
13

th" (Confessiones): Augustin khng h thn thut li nhng sa ng ca mnh; nhng ng thi, nh gp g c Kit qua cc thnh vnh, Augustin lnh nhn c s tha th ca Cha. Ni c Kit, ng v ti nhng chp nhn thn phn con ngi vi nhng th thch cay ng ca n, Augustin tm c nim hy vng: chnh nhng am m dc vng ca con ngi c th tr thnh tt. Ni cho cng, ci ng lc then cht ni con ngi l tnh yu. Ty vic la chn i tng yu, m con ngi tr nn thnh nhn hay qu sng. Nhng nht l, ni c Kit, con ngi d ti li n u cng c th c tnh yu Cha tha th. c Kit, ni gp g gia Thin Cha vi con ngi, gip Augustin hiu bit tm l con ngi cch su xa hn. Vo thi chng ta th k XX, Cng ng Vaticano II, trong hin ch "Vui mng Hy vng" s 22 cng vit rng : c Kit mc khi con ngi cho con ngi. --------------------------------

14

CHN DUNG C KIT

THI TRUNG C 7. Hnh nh Thin Cha (tk 8-9) 8. c Kit trn thp t (tk 10-11) 9. an s chinh phc th gii (tk 11-12) 10. Bn tnh ca linh hn 11. Khun mu cho cuc sng (tk 13-14)

VII. Hnh nh Thin Cha (tk 8-9)

Chng ta c thy tc hiu c Kit l "hnh nh ca Thin Cha v hnh" trong th gi Coloss (1,15), nhng c l Phaol cha mng tng c nhng h lun ca n. o Do-thi cm trng by hnh tng ca Thin Cha, c l v e rng s h gi ng Siu vit xung hng g . Th nhng, vi c Kit, con ngi c th nhn ngm dung nhan ca Thin Cha ni khun mt ca mt con ngi. Thc ra, trong nhng th k u ca Kit gio cng c nhng phong tro cm trng by hnh tng Cha, k c hnh nh ca c Kit: l do v c Kit ng bn th vi Thin Cha, v khng c ngi bt no din t ni c Thin Cha v hnh. Tuy nhin, thay v nhn mnh ti tnh cch v hnh ca Thin Cha, ti sao li khng ni ti vic Thin Cha t l ni c Kit ?

15

Cu tr li cho vn nn cho php pht trin ngh thut Kit gio. Cc ngh s Kit gio khng tm cch chp li chn dung ca c Kit khi cn sng ti th Palestina, nhng h c gng ha li khun mt ca Ngi qua nhng biu tng ca ht mi nn vn ha. Ngi tng trng cho L cn khn cng nh cho Thin, M trong th gii. Khun mt ca Ngi phn chiu nhng nh huy hong ca thin tnh cng nh nhng nt cao qu ca tm hn trong trng p .

VIII. c Kit trn thp t (tk 10-11)

Vic c Kit chu cht trn Thp gi bin i ngha ca hnh kh ny: n khng cn l biu hiu ca nhc hnh na, nhng tr thnh cn cc ca cc Kit hu. Thnh Phaol vit rng : "Ti khng tm thy vinh quang u khc ngoi thp gi ca c Gisu Kit" (Gal 6,14). Qua du hiu thnh gi eo trong ngi hay vch trn mnh, cc tn hu c th nhn nhn cc ngi ng o ca mnh. Thnh gi c tn knh v ku cu nh ngun sc mnh chin u vi lc lng ma qu, ti li, bnh tt. Tri qua cc th k, hng bao nhiu bi ging v thnh ca ca ngi sc mnh v vinh quang ca Thp gi, mang li n cu ri cho nhn loi. Ngoi ti "sc mnh v vinh quang", thi Trung c khai trin thm ti "s in r" ca Thp gi, c thnh Phaol ni ti 1Cor 1,15: Thin Cha mc khi s khn ngoan qua s in r ca Thp gi. Nhn ln Thp gi, thnh Grgori c (Tk 6) i chiu vi s au kh ca ng Gip, ri t rt ra nhng bi hc v s khim nhng, hin lnh, nhn nhc. Thp gi tr thnh mt trng linh o dy nhn c cho cc Kit hu. Nhng cha ht; thnh Grgori cn mi gi cc tn hu hy tin xa hn na khm ph ra s khn ngoan ca Thin Cha. B ngoi
16

