You are on page 1of 580

1

2

ENEIDA
Pullio Virgilio Maronis (70 AC-19 AC}

Traduao
Manucl Odorico Mcndcs (1799-1864}

Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil.con

Fonic Digiial
Digiializaao do livro cn acl
Classicos Jaclson, Vol. III
Digiializaao confroniada con a cdiao dc 1854, disonvcl na wcl
cn rif no Projcio Odorico Mcndcs"
www.unican.lr/icl/rojcios/OdoricoMcndcs

Caa. Lc rccii d'Encc - CIarlcs Anioinc Hcrauli (Paris, 1644 -
1718}

2005 Pullio Virgilio Maronis
3

ENEIDA

VIRGLIO
4

INDEX
Noia do Ediior g 5

ENEIDA DFASILEIFA g 11
Ou Traduao Pociica da Eocia dc Pullio
Virglio Maro
Por Manucl Odorico Mcndcs

Ao Pullico g 12
Advcricncia g 13
g 14
Livro I g 15
Livro II g 44
Livro III g 74
Livro IV g 101
Livro V g 128
Livro VI g 160
Livro VII g 193
Livro VIII g 223
Livro IX g 250
Livro X g 279
Livro XI g 311
Livro XII g 342
Noias do Traduior g 375

Noias dcsia cdiao g 565
5


Nota do Editor

Dc incio, rcicndia, sinlcsncnic, digiializar
c convcricr ara divcrsos fornaios dc cDool o
icio da cdiao dos Classicos Jaclson (Volunc
III}, na iraduao dc Manucl Odorico Mcndcs.
Mas, cono scnrc fao, dci una csquisada
na rcdc ara vcrificar da cisicncia, ou nao, do
icio ja digiializado. Craia surrcsa! Na Unican,
nais rccisancnic no Insiiiuio dc Esiudos da
Linguagcn, nc dcarci con o Projcio Odorico
Mcndcs". |Iii.// www.unican.lr/ icl/
rojcios/ OdoricoMcndcs/|
Un rojcio scrio, scrssino, quc, cn julIo dc
2.000, cra conosio or Andrc Allino dc
Alncida, Arisioiclcs AngIclcn Prcdclon,
Carolina Fcrrcira, Danicl Fossi, Isalclla Tardin
Cardoso, Josianc T. Mariincz, Julio M. Carno
Ncio, Lcandro Vcndcniaiii, Maria Cclia C. Nolrc,
MaiIcus Trcvizan, Paircia Praia, Paulo Scrgio dc
Vasconccllos, Folson Tadcu Ccsila c Sidncy
CalIciros dc Lina, sol a coordcnaao dc Paulo
Scrgio dc Vasconccllos c Trajano Augusio Ficca
Vicira.
6
Disonililizaran ara o nundo, cn rif, a
rincira cdiao (1854} da Encdu Huzcu dc
Odorico Mcndcs, cn icio digiiado (isso ncsno,
di-gi-ia-do!} or Lcandro Alcl Vcndcniaiii c
rcvisado or Paulo Scrgio dc Vasconccllos.
E nais fizcran. colocaran no siic o icio
laiino csianado na cdiao dc 1858 do Vgo
Huzco ao lado da iraduao dc Odorico
Mcndcs, digiializado or Folson Tadcu Ccsila,
con rcvisao final dc Paulo Scrgio dc Vasconccllos,
ianlcn cn rif.
Scn nais dclongas, cnvici c-nail ara o
rcsonsavcl clo rojcio, soliciiando auiorizaao
ara uiilizar o codigo fonic. Ccniilncnic, no
nclIor csriio acadcnico, oliivc a auiorizaao,
con as olscrvacs dc rac solrc o fair usc".
ncnao da fonic, nao uso concrcial, consignaao
dos dcvidos crcdiios.
Isso Ia nais dc un ano.
O icio digiializado dos Classicos Jaclson c
os arquivos cn rif caiurados ficaran
dorniiando cn una asia or nais dc ano, aic
quc, finalncnic, agora, crici coragcn c ioquci cn
frcnic a cnrciiada.
Crcdiios dcvidos scjan dados. cssa cdiao,
cn sua forna aiual, icria sido inossvcl scn o
7
iralalIo rcvio da dcdicada cquic da Unican
caiiancada or Paulo Scrgio dc Vasconccllos.
Aqui so csiaria o icio da Jaclson, quc foi o
quc li c o dc quc disunIa. Mas sc crdcria, or
ccnlo, un concniario cono cssc.
Eu digo. O ocia nao dcvc iniiar, nas
iraduzir o ocna; do conirario, scria
nais facil una vcrsao ociica do quc cn
rosa." Traducs livrcs sao cnodas;
orquc, sc o auior salc iraduzir a
assagcn, fa-lo, c sc nao salc, lana-sc
cn una vaga iniiaao. assin, ncn icn o
ncriio da invcnao, ncn o dc vcnccr as
dificuldadcs cn sc iransfornando no
original.
E dcoincnios solrc o Drasil dc sua coca,
cono cn noia aniicscravisia quc icrnina con
as ainda aiuais alavras. O ncu us! quundo
scuo ucs todos os quc cucn no tcu sco!
Prcguioso cono sou, ara cviiar o iralalIo
dc irazcr ara o oriugucs do Drasil dc Iojc o
icio disonililizado cla cquic da Unican,
ionci or lasc dc iralalIo o icio ja digiializado
dos Classicos Jaclson, cn oriugucs dc Poriugal.
Vcrii ara o oriugucs do Drasil, nanicndo os
diacriicos do rcicriio, quc conscrvanos.
8
Na cdiao da Jaclson, orcn, foran
oniiidas, ialvcz ara ccononizar acl, os icios
iniciais dc Odorico Mcndcs (Ao Pullico,
Advcricncia} c as noias do iraduior, lcn cono a
nuncraao dos vcrsos. Fccucrci-as a ariir dos
icios cn rif da cquic dc Unican. Duvidas
foran, na ncdida da ninIa caacidadc,
solucionadas confroniando icio da Jaclson con
o da cdiao dc 1854, con ouiras cdics,
iraducs c o icio cn laiin.
Acrcdiio, assin, quc a cdiao quc agora c
colocada nas csianics viriuais do
cDoolsDrasil.con, cn scu conicudo, rccucra o
icio inicgral da iraduao dc Odorico Mcndcs, da
cidadc dc S. Luiz do MaranIao, ullicada cn
Paris, na TyograIia dc Fignou, rua Monsicur-
lc-Princc, 31, cn 1854. Mas con o icio no
oriugucs do Drasil dc Iojc, ara lcncfcio dos
lciiorcs dc Iojc, rincialncnic daquclcs quc nao
iivcran a ooriunidadc dc csiudar Laiin no
ginasio".
Muiias duvidas quc surgiran foran
solucionadas con a aulio do Dicionario Aurclio
Elcirnico - Scculo XXI - Vcrsao 3.0 - Novcnlro
dc 1999. Para solucionar ouiras, uiilizci rcgras
granaiicais dc accniuaao, cono, or ccnlo,
na accniuaao dc ioninos, alavra quc cn si
so c un lon ccnlo, osio quc, cn Poriugucs
dc Poriugal, grafar-sc-ia ioonino. En caso dc
9
duvida irrcsoluia, irrcsoluio cu ncsno, dcici
cono csiava.
Mas os rollcnas dc aiualizar vocalulos sao
infindavcis, norncnic cn ocsia, cono lcn sc
odc vcr con o rorio Cancs, no siio do
Insiiiuio Cancs, Poriugal, cn www.insiiiuio-
canocs.i/ cscriiorcs/ canocs/ icio.Iin
Por isso, algunas noias cdiiorais, oucas,
foran iniroduzidas c csiao cnirc arcnicscs.
Solrc a inoriancia dcsic iiulo c dc scu
auior, ouco c rcciso dizcr. Dasia, ara quc nao
salc c cscro quc scjan oucos, quc scrviu dc
insiraao ao lardo naior da Lngua, Cancs,
ara Os Lusadas.
Finalncnic, nas nao dc ncnor inoriancia,
c rcciso salicniar quc csia cdiao visa o ullico
cn gcral. Os laiinisias c csiudanics das lciras
airias scrao nclIor scrvidos clo icio
disonililizado na rcdc no siio da Equic da
Unican, ja ciiado.
A cla, con agradccincnio csccial a Paulo
Scrgio dc Vasconccllos, c dcdicado o quc dc
nclIor Iouvcr ncsia cdiao, quc lIcs c dcvido. Os
crros, cquvos c dcslizcs dcvcn-sc s liniiacs
do Ediior.
10
A iraduao dc Annilal Caro ara o iialiano,
ncncionada or Odorico Mcndcs, csia disonvcl
na wcl, na Lilcr Lilcr. www.lilcrlilcr.ii, con a
scguinic c inorianic olscrvaao. L'ocra di
Virgilio qui ulllicaia c siaia iradoiia da Annilal
Caro (1507-1566} cIc voloniariancnic Ia
siravolio l'originalc (nci vv. 772-782}, inscrcndo
ncl icsio un cisodio lcgaio allc saiirc dci villani".
Para os nais csiudiosos, aliancnic indicado
c o L'Encida louvanisic - una nova iraduao,
concniada or Annc-Maric Dous c Jacqucs
Poucci - disonvcl na DillioiIcca Classica
Sclccia. Iii.// lcs.flir.ucl.ac.lc/ Virg/
VirgIniro.Iinl
Una alavra final solrc a diagranaao. as
noias do Traduior quc, na cdiao dc 1854,
confornc o arquivo cn rif ja ncncionado, vinIan
aos cada Livro foran dcslocadas ara o fin c
agruadas; rcfcri, ara faciliiar a lciiura nos
divcrsos fornaios dc cDool, cn vcz dc indcniar
os vcrsos, scara-los con csaos; c a nuncraao
dos vcrsos foi dcslocada ara a csqucrda.
Tcoionio Sincs cDoolsDrasil Vcrao dc 2005.
11


