UNIVERZITET U SARAJEVU FAKULTET ZA SAOBRAAJ I KOMUNIKACIJE SARAJEVO

SEMINARSKI RAD
IZ PREDMETA SAOBRAAJ I PROSTOR TEMA: PROSTORNI PLAN OPINE GORADE

Predmetni nastavnik: Van.prof.dr. Mehmed Bublin

Student: Bezdrob Damir

1.

Sarajevo, 2010 godine PRIRODNI IZVORI I USLOVI

1.1. Geografski poloaj

U gornjem toku rijeke Drine, otprilike u sredistu njenog gornjeg toka nalazi se grad Gorade. Grad ima veoma dobar geografski i strateki poloaj. Smjeten je na istonim ograncima planine Jahorine, na nadmorskoj visini 345 m, 43 40' sjeverne geografske irine te 18 58' istone geografske duine.Dijagonala Opine u pravcu zapad-istok iznosi 26 km, a u pravcu sjever-jug 18 km. Povrina Opine iznosi 248,8 km2,a sam grad Gorade zahvata povrinu od 8 km2.

Grad okruuju uzvienja Mijak na jugozapadu, Biserna na jugoistoku, Samari na jugu, Gubavica na zapadu i Povrica na sjeveru. Izmeu ovih lijepih umskih predjela, prkosno i nekada plahovito protjee ljepotica Drina, koja nizvodno od grada, otprilike oko 1 km gubi svoje pravo ime i prelazi u vjetako jezero.

1.1.1. Prometni poloaj Dolina Drine bila je glavna raskrsnica, odnosno saobraajna arterija na podruju istone Bosne. Vazan je to put za Primorje, Srbiju, Crnu Goru, dobra veza sa Sarajevom i drugim krajevima. Za sve ove puteve znali su stari Rimljani, srednjovjekovni Dubrovani i mnogi drugi. Poseban znaaj Goradu u saobraajnom pogledu davala je pruga uskog kolosjeka Ustipraa - Foa izgraena 1939.godine. Vei znaaj Gorade dobija 1958. godine kada je izgraen put Gorade - Tjentite - emerno - Gacko - Dubrovnik. Preko teritorije Opine vode vane saobraajne komunikacije, od zapada prema istoku i sa juga prema sjeveru. Lokalna mrea puteva je dobro razvijena tako da se automobilom moe doi u najvei broj sela u Opini.
1.1.2. Orografske osobine

Opinu Gorade odreuje dolina rijeke Drine sa graninim planinski m masivima koji se pruaju u pravcu istok-zapad, du toka rijeke Drine. Glavna karakteristika ovog terena je jako izraena reljefnost i ocjeditost. Na veem dijelu povrine preovlauju strmi tereni velikih visinskih razlika. Ovo podruje karakterie preteno srednje-planinsko zemljiste. Oko 75 % teritorije Opine otpada na ispresijecano planinsko, uglavnom pokriveno umom i panjacima , sa nadmorskom visinom iznad 500 m. Ostalih 25 % teritorije otpada na zemljite ispod 500 m nadmorske visine. U geomorfolokim svojstvima terena najvaniju ulogu u ovom podruju imala je rijeka Drina, koja se sa svojim brzim tokom duboko usjekla u stijenske mase i tako formirala brojne kanjone, da bi kod amfiteatralnih proirenja terena poprimila miran tok i taloila ogromne koliine transpotovanog materijala i formirala prostrane aluvijalne zaravni. Na jednoj od takvih zaravni je smjeteno i Gorade. Na formiranje mikrostrukture reljefa uticale su rjeice i brojni potoci, koji se sa okolnih planina ulijevaju u Drinu. U gornjim dijelovima svog toka potoci su se duboko usjekli u kriljce, a u niim dijelovima korita im se nalaze u sopstvenim nanosima planinskog tipa. Vode ovih potoka podiu opi nivo podzemnih voda u ovim dijelovima urbanog podruja. Ravniarski dio terena predstavlja najvaniji dio urbanog podruja - aluvijalna zaravan rijeke Drine, koja se odlikuje niskim rijenim terasama.

1.2.

Klimatske karakteristike

Klima na podruju Opine je umjereno-kontinentalna planinskog tipa. Gorade je smjeteno u dolini Drine, koja utie na modifikaciju niza klimatskih elemenata i stvara toplu mikroklimu, koja ima mediteranske odlike. Gorade se odlikuje vrlo vruim ljetnim mjesecima. Maksimalna godinja temperatura iznosi +32,4 C, a minimalna -16,4 C. Srednja godinja temperatura je +8,6 C. Srednja temperatura ljetnih mjeseci je +19,8 C i zimskih +1,4 C. Srednja relativna vlanost vazduha iznosi 4,8 %. Na visinama vlada planinska klima sa visokim snijegom u zimskom periodu, koji se zadrava do proljea, zbog ega je povremeno otean saobraaj. U Goradu je zadnji jesenji mjesec ili prvi zimski, najbogatiji padavinama i ima najvei broj dana sa padavinama. Ljetne mjesece karakterie najvea dnevna pojava padavina to ukazuje na njihov pljuskoviti karakter (juni, juli, djelomino august). Srednja godinja koliina padavina iznosi oko 800 mm. Tokom zimskih mjeseci se javljaju snjene padavine, a niske temparature omoguavaju zadravanje snjenog prekrivaa na povrini. Vjetrovi puu iz svih pravaca, dok se u prizemnim slojevima modificiraju i na podruju grada najee su jugo-istonog i sjevero-zapadnog pravca. Pojava olujnih vjetrova je poznata u kasnim proljetnim i jesenjim mjesecima. Ovi olujni vjetrovi su vrlo kratkotrajni i lokalnog su karaktera. U proljetnim mjesecima utiu na otapanje snijega, a u ljetnim mjesecima su propratna pojava pljuskovitih padavina, dok u jesenjim mjesecima utiu na intezivniju pojavu padavina. Prema srednjoj godinjoj oblanosti, koja iznosi svega 4,6 desetina, Gorade je mjesto sa velikim brojem vedrih dana.Najea pojava magle je registrovana u periodu kasne jeseni, zime i u rano proljee. Pojava magle je registrovana sa vidljivou manjoj od 1 km. Pojava magle najee se javlja u hladnim jutarnjim satima, poslije kie, u mirnoj atmosferi.
1.3.

Hidroloki uslovi

Osnovu hidrografske mree na podruju Opine Gorade ini tok rijeke Drine, koja od veih pritoka sa desne strane prima Ogleevsku rijeku i Bioku, a sa lijeve strane rijeku Osanica,

rijeicu Ocka i Podhranjenski potok. Sve pritoke sa oboda kotli ne, imaju veliki pad i one su bujiave.Rijeka Drina protie preko podruja Opine u duini od oko 22 km. Od toga samo u uem gradskom podruju, korito je ureeno. Najstarije geoloke formacije pripadaju periodu mlaeg paleozoika i periodu starijeg mezozoika i to geolokim formacijama donjeg trijasa, karbona i perma. Prema geolokoj karti Dr. Katzera najvee prostranstvo zauzimaju trijasi, dolomiti i krenjaci. Poslije ovih dolaze klastiti, filiti, pjeskoviti kriljci i verfenski pjecari. Du rijenih tokov a, a najvie uz Drinu nalaze se nanosi aluvijuma i dolinskog diluvijuma, u obliku uzanih vlanih pojaseva. Raznolikost geolokog sastava ine naroito brojni prelazni oblici i varijeteti krenjaka te njihove kombinacije sa kriljcima i pjearima. Temeljno kamenje je vrlo heterogenog sastava i izbija na povrinu u veim ili manjim komadima, sklono je raspadanju. Prema osnovnim hidrogeolokim svojstvima stijenskih masa, teritorij urbanog podruja grada Gorada izgrauju tri kategorije stijenskih masa: stijene praktino vodonepropusne, stijene vodonepropusne, stijene sa neravnomjernom vodopropustljivou.

U 1. grupi su kriljci koji ine najvei dio terena. Ovi tereni su podloni klizanju, a imaju relativno strme nagibe, tako da se sa sigurnou moe rei da s u nepovoljni za urbanizaciju. U 2. grupi su sedimenti aluvijalne zaravni (ljunkovi i pijeskovi) koji su hidrogeoloki kolektori podzemnih voda, sto je vrlo vano imati u vidu prilikom findiranja objekata, osiguranja od poplave i aseizmicke gradnje. U 3. grupi su zaglinjeli pjeskovito-ljunkoviti sedimenti proluvijalnih i deluvijalnihaluvijalnih nanosa koji su bezvodni. Moe se konstastovati da sa geomorfolokog, pa i ininjersko-geolokog aspekta strmi tereni nisu pogodni za gradnju veih stambenih i indutrijskih objekata. Tereni aluvijalnih zaravni rijenih terasa su povoljni to se tie nosivosti i stabilnosti terena, mada treba posvetiti posebnu panju reimu podzemnih voda. Teren je uglavnom pojave manjih klizita koje su izraene u ovom podruju. Prirodni potencijali Opine s u: geografski poloaj povoljna klima hidro potencijali 5 dobro i poumljen to ide u prilog njegovoj stabilnosti, ali se moraju sanirati razni vidovi erozije

2.