xem ra vic ng inh c Gisu l kt qu ca mt k hoch m qun d toan tnh; nhng h c ng u rng Thin Cha dng thc thi tnh thng ca Ngi, qua vic trao ban Con mt Ngi cho chng ta. Cc nh thn hc thi Trung c Abelar, Anselm s o su hn lun c y khi suy t v ngha ca vic cu chuc. Theo Anselm, ti ca chng ta xc phm ti Cha cng chnh v cng. Tuy Ngi thng yu v sn lng tha th cho ta, nhng Ngi khng th no pht l s ri lon trt t m ti gy ra. S ri lon ch c th xa b qua vic n bi cn xng do chnh Con Cha thc hin. Nhng t tng thn hc va ni li nh hng khng nh trn li sng o ca cc Kit hu thi Trung c v cc th h k tip. Thnh gi ku gi con ngi n bi pht t v ti li ca mnh v tha nhn. Thnh gi ku mi con ngi thc tp nhn c khim nhng, kin nhn, chp nhn hy sinh v tnh yu. l cha ni ti vic tn knh Thp gi trong thnh ng, trong t gia hay mang thp gi trong ngi. Tic rng, i khi Thp gi ch nhn thy nh biu tng ca tnh yu hy sinh au kh; v t nhc ti biu tng ca "quyn nng v s khn ngoan ca Thin Cha".

IX. an s chinh phc th gii (tk 11-12)

D nhin Thp gi ca c Kit phi tr thnh mu gng cho tt c nhng ai mun lm ca Ngi. Tuy vy, t th k th 6, bn Ty phng mt lung Kit hc mi thnh hnh: c Kit tr thnh mu gng c bit cho cc an sinh; hay ni ng hn: chnh c Kit l an s tin khi. Ngi khc t nhng d d ca ma qu mun cai qun th gii v chn la con ng khc kh ca thp t.

17

Bc chn dung ny c t m trong bn lut dng Bin c. Thc ra, phong tro an tu ra i t my th k trc bn Ai cp, khi m mt s kit hu rt ln sa mc tip tc nhu kh ca anh hng t o, thay v chng kin cnh ngui lnh ca mt Gio hi c chnh quyn u i. Th nhng, khng bao lu, ngi ta li thy cc an s tham d vo i sng ca Gio hi, c bit l bn ng phng ni m cc Gim mc phi sng c thn ang khi cc linh mc c lp gia nh: trong tnh trng , tm u ra ngi c thn lm Gim mc nu khng phi l trong hng ng cc an s ? Cn bn Ty phng, s tham d ca cc an s vo i sng ca Gio hi v x hi bt ngun t nhng nguyn nhn khc. Khi c Grgori VII bt tay vo vic ci t Gio hi, th Ngi mang ra p dng nhng bin php ci cch i an tu c p dng Cluny, v ku gi cc an s tip tay vi mnh. Na th k sau, c Eugni III (thuc dng Xit) ln lm Gio hong v cng theo ng li y. D sao, th t lu cc an s c cc Gio hong sai i truyn gio ni cc min xa xm min Bc cng nh ng u. Thot tin, nhng hot ng tng ca cc an s xem ra tri ngc li vi n gi xa cch i. Nhng ni cho cng, n gi ca h khng phi l b i, song l phc v Cha Kit. Lut thnh Bin c c vit: "Khng c g c php t trc tnh yu ca c Kit" (Amori Christi nihil praeponatur). Chnh tnh yu y gip cho vic canh tn i sng v canh tn Gio hi vo th k th 11 cng nh th k k tip.

18

X. Bn tnh ca linh hn
Vo thi Trung c, ngoi bc chn dung ca c Kit-an s thu ht bit bao tn hu t b mi s theo Ngi v phng s Cha qua vic chim ngm Li Cha v c hnh phng v, chng ta cn thy mt bc chn dung khc tr thnh ti cho thn b Kit gio: Ngi l bn tnh ca linh hn. Thc ra, kh xc nh c thn b Kit gio xut hin t lc no, v do nh hng t u (c ngi cho rng n chu nh hng ca thuyt tn-Platon, qua mt tc gi sng th k th 5, mo danh l ionisi t ca thnh Phaol). Cc tc phm thn b c in bn ti i sng thn b nh l s kt hp vi Mu nhim Thin Cha; t th k th 12, thn b t trung tm ca s kt hp l chnh c Kit. Ta c th coi thnh Bernar nh tc gi in hnh ca chiu hng ny, khi ch gii quyn Dim ca. Sch Dim ca (cn c gi l: Tnh ca, hay Ca nht) nguyn l mt tc phm ca ngi tnh yu trai gi. Nhng ngi Do thi sm gii thch theo ngha bng, p dng vo mi tnh gia Thin Cha vi Israel, mi tnh lm ln b c nng phn bi. Vo nhng th k u tin ca Kit gio, mt vi gio ph (nh Origne) p dng cho mi tnh gia c Kit vi Hi thnh. Nhng Berna th li p dng cho cuc tnh duyn gia c Kit vi linh hn. c Kit xut hin nh ngi bn tnh ca linh hn. Ngi bc l tnh yu qua cuc i ca mnh, vo lc sinh ra ti Blem ln nhng au n nhc nhn, ng cay vui sng. c Kit n hn m nhn loi, dn a n vo phng loan, cho con ngi c kt hip vi Cha. Tuy nhin ng ln ti tnh yu kt hip phi tri qua nhiu giai on thanh luyn th thch, v nh nhng nc thang,
19

