1.

UVOD

Pod kretanjem u mehanici podrazumjevamo promjenu uzajamnog poloaja razliitih tijela ili dijelova jednog istog tjela u toku vremena. Poloaj, a otuda i kretanje nekog tijela odreuje se jedino u odnosu na neko drugo tijelo. Tijela u prirodi vre razliite meusobne uticaje. Sa jednog tijela na drugo moe se prenositi toplota, naelektrisanje, vlagaitd. Pod mehanikim uticajem jednog tijela na drugo podrazumjevamo takav uticaj koji jedino ima za posljedicu, kretanje posmatranih tijela ili njihovih dijelova u odnosu na neko tree tijelo kao posmatraa, ili uticaj kojim se jedno tijelo suprostavlja kretanju drugog tijela. Zadatak mehanike se sastoji u prouavanju kretanja tijela pod dejstvom razliitih mehanikih uticaja. U tom smislu su razliiti autori na slian nain izrazili zadatak mehanike. Gustav Kirohof ( Kirchhoff ) 1893 .g. zapisao je : Mehanika je nauka o kretanju tijela u prirodi, tj. o takvoj promjeni njihovog poloaja koja nije povezana ni sa kakvom drugom promjenom njihovih osobina. Naziv, Mehanika, uveo je Aristotel ( 384.-322.g. p.n.e ). U istoriji nauka istie se se da je mehanika ,prvaprirodna nauka u kojoj je ostvaren jedinstven sistem objanjenja za pojave koje spadaju u njeno podruje. Sredinom XIX vijeka mehanika je bila priznata kao najsavrenija grana fizike, jer je raspolagala vrstim logikim sistemom i metodolokim osobinama koje su druge grane fizike i druge prirodne nauke tek pokuavale da izgrade.

2. OSNOVNI POJMOVI AKSIOME STATIKE

Bazu mehanike ine aksiomi mehanike. Ove aksiome formulisao je Isak Njitn ( Isaac Newton, 1642.-1721.g. ) u svom monumentalnom djelu: Philosophiae naturalis principia mathematica , nazivajui ih Axiomata sive leges motus. Aksiomi ili zakoni kretanja koje je Njutn utvrdio, navode se esto kao Njutnovi zakoni. Aksiomi mehanike su slijedei:

Slika 1. Prvi i drugi Newtonov zakon iz knjige Principia Mathematica na latinskom

U originalu, na latinskom, ga je Njutn zapisao: Lex I: Corpus omne perseverare in statu suo quiescendi vel movendi uniformiter in directum, nisi quatenus a viribus impressis cogitur statum illum mutare. Prvi Aksiom: Svako tijelo ostaje u stanju mirovanja ili jednolikog pravolinijskog kretanja , sve dok pod uticajem sile ne bude prinueno da to stanje promjeni. Ovaj zakon je Njutn napisao ovim rijeima, na latinskom: Lex II: Mutationem motus proportionalem esse vi motrici impressae, et fieri secundum lineam rectam qua vis illa imprimitur. Drugi Aksiom: promjena kretanja tijela proporcijalna je sili koja djeluje na tijelo i vri se u pravcu i smjeru djelovanja sile.

Tekst zakona kako je Njutn zapisao na latinskom je Lex III: Actioni contrariam semper et qualem esse reactionem: sive corporum duorum actiones in se mutuo semper esse quales et in partes contrarias dirigi.