poljoprivredno i umsko zemljite

STVORENI USLOVI
2.1.Historijski razvoj grada Povoljna klima, plodno tlo, bogatstvo uma kao i druga prirodna bogatstva pruala su ovom kraju dobru mogunost da se u davnoj prolosti na mjestu dananjeg grada nasele ljudi. Ovdje postoje tragovi ivota iz prahistorije, a arheoloka iskopavanja potvrdjuju da su naselja: Popov Do, Zupii, Podhranjen i jo neka druga mjesta naseljavali stanovnici mlaeg kamenog doba. Naselja iz okoline Gorada: Sopotnica, Zidine (Kopai), naselja su iz rimskog perioda. Kako je sam grad nastao ili kako je dobio naziv

nema sigurnih podataka, ali se zna da se ime grada prvi put pominje 1397. godine. Iz te srednjovjekovne prolosti ima dosta spomenika koji govore o ivotu na ovom prostoru. Uglavnom su to pisani nadgrobni spomenici - steci.Da li je grad dobio ime od korijena rijei gorjeti, ili po tome to mu je okolina bogata umama - gorama, sigurno se ne zna. Smatra se da je tana tvrdnja filologa Gorana Vukovia da ime Gorade vodi korijen od Slovenske rijeci Gorazd. Kada su Turci Osmanlije u XIV stoljeu poeli sa osvajanjem balkanskih zemalja na udaru je srednjovjekovna Bosna. Gorade je 1465. godine palo u turske ruke. Taj period obiljeen je i ekonomskim razvojem iako je grad 413. godina bio pod turskom vlau i imao veinom muslimansko stanovnitvo dobio tursko - orijentalno obiljeje. Poslije Turske Bosnom je 1878. godine zavladala Austro-Ugarska carevina. Te iste godine Austro-Ugarska vojska ulazi u Gorazde. U samom gradu gradi vanu kasarnu 1886. godine. Danas je to obnovljena osmogodinja kola koja naziv "Husein-ef.ozo". Prvi svjetski rat BiH, pa i Gorade doekali su pod Austro-Ugarskom okupacijom.U tom ratu stanovnitvo muslimanima Bosne I Hercegovine. Gorada uglavnom muslimansko masovno je stradalo od srpsko-crnogorske vojske. Bio je to osmi genocid nad

U toku drugog svjetskog rata Gorade preivljava teske dane, sam grad vie prelazi iz jednih u druge ruke. Jugoslavije i neprijateljske Komadanje

njena podjela negativno su se odrazile i na samo Gorade. U aprilu 1941. godine u grad ulaze njemake i italijanske jedinice, vlast formiraju i jedni i drugi, a osim toga formirana je i vlast Nezavisne drzave Hrvatske (NDH). Kako je tada stanovnitvo grada u nacionalnom pogledu bilo mjeovito, opet se nala prilika za meusobno sukobljavanje. U tom sukobu najvie strada muslimansko stanovnitvo. Za vrijeme devetog po redu genocida nad muslimanima, etnici su klali muslimane na goradanskom mostu: bacali ih u Drinu. Zavretkom drugog svjetskog rata ovdje se ivjelo u nadi da se vie nikada nee ponoviti strahote rata. Prije svega muslimani su imali ogromno povjerenje u svoje komije nepomiljajui da od njih moe doi bilo kakvo zlo. Ali sve je bilo formalno, prividno i lano. Desilo ono najgore, opet od komija Srba, Srbije i Crne Gore. Velikosrpski prohtjevi i planovi oko stvanja takozvane "Velike Srbije", doveli su do toga da Srbija i Crna Gora uz pomo velike veine bosanskih Srba i cjelokupne JNA, aprila 1992. godine izvri agresiju na BiH. Bio je to poetak jos jednog genocida nad muslimanima BiH, desetog po redu. U ovom ratu Gorade i stanovnitvo grada nalo se u posebno tekom poloaju. Goloruko stanovnitvo delatima pruza otpor, kako ne bi doivjelo sudbinu ajnica,Rogatice, ili Foe. Grad je bez vode, struje i hrane. Jedini nain da se doe do minimalne koliine brana za porodicu bio je put "spasa" do Grepka. A onda je i taj put bio presjeen. S blokade bio je presudan, svaki goradanski dan bio je posebna pria. U vremenu neizvjesnosti, tekih iskuenja i nezamislive patnje, radile su bolnice,skole... Jedna od najveih bitaka za Gorade bila je operacija "KRUG" augusta 1992. godine. Operacije su izvrile Prva i Trideset prva drinska udarna brigada. Borbe su trajale etrdeset dana i zavrile su triumfalno ulaskom u grad oslobodilakih jedinica u grad preko jakih 7 Gorade je sauvalo svoje dostojanstvo.U vrijeme blokade grad nije umirao, nego je prkosio agresoru ivotom. Mada u tekim uslovima,

etnikih uporita: Desana i Povri Akcija je izvedena na dva ratita: napasom na kote Hranjen i Ostro na jednoj strani i Petibor, Tvijak na drugoj strani. Izvodjenjem operacije "KRUG" neprijatelju je nanesen tezak poraz.

Septembra 1992. godine pocela je akcija za oslobodjenje teritorije na desnoj obali Drine. Akcija je uspjeno zavrsena 18. septembra 1992. godine, a izvele su je jedinice Cetrdeset trece i Trideset prve Drinske brigade. Razbijena su neprijateljska uporista na: Kolijevkama, Visevicama i Biljinu, te osloboena naselja: Bare, Krsnica, Zupclci, Potkozara i jos neka sela. Tada je cijeli teritorij Gorada slobodan.Jedini bosansko-hercegovaki grad na Drini koji se uspio odbraniti u ovom ratu je Gorade svi njegovi branitelji s pravom nose naziv heroji i sam grad je Heroj . Ako se ovom doda i strateka vanost za BiH i Federaciju onda Gorade sigurno zasluuje veu panju, da se u njemu osiguraju uslovi zapaeniji razvoj. za bolji ivot i

2.1.1. Prahistorijski period - nastanak naselja Pogodna klima, plodno tlo, bogastvo uma, dobar geografski i topografski poloaj samog mjesta pored 8

Drine, mnogi prirodni izvori sve su bili naj povoljniji poloaji i prirodni uslovi koji su pruzili mogucnosti su se jos u davnoj proslosti na mjestu danasnjeg Gorazda udruzili ljudi i podigli naselja. Prvi poznati tragovi naselja u Gorazdu i u njegovoj neposrednoj
Kameni cekic iz neolitskog doba

(oko 2300-te godine p.n.e.)

na osnovu iskopina vode nas u mlae kameno doba (neolitsko doba) u vrijeme oko 2. 300 godinaprije nove ere. Tragovi neolitskih ljudi nadjeni su na dva mjesta , i to u dolini podhranjenske rijeke, u Popovu dolu na lijevoj strani Drine, kao i u selu Zubcicima u Lugu (Lug je mjesto) 3, 5 km uzvodno grada na desnoj obali rijeke Drine. Ta naselja su potpuno slucajno otkrivena prilikom izvodjenja gradjevinskih radova 1955. godine. Tu su pronadjeni bodezi od kamena, kamene sjekire, kameni cekic,vaze, razno posudje od glinene opeke i raznog drugog kamenog alata. Krajem XIX vijeka podrucje du rijeke Drine bilo predmetom panje od strane arheologa. Tom prilikom nadjeni su i proueni du gornjeg toka Drine mnogobrojni antiki spomenici. Od mjesta sa mnogobrojnim rimskim ostatcima vano je napomenuti nedaleko od Foe, selo Kunovo, Vrbnica. Osobito je bogata ostacima iz tog doba Ustikolina naselje 20km od Gorazda prema Foci. Godine 1895. nasao je tu jedan seljak prilikom oranja Naao bronzani uteg s natpisom na gornjem dijelu, predpostavlja se da bi to mogla biti Rimska libbra. U novije vrijeme otkriven je tu u Ustikolini na desnoj obali rijeke Drine i rimski mozaik koji nas upucuju zakljucak da je morala postojati znatnija rimska naseobina. Nedaleko od Viegrada doskora su bila cuvena rimska groblja i u prvom redu njih ima plocama i natpisima, a na nekima su u reljefu prikazana i ljudska lica. Postoje podaci da je ui gorazdanski kraj bio nastanjen u rimsko doba. Pouzdano postoje podaci da je bilo naselje na mjestu Gorazda u rimsko doba. Tu u Gorazdu ranije je nadjeno nekoliko rimskih natpisa. Takodje sve do 1880 godine u varosi na desnoj obali rijeke Drine postojala su dva rimska serkofaga (raskosno izraena, mrtvacki kovceg od kamena). Sta se desilo sa njima nemamo podataka. Postoje pretpostavke da ih je Drina odnijela i zasula sa sljunkom 1896 godine. Kad je nadosla. Osim toga vazno je napomenuti da je jedna rimska 9 u mjestima Gostilja, Klasniku, Stitarevu i Starom brodu. Groblja su sa nadgrobnim

jedinica imala neko vrijeme sjediste u danasnjem prostoru izmedju naselja Sopotnica i Zidina udaljeno 3-5 km sjeveroistocno od grada jupiterovskompridjevskom oznakom COHORTALIS". Istocno od same danasnje crkve u Sopotnici u groblju nadjeni su ulomci crijepova rimskog naselja, a zatim ostaci zidova u njima prema crkvi juzno od puta, dok je drugi dio rim naselja visoko pokriven nanosom Drine. 2.2. Stanovnitvo i naselja

Opina Gorade ima 31.588 stanovnika, od toga je 18.952 stanovnika gradskog podruja, ili 60 %. Gustina naseljenosti u gradskom podruju je 2369 stanovnika na 1 km 2, a na vangradskom podruju 42 stanovnika na 1 km2. Grad Gorade je najvee naselje u Opini na koje se nastavlja naselje Vitkovii i zajedno ine najvee povezano naseljeno podruje Opine. Na ovom prostoru rasporeeno je 5 mjesnih zajednica. Ostalih 15 mjesnih zajednica rasporeene su na cijelom podruju Opine i u njima su naselja seoskog tipa. U opini Gorade ima 8.546 domainstava.Danas u Opcini ive skoro iskljuivo stanovnici bonjake nacionalnosti. I prije izbijanja ratnih sukoba, bonjacka grupa stanovnitva inila je veinu stanovnitva. Do danas, vei povratak bosanskih Srba u Opinu Gorade, se nije desio. Pregled stanovnitva, po nacionalnoj strukturi, prije i poslije rata:

PRIJE RATA (1991.) Bosnjaci Bosanski Srbi Bosanski Hrvati Ostali UKUPNO: 26.296 9.843 80 1.354 37.573

OD 2004. GODINE 31.098 399 50 35 31.582

OD PROGNANICI 6.224 6.224

TOGA

Starosna struktura stanovnistva je slijedeca: -0-14 godina.................................. . .4.906 stanovnika -15-50godina............................... . .23.351 stanovnika -vise od 51 godine........................... 3.325 stanovnika

10

Podrucje Opcine Gorazde teritorijalno je podijeljeno na 20 mjesnih zajednica. Pet mjesnih zajednica je rasporedeno na gradskom podrucju, a ostalih 15 mjesnih zajednica je na vangradskom podrucju.