chia thnh ba giai on (thanh luyn, soi sng v kt hip). Tin vn, linh hn cn phi c ty ra cho sch ht mi ti li v khi nhng dnh bn vi tnh ch k, khi nhng quyn luyn vi vt cht xc tht. Giai on hai c gi l soi sng: linh hn cn c c Kit khai quang ra khi nhng m qung ca tm tr. Sau cng l giai on kt hip, khi m linh hn c th sng thc li Phc m (Ga 15,4): "Hy li trong Thy v Thy s trong con". Hc thuyt v thn b kt hip vi c Kit c qung b trong nhiu an vin, c bit l phi n, vi nhng tc phm bin h thnh nhng thi ho vn s ni danh vo mt thi m ph n cha c cp sch n trng.

XI. Khun mu cho cuc sng (tk 13-14)

kt thc thi Trung c, chng ta hy chim ngm mt bc chn dung khc ca c Kit do thnh Phanxic Assisi v ra. D nhin, y chng ta khng hiu l Phanxic l mt ha s, nhng theo ngha l Phanxic phc ha ra nhng nt mi ca c Kit. c Kit khng phi l mt nhn vt lng trong bc khm tn knh, hoc mt nh hin trit vi h thng t tng ng cho chng ta hc hi nghin cu. Phanxic nhn c Kit vi cp mt n gin hn nhiu : c Kit l mt mu ngi m chng ta phi ha li trong i ca mnh: khun mu ca mt con ngi n s, khim tn, nhng y tnh thng xt yu mn tha nhn. Phanxic nhn mnh ti c Kit nh k khng c ch ta u; vic i theo Ngi mang theo s chp nhn kh ngho thanh thot. Phanxic chn la s kh ngho khng phi v coi vt cht l ci g xu xa b i; ta phi ni ngc li: Phanxic rt yu mn vn vt, v gi mt tri mt trng cng nh th vt l nhng anh ch em ca mnh. Phanxic chn la s kh ngho ch v c Kit sng nh vy. Phanxic mun sng
20

li ht tt c nhng cnh ca cuc i c Kit: t cnh hang , cho n cnh ng inh (v Phanxic c n mang 5 du tch nh Cha). Chng ta bit rng sau khi Phanxic qua i, cc con ci ca Ngi chia ra nhiu phe phi trong vic gii thch c sng ca thnh t ph, cch ring v vic thc thi s kh ngho. Nhng nh hng ca Phanxic i vi lch s Kit gio khng phi ch gii hn vo vic tun gi kh ngho trong Dng tu nhn Ngi lm t ph. nh hng quan trng hn c ch Phanxic coi c Kit nh mt mu gng cn bt chc v ha li trong i sng. T ny ra lung linh o i theo c Kit (sequela Christi) hoc noi gng c Kit (imitatio Christi). Linh o y khng phi l ci g nhim : tt c Gio hi phi i vo con ng y, lm sao cho Tin mng khng phi l ch cht nhng l c Kit sng ng. Mi cuc canh tn Gio hi phi khi s t nim thm tn , ngha l phi tr v vi Phc m sng.