12

AO PBLICO.
Suniic naicrian vcsiris, qui scriliiis, acquan
Virilus... (HOFAT.}
Nao ossuindo o cngcnIo indiscnsavcl ara
cnrccndcr una olra original ao ncnos dc
scgunda ordcn, crsuadido orcn dc quc o
csiudo da lngua c a frcqucnic liao da ocsia nc
Ialiliiavan ara vcricr cn oriugucs a cocia
nais do ncu gosio; anos Ia, con a Encida nc
icnIo ocuado. Por conicnic nc dou sc olicnIo
un lugar ao c dc Annilal Caro, Poc, Monii,
Francisco Manucl, c dc ouiros lons iraduiorcs
ocias; c, a scr-nc isio vcdado, consolo-nc con o
razcr lclido nas ficcs dc Virglio; cujos vcrsos,
ncdida quc os ia assando, nc iransoriavan
ao icno cn quc, arcndcndo o laiin sol o ncu
saudoso anigo Fr. Ignacio Caciano dc VilIcna
Filciro, vivi na airia con os condisculos, scn
cuidados ncn dissalorcs. Esic razcr, cn
vcrdadc, foi o quc nc susicniou cn iao ardua c
longa iarcfa, ainda nais quc o dcscjo dc louvorcs;
os quais iodavia agradan ao nosso anor rorio,
c folgarci dc os ncrcccr.

M. O. M.
13


ADVERTNCIA

En as noias, quc ajunio no fin dc cada livro,
Ia dois nuncros. un indica o vcrso do original; o
scgundo, o da iraduao. Quando ciio un so
nuncro, cnicnda-sc quc c do original. Sigo o
icio dc Carlos dc La Fuc. Conco a coniar dcsdc
Ic cgo qu quondun, cic., cn razao do quc
dcclaro na rincira noia do livro rinciro.
Adoici algunas alavras do laiin c conus
nao oucas or nc arcccrcn ncccssarias na
ocasiao. Dc algunas fao ncnao nas noias; dc
ouiras nao iraici, or scr olvio o scniido cn quc
as iono.
14

P. VIRGILIO MARONIS

ENEIDA
15


LIVRO I

Eu, quc cnioava na dclgada avcna
Fudcs cancs, c cgrcsso das florcsias,
Fiz quc as vizinIas lavras conicniasscn
A avidcz do colono, cnrcsa graia
5 Aos aldcaos; dc Maric ora as Iorrvcis
Arnas canio, c o varao quc, la dc Troia
Profugo, Iialia c dc Lavino s raias
Trouc-o rinciro o fado. En nar c cn icrra
Muiio o agiiou violcnia nao surcna,
10 E o lcnlrado rancor da scva Juno;
Muiio cn gucrras sofrcu, na Ausnia quando
Funda a cidadc c lIc iniroduz os dcuscs.
Dondc a naao laiina c allanos adrcs,
E os nuros vcn da sullinada Fona.

15 Musa, as causas nc aonia, o ofcnso nunc,
Ou or quc nagoa a solcrana dcia
Concliu na icdadc o Icroi fanoso
A lanccs iais assar, volvcr iais casos.
Pois ianias iras cn cclcsics ciios!

20 Colnia iria no uliranar, Cariago,
Do ialo Tilrc coniraosia s fozcs,
16
Houvc, ossanic cnorio, aniigo, ascrrino
N'aric da gucrra; ao qual, sc conia, Juno
Aic oss a rcdilcia Sanos.
25 La cocIc, arnas la icvc; c, anua o fado,
No orlc cnirona-la cniao ja iraa c icnia.
Porcn dc Tcucro ouvira quc a rogcnic,
Dos Pcnos sulvcricndo as forialczas,
Viria a scr, dcsnoronada a Llia,
30 larga rci lclioicnic ovo.
Quc assin no fuso as Parcas o fiavan.
Saiurnia o icnc, c a ro dos scus Aquivos
Fccorda as lidcs quc cciiara cn Troia;
Ncn d'alna agravos risca, dorcs cruas.
35 No niino inrcssa a dccisao dc Paris,
A injuria da lclcza cn ncnoscalo,
E a raa dcicsiada c as Ionras duran
Do raio Canincdcs. Ncsics odios
Solrcaccsa, os da Crccia c niic Aquilcs
40 Salvos Troas, do Lacio ia alongando,
Por iodo o laino undssono aiirados;
E, cn dcrrcdor vagando anos c anos,
Dc nar cn nar a soric os rculsava.
Tao gravc cra laniar dc Fona a gcnic!

45 Dc Siclia anarando, nal vclcjan
Lcdos c o colrc ronc a salsa csuna,
Juno, dcniro guardada cicrna cIaga.
Eu, diz consigo, dcsisiir vcncida!
Ncn vcdar osso a Iialia ao rci dos Tcucros!
50 AI! iolIc-nc o dcsiino. A csquadra argiva
17
Nao qucinou Palas ncsna, sulncrgindo-os
So dc un Aja Oilcu or cula c furias?
Do Tonanic o corisco cla das nuvcns
Darda, os laicis dcsgarra, o onio assanIa;
55 Ao irisic, quc varado cira cIanas,
Nun iorvclinIo cn rocIa aguda o crava.
E cu, quc rainIa narcIo anic as dcidadcs,
MulIcr c irna dc Jovc, ianios anos
Cucrrcio un ovo! E a Juno Ia qucn adorc,
60 Ou sulicc inda a inccnsc, a invoquc c Ionrc?"

No anago isio fcrncnia, c a dcusa airia
Dc ausiros furcnics, dc cIuvciros rcnIc,
Eolia aric. Aqui nun aniro incnso
O rci rcnc, cncarccra, algcna, cnfrcia
65 Luianics vcnios, roncas icncsiadcs.
En iorno aos clausiros dc indignados frcncn
Con gra runor do nonic. En cclsa roca
Scniado Eolo, arvora o cciro, c as iras
Tcncra c os anacia. Quc o nao faa,
70 Varridos nar c icrra c o ccu rofundo
La sc vao clos arcs. Cauio, cn ncgras
Furnas o onioicnic os afcrrolIa,
E, un cargo dc nonianIas solrcondo,
LIcs dcu rci, quc nandado a onio as lridas
75 Susicr saila ou laar. Dcsi'aric Juno
O cora Iunildc. Eolo, o ai dos divos
E rci dos Ioncns ic conccdc as ondas
Sullcvar c anaina-las; gcnic iniga
Mc sulca as do Tirrcno, lio c os donados
18
80 Pcnaics ara Iialia iransoriando.
Vcnios aula, as oas ncic a iquc,
Ou discrsas no onio as cscdaa.
Caiorzc cslclias ninfas nc coricjan,
Das quais a nais fornosa, Dciocia,
85 Proncio unir coniigo cn jugo csiavcl;
Quc cn aga ara scnrc a ii sc voic,
Mciga ic rocriando cgrcgia rolc."

A qucn Eolo. Quc o dcscjcs lasia;
Mcu, rainIa, c scrvir-ic. Quanio valIo
90 Tu no granjcias, c csic cciro c Jovc;
Tu das-nc diva ncsa o rccosiar-nc,
Scr cn iufcs oicnic c cn icncsiadcs."

Dissc; c un rcvcs do conio a cava scrra
A un lado inclc. cn iurlilIao, ccrrados
95 Nun gruo os vcnios, dada a oria, rucn,
As icrras varcjando. Ao nar carrcgan,
E Iorrsonos rcvolvcn-lIc as cniranIas
Noio nais Euro, c dc lorrascas fcriil
frico; s raias vasias ondas rolan.
100 Honcns griian, zunindo a cnarcia ringc.
Sonc-sc ao nauia o ccu, iolda-sc o dia;
Pousa no clago aira noiic; os los(1}
Toan, o cicr fuzila cn crclros raios.
Tudo ancaa aos varcs rcscnic a noric.
105 Frgido, arrciado, Encias gcnc,
E ala as alnas c cclana. Aforiunados
OI! ircs c quairo vczcs, d'lio s alas,
19
Os quc aos olIos aicrnos fcncccran!
dos Danaos forissino Tididcs,
110 A alna cn Troia vcricndo-nc cssa dcsira,
Nao ficar cu nos canos, ondc o lravo
Hciior d'Eacidc s lanadas, ondc
Sarcdon jaz nagnanino, ondc o Sinois
Coros c clnos dc Icrois c cscudos ianios
115 Arrclaiados na corrcnic volvc!"

Dradava; c a sililar oniciro Dorcas
Fasga o ano, c a narcia aos asiros joga.
Fcnos csialan; cruza a roa, c o lordo
Fcndc; cscarado fluido nonic cnina-sc.
120 As naus ja no cscarccu cndcn, ja dcsccn
Nun sorvcdouro icrra cnirc narouos.
FcnoinIa o csio na rcvolia arcia.
Trcs roula Noio c avca nuns alrolIos,
AlrolIos sol o nar, quc ialos aras
125 Noncian, dorso Iorrcndo ao lunc d'agua;
Trcs no arccl (quc lasiina!} Euro cslarra,
EncalIa cn vaus, dc naracIcs rodcia.
Una, cn quc Oronic fido c os Lcios vinIan,
Anic Encias, d'avanic unido rolo,
130 Do naior ino dcsalando, cn oa
Fcrc-a; do laquc o rono ncsirc volio
Cai dc calca. O vagalIao ircs vczcs
Torcc-a, rcvira, un voriicc a dcvora.
Faros no vasio cgo a nadar surdcn;
135 Taluas c arnas viris c alfaias iroicas,
Prcia das ondas. A iorncnia cscala
20
A nau rolusia dc Ilioncu, dc Alanic,
As dc Alcics grandcvo c Acaics foric.
Todas, frouadas as juniuras, sorvcn
140 A ininiga iorrcnic, c cn fcndas grcian.
Mugir scu rcino c o icnoral dcsfciio,
Caics do ino a lroiar, scniiu Nciuno,
Torvo, alalado, c acodc acina c calia
A lacida calca. A froia csarsa
145 Vc soolrando, orcssos os Troianos
Da narcjada c do rudo cicrco.
Dc Juno irosa o dolo o irnao crcclc;
Euro c Zcfiro cIana. Hcrdasics, vcnios,
Tal rcsunao, quc scn ncu nunc, ousados,
150 Tcrra c ccu confundis c cquorcas lrcnIas?
Eu vos... Mas insia alonanar as vagas.
Caro no agarcis, guardo o casiigo.
Ao rci vosso iniinai, ja ja, quc cn soric
Nao lIc coulc csic incrio, quc o iridcnic
155 Fcro c so ncu. Tcn clc cnorncs fragas,
Euro, vossas nanscs. ncssa aula ufano
Solrc cnclausirados vcnios rcinc Eolo."