Pregled MZ sa brojem stanovnika: 1. MZ Gorazde I. .......................................................... .6.086 stanovnika 2. MZ Gorazde II...... ..................................................... 3.720 stanovnika 3. MZ Gorazde III. ........................................................ .6.453 stanovnika 4. MZ Gorazde IV. ........................................................ .2.796 stanovnika 5. MZ Vitkovici............................................................ .2.322 stanovnika 6. MZ Osjecani. ........................................................... .452 stanovnika 7. MZ Beri........... ........................................................ .1.345 stanovnika 8. MZ Mravinjac. .................................................. ........ 599 stanovnika 9. MZ Bogusici. ............................................................ 1.040 stanovnika 10. MZ Osanica. .............................................................. .856 stanovnika 11.MZIlovaca........................................................ .......1.033 stanovnika 12. MZ Faoii............................................................ . ...367 stanovnika 13. MZ Orahovice................................................... ..... 541 stanovnika 14. MZ Posestra. .......................................................... 406 stanovnika 15. MZ Reetnica. ......................................................... 496 stanovnika 16. MZ Sadba. .............................................................. 574 stanovnika 17. MZ Hubjeri ............................................................. 574 stanovnika 18. MZ Zupii...........................................................................488 stanovnika 19. Kraboris.................................................................. .343 stanovnika 20. MZ Vranii.................................................................. .......1.042 stanovnika

2.3.

Privreda

Bez obzira u kakvoj se poziciji Gorade danas nalazi, u kojoj se nalazilo prije deset godina i u kojoj ce se nalaziti u narednih deset godina, ekonomija e voditi glavnu ulogu u stvaranju uslova za kvalitetniji ivot graana, za bolji rad dravnih organa i za kreiranje ukupnog 11

standarda ivota graana.Analizirajui stanje u kojem se sada nalazi Gorade postavlja se pitanje da li stanovnici ovoga grada razmiljaju na nain da je za sve probleme kriv neko drugi,a naroito dravna administracija koja bi trebala obezbjediti stanje kakvo je bilo prije rata.Meutim, nasuprot eljama stvarnost je mnogo surovija.Danas kod nas postoji neto, sto se na zapadu naziva imenom ekonomija trinog tipa. Pored svega toga, Gorade koje je prije rata bilo jedna od jaih ekonomskih sredina eli a i mora da svojom ukupnom ekonomskom politikom i razvojem tei ka ostvarenju eljenih ciljeva u svim oblastima ivota a posebno u planu ekonomije.Na podruju Opine prije agresije uglavnom su bile zastupljene privredne djelatnosti namjenske, hemijske, metalske industrije, graevinske industrije, tekstilno-konfekcijske industrije, te uslune djelatnosti u oblasti prevoza roba i putnika, trgovine i ugostiteljstva, te prometa. Stanje ekonomske razvijenosti u prijeratnom periodu u uvjetima dravnog vlasnitva nad preduzeima i uvjetima ugovorne ekonomije potvrdilo je status Opine Gorade kao srednje razvijene opine. Promjene sadanjeg stanja u smislu boljih efekata u ekonomskoj situaciji ovisit e od promjene odreenih drutveno-ekonomskih odnosa, koji e i inae uticati na stanje u dravi. Faktori koji utiu na trenutno ekonomsko stanje odnose se: na nepovoljne socijalne uvjete u regionu koji se nalazi u tranziciji, posljedice rata 1992.-1996 . godina, nepovoljnu poslovnu klimu, sporost reformi u prestruktuiranju privrednih subjekata. Trenutno stanje Ovo podruje se trenutno nalazi u veoma tekoj ekonomskoj situaciji. Veoma mali obim industrijske proizvodnje, veliki broj nezaposlenih ljudi, izuzetno loa struktura poslovnog sektora (primat sektora usluga nad proizvodnjom i poljoprivredom), veliki dravni aparat sa velikim potrebama a malim finansijskim mogunostima, veliki broj kadrova iz oblasti ,zastarjelih industrija, mali broj mladih kadrova, nepostojanje krupnog poduzetnitva. U periodu od 1996-2000.godine otvoreno je svega 2.000 radnih mjesta u novim firmama i malom broju starih pokrenutih preduzea koja nisu skroz unitena tokom rata. Meutim negativni i izostajui efekti privatizacije dodatno su uticali na veu stopu nezaposlenosti i na trendove njenoga rasta. Trenutno je broj zaposlenih u cijelom kantonu manji od 3.500 stanovnika, a predpostavka je i da oko 6.000 trenutno trai posao(na kantonu). Kada je u pitanju profit u prvoj polovini 2.000.godine u ukupno ostvarenim dobicima preduzeca iz obasti industrije uestvuju sa 80%, trgovina sa 10%, graevinarstvo sa 4% i privredni subjekti iz drugih oblasti sa 6%, dok u ukupnim gubicima preduzeca iz oblasti

12

industrije ucestvuju sa 48%, trgovina sa 21%, transport sa 4% i privredni subjekti iz svih ostalih djelatnosti sa 27%. Ostvareni dobitak vei je od ostvarenog gubitka samo u oblasti industrije, dok je kod svih ostalih oblasti ostvareni gubitak vei od ostvarenog dobitka. Danas u gradu gradu Goradu postoje slijedee banke: PBS, ABBS, Union, Comerce i Market,NLB... kod kojih se mogu obaviti svi bankovni poslovi. Mogui su i transferi novca i u inostranstvo. "Market banka" preuzeta je od strane austrijske "Raiffeisenbank, i agencija "AUDI". Javnim prihodom, u smislu zakonskog propisa, smatraju se porezi, takse, doprinosi, donacije, i drugi prihodi. Broj zaposlenih: Broj zaposlenih 02003 A Poljoprivreda, lov i sumarstvo 55 B Preradivacka industrija 1.295 C Snabdijevanje/opskrba elektricnom 158 energijom, gasom/plinom i vodom D Gradevinarstvo 266 E Trgovina na veliko i malo; popravak 499 motornih vozila i motocikala; te predmete za vlastitu upotrebu i domacinstvo F Ugostiteljstvo G Prijevoz, skladistenja i veze H Finansijsko posredovanje I Poslovanje nekretninama, iznajmljivanje i poslovne usluge 201 218 57 51 XI 2004 52 1.299 149 220 518 Prosjecna neto placa u KM 02003 424,18 421,56 531,36 369,74 353,72 XI 2004 437,38 339,77 591,71 397,53 327,36

202 215 57 60 697 399 345 117 4.330

288,25 847,68 918,19 381,01 531,19 405,04 547,90 368,35 469,92

268,02 913,66 932,79 393,95 533,35 423,36 560,15 377,97 476,02

J Javna uprava i odbrana; obavezno 430 socijalno osiguranje K Obrazovanje 384 L Zdravstvena i socijalna zastita 356 M Ostale javne, drustvene, socijalne I 122 osobne usluzne djelatnosti UKUPNO: 2.3.1. Industrija 2.3.1.1. 4.092

Proizvodnja i distribucija elektrine energije MW.

Proizvodnja elektrine energije vri se u HE "Osanica" sa naponskom snagom od 1 Potrebe stanovnistva i privrede su oko 6 MW tokom ljeta,a u zimskom periodu oko

13

8MW. JP "Elektroprivreda BiH",filijala Gorazde snadbijeva cjelokupno stanovnistvo Opine i BPK Gorade sa elektrinom energijom. "Pobjeda-Rudet" d.d. Gorazde-proizvodi elektricne detonatore i rudarske kapisle."Pobjeda-sport"d.d. Gorazde-proizvodi start, sportsku i privrednu municiju. UNIS "GINEX" d.d. Gorazde - proizvodi inicijalne kapisle za sve vrste municije i pripale."TAG" d.d. Gorazde - proizvodi razne alate i druge proizvode iz oblasti metalopreradivacke industrije. HI "Azot" Vitkovici je podijeljena u pet segmenata: "Malotonazna hemija", proizvodi tenost za hladnjake motornih vozila, sredstva za ienje u domainstvu, auto-kozmetika i sredstva za prehrambenu industriju (soda bikarbona)."Bazana hemija",ne radi "Grafika", vri usluge stampanja "Motel bazeni", ne radi "Fabrika vode", data na upravljanje na pet godina JKP "6.mart". TPO (Tvornica procesne opreme) - proizvodi posude za gas i proizvodna postrojenja za hemijsku industriju. GIP "Drina" - tvornica moze proizvesti 5000 m
3

betona dnevno, koji se moze transportovati sa

ukupno 8 miksera za beton. Jedan dio betona se ugraduje u gotove betonske dijelove za graevinarstvo, betonske stubove za struju i gotove dijelove za mostove. "Bektointernacional" (tvornica metalnih i plasticnih fazonskih komada) proizvodi alate za oblikovanje vjetakih materijala i forme za pricani gus, dijelove koji zakljucavanje, dijelove za razlicite biro-programe i oblike za plasticine flase."Galvanopromet" d.o.o. - proizvodi aluminijsku stolariju. D.o.o. "Gorazde-auto" tehnicki pregled vozila. "Sabix" - proizvodnja namjetaja. 2.3.1.2. Prehrambena industrija su kombinovani od vjestackih materijala i lijevanog gusa, oblike za vakuumirane vjestacke materije, sisteme za

MPI "Mlin" Ustikolina - Gradska pekara - proizvodnja hljeba i peciva, kapaciteta 10.000 kg dnevno.Mljekara "Milgor" - prerada mlijeka i mlijenih proizvoda, kapaciteta 5.000 1 u smjeni.Pored gore navedenih preduzea na podruju Opine egzistira i odreen broj preduzea sa manjim kapacitetima proizvodnje iz oblasti graevinarstva, metalske industrije, prerade drveta,transporta i dr.
2.3.2. Privatno poduzetnitvo