CHN DUNG C KIT

THI PHC HNG 12. Con ngi mi (tk 15-16) 13. Bc gng trong (thi Ci cch tk 16-17) 14. Thi t Ha bnh 15. Nh m phm lun l

21

XII. Con ngi mi (tk 15-16)

Th k 15-16 u chu c gi l thi "Phc hng" (Renaissance, rinascimento trong ting ). L ra phi dch l "ti sinh" mi ng ngha. Nguyn ng ca n ly t Phc m thnh Gioan 3,3 (nu ngi khng sinh li, - renatus -, th ngi s khng c thy nc Cha). Ni chung, c trng ca thi Phc Hng l khi phc li vn chng Hylp v Latinh c truyn trc y b Kit gio gt ra ngoi l: th d nhng thi phm ca Homero, nhng trc tc nguyn bn ca Plato, Cicero. V mt t tng, th ngi ta cao gi tr ca l tr v con ngi, i li vi thn hc thi Trung c ch trng ti c tin v Thin Cha. Thc ra, phong tro Phc hng ny sinh t Kit gio v c nh hng khng nh ti Kit gio. Phong tro nghin cu cc tc phm Hy la c in cng gip cho thn hc tr v vi cc ngun (ad fontes) Hy lp Do thi ca Kinh thnh v cc gio ph. Vic cao cc gi tr nhn bn cng ng gp khng t cho thn hc. Mt ln na, c Kit tr nn ngun cm hng ca cc ha s, vn s cng nh cc trit gia v thn hc ca thi Phc hng, bi v Ngi l con ngi l tng. Ta c th ly Erasmus nh mt tc gi in hnh. Trong tc phm Enchiridion militis Christiani (Th bn ca mt hip s Kit gio) xut bn nm 1503, Erasmus mun trnh by mt nn trit hc ca c Kit (philosophia Christi) hay nu ni kiu ng phng "c Kit nh mt hin nhn qun t". ng ch trng rng c Kit khng phi l mt t ng rng tuch: "Bn hy nhn c Kit nh l hin thn ca bc i, bnh d, nhn nhc, thanh tnh. Bn hy t c Kit lm mc tiu ca i bn. c Kit l thy dy ca s khn ngoan, chiu di nh sng vo m ti u m n n ca th gian. c Kit dy bn bit cch sng cho nn ngi".
22

Erasmus khng ngi ngng i chiu bn vn Phc m vi nhng nh hin trit c in Hy lp nh Socrate, a ti kt lun rng: vic theo c Kit khng lm h gi con ngi, nhng s gip con ngi trin n ton din hn. Thc ra, Erasmus khng xng thm iu chi mi l trong lch s Kit gio. Trc y, cc gio ph cng nhn thy nhng mm mng ca chn l ni cc tc phm ca cc nh hin trit ngoi o. Th nhng, cc v cho rng Kit gio c y chn l ri, v th hi u m nghin cu cc nh hin trit y ! Cn Erasmus th ngh ngc li: xt v cc hin trit c nhiu iu ging vi Phc m, cho nn chng ta hy hc hi h lm sng t v phong ph ca Phc m hn. Erasmus i trc vi t tng gia ca th k 20 khi cho rng c Kit khng th b g b trong cc bc tng ca Gio hi: ngi l mu ca con ngi ph th, con ngi c kh nng gp g tt c cc tn gio v trit hc ca nhn loi.

XIII. Bc gng trong (Thi Ci cch tk 16-17)

Ch trng ca Erasmus b Lutr phn i kch lit, bi v thuyt nhn bn lm tc ha c tin Kit gio. Nhng Lutr phn no cng l con ca thuyt nhn bn, theo ngha l ng cao gi tr ca quyt nh lng tm con ngi trc mt Cha, ch khng cn phi qua trung gian ca quyn bnh Gio hi. Mi ngi chng ta hy c gng i din trc tip vi Li Cha, p li bng lng tin mang li n cu . Khc vi cc tc gi trc y thch nhn ngm nhng bc chn dung ca c Kit da theo Phc m, Lutr chim ngm c Kit da trn cc th ca thnh Phaol.