Ncn ccssa, c o nar sc lana, o icno alina
E alrc o Sol. Finca a csadua, c con Cinoioc
160 As naus Triiao do cscolIo dcscngasga;
Mcsno o adrc as aliva(2} con scu cciro,
Anlas sirics afunda, alaca os narcs,
Por cina cn rodas sc dcsliza lcvcs.
Cono, cnraivado cn oular iunulio,
165 Disara ignolil vulgo, c o facIo c o canio
21
Ja voa, as arnas o furor ninisira;
Mas, sc un io anciao rcclaro assona,
Calan, ara cscuiar o ouvido afian;
Elc os convcncc c os aninos alranda.
170 Assin laia o fragor c o cgo anansa,
Quando olIa o dcus, quc os lruios no ar scrcno
Dolra, c da loros ao ligciro carro.

Da cosia roina cn dcnanda, Llia
Os cansados Enciadas aroan.
175 Nun golfo ali sccrcio, con scus lraos
Faz larra ilIa fronicira, ondc a narcia
Quclra c sc cscoa cn sinuosas rugas.
Pcncdia cn rcdondo, c ao ccu ninazcs
Ha dois icos irnaos, a cujo alrigo
180 Dornc difuso o nar; dc coruscanics
Sclvas rolonga-sc cnincnic ccna,
Dcscai dc aira cscssura Iorrida sonlra;
No ioo Ia gruia cn cndulos cacIoos,
Con docc fonic, c cn viva rocIa lancos
185 Das ninfas scdc. aqui nao rcndc anarra
Ncn nordaz fcrro adunco as lassas quilIas.
Con scic naus ao iodo arrila Encias;
E anorosos da icrra, alvoroados
Saliando os scus, do sal ialidos ncnlros
190 Na arcia csraian. Lunc cis fcrc Acaics,
Tona cn folIas, c cn roda as accndalIas,
Nuirc a fasca, c cn lcnIa a cIana aicia.
Marcados acs c ccrcais arcsios
Ja dcscnlarca a iralalIada cIusna,
22
195 E os graos c-sc a iorrar c cn cdra os isa.

Trca cnianio un cnIasco, c ao largo Encias
Fcgira, a vcr sc undvagos alcana
Anicu ou Cais, as lirrcncs frgias,
Ou arnas dc Caco cn alias oas.
200 Daicl ncnIun; avisia so ircs ccrvos
Na raia crranics; scguc airas o arncnio,
E cnfilcirado clos valcs asia.
Fcicn-sc, c o arco afcrra c as scias agcis
Quc arnan Acaics fido, c os guias logo,
205 Dc arlorcas onias cnionados, rosira;
EnlrcnIa a dcnais iurla c acossa a iiros,
Tc quc dcrrila scic ingcnics coros,
E iguala as naus. Dc volia, clc os dividc.
E os larris quc, ariida, o Icroi irinacrio
210 Don dc vinIo aicsiara, aos scus largucia;
Dulcloquo os niiiga. Os nalcs, socios,
Nada csiranIanos; oI! nais agros foran.
Dcus ora icrnos a csics. Vos dc Cila
Dc crio a raiva c cscolIos rcssonanics,
215 Vos ciclocos rocIcdos afroniasics.
nino! cssc icnor lani irisionIo;
Talvcz isio con gosio inda nos lcnlrc.
Por varios casos, iranscs nil, nos vanos
Ao Lacio ondc o rcouso os fados nosiran.
220 Fcssurgir dcvc ali dc Troia o rcino.
Tcndc-vos duros, da lonana cscra."

Tal discursa, c afciando un ar scguro,
23
N'alna cnfcrna sufoca a dor rofunda.
Lcsios rcsa aiiran-sc. csic csfola,
225 Aquclc dcscniranIa, ouiro csosicja;
Qual ircncnics no cscio cnrosca os lonlos,
Qual fogo aiia aos caldcircs na raia.
Farios, na rclva csalIan-sc, rcfciios
Dc vclIo laco c vcaao oina.

230 Fclcia a fonc, c as ncsas rcnovidas,
Dulios indagan, solrc os scus raiican
Enirc ncdo c cscrana. csiao con vida?
Ou na circna agonia ao lrado surdos?
Morncnic o io rci dc Anico cIora
235 Ou dc Lico o dcsasirc, o ardido Oronic,
E o foric Cias c Cloanio foric.

Das aliuras, no fin, Jovc csguardando
O nar vclvolo c as jaccnics lagas
E anlas nacs, no vcriicc do Olino
240 Qucdo, os olIos fiiou nos llios rcinos.
Quando o alsorvian iais cuidados, Vcnus
Trisic, os gcniis luzciros orvalIando.
iu, quciou-sc, quc os noriais c os dcuscs
Fcgcs cicrno c Iorrssono fulninas,
245 O quc ic fcz ncu filIo, o quc os Troianos,
Quc aos iragos lciais, nao so d'Iialia,
Do univcrso os cancclos sc lIcs fccIan?
Fona dclcs iirar, dclcs os calos
Quc, cras volvcndo, rcsiaurado o sanguc
250 Dc Tcucro, o nar c a icrra sofrcasscn,
24
Nos roncicsic; qucn nudou-ic, o adrc?
Do ocaso ao ncnos c dcsgraas d'lio
Isio, uns fados con ouiros concnsando,
Mc consolava. Igual foriuna arrasia
255 Ora os varcs a riscos c a iralalIos.
Quando os findas, gra rci? Dc Aqucus cscao,
Enirar salvo Anicnor d'Ilria(3} o scio
E inicrnar-sc cn Lilurnia, c a fonic olicvc
Dc Tnavo iransor, dondc or locas
260 Novc, a nonianIa a rilonlar, dcscnIa-sc
Fuidoso nar quc cnola c o cano alaga.
Scniou Paiavio aqui, dcu casa a Tcucros,
Nonc gcnic, c os lrascs fiou dc Troia.
Dcscansa cn docc az. Nos iua csiirc,
265 Nos da cclcsic coric, as naus sulncrsas,
AI! dc una or furor, viinas sonos,
Longc culsos d'Iialia? Dcsic nodo
Sc Ionra a icdadc, os cciros nos rcscrvas?"

Sorrindo-sc o auior dc Ioncns c nuncs,
270 C'un gcsio quc a iorncnia c o ccu scrcna,
Da filIa osculos lila, c assin ondcra.
Poua cssc ncdo, Cria; inoios jazcn
Dos icus os fados; nas lavnias iorrcs
Has dc rcvcr-ic, c alar solrc as csirclas
275 Tcu grandc Encias, Juiicr nao nuda.
O Icroi na Iialia (csia ansia ic rcnordc,
Vou rasgar-ic os arcanos do fuiuro}
Cucrras icn dc novcr c anansar ovos,
E insiiiuir cidadcs c cosiuncs,
25
280 Ao asso quc rcinando o vir no Lacio
Tcrcciro csiio, c os Fuiulos donados,
Forcn-sc ircs invcrnos. Posio ao lcnc
Ascanio, quc Iojc Iulo cognoninan
(Ilo, cnquanio florcnic lion sc icvc},
285 Ccrrando os ncscs irinia largos giros,
Ha dc, a scdc lavnia irasladada,
Alla longa nunir c alasiccc-la.
Os Hcciorcos aqui irczcnios anos
Ja rcinarao, quando a vcsial rinccsa
290 lia arir a Maric gcnca rolc.
Da nuiriz lola cn fulva clc ovanic,
Fnulo Ia dc crigir navorcios nuros,
E rccclida gcnic inor scu nonc.
Mcias ncn icnos aos dc Fona assino;
295 O incrio dci scn fin. Tc Juno accrla,
Quc o nar ciosa c a icrra c o ccu faiiga,
Transnudada cn nclIor, icn dc anarar-nc
Do orlc os scnIorcs c a naao iogada.
Praz-nc assin. Mancn lusiros, quc inda a casa
300 Dc Assaraco Ia dc scr dc Piia(4} c dc Argos
ScnIora, c agrilIoar Miccnas clara.
D'Iulo garfo cgrcgio, cn nonc c gloria
Succdcndo, as conquisias no occano
Ccsar icrninara, nos ccus a fana.
305 Nos asiros sin, dc csolios do oricnic
Onusio, o acolIcras; c Iunanas rcccs
Tcn dc invoca-lo. Eniao, dcosia a gucrra,
Sc anolguc a fcrrca idadc; a cncanccida
Fc con Vcsia, os irnaos Quirino c Fcno
26
310 Diicn lcis; Jano iravc as diras orias
Con irancas c aldralcs; solrc arnas cruas
Dcniro o nio Furor scniado, c roos
Airas os ulsos cn ccn nos dc lronzc,
Hcdiondo ruja con sangunca loca."

