T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

GAZETECLK ALANI

PLANLI VE ETKL YAZMA

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ............................................................................................................... ii GR ..................................................................................................................................1 RENME FAALYET 1................................................................................................3 1. ANLATIM TRLER VE DNCE YAZILARI..........................................................3 1.1. Anlatm Trleri .........................................................................................................3 1.1.1. Aklayc Anlatm.............................................................................................3 1.1.2. Betimleyici Anlatm ...........................................................................................6 1.1.3. ykleyici Anlatm..........................................................................................10 1.1.4. Tartma...........................................................................................................12 1.2. Dnce Yazlar.....................................................................................................13 1.2.1. Deneme............................................................................................................13 1.2.2. Fkra ................................................................................................................14 1.2.3. Makale.............................................................................................................16 1.2.4. Eletiri .............................................................................................................16 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................18 LME VE DEERLENDRME .................................................................................20 RENME FAALYET- 2 ..............................................................................................21 2. ARATIRMA NCELEME YAZILARI.........................................................................21 2.1. Gezi Yazlar...........................................................................................................21 2.1.1. Gezi Yazlarnda Bulunmas Gerekenler ...........................................................22 2.1.2. Gezi Yazlarnn eitleri .................................................................................22 2.2. Portre......................................................................................................................25 2.2.1. Yaamyks- Biyografi..................................................................................25 2.3. Tantm Yazlar ......................................................................................................27 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................29 LME VE DEERLENDRME .................................................................................31 RENME FAALYET 3..............................................................................................32 3. RPORTAJ VE MLAKAT .........................................................................................32 3.1. Rportaj..................................................................................................................32 3.1.1. Rportajn zellikleri.......................................................................................32 3.1.2. Rportaj Yaparken Uyulmas Gerekenler .........................................................33 3.2. Mlakat...................................................................................................................34 3.2.1. Mlakata likin D Kaynakl Grler............................................................35 3.2.2. Mlakatn Aamalar ve Yaplmas Gerekenler .................................................35 3.2.3. Mlakat eitleri..............................................................................................36 3.3. Rportaj ve Mlakat Arasndaki Farklar ..................................................................38 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................40 LME VE DEERLENDRME .................................................................................42 MODL DEERLENDRME...........................................................................................43 CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................46 KAYNAKLAR ..................................................................................................................48

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/ MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI 80OYA0001 Gazetecilik Alan Ortak Planl Etkili Yazmak Yazl basn rnlerinde yer alan yaz trleri ve zellikleriyle ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40/ 16 Diksiyon 2 modln alm olmak. Planl ve etkili yaz yazmak. Genel Ama Mesleiniz ile ilgili yaz trlerinin zelliklerini kavrayarak etkili bir ekilde yazl anlatm yapabileceksiniz. Amalar Dncelerini planl ve anlalr bir ekilde aktarabildii fikir yazlar yazabileceksiniz. nceleme ve aratrmalarnz sonucunda dncelerinizi etkili bir ekilde ifade edebileceksiniz. Bir konu ile ilgili tekniine uygun rportaj ve mlakatlar yapabileceksiniz. Ortam: Snf, iletme, ktphane, ev, bilgi teknolojileri ortam, sinema, tiyatro, konferans gibi kendi kendine ve grupla alabileceiniz tm ortamlar Donanmlar: Bilgisayar, bilgisayar donanmlar, gazete, dergi, tepegz, projeksiyon, kitaplar, okul ktphanesi vb. retim materyalleri Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen lme aralaryla kazandnz bilgileri lerek kendi kendinizi deerlendirebileceksiniz. retmen, modl sonunda size lme arac ( oktan semeli, doru yanl vb.) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgileri lerek deerlendirecektir.

SRE N KOUL YETERLK

MODLN AMACI

ETM VE RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Meslekler arasnda ilk gnk saygnlk ve gvenilirliini koruyabilen gazetecilik mesleinin etkinlii, kalemini doru ve dzgn kullanan, yazd yazlarla toplumu aydnlatan ve bilgilendiren usta gazetecilerin var olmasndan kaynaklanmaktadr. nk gazetecilik mesleinin temelinde toplumun farkl kesimlerindeki insanlara ayn anda hitap edebilmek yer almaktadr. Bir gazeteci yazd haberle hem toplumun en alt seviyesinde, hem de toplumun en st seviyesinde yer alan okura ayn anda hitap etmektedir. Bunu yapabilmek, ancak dili ustaca kullanmakla gerekletirilebilir. Sizin de, mesleinizde baarl bir gazeteci olabilmeniz iin anlatm dilini etkili bir ekilde kullanabilmeniz gerekmektedir. Bu modl ile anlatm trlerini ve zelliklerini renerek, bildiklerinizi, anlalr ve inandrc biimde anlatarak kar taraf ikna edebileceksiniz. Modl sonunda, denemeler, makaleler, eletiriler yazmay renecek, eitli rportaj sorular hazrlayarak etkili rportajlar yapabilecek ve mlakatlar konusunda yaplmas gerekenleri reneceksiniz. Tm bu faaliyetlerin sonucunda kendinizi en doru biimde ifade edebilmenin mutluluunu yaayacaksnz.

RENME FAALYET 1 RENME FAALYET 1

AMA
Dncelerinizi planl ve anlalr bir ekilde aktarabileceiniz fikir yazlarn yazabileceksiniz.

ARATIRMA
eitli betimleme rneklerini aratrarak, arkadalarnzla inceleyiniz. eitli yk rneklerini eitim ortamna getirerek, anlatc ve dili bakmndan inceleyiniz. Bir panele katlarak bakann durumunu inceleyerek, yaptklarn not ediniz ve bilgilerinizi arkadalarnzla paylanz. Son dnem medya eletirmenlerimiz ve ilgili olduklar alanlar aratrnz.

1. ANLATIM TRLER VE DNCE YAZILARI

1.1. Anlatm Trleri
1.1.1. Aklayc Anlatm
Herhangi bir konuyu ve sorunu belli grlerle anlatmaya aklama denir. Aklama, gnlk yaamda herkesin ska bavurduu bir anlatm trdr. Yneticilerin, alanlara tzkler ve ynetmelikler nda verdikleri bilgiler; derslerde retmenin sorularna rencilerin verdikleri cevaplar, bir satcnn, mteriye mal hakknda verdii bilgiler birer aklamadr. Bir szcn ya da terimin tanm, bir zdeyiin ya da atasznn geniletilmesi, bir adresin gsterilmesi, bir tarihsel olgunun anlam aklamayla ortaya konabilir. Aklama, genellikle bir soruyu aydnlatma, gn na karma amacyla kullanlr. Bu bakmdan aklamay, zerinde durulan konuyla ilgili bir sorunun cevab sayabiliriz. rnein; Atatrk niin severiz? Roman okumak, kiiye neler kazandrr? Radyo ve televizyonun, halk eitiminde nasl bir ilevi olmaldr? Okul kitaplarn, dil ve dnce ynnden eletiriniz gibi sorulara verilecek szl ve yazl cevaplar, birer aklamadr. Aklama bir plan dahilinde, kolaydan zora, basitten bileie doru yaplmaldr. Balca aklama trleri unlardr:

1.1.1.1. Tanmlama (Tarif Etme)

Bir varl yada kavram zel ve temel nitelikleriyle tantmaktr. Tanmlama elden geldiince ksa olmal ve anlalr kelimeler kullanlmaldr.

1.1.1.2. Yol Gsterme

evreyi tanmayan kiilere, aradklar bir caddeyi, bir soka, bir yapy, gstermek gerekebilir. Bu nedenle yaplacak aklama ksa, kolay ve ak olmaldr.

1.1.1.3. Ayrmlar Gsterme

Aklamada, ayrmlar gstermek, iki varlk, iki durum ya da iki olgu arasndaki benzeyen ve benzemeyen yanlar bulup ortaya karmak demektir. Bunun iin karlatrma yaplr. Ele alnan konularn ve olaylarn ortak olan ve olmayan zellikleri saptanr ve farklar bulunur. Bunlar, nem derecelerine gre sralanp gsterilir.

Aadaki paray bu adan bakalm:

Divan iiriyle Halk iiri arasnda dil, dnce, biim bakmndan byk ayrlklar vardr. Divan iiri, aydnlara zg diyebileceimiz yapay bir dille, Osmanlca ile oluturulmu, kadn, ak, arap gibi klielemi konular ilemi; aruz ls kullanlm ve gazel, mesnevi, kaside vb. kouk biimleri ile yazlmtr. Bu ynleriyle divan iiri, dou kltrnn etkisinde soyut, halktan kopuk ve takliti bir iir nitelii tamaktadr. Oysa halk iiri, halkn sorunlarn katksz bir Trke ile ve hece ls ile dile getirmitir. Koma, mani, destan vb. kouk biimleri ile oluturulan ve saz eliinde sylenen halk iirine bu zellikleri yaarlk kazandrmtr. Divan iiri toplumsal yaamdan elini ayan ektii; edebiyat tarihinin mal olduu halde; halk iirinin bugn de yaamasn baka trl nasl aklayabiliriz ki? Yazda, Divan iiri ile Halk iiri karlatrlyor, ayr yanlar saptanyor. Bu karlatrmay yle ayrntlayabiliriz:

Divan iiri:
Osmanlca ile yazlr. Klielemi konular iler. Aruz lsyle yazlr. Gazel, mesnevi vb. kouk biimleri ile oluturulur. Dou kltrnn etkisini tar. Soyut, halktan kopuk ve taklitidir. Yaarl bitmi, edebiyat tarihinin mal olmutur. Herhangi bir alg eliinde sylenmez.

Halk iiri:
Katksz bir Trke ile sylenir. Halkn sorunlarn iler. Ulusal hece lsne baldr. Koma, mani, destan vb. kouk biimleri ile oluturulur. Anadolu Trk kltrn yanstr. Somut, halkla i ie ve zgndr. Bugn de yaarln srdrmektedir. Saz eliinde sylenir.

1.1.1.4. Neden ve Kant Gsterme

ou kez aklamalarmz, neden ve kantlar gstererek yaparz. Bir durum, bir olay ya da bir varlkla ilgili olarak sorulan niin?sorusunu cevaplayabilmek iin neden ve tank gstermek gerekir. rnein Trkler, niin ana yurtlarndan g ettiler? sorusu, bir ders kitabnda yle aklanmaktadr: Bugn, yer yer tuzlu gller, kum lleri ve stepleri yer ald Orta Asyada, tarih ncesinde byk bir i deniz vard. Bu i denizi, kaynaklar buzullar olan rmaklar ve karlarla rtl dalarn sular beslerdi. klim, lmand. Ovalar, vadileri ve gr ormanlar ile insanlarn yaamasna elverili bir lkeydi. Ama sonralar Orta Asyann iklimi deiti. iddetli bir kuraklk her yan kasp kavurmaya balad. Kuzeyden esen rzgrlarn getirdii kumlar, bunlar doldurdu. deniz yer yer bataklk ve l haline geldi. Artk Orta Asya, yaamaya elverili bir yer deildi. klimin deimesi, Orta Asyada yaayan topluluklarn ge zorlad. Grld gibi, yazda, Orta Asyann tarih ncesi zamanlardaki iklim ve yaama durumu belirtildikten sonra, Trkler, niin ana yurtlarndan g ettiler? sorusu, neden ve kant gsterilerek aklanmaktadr. iddetli bir kurakln her yan kasp kavurmas, Kuzeyden esen rzgrlarn getirdii kumlarn Orta Asyay doldurmas, denizin bataklk ve l haline gelmesi.