Trei aksiom: Uzajamni mehaniki uticaji dvaju tijela ispostavljaju se silama koje su jednakog pravca i intenziteta, a djeluju u suprotnim smjerovima. Krae: akciji uvijek odgovara jednaka reakcija suprotnog smjera. etvrti aksiom ili Zakon nezavisnosti dejstva predstavlja tekst koji u originalu slui kao dodatak uz Drugi aksiom i glasi: pri istovremenom dejstvu dvije sile na tijelo, ono opisuje dijagonalu paralelograma za isto vrijeme, za koje opie njegove strane, pri dejstvu svake od sila ponaosob. Da bi se aksiomi mehanike pravilno shvatili, potrebo je prije svega imati u vidu da se u njima pod pojmon tijel zamilja elementarni mehaniki objekt koji nazivamo, materijalna taka. Pod materijalnom takom podrazumjevamo geometrijsku taku kojoj je pridodata masa. Materijalna taka, tako definisana, predstavlja mehaniki model tijela ije su dimenzije male ili u odnosu na druga tijela, ili ipak u odnosu na dimenzije putanje po kojoj ono vri kretanje. Ovako definisana materijalna taka predstavlja samostalna mehaniki objekt. Meutim od materijalnom takom u mehanici podrazumjevamo i svaki infinitezimalni dio zapremine tijela sa odgovarajuom koliinom mase sadranom u tom infinitezimalnom dijelu zapremine tijela. U tom smislu svako tijelo, kao materijalni objekt, sastavljeno je od neogranienog skupa materijalnih taaka. Pri formulaciji aksioma mehanikepod tijelom se prvenstveno misli na materijalnu taku kao samostalan mehaniki objekt. Prvi aksiom mehanike, sa stanovita mehanikog uticaja na materijalnu taku, utvruje ekvivalentnost stanja mirovanjai stanjatzv. Inercijalnog kretanja. Pod inercijanim kretanjem se uprqavo podrazumjeva nain kretanja materijalne take koji je opisan u Prvom aksiomu. Oba navedena stanja materijalne take, prema Prvom aksiomu, odravaju se samo odsustvu mehanikog uticja na materijanu taku koji nazivamo, sila. Dok prvi aksiom opisuje stanje koje karakterie odsustvo dejstva sile, Drugi aksiom upravo opisuje dejstvo sile na materijalu taku, dovodei ga u vezu sa promjenom njenog stanja kretanja,kao posljedicom preciznije govorei, promjena stanjakretanja materijalne take jeste promjena, u elementarnom intervalu vremena, veliine koje se nazivaju, koliina kretanja materijalne take. Ova veliina definisana je proizvodom mase materijalne take i njenog vektora brzine. Oznaimo sa m masu materijalne take, sa v njen vektor brzinei sa - intenzitet, pravac i smjer djelovanja sile. Koristei ove oznake, zapisujemo matematiku formulaciju Drugog aksioma mehanike u obliku: ( v) = .

Kao je po definiciji,vektor ubrzanja a odreen pravim izvodom vektora brzine po vremenu, to predpostavljajui nepromjenjivost mase materijalne take. Drugi aksiom mehanike zapisujemo u obliku: = . U tom obliku prikazan,Drugi aksim utvruje vezu izmeu sile, kod spoljnog mehanikog uticaja na materijalnu taku i ubrzanja, kao veliine koja karakterie njeno stanje kretanja. Pod dejstvom sile, materijalna taka dobija ubrzanje u pravcu i smjeru djelovanja sile, iji je intenzitet proporcionalan intenzitetu sile i obrnuto proporcijonalan masi materijale take. Treim aksiomom odreen je mehaniki uticaj izmeu dvije materijalne take kao samostalnih mehaniki objekata, ili ipak izmeu dva tijela, npr . , u u taki njihovog dodira. Dakle, uzajamni mehaniki uticaj izraava se silama jednog intenziteta i pravca, a suprotnih smjerova. Za razliku od prva dva aksioma u kojima se sila pojavljuje kao dati spoljni mehaniki uticaj na tijelo (materijalnu taku), trei aksiom uvodi porijeklo sile kao mehanikog uticaja jednog tijela na drugo. etvrti aksiom definitivno odreuje silu kao vektorsku veliinu. Naime mehaniki uticaji na tijelo, izraeni istovremenim dejstvom dvije sile, sabiraju se po pravilu paralelograma.

Slika 2.

Otud slijedi da je istovremeni uticaj dvije sile na materijalnu taku mehaniki ekvivalentan uticaju jedne jedine sile koja predstavlja njihov vektorski zbir. Takvu silu nazivamo rezultatom datih sila. Njutnovi zakoni predstavljaju stanje apsolutnog mirovanja kao prirodno stanje u kome se nalaze materijalni objekti i iz koga oni bivaju izvedenji djelovanjem sila. U prirodi takvo stanje ne postoji. Prema odnosu na poloaj nekog drugog tijela koje uslovno nazivamo posmatraem. U prirodi ne postoji posmatra koji se nalazi u stanju apsolutnog mirovanja. Na taj nain pojmovi mirovanja i kretanja uvijek se odnose na relativno stanje jednog mehanikog objekta u odnosu na drugi. Postoji eksperiment koji bi mjerio apsolutno kretanje nekog mehanikog objekta. Predstave o mirovanju odnosno kretanju vezane su za pojmove prostora i vremena, kao osnovne pojmove mehanike. Njutnovi zakoni u svojoj osnovi sadre pojam neogranienog okolnog prostorakoji se nalazi u stanju apsolutnog mirovanja kao i pojam apsolutnog vremena, takvog ija bi mjera imala jednu vrijednost u svim takama tog neogranienog okolnog prostora. Konvencijonalna shvatanja prostora i vremena koja su ugradena u osnove Njutnove mehanike, dovedena su u pitanje radovima Alberta Ajntajna (Einstein) (1879.-1955.g.). tvorca Opte teorije relativnosti (1915.g.). Pod uticajem