315 Nao nais; c ccdc o gcniio dc Maia,
Por quc a rcccn Cariago Ioscio aos Tcucros
Franqucic, ncn, do fado nscia, a rainIa
Os cicrninc. O Dcus clo ar aicnic
Dc asas rcnando, cn Llia o vo alaic;
320 Ficl s ordcns, a fcrcza aos Pcnos
Dcsc; c Dido rincira cn ro dos Frgios
Drandos afcios lacidos concclc.

Toda a noiic cnsoso o Icroi vclando,
A alna luz nal lranqucja, ondc arrilara
325 Disc sondar; c vcndo inculias nargcns,
Inquirir qucn as icn, sc Ioncns, sc fcras,
E aos scus noiicia-lo. As naus nciidas
N'alra dc uns losqucs sol cavada cnIa,
Enirc vcrdc cscssura c ncgras sonlras,
330 Elc so, nais Acaics, sai lrandindo
Duas Iasics quc cnunIa dc ancIo fcrro.
Da sclva cn ncio a nac sc lIc arcscnia,
Virgcn no irajo c asccio, cn arnas virgcn
Laccna; ou qual Haralicc a irccia
335 Cansa os corccis c o Euro vcncc alfugo.
Pois do onlro o arco dcsiro, caadora,
Pcndura, c s auras a nadcia cnircga,
27
Dos joclIos nua c a falda cn no colIida.
Ei-la. jovcns, crranic aqui ioasics
340 Irna ninIa, a griiar quia no cncalo
Dc javali sanIudo? A cinia aljava
Tcn solrc a clc dc un nancIado lincc."

Isio Vcnus; c o filIo assin rcsondc.
NcnIuna ouvi ncn vi das irnas iuas,
345 ... qucn dirci? Nao icns norial scnllanic
Ncn voz dc Iunano son; cs dcusa, o virgcn.
Irna dc Fclo ou ninfa? As nossas cnas
Tu, or qucn cs, ninora; c nos cnsina,
Pois vagucanos scn salcr or ondc,
350 O as, clina ou ovo, a quc arrojou-nos
Vcnio c cscarccu ncdonIo. Hosiias scn conio
Havcnos dc inolar nas aras iuas."

Nao ncrco Ionras iais, rclica Vcnus;
Usan dc aljava, c ao lucIo as virgcns irias
355 Aiar das crnas lorzcguin ururco.
Punicos rcinos c agcnorios nuros
Vcs, nos confins da indniia c gucrrcira
Llica raa. O incrio aicn-sc a Dido,
Quc, or fugir do irnao, fugiu dc Tiro.
360 longa a injuria, icn rodcios longos;
Mas iraarci scu curso cn lrcvc suna.

Siqucu, fcncio cn lavras oulcnio,
Foi da nscra csoso, c nuiio anado.
Con lon rcssagio o ai lIa dcra iniacia.
28
365 Pignaliao, faanIoso cnirc os nalvados,
Darlaro irnao, do csiado sc cnossara.
Inicrvcio o furor. dc fonc dc ouro
Ccgo, c aiao fraicrna scn rcsciio,
Pcrfido, nio, a Siqucu nas aras naia;
370 O faio cncolrc, c a crcdula cscrana
Da ananic afliia largo csao iludc
Con nil sinulacs. Mas do inunado
Consoric, con csgarcs csaniosos,
Palida cn sonIos lIc aarccc a inagcn.
375 Da casa o crinc c irana dcscnlcia;
A ara Ionicida, os rcialIados ciios
Dcsnuda, c airia iniina-lIc quc fuja.
Praia incnsa c ouro vclIo, soicrrados,
Para o clio dcscolrc. Ela, inquicia,
380 Arcssa a fuga, c airai os dcsconicnics
Quc ou rancor ao iirano ou ncdo insiiga;
Acaso rcsics naus, nanda assalia-las;
Dos icsouros do avaro carrcgadas
Encgan-sc. a nulIcr conduz a cnrcsa!
385 CIcgan d'alia Cariago ondc o casiclo
Vcras ncdrando agora c ingcnics nuros.
Mcrcan solo (do fciio o alcunIan Dirsa}
Quanio un coiro iaurino alranja cn iiras.
Mas vos ouiros qucn sois? dondc c quc vindcs?
390 Quc rcgics luscais?" Elc s crgunias
Esia rcsosia susirando arranca.
dcia, sc rccorro rina origcn,
E anais dc angusiias nao ic cjan, Vcscr
No Olino cnccrra o dia anics quc cu findc.
29
395 Da aniiga Troia (sc Ias noicia dcla},
Vagos no cquorco cano, arrcncssou-nos
Casual icncsiadc s llias cosias.
Encias sou, con fana alcn dos asiros,
Quc livrci dc Iosiil garra os ncus cnaics,
400 E icdoso os iransorio airia Ausnia;
Do suno Jovc a gcraao rocuro.
Por guia a dcusa nac, sulnisso aos fados,
En vinic naus concio o frgio onio;
Foias do Euro c das ondas, rcsian scic.
405 Polrc, ignoio, crcorro africos crnos,
D'sia c d'Euroa ccluso..." Ncn nais Vcnus
Lancnios conoriou, na dor o aialIa.

Qucn scjas, crcio, nao do ccu nalquisio,
Cozas d'aura viial, quc a Tiro aorias.
410 Eia, ao rcgio alacio ic cncaninIa.
Scn risco os socios, ancorada a froia,
Con o rondar dos aquilos, ic auguro,
Sc cn aric va ncus ais nao nc insiruran.
Aicnia cisncs dozc cn lando alcgrcs.
415 No csao, o cicr fcndcndo, os crscguia
A avc dc Jovc; nun cordao agora
Ou icn no ouso a nira, ou vao ousando;
Junios laicndo as csiridcnics asas,
Drincan cingindo o olo, a salvo canian.
420 Dcn cono os icus as oas airacaran,
Ou dc vcla cnfunada a foz cnlocan.
Sus, ali ic dirigc, a csirada c csia."

30
Da cosias, c a ccrviz rosada fulgc,
Dc anlrosia odor cclcsic a cona cira;
425 A vcsic cscoa aos cs; no andar sc osicnia
Vcra dcusa. Elc airas da nac fuginic,
FcconIcccndo-a, lrada. Por quc o filIo
Con iais ficcs, crucl, cnganas ianio?
Ligar dcsira con dcsira, ouvir-ic s claras,
430 Convcrsar-ic cn cssoa nc c dcfcso?"
Tal a argui, c s nuralIas sc cndcrca.

Ela orcn dc ar fusco os viandanics
Taa c os cnlua cn ncvoa, quc cncrga-los
Ou iocar ningucn ossa, ncn dcic-los
435 Ou da vinda infornar-sc. A dcusa a Pafos
Fcnonia, a csaircccr no siio ancno
Ondc o salcu crfunc ardc cn ccn aras,
E rcccnics fcsics scu icnlo aronan.

Eis da azinIaga cla irilIa corian.
440 E un icso galgan ja, quc olIa inincnic
A fronicira iorrgcra cidadc.
PalIais danics, a nolc adnira Encias,
Adnira o csirondo c as orias c as caladas.
Tiro afcrvcnia-sc, a lanar os nuros,
445 A avuliar o casiclo, c a rolar cdras.
Paric con sulcos narca os cdifcios;
Sanio augusio scnado, c o foro c a curia,
Sc cria c clcgc. aqui sc cscavan orios;
Fundan-sc ali nagnficos icairos,
450 Dc narnor colossais ialIan colunas,
31
Pona c dccoro das fuiuras ccnas.
Quais alclIas ao sol or florcos rados
Lidan na rinavcra, quando cnsaian
O adulio cnanc; ou docc fluido cscssan,
455 Do ncciar flavo rcicsando as cclas;
Ou quando a carga das quc vcn rccclcn;
Ou cn laialIa culsan da colncia
Os zangaos, gcnic ignava. A olra fcrvc,
E a ionilIo rcccndc o ncl fragranic.

460 Diioso qucn scus icios ja lcvania!"
Eclana o Icroi, c os corucIcus conicnla.
Na cidadc nao visio, o naravilIa!
Sc nisiura cnullado. En ncio Iavia
Luco unlroso c frcsqussino, ondc os Pcnos,
465 Dc ondas jogados c iufcs, cavaran
O icsio dc un corccl, dc Juno rcgia
Mosira c cnIor quc o ovo, asado gloria,
Pugnaz c duro, insuliaria os cvos.
La unIa Dido a Juno insignc icnlo,
470 Quc dons c a rica cfgic rcalavan.
No lrnzco liniar da lrnzca cscada,
Cravcja o lronzc as iravcs, c a couccira
Fangc cn orics dc lronzc. Un novo oljcio
Ncsic losquc a lcnir cnira os rcccios;
475 Aqui rinciro ousou fiar-sc Encias
E roncicr-sc alvio cn scus csarcs.
Pois quando, cscra da rainIa, o icnlo
Noia ca or ca, quando o cnlcvan
Dc Cariago a foriuna, o gosio fino,
32
480 O ariifcio, o rinor, acIa cn iniura
A fio as gucrras d'lion, clo orlc
Ja soadas; o Airida, o rci iroiano,
E icrror dc anlos solrcssai Aquilcs.
Para, cn lagrinas diz. Quc siio ou clina
485 CIcio, Acaics, nao c dos nossos nalcs?
Eis Prano! o louvor icn ca scus rcnios,
Doi nagoa alIcia, c rcnancscc o ranio.
Coragcn! quc cn icu lcn consira a fana."