1.1.1.5. Olgular Aklama

Olgu, yaplan ya da olan i demektir. nsanlar, bir iin nasl yapldn, bir olayn nasl olutuunu da aklamak zorunluluu duyarlar. Belli bir olgu aklanrken, olu srasna uygun bir yol izlenmelidir. Deneyler bir pastann ya da yemein yaplmas, bir oyunun oynanmas iin yaplan aklamalar, birer olgusal aklamadr. Szgelimi mayonez yapmann aklanmas, bir olgusal aklamadr.

lleri:

2 bardak zeytinya 2 tane gnlk yumurta sars 1 kahve ka toz hardal 1 limon ve tuz

Hazrlanmas: Orta byklkte porselen bir kseye 2 yumurta sarsn koyup 1 kahve ka hardal ve tuz atnz. Kk bir telle birka kez kartrp yarm kak kaynar su koyunuz. Sonra mayonez tutuncaya kadar zeytinyan az ve aralkl olarak ekleyiniz. Mayonez tuttuka daha ok ya ekleyiniz. Yan tmn yedirdikten sonra sulanmamas iin 1 limonun suyunu ilave ediniz.

1.1.2. Betimleyici Anlatm

Betimleme, varlklar en belirgin zellikleriyle tantma, gz nnde canlandrma iidir. Baka bir deyile varlklarn szcklerle resmini izmektir diyebiliriz. letiimde olduumuz varlklar, zerimizde eitli etkiler brakr. Bu etkileri bakalaryla paylamak, onlara anlatmak isteriz. Szgelimi, yeni tantmz bir arkadamz, beendiimiz bir retmenimizi, grdmz son model bir arabay, yeni aldmz cep telefonumuzu, evremizdekilere tantmak ve onlarda da bu varlklarla ilgili izlenimler olumasn isteriz. te bunu yaparken betimlemeden yararlanrz. Betimleme, bir konumadaki ya da yazdaki olaylarn yerini, kiilerin durumunu ve olay iinde yer alan eyalarn tantmn yapmak, anlatm monotonluktan kurtarp canl tutmak ve etkili klmak iin bavurulmas gereken bir anlatm biimidir. Baarl betimleme yapabilmek iin varlklar dikkatli bir ekilde gzlemlemek gerekir. Duyu organlarmz araclyla varlklar incelemek; onlarn, benzerlerinden ayrlan yanlarn semek, betimlemenin ilk kouludur.

1.1.2.1. Betimleme Srasnda Uyulmas Gereken Kurallar

Betimleyeceimiz varl iyice gzlemleyip kendine zg ayrntlarn, niteliklerini saptamal, benzerlerinden ayr olan yanlarn belirlemeliyiz. Varlkla ilgili ayrntlar, nitelikler gerek olmaldr. nk gereklik tamayan, abartlm, sslenmi ayrntlar, doal ve inandrc olmaz. Sraladmz ayrntlar ya genelden zele ya da zelden genele doru sralamalyz. Betimlenecek varln belirgin ayrntlarn, zelliklerini semeye almalyz. nk her eyi sylemek ya da yazmak, ayrntlar iinde boulmamza neden olabilir. Bu da baarszla neden olmaktadr. Betimleyeceimiz varln gz nnde canlanmasn, grnrlk kazanmasn salamak iin, ll olarak, betimleme szckleri ve sfatlarlardan yaralanmalyz. Betimlemeye yeri geldike bavurmalyz: Konumada olsun, yazmada olsun, olayla ilgili varlklar tantmak iin betimlemeyi kullanrz.

1.1.2.2. Betim Trleri

1.1.2.2.1. nsan Betimi nsann, d ve i zelliklerini tantan betim trdr.

1.1.2.2.2. Hayvan Betimi

Kimi hayvanlarn olayla ilgili yanlarn, niteliklerini anlatan betim trdr.

1.1.2.2.3. Eya Betimi

Olayla ilgili eyalar canlandran, gz nne seren betim trdr.

1.1.2.2.4. Grnm (Manzara) Betimi

Olayla ilgili bir doa parasn ya da bir kenti, ky, mahalleyi ve soka tantan, gz nne seren betim trdr.

1.1.2.2.5. Devinimli Varlklarn Betimi

Romanlarda, yklerde ve teki olayl yazlarda, canl cansz varlklarn (insan, hayvan, bitki, ev, tat, eya..) devinim durumundaki (hareket halindeki ) niteliklerini canlandran betim trdr.

BETMLEME RNEKLER rnek 1 TOROS ETEKLER

Toros dalarnn etekleri ta Akdenizden balar. Kylar dven ak kpklerden sonra doruklara doru yava yava ykselir.Akdenizin stnde daima top top ak bulutlar salnr. Kylar dmdz, cilalanm gibi dz killi topraklardr. Killi topraklar et gibidir. Bu kylar saatlerce ie kadar deniz kokar. Tuz kokar. Tuz keskindir. Dz, killi, srlm topraklardan sonra ukurovann bkleri balar. rlmesine sk allar, kamlar, brtlenler, yaban asmalar, sazlarla kapl, koyu yeil, ucu buca belirsiz alanlardr bunlar. Karanlk bir ormandan daha yabani, daha karanlk! Biraz daha ieri, bir taraftan Anavarzaya, bir taraftan Osmaniyeyi geip slahiyeye gidilecek olursa geni bataklklara varlr. Bataklklar yaz aylarnda fkr fkr kaynar, kirli, pistir. Kokudan yanna yaklalmaz. rm saz, rm ot, aa, kam, rm toprak kokar. Knsa araf gibi alr. Bataklklar geildikten sonra, tekrar srlm tarlalara gelinir. Toprak yal, l ldr. Bire krk, bire elli vermee hazrlanmtr. Scack, yumuacktr. (Yaar Kemal, nce Memed)

rnek 2 Phedon, tek bana yaayan, dalgn, akn halli bir adamdr. ukura kam gzleri, kavruk teni, kuru vcudu, zayf yzyle zntl bir grn vardr. Az uyur, uykusu hafiftir. hep bakalarnn syledikleriyle yetinir. Onlarn dncesine uyar, bir eyler yapabilmek iin rpnr. Ona pek nem vermezler. Yava ve hafif yrr, sanki yere basmaktan korkuyor gibidir. nsan iine karmaktan ekinir, gzleri yerde yrr, gelip geene bakmaya cesaret edemez. Sanki kimseye grnmemek ister gibi, apkasn gzlerinin zerine indirerek paltosunun iine bzlr. Oturmas istendii zaman sandalyesinin ucuna iliir, alak sesle konuur, cevap verirken ksrr, burnunu sessizce siler. Yalnz olduu zaman, haprmay yeler. Selam ve ilgilenme beklemez. Zaten bunu gsteren de bulunmaz. Ona kimse metelik vermez. Fakirdir. (La Bruyere, Karekterler)

1.1.3. ykleyici Anlatm

ykleme: yaanan, grlen, duyulan ya da tasarlanan olaylarn anlatlmas demektir. Olayl yaz trlerinde temel anlatm biimi yklemedir. zellikle, okuyucuyu belli bir olay iinde yaatarak, ona bir dnceyi, bir gr, bir gerei iletmeyi amalayan yk ve romann oluabilmesi iin yklemeye bavurmak bir zorunluluktur. Kukusuz ykleme, salt yk ve romanda kullanlmaz. An, yaam yks, gezi, tarih, fkra ve masal gibi yazn trleri de yklemeden yararlanmay gerektirir.

Tarihsel devrimleri anlatan bir resim

1.1.3.1. yklemenin eleri

Olay: Kii ya da eya ile ilgili olarak, belli bir yerde ve belli bir zamanda ortaya kan durumlara, olulara olay denir. rnein; trafik kazas, sava ve bar, hastalk ve iyileme vb. birer olaydr. Her olayn bir oluma nedeni, oluma sresi ve sonucu vardr. Klasik yklemede bunlara; serim, dm, zm denir. Serim: Anlatlacak olayn ortaya konduu blmdr. Yazar, okuyucuya neyi anlatacan bu blmde sezdirir. Kiilerin tantlmas ve olay zamannn belirtilmesi yaplr. Dier blmler bu blm zerine kurulur. Dm: Olay alr ve gelitirilir. Okuyucunun merak arttrlr. Okuyucu, sonucun ne olaca zerinde dnmeye itilir. yknn en geni blmdr. zm: Merakn ve gerilimin ortadan kalkt, olayn sona erdii blmdr. Ksa olur.

10

Kiiler: Olayda kiiler, gerek ya da kurgulanm olabilir. Kurgulananlar geree uygun olmaldr. Ayrca, kiiler, okuyucunun zihninde canlanacak ekilde anlatlmaldr. Olay anlatlrken kiiler karlkl konuturulmaldr.

Yer ve zaman: ykleme srasnda, olayn balangc, ortas, sonucu yani evreleri anlatlrken nerede, ne zaman olutuu da belirtilmelidir. Bu belirtme olayn akn engellememelidir.

1.1.3.2. yklemede Anlatc

Yazar, bir olay yntemden birisiyle anlatabilir. Olay, kendi bandan gemi gibi anlatabilir. Olay, bakasndan duymu gibi anlatabilir. Olay, nc kiinin bandan gemi gibi anlatabilir.

1.1.3.3. ykleme Srasnda Uyulmas Gerekenler

Anlatacamz olay, btn ayrntlaryla belleimizde canlandrmalyz. Anlatacamz olay, dinleyicilerde ve okuyucularda, yaanabilir izlenimi brakmaldr. Anlatacamz olay ile karmzdakilere belli bir dnceyi aktarmay amalamalyz. Olay, gelime srecini gz nne alarak anlatmalyz. Olay yaratan kiileri, nem derecelerine gre, kaln izgilerle tantmalyz.

rnek:
Babam gittikten bir sre sonra bir kez izinli gelmiti kye. ok durmad ama. Hi yanndan ayrlmamtm; gezmee gtrmt beni o gnler. Babam ikinci gidiinde; aradan geen yllarda para yerine, sar gvurla birlikte ektirdii resim gelince aladk. Annem sinirle kark alad hep. Kyden gidenlerle haber yolladk, mektup yazdk babama. Mektuplara bana yazmayn artk sizleri unuttum diye yantlar verdi. Daha da aladk o gnler. Sonra bir gn adresini de deitirdi. O gn bu gndr bir haber gelmedi ondan. Annem, babamdan gelen kt haberli mektuplar yznden, babaannemle sk sk tartr daha sonra da fkesini Arifeye dayak atarak karrd. Annem Ana, elin gavuruyla aldatt beni olun, ne yapaym sen syle diye babaanneme yaknp durunca; babaannem Hayrsz olum, hayrsz olum diye babam ktler, ellerini yumruk yapp dizlerine vururdu. Kimi gnler ok ksrrd babaannem, ksrmeler sonunda, yeleinin cebindeki renkli mendiline tkrr; sesli sesli inlerdi. Gnler geti aradan, annem, babaanneme Bu hayat ekilmez artk dedi bir gn. Bir sabah annem brakt gitti bizi. Annemi de yitirdik. Babamn acsna anneminki de katld.