23

c Kit ca cc nh sng lp phong tro Ci cch khng phi l c Kit nh hin trit theo quan nim ca Erasmus; nhng l c Kit bc gng trong phn nh Thin Cha. i vi Luter, c Kit chu ng inh l tm gng phn chiu tm lng hin ph ca Thin Cha. L ra, chng ta, nhng con ngi ti li, ng b Thin Cha Thm phn t oai phong lun pht trng tr. Th nhng, c Kit cht thay cho chng ta trn thp gi; nh Ngi chng ta c tr nn cng chnh, v ng c Cha t ra lng thng xt ca ngi cha nhn hu. Tri vi Erasmus mun tm hiu s phong ph ca Tin mng qua s kho cu cc tc phm c in ngoi gio, Lutr ch trng rng cn phi tr v hc hi Kinh thnh khm ph ra b mt thc ca Thin Cha: Thin Cha ca c Kit khc hn vi Thin Cha ca cc nh trit hc v cc tn gio. D vy, mt cch no , gia Erasmus v Lutr cng c vi im chung xt v c hai u l con ca thi Phc hng v nhn bn. Lutr ch trng phi tm v nguyn bn ca Kinh thnh bng Do thi v Hy lp; mt khc, ng mun dch ra sinh ng ht mi tn hu c th tip xc trc tip vi Li Cha. Cng trong chiu hng y, Phng v cng cn phi c c hnh bng sinh ng; v cc ngh s ca Phong tro Ci cch c gng ht sc cho cc tn hu thy c Kit nh mt v thuc v thi i ca mnh: Ngi l hin thn ca Thin Cha, phn nh ca Chn l. Lutr ch trng ti s gp g gia con ngi vi Li Cha bng c tin. Tuy nhin theo ng, s gp g y khng c nh hng g ti trt t x hi. Li Cha mi gi chng ta hng ti chiu kch vnh cu, ch khng lin h g ti trn th. Tri li, Calvin khng nh rng Nc Cha khng ch lin h ti lng tm c nhn, m cn ti cc th ch x hi na; v th, c cc nh chnh tr cng cn phi p dng gio hun
24

Tin mng vo cc lut php dn s. Ni cch khc, theo Calvin, c Kit khng phi ch l phn nh ca Chn l nh Lutr quan nim, nhng cn l tm gng phn nh s Thin ho ca Thin Cha na.

XIV. Thi t Ha bnh

D nhin, trong thi cn i, nhng t tng ni bt ca Kit gio khng phi ch tm thy ni phong tro nhn bn hay ci cch. Tuy nhin, chng ti ch mun nu ln mt vi nt no trong bc chn dung ca c Kit nh du mt giai on ca lch s. Nh chng ta va thy, tuy ng thi vi nhau, nhng bc chn dung ca c Kit theo li nhn ca Erasmus, Lutr v Calvin khng hon ton ng nht. T hn na, phong tro Ci cch gy nhng cuc chin tranh tn gio gia nhng vua cha v hong thn thuc phe Cng gio, Tin lnh v hng chc gio phi khc. Khi phi chng kin nhng cuc chin tranh huynh y, cc Kit hu hng ln c Kit chim ngm bc chn dung ca "Thi t Ha bnh", mt tc hiu m ngn s Isaia (9,6) m ch cho Cha Cu th. Chim ngm bc chn dung ca v Thi t Ha bnh c ngha l kho st hc thuyt ca c Kit v Chin tranh v Ha bnh. Lutr ch trng rng Tin mng ca c Kit khng c nh hng g ti trt t x hi c. Cha Gisu dy chng ta bit yu thng tha th, nhng iu p dng cho cc t nhn, ch khng p dng cho cc nh cm quyn. D sao, th trong lnh vc chin tranh v ha bnh, cc nh thn hc ca nhm Ci cch ln cc nh thn hc cng gio chp nhn lun l v "chin tranh chnh ng" (bellum iustum) thnh hnh t thnh Tmmas Aquin (Summa Theol. II-II, q.40). Chin tranh c coi l chnh ng khi hi ba iu kin: 1) do
25

nh cm quyn hp php khi xng; 2) c mt l do chnh ng; 3) vi ch tt l c v iu thin v ha bnh. Nhng l ni trn nguyn tc; trn thc t c th coi cc cuc chin tranh tn gio l chnh ng hay khng ? Cc nh thn hc chia thnh nhiu kin trong vic p dng o l c truyn vo nhng hon cnh mi. Duy c nhm "Anabapstiste" dm i ngc dng, ty chay tt c cc cuc chin tranh. ("Anabaptiste" l tn t cho mt khuynh hng cc oan ca phong tro ci cch, ch trng ch ban b tch ra ti cho ngi no chp nhn c tin; v vy phi loi b tc l ra ti cho cc nhi ng). Ring v vn chin tranh th h khng nh rng khng c cuc chin no ng gi l chnh ng hay thnh (thnh chin)! Ngi mn ca c Kit phi noi gng thy mnh, th sn sng chu cht ch khng dng gm gio gy thit mng cho i th. Ngi mn ca c Kit dm chp nhn ci cht nh cch thc thng d vo ci cht v phc sinh ca Thy mnh, ch khng dng kh gii git ngi khc. Vo thi chin tranh tn gio th k 16, ngoi nhm Quakers ra, chng ai chp nhn ch trng ca nhm Anabapstist v cho l rm. Thm ch h b cc nh thn hc Ci cch v Cng gio kt n l ri o v h khng tin Thin Cha Ba ngi. Tht l tr tru khi m c l nhng ngi ri o y li gn gi vi c Kit Thi t ha bnh, hn l nhng ngi chnh-thng ng ng st kh, mt tay cm thnh gi mt tay cm gm sng. Phi ch ti th k 20, cc Gio hi mi xt li hc thuyt chin tranh chnh ng, v nhng yu sch ca Kit hu trong vic kin to ha bnh.

