SAYISAL ZMLEME

DEV-1

ZAFER AMANVERMEZ 08060316

Saysal zmleme Saysal analiz ynetsel karar almaya ynelik bilimsel yaklamdr. Duygulara ve tahminlere yer yoktur. Saysal analiz verilerin toplanmasyla balar. Ham veriler ilenerek karar almaya yardmc olacak anlaml bilgiye dntrlr. rnein yatrm kararlar verilirken saysal analiz tekniinden yararlanlabilir. Bilgisayarlar saysal analiz tekniklerinin kullanmnn artmasnda nemli rol oynamaktadr. Karar almada saysal analiz tekniinin yannda niteliksel analiz (qualitative analysis) teknii de kullanlabilir. rnein karlan yasalarn sonular veya ortaya kabilecek teknolojik yeniliklerin yarataca sonular, bir seimin ortaya karaca sonular saysal analize imkan vermeyen olgulardr. Kalitatif unsurlarn nemine bal olarak saysal analiz tekniklerinin karar mekanizmasnda kullanm derecesi deiebilir. Olgularla ilgili saysal verilerde kesinlik, deimezlik ve lineer ilikiler sz konusu ise ve kalitatif verilere ulamak imkansz ise saysal analiz karar srecini otomatik hale getirebilir. Ancak birok durumda saysal analiz karar almaya yardmc bir ara olmaktan teye gidemez. SAYI SSTEMLER Say sistemleri herhangi bir eyi saymada veya lmede kullanlan sistemlerdir. Saylar ilk kez Hz. Adem kullanmtr. nk Hz. Adem dnyaya gnderildikten sonra kendisine fizik,kimya eczaclk, tp ve matematik hakknda bilgiler retilmiti. Hz. Ademden sonra insanlara hesap bilgisini Hz. dris aktard. Bu aktarlan bigiler daha sonralar insanlar arasnda nesilden nesile geti. Saylar oluturulduka ilemlerikolaylatrmak iin en uygun sistem elde edilmesi iin aba gsterildi.Kullanlan say sistemleri tabanna bal olarak basamak deerleri ve hesaplamalar farkl sonular verdiinden bulunan sistemler ierisinde en uygunu olan 10luk sistemi gnlk hayatmzda ska kullanrz. 100 = (1100100)2 = (144)8 = (64)16 Aritmetik ilemlerde hata birikimi Hata birikimi, toplama ve karma ilemlerinde mutlak hatalarda, arpma ve blme ilemlerinde ise greli hatalarda birikmeden doloy oluan hatalardr. a) Toplama ve karma: nn yaklak deeri ve mutlak hata iin bir st snr ~ a a

a %

b
olsun.

nin yaklak deeri

~ b

ve mutlak hata iin bir st snr

b%

iin en kk deer:

~ ~ a a

iin en kk deer:

~ b b ~ ~ ~+b (a ) ( a ~ +~) b

a+b a
b

iin en kk deer:

iin en byk deer: iin en byk deer:

~ +~ a a ~ b + b ~ ~ ~+b (a ) + ( a ~ +~) b

a+b
olmak zere,

iin en byk deer:

~ ~+b ~ ~ (a ) ( a ~ + ~ ) a + b ( a + b ) + ( a ~ +~) b b dr. Baka bir ifade ile, ~ ~+b a+b = a ( a ~ +~) b dr. Buna gre,

ea +b a + b % %

dr. Benzer dncelerle,

ea b a + % % b
elde edilir.

% % a=a m a % +b m ( a ) % % %+ b a + b = a % % b=b m b % b m ( a ) % % a b = a %+ b
b) arpma ve blme:

% a=a a % % b = b
% b

% % % % a.b = a .b m a b%m b a a b% %m %
olup,

a b% %

teriminin ok kk olabilecei ve ihmal edilebilir olmasndan dolay,

% % % % a.b = a .b m a b%m b a a b% %m %

% % % % % % a.b a .b =m a b%m b a m a b% a b%+ b a b% % % % % + a

ve

% a % % % a.b a .b % % b%+ b a b% a b%+ b a b% % % % %+ a %+ a % = b + a % % % % % a % % a . b a . b b % a .b

yazlabilir (

a b% % % % a .b

terimi ok kk). Buna gre,

r %
ab %

b% a % + % % b a

dr. Benzer dncelerle,

a % /b

b a % % + % % b a

elde edilir.

rnek Bir lme aletiyle yaplan hata, mutlak deerce 0.1 mm den kktr. Byle bir aletle dikdrtgensel bir levhann genilii 10 mm, uzunluu da 12 mm olarak llmtr. Dikdrtgenin evresi ve alan nedir? zm: Dikdrtgenin uzunluu (taban uzunluu) a ve genilii b olsun. lmler,

~ b = 10mm

~ = 12mm a
olmak zere, mm mm

~ 0.1 = 12 0.1 a=a ~ b = b 0.1 = 10 0.1 dr. Dikdrtgenin evresi olup, l = 2(a + b)

% % l% = 2(a +b ) = 2(12 + 10) = 44 mm

 l%= a + b% + =b% 4 % + a %
olmak zere,

(0.1) = 0.4

l = l% m %= 44 m0.4
l

mm

dr. Dikdrtgenin alan iin

% % % S = a.b ve S =a b = 12 10 = 120 mm 2

olmak zere,

rS%= r %
ab %

b% 0.1 0.1 1 + 1.2 2.2 a % + % = + = = % b 12 10 120 120 a

ve

rS%=

eS%

2.2 % eS% = rS% S 120 % 120 S

eS% 2.2 mm
olup,

% S=S m S%=120 m 2.2 mm2

elde edilir.