11

1.1.4. Tartma
Belli bir konuda birbirine kart olan dnceleri, kart grlerle karlkl savunmaya tartma denir. Birden ok kii arasnda yaplan tartmalarda, konumaclar dncesini aka ortaya koyarlar, grlerini nerirler, bunu kantlarlar, kantlarken de tank gsterirler; bylece inandrmaya alrlar. Bu nedenle, tartmalarn yaplabilmesi ve amacna ulaabilmesi iin zgr bir ortamda bulunmak da zorunludur. nk insanlar, zgrce tartmadka, herhangi bir soruyu doru olarak cevaplayamazlar. Bylece, tartmalar, gerekten demokratik bir ortamda yaplabilirse, eitli toplumsal sorunlarn zmlenmesine yardmc olabilir.

Konferanstan grnm

1.1.4.1. Tartma Konular

Tartmalarn konusu snrszdr. nsanla, yaamla, toplumla ilgili her konuyu tartmak mmkndr. rnein, kitaplar, filmler, romanlar, gncel olaylar, ekonomi, hukuk, eitim, vb. konular. Tartma konular seilirken kendimizi ve evremizi ilgilendiren konular semeye zen gstermeliyiz. nk bu tr konularda youn bilgilerimiz olduu gibi, ilgin gzlemlerimiz ve deneylerimiz de vardr. Kii, btn ayrntlaryla bildii, yaantsndan ya da evresinden kaynaklanan bir konuyu, daha kolay ve daha rahat tartabilir. Tartmay belli bir plan dhilinde yaparsak baarl olur ve konumuz dna kmam oluruz.

12

1.1.4.2. Tartmada Uyulmas Gerekenler

Herkesin iitebilecei bir sesle konumaldr. Sert ve krc olmamal; kiilikle oynamamal; ykc eletirilerde bulunmamaldr. Hogrl ve iten davranmal; alakgnll ve soukkanl olmaldr. Sylenenleri dikkatle dinlemeli, baka eylerle uramamaldr. Herkesin bildii dnce ve grleri yinelemekten saknmal; zgn dncelerden canl rneklerden ve rakamlardan yararlanarak konuya aklk kazandrmaldr. Konuurken, konu dna kmamaldr. Eletirileri dikkatle dinlemeli; gerekirse sz alp kar eletiride bulunmaldr. Konumann ak, duru, yaln ve etkili olmasna zen gstermelidir.

1.1.4.3. Tartmada Bakann Grevleri Dzenli tartmalar (panel, sempozyum, forum..)yaplrken tartmay ynetecek, ynlendirecek ve sonuca ulamasn salayacak bir bakann bulunmas gerekir. Bakann, balca grevleri unlardr: Tartma konusunu aklamak ve tartmay balatmak Tartmaclara eit konuma olana vermek. Tartmaclarn konu dna kmalarn nlemek Tartmaclarn geliigzel konumalarna, birbirlerinin szlerini kesmelerine, sert ve krc davranmalarna engel olmak. Tartmann gelimesini salamak ve sonucu anlalr biimde belirtmektir.

1.2. Dnce Yazlar

1.2.1. Deneme
Seilen bir konu zerindeki grleri, dnceleri, kesin kurallara, yarglara balamadan ekici bir dille anlatan yazlara deneme denir. lgi eken bir yaz trdr. Baarl denemeler severek okunur ve kiiye okuma zevki, dnme yetenei, kendisiyle tartma etkinlii kazandrr. Biim ynnden denemeler tek bir yaz olabilir. Ya da birok konuyu ileyen yazlarn bir araya topland bir kitap eklinde de yazlabilir. Makaleye benzer. Giri, gelime ve sonu blmlerinden oluur. Anlatm ynnden syleiye benzer. nk itenlikle yazlr. Syleiden ayrld yan, deneme yazarnn kendisiyle sylemesidir. Deneme yazar dzyaz dilini ustalkla kullanr. Deneme de ama; okuyucular doa, yaam, toplum, erdemlilik ve ahlak sorunlar zerinde dndrmek, doruyu bulmalarna yardm etmektir. Deneme yazmak isteyen kiinin ok okumas, eitli dnrleri incelemesi gerekir. nk deneme geni bir kltr gerektirir. Deneme trnn byk ustas Montaignedir.

13

1.2.1.1. Denemenin zellikleri

rnek NASIL YAZMALI Yazarken kitaplar bir yana brakr, aklmdan karrm; kendi gidiimi aksatrlar diye. Gerekten de iyi yazarlar stme fena abanr, yreksiz ederler beni. Hani bir ressam varm, kt horoz resimleri yapar ve uaklarna, dkkna hi canl horoz sokmamalarn sk sk tembih edermi, ben de yle Hatta algc Antigenidesin bulduu are benim daha iime gelirdi. Bir ey alaca zaman, kendinden nce ve sonra halka doyasya kt arklar dinletirmi. Byle derim de Plutarkhostan kolay kolay ayrlmam. O kadar dnyay iine alm ki bu adam, ne yapsanz, hangi olmayacak konuyu ele alsanz bir taraftan gelir iinize karr ve size trl zenginlikler, gzelliklerle dolu cmert bir el uzatr. Kendini her gelene bu kadar kolayca yama ettirmesi baya gcme gidiyor. yle biraz tuttunuz mu, kolu kanad elinizde kalyor. (DENEMELER- MONTAGNE) Denemeye zg bir konu yoktur. Her konuda yazlabilir. Deneme okuyanlara hoa vakit geirttii gibi, gerekleri de retir. Denemede sylenenler, sylei ve konuma havasnda verilir. Denemede sylenenleri kantlama ve belgelere dayandrma zorunluluu yoktur. Deneme yazar bir dil ustasdr. Sylediklerini dilin inceliklerinden yararlanarak itenlikle syler. Deneme zneldir. Denemeci kendisiyle tartr gibi konuur. Orta uzunlukta, konular kesin kurallara ve yarglara balamadan iten bir dille iddiasz ve zgrce anlatan yazlardr.

1.2.2. Fkra
Gazetelerin belirli stunlarnda gncel olaylar ve sorunlar belli bir gr asndan deerlendirilip yorumlayan ksa yazlardr. Fkralarda, hayatn her yn, dzenin aksayan taraflar, bazen ac bir slupla, bazen de yol gstererek anlatlr. Herhangi bir konu zerinde fkra yazan yazar, tarafsz ve objektif grlere sahip olmaldr. Ancak gnmzde gazetelerde ke sahibi olan fkra yazarlarnn bazlar bir siyasi grn temsilcisi olduklar iin, ou kez hissi hareket ederler. Bir gazetenin tirajnn artmasnda ya da azalmasnda fkra yazarlarnn etkisi fazladr.

14

rnek

Attil lhan'n bir iirinin maceras... ATTL lhan' topraa verdikten sonra, onun kitaplarn, onunla ilgili notlarmz kartrdk. Hemen her yeni kitabn bize imzalayp gnderirken yle demi: "Refik-i azizim, Kdemdan Hasan Pulur'a, arz- kran, arz-muhabbet." "Kdema" demek, "eskilerden" demek... *** EER bugn yaam olsayd, belki telefonda u Nobel iini konuurduk. "Yahu bu gidile Trkiye, en ok Nobel kazanan deil, kazanamayan yazarlarn memleketi olacak!" deseydik, kim bilir nasl glerdi... *** BZ, Attil lhan'n edebiyat tartmalarnda hi yoktuk, o, edebiyatta polemiin nasl yapldn herkese gsterirdi. Lakin 1976'da istemeyerek byle bir tartmann iinde kendimizi bulduk. "zgr nsan" dergisinde bir iir kmt, "Sakn Ha" adl iirde bir sendikacnn polisler tarafndan gtrln anlatyordu: "Sabiha bu adamlar, beni alp gtrecek/Sakn ha alaman istemiyorum/Soracaklar varm, yllardr sorarlar/Anlalan bu sorgu daha yllarca srecek/lk gtrlm bak hatrlyorum/Sendikaya yazldm gnlerdi sanyorum/Otomobil farlarna yamur yayordu/Cgaram slanm, sokaklar nedense dar/Bu defa aksi gibi zilzurna ilkbahar" *** ATTL lhan'n iiri bize, 1950'li yllarda Aksaray'da smail Sivri'yle kaldmz pansiyonun penceresinden grdmz bir olay hatrlatt. Polis cipi kapya dayanm, genten bir adam alp gtryorlard. Pansiyoncu "teyze" koup gitmi, dnte al al, moru mor, bize, "Sendika mendika diye bir ey tutturmu, hkmet byle eyleri sevmez" diye olay zetlemiti. Attil lhan'n iiriyle bizim grdmz o kadar birbirine uyuyordu ki, ikisini bir yazda birletirdik... *** MEER Attil lhan'n bu iirinin bir maceras varm, bu iiri nce "Cumhuriyet" ekine gndermi, iir yaymlanmam. Bir, , be hafta gemi, o da Cumhuriyet'in sorumlularna birer mektup gndermi. Mektup herhalde ellerine gememi ki, ayn hafta "zgr nsan" dergisinde de km... Attil lhan, iki yere ayn iiri gnderen air durumuna dm, bu arada iin iine Mustafa erif Onaran girmi, o da Trk Dili'nde bu iirin yksn yazm... *** BURAYA kadar tamam, bizimle ilgisi yok, lakin Mustafa erif Onaran yle demi: "Peki, Hasan Pulur'un iirin yksn zmir'deki bu olaya yaktrmasna ne demeli?" Doru, ne demeli? O tarihte Attil lhan da biz de ne diyeceimizi armtk. Biz aka, grdmz olayn stanbul'da, Aksaray'da getiini yazyoruz, Mustafa erif Onaran ise soruyor: "Hasan Pulur'un iirin yksn zmir'deki bir olaya yaktrmasna ne demeli?" Hani "Ben ne derim tamburum ne alar?" diye bir laf vardr ya... Attil lhan, "Byle Bir Sevmek" kitabnda, "Meraklsna Notlar" blmnde, "Sakn Ha" iirinin bu yksn uzun uzun anlatr. Attil lhan iin, anlatlacak, yazlacak, o kadar ey var ki! Ona gnderilen "mektuplar" okusanz yeter. Kimler Attil lhan'a neler yazm?! bret! h.pulur@milliyet.com.tr

15

1.2.3. Makale
Kalc konular zerine yazlan, arbal, doruluuna inandrc, kantlayc, ou bilimsel yazlara makale denir. Giri blmnde sorun, konu tantlr. Gelime blmnde konuyu, soruyu aydnlatan, dorulayan rnekler verilir, dnceler aklanr. Sonu blmnde, konu zerinde varlan sonu yazlr. Anlatm ynnden makaleler en arbal dnce yazlardr. Syleilerde yer alan gnlk konuma szckleri senli benli anlatm makalede bulunmaz. Makalede bilim dilinin szckleri yer alr. Anlatm kesin anlam tar, aktr, anlalr bir niteliktedir. iir, sanat, insan haklar, iktisat, hukuk, ahlak, tarm vb. ksacas her konuda makale yazlabilir. Gazete yazlarndan biri de makaledir. Dergilerde ve inceleme eserlerinde de makalelere rastlanr. Bir konuyu derinletirmek, incelemek, eletirmek, tahlil etmek gibi amalarla yazlan makaleler uzmanlk gerektirir. Gazete makaleleri, fkralar gibi, daha ok memleketi ilgilendiren gnlk olaylar stnde durur. Bir gazetenin gr asn temsil eden yazlara bamakale denir. Bu makalelerde, ak fikir, okunakllk, tarafszlk ve drstlk, aranacak deerlerdir. Trk edebiyatnda makale ilk kez ilk gazeteler olan Tercman- Ahval ve Tasvir-i Efkr gazetelerinde yaynlanmtr. inasi, batl anlamda makaleler yazan ilk fikir adammzdr. nternetteki arama motorlarn kullanarak makale rneklerini bularak inceleyiniz.