Ajntajnove teorije razvija se Relativistika mehanika, u kojoj se izuavaju kretanja objekata brzinama koje su uporedive sa brzinom svjetlosti i Kvantna mehanika, koja se bavi kretanjem mikroestica atoma. Treba meutim naglasiti da, stvaranjem novih pogleda na osnovne pojmove mehanike, te razvojem novih oblasti mehanike, nije osporen znaaj i vrijednost klasine Njutnove mehanike. Nova saznanja su omoguila da se preciznije odrede granice prostornih i vremenskih domena u kojima Njutnova mehanika daje zadovoljavajue rezultate, to je samim tim doprinos i njenoj afirmaciji. Kod izuavanja kretanja objekata na Zemlji ili na relativno malim odstojanjima od Zemlje i ukoliko se ti objekti kreu brzinam koje su male u odnosu na brzinu svjetlosti, Njutvova mehanika prua potpuno zadovoljavajuu teorijsku osnovu za njihovo prouavanje. U vezi sa formacijom aksioma mehanike, definisali smo materijalnu taku kao elementarni mehaniki objekt. Skup vie materijalih taaka ije se kretanje nalazi u uzajamnoj zavisnosti naziva se sistem materijalnih taaka. Broj materijalnih taaka u sistemu moze biti konaan, pa se pod sistemom materijalnih taaka podrazumjeva skup konanog broja materijalnih taaka ije se kretanje nalazi u meusobnoj zavisnosti. Kada govorimo o tijelu, tada zamiljamo skup beskonano mnogo materijalnih taaka ije se kretanje nalazi u meusobnoj zavisnosti. Ako je taj skup materijalnih taaka rasporeen u jednom dijelu prostora tako da svakoj geometrijskoj taki u tom dijelu prostora odgovara po jedna materijalna taka, tada takav dio prostora predstavlja neprekidnu materijalu sredinu ili kontinuum. U mehanici se tijela prikazuju modelom neprekidne materijalne sredine. Model neprekidne sredine koristi se podjednako u Mehanici vrstih tijela, Mehanici fluida i Mehanici gasova. Sastavni dio Mehanike vrstih tijela ini Mehanika krutih tijela. Pod krutim tijelom misli se na model materijalne sredine koja neprekidno ispunjava zapreminu tijela, a koja ima osobinu da su rastojanja izmeu bilo kog para materijalnih taaka te sredine nepromjenljiva. U okviru Mehanike krutog tijela vrimo podjelu na tri oblasti: Kinematiku Statiku i Dinamiku. U kinematici se prouavaju kretanja materijalnih objekata tj promjenu njihovog poloaja u toku vremena, nezavisno od mase tih objekata i sila koje vre uticaj na njihovo kretanje. U Kinematici se analizira sposobnost kretanja mehanikih objekata i definiu veliine kojima se njihova kretanja mogu utpotpunosti opisati. Statika je dio Mehanike krutih tijela u kome se prouavaju odnosi izmeu sila koje djeluju na razliite mehanike objekte, a pod ijim dejstvom ti objekti zadravaju stanje mirovanja. Ako na jedan mehaniki objekt djeluje jedan skup sila ne proizvodei kretanje tog objekta tada kaemo da je t aj skup sila u ravnotei.Na taj nain se u Statistici prouavaju uslovi ravnotee skupova sila na razliitim mehanikim objektima. U Dinamici se prouavaju kretanja krutih tijela i uopte sistema materijalnih taaka ukljuujui sisteme krutih tijela,a pod dejstvom datih mehaniki uticaja. Statika prestavlja najstariju oblast mehanike koja se poela razvijati u 3.vjeku prije nove ere uporedo sa razvojem Euklidovom geometrijom.Bavei se ravnoteom poluge i teitem tjela Arhimed stvara osnove tzv.geometrijske statike.