U uvjetima trinog privreivanja sve vie raste uticaj privatnog poduzetnitva.U naoj Opini, privatno poduzetnitvo se orijentira na uslove trita i zastupljeno je u oblastima: trgovine, ugostiteljstva, obrtnitva, usluga prijevoza, finansijskih pravnih i tehnikih usluga,

14

zdravstvenih usluga i dr.Privatno poduzetnitvo je u stalnoj ekspanziji, uvjetovano kontinuiranim povratkom stanovnitva. Privatno poduzetnitvo u ovoj Opini statusno je izraeno kroz privredna drutva i samostalne radnje.Privredna drutva su zastupljena u oblasti industrije, trgovine na veliko i malo, ugostiteljstva,usluge prevoza, a ukupno je registrovano 183 drutva. Samostalne radnje zastupljene su u djelatnostima trgovine na malo,ugostiteljstva, obrtnitva,usluga prevoza,financijski,pravnih i tehnikih poslova, zdravstvenih i dr.U Opini je registrovano 412 samostalnih radnji, od kojih trgovakih 152,ugostiteljskih 68,obrtnickih 92,prevoznickih 84,financijskih 9,pravnih i tehnikih usluga 6, zdravstvenih 1. 2.3.3. Poljoprivreda i umarstvo 2.3.3.1. Poljoprivreda

Ukupne zemljine povrine su 24.880 ha i to: - oranice i bate - vonjaci - livade - panjaci - umsko zemljite - neplodno zemljite 2.415 ha, 1.349 ha, 4.073 ha, 1.475 ha, 14.414 ha, 1.154 ha.

Velike povrine nalaze se pod livadama i panjacima, a navedene povrine oranica i bata koje su prikazane prema katastarskom operatu dobrim dijelom se u stvarnosti ne poljoprivrednoj proizvodnji iz razloga naputenosti sela, starosti domainstava i voarskoj proizvodnji dominira jabuka i sljiva.Vonjaci su veinom sa starim napadnuti su velikim brojem raznih bolesti i biljnih stetoina,to je naroito napadom arke na ljivu. Kod vonjaka se ne primjenjuju agrotehnike mjere i nije izvrena odnosno nije u skladu sa nadmorskom visinom odreeno ta zasaditi 2.3.3.2. - goveda - ovce - konji Stoni fond mikroreonalizacija, od vonih kultura. koriste u dr. U izraeno zasadima i

2.896 grla ( od toga je 2.010 muznih grla i 3.861 300 1 mlijeka), 9.411 grla 492 grla, 15

- ivina

7.301 grlo.

U stoarskoj proizvodnji, posebno u govedarstvu dominiraju visoko produktivne pasmine. Veterinarsku zatitu stonog fonda vri JU "Veterinarska stanica" Gorade. Stanje i struktura poljoprivredne proizvodnje: - penica - jeam - kukuruz - krompir - mrkva - crni luk - bijeli luk - pasulj-zrno - graak - kupus - paradajz - krastavac - djetelina - tikva - jabuka - ljiva - kruka - orah - ostalo voe 32 ha, sa prinosom 3,8 t; 13 ha, sa prinosom 2,8 t; 23 ha, sa prinosom 3,1 t; 210 ha, sa prinosom 3,2 t; 6 ha, sa prinosom 6,3 t; 8 ha, sa prinosom 3,2 t; 6 ha, sa prinosom 2,5 t; 15 ha, sa prinosom 0,6 t; 1 ha, sa prinosom 0,5 t; 30 ha, sa prinosom 6,1 t; 17 ha, sa prinosom 5,4 t; 13 ha, sa prinosom 14,1 t; 20 ha, sa prinosom 6,21; 4 ha, sa prinosom 20 t; 25.300 stabala, sa prinosom 30 kg po stablu; 84.300 stabala, sa prinosom 8 kg po stablu; 10.400 stabala, sa prinosom 18 kg po stablu; 10.100 stabala, sa prinosom 14 kg po stablu; 30.900 stabala, sa prinosom 3,1 kg po stablu.

- sijeno livadsko 3860 ha, sa prinosom 0,8 t;

Snadbijevanje poljoprivrednih proizvoaa sredstvima za proizvodnju i zatitu, obavlja se preko 2 poljoprivredne prodavnice.Za poljoprivrednu proizvodnju koristi se 98 traktora i 188 motokultivatora, a sva ova sredstva su u privatnom vlasnitvu.

2.3.3.3.

umarstvo

Gazdovanje umama u dravnom vlasnitvu vri KSPD "Bosanskopodrinjske ume", a umama u privatnom vlasnistvu Kantonalna direkcija za umarstvo. Gazdovanje umama obavlja se u dva pravca i to:

16

- uzgajanje, zastita i proizvodnja drvne mase i - eksploatacija - sjeca drveta i snadbijevanje privrednih kapaciteta i stanovnistva. Pregled uma po kategorijama: - visoke ume - izdanake ume - sikare i sibljaci - ostalo - etinara - lisara 57 m3 14.749 m3. 6.002 ha 7.719 ha 607 ha 86ha

Godinji etat sjeivih masa:

Proizvodnja drvne mase u privatnom sektoru koristi se uglavnom za vlastite potrebe. Primarnu preradu drvne mase vre dva preduzea. 2.3.4. Turizam i ugostiteljstvo Kako prije rata, tako i u poslijeratnom periodu nastavljen je stihijski razvoj turizma i ugostiteljstva na podrucju Opcine. Ovome je u znatnoj mjeri doprinio slab razvoj turizma u proteklom periodu, koji zahtjeva strozije kriterije u kategorizaciji ugostiteljskih objekata i bolje kvalitete u pruzanju ugostiteljskih usluga. U prijeratnom periodu na podrucju Opcine su egzistirala 2. hotela i 3. motela sa ukupno 160. lezaja. Ovo pokazuje prijeratni stepen razvoja turizma na podrucju Opcine. Bitno je istaci da je jedan od glavnih faktora slabog razvoja turizma bio struktura industrije, obzirom da je bila razvijena industrija koja je zagadlvala zivotnu sredinu, a posebno rijeku Drinu, koja ima sve preduslove za snazan razvoj turizma. Pored navedenog razloga, istiemo jos jedan bitan faktor, a to je neadekvatno prostorno planiranja Opcine. Naime, nikada prostorno- planskom dokumentacijom nisu bila odredena podrucja za razvoj turizma. U poslijeratnom periodu biljezi se skoro u potpunosti zamiranje turizma, a evidentno je da postoje trenutno samo 42 lezaja koji se nalaze u "Starackom domu", drzavne svojine.Hotel Behar je u funkciji,a jedan je u izgradnji.Evidentna je velika potranja za uslugama u ovoj grani, meutim zbog stihijskog razvoja u porastu je pruanje turistikih usluga gostima u privatnim domacinstvima na crno. Osnovana je Turisticka zajednica Opcine, koja je nosilac razvoja turizma na podrucju Opcine. Najznaajniji turistiki resursi na podruju Opine su:

17

Tok rijeke Drine, Zdrava seoska okolina koja se odlikuje brdsko-planinskim reljefom na kojima se proizvodi hrana, Povoljni klimatski uslovi, Pojedina mjesta kao i samo Gorazde, zbog proteklih ratnih zbivanja postala su istorijska mjesta od znacaja za istoriju cjelokupne BIH i kao takva vec privlace paznju mnogih turista,

Razvovrsnost sportskih objekata i pogodnost toka rijeke Drine narocito za razvoj kajakaskog sporta, Lov i ribolov. 2.3.5. Privatizacija

U Globalnoj ekonomskoj strategiji egzistiraju obaveze kantonalnih organa vlasti vezano za privatizacijom firmi u drustvenom vlasnistvu kao jednog vaznog koraka prema stvaranju efikasnog,fleksibilnog,nezavisnog i slobodnog preduzetnickoga sektora.Potrebno je biti svjestan posljedica koje privatizacija nosi sa sobom. Makroekonomske posljedice privatizacije u globalnom kotrekstu nisu zadovoljavajuce. Prema zvanicnim statistickim podacima iz 2.000.godine stanje je slijedece: Niska stopa zaposlenosti u proizvodni industrijskim granama, Velika nezaposlenost radne snage, Vrlo slaba potencijalna moc vanjskoga zaduzivanja, Izuzetno slaba privatizacija, Vrlo slaba razvijenost privatnog sektora, Ne postoji trzise kapitala, Slabo razvijeno bankarstvo. Nazalost priliv stranog kapitala,znaajnije pokretanje privatizovanih preduzea, prikupljena svjea sredstva od privatizacije nisu rezultati sa kojima se moe ponositi Gorade. 2.4. Drutvene djelatnosti 2.4.1. Obrazovanje Za kole na podruju Opine nadleno je Ministarstvo za kulturu i sport BPK Gorade.Na podruju Opine nalazi se sedam osnovnih kola (od prvog do etvrtog razreda), jedna

18

muzika kola (sa 2.474. uenika i 172. nastavnog osoblja) i tri srednje kole ( sa 1.504uenika i 118 nastavnog osoblja). *Podaci za 2007. godinu.

Osnovna kola Husein ef. ozo (Nikola Tesla) Srednje kole: - Enver Pozderovi na raspolaganju je 10 uionica, nema sportsku salu. Posjeduje kabinete za nastavu fizike, hemije i informatike. - Hasib Hadovi na raspolaganju je 11 uionica, nema sportsku salu. Posjeduje kabinete za nastavu fizike, hemije i informatike. - Demal Bijedi na raspolaganju je 11 uionica i 11 radionica za praktinu nastavu i sportski teren na otvorenom. Osnovne kole: - Fahro Baelija u Goradu na raspolaganju su 23 uionice, vie uredskih prostorija i jedna sportska sala.