Hata analizi ve duyarllk Saysal yntemlerde oluabilecek hatalar kesme , yuvarlatma hatas ve seilen matematik modelden kaynaklanan hatalar olarak sayabiliriz. Kesme hatas, yksek matematik fonksiyonlar hesaplanrken kullanlan serilerde alnan terim saysna baldr. Yuvarlatma hatas, yaplan ilemlerde gerel saylarda virglden sonra alnan rakam saysna bald. Matematik modelden kaynaklanan hata Gerek durum ile matematik model arasndaki farka baldr. Duyarllk hesaplanan hata paynn sistemimizi nasl etkileyeceinin hesaplanmasdr. Hata paynn sistemizi ne tr tehlikelere sokacann ve gvenirliliinin nasl olacann belirlenmesidir. Yaklatrma ve yuvarlama hatalar Bilgisayarlar saylar belli basamak uzunluklu 2 tabanl (0,1 rakaml, karakterli) sistemde tutar. IBM 370 sisteminde kesirli saylar 32 bittir. Yaklak 7 ondalk basamaa eittir.

a= 0.12345635302 a says kullanmda

= 0.1234563 + 0.5302.10 7

olarak ileme girerse a saysndaki hataya yaklatrma (say % a = 0.1234567 kesmesi) hatas denir. Yedinci hanedeki rakam 8. hanedeki rakamn deerine gre ayn kalr (8. rakam 0,1,2,3,4 olduunda) veya bir attrlrsa (8. rakam 5,6,7,8,9 olduunda) a says kullanmda olarak ileme girecektir. Bu tr hatalara yuvarlama hatalar denir. Deiik yuvarlama % a = 0.1234564 kurallar tanmlanabilir. Bilgisayarlar saylarda ksaltma (say kesmesi) yaptklarndan nmerik analizde yrtlen saysal ilemlerde hata birikimi olaca aktr. Doruluk ve hassasiyet Doruluk bir hesaplanlan veya llen deerin gerek deere ne kadar yaklatn ifade eder. Bunun yanna hassaslk ise bir lm veya hesabn kendi aralarnda ne kadar uyumlu olduunu gsterir. rnek olarak n adet numunesi test edilmi ve n farkl sonu elde edilmi olsun. Eer sonular bir birine yaknsa lm hassastr denebilir ama sonucun doruluu tartlabilir. Testin doruluunu kantlamak iin ise kullanlan cihazn doru olarak lme yapt kantlanmaldr.

Kesme hatalar rnek olarak bir integral ilemini analitik olarak yapmak yerine nmerik olarak yapmak iin srekli bir f(x) fonksiyonu yerine, bu fonksiyonun alann kolay yoldan bulabilecek biimde kk paracklara blnerek sreksiz hale getirilir. Bu sreksizlikler hatalara neden olur; bu tr hatalara kesme hatas denir. rnek olarak sin(x) fonksiyonunun deeri yaklak olarak aadaki denklem kullanlarak hesaplanabilir. P(x) = x
3! x3

+ x5 5

x7 7

Fakat sin(x) fonksiyonunun gerek deeri bu deildir. Fonksiyonunun gerek deerini hesaplamak iin aada verildii gibi sonsuz bir seri kullanlmaldr.

(2n+1)

sin(x) = P(x) +

x
n= 5

2 n1 !

Grld gibi sin(x) fonksiyonun yaklak deerini bulmak iin kullanlan ilk drt terim doru cevab vermemektedir. Bu hatann nedeni, sins serisinin belli saydaki elemannn kullanlmasdr. Yinemeli metotlarda, bu hatann miktar yineleme saysna gre azaltlabilir, fakat sonsuz sayda terim kullanlarak gerek sonuca ulamak mmkn olmad iin belli terim says kullanlarak gerek sonuca ok yakn bir deer bulunabilir. Belli sayda terim kullanlmasndan dolay meydana gelen bu tr hatalara 'kesme hatas' denir.

Gnlk hayattan rnekler Amerika birleik devletlerinin Irak savanda fze sistemlerindeki hata paylarndan dolay bir askeri st vurmak isterken askeri st yaknlarndaki bir camiyi vurmas. Kaynaklar: -

80.251.40.59/science.ankara.edu.tr/ozturk/.../Giris.doc http://www.kocaelimakine.com/wpcontent/uploads/2011/10/sayisal+analiz+konu+anlatimi.pdf