XV. Nh m phm lun l

26

Th k 17 v 18 u chu c gi l thi i "Khai sng" (Illumination, Enlightenment), k nguyn ca l tr v khoa hc. Cc trit gia v khoa hc gia loi b ht nhng g vt qu s kim chng ca l tr. Cch ring, khi nghin cu chn dung ca c Kit, cc nh s hc lt ht tt c nhng chi tit ni ti php l (b coi l chuyn l hoang ng). Nhng mu nhim c tin nh Thin Cha Ba ngi cng cn phi gch v l chuyn phi l v chng n thua chi ti i sng c. Cng khng thiu ngi t li ton th vn lch s tnh ca Phc m, thm ch c ngi t cu hi: c Kit l nhn vt lch s hay l huyn thoi? Trong bi cnh t tng y, th hi c cn g vt vt c ni chn dung ca c Kit ? Tha rng vn cn; l bc chn dung ca nh m phm lun l. Theo Friedrich August Wolf, mt trit gia ngi c (1759-1824) trong tc phm Prolegomena ad Homerum vit nm 1795, chuyn ng Socrate l mt nhn vt c thc hay gi tng khng quan h; gi tr ca Socrate tc phm lun l m ng li. iu nhn xt y cng c th p dng vo c Gisu: gio hun v lun l ca Ngi ng cho chng ta ; cn vn s tnh u c n thua g! Bn kia b i Ty dng, ng Thomas Jefferson, tng thng th ba ca Hoa k cng v li bc chn dung ca c Kit bng cch loi b ht nhng php l vo hi ging sinh, trong cuc i cng khai v Phc sinh. (Tc phm: The Philosophy of Jesus of Nazareth, 1804; The Life and Morals of Jesus of Nazareth extracted textually from the Gospels in Greek, Latin & English, 1820). Kt qu t bc chn dung l mt nh m phm lun l cao thng, mt nn lun l m Tng thng tin rng tt c cc cng dn ca Lin bang Hoa k, d thuc h phi hay tn gio no, cng c th chp nhn c.
27

Phi th nhn rng l bc chn dung duy nht v c Kit m khng t ngi Kit hu mang trong u : c Gisu cng ging nh c Pht, c Khng. Cc ngi u dy con ngi n ngay lnh, trnh lm iu c; c th thi. ----------------------------------

CHN DUNG C KIT

THI PHC HNG 16. Thi s ca tinh thn (Tk 19) 17. Nh gii phng (Tk 20) 18. c Gisu V Hon. Kt Lun

XVI. Thi s ca tinh thn (Tk 19)

Th k 18 h b c tin v tn gio, thay th bng t tng trit hc duy l. V th h mun i tm bc chn dung lch s ca c Gisu, hoc cng lm l an tm coi Ngi nh nh m phm lun l. Cn th k 19 th c gi l thi lng mn (romanticisme), thi ca cc vn ho v thi s (ch khng phi ca cc trit gia) mun kt hp ni tm vi ngoi gii, kt hp con ngi vi thin nhin. i vi h, c Kit l "nh th ca tinh thn", mt bc chn dung c th gp thy ni Friedrich Schleiermacher (1768-1834) bn c,