19

- Husein ef. ozo u Goradu na raspolaganju su 17 uionica, vie upravnih prostorija i jedna sportska sala. - Hasan Turalo-Brzi u Ilovai na raspolaganju je 7 uionica, kabinet informatike, vie upravnih prostorija i jedna kuhinja. - Brzaa u Brzai na raspolaganju je 7 uionica, upravna prostorija i kolska kuhinja. - Osanica u Osanici na raspolaganju su dvije uionice, a u toku je izgradnja nove kolske zgrade. - Reetnica u Reetnici na raspolaganju su dvije uionice. - Krabori u Kraboriu na raspolaganju je jedna uionica. - Mehmedalija Mak Dizdar u Vitkoviima na raspolaganju je 9 uionica, 5 pomonih prostorija, jedna sportska sala i otvoreni teren. - Sadba na Sadbi na raspolaganju je 8 uionica, 3 pomone prostorije i kabinet za informatiku. - Beri u Beriu na raspolaganju je 8 uionica, 4 pomone prostorije, kabinet informatike i otvoreni sportski teren. - Boguii u Boguiima na raspolaganju su 4 uionice i sportska sala. - Posestra na Posestri na raspolaganju su 2 uionice i jedna soba za uitelje. - Bivolice na Bivolicama na raspolaganju su 2 uionice i jedna soba za uitelje. - OM Avdo Smailovi na raspolaganju su 4 prostorije za nastavu i zbornica. Predkolske ustanove: - Javna ustanova za predkolski odgoj i obrazovanje (Djeiji Vrti Sunce) - SOS KDI Djeiji vrti Gorade 2.4.2. Zdravstvo Zdravstvena zatita se provodi preko zdravstvenih ustanova i to: - Kantonalna bolnica sa 138 zaposlenih radnika. U zdravstvenoj slubi 87. i 51. uposleni u tehnikim slubama. U bolnici rade: 2. ginekologa, 2. hirurga, 1. Specijalista CBR,1.radiolog, 1. specijalista za uho, grlo i nos, 1. radiolog, 1. internista, 1. mikrobiolog, 1.Specijalista opte prakse, 1. pedijatar. Na raspolaganju je 130 kreveta i to na odjelima: ginekologije, interne medicine, hirurgije I odjela njege odojadi. Na raspolaganju su i dvije operacione sale. Rezerve lijekova uvaju se u vlastitoj apoteci bolnice, u kojoj radi jedan apotekar. Na raspolaganju su tri vozila hitna pomoi.

20

- JU Dom zdravlja je odgovoran za medicinsku brigu o stanovnicima Opine. Za obavljanje ovih zadataka ovoj ustanovi su dodatno na raspolaganju 10 ambulanti i jedna psihijatrijska ambulanta. U Domu zdravlja Gorade zaposleno je 21 doktor, od toga: - specijalista .............................9 - doktora medicine .................. 6 ( od toga 2 pripravnika) - doktora stomatologa ..............5 i - stomatolog-na specijalizaciji ...1 (zavrava u aprilu 2005.godine) Sluba hitne pomoi od 01.11.2004.godine, radi u okvoru J.Z.U. Kantonalna bolnica Gorade. Pruanje zdravstvenih usluga vri se kroz slijedee ambulante: - Dom zdravlja Gorade, ul. Ferida Dizdarevia bb (Opta sluba, Laboratorija, Djeiji dispanzer, Stomatoloka sluba, Pneumofizioloi dispanzer i Centar za mentalno zdravlje) - Porodina ambulanta I, ul. Viegradska bb. (radi svaki radni dan) - Porodina ambulanta II i Dispanzer za ene ul. 1. Maj (radi svaki radni dan) Terenske ambulante: - Vitkovii (medicinska sestra i doktor medicine rade svaki dan, laborant jedanput sedmino) - Boguii (medicinska sestra radi svaki radni dan, doktor medicine dolazi dva puta sedmino) - Beri (medicinska sestra radi svaki radni dan, doktor medicine dolazi dva puta sedmino) - Vranii (medicinska sestra i doktor medicine rade dva dana sedmino) - Ilovaa (medicinska sestra-tehniar radi svaki radni dan, a doktor medicine dolazi dva puta sedmino) - Osanica (medicinska sestra-tehniar radi svaki radni dan osim petka, a doktor medicine dolazi jedanput sedmino) - Reetnica (medicinska sestra i doktor medicine rade jedan dan u sedmici) - Brzaa (medicinska sestra-tehniar i doktor medicine rade jedanput sedmino) - Faoii (medicinska sestra-tehniar i doktor medicine rade jedanput sedmino)

2.4.3. Kultura i sport Imajui u vidu da se u postratnom periodu i ivot i rad odvijaju u turbulentnoj sredini, razvoj drutva tei e pod nizom internih i eksternih faktora. S druge strane, znamo da je planiranje podruje primjene ekonomske analize i ekonomske politike. S toga, znamo na poetku da se ne moe ponuditi kompletan Srednjoroni plan rasta i razvoja ove

21

oblasti.Opina raspolae objektom koji svojim kapacitetom omoguava organizovanje kulturnoumjetnikih i zabavnih programa. Stanje objekta je solidno.U objektu su smjeteni gradska biblioteka i kino sala. Potrebe u dugoronom programu razvoja kulturnih djelatnosti : -obnova zgrade Centra za kulturu, -popunjavanje raznovrsnim sadrajima neiskoritenog prostora u zgradi, -popunom sadraja pozorinim, zabavnim, knjievnim manifestacijama,bioskopskim i sl. predstavama, -poticajima nevladinim organizacijama koje se bave kulturnim sadrajima, -ouvanjem tradicionalnosti u organizovanju i odravanju Meunarodnog festivala prijateljstva-Gorade, -osiguranje dopune knjinog fonda nabavkom knjiga, -otvaranje i opremanje kabineta za: strane jezike, informatiku i dr., -pomo Opine pojedincima, udruenjima graana i vjerskim zajednicama za kulturni rad, -osiguranjem pristupa za koritenje dravnih dobara (prostora, inventara, opreme). Sportske aktivnosti u Opini odvijaju se kroz rad sportskih udruenja. Sportske aktivnosti provode se u sportskim disciplinama: nogometu, rukometu,koarci, odbojci, karateu, ahu, kajaku, planinarenju, lovu, ribolovu. Sportske aktivnosti se sprovode u otvorenim i zatvorenim sportskim objektima-terenima.Omladini stoje na raspolaganju gradska sportska dvorana pored sportskog terena posjeduje i 3.000 sjedita za gledaoce, dva nogometna stadiona, otvoreno rukometno igralite. Odreeni sportski klubovisu postigli izuzetne uspjehe u natjecanjima (karataki,ahovski i kajakaki klub).U Opini je osnovan Sportski savez od sportskih udruenja koja postoje na podrujuOpine. Potrebe u dugoronom programu razvoja sportskih djelatnosti bit erealizovane: -poticajima Opine pojedincima-uspjenim sportaima, sportskim udruenjima(klubovima) i sportskim savezima, -osiguranjem ravnopravnog pristupa u koritenju dravnih dobara-zemljita, zatvorenih i otvorenih sportskih terena. 2.5. Infrastruktura

Izmeu ostalih poslova lokalne samouprave za koje je Opina nadlena, svakako su i poslovi:ureenja prostora, urbanistiko-stambene politike, ureenja naselja,ureenja komunalnih objekata i izgradnje i odravanja vodovodno-kanalizacione mree, odravanja i koritenja lokalnih puteva i drugih objekata putne infrastrukture, briga, zajedno s viim

22

instancama vlasti, o izgradnji i koritenju nisko i visoko naponske elektrine i PTT mree, te brine o financiranju i radu lokalnog medija. Uloga infrastrukture veoma je bitna komponenta u razvoju Opine Gorade. U opini Gorade ne postoji Prostorni plan. Preko nadlenog Kantonalnog ministarstva vode se aktivnosti oko izrade i donoenja prostornih planova Kantona i opina. U skladu sa urbanistikim i regulacionim planovima, koji su doneseni ranije, a i sada su u primjeni, u Opini je izgraena infrastruktura, postojea vodovodnokanalizaciona mrea, PTT mrea,elektro-mrea, te putna mrea. Aktima Opine, sukladno Urbanistikom planu, u uem podruju izvreno je zoniranje na gradsko graevinsko i ostalo graevinsko zemljite.Poljoprivredno zemljite je ranije rangirano kroz kategorije prema bonitetu. Stanje zemljita provedeno je kroz evidencije katastra zemljita i drugih nekretnina.Takoe, nadlena upravna sluba Opine vodi evidencije o gradskom graevinskom i drugom zemljitu, te o poslovnim prostorima u vlasnitvu Opine. Perspektive razvoja infrastrukture: - izgradnja, rekonstrukcija i odravanje infrastrukturnih objekata: -donoenje prostornog plana, novog urbanistikog plana, ureenja naselja i industrijskih zona, -izgradnja i rekonstrukcija kategoriziranih lokalnih puteva, -rekonstrukcija nekategorisanih puteva, -obnova i rekonstrukcija mostova, -izgradnja i rekonstrukcuja parking prostora i garaa, -modernizovanje i ureenje objekata i ureaja za odvoz i deponovanje otpada, -obnova i rekonstrukcija objekata komunalnih usluga, nabavka moderne opreme, -rekonstrukcija i modernizacija gradsko-prigradske vodovodno-kanalizacione mree, -izgradnja i rekonstrukcija vodovodne mree u naseljenim mjestima -rekonstrukcija i modernizacija niskonaponske elektrine mree, -rekonstrukcija i modernizacija javne rasvjete, -obnova i rekonstrukcija objekata drutvenog standarda 2.5.1. Saobraaj to se tie putnih komunikacija, situacija nije zadovoljavajua. Veina lokalnih puteva jo nije asfaltirano, a dio asfaltiranih lokalnih puteva je u dosta loem stanju. Razlog takvog stanja putne mree su nedostatak materijalnih sredstava u opinskom budetu, neuposlenost I siromatvo ljudi (samodoprinosi), posljedice rata. Svojim aktom, Opina je kategorizovala