1.2.4. Eletiri
Bir dnceyi, bir kiiyi( kiinin grlerini, davranlarn, bir konumasn) bir sanat eserini inceleyip olumlu olumsuz yanlarn belirtmek iin yaplan anlatma eletiri diyoruz. Eletiride ama; iyi olann deerini ortaya koymak, iyi olmayana ve ktye frsat vermemektir. Eletiri yaparken neye iyi neye kt demeliyiz? Ya da nasl iyi, nasl kt diyeceiz? Bu sorun tartmalara yol amtr. Bylece ayr gr ortaya kmtr: Nesnelci gr: Eletirilerimizi kendi duygusallmza kaplmadan bilimsel eletiri kurallar erevesinde yapmalyz. znelci gr: Eletiriyi yaparken kiisel beenilerimizi, duygularmz dile getirmeliyiz. zmc gr: Gerek nesnelci gr, gerekse znelci gr tek bana doru ve hakl olamaz. kisinin de hakl olduu yanlar gibi, yanldklar yanlar da vardr. nk znel, beeni yarglarmz olabilecei gibi, nesnel ltlere dayanan yarglarmz da vardr.

1.2.4.1. Eletirilecek Eserde Bulunmas Gerekenler

Eserin gereklii yanstmadaki baars Eserin, okurlar ve toplum zerinde brakt etki Eserin, olay anlatmasndaki baars Eserdeki zgnln, itenliin ve hayal gcnn baarya katks Eserdeki yanstlan duygu ile sanat arasndaki balant Genel olarak eserin baar durumu

16

1.2.4.2. Eletirmenin zellikleri

Geni bir kltre sahip olmas gerekir. Eletiri de kullanaca kavramlar ve terimleri bilmesi gerekir. Dil bilgisi ve yazm kurallarn iyi bilmesi gerekir. Eletirecei eseri iyi tanmal, eserle ilgili olarak, gerek yazl kaynaklardan, gerekse bilen kiilerden doru, salam bilgiler toplamaldr. Toplad doru bilgiler ve birikimlerinin nda eseri inceleyerek, doru bir yargya varmaldr.

rnek
Gzyalarnza deer "Babam ve Olum" Telefon hatt ve yollar kesik olduu iin parkta doum yapmak zorunda kalan gen kadn kan kaybndan lyor. Bebek yayor, gazeteci babas hapse atlyor; ikence gryor. Bebek onun bunun elinde kalyor. Standart bir 12 Eyll trajedisi. Her ey hzla olup bitiyor. Tuba Bykstn'n karn fazla byk galiba. Ei dostu yok mu bu iftin? Niye yollara ktlar yle alelacele? kence rlplak soyulmu, gz balanm, acdan haykran adamlarn ksa kesmeleri yine. Ayrca birden fazla finali var filmin. Noktay koyana kadar kez daha sona eriyor... stediiniz kadar kusur bulabilirsiniz "Babam ve Olum"a ama tutun gzyalarnz tutabilirseniz! Alatabilmek filmler iin bir erdem deil kukusuz ama bir melodram en zayf yerinde alatmaya balyorsa izleyiciyi, bir de doruk noktalarn dnn! O yzden hi ikiyzllk etmeyelim. Bu yl art arda gelen ve her biri byk d krklklar yaratan yerli yapmlar arasndan gzyalarmzla vaftiz edilerek pir pak kyor "Babam ve Olum". Yaramz var, gocunuyoruz aan Irmak bundan nce gerekletirdii film ve dizilere gerek sinematografi gerek oyuncu ynetimi bakmndan ak fark atarak baarya ulayor. yks ve oyunculuuyla batan sona izleyiciyi alatan bir film olmasna ramen "Babam ve Olum"u Amerikanvari deyile "tear jerker" (gzya dktrc), "weepy" (sulugzl) diye tanmlamaya dilimiz varmyor. Gelenein aksine kadn deil erkek karakterlere odaklanmas, belirli bir olay (12 Eyll askeri darbesi) temelinde siyasi ierikli oluu, dnemin (80 sonras) ve ait olduu kltrn (Ege) zelliklerini gereki biimde betimlemesiyle de allm melodram modelinin dna tayor. Yzlerce ticari filmde duygu smrs olarak alglayacamz, bir pazarlama taktii olarak yorumlayacamz bu aralksz trajik ve dokunakl olaylar zinciri, tuhaf hatta mucizevi biimde hakiki bir duygulanmaya neden oluyor. nk yaramz var, gocunuyoruz. Bu film araclyla btn o aclar ekenlere ak ak ve topluca gzya dktmzn farkna varyoruz. Bir yldnmnde, bir anma treninde olsun meydanlarda bir araya toplanp 12 Eyll kurbanlarna ve madurlarna sayg gstermeye korkan bizler ancak sinema salonlarnn karanlna snnca hep birlikte iimizi dkebiliyoruz. ldrlenlere, lmne sebebiyet verilenlere, ksz, yetim, sakat braklanlara, ikence edilenlere, mahkum edilerek mrnden alnanlara, onuru ve ilkeleri inenenlere, inanlar sarslanlara, ailesi datlanlara, sevdiklerinden mahrum braklanlara borcumuz var. Hepimizin birbirine 12 Eyll 1980'den bu yana faizi ileyen borcu var. "Babam ve Olum" gitgide artan bu borcu asla deyemeyeceimizi yal bir adamn alnan umutlar, gen bir adamn alnan gelecei ve bir ocuun alnan ocukluu zerinden vurguluyor. "Babam ve Olum" dnemi dorudan ele alan deil, bu balamda bir 12 Eyll filmi. Erkekler arasnda ba gsteren iktidar mcadelesine dair bir yapm. Ama karakterlerinin yazgsn Trkiye'nin siyasi alkantlar belirliyor. Mkemmel performanslar aan Irmak karmza bir ailenin kuan karyor: Oullarn kendi istekleri dorultusunda ynlendirmek isteyen, ilkeli ama aksi ve inat bir Ege aas olan Hseyin... Babasyla ayn siyasi gr paylamayan, onun isteklerine boyun emeyen, ilkeli ve inat gen gazeteci Sadk... Sadk'n okuduu izgi roman ve masallarda anlatlanlar zaman zaman gerek sanacak kadar d gc geni, hassas yapl, annesi onu doururken len olu Deniz... Bir de onlar tatl-sert bir anlay ve bilgelikle ama sonsuz sevgi ve sevecenlikle kucaklayan, srtlayan kadnlar var. aan Irmak, Ege'ye zg aylaka bir tara peyzajndan ok bu kltrde ailenin anlamn hissettiren bir iirsellikle ele alyor "Babam ve Olum"u. Ve oyuncularndan mkemmel performanslar alarak bizi de o ailenin paras haline getiriyor. Kck Ege Tannandan nar gibi etin Tekindor'a, gzlerinden

k saan Hmeyra'dan erif Sezer'in dimdik gururuna, hakiki bir eski tfek gibi duran Fikret Kukan'a btn oyuncular o kadar baarl ki kolaylkla banalleebilecek, inandrcln yitirebilecek sahneleri unutulmaz hale getiriyorlar. Yeniden izleyince ayn etkiyi yapar m, bir melodram klasii haline gelir mi zaman gsterecek. Ama imdilik dktmz her bir gzya damlasna deer. Alin TAIYAN

17

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

ok sevdiiniz bir eyanz betimleyerek, sizi ok etkileyen bir olay yk biiminde yazarak arkadalarnza okuyunuz. Siz de bu konularda arkadalarnzn rneklerini dinleyiniz almalarnz rendiklerinizin nda tartma ve aklama kurallarna bal kalarak deerlendiriniz Deerlendirme sonucunda, eksik yada hatal grdnz konularla ilgili renme faaliyetine dnerek konuyu tekrar ediniz. lem Basamaklar Fkra yaznz. neriler Gazete ve dergilerde gnlk olaylar hakknda yorum belirten fkra rneklerini bulunuz. Dikkatli bir ekilde inceleyiniz. Yazdnz denemeleri evrenizdekilere okuyunuz, anlatm ve dilin kullanm bakmndan deerlendirmelerini isteyiniz. Gnlk gazetelerimizde yaynlanan makale rneklerini inceleyerek nemli blmlerini not ediniz. Arama motorlarn kullanarak eitli alanlarda yazlm eletiri rneklerini inceleyiniz. Eletiri yazarken kii haklarna saygl ve titiz olunuz. Dzenli ve dikkatli olunuz. Dil bilgisi kurallarna uygun yazlar yazmaya zen gsteriniz.

Deneme yaznz.

Makale yaznz.

Eletiri yaznz

18

Deerlendirme lei
Gzlenecek Davranlar Gazete ve dergilerde gnlk olaylar hakknda yorum belirten fkra rneklerini buldunuz mu ? Deneme yazdnz m? Makale yazdnz m? Arama motorlarn kullanarak eitli alanlarda yazlm eletiri rneklerini incelediniz mi? Eletiri yazdnz m? Eletiri yazarken kii haklarna saygl davrandnz m? Dil bilgisi kurallarna uygun yazlar yazmaya zen gsterdiniz mi? Evet Hayr

1 2 3 4 5 6 7

Cevaplarnzda hayr seenei iaretli ise faaliyete geri dnerek tekrar ediniz. Cevaplarnzn tm evet ise bir sonraki faaliyete geebilirsiniz.

19

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

lme Sorular
Aada verilen ifadelerin bandaki bolua doru ise (D) yanl ise (Y) koyunuz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Aklama, gnlk yaamda herkesin ska bavurduu bir anlatm trdr. D( ) Y( ) Varlklarn szcklerle resmini izme iine ykleme diyoruz. D( ) Y( ) Belli bir konuda birbirine kart olan dnceleri, kart grlerle savunmaya tartma diyoruz. D( ) Y( ) Denemede sylenenleri, kantlamak ve belgelere dayandrmak gerekir. D( ) Y( ) Fkra anlatmndan nce hazrlk yaplmas gerekir. D( ) Y( ) Eletirmenin geni bir kltr birikimine sahip olmas gerekmez. D( ) Y( )

20

RENME FAALYET- 2 RENME FAALYET- 2

AMA
nceleme ve aratrmalarnzn sonucunda dncelerinizi etkili bir ekilde ifade edebileceksiniz.