Dinamika uglavnom poinje sa Galilejom i Njutnom.Razvoj mehanike zavisio je od razvoja drugih naunih oblasti naroito matematike tako da je izmeu razvoja matematike i mehanike postojao uzajamni podsticaj. Osnovne mjerne jedinice u mehanici su : duina , vrijeme i masa .Ostale mehanike veliine se izraavaju izvedenim mjernim jedinicama. Pri tome se koristi Medjunarodni sistem mjernih jedinica, Systeme Internetionale d Unites, Sl-sistem. Prema odluci XI generalne konferencije za mjere i tegove (Pariz 1971.g.) u mehanici koristimo slijedee osnovne jedinice za mjerenje osnovnih veliina: duina.................... metar /m/ vrijeme...................sekund /s/ masa.......................kilogram/kg/ 1N = 1 kg m s-2. Izvedene mnoine i dijelovi njutna su, izmeu ostalih:

dekanjutn hektanjutn kilonjutn

/dN /, /hN /, /kN /,

1 dN = 10 N 1 hN = 10 N 1 kN = 10 N 1 MN = 10 N 1 dN 1 cN = 10 N = 10 N

meganjutn /MN /, decinjutn centinjutn milinjutn /dN / /cN /, /mN /,

1 mN = 10 N 1 N = 10 N

mikronjutn /N /,

Napomije se da teina 1 kg mase na zemljinoj povrini, uzimajui za ubrzanje Zemljine tee veliinu g = 9,80665 ms-2 iznosi: 9,80665 kg ms-2 = 9,80665 N = 0, 980665 dN = 1 dN

Ova teina odgovara teini 1dm3 iste vode na 40C, na 450 geografske irine, na nivou mora

3.DEFINICIJA SILE U TEHNIKOJ MEHANICI AKSIOME STATIKE

U odjeljku II dati su aksiomi Statike koji predstavljaju bazu teorije o ktetanju odnosno mirovanju krutih tijela i sistema krutih tijela i definisani osnovni pojmovi koji predstavljaju sredstva za istraivanje te teorije. Izdvojena je Statika kao dio Mehanike iji je predmet izuavanje, kruto tijelo ili sistem krutih tijela u stanju mirovanja. Da bi se mogli opisati uslovi mirovanja, uvedeni su, nasuprot njima, pojmovi stepena slobodne kretanja i virtuelnih pomjeranja koji odreuju sposobnost mehanikog sistema, da napusti stanje mirovanja. Kao kriterijum za ouvanje stanja mirovanja, formulisan je Princip virtuelnih radova i Opta jednaina Statike, kao njegov poseban oblik. Polazei od toga kriterijuma izvedeni su uslovi ravnotee, kao ogranienje u odnosu na sile ili konfiguraciju sistema, kod sistema koji raspolau slobodom kretanja. Definisani su prosti i sloeni nosai i izvedeni zakljuci o broju i rasporedu veza kod takvih sistema i prikazan postupak za odreivanje reakcije veza. Ovaj uvodni odjeljak otvara iroku mogunost primjene na razliite vrste problema iz oblasti Statike krutih tijela. Meutim uspjena i efikasna primjena Statike uslovljne aje detaljnom razradom pojedinih pitanja koja su u oviom uvodnom dijelu razmatrana uopteno. Upravo to je i sadrano u odjeljcima koji slijede.izvrena je detaljna analiza sila i razmatrani razliiti tipovi nosaa. Osnovu Mehanike predstavljaju njena etiri aksioma. Kada se razmatranja u Mehanici odnose iskljuivo na Statiku, tada se i aksiomimehanike prikazuju kao aksiomi Statike. Pri tome se,umjesto Drugog aksioma Mehanike koji povezuje silu sa promjenom stanja (koliine) kretanja, uvodi Drugi aksiom Statike. Ovim aksiomom se postulira stanje mirovanjamaterijalne take izloene mehanikom uticaju dvije sile jednakog intenziteta i pravca, a suprotnog smijera. Pored toga, aksiomi Statike i dopunski aksiom koji glasi: Mehaniki uticaj nekog sistema sila na kruto tijelo nee se pomjeriti, ako se ovom sistemu sila ili oduzme ravnoteni sistem. Radi kasnijeg pozivanja navodimo sve aksiome Statike po uobiajenom redoslijedu: Prvi aksiom: Svako tijelo ostaje u stanju mirovanja ili jednolikog pravolinijskog kretanja, sve dok pod uticajem sile ne bude prinueno da to stanje promjeni. Drugi aksiom: Slobodno kruto tijelo ostaje u stanju mirovanja, ako na njega djeluju du iste napadne linije dvije sile jednakog intenziteta, a suprotnih smjerova.