23

lokalne puteve, te radi plan izgradnje i odravanja.Kod saobraajne infrastrukture imamo dva osnovna nivoa putevi koji povezuju Opinu sa irim podrujem (magistralni i regionalni) i putevi koji povezuju opinski centar sa ostalim naseljima u okviru Opine (lokalni putevi). Magistralni putni pravci su: M5 (Sarajevo Viegrad), M18 (Sarajevo Brod na Drini) i M20 (Ustripraa Foa), koji obezbjeuju otvorenost ovog podruja. Regionalna putna mrea je zastupljena putnim pravcem r-44 (Praa Jabuka Gorade ajnie) u duini 24,3 km. Lokalna putna mrea je zastupljena sa 13 vanijih putnih pravaca, i to: L1 Osanica Ilovaa, duine 6,3 km; L2 Ilovaa Brzaa, duine 6,0 km; L3 akovia potok Reetnica, duine 7,0 km; L4 Mravinjac Beri Spahovii, duine 11 km; L5 Nadsko polje Posestra, duine 4 km; L6 Sadba Ogleeva, duine 7 km; L7 Gorade Podhranjen, duine 3 km; L8 Gorade Hubjeri, duine 2 km; L9 Zupii Sadba, duine 6 km; L10 Brzaa Orahovice, duine 4 km; L11 Podhranjen Jarovii Hranjen, duine 6,9 km; L12 Podhranjen Osjeani Kriva Draga, duine 5,8 km i L13 Sadba Kolovarice Kuino, duine 4,5 km. Ukupna duina ovih pravaca je 73,5 km. Osnovne prostorno-fizike karakteristike kategorisane putne mree su: - gustina: 38,74 km / 100 km, - procenat modernizovanosti: 47,63 , - broj stanovnika na 1 km putne mree: 430 st/1km. Javni lokalni prevoz putnika osiguran je autobusima koji redovno saobraaju, ali koji ne voze u sva naselja u Opini. Broj registrovanih motornih vozila: Vrsta motornog vozila Koliina ( komada): - putnika motorna vozila (3.371), autobusi (17), teretna vozila (291), tegljai (22), prikolice (67), vozila za prevoz hljeba i mesa (8), sanitetska vozila (8), autocisterne (4), terenska vozila (54). UKUPNO: 3.842 Za snadbijevanje pogonskim gorivom na raspolaganju su pumpne stanice: Energopetrol(dvije) ,eh-in i Tarik-oil. 2.5.2. Energetika Nisko i visoko naponska elektro mrea pokriva prostor Opine. Takoe vri se imodernizacija iste. Manji broj sela jo uvijek nije snadbjeven elektrinom energijom. Komunikacije BH Pota i BH Telekom. BH Telekom sastoji se od sedam regionalnih direkcija na podruju Bosne i Hercegovine. Pota svoj posao obavlja u Goradu i filijalama:Vitkovii,

24

Mravinjac i Ilovaa. Bie otvorena jo jedna filijala u Beriu.Na cijelom podruju mree su digitalne. Sveukupno postoji 8.000 prikljuaka. U Opini je oko 90 domainstava prikljueno na vrstu mreu. Mobilna telefonska mrea pokriva najvei dio podruja Opine.U oblasti telekomunikacija preko prikljuaka na vrstu mreu ponuene su moderne usluge, kao to su:ISDN, E-MAIL, INTERNET i sve usluge mobilne telefonske mree. Osnovano je JKP 6 Mart kome je povjereno vrenje svih komunalnih usluga.Usluge zajednike komunalne potronje (ienje gradskih ulica, odravanje zelenih povrina, odravanje deponije smea, zimsko odravanje ulica, i dr.).Opina finansira iz sredstava Budeta usluge zajednike komunalne potronje.Usluge individualne komunalne potronje graana (distribucija vode, odvod otpadnih voda i odvoz smea) takoe su povjerene JKP 6 Mart, koje vri naplatu tih usluga od graana. 2.5.3. Vodoprivreda i stambena infrastruktura Vodovodna i kanalizaciona mrea pokriva grad i neto ire podruje oko grada. Neka seoska naselja imaju vodovode izgraene sredstvima samodoprinosa i nisu ukljueni u mreu vodovoda i kanalizacije kojim upravlja JKP 6 Mart.Veliki problem Opine je i gradska deponija smea koja ima privremeni karakter.to se tie stanja stambenih objekata na podruju Opine, stanje je razliito.Za gradsko podruje karakteristina je izrazito koncentrisana gradnja na relativno malom prostoru, uz obje obale rijeke Drine, gdje su izgraeni objekti guste fizike izgraenosti i visoke spratnosti do P+11, u kojima nisu u funkciji liftovi. Ovo je naroito zastupljeno u stambenim blokovima novijeg datuma gradnje.Individualna gradnja predstavlja vei dio stanogradnje i razmjetena je na velikoj povrini,a objekti su graeni od vrstog graevinskog materijala.Starost stambenog fonda je povoljna, jer je broj stanova stare gradnje zanemarljivo mali, a svi objekti izgraeni u novije vrijeme graeni su od vrstog materijala, uz savremeni nain gradnje. Jedan dio ovih objekata je oteen u periodu 1992.-1996. godine, a jo uvijek ima dosta stambenih jedinica za obnovu. 2.6. Zatita okoline bez rijeke

Podruje Opine poslije raspada velikih dravnih industrijskih pogona ostalo je steta i unistavanja zivotne sredine. Zelene povrsine, parkovi, naselja, ulice, korito

najbitnijih zagadivaca sredine. Ratnim djelovanjem na teritoriji Opcine doslo je do velikih

25

Drine i njenih pritoka su se pretvorile u deponije rusevnog i otpadnog materijala, smeca i drugog. Brda oko grada su ostala bez sumskog pokrivaca. Takoder, prisutne su i velike povrsine na kojima postoji sumnja zagadenosti od mina sto onemogucava njeno koristenje, i stalna su opasnost po gradane. Postoji problem gradske deponije za smece koja je privremenog karaktera. Gradani nemaju stecene navike na ocuvanju i zastiti zivotne sredine. Najznaajniji ekoloki resursi na podruju Opine su: 1. ist zrak, 2. Nezagaena voda, 3. Velike povrsine pokrivene umom, Veliki dijelovi Opine su prirodno uravnoteene cjeline sigurnih indikacija o stanju okolisa nema, kao ni ozbiljnog pristupa i analize pojedinih opcinskih sluzbi koji u djelokrugu rada imaju zastitu covjekove okoline. Vlada nesredenost podataka i nezainteresovanost u radu. Niko se ozbiljno ne bavi pitanjem okolisa.Za veinu slubenika to je nepoznat dokument ili dokument do kojeg se tesko dolazi.Uglavnom se problemi rjesavaju od slucaja do slucaja.Kod mnogih gradana svijest o higijeni i sredenosti nije razvijena.Za prevazilazenje trenutne situacije potrebno je podici svijest,svijest na svim nivoima da okolinu moramo cuvati radi nas samih lako opti utisak okolia u Goradu nije ba najbolji, paualno kritikovanje ne moe dovesti do pozitivnih promjena. Osnovni problemi ekolokog karaktera na nivou optine Gorade su: 1. Neefikasno sprovodenje propisa; 2. Kultura i ekoloska svijest gradana je niska, bacanje otpada u Drinu; 3. Nema kataloga propisa, nema saradnje sa Opcinama Foca i Visegrad za smanjenje zagaadenja Drine; 4. Slabo shvatanje obima ekolokih problema; 5. Kanton nema razradenih Projekata koje bi prijavili na tender; 6. Kanalizacioni sistem je oteen; Visoka cijena vode po 1m 3 Evidentno je da se Optina Gorade suoava sa ozbiljnim ekolokim problemima ije rjeavanje zahtjeva sistematski pristup takvoj problematici.

3. SWOT ANALIZA
Analiza snaga slabosti prijetnji mogunosti (SWOT) koritena je kao alat pri analizi prioritetnih podruja djelovanja na koja e opinska razvojna strategija biti usredotoena. Njenom primjenom su se iskristalizirale interne karakteristike lokalne zajednice (snage i 26

slabosti) koje omoguavaju ili onemoguavaju kao i vanjski elementi (prijetnje i mogunosti) na koje zajednica nema direktan utjecaj, a koje ipak mogu uticati pozitivno li negataino na njen dalji razvoj. Snage predstavljaju pozitivne faktore ili prednosti lokalne zajednice koje ona moe iskoristiti za dalji razvoj i za odklanjanje identificiranih slabosti, koje predstavljaju ograniavajue faktore i prepreke inherentne lokalnoj zajednici a bez ijeg odklanjanja nije mogu dalji napredak i razvoj. Prilike su uvjeti ili vanjski faktori koji omoguavaju ili olakavaju razvoj prednosti i podstiu razvoj openito, a prijetnje su nepovoljni vanjski trendovi koji sprijeavaju razvoj zajednice. 3.1. Prednosti

Povijesno kulturni ambijent I prirodne ljepote, Niska cijena rada u odnosu na zemlje u EU, Geografski poloaj Optine u regiji, Spremnost za suradnju sa potencijalnim ino-partnerima, Potencijali za obrt, malo I srednje poduzetnitvo, Preduvjeti ua razvoj poljoprivrede (poljoprivredno obradivo zemljite, vonjaci, otkup mlijeka I ljekovitog bilja), Iskustva, klimatski I prostorni uvjeti za povrtlarske culture I voarstvo, Etnika raznolikost, Podruje prepoznatljivo po razvijenoj namjenskoj industriji, Pozitivni rezultati u implementaciji imovinskih zakona I stvaranje uvjeta za odriv povratak, Potencijali iz oblasti primarne I sekundarne zdravstvene zatite I obrazovanja, Izgraena tradicija iz oblasti sporta I kulture (Festival prijateljstva Gorade, muzika kola, rukomet, lov, ribolov, splavarenje I dr.)