ARATIRMA
Gazete ve dergilerde yaynlanan gezi yazarlarn ve eserlerini inceleyiniz. Gezi yazlarnn okunurluk durumlarn aratrarak notlar alnz ve sonular arkadalarnzla paylanz. Tantm yazlarna ait rnekleri inceleyerek grlerinizi arkadalarnzla paylanz. Eitim alannda baarl almalar bulunan nemli kiilerin biyografilerini aratrarak sizin iin nemli grdnz blmleri not ediniz.

2. ARATIRMA NCELEME YAZILARI

2.1. Gezi Yazlar
Bir yazarn gezdii, grd ve inceledii yerlerden edindii bilgi, grg ve izlenimleri yanstan yazya gezi yazs denir. Gezi yazlarnda yalnz gezilip grlen yerlerin doal zelliklerinin belirtilmesiyle yetinilmez. O yerlerdeki insanlarn gelenek, grenek ve zevkleri de tantlmaya allr. Doru bilgi ve gzlemlere dayal gezi yazlar tarih, corafya, toplumbilim gibi bilim dallar iin de yararl bir kaynak olarak deerlendirilebilir. Bu tr yazlar ayrca okurlarn genel kltrlerini gelitirmede nemli bir rol oynar. nsanlar, kendi yakn evreleri dnda olup bitenleri renmek isterler. Kitaplarda okuduklar, haritada grdkleri kta, lke veya kentlerde yaayan insanlarn gelenek ve greneklerini merak ederler. Grmeyi hayal ettikleri yerleri, usta yazarlarn araclyla tanmaktan,gezer gibi olmaktan zevk duyarlar. Kendisi de gezi trnde eser vermi olan Ahmet Haim bu duyguyu yle dile getirir, Seyahatname okumann tadn teden beri bilirim. Btn ocukluum onlar okumakla geti. K geceleri darda rzgr olurken, bir gaz lambasnn n gz bebeklerimde iki altn nokta gibi tayarak zengin bir ate karsnda, rahat bir koltukta okuduum o Afrika ve Amerika seyahatnamelerinin masum ve namuslu slubundan aldm tad bana pek az edebiyat eseri verebilmitir(Bize Gre, Gurebahane-i Laklakan,Frankfurt Seyahatnamesi,s.70).

21

Gezi yazlar gerekten yaanm bir hayat kesiminin rndr. Bu tr yazlarn ar basan yn, anlatlanlarn dikkatli bir gzleme dayanm olmasdr. Yazar, phesiz, grdklerini anlatrken anlarndan sz edebilir, birtakm yazl veya szel kaynaklardan yararlanabilir, karlatrmalar ve zmlemeler yapabilir. Ancak tm bu abalarn keskin ve salam bir gzlem gcnden kaynaklanmas arttr. Biz buna grmesini bilme yetenei de diyebiliriz. Gezi yazarlar, uzun bir sre, daha ok insanlarn hi gezip grme imkn bulamadklar lkeleri, blge ve kentleri tantma amac gtmlerdir. Kutuplar, Afrikann balta girmemi ormanlar ile Orta Asya, Gney Amerika gibi ktalarda yaayan insan topluluklarnn ilgin yaay biimlerini tantan gezi yazlarnn yannda New York, Tokyo, Paris, Londra gibi byk ehirleri anlatan yazlara da rastlanmaktadr.

2.1.1. Gezi Yazlarnda Bulunmas Gerekenler

Okuyucu iin ilgin grnm, durum ve olaylar kapsayabilmelidir. Gezilen yerler ile grlen eylerin d grnnden ok, ze inen ve insanlarn i dnyalarn yanstan hususlar gzler nne serebilmelidir. Grlen yerler ve insanlar, edinilen izlenimleri yaln, srkleyici ve renkli bir dille anlatabilmelidir.

Gezi yazlarn, ele alnan konular ve anlatm bakmndan an ve rportaj trnden yazlara benzer baz ynleri bulunur. nk gezi, an ve rportaj diye adlandrlan yazlar geni lde yazarn gzlem, izlenim ve yorumlarna dayanr. Bu nedenle bu trlerde yazlm eserleri bir snflamaya tabi tutmak bazen gtr. Bununla birlikte, her trn de birtakm ayrc zellikleri vardr. yi bir okur bu zellikleri bilir veya belirlemede glk ekmez.

2.1.2. Gezi Yazlarnn eitleri

Gezi yazlarn, yolculuk yaplan yer bakmndan ikiye ayrmak mmkndr:

2.1.2.1. Yurtii Gezi Yazlar

Bir yazarn herhangi bir amala kendi lkesinde yapt bir yolculuk srasnda gezip grd yerleri ve edindii izlenimleri anlatt yazlardr. Bu tr gezi yazlarna, Reat Nuri Gntekinin Anadolu Notlarn gsterebiliriz.

22

Kapadokyadan grnm.

2.1.2.2. Yurtd Gezi Yazlar

Bir yazarn kendi lkesi dnda yapt gezi ve incelemelerinin bir rndr. Bu tr gezi yazsna da Falih Rfk Atayn Deniz Ar adl eseri rnek olarak gsterebiliriz.

Dubaiden grnm

23

Gezi yazlarn, gezi trnde eser veren kimselerin durumlar bakmndan da ikiye ayrabiliriz:

2.1.2.3. Yazarlarn Kaleme Ald Gezi Yazlar

Yazarl bir meslek olarak benimsemi kimselerin eserlerinde gezilen grlen yerler, deinilen konular, insanlarla ilgili gzlemler yaz sanatnn birok zelliini yanstan renkli bir dille anlatlr.

2.1.2.4. Yazar Olmayan Kiilerin Kaleme Ald Gezi Yazlar

kinci kategoriye giren yazlar, genellikle yazarlkla ilgili olmayan, fakat yurt iinde veya dnda baz yerleri grmek zere geziye kanlarn veya geici grevlerle yabanc bir lkede oturanlarn kaleme aldklar yazlardr. Bu gibi kimselerin eserlerinde anlatm kuru ve renksiz olabilir. Ancak bu tr eserlerde bazen ok ilgin gzlemlere, salam bilgilere ve mantkl yorumlara rastlayabiliriz. rnein nl Trk denizcisi Piri Reisin Bahriye adl kitab bu bakmdan ilgintir. Bu kitap Akdenizi evreleyen karalar, ormanlar, dalar, kentler zerinde verdii bilgilerle hem bir deniz atlas, hem de bir gezi kitab nitelii tar. Gezi yazlarn ama ve yazl bakmndan da e ayrmak mmkndr:

2.1.2.5. Gn Gnne Alnm Notlara Dayal Gezi Yazlar

Kimi yazarlar, gezip grdkleri yerleri gn gnne veya aralkl olarak tuttuklar notlarla anlatrlar. Bu gibi gezi yazlar ou kez an trnn de zelliklerini tar. Bu eit gezi yazlarna Burhan Arpadn Gezi Gnl adl eseri rnek olabilir.

2.1.2.6. Mektup Biiminde Yazlm Gezi Yazlar

Kimi yazarlar da gezi izlenimlerini belli aralklarla arkadalarna yazdklar mektuplarda anlatrlar. Bu gibi gezi yazlarnda mektup trnn hemen hemen her zelliini grebiliriz. Bu eit gezi yazlarna Celaleddin Ezinenin Amerika Mektuplar rnek olarak gsterebiliriz. 2.1.2.7. Bir lkeyi Daha Nesnel ve Derinlemesine Tantmay Amalayan Gezi

Yazlar
nc tr gezi yazlar, yazarn kiisel gzlemleri yannda daha baka bilgi ve belgelere dayal tasvir ve yorumlar ierir. Falih Rfk Atayn gezi kitaplar genellikle bu biimde yazlm eserlerdir.

24

2.2. Portre
nsann, d ve i zelliklerini belirten betim trdr. Kiinin boyu, yz, ten rengi, giyinii gibi d yapsna dair zelliklerini tantan yazlara fiziksel ya da tensel portre, duygu, dnce, huy, beeni ve alkanlklar gibi i yapsn tantan yazlara da ruhsal ya da tinsel portre denir. Olayl yazlarda (roman, yk, oyun vb.) kiiler, portre araclyla tantlr. Kiilerin tensel ve tinsel yanlar ayr ayr tantlabilecei gibi, bir arada, i ie de tantlabilir.

2.2.1. Yaamyks- Biyografi

Yurduna ulusuna, insanla yaptklaryla yararl olan nemli kiilerin belirgin zelliklerini, stn ve rnek alnabilecek ynlerini, almalarn, baarl olma nedenlerini inceleyen; bu alandaki btn bilgileri derleyip anlatan yazlara denir. Burada ama tannm, yararl olmu kiilerin ektikleri skntlar, karlatklar glkleri nasl yendikleri, baarya nasl ulatklar anlatlarak; okuyuculara, kendi kendine yardm, baarya sabrla ulaabilecei, dzenli ve planl almann baar kazandrabilecei dncesi verilmek istenir. Yaamyks yazlacak kiiyle ilgili tm bilgileri ayrntl bir ekilde toplayp, notlar alarak, belli bir plan dahilinde, okuyucular skmadan anlatmak gerekir. Anlatm ilgi ekici, srkleyici, cmleler duru ve yaam olaylarnn akna uygun olmaldr. Yaamykleri, sanata, edebiyata, tarihe k tutarlar. Anma gnlerinde, kutlama gnlerinde, sanat gecelerinde bu tr yazlardan yararlanlr. Bunlar, belli bir dnemin olaylarn, toplumsal yapsn ve sanatn belgelerler. Yaamyklerinde ele aldnan kii her ynden incelenebilecei gibi sadece baz ynleri veya belli dneme ait olan yaam da ele alnabilir.

2.2.1.1. Yaam yksnde Bulunmas Gerekenler

Yaam yks anlatlacak kiinin ocukluk yllar, nerede, ne zaman doduu ve ocukluunun nasl bir ortam iinde getii belirtilmelidir. Nasl bir eitim ald ve yetimesinde etkili olan balca etmenlerin neler olduu belirtilmelidir. Setii meslek ve meslekteki geliim aamalarnn neler olduu belirtilmelidir. Kiilii, huy ve davran zellikleri, ilgili olduu alanlar, evresiyle ilikilerinin durumu belirtilmelidir. Eserleri ve toplumsal yaamdaki nemi belirtilmelidir.

2.2.1.2. Yaamyks eitleri

Otobiyografi: Kiinin kendi yaamn kendisinin anlatt biyografidir. Monografi: Bir konu zerinde zel bir grle yaplan incelemedir.