Dissc, c cn vaos quadros sc aasccnia, c as faccs
490 Ccnclundo uncdccc cn largo arroio.
Vc dc Pcrgano cn roda a Iosic graia
Do frgio ardor fugir, fugir a icucra
Do insianic carro do cnlunado Aquilcs.
Ai! crio a Fcso or iraiao Tididcs,
495 No rino sono, arrasa as nvcas icndas,
Dc carnagcn crucnio; c os acrcs lruios
Volvc ao scu cano, scn gosiado Iavcrcn
Dc Troia os asios, ncn lclido o Xanio.
Trisic! as arnas crdcndo, alcn, Trolo,
500 Quc arrosiou-sc ncnino ao rorio Aquilcs,
dos corccis iirado, c rcssuino,
Mas icndo os loros, do vazio carro
Pcndc; c a ccrviz no o, dc rojo a cona,
Virada a lana Iosiil na arcia cscrcvc.
505 En calclo, as Iladcs afliias
Ao icnlo ian ianlcn da inqua Palas,
O clo Iunildcs ofcriando, c os ciios
Con unIadas fcrindo. avcrsa a dcia
33
OlIos no cIao rcgava. A Hciior Pclidcs
510 Trcs vczcs arrasiara cn iorno aos nuros,
Dc ouro a cso vcndia-lIc o cadavcr.
Do ino un gcnido grandc Encias solia,
No olIar o csolio, o cocIc, o anigo caninc;
E a Prano csicndcndo as naos incrncs,
515 A si sc rcconIccc cnirc os nais cIcfcs.
Do ncgro rci do co(5} a iurna c as arnas
icsia dc nilIarcs dc anazonas
Con lunados lroqucis, Pcnicsilcia
Sc alrasa cn furia, lclicosa aiando
520 Sol a dcsida nana un cinio dc ouro,
E virgcn con varcs lrigar sc aircvc.

Quando ciaiico(6} o Icroi sc cnlclc c cnlcia,
Ao icnlo a fornosssina rainIa
MarcIa, dc jovcns con louao coricjo.
525 Qual nas rilas do Euroias ou do Cinio
Pclos scrros Diana ccrcc os coros,
E, dc infindas Orcadas scguida,
Carcas ao onlro, cn garlo as solrclcva;
Fcga-sc cn gozo iaciio Laiona.
530 Tal cra Dido, airosa c razcnicira,
Do scu rcino a grandcza arcssurando.
No adiio sacro, cn ncio do zinlorio,
Dc arnas ccrcada, cn solio najcsioso
Scnia-sc. Os lciios julga c lcis rcscrcvc,
535 Fcgra ou soricia os ullicos iralalIos.

Suliio Encias no irocl divisa
34
A Cloanio lrioso, Anicu, Scrgcsio,
E os nais quc aira lorrasca a longcs cosias
Fcncssara discrsos. Elc c Acaics
540 Varados fican dc alcgria c susio,
vidos ardcn or iravar as dcsiras;
Fora ignoia os criurla. Dissinulan;
Qual a soric dos scus do cnccrro csrciian
Ncluloso, c ondc suria a froia scja,
545 E con quc fin das naus os nais conscuos
Clanando, a cdir vcnia, ao icnlo acodcn.

Iniroduzidos, quando a vcz iivcran,
Fonc o idoso Ilioncu, facundo c gravc.
FainIa, o iu quc or favor surcno
550 Ergucs nova cidadc, c jusia cnfrcias
Solcrlas gcnics, os Troianos ouvc,
Quc, dos vcnios ludlrio, os narcs cruzan.
Livra do infando inccndio a ia arnada,
Poua inoccnics, nossa causa aicndc.
555 Ncn vinos nos ialar con fcrro c fogo,
Ncn saqucar os llicos cnaics.
A vcncidos nao calc audacia iania.
Pas aniigo cisic, cn grcgo Hcscria,
Arnioicnic c ulcrrino, colnia
560 Ja dc cnoirios varcs; agora c fana
Quc, dc un scu caiiao, sc diz Iialia.
Esia cra a nossa roia; cis quc cn vaus ccgos
Dcu conosco dc salio Orion cIuvoso,
E, cn sanIa o clago c os roicrvos ausiros,
565 Nos dcrranou or ondas c nvias fragas.
35
Poucos ganIanos c nas vossas raias.
Pairia c raa fcroz! larlara usana!
Pisar cn icrra naos Iosiis nos vcdan;
Da arcia o asilo a naufragos rolcn.
570 Sc as arnas dcsrczais c as lcis Iunanas,
O ccu ncdc as acs, rcncia c unc.
Fci nosso Encias c, quc a ningucn ccdc,
Pio c iniciro, valcnic c lclicoso.
Sc aura cicrca o susicnia c o guarda o fado,
575 Sc os nancs o nao icn, scn ncdo sonos,
Dc o cnIorar rincira nao ic cscs.
Cidadcs cn Siclia c canos icnos,
E do sanguc iroiano o claro Accsics.
Anarrar nos crniic a lassa froia,
580 Masiros, rcnos coriar, falcar anicnas;
Con quc lcdos, sc Iialia nos cscra.
Os socios c o rci salvo, ao Lacio vanos.
Mas, sc ic Ia consunido o llio cgo,
iino ai dos Tcucros, ncn d'Iulo
585 Nos rcsia a scgurana, ao orio cnlora,
Dondc arrilanos, a lograr volicnos
A acrcclida scula Ioscdagcn,
E o rcgio anaro." O Dardano icrnina.
Lavra cnirc os scus arovador sussurro.

590 O rosio alaia Dido, c foi sucinia.
Sus, Tcucros, csforai. Fcccnic o csiado
Ao rigor nc consirangc, c a dcfcndcr-nos
Cuarncccndo as froniciras. Qucn dc Encias
DcsconIccc a rosaia, c as gucrras d'lio,
36
595 Scu valor, scus Icrois, scu vasio inccndio?
Ncn sonos nos iao lroncos, ncn dc Tiro
Tao dcsviado o Sol jungc os cavalos.
Qucr da saiurnia Hcscria, qucr as nargcns
D'Eri oicis, cn quc donina Accsics,
600 Coniai con ncu aulio c salvaguarda.
Folgais dc aqui ficar? Esia cidadc
Quc crijo, c vossa; as naus quc sc aroincn.
Nao farci disiinao dc Frgio a Pcno.
Fossc o rci vosso Llia conclido
605 Do ncsno Noio! O liioral ja nando
E os scrics crlusirar; sc c quc o naufragio
En ovoado ou lrcnIa o iraz crdido."

Anlos alcria, o adrc c o conanIciro
Ha nuiio alncjan or quclrar a nuvcn.
610 A Encias sc aniccia o foric Acaics.
Nado dc Vcnus, quc icnao ncdiias?
Tcns a froia cn scguro, os icus lcnquisios;
Un so quc falia, soolrar o vinos.
Aos quc a nac ic csloou quadra o nais iudo."

615 Mal acalava, a nuvcn circunfusa
Sc ronc c fundc nos dclgados arcs.
Un dcus na csalda c vulio, claridadc
Fcslcndc Encias; quc nun soro a dcusa
Ao filIo a calclcira cn fulgor lanIa,
620 En luz ururca o juvcnil scnllanic,
En vivo icrno agrado os olIos lclos.
Qual, cla indusiria, con cnialIos dc ouro
37
Pario narnorc, ou raia, ou narfin lrilIa.

Dc inroviso rainIa c a iodos clana.
625 Eis qucn luscais, dos llios vaus cscao,
Encias sou. iu quc so icns nagoa
Dc ianio Iorror, quc a nos dc Troia rcsios,
Da Crccia cscarnio, cn icrra c nar laiidos,
FalIos dc iudo, causios, cn icu rcino,
630 En casa, nos rccolIcs c associas!
Ncn agar-ic as finczas dignancnic
Podcnos, Dido, ncn os Frgios iodos
Quanios clo univcrso crcgrinan.
Sc ara os lons Ia nuncs, c(7} jusiia,
635 Paguc-ic o ccu c a roria conscicncia.
Quc scculo fcliz, quc ais diiosos
Tc Iouvcran filIa? Enquanio os vagos rios
Forcn-sc ao nar, cnquanio cn giro a sonlra
Vicr do nonic ao valc, cnquanio o olo
640 Pasccr os asiros, ondc qucr quc cu viva
Vivcra con louvor icu nonc c fana."

Dissc; a dcsira ofcrccc ao vclIo anigo,
A sinisira a Scrcsio, c uns aos ouiros,
A Cias, a Cloanio, c aos nais gucrrciros.

645 Da rcscna do Icroi asna a Fcnisa,
Tal succsso a conovc, c assin sc crinc.
Quc fado ic urgc, o filIo da alna Vcnus,
A arduos crigos c a lravias lagas?
s o Encias quc a dcusa ao nolrc Anquiscs
38
650 Ccrou dc Sinocnic s frgias nargcns?
Dcn nc lcnlra quc Tcucro, cairiado,
Vcio a Sidnia, ara un novo asscnio,
Pcdir a Dclo ajuda. a oina CIirc
Ja vcnccdor ncu ai vasiara c iinIa.
655 Dc Troia os casos dcsdc cniao conIco,
Tcu nonc, c os rcis clasgos. Scnrc ufano
Da ancia linIagcn icucra, clc ofcndido
Con cniusiasno clogiava os Tcucros.
Eia, ninIa norada, o noos, vindc.
660 Por iranscs nil irazida, iguais dcsiinos
Ca nc fiaran. Nao do nal ignara
A socorrcr os nscros arcndo."

Isio a Encias ncnora, c o guia aos aos,
E cn solcnc fcsicjo ocua as aras.
665 Ncn dc cnviar aos nauias sc dcscuida
Touros vinic, co'as nacs ccn gordos anIos,
Ccn corulcnios scdcudos orcos,
E o docc nino do jocoso Drnio.

Luo cslcndc rcal no inicrno alcaar,
670 E oaros lanqucics sc adcrcan.
Prinoroso o iaiz, dc osiro solcrlo;
Nas ncsas raiaria; cn ouro a Iisioria
Pairia csculida, succssao longussina
Dc uns a ouiros varcs dcsdc alia origcn.