28

Samuel T. Coleridge (1772-1834) bn Anh v Ralph W. Emerson (1803-82) Hoa k. Trong nhng tc phm vit vo lc cui i (Life of Jesus, 1819; 1864; The Christian Faith 1821-22) Schleirmacher cho rng iu ng chng ta lu ni c Gisu khng phi l cc php l, cng chng phi l nhng gio hun lun l, song l thc v mi lin h vi Thin Cha. c Gisu i xung chiu su thm nht ca tm khm con ngi, v t ni vch ra chiu kch siu vit ca thc, ngha l hng thng ti Thin Cha. Ni c Gisu, bin cng gia t vi tri b xa b: Ngi l biu hiu ca nhng g cao thng p nht ca ni tm con ngi, nhng g m ch c th din t qua cc tc phm ca cc nh ha s thi s, ch khng th pht biu bng t tng trit hc c. Emerson (An Address, 1838) th cho rng mu nhim Ba ngi Thin Cha (Cha Con v Thnh Thn) c th pht biu nh l Chn / Thin / M: bit / lm / ni. Duy c nh th mi c kh nng din t ni ln ci p. Th gii ny qu l p; bn tay no lm ra n chc phi l ng Tuyt m: c Kit, Ngi li To dng phi l nh th tuyt m! Emerson t co cc Gio hi v by t ra tn iu v lut l; v nh th l thu hp chn dung ca c Kit li, thay v cho Ngi ng ha vi tt c nhng g l chn - thin - m trong ci lng mi ngi v trong v tr. Thay v ging v cc bn phn v ngha v, ti sao khng ca ngi s p , vui ti? Chnh trong tm tnh, trong nh th ca tinh thn m bn gp thy c Kit, ch khng phi qua cc tn iu, cc lun c khch quan v s tnh m bn bit Ngi. Thc ra, khng phi ch c Gio hi cng gio mi cnh co Schleiermacher v nguy c ri vo thuyt duy tm ch quan; cc tc phm ca ng cng b ty chay v pha nhng nh
29

thn hc Tin lnh c Karl Barth. Tuy nhin, khng th ph nhn c rng nhiu ngi tm gp c Kit khng phi qua cc tn iu hay tc phm thn hc, nhng l qua con ng ca ni tm, ca nhng ni vui bun sng kh, qua nhng xc ng gy ra bi nhng bin c thin nhin hay lch s. Tng cng nn bit l vo cui th k 19 bn Nga, vn ho Dostoesvky (1821-1881) trong cun tiu thuyt ta "Cc anh em Karamazov" thut li rng chnh c Gisu b Php nh Gio hi b t v ti ri o khi ging dy v s t do thay v bo v trt t.

XVII. Nh gii phng (Tk 20)

Trong th gi cc tn hu Galata (3,28; 5,1), (mt trong nhng tc phm u tin ca Tn c), thnh Phaol vit nh sau: "Khng cn ngi Do thi hay ngi Hy lp na, khng cn ngi n l hay ngi t do na, khng cn n ng n b na; bi v tt c anh ch em u l mt trong c Kit Gisu ... c Kit gii phng chng ta, cho chng ta c t do; ng ai chui u vo trng n l na". Tri qua dng lch s, khi nghe c nhng li y, cc Kit hu thng ch hiu theo ngha thing ling, p dng vo tnh trng n l v gii phng khi ti li. Th nhng sang th k 17, nhiu ngi mun p dng vo vic ci t x hi na. Trc tin l vn n l. C phe i bi b ln phe i duy tr ch n l u ni vo Sch thnh bin minh lp trng ca mnh. D nhin, ai i hy b ch n l th c th trng dn nhng cu va ni trong th gi Galat. Cn nhng ai mun duy tr ch th trng dn th gi c Philmn xin c tip nhn Onsim; ng khc, Cha Gisu u c mun lm cch mng x hi: Ngi n th gian mang Nc Cha ng tr trong tm hn con
30

ngi c m!. Cuc tranh lun ny ko di hng th k, khng nhng din ra trong cc nh th, cc lp hc m c trong cc ta nh lp php u chu v M chu; nhng chng nhc nhch c bc no. Vo cui th k 19, mt quyn tiu thuyt xut bn bn Nga ca Lo Tostoi (1828-1910) mang ta Phc sinh (Resurrection, 1899) nh du mt giai on mi. c Kit chu cht trn thp gi c nhn nh biu hiu ca mt nh gii phng x hi. Tolstoi t hi : Gi nh chng ta thc hnh cc li Cha Gisu ging trn ni, th b mt ca x hi thay i ti mc no ri ? Trong khi m c ngi t co rng tn gio l "thuc phin m dn", Tolstoi vn li rng: Mun bit c phi l thuc phin hay khng th c th p dng li ca Cha Gisu "ng ly c bo c ; nu ai tt vo m phi ca anh, th gi lun m tri cho h v tip" (Mt 5,39). Tolstoi vit mt cun tiu thuyt ch khng phi l mt ngh lun thn hc hay chnh tr. Th nhng khng hiu lm sao n lt vo tay ca Mohandas Gandhi (1869-1948), mt lut s tr tui n nhng lm vic Nam Phi. Gandhi mang ra p dng thuyt gi l "i khng bt bo ng" (militant non-violence). C Tolstoi ln Gandhi u nhn thy ni c Kit bc chn dung ca mt nh gii phng b qun lng t 19 th k qua. c Kit khng phi l nh gii phng bng gm gio, quyn hnh v lc, nhng l qua con ng ca thp t. Sau mt thi gian hot ng Nam phi, Gandhi tr v n lnh o phong tro gii phng dn tc khi ch thuc a ca ngi Anh. iu tr tru l Gandhi khng phi l mt Kit hu, nhng li mun em phng php bt bo ng ca Phc m chng li ch thuc a ca ngi Anh, mt nc t nhn l Kit gio.
31