25

Atatrkn Yaam yks

1881 ylnda Selanik'te dodu. lkrenimini ve renci olarak ortareniminin bir ksmn Selanik'te yapt. Manastr Asker Lisesi'ni bitirdi.1902 ylnda Kara Harp Okulu'ndan, 1905 ylnda Harp Akademisi'nden mezun oldu. Orduda eitli vazifeler ald 1913 ylnda Sofyada Atee Militer olarak bulundu. Birinci Dnya Harbi srasnda, anakkale Muharebelerinde, Tmen Komutan olarak grev yap. 1916 ylndan itibaren, Dou ve Gney cephelerinde Kolordu ve Ordu Komutanl yapt. Bitlis ve Mu'u dman igalinden kurtaran kuvvetlerin bandayd. Filistin ve Suriye cephelerinde grev ald. Mondros Mtarekesi'nden sonra Sevr Anlamas hkmlerine dayanlarak lkenin yabanclar tarafndan igali zerine, son Osmanl padiah Vahdettin Han tarafndan Anadolu'ya gnderildi.19 Mays 1919'da Samsun'a karak Trk mill mcadelesini balatt. Amasya Genelgesi, Sivas ve Erzurum Kongrelerini toplad. Asker grevlerinden istifa ederek 23 Nisan 1920'de Ankara'da Trkiye Byk Millet Meclisi'ni toplad. Meclis Bakan seildi.5 Austos 1921'de Bakomutanlk grevini stlenerek Anadolu'nun Yunan igalinden kurtarlmas iin mcadeleye devam etti. Sakarya Meydan Sava'n kazand. 19 Eyll 1921'de Meclis tarafndan kendisine Mareal ve geleneksel Gazi nvan verildi. 26 Austos 1922'de igalci Yunan kuvvetlerine kar Byk Taarruz'u balatt. Be gn sonra 30 Austos 1922'de de Bakomutanlk Meydan Sava kazanld.Lozan Bar Konferans'ndan sonra, 11 Austos 1923'te toplanan Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan yeniden Bakan olarak seildi. 9 Eyll 1923'te kurduu Cumhuriyet Halk Partisi'nin Genel Bakanl' na seildi. 29 Ekim 1923'te Cumhuriyet'in iln edildii gn, Trkiye Cumhuriyeti'nin ilk Cumhurbakan oldu. Drt dnem st ste seildi.10 Kasm 1938'de ld.

Benim naiz vcudum elbet bir gn toprak olacaktr, ancak Trkiye

Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktr.

Mustafa Kemal ATATRK

26

Mustafa Kemal Atatrk

2.3. Tantm Yazlar

Bir kurumla, bir iletmeyle, bir yerle, bir rnle, bir kitapla, bir sinema filmi vb. konularla ilgili tantma amacyla basnda kan tantc haberlere tantm yazlar denir. Kurumun tantc haberlerinin gazetelerde yaymlanma ans, kurumun toplumsal ve ekonomik sistem iindeki yeri ile halkla ilikiler grevlilerinin gazetecilerle olan olumlu diyaloglarna baldr. Bunun yannda gazetelere gnderilen haberin dikkat ekici olmas ve uygun kitleye uygun haberin gitmesi gerekir. Gazetelerden en iyi ekilde yararlanmak iin zamanlamaya dikkat edilmesi gerekir. Gazetelere duyurulacak olayn zaman, gazetelerin basm zamanlar da dikkate alnarak belirlenmelidir. Ge gelen bir haber, o gn kacak gazetelerde yer almayabilir. Bir sonraki gn ise haber nemini yitirecei daha dorusu eskiyecei iin deerlendirilmeyebilir. Bu nedenle halkla ilikiler grevlileri her gazetenin son haber saatini ok iyi bilmeli ve almalarn buna gre planlamaldr.

27

rnek

zmirde yaymlanan iir dergisi Dizenin bu ay 92. says kt. Topu topu drt sayfa olan dergi dolgun ieriiyle dikkat ekiyor Yaynclk servenim ilkokulda balad. Babamn bir Erika daktilosu vard yazhanede; yeni bir daktilo ald, Erikay eve getirip bana armaan etti. Aslnda kendi kullanacakt elbette. Ama daktilo "resmen" benim olmutu ite. O gn bir dosya kd takp bana getim. Ev Gazetesi adn verdiim gazeteyi hazrlamaya koyuldum. Evden haberler. Ninem trl yapm, annem berber Nurinin karsn ziyarete gitmi. Havva Bac amarlar asm vb... Gya gnlk olacakt gazetem. Ne gezer! Ben harf harf tek cmle yazncaya kadar saatler geiyordu. Haftalkta karar kldm. Bir ay sonra da gazetemi kapattm. Ortaokul sralarnda bir duvar gazetesi kardk. Onun mr daha da ksa, tek say oldu. Mdrmz Sakall Allen yasaklad. nk gazeteyi ngilizce alfabeli bir daktiloda yazmtk. Kk "" harfi olmad iin btn ""lar "i"ye dnm, ortaya basbaya mstehcen kelimeler kmt. Antepte Fevzi Gvenin yaymlad Mart dergisine (o da tek say!) katkda bulunduumda lise rencisiydim. O yllar iinde, durmu oturmu, edebiyatmza yn veren dergiler kyordu stanbulda. Bir yandan da Orhan Veli, Yaprak; Avni Dkmeci, Kaynak; Nedret Grcan, airler Yapran yaymlyordu. Bunlara iir Sanat, Mavi gibi dergiler katld. A Dergisi de. Kemal zer, Adnan zyalner, Onat Kutlar, Doan Hzlan, Ferit ngren, Erdal z, Konur Ertop, ben ayda onar lira vererek dergiyi "finanse" ettik (Edip Canseverden, i g sahibi olduu iin, ayda otuz lira alyorduk). Sonra Papirsn dergi biimindeki ikinci dnemi... giderlerini Cemal Sreya, kapak giderlerini ben karlyorduk. O serven de otuz ay kadar srd. Derken dergi yaynclma uzun bir ara girdi. Geri Yeditepenin, Yeni Derginin hazrlanna katkda bulundum... Ama sadece katk. Milliyet Yaynlar dnemimde aylk Milliyet Sanat ynettim sekiz ay, arkasndan da Sanat Olayn kardm. Bakyorum da, iki yz yazar varsa, en aa ellisi kenarndan kysndan dergi yaynclna bulamtr. Anadolunun neredeyse her kentinde el dizgisiyle, pedal basksyla acemilik bayaptlar yaratlmtr. Ne de iyi olmutur! Milliyet Sanatlarn, Varlklarn, Gsterilerin, Kitap-lklarn, Adam Sanatlarn yan sra, ounun adlarn bile hemen hatrlayamadm bu dergiler, edebiyatmz diri tutmu, renklendirmitir. yi ki Damar, Kaak, iir lkesi, Islk, Son Kiot, Ay, Kum, Eski, Budala vb. var. *** Bugn kim bilir ka edebiyat dergisi yaymlanyor lkemizde. Hepsine yetimek, hepsini okumak bir yana, eyreini grmek bile olas deil. Abartmadan sylyorum: Grdklerimin hepsini seviyorum. Arkalarnda nasl bir coku, nasl bir yrek titremesi olduunu biliyorum nk. Ama aralarndan biri, uzun sredir yolunu gzlediim bir dergi.

28

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Son yaptnz geziyi anlatan bir gezi yazs yaznz. Eitim aldnz kurumu tantan bir tantm yazs yaznz. Kendinize rnek aldnz bir kii hakknda yaam yks yaznz. Tm bu almalarnz ve arkadalarnzn bu konudaki almalarn anlatm ve dil bilgisi bakmndan gruplar halinde deerlendiriniz. Deerlendirme sonucunda eksik ya da hatal grdnz konularla ilgili renme faaliyetine dnerek konuyu tekrar ediniz. lem Basamaklar Gazete ve dergilerde yaynlanan gezi yazlarn inceleyiniz. Grdnz bir blgeyi tantan bir gezi yazs yaznz. Belirlediiniz herhangi bir rn, kitap, film vb. konuyla ilgili tantm yazs yaznz. Belirlediiniz bir kiinin biyografisini yaznz. neriler Gazete ve dergilerdeki gezi yazs rneklerini bularak, evrenizdekilere okuyunuz. eitli konularda yazlm, tantm yazlarna ait rnekleri toplayarak bir ariv oluturunuz. Arama motorlarn kullanarak eitli kiiler hakknda yazlm biyografi rneklerini inceleyiniz. Uygulamadaki yazlar yazarken kii haklarna saygl ve titiz olunuz. Dzenli ve dikkatli olunuz.

Dil bilgisi kurallarna uygun yazlar yazmaya zen gsteriniz.

29

Deerlendirme lei
Gzlenecek Davranlar Gazete ve dergilerdeki gezi yazlarna ait rnekleri inceleyerek gezi yazs yazabildiniz mi? Tantm yazs yazdnz m? Evet Hayr

Biyografi yazdnz m?

Cevaplarnzda hayr seenei iaretli ise faaliyete geri dnerek tekrar ediniz. Cevaplarnzn tm evet ise bir sonraki faaliyete geebilirsiniz.

30

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

lme Sorular
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadakilerden hangisi gezi yazlar iin doru yazlmtr? A) Anlatm bakmndan an ve rportaja benzer B) Anlatm bakmndan makaleye benzer C) Gezi yazlarnda gzlem yapmaya gerek yoktur D) Gezi yazlarnda doru bilgi vermeye gerek yoktur Aadakilerden hangisi gezi yazlarn amalar bakmndan grupladmzda, grup dnda kalmaktadr? A) Gn gnne alnm notlara dayal gezi yazlar B) Mektup biiminde yazlm gezi yazlar C) Bir lkeyi derinlemesine tantan gezi yazlar D) Yazarlarn kaleme ald gezi yazlar Gezi yazlar aadaki bilimlerden hangisi iin bir kaynak deildir? A) Tarih B) Corafya C) Toplumbilim D) Fizik Biyografinin dier ad aadakilerden hangisidir? A) Yaam yks B) Gezi yazs C) Roman D) Hikaye

2.

3.

4.

31

RENME FAALYET 3 RENME FAALYET 3

AMA
Bir konu ile ilgili tekniine uygun rportaj ve mlakatlar yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Gazete ve dergilerden rportaj rnekleri toplayarak eitim ortamna getirerek, arkadalarnzla inceleyiniz. Biyografik mlakatlara ait dergilerden rnekler toplayarak inceleyiniz. Herhangi bir konuyla ilgili gazetelerde yaynlanan mlakat rneklerini aratrnz.

3. RPORTAJ VE MLAKAT
3.1. Rportaj
Bir olay, bir durumu, bir doruyu ya da gerei, aratrma, inceleme, gezip grme yoluyla ya da soruturma yntemiyle yanstan bir yaz trdr. Fakat rportajda bir bilgiden baka, yazarn izlenimleri, dnceleri, grleri yer alr. Bir baka tanma gre ise, yazl ve elektronik basnda herhangi bir tannm kurumu ya da kiiyi eitli ynleriyle tantmak amacyla yazlm yazlara denir. Rportaj yapacak olan kiide stn bir gr, anlay, gzlem yetenei olmaldr. Rportaj bir eit haberdir. Rportaj tr, gazeteciliin gelimesiyle domutur, giderek okuyucularn ilgiyle izledikleri yaz tr haline gelmitir. Her gazeteci, rnein bayaz, fkra, makale yazamayabilir ama her gazeteci mutlaka haber ve rportaj kaleme alabilmelidir. Rportaj, gazetecinin haberden sonra en ok yazd yaz trdr.