675 Saudoso, inacicnic, o ai dc Ascanio
Todo cn scu filIo csia; ara inforna-lo
39
E o conduzir dc lordo, ccdc Acaics.
Do iroico ccio as rcscrvadas rcndas
VcnIan ianlcn. dc cscanas dc ouro un nanio
680 Drocado, un vcu con orlas c rccanos
Dc crocco acanio, ornaios crcgrinos,
Dons naicrnos dc Lcda lcla Argiva,
Quc a Pcrgano os iroucra dc Miccnas
incasia loda; c o cciro quc Ilionc,
685 FilIa a naior dc Prano, Iasicava,
E cngranzado colar dc crlas finas,
E aurca coroa dc cngasiadas gcnas.
Eccuiivo s naus caninIa Acaics.

Nova iraa urdc a Cria, alviircs novos;
690 Quc Anor, no ncigo Iulo iransfornado,
Con os dons nos ossos rainIa infilirc
Insano fogo. A csiancia anlgua, os Trios
Dilngucs icnc; Juno airoz a inflana;
Trcsnoiiada a cnsar, or fin conjura
695 O algcro Cuido. filIo, csicio
nico c ncu odcr, filIo, quc cn ouco
Tcns as iifcias solcranas arnas,
s ncu rcfugio, icu socorro inloro.
Salcs quc a icu irnao dc raia cn raia
700 Fluivago arrcncssa a inqua Juno,
E doi-ic a nossa dor. Con nil carcias
Tcn-no a Sidnia Dido; c o aradciro
Dos junnios Ioscios nal cncrgo.
O cnscjo c dc icnia-la. Eu rcccosa
705 Prcvino os dolos, accndcr rojcio
40
A rainIa; quc un nunc a nao iransiornc,
Mas firnc, quanio cu ncsna, a Encias anc.
Ouvc o cono Ia dc scr. O infanic rcgio,
Dcsvclo ncu, do gcniior cIanado,
710 Lcvar a Dirsa as dadivas roc-sc,
Das vagas rcsios c das icucras cIanas.
Soiio cn sono o cscondcrci no idalio
Jardin sacro, ou nos losqucs dc Ciicra,
Por quc os ardis nao iurlc inoinado.
715 Tu nclc ic disfara una so noiic,
Do ncnino as fcics vcsic ncnino;
E, cnirc o licu licor c as rcais ncsas,
Quando cn scu grcnio Dido, cn calo lcda,
Anlcos ic inrinir c doccs lcijos,
720 Fogo lIc insircs c suiil vcncno."

voz da cara nac dcondo as asas,
Fingc gozoso Anor dc Iulo o oric.
Ela cn sono alclcra o ncio anado;
No colo anina c o solc ao luco idalio,
725 Ondc nolc c suavc nangcrona,
Enirc florcs o alraa c frcsca sonlra.
E olcdicnic os rcgios dons Cuido
Lcva aos Trios, folgando aos Acaics.

Ja d'aurca icla cn suniuoso lciio
730 AcIa a Dido, lizarra cnirc os nagnaias.
Con scquiio luzido o Icroi concorrc;
Tonan scu osio cn urura ccclcnic.
Da-sc agua s naos, cn canisircis vcn Ccrcs,
41
ToalIas scrvcn dc iosada fcla.
735 Cinqucnia noas fruias c viandas
Arrunan dcniro, aos divos iurifican;
Ccn ouiras c iguais noos cn nas ncsas
A laicla, a lclida c as iguarias.
En no nas salas fcsiivais, os Trios
740 Dc ordcn rccosian-sc cn coins lavrados.
O adrc, o falso Ascanio, o vulio adniran
Flagranic c a voz do dcus; o nanio, as joias,
Dc crocco acanio o vcu. Nao faria a ncnic
A nscra Fcnisa, norial csic
745 Voiada, c nais c nais sc alrasa olIando
O ncnino c scus dons. O ai fingido
Elc nos lraos, do cscoo acnso,
Mal sacia-lIc o anor, vai-sc rainIa.
Con olIos c alna sc lIc acga Dido,
750 No colo o asscnia, scn salcr, coiiada!
Quc dcus afaga. O aluno dc Acidalia
Siqucu aos oucos rcnovcr conca,
E inicnso ardor insinuar rocura
Nun coraao ja frio c Ia nuiio csquivo.

755 A rincira colcria alada, os vinIos
DolIan, coroados, cn lojudas coas.
Fciunla o icio, o csirciio or anlos
irios rcloa; dc aurcas arquiiravcs
Pcndcnics lusircs c os lrandcs accsos
760 A noiic vcnccn. Cravc dc ouro c gcnas
Pcdc-a logo a rainIa, c do nais uro
EncIc a iaa, quc dcsdc Dclo usaran
42
Scus avos. Nos salcs iudo cn silcncio.
Juiicr, sc c quc aos Ioscdcs lcgislas,
765 Tao fausio alcgrc dia aos ncus c aos Frgios
Fazc aos vindouros ncnoravcl. Daco
Poria-julilo assisia, c a loa Juno;
Vos o conviic cclclrai-nc, o Trios."

En Ionra cniao na ncsa o vinIo cniorna,
770 Con scus lalios o ioca, c o da lilado
A Dcias rovocando. clc aguoso
Enina a csunca iaa, cn iraslordanic
Ouro sc cnsoa. ioda a coric o iniia.
Logo cnioa as lics do salio Ailanic
775 En aurca ciara o criniio Ioas.
Cania a solar fadiga, a Lua insiavcl;
Dondc Ioncns c aninais, lulccs c raios;
Dondc o ninloso Arciuro, c os Trics gcncos
E as Hadas rovcn; cono arcssados
780 Sc iingcn no occano os sois Iilcrnos,
Ou quc dcnora csiorva as iardas noiics.
Pcnos c Troas orfia o alaudcn.

O scrao cnirciida ia csiirando
A infcliz Dido, c longo o anor lclia,
785 Muiio dc Prano, inquirindo nuiio
Dc Hciior; quc arnas da Aurora o filIo iinIa,
Dioncdcs quc friscs; qucjando Aquilcs.

Do rincio anics, Ioscdc, as insdias
Craias, dissc, nos conia, c o airio ccdio,
43
790 E crrorcs icus; quc ja scicno csiio
Dc raia cn raia iodo o nar volicias."
44


LIVRO II

Pronios, cscuia, cnudcccran iodos,
Ao asso quc cordia o adrc Encias
Do ccclso ioro. Mandas-nc, o rainIa,
Fcnovc a dor infanda; o cono os Danaos
5 D'lio a ujana c o rcino lancniavcl
Dcrrocaran; niscrias quc cu vi ncsno
E cn quc fui grandc aric. Ao rclaia-las,
Doloc ou Mirnidon, dc Ulisscs duro
Ha soldado quc as lagrinas csianquc?
10 E unida a noiic ja do ccu dcscanla,
E as csirclas caindo ao sono induzcn.
Mas, sc c icu gosio ouvir os nossos casos,
E cn lrcvc o circno afa salcr dc Troia,
Dcn quc lcnlrana luio c Iorror nc csquivan,
15 Narra-los vou. Fculsos, quclraniados,
Pos ianios anos dc faiais rcvcscs,
Os Danaos un cavalo cn ar dc nonic,
Divina aric dc Palas, cdifican,
Lavran dc alcio as iniccidas cosias.
20 Scr da iornada un voio surda csalIan.
No ccgo lado, os lravos soricando,
A cscolIa inclucn, dc Iosic arnada cncIcndo
O aniro rofundo c llrcgas cniranIas.
45

Jaz Tcncdos visia, ilIa fanosa,
25 Proscra sonlra do rianco cciro;
Hojc crno orio, s quilIas nal scguro.
Nuna alra ali sc cscondcn. Nos os crcnos
Vclcjando na roia dc Miccnas.
Tcucria do largo nojo cnfin rcsira.
30 Alrcn-sc as orias, vai-sc ao dorio cano;
Craio c vc-lo dcscrio c a raia nua.
Os Dolocs aqui, Pclidcs fcro
Sc alarracava; aqui das naus a csiancia;
Conlaiia-sc aqui." Mirando a iurla
35 A ofcria cicial da inuia dcusa,
A nolc a csania. c lcnlra-nos Tincics,
Ou fossc dolo ou sina ja dc Troia,
Dos nuros -lo dcniro c no casiclo;
Mas Cais aconsclIa, c os dc nais iino,
40 Quc ao cgo o don susciio c grcga insdia
Sc aiirc ou qucinc cn soioosias cIanas,
Ou sc lroquc c icnicic o lojo cscuro.

Enquanio inccrio c vario alicrca o vulgo,
Ardcndo Laocoon da cidadcla
45 Corrc con lasio scquiio, c dc longc.
Mscros cidadaos, quc iania insania!
Dc volia os Crcgos ou dc cngano ccnios(8}
Scus dons julgais? dcsconIcccis Ulisscs?
Ou csic lcnIo c couio dc ininigos,
50 Ou naquina quc, arnada conira os nuros,
Vcn cincira csiar c aconcicr-nos.
46
Tcucros, scja o quc for, Ia dano oculio.
No lruio nao ficis. Mcsno cn scus lrindcs
Tcno os Danaos." Dc csguclIa, assin falando,
55 curva liaao do vcnirc cquino
Con lrao valido Iasia ingcnic arroja.
Prcgada csia ircncndo, c ao rijo cnconiro
Longo gcnc c rciunla a aira cavcrna.
E, a nao scr o dcsiino c a ncnic avcssa,
60 Nos novcra os argolicos rccanios
Con fcrro a dcvassar. c inda cn c Troia,
Inda, alcaar dc Prano, csiarias.