Bi hc ca Gandhi c truyn qua Hoa k, ti cc mc s da en nh Howard Thorman, Mordecai Johnson, v nht l Martin Luther King: h mun trung thnh lm mn i theo c Kit trn con ng gii phng ng loi bng thp gi. Tri vi nhng ngi cho ng l kh di, Martin Luther King (1929-68) kin tr p dng k hoch cch mng bt bo ng, cch mng da trn tnh yu v hy vng, trong cuc tranh u i cho ngi da en cng c i x bnh ng nh cc cng dn khc. Gandhi v Luther King b nhng ngi qu khch m hi. Nhng khng ai chi c hu qu ca sch lc tranh u bt bo ng ca cc ng, noi gng c Kit nh gii phng nhn loi.

XVIII. Con ngi ton cu

Vo cui th k 20, Kit gio c mt khp cng th gii. Lch s ca s bnh trng Kit gio khng thiu ln b tr trn vi lch s bnh trng ca cc quc u chu. V vy m nhiu ngi lm tng rng c Kit l ngi u chu, v Kit gio c ng ha vi vn minh k thut u Ty. T , ngi ta ngh rng chp nhn c Kit c ngha l chp nhn tt c t tng vn minh ca ngi u chu. Nhng bc chn dung ca c Kit c trnh by trn y cho thy rng khng th no ng ha c Kit hay Kit gio vi vn minh ca u chu, mc d khng th chi c nhng nh hng h tng. D sao, th vo cui th k 20, cng ng Vaticano II khng nh rng Kit gio khng gn lin vi mt nn vn ha no ht; Kit gio c kh nng nhp th vo ht cc nn vn ha, v tip thu nhng tinh hoa ca tt cc nn vn ha ca nhn loi.

32

Cuc i thoi vi cc nn vn ha khng nhng gi thit vic din t c Kit vi nhng nt v ca ngh thut dn tc, dch Tn c ra cc ngn ng ca cc dn tc; nhng m cn phi em c Kit n gp con ngi thi i gia bao nhiu vn hin sinh ca h: i km, bnh tt, dt nt, bt cng, khc khoi lo u ! Nh chng ta thy, tri qua dng lch s, nhiu ngi gp c Kit bn ngoi bin cng ca Kit gio. Chc chn rng iu vn cn ti din trong thi i ca chng ta v trong tng lai. Trong khi , cc nh thn hc tip tc nghin cu v mi tng quan gia c Kit vi cc tn gio ln trn hon cu. Khng thiu ln c ngi nu cu hi : mt ngi n gio c th chp nhn c Kit m khng cn phi tr li Kit gio hay khng?

Kt lun
n y, chng ti xin kt thc lot bi trnh by cc bc chn dung ca c Kit tri qua cc thi i, da theo tc phm ca Jaroslav Pelikan. D mun d khng, th no s trnh by cng ch quan v thiu st. Cn bit bao bc chn dung khc na, bit bao tc gi in hnh khc na ch ! Tuy nhin, kt lun, thit tng rng iu quan trng ch mi ngi Kit hu dm t cho mnh cu hi: cn phn ti, ti mang bc chn dung no ca c Kit trong u ? Bc chn dung no iu khin nhng t tng, tm tnh v hot ng ca ti ? Hn na, mt cu hi tip cng cn c gi ln: phi lm th no trnh by chn dung sng ng ca c Kit cho ng bo ca ti hm nay ? l nhng cu hi c t ra vo lc Gio hi khi c hnh nm

33

thnh nh du 2000 nm bin c c Kit ging sinh, cng nh khi bc vo thin nin k mi. ......................0

0......................

34