3.1.1. Rportajn zellikleri

Rportaj gzleme dayanr. Rportaj dier yaz trlerinden hatta zaman zaman haberden ayran balca zellii gzleme dayanmasdr. Gzlemsiz rportaj olmaz. Her rportaj yazar mutlaka bir ama gder. Bir topluluu, kurumu eitli ynleriyle tantmak nemli kiilerin herhangi bir konu zerindeki gr ve dncelerini renip okuyucularna duyurmak ve fotorafla gstermek rportajn ana temelini oluturur. Rportajla haber yazm teknii birbirine kartrlmamaldr. Rportaj haberin daha geni ekilde ele alnmas ve genelde de fotoraflarla zenginletirilmesi ile meydana gelmektedir.

32

Haberden ayrldklar noktalardan biri rportaj yapan kiinin bireysel fikirlerini de eklemesidir. kincisi rportaj yazarnn okuyucuda inan uyandrmaya almasdr. Kiilerin olaylar salanmaktadr. gn gnne renmeleri haber dnda rportajla da

Rportaj retici, bilgilendirici, gazete ve dergi yazlar arasnda yerletirenler olduu gibi bunun dnda dnenler de vardr. Bu grte olanlar rportaj bir roman, yk, oyun gibi yaatc yazlar arasnda saymaktadrlar. Bu deiik adlandrmalar ve ekiller rportajn ok ynl ve boyutlu bir yaz niteliini tamasndan kaynaklanmaktadr. Rportaj, gerekleri aratrma, inceleme, gezip grme yoluyla ya da soruturma yntemiyle yanstmaktadr. Gerektike, fotorafn destekliine ve tanklna bavurulur. Bylece okuru yaamn iine sokar. erdii doru ve gereklerle, okuru yz yze getirir. Bir baka deile rettiini yaatarak retir. Rportaj, ayn konuda, tek yaz olabildii gibi dizi yazlar biiminde de kaleme alnabilir. Rportaj ayn zamanda dier baz yaz trlerinin karm saylr. Dokusunda hikaye, roman, bilimsel aratrma ve inceleme de vardr.

3.1.2. Rportaj Yaparken Uyulmas Gerekenler

Rportaj yaplacak konuda ayrntl bir alma alan saptanmaldr. Okuru rportaja balayacak olaylarn, kiilerin listesi, hayatlar ve ilgin ynleri aktarlmaldr. Rportajda konuya ilikin nceki ve o andaki elikiler dahil btn ayrntlar yanstlmaldr. Beeri unsurlarn seimine gerekli zen gsterilmelidir. Okura bilgi kazandracak, onun genel kltrn ya da gncel bilgisine katkda bulunacak noktalar verilmelidir. Rportaja kk bir selamlama ile balamal ve kimliiniz hakknda doru bilgi verilmelidir.

33

nce genel sorular sorulmal, zel sorular grmenin ortalarna braklmal ve kaynan cevaplamak istemedii sorular da srar edilmemelidir. Resmi deil ama saygl bir dil ve slup kullanmaya zen gsterilmelidir. Rportajn kontrol yapanda olmal, cevap alnamayan sorular baka bir ifadeyle tekrar sorulmaldr. Rportajda ad geen kii kurumlara cevap hakk doacak durumlarda kaynaa, bu szlerini bir daha dorulatmak ve teyit iin bir kez daha sormakta yarar vardr. Grme mutlu sonla bitirilmeli, grmenin nasl haber yaplacana ilikin bilgi verilmemelidir.

Rportajdan grnm

3.2. Mlakat
Hedef kitlelerin merak ettii ve ilgi duyduu bir konu hakknda aydnlatc bilgi almay amalayan ve belirlenen uzman kiiyle soru-yant eklinde geen grmenin, yine soru-yant eklinde yazya dklmesidir. Haber deeri olan kiinin tutumu, durumu ve fikirleri sorulan sorulara verilen yantlarla aydnla karlr. Bir gazetecinin soru sormak iin bir kiiye resmi yaklam ve haber iin veri toplamas mlakatla olur. Haberciliin temeli de genelde mlakata dayanmaktadr. Haberin te ikisi mlakattan olumaktadr. Mlakat yapmak isteyen gazeteci iki hazrlk evresinden geecektir. Birincisi, grlmesi gereken kimseyle iliki kurmak, ikincisi de bu kiiyi konumaya raz etmektir. Her konuda mlakat yaplabilir. Snrlama hemen hemen yok gibidir.

34

3.2.1. Mlakata likin D Kaynakl Grler

Mlakat, XIX. yzylda Amerikan gazeteciliinin nemli bulularndan biridir. Amerikan basn mlakat iin Haber alma ynteminin temelidir. Deerlendirmesini yapmaktadr. Alman yazarlarndan Emil Ludwige gre mlakat, gazetecilik sanatnn en gzel alma alandr. W. G. Bleyer, 1920 ylnda yaynlad Gazetecilik Kitabnda mlakatla ilgili u yaklamda bulunmaktadr: Mlakat, her eyden nce, muhatap olan kiinin anlattklarn atf yolu ile okura aktarmak olduundan, hayat ve hareket dolu bir gazetecilik sahasdr. Sorularn akllca seilmesi verilen yantlar ve bunlarn baarl bir slupla hikye edilmesi, mlakat tekniinin, dier gazetecilik almalarndan daha ok okunmas ansn kazandrmaktadr. Baz kaynaklar, mlakat yapan gazetecileri Diyojene benzetirler.

3.2.2. Mlakatn Aamalar ve Yaplmas Gerekenler

Mlakat ncesi hazrlk: Mlakat ncesi yaplmas gerekli hazrlklar iermektedir. nce mlakatn konusu ve kiminle yaplaca saptanr ve konuyla ilgili arivlerden bilgi toplanr. Mlakat yapaca kiiyle balantya geip, kendini tantmas, soraca sorulara ait n bilgi vermesi ve grme iin randevu almas gerekir. Soraca sorular dzenlemeli, bir liste belirlemelidir. Mlakat veren, sorular net bir ekilde yantlamaktan kanrsa baka ynden yaklamak iin elde fazla soru bulunmaldr. Uygulama sreci: Mlakatn yaplmas, yani uygulama srecidir. Mlakat saatinde kararlatrlan yerde olunmaldr. Mlakat srasnda nemli olan kar taraf konuturmaktr. Mlakat verenin tedirgin edilmemesi gerekir.

35

Nazik ve zenli olunmal, karsndaki dikkatle dinlenmelidir. Her syleneni yazmak yerine nemli olanlar yazmal, gerekirse ses kayt cihaz dnda herhangi bir ara yannda gtrmemelidir. Toplanan bilgiler belli bir plan dahilinde yazlmaldr.

3.2.3. Mlakat eitleri 3.2.3.1. erik Bakmndan Mlakat eitleri

nl Kiilerin Tantm nemli Bir Konunun Tantm

3.2.3.2. Konu zellii Bakmndan eitleri

Bilgi Edinme Amacna Dnk Bir e Dnk

3.2.3.3. Yap Bakmndan Mlakat eitleri

Haber mlakat: Adndan da anlalaca zere bu tr mlakatlar haber toplama yntemlerinden birini oluturmaktadr. Gazeteciyle haber verecek kaynak arasnda bir konuma sreci vardr. Gazetecinin elinde mlakat verecek kii hakknda ayrntl bilgi bulunmal, ayrca haber olabilecek unsurlara da yer verilmelidir. Telefonla mlakat: Telefonla mlakat her gn ok sayda gerekletirildiinden gazetecilerin en ok alk olduu bir haber toplama yntemidir

Biyografik mlakat: genelde dergiler tarafndan bavurulan bir yntemdir. Konu, dergilerde enine boyuna ilendii iin arlkl ele alnmaktadr. Oysa gazetelerde, kiilere yzeysel yaklalmaktadr. Bir kimsenin yaam yksn, macerasn, belirli konu hakknda grlerini almak iin bavurulmaktadr. Amac kamuoyunun dikkatini eken kiiyi gndeme getirmektir. Hazrlkl mlakat: Bu mlakat trnde sorulacak btn sorular nceden en ufak ayrntsna kadar hazrlanmakta, hatta ncelik ve sonralklar belirlenmektedir. Genel anlamda mlakat verecek kiinin karsna tam hazrlkl olarak gidilmektedir.

36

Rastgele mlakat: ok yaygn, ancak zor bir mlakat eklidir. B tr almalarda gazetecinin mlakat yapaca kiin gvenini kazanmas, ikna etmesi gerekmektedir. Bu arada seilen kiinin btn sorular yantlamayaca ve ayrntlara girmeyecei de hesaba katlmaldr. Ancak sorulara verilecek yantlarn derinlemesiyle baz ipularna ulama olasl da vardr. Sempozyum mlakat (nabz yoklamas): Bu tr mlakat genellikle bilgi sahibi kiilerin grlerini almak iin bavurulan bir yntemdir. Buna halk dilinde nabz yoklamas denilmektedir. Elde edilen veriler genelde olaylarn devamlln gsterecek ekilde kaleme alnmaktadr. Sempozyum mlakat yapanlar, ounlukla yetimi usta gazetecilerdir. Sempozyum mlakatn konularn, zellikle basn organlarnn zerine gittii, parmak bast ve gndeme getirdii nemli olaylar oluturmaktadr.

Tesadfi mlakat: Bu eit mlakatlar tamamen tesadfe baldr. ou zaman belli bir ama gtmez. Haber kaynayla muhabir tesadfen sokakta, yemek davetinde, parkta ya da rnein bir kokteylde kar karya gelmektedir. ahsiyet mlakat: ahsiyet mlakatna nemli ve nl kiiler hakknda uzun yazlar yazmak iin bavurulmaktadr. Genelde dergiler tarafndan uygulanan bir mlakat yntemidir. Gazetelerde muhabirlere yeteri kadar zaman ve yer verilmediinden, mlakat ou kez yzeysel anlamda kalmaktadr. Oysa dergilerde yaynlanan mlakatlar, zaman ve yer bakmndan daha geni kapsaml ele alnmaktadr.

Tahkikat mlakat: Byk kazalarda, doal afetlerde, cinayetlerde yaplan mlakatlar genelde bu tre girmektedir. Tahkikat mlakat ynteminde, daha ok zarara urayanlarla yaknlarnn grlerine yer verilmektedir.

37

3.3. Rportaj ve Mlakat Arasndaki Farklar

Mlakatla rportaj yazlar genelde birbirine kartrlmaktadr. Oysa ikisi arasnda nemli faklar bulunmaktadr: Rportaj ile mlakat ayn ey deildir. Birbirlerinin iinde bulunduklar gibi, farkllklar da vardr. Bat basnnda sadece ierik deil, szlk balamnda da ayrdr. ngilizcede rportaj to report fiilinin ifade ettii anlatmak, getirmek biiminde tercme e-dilmekte, muhabire reporter denilmesinin nedeni de buradan kaynaklanmaktadr. Oysa mlakat, ngilizcede interview, Franszcada entrevue szcklerinin karl olarak kullanlmaktadr. Trkede bunlarn tam karl mlakattr. Mlakat, mlaki olmak yani varmak, kavumak, bulumak anlamnda yorumlanmaktadr. Mlakat yntemi aslnda bir kii ile konuma, konunun aydnlanmas iin sorulan sorular ve alnan yantlardr. Kiinin tutumunu ve fikirlerini renmek amacyla sorulan sorular ve alnan yantlarla aydnla karmak, mlakatn zn oluturmaktadr. Rportaj daha geni bir anlam tamakta, iinde mlakat da yer almaktadr. Oysa mlakatn kapsamnda rportaj bulunmamaktadr.