Slika 3.

Trei aksiom: Mehaniki uticaj nekog sistema sila na kruto tijelo nee se promjeniti, ako ovom sisitemu doda ili oduzme ravnoteni sistem. etvrti aksiom: Mehaniki uticaj na tijelo dvije sile koje dijeluju u istoj taki tijela u razliitim pravcima jednak je uticaju jedne sile koja dijeluje u istoj taki, a odreena je dijagonalom paralelograma konstruisanog na pravcima datih sila.

Slika 4.

Peti aksiom: Uzajamni mehaniki uticaji dvaju tijela ispoljavaju se silama koje su jednakog intenziteta i pravca, djeluju u suprotnim smjerovima du iste napadne linije. eti aksiom: Svako vezano tijelo moemo smatratzi slobodnim, ako veze odbacimo, a njihov mehaniki uticaj na tijelo zamjenimo silama, reakcijama veza. Navednei aksiomi, svi sem Treeg, nezahtijevaju poseban komentar, jer su ranije bili navedeni i prikazani. Treba pomenuti da Trei aksiom navodi na zakljuak o sili kao o klizeem vektoru. Ovakva osobina sile bila je uoena u vezi sa pojmom redukcijonog momenta sile, jednaina. Meutim, postuliranjem Treeg aksioma, dolazimo do slijedeeg naina razmiljanja o odnosu sile prema svojoj napadnoj taki: neka na tijelo djeluje sila u taki A. Uoimo na napadnoj liniji sile bilo koje take B i C i u njima dodjemo silu 1 = i silu 2 = - . Na tijelo sada djeluje sila i ravnotea par sila 1 i 2 . Meutim, sila 2 je u ravnotei i sa silo u taki A. Po treem aksiomu oduzimamo tijelu ravnoteni par sila: Silu u taki A i silu 2 u taki C. Ostaje sila 1 = u taki B. Dakle, napadnu taku sile moemo proizvoljno pomjeriti po njenoj napadnoj liniji.

Slika 5.

4.SISTEM SUELJNIH SILA

Treim aksiomom mehanike sila je oznaen kao veliina kojom se izraava uzajamno mehaniko dejstvo jednog tijela na drugo. Prema Prvom aksiomu, uticaj sile se satoji u naruavanju inerconalnog stanja tijela, dok Drugi aksiom odreuje nain ispoljavanja sile na tijelo (materijalnu taku). Konano, etvrti aksiom utvruje vektorski nain sabiranja dvije sile koje djeluju na istu materijalnu taku. Sila uvedena aksiomima mehanike djeluje na materijalnu taku u datom pravcu i smjeeru. Geometrijska prava du koje djeluje sila naziva se, napadna linija sile, a materijalna taka na kojoj se ispoljava dejstvo sile, napadna taka sile. Ovako opisana sila, koja moe da djeluje na materijalnu taku kao samostalni mehaniki objekt, ili na materijalnu taku u sustavu tijela, naziva se, koncentrisana sila. Veliina koncentrisane sile mjeri se dimenzijom: = MLT-2 Koncentrisana sila predstavlja mehaniki uticaj izmeu dva mehanika objekta koji imaju dodir samo u jednoj taki. Pri tome nije neophodno da se radi o meusobnom uticaju dvije materijalne take, ve i izmeu dva tijela (npr. Kugla u dodiru sa prizmatinim tijelom). Meutim, dodir dva tijela moe biti ostvaren i po liniji odnosno po povrini (npr. dodir valjkastog i prizmatinog tijela odnosno dodir dva prizmatina tijela). U takvim sluajevima mehaniki uticaj izmeu jednog i drugog tijela biva rasporeen linijski odnosno povrinski, te za odgovarajue sile koristimo termine, linijski podjeljena sila odnosno povrinski podjeljena sila. Na slici 6. prikazano je prizmatino tijelo kod koga se mehaniki uticaj prenosi po duini A-B, dok je na slici 7. prikazano prizmatino tijelo sa povrinski podjeljenom silom na povrinski pravugaonika A-B-C-D.