3.2. -

Slabosti

Nizak ivotni standard graana I teka socio-ekonomska situacija, Manjkavost pozitivnih propisa u cilju zatite domaih proizvoda, Nedovoljna iskoritenost postojeih privrednih objekata,

27

Nedostatak vlastitih investicionih sredstava za realizovanje razvojnih programa u privredi, nepovoljna kreditna ponuda, Recidivi u svijesti graana u pristupu demokratskim promjenama, funkcionisanju trine ekonomije I zatiti osnovnih ljudskih prava, Rad na crno I siva ekonomija, Loa prometna I komunalna infrastruktura, Odljev velikog broja strunih kadrova, Neadekvatni prostorni, urbanistiki I regulacioni planovi, Veliki broj devastiranih I unitenih objekata uslijed ratnih dejstava (privredni objekti, objekti infrastructure I porodine kue), Veliki broj nezaposlenih, 3.3. Mogunosti

Donoenje novog prostornog plana Kantona, Ukljuivanje u regionalnu I meunarodnu saradnju, Mogunost komuniciranja I saradnje sa regionalnim I irim okruenjem, Povoljni aspekti u restruktuiranju privatiziranih privrednih subjekata, anse u poveanju stepena iskoritenosti prirodnih resursa (poljprivrednog zemljita, uma vodotoka I dr.) Povoljni aspekti postupka tranzicije u regiji, Povoljni aspekti u reformi drutveno-politikog sistema u dravi, Mogunost za razvoj turizma u okviru regionalne saradnje, 3.4. Prijetnje

Politika nestabilnost ireg podruja, Umanjivanje strane pomoi kao rezultat smanjenog interesovanja za BiH, I neadekvatne politike u pogledu odravanja odnosa. Neusklaenost zakonske regulative sa standardima EU, Nedovreni postupci nakon procesa privatizacije, Sporost u provoenju zakonskih propisa viih nivoa vlasti, Pojava kriminala I ekonomija crnog trita, Visoke kamatne stope I nepovoljne kreditne linije,

28

Sporost reformi uobrazovanju, zdravstvu, upravi I pravosuu, Tendencija pogoranja socio-ekonomskog statusa, Trend emigracije mladih I sposobnih strunih kadrova.

Iz navedenog se moe konstatovati da postoje raspoloivi prirodni potencijali koji direktno utiu na konkurentski potencijal, koji treba koncipirati u dugoronoj strategiji razvoja, te u akcionim planovima I projektima implementacije.

4. CILJEVI
4.1. Opi ciljevi

29

Opina Gorade e 2014. godine biti razvijena, prostorno ureena, ekoloki ista zajednica u kojoj e na kontinuiranom unaprijeenju ivotnog standarda raditi odgovorna javna uprava u partnerstvu sa graanima. Polazei od ove vizije razvoja, a na osnovu diskusija i zakljuaka izvedenih iz analize sektora koji su obuhvaeni procesom planiranja (obrazovanje, zdravstvo, kultura i sport, infrastruktura, zatita okoline) utvreni su opi i posebni ciljevi strategije. Opi ciljevi se baziaju na potivanju, zatiti i ostvarenju specifinih ljudskih prava,a predstavljaj i okvir za aktivnosti ija provedba bi unaprijedila nivo sveukupne kvalitete ivljenja u lokalnoj zajednici. Ti ciljevi su: Unaprijediti kvalitet usluga i efikasnost javne uprave, te uz uee graana ojaati kapacitete za partnersko djelovanje i upravljanje lokalnim razvojem, Poveati stopu zaposlenosti razvojem poduzetnitva, privlaenjem novih investicija, iskoritavanjem prirodnih resursa, te stimuliranjem razvoja poljoprivrede, seoskog i izletnikog turizma, Osigurati pristup kvalitetnoj vodi za pie, unaprijediti prostorno ureenje i dodatno razviti saobraajnu, stambenu i komunalnu infrsatrukturu, Obezbjediti pristup kvalitetnijoj zdravstvenoj i socijalnoj zatiti za sve stanovnike opine, posebno ruralno stanovnitvo i ranjive grupe, Unaprijediti kvalitet i osigurati jednak pristup obrazovanju za svu djecu, te omoguiti daljnji razvoj kulturnog i sportskog ivota. 4.2. Razvojni programi

Ovaj Strateski plan bit e osnova za dalju razradu zacrtanih stratekih smjernica na nain da e se pojedine smjernice planski razraditi u posebnim razvojnim programima. Pri tome treba imati na umu da je stratesko planiranje proces i da nije staticna kategorija, vec je proces koji trazi kontinuiran pristuo pracenja i implementacije, odnosno korigiranja odredenih rjesenja po potrebi. Svi programi trebaju biti medusobno uskladeni. Obzirom da su u prethodnom poglavlju definisane strateske smjernice i prioriteti u ovom poglavlju se uoblicavaju u programe razvoja s pripadajucim projektima, konkretnim zadacima i smjernicama djelovanja. Pri rome svaki projekt je povezan s odredenom strateskom smjernicom s jedne strane i ocekivanim efektima s druge strane. Odredivanjem ovakvih ocekivanih efekata pojedinih projekata, odnosno njihovog utjecaja na unaprijedenje ukupne situacije, zeli se ubrzati i olaksati implementacija Strateskog plana. Razvojni programi predvideni Strateskim planom cinili bi jednu cjelinu, a sastojali bi se od:

30

1.

programa u razvoju industrije: metalopreradivacke, .. hemijske,

elektroenergetske

(izgradnja hidroelektrana), prehrambene, drvopreradivacke i gradevinarstva, 2. programa u razvoju poljoprivrede i sumarstva, 3. programa u razvoju turizma, usluzne djelatnosti i obrta svih vrsta, 4. programa razvoja poslovnih inkubatora, Svi pobrojani programi sadrze vise projekata koji ce se dalje razradivati. Programi u razvoju industrije Kao sto je i trenutno i buduca orijentacija privrede Opcine bice usmjerena prema izvozu. Iz ove oblasti, Opcina posebno treba podrzad programe, u: 1.Proizvodnji novih proizvoda, modernizaciji tehnologije i dr., u sve cetiri novonastale firme bivseg kompleksa "Pobjeda" Gorazde, Oblasti proizvodnje procesne opreme i metalnih konstrukcija, auto cisternih i slicno, Oblasti hemijske industrije u nastojanjima ozivljavanja dijela proizvodnje bivseg kompleksa HI "AZOT" Vitkovii, Oblasti izrade alata za proizvodnju plasticnih proizvoda, Proizvodnja proizvoda od plastike, Izgradnja mini hidroelektrana , Povecanje kapaciteta mljekare "Milgor" uvodenjem novih proizvoda, Proizvodnja drvnih sortimenata i narnjestaja, Prerada poljoprivrednih proizvoda, Proizvodnja gradevinske galanterije kao i ukupna gradevinska djelatnost, Ostalim industrijskim djelatnostima kojima bi se otvorila nova radna mjesta. 2. Programi u razvoju poljoprivrede i sumarstva Prethodna iskustva su pokazale da su poljoprivreda i sumarstvo jedan od znacajnih resursa u razvoju Opcine, kako u iskoristavanju suma, povecanju poljoprivredne proizvodnje tako i zaposljavanju. Iz tog razloga u okviru programa razvoja poljoprivrede i sumarstva neophodno je osigurati: 1. Pracenje, ispitivanje i odredivanje kvalitete zemljista, 2. Osposobljavanje gradana za poljoprivrednu proizvodnju, 3. Pomoc pri organiziranju interesnih udruzenja poljoprivrednih proizvodaca, Podrsku uzgajivacima stoke, ratarskih kultura, uzgajivacima voca, ribarstvu, pcelarstvu, rasadnickoj proizvodnji i dr. Podrska uzgajivacima u plasmanu poljoprivrednih proizvoda, Podrsku u obnovi sumskog fonda. U okviru programa razvoja poljoprivrede vazno je postaviti kriterije za

31

Proizvodnju zdrave hrane, te da proizvodnja bude organizirana prema standardima i zahtjevima europskog trzista, a s tendencijom smanjenja siromastva seoskog stanovnistva. Takoder, treba postaviti mjerila za jacanje poljoprivrednih gazdinstava, te da proizvodnja bude uskladena s potraznjom trzista. 3.Programi razvoja turizma, usluznih djelatnosti i obrta Raspolozivi prirodni potencijali daju mogucnosti razvoja turizma, na koji nacin ce se osigurati prepoznatljivost ovog kraja, te povecati uposlenost gradana. U okviru programa razvoja turizma neophodno je osigurati: Animiranje i osposobljavanje gradana za turisticku djelatnost, Odabir tipa turisticke ponude u skladu sa prirodnim pogodnostima Opcine , Odrediti optimalne mogucnosti pojedinih vrsta obrta i usluznih djelatnosti, Pomoc u radu obrtnickih udruzenja, Podrske u obuci i prekvalifikaciji radnika, Pomoc u povezivanju sa privrednim i drustvenim sektorom.