38

Mlakatta mmkn olduu kadar grme yaplan kii ve konuulanlarn dna klmamakta, zel gr, duygu ve yorumlara yer verilmemektedir. Rportajda herhangi biriyle grme zorunluluu da yoktur. Yani mlakat sadece soru ve cevaplardan oluur. Yazar mlakata kendi grlerini katamaz. Rportaja ise kendi grlerini katabilir. Rportajda ele alnan konu ile ilgili olarak gerektiinde birden fazla kii ile grlmekte ayrntlarna da yer verilmektedir. Hatta hi grme yapmadan rportaj yazlabilmektedir. Rportaj yazar, okuyucunun ilgisini ekmek iin ssl bir slup kullanabildii ve ayrntlara girdii halde, mlakat yazs ksa yoldan ak bir anlatmla sadece konuulanlar ortaya koymaktadr. Mlakat uzman kiilerle yaplr. Rportaj ise her kesimden insanla yaplabilir. Mlakatta sadece mlakat yaplan kiinin fotoraf vardr. Rportajda ise konu ile ilgili pek ok fotoraf yazya eklenebilir. Mlakatn okuyucu kitlesi sadece o konu ile ilgili az bir kesimdir. Rportaj ise geni bir haber nitelii tad iin toplumun btn kesimini ilgilendirir.

39

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Yaadnz yerle ilgili nemli bir rportaj konusu belirleyerek, gerekli hazrl yapnz. Konunuza uygun olan yerde rportaj yapnz. Eitim aldnz kurumla ilgili bir konuda kurumun en yetkili kiisiyle mlakat yapnz. Yaptklarnz arkadalarnza okuyunuz. Sizde bu konularda arkadalarnzn rneklerini dinleyiniz. almalarnz rendiklerinizin nda deerlendiriniz. Deerlendirmeler sonucunda, eksik ya da hatal grdnz konularla ilgili renme faaliyetine dnerek konuyu tekrar ediniz lem Basamaklar Rportaj ve mlakat karlatrnz. neriler Gazete ve dergilerde rportaj ve mlakat rneklerini bularak evrenizdekilere okuyunuz.

Konuyu ve amac belirleyiniz eitli kaynaklardaki rportajlar ama ve konularna gre dikkatlice inceleyerek karlatrnz. Grlecek kiiyi belirleyip, Grmeyle ilgili randevuyu alrken kii haklarna randevuyu alnz. saygl olunuz. Arama motorlarn kullanarak belirlediiniz konu ile ilgili ayrntl bir ekilde kaynak taramas yapnz. Sorular rportaj ve mlakat planna uygun hazrlaynz. Grme yapnz. Dzenli ve dikkatli olunuz. Deifre ve ayklama yapnz. Dil bilgisi kurallarna uygun yazlar yazmaya zen gsteriniz. Rportaj yaznz. Rportaj ve mlakat yaparken sempatik olunuz. Konu ile ilgili n aratrma yapnz. Soru hazrlaynz. Mlakat yaznz. Rportaj ve mlakata etkili bir giri yazarak, etkili ve gzel ifadeler kullannz.

40

Deerlendirme lei
Gzlenecek Davranlar 1 2 3 4 5 6 7 Gazete ve dergilerdeki rportaj ve mlakat yazlarna ait rnekleri buldunuz mu ? Rportaj yazdnz m? Mlakat yazdnz m? Arama motorlarn kullanarak belirlediiniz konu ile ilgili ayrntl bir ekilde kaynak taramas yaptnz m? Sorular rportaj ve mlakat planna uygun hazrladnz m? Deifre ve ayklama yaptnz m? Dil bilgisi kurallarna uygun yazlar yazmaya zen gsterdiniz mi? Evet Hayr

Cevaplarnzda hayr seenei iaretli ise faaliyete geri dnerek tekrar ediniz. Cevaplarnzn tm evet ise bir sonraki faaliyete geebilirsiniz.

41

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

lme Sorular
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadakilerden hangisi rportaj iin sylenemez? A) Gzleme dayanr. B) Her gazeteci rportaj yazabilir. C) Rportajda yazarn izlenimleri yer alr. D) Rportajda belli bir ama yoktur. Aadakilerden hangisi rportaj yaparken uyulmas gereken kurallardan birisidir? A) alma alan belirlenmez. B) nce zel sorular sorulur. C) Grme resmiyet iinde olmaldr. D) Rportajn kontrol kar tarafa braklmamaldr. Aadakilerden hangisi mlakat iin sylenebilir? A) Soru-cevap eklinde yaplr. B) Haberle herhangi bir ba yoktur. C) Herkesle mlakat yaplabilir. D) Mlakat konular snrldr. Mlakat ncesi hazrlkta aadakilerden hangisi yaplr? A) Nazik ve zenli olunur. B) Kar taraf konuturulur. C) Sonu belli bir plan dhilinde yazlr. D) Mlakat iin randevu alnr. Aadakilerden hangisi yap bakmndan mlakat eitlerinden deildir? A) Haber mlakat. B) Biyografik mlakat. C) Rastgele mlakat D) Bir ie dnk mlakat.

2.

3.

4.

5.

6. Aadakilerden hangisi daha ok doal afetlerde zarara urayanlarla yaplan mlakat trdr? A) Tahkikat mlakat B) ahsiyet mlakat C) Sempozyum mlakat D) Telefonla mlakat

42

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki boluklar uygun ifadelerle doldurunuz. 1. Betimleme varlklar en belirgin. gz nnde ..iidir. Baka bir deile ise varlklarn izmektir. ykleme, . Ya da tasarlanan olaylarn anlatlmas demektir. Herhangi bir sorunu belli grlerle anlatmaya .. denir. Belli bir konuda birbirine kart olan dnceleri, kart grlerle karlkl savunmaya denir. Seilen bir konu zerindeki grleri, dnceleri, kesin kurallara, yarglara balamadan ekici bir dille anlatan yazlara denir. Anlatm ynnden makaleler en ar bal dnce yazlardr. Syleilerde yer alan .makalede bulunmaz. Bir dnceyi, bir kiiyi, bir sanat eserini inceleyip olumlu-olumsuz yanlarn belirtmek iin yaplan denir. Gezi yazlarnda yalnz gezilip grlen yerlerin doal zelliklerinin belirtilmesiyle yetinilmez. O yerlerdeki insanlarn. allr. Kiinin kendi yaamn kendisinin anlatt biyografiye denir.. Yazl ve elektronik basnda herhangi bir tannm kurumu ya da kiiyi eitli ynleriyle tantmak amacyla yazlan yazlara denir

2. 3.

4.

5.

6.

7.

8.

9. 10.

Aada verilen ifadelerin bandaki bolua doru ise (D) yanl ise (Y) koyunuz. 11. 12. ( )Rportaj, ayn konuda, tek yaz, olabildii gibi dizi yazlar biiminde de olabilir ( )Mlakat srasnda kardakini dikkatle dinlemeye gerek yoktur.

43

13

( )Biyografik mlakatta ama kamuoyunun dikkatini eken kiiyi gndeme getirmektir. ( )Rastgele mlakatn dier adnabz yoklamasdr. ( )Mlakat her kesimden insanla yaplabilir. ( )Rportajda birden fazla fotoraf yazya eklenebilir. ( )Hi gre yapmadan da rportaj yazlabilir. ( )Mlakat rportajdan daha geni bir yapya sahiptir. ( )Rportaj yapacak kiide stn bir gr, anlay ve gzlem yetenei olmaldr. ( )Bir konu zerinde zel bir grle yaplan incelemeye monografi denir. Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.

14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

21.

Aadakilerden hangisi aratrma inceleme yazlarndan deildir? A) Gezi yazlar B) Tantm yazlar C) Portre D) Deneme Aadakilerden hangisi dnce yazlarndan deildir? A) Deneme B) Fkra C) Makale D) Mlakat Falih Rfk Atayn Deniz Ar adl eseri aadakilerden hangi tr gezi yazlarna rnektir? A) Yurt d gezi yazlar B) Yurt ii gezi yazlar C) Yazarlarn kaleme ald gezi yazlar D) Mektup biiminde yazlm gezi yazlar

22.

23.

44

24.

Aadakilerden hangisi eletirmenin zelliklerinden deildir? A) Geni bir kltre sahip olmaldr. B) Dil bilgisi kurallarn iyi bilmelidir. C) Eseri iyi tanmaldr. D) Eserle ilgili kaynak taramas yapmamaldr. Aadakilerden hangisi fkra anlatrken uyulmas gereken kurallardan deildir? A) Fkra bitince nkteyi aklamaldr. B) Hazrlk yaplmaldr. C) Anlatc glmemelidir. D) Anlatmda ayrntya girmemelidir.

25.

45

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

renme Faaliyeti- 1in Cevap Anahtar 1 2 3 4 5
6 D Y D Y D Y

renme Faaliyeti- 2nin Cevap Anahtar 1 2 3 4 renme Faaliyeti- 3 Cevap Anahtar 1 2 3 4 5 6

D D A D D A A D D A

46

Modl Deerlendirme Cevap Anahtar

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 ZELLKLERYLE TANITMA- CANLANDIRMASZCKLERLE RESMN YAANAN, GRLEN, DUYULAN AIKLAMA TARTIMA DENEME GNLK KONUMA SZCKLER ANLATIMA ELETR GELENEK, GRENEK VE ZEVKLER DE OTOBYOGRAF SERBEST GAZETEC D Y D Y D Y Y D Y D D D D D A

47

KAYNAKLAR KAYNAKLAR
BLBL Rdvan, Yazl Anlatm ve Yaz Trleri, Damla Ofset, Konya, 2000. KABAKLI Ahmet, Trk Edebiyat Cilt-1, nc Bask, Trkiye yaynevi, 1973. ZDEMR Emin, Szl Yazl Anlatm Sanat (Kompozisyon), Remzi Kitabevi, 1999. SARICA Salih, Mustafa GNDZ, Gzel Konuma Yazma (Kompozisyon), Fil Yaynevi, stanbul, 1979. EFKATL Murat, Halkla likiler Ders Kitab,Tutibay Yaynlar, Ankara, 2005. YRK Yaar, Gzel Konuma Yazma Klavuzu, Eitim Yaynlar YKSEL Erkan, Halil brahim GRCAN, Haber Toplama Yazma, Tablet Kitabevi, Konya, 2005 http/www. google.com www.zmo.org.tr. www. emu.edu.tr./campusbox http://www. google.com http:// www. arabul. com http://www. gazeteler.com

48