Slika 6.

Slika 7.

U svim navedenim primjerima mehaniki uticaj izmeu dva mehanika objekta, izraen dejstvom sile,zamiljen je kao uticaj koji se odigrava u kontaktu dva objekta.Meutim mehaniki uticaj izmeu dva tijela ne sastoji se iskljuivo u silama koje djeluju na mjes tima njihovog dodira.Poznato je da u prirodi vladaju gravitacione sile,kao to je npr.sila teine svakog tijela na i u blizini Zemlje. Gravitaciona sila rasporeena je na cijelu oblast tijela djelujui na svaki elementarni dio mase tijela. U navedenom primjeru radi se o zapreminski podijeljenoj sili.

Proirenje pojma sile na silu koja je podijeljena linijski ,povrinski ili zapreminski na ovome mjestu treba shvatiti kao napomenu. U vezi sa silama u mehanici se koriste izvjesni termini termini koji skrauju nain izraavanja.Skup svih sila koje djeluju na posmatrano tijelo od strane drugih tijela nazivamo sistem sila.Sile kojima druga tijela djeluju na posmatrano tijelo nazivaju se spoljne sile.Prema tome ,sistem sila jeste skup svih spoljnih sila koje djeluju na posmatrano tijelo.Meutim kao to postoji mehaniki uticaj izmeu dvaju tijela , tako isto postoji i mehaniki uticaj kojim jedan dio tijela djeluje na drugi.Sile koje prestavljaju mehaniki uticaj jednog dijela tijela na drugi dio i obratno nazivaju se unutranje sile . Ako dva sistema sila vre jednak mehaniki uticaj na mehaniki objekt,tada kaemo da su ta dva sistema sila mehaniki ekvivalentna.Pojam mehanike ekvivalentnosti dva sistema sila vezan je za Mehaniku krutog tijela ,a kriterijumi mehanike ekvivalentnosti zasnivaju se na aksiomima mehanike.Jedna sila koja je mehaniki ekvivalentna datom sistemu sila naziva se rezultanta tog sistema sila.Ovim se ne tvrdi da se svaki sistem sila moe mehniki ekvivalentno zamijeniti jednom silom.Ako je neki skup sila mehaniki ekvivalentan datoj sili tada taj skup sila nazivamo komponente date sila .Postupak zamjene datog sistema sila njegovom rezultantom ukoliko takva postoji naziva se slaganje sila.Obrnut postupak tj.mehaniki ekvivalentna zamjena jedne sile skupom njenih komponenata naziva se razlaganje date sile.

5.SLAGANJE TRI SILE KOJE LEE U ISTOJ RAVNI

Neka je tijelo optereeno sa tri sile koje lee u Ay-z ravni. Dakle, vektor sila je oblika K = {0,YK, ZK}. Presjenu taku napadnih linija dvije sile, npr: Sila 1 i 2 oznaimo kordinatama (0, y0, z), a napadna taka sile 3 neka je odreena kordinatama (0,y,z). Postaviemo uslove ravnotee: Y = 0, Z = 0, MX = 0.

Kada se uzmu u obzir prva dva uslova ravnotee, tada tei uslov postaje: z z0 = (y y0 ) ,

to predstavlja jednainu prave kroz taku ( 0,y0, z0 ). Dakle u sluaju ravnotee, napana linija tree sile prolazi kroz presjenu taku napadnih linija prve dvije sile.

Na taj nain, na osnovu uslova ravnotee u obliku: Z1 + Z2 + Z3 = 0 z z0 = Z3 = - (Z1 + Z2)

(y y0 ) ,

Zakljuujemo: tri neparalelne sile u ravni mogu biti u ravnotei onda i samo da ako su napadne linije sve tri sile sijeku u jednoj taki i ako je zbir ortogonalnih projekcija vektora sila na dva koordinatna pravca u ravni jednak nulu. Ovaj stav u uslovima ravnotee tri sile u ravni ima estu praktinu vrijednost.

6. MOMENT SILE NA TAKU

Sila dijeluje na kruto tijelo u taki P. U tijelu je obiljeena osa sa jedininim vektorom 0 koja moe da predstavlja geometrijsku osu, a moe biti shvaena i kao osa oko koje tijelo ima slobodnu rotaciju (prava kroz dvije nepokretne take tijela).

Slika 8.