Eis airas naniaiado alguns asiorcs
Ao rci con vozcria un noo irazcn;
65 Quc ariciro, ignoio, adrcdc os cnconirara,
Dc anino firnc cn dar aos Crcgos Troia,
Ou na cnrcsa acalar. Curiosa acodc,
E avida sc airocla c o ccrca c aua
A raazia. Agora ouvc a iranoia,
70 Por un crinc avalia os Danaos iodos.
Pcranic a nuliidao, iurlado, incrnc,
Para, c olIando circunda as frgias iurnas.
Quc nar, griia, ou quc icrra Ia dc acolIcr-nc?
Ai! quc nc rcsia? A airia roscrcvcu-nc,
75 E os Dardanos ncu sanguc infcnsos cdcn!"

Tal ranio nos dcnovc c o furor quclra.
Sua csiirc o corianos a coniar-nos;
Quc inicnio o conduziu, quc fc ncrca.
Pcrdc o susio o caiivo, c assin rcsondc.
47
80 Toda a vcrdadc, o rci, sinccro ccndo.
D'anicnao quc sou Crcgo nao io ncgo.
Tornar odc a Sinon foriuna cscassa
Mscro sin, nas cnlusiciro nunca.
Talvcz ja ic soassc o nonc c a gloria
85 Do afanado Dclidcs Palancdcs;
Quc, scndo oosio gucrra, airoz calunia
O acusou dc iraiao, c Iojc os Pclasgos
Con iardio csar ciinio o cIoran.
Polrc ncu ai, con clc scu arcnic,
90 Mandou-nc inda novcl scguir as arnas.
Quando o rcino o aicndia c assin ncdrava,
Dc algun nonc c cslcndor ianlcn gozanos.
Dcois quc a invcja do nanIoso Ulisscs,
Dcsic nundo o iirou, cono c noiorio,
95 Mcsio arrasiando a vida cn ircva c luio,
O sulcio iraguci do insonic anigo;
Tc quc, insano a lranir, vinga-lo juro,
Sc vcnccdor voliassc ao grcnio dc Argos,
E ascros odios inrudcnic afio.
100 Daqui nana ncu nal. daqui icrrvcl
Scnrc a assacar-nc Ulisscs novos crincs,
A csargir clo vulgo anlguas vozcs;
Scnrc cn rcnorsos c a icccr ncu dano.
Nao dcscansou, scn quc o ninisiro CalcIas...
105 Mas quc inoriuna Iisioria cn vao rccordo?
Por quc dcicr-nc? Sc os Aquivos iodos
Tcndcs na ncsna conia, assaz ouvisics,
En nin uni-os. o iaco o dcscja,
Paga-lo-ao or lon rco os dois Airidas."
48

110 Do ardil clasgo c infania iania ignaros,
Con ardor orfia o inicrroganos.
Pavido o gcsio, c crfido rosscguc.
Lassos da gucrra, o asscdio crgucr icniaran...
Oala quc os Argivos o acalasscn!
115 Mas, no alalar, os rciivcran scnrc
Crcsas iorncnias, carrancudos ausiros.
Pronia cssa nolc dc iccidos lcnIos,
Mais lorrascoso irovcjou. Pcrlcos,
Ao dclio icnlo Eurilo cnvianos;
120 Quc csic oraculo irisic anunciou-nos.
Con sanguc, o Danaos, dc inolada virgcn,
Ao vir a Troia, os vcnios alacasics;
Sanguc rcqucr a volia, c dc Iosiia grcga.
Divulgada a scnicna, o csanio cala,
125 Cclo os ossos irasassa, c ircncn iodos
Solrc a qucn lusquc a Parca c o dcus condcnc.
Eniao con grandc csirondo ao cano Ulisscs
Traz CalcIas, c insia quc o nisicrio aclarc.
Muiios, ja do crvcrso lcndo n'alna,
130 En silcncio o orvir nc adivinIavan.
Dcz dias cnccrrado, o vaic alsicn-sc
Dc dclaiar algucn c noric c-lo.
Do Lacrcio ao clanor, cono or fora,
A voz dcsaia cnfin, nc fada s aras.
135 O asscnso foi gcral. cada un iolcra
Quc a soric quc icnia cn nin rccaia.
Ncgrcja o dia infausio. o riio cnccian,
Cingcn-nc a vcnda, o salso farro arcsian.
49
Fono as cordas, confcsso, a noric cviio;
140 Nos juncos dc un aul nc alriga a noiic,
Enquanio s vclas davan, sc c quc as dcran.
Ncn nais cscro vcr ncu ninIo aniigo,
Ncn ncu qucrido ai, ncus doccs filIos,
Quc viinas quia or nin adcan,
145 Esia fuga ciando. Pclos dcuscs
Quc aicsio, coro, sc cnirc Iunanos inda
Ha lina fc, icn nagoa dc ansias ianias,
Pcrscguida inoccncia ic conova."

Dc uro do a vida lIc ouiorganos;
150 E o ncsno rci, nandando alivia-lo
Dc algcnas c riscs, lIc dissc afavcl.
Qual scjas, scras nosso, os icus dcslcnlra.
Qucn, fala-nc a vcrdadc, o inano vulio
Falricou dcssc nonsiro? a quc o dcsiinan?
155 rcligiao? c naquina dc gucrra?"

Inludo o falsario cn dolo argivo,
Solias alnas lcvania, c aos asiros clana.
Eicrnos fogos, inviolavcl nunc,
Aras, cuiclos, quc cvadi, ncfandos,
160 Morial landa quc a fronic nc adornavas,
TcsicnunIas nc scdc. os ncus rcncgo;
Trado cu ossa ao claro dcscolri-los.
Jurancnio ncn lci nc liga airia.
Sc alio arcano rcvclo, cn ii fiado,
165 Tu, salvada or nin, salva-nc, o Troia.
Scnrc a Crccia no aulio dc Triinia
50
Esirilou scu iriunfo, aic quc ousaran
nio Tididcs, cclcroso Ulisscs,
Maiando os guardas, o faial aladio
170 Foular do saniuario, c dcusa as fiias
Virgncas rofanar con nao crucnia.
Os Danaos, da cscrana dccados,
Afrouan dc cncrgia. Dcn nosiraran
Varios rodgios a avcrsao dc Palas.
175 Posia a cfgic cnirc nos, dos Iirios luncs
Fuzis dcsrcga, cn salso Iunor cscorrc,
Do cIao ircs vczcs, o nilagrc! ula,
E a rodcla dcsfcrc c a lana ircnula.
Quc o nar sc icnic asinIa o cania o vaic.
180 Quc cn vao dardcjan Troia, sc indo cn Argos
O auscio rcnovar, nao rcconduzcn
O cn curvos lojos iransoriado nunc.
E, sc airia Miccnas ja navcgan,
Vao rcfazcr-sc c granjcar os dcuscs;
185 Mas, rcassando o clago, inrovisos
Scrao convosco. a rofccia c csia.
Da diva cn dcsagravo, anocsia-o CalcIas.
Dc lgncas iravcs, cn lugar da csiaiua,
Esia nolc csiucnda consiruran;
190 Quc clas orias, aliancira s nuvcns,
Ncn ossa cnirar na raa, ncn do ovo,
Scgundo a crcna aniiga, scr cusiodia.
Pois, sc lrao iroiano o don violassc...
(Anics ao vaic o agouro os ccus convcrian}
195 Faso iria csic incrio; c, sc vos ncsnos
Dcniro o ncicsscis, dcsccria arnada
51
sia cn cso s nuralIas clocias,
Fado quc alarcaria os nossos ncios."

Do crjuro Sinon foi crido o cngano;
200 E aos quc Tididcs, ncn o Larisscu,
Dcz anos, quilIas nil, nunca donaran,
Vcnccn dolos c lagrinas iraidoras.

Nisio, o nonsiro naior, nais fornidavcl,
Inrovidos nos iurla. soric clciio,
205 O aniisic Laocoon con sacra ona
A Nciuno inolava un iouro ingcnic.
Dc Tcncdos (rcfiro Iorrorizado}
Junias, dirciio raia, cis duas scrcs
Dc csiras(9} ccnio ao clago sc dciian.
210 Acina os ciios c as sanguncas crisias
Enionan; sulca o rcsio o nar iranquilo,
E sc cncurva cngrossando o incnso icrgo.
Soa csunoso o arano salgado.
Ja ionan icrra; c, cn sanguc c fogo iinios
215 Fulnncos olIos, con vilradas lnguas
VinIan lanlcndo as sililanics locas.
Tudo canguc sc csalIa. O ar ncdonIo
MarcIando a Laocoon, rinciro os coros
Dos dois filIinIos scus alrangc c cnrcda,
220 Mordc-os c conc as dcscozidas carncs.
E ao ai, quc arnado ocorrc, ci-las saliando
Aian-no cn largas volias; c cnroscadas
Duas vczcs ciniura, ao colo duas,
O cnlaan iodo os cscanosos dorsos,
52
225 E or cina os cscoos lIcs solcjan.
Dc lala c airo vcncno uniada a faia,
Elc cn irincar os nos con as naos forccja,
E dc Iorrcndo lranido aiurdc os arcs.
Qual nugc a rcs fcrida ao fugir d'ara,
230 Da ccrviz sacudindo o golc inccrio.
Vao-sc os dragcs scrcando ao saniuario,
E aos cs da scva dcusa, cnovclados,
Sol a cgidc roiunda anlos sc asilan.

Crcscc o avor, os coracs rcircncn.
235 Prcgoan jusia a cna ao icncrario
Quc a onia dc nia lana no cosiado
Fincou do sacro rollc; c o sinulacro
Dradan quc sc rccolIa c sc orc a Palas.
Fcrvc a gcnic; a nuralIa c as orias rasga,
240 Lcvcs rodas or laio c ao colo ajciia
Calos icndidos. PrcnIc dc arnas, solc
A naquina faial. cn iorno a coros
Canian ncninos c dcvoias virgcns,
Dc iocarcn na corda nui conicnics.
245 Airavcs da cidadc cla solcrla
Vai ninaz rcsvalando. airia! o lio!
Invicios nuros, divinal csiancia!
Dcro dc Icrois! cnirada quairo vczcs
Para, c quairo rcsirugc un runor dc arnas.
250 Surdos, ccgos insiando, o nonsiro infausio
AI! no augusio rccinio o colocanos.
Fadada a nao scr crida, cniao Cassandra
Alrc o fuiuro; c os icnlos nos dcncnics
53
Naquclc dc Dardania uliino dia,
255 Dc vircnics fcsics vclando fonos.