4. Program razvoja poslovnih inkubatora Iz iskustva brojnih primjera u drugim opcinama, razvoj poslovnih inkubatora predstavlja znacajne mogucnosti u razvoju raznih oblika biznisa. Oni omogucuju realizaciju biznis ideja uz znatno manje sredstava potrebnih na pocetku posla. Cinjenica da u opcini ima mnogo poslovnih objekata koji su van funkcije, upucuje na to da se nove ideje u pokretanju novih djelatnosti mogu realizovati. Putem poslovnih inkubatora smanjice se troskovi poslovanja razvice se partnerski odnosi privrede i drustvenog sektora, te omoguciti novo zaposljavanje. 5. Program unaprijedenja i razvoj infrastrukture U analizama ovog Strateskog plana ocito je da je infrastruktura na podrucju ove lokalne zajednice u dosta losem stanju. Ovom problemu odgovorne strukture u lokalnoj zajednici moraju odgovorno i ozbiljno pristupiti. U torn smislu, veoma vazno je u razvojnim programima postaviti zadatke za realizovanje projekata na segmentima infrastrukturnih objekata, te utvrditi realne mogucnosti i provodenja. U tom smislu razvojni program! trebaju identificirati potrebe i to: pojedinim prioritete njihog

32

- ispitivanje i odredivanje stanja infrastrukturnih objekata: lokalne putne mreze, vodovodne i kanalizacione mreze, niskonaponske mreze, PTT mreze, - izrada projektne dokumentacije zasebno za svaku oblast, -postavljanje kriterija o nacinima financiranja, unaprijedenja i izgradnje objekata infrastrukture, - realizacija infrastrukturnih projekata. 4.3. Posebni ciljevi

Gorazde regionalni centar Istocne Bosne Gorazde je kao sto je i bilo regionalni centar svih gradova Jugoistocne Bosne i Hercegovine.Prevazidene politicke podjele,povezani i snazni privatni poslovni sektor, efikasna drzavna i institucionalna administracija, jake poduzetnicke organizacije, su stvorile uvjete, da u Gorazde dolaze poslovni ljudi, studenti i prijatelji iz susjednih gradova i drugih dijelova BiH u potrazi za boljim poslom, karijerom i kvalitetnijim drusvenim zivotom. U Gorazde se naseljavaju ljudi svih nacionalnosti. Razvijena infrastruktura Opstina Gorade je savremenoom saobracajnicom povezana sa unutrasnjim dijelom BiH i sa susjednim gradovima u SRJ. Povoljnom politikom lokalne drzavne administracije dovelo je do toga da je stambena infrastruktura izuzetno funkcionalna i uredena, da je obezbjedena mogucnost za poslovni sektor izgradnja dodatnih proizvodnih kapaciteta u uredenim industrijskim dijelovima Opcine Gorazde. Efikasne komunalne sluzbe, uredene deponije smeca, savremena postrojenja za preciscavanje pitke vode, otpadnih voda i vazduha osnovni su razlozi zasto je Opstina Gorazde dobila epitet opcine ekoloski ciste i privredno razvijene.Privreda visoke tehnologije,proizvodnja zdrave hrane i rekreacija na Drini Gorazde je grad ciste tehnologije, poljoprivrede, razvijenog turizma, rekreacije na Drini. Poduzeca su promjenila svoju vlasnicku strukturu i prilagodila se novim zahtjevima na trzistu. Standard je visok sto za sobom povlaci bolje uslove zivota i rada u svim oblastima: u zdravstvu, skolstvu, drugim privrednim i drustvenim djelatnostima. Pronasli smo i iskoristili svoje komparativne vrijednosti i postali grad u kojem se razvija mala i precizna tehnologija, nasi proizvodi su poznati svuda. Svi koji zele, rade. Na selu ljudi zive od proizvodnje zdrave hrane sa podrinjskim zastitnim znakom. Ljeti je Gorazde poznato u mnogim zemljama radi rekreacije

33

na Drini. Najveci festival prijateljstva odrzava se upravo na Drini, uz njene ciste I uredene obale. Kvalitetan zivot Gorazde je grad cvijeca, cistih i uredenih ulica, sa mnogo zelenila, parkova, setalista i mjesta gdje se djeca igraju, mladi zabavljaju, a stariji sigurno setaju. Gradani piju pitku vodu i jedu zdravu hranu, te takodjer iskoristavaju solarnu energiju.

5. KONCEPCIJA

34

Kao to sam imao priliku navesti, Opina Gorade se odlikuje mnogim potencijalima, koje bi bilo mogue aktivirati uz odreene napore, kako unutranjih vladajuih struktura, tako i ukupnog stanovnitva ija volja i upornost takoer predstavljaju jedne od osnovnih inilaca napretka. Jasno je, meutim, kako su protekle godine agresije na BiH uinile to da su umanjene mogunosti potencijalnog napretka, jer su se ogromna panja i napori morali usmjeriti na samo obnavljanje poruene infrastrukture, i vraanje u primarni pohod mnogih privrednih sektora, od ega i zavisi egzistencija Opine pa i ire. Ti su napori za obnavljanjem zatvorili mnoga vrata vezano za dranje konkurentnog nivoa proizvodnog sektora na tritu. Zbog, naravno primjene zastarjelih tehnologija produkcije, male atrakcije za vanjske ulagae, potencijalne partnere i finansijere. Prostorni plan optine Gorade se mnogo razlikuje ako ga gledamo od perioda prahistorije pa do danas. Prema starim spisima i podacima, do kojih dolazimo, saznajemo da su u toku prahistorije na ovom podruju ivjeli narodi Iliri i mnoga druga plemena. Arheoloke iskopine su to u velikoj mjeri i pokazale. Mnogi ljudi prilikom obraivanja zemljita nalaze predmete neobinog oblika i strukture to je bilo simbol plemena koje su tu ivjele. Tokom ratova koji su se vodili u svijetu, a i na podruju optine Gorade proivjelo je mnogo tota i doivjela mnoga razaranja. Kada je Austro-Ugarska okupirala BiH poinje sa izgradnjom objekata a i eljeznikih pruga. Gorade kao jedan od mnogobrojnih gradova BiH biloje povezano sa prugom koja je ila od Foe preko Gorada, Ustiprae do Viegrada. Putanjem u rad te pruge kojom se kretao voz iro optina Gorade poinje se povezivati sa drugim optinama u regijama. Od tada pa do danas mnogo toga se promijenilo. Izgraene su savremeni kolovozi i putevi koji su povezivali ne samo optine nego i mnoga sela u okruenju optine. Prije agresije na BiH optina Gorade je bila jedna od najjaih optina u regionu, a moda cijeloj BiH. Treba spomenuti neke firme koje su zapoljavale najvei broj ljudi, a to su: Cementara, Azotara, Bazna hemija, Tvornica procesne opreme, i dr. Tako da problem oko zapoljavanja nije bio naroito izraen. Dravne institucije bile su u usponu svoga napredovanja u svakom pogledu. Saradnju Opine Gorade sa drugim opinama u regionu je tek u novij evrijeme poela funkcionisati. Mladi ljudi oekuju da e promjenom vlasti doi bolji dani za njih. Od mnogih privrednih grana jedino bi turizam mogao neto vie uiniti za razvoj ovoga grada. Kao to sam rekao geografski poloaj Opine jedino su nada za razvoj turizma u ovom gradu. Jedna od najveih kulturnih manifestacija svakako je Festival Prijateljstva, koji se odrava svake godine u mjesecu augustu. Loa materijalna situacija, nezaposlenost, kriminal, nerazvienost privrednih podruja predstavljaju faktore koji danas u velikom broju utiu na ovakvu situaciju. Mislim da bi 35

dravni organi i institucije trebali posvetiti vie panje ovom problemu. Ne treba oko svega stvarati bauk, jer naravno da oko svakog napretka postoje takvi elementi, odnosno oteavajue okolnosti koje su neizostavan dio bilo kakvg razvoja. Smatram, da kao kljuni problem, pored finansijskog, jeste onaj moralni, koji sprijeava da se problemu okrenemo na pravi nain, i da ga prihvatimo, da odredimo smijernice, plan kroz ciljeve i zadatke. Takoer, neophodno je posvetiti panju na mlade intelektualce, koji su noeni kako svojom kreativnou, tako i potrebnim znanjem. Jasno, kako svi znamo, da ovakvo stanje i njegova rehabilitacija zahtjeva podrku irokog spektra uticajnih faktora, koji se ogledaju prvenstveno kroz prirodne potencijale koji nude nove prilike za privredna ulaganja, jasno je da je mogue obnoviti i unaprijediti industrijski sektor, kroz nove pristupe meusobnoj saradnji, kroz osmiljavanje ponuda koji e biti atraktivni za investitore. Samtram ipak, da je najvea opasnost navika, jer i ako je veoma teko naviknuti se na ovakvo i onako loe stanje, to je veoma mogue. Znai pristup mora biti orjentisan ka kulturalnom i moralnom poduavanju o napretku, orjentaciji ka stanovnitvu, koji predstavljaju najbitiniji faktor svake drave. Iz neega se moe stvoriti mnogo, granice razvoja nebi trebale da postoje, a od ega imamo poi, jer historija nam to ne dozvoljava, da pokleknemo u budunosti.

SADRAJ
1. PRIRODNI IZVORI I USLOVI..................................................................................2

1.1.

Geografski poloaj...............................................................................................2 36

1.1.1. Prometni poloaj...........................................................................................3 1.1.2. Orografske osobine.......................................................................................3 1.2. 1.3. Klimatske karakteristike......................................................................................4 Hidroloki uslovi.................................................................................................4

2. STVORENI USLOVI...................................................................................................6

2.1.

Hstorijski razvoj grada........................................................................................6 2.1.1. Prahistorijski period nastanak naselja........................................................9

2.2. 2.3.

Stanovnitvo i naselja........................................................................................10 Privreda..............................................................................................................12 2.3.1. Industrija.....................................................................................................14 2.3.1.1. 2.3.1.2. Proizvodnja i distribucija elektrine energije............................14 Prehrambena industrija..............................................................14

2.3.2. Privatno poduzetnitvo................................................................................15 2.3.3. Poljoprivreda i umarstvo...........................................................................15 2.3.3.1. 2.3.3.2. 2.3.3.3. Poljoprivreda..............................................................................15 Stoni fond.................................................................................16 umarstvo..................................................................................17

2.3.4. Turizam i ugostiteljstvo..............................................................................17 2.3.5. Privatizacija.................................................................................................18 2.4. Drutvene djelatnosti.........................................................................................19 2.4.1. Obrazovanje................................................................................................19 2.4.2. Zdravstvo....................................................................................................20 2.4.3. Kultura i sport.............................................................................................22 2.5. Infrstruktura.......................................................................................................23 2.5.1. Saobraaj.....................................................................................................24 2.5.2. Energetika...................................................................................................25 2.5.3. Vodoprivreda i stambena infrastruktura.....................................................25

37

2.6.

Zatita okoline...................................................................................................26

3. SWOT ANALIZA.......................................................................................................27 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. Prednosti............................................................................................................27 Slabosti..............................................................................................................28 Mogunosti........................................................................................................28 Prijetnje..............................................................................................................28

4. CILJEVI......................................................................................................................30

4.1. 4.2. 4.3.

Opi ciljevi........................................................................................................31 Razvojni programi.............................................................................................31 Posebni ciljevi...................................................................................................33

5. KONCEPCIJA............................................................................................................35

38