Silu moemo da redukujemo na neku taku na osi. Odgovarajui redukcioni moment je: (A) = x pri redukcijin na taku A. Izraunaemo algebarsku vrijednost projekcije vektora (A) na osu , Ms = (A) 0 . Pokazaemo da projekcija Ms ne zavisi od poloaja redukcione take na osi. U tom cilju nalazimo redukcioni moment za taku A1 koji takoe projekrujemo na osu:

Koko je, porema slici 8:

to je :

Drugi sabirak sa desne strane je nula, jer predstavlja mjeoviti proizvod tri vektora od koji su dva istog pravca. Otud zakljuujemo:

Na osnovu ovoga definiemo. Moment sile na osu nalazimo kao projekciju na osu redukcijom momenta sile dobijemo redukcijom sile na bilo koju taku ose. Osa i napadna taka sile ine ravan iju smo normalu na slici 9a oznaili jedininim vektorom 2. Jedinini vektor 1 ima pravac normale sputene iz take P na osu . Jedinini vektori 1- 2- 0 ine ortogonalni trijedar, pri emu 1 i 2 pripadaju ravni normalnoj na osu, povuenoj u taki P. Prodor ose kroz tu ravan je A0, a rastojanje PA0 = d. Razloiemo silu u taki P na tri nekomplanarne konponente.

Slika 9. 1 = F1 1 , 2 = F2 2 , 3 = F3 0 ,

to je prikazano na slici 9a. Izraunaemo moment sile na osu preko naznaenih konponenata sile: Ms = (s0 xd 1) (F1 1+F2 2+F3 0) = dF2 ,

Gdje smo iskoristili mogunost komutacije znaka skalarnog i vektorskog proizvoda u mjeovitom proizvodu koji je odreen moment sile za osu. Dakle moment sile za osu nalazimo kao proizvod normalnog rastojanja napadne take sile na osu i projekcija sile na na pravac normale na ravan koju ine osa i normalana taka sile. Na slici 9b. Prikazana je projekcija sile na ravan normalnu na osu: = F1 1 + F2 2 ; ( F = Veina momenta sile za osu izraunata jednainom: Ms = (so xd 1) (F1 1+F2 2+F3 o) = dF2 , Moe biti odreena na proizvod: d1 jer se na slici 9b vidljivo da je povrina trougla A0PQ1 jednaka povrini trougla A0PQ2 (dok je moment sile na osu jednak dvostrukoj povrini naznaenih trouglov, pri emu se strane trougla oitavaju u odgovarajuoj razmjeni za sile odnosno za duine). Prema tome: moment sile na osu nalazimo kao proizvod projekcije sile na ravan normalnu na osu i dui povuene iz take Ao (na osi) normalno na projekciju sile na tu ravan. Moment na osu je pozitivan, ako se iz vrha vektora vidi obrtanje redukcionog momenta sile za taku A0 kao obrtanje u smijeru suprotnom od smijera satne kazaljke. Moment na osu je nula, ako sila sijee osu ili je paralelna osi. Analitiki izraz za moment sile za osu nalazimo, ako se veliine preko kojih se izraava veliina Ms = (A) 0 . prikaemo u kordinatnom obliku, uvodei pri tome neki kordinatni sistem, npr; A- -y-z, sa poetkom na osi obrtanja.

Slika10. Na slici 10. Prikazan je pravougli Dekartov koordinatni sistem sa poetkom u proizvoljnoj taki A na osi . Oznaimo sa ,, uglove koji jedinini vektor o gradi sa jedininim vektorom koordinatnih osa. Napadana taka sile odreena je kordinatama (X,Y.Z).

Polazei od izraza Ms = (A) 0 . nalazimo da je moment sile za osu odreen kao mjeoviti proizvod vektora o , i , pa se otuda moe izraunati pomou slijedee determinante: Ms = (so r F) = U razvijenom obliku ovaj izraz glasi: Ms = (yZ zY ), My = zX Z ) cos +( Y yX )cos . Specijalno iz gore navedenog izraza dobijemo slijedee izraze za moment sile oko koordinatnih osa, stavljajui da je cos = 1, cos = 0, cos = 0 i td. Ovi izrazi glase: M = yZ zY, My = zX Z, Mz = Y yX

Redukcioni moment sile dat jednainom (A) = x moe se preko momenta sile oko koordinatnih osa izraziti u obliku: (A) = x =