Vira o ccu, no occano a noiic cai,
E cn lasia sonlra cnvolvc a icrra c o olo
E a nirnidnia asiucia. anic as nuralIas
Dcrranada cn silcncio, a iroica gcnic
260 En nodorra cnsoava os lassos ncnlros.
Ja, da iaciia Lua ao nudo anaro,
Dc Tcncdos ariia s noias raias
A insirucia arnada, c a caiiania rcgia
Sinal flanco ia rc. Dc inquos dcuscs
265 Sinon valido, a furio os ncos clausiros
Laa; c o cavalo, dcvassado, s auras
Fcndc as falangcs quc no vcnirc aloja.
Por un calalrc cscorrcgando, alcgrcs
Daian do cavo scio os calos Toas,
270 Tissandro c Sicnclo, o naldiio Ulisscs,
Aiananic c Pclidcs Ncoiolcno,
E Macaon rinciro c Mcnclau,
E auior da naquina o cngcnIciro Ecu.
Troia invadcn sculia cn sono c vinIo.
275 Maian a guarda, os scus na lrccIa cscran,
E os laialIcs dc acordo sc cncororan.

Era quando aos noriais conca c ca,
Divino don, graissino dcscanso.
Tcirico Hciior cn sonIos sc nc aniolIa,
280 DclulIando-sc cn ranio; cono ouirora,
Ncgro do o crucnio a liga o arrasia,
54
Os loros arrocIando os cs iuncnics.
Ai! quao nudado! Aquclc Hciior nao cra
Quc no csolio volvcu do rorio Aquilcs,
285 E lanou icucra flana s oas graias.
Pcgada a grcnIa cn sanguc, a larla csqualida,
Crivan-no golcs ccn, quc junio aos nuros
Paicrnos rccclcu. CIorando cu ncsno
Parccia argu-lo cn ncsio accnio.
290 luz dardania, scgurana c aoio!
Dondc vcns? quc dcicna! En ial csiado
So ic avisianos, caro Hciior, agora
Ouc a cidadc agoniza c os icus crcccn?
Quc aio indigno afcou icu rosio ancno?
295 Quc fcridas sao cssas?" Elc nada,
Dc vas qucias nao cura, c gravc arranca
Fundo susiro. Hui! fogc, o inccndio ncdra,
Fogc, filIo da dcusa. cn rcia aos Danaos
Fui do fasigio Troia. Assaz fizcnos
300 Pclo rci, cla airia. Esia so dcsira,
A Iavcr dcfcnsa, dcfcndcra Pcrgano.
Scu culio lio ic fia c scus cnaics.
Tona-os coniigo; o clago discorran,
Tc quc lIcs fundcs najcsioso alcaar."
305 Dissc, c iirou dos cncirais as fiias
E a odcrosa Vcsia c o fogo cicrno.

A cidadc sc afundc cn griia c ranio;
E, inda quc nun rciiro cnirc arvorcdos
Mcu ai Ialiic, nais clarcia o csirondo,
310 Fccrcscc nais c nais o Iorror das arnas.
55
Sacudo o sono, ao ncaro da iorrc
Trco, ouvidos auro. Tal, sc a qucina
Sorando o lravo sul cai na scara;
Tal, sc grossa iorrcnic dcscnIada
315 Arrasa o cano c as lcdas scncniciras,
Prosira o lavor dos lois, aludas sclvas
Arrclaiando; la do saco cunc
Pasna ncscio o asior quc o rudo cscuia.
Ei-la a fc grcga nanifcsia, c nua
320 A iraiao. dc Vulcano ao vivo inulso
A anla casa a Dcifolo(10} ja dcsala;
Ja roino ardc Ucalcgon; ao largo
Nos frcios do Sigcu rcluz a flana.
Clangor dc iulas c alaridos soan.
325 Das arnas fcrro, dcsaiino, c cn arnas
Doido ondc va nao sci; nas na ansia fcrvo
Dc socorrcr con gcnic a forialcza.
A ira nc rcciiia; c quanio c lclo
O norrcr clcjando ncnic ocorrc.

330 Eis Panio cscao dcnirc aquivas lanas,
Panio, filIo dc Oircu, dc Fclo aniisic,
Con sacro csolio, con vcncidos nuncs,
Do alcaar cla nao iraz un nciinIo,
Fora dc si vcn vindo csiancia ninIa.
335 AI! Panio, quc c da airia? ondc o confliio?
A quc osio acudir?" E, clc cn soluos.
O icrno vcio, o incluiavcl dia;
Ja fonos, Troia foi-sc c a gloria sua.
A Argos iransfcriu iudo o fcro Jovc;
56
340 Na cidadc conlusia a Crccia incra.
Assolcrlando a raa, o nonsiro cquino
DaialIcs vcric; c ufano aicia inccndios
O insulianic Sinon. da gran'(11} Miccnas
Quanios janais vicran, sc ainIoan
345 Nas liaicnics orias, c aos nilIarcs
As garganias c ruas cjan dc arnas.
O gunc do ao agudo a fcrir rcsics
Nu lancja. o conlaic acnas icnian
Das orias as rinciras scniinclas,
350 E cn ccgo naric rcsisiir sc aircvcn."
O Oiradcs nc insiiga c cicrco influo.
Vo, cnirc o fcrro c o fogo, ondc a sinisira
Ernis or nin cIana, ondc o lranido,
Ondc o clanor nos asiros rciroando.
355 Con Fifcu sc nc agrcga o csircnuo Ifiio,
E cn rcforo ao luar Dnas c Hanis
FcconIco, c o Migdonidcs Corclo;
Jovcn quc, or Cassandra insano ardcndo,
A lion ouco Iavia cra cIcgado
360 En aulio do sogro c do scu ovo.
Ai! quc a rcssaga voz dcscrcu da csosa.

Ao vcr iao nolrc audacia. ciios, lrado,
Forissinos cn vao, sc a iodo o circno
Vosso anclo c scguir-nc, o iorvo asccio
365 OlIai das coisas. Dcsic incrio csicios,
Os dcuscs, dcscriando aras c icnlos,
Foran-sc iodos. cidadc accsa
Tardc acorrcis. norranos, clas arnas
57
Fonanos. Salvaao ara os vcncidos
370 Una, cscrarcn salvaao ncnIuna."

Isio os rovoca c aiia. Quais raaccs
Lolos quc, ccgos dc faninia raiva,
Sacn or ncvoa cscura, avidas crias
Dc goclas sccas nos covis dciando;
375 Dc norrcr ccrios, or dardos, or Iosics,
Troia, alrindo caninIo, airavcssanos.
Circunvoa aira noiic cn ouca sonlra.
Qucn odcra coniar o csirago Iorrcndo,
Qucn dcssa noiic as funclrcs iragcdias,
380 Ou lagrinas icra quc a cna igualcn?
A solcrana aniiga das cidadcs
Daqucia; c dc cadavcrcs scn conio
Fuas, casas, vcsilulos sagrados
Sc alasiran. Ncn so nana o icucro sanguc;
385 Drio inaio os vigora. a icrra nordcn
Os vcncidos dc cnvolia c os vcnccdorcs.
Tudo c luio c avor, crucza c iudo;
Muliilica-sc a noric cn varia forna.

Coia a guiar dc Aqucus, rinciro Androgcos,
390 Do scu lando nos crcndo. Avanic, anigos,
Avanic o lravos; quc nolcza c incrcia!
Ouiros saqucian Pcrgano alrasada;
Vos dc alicrosas naus dcsccis agora?"
Dissc, c a rcsosia anlgua o dcscngana;
395 En lao Iosiil scniiu-sc. csiucfaio
Fcrinc o asso c a lngua. O viandanic,
58
Quc cnirc ascro saral cn colra oculia
Scnia o csado c, ircido salia,
Fogc ao rciil, quc dcscnrola as iras
400 E incIa o ccrulco colo. assin ircncndo
Fccua Androgcos. Pcla fcrrca naia
Arrcncicnos, c aos nonics rosiranos
Ccnic ignara do siio c csavorida.

Dcsic cnsaio c lafcjo da foriuna
405 Aninado Corclo, culia c griia.
Por ondc, o socios, fado anigo aonia,
Eia, siganos. Os lroqucs nudcnos,
E insgnias graias adaicnos. Vcna
ManIa ou valor, qucn do ininigo o cigc?
410 Elcs arnas nos dccn". Logo o dc Androgcos
Luzido cscudo cnfia, c o clno cnlaa
Conanic, c ajusia ao lado argiva csada.
Fifcu, Dnas, o iniia; os noos folgan;
Do rcccnic dcsojo arnan-sc iodos.
415 Enirc a caicrva Iosiil, scn fausio nunc,
Por ccga noiic rclios nil iravanos;
Fcncicnos ao Orco infindos Crcgos.
Uns s raias ficis c s naus sc acolIcn;
Paric con iorc ncdo o lruio cscalan,
420 E cniran dc novo o conIccido lojo.
AI! scn qucrcr divino o quc c scguro?
Do adiio dc Mincrva cis dcsgrcnIada
Cassandra arrasian riancia virgcn,
Dclaldc ao ccu lcvando ardcnics olIos;
425 OlIos, quc as icnras naos lIc aiavan cordas.
59
Nao o sofrcu Corclo, c cn fogo c sanIa
Pcrcccdouro aos csquadrcs sc aiira;
E aos vanos forando un losquc dc arnas.
Do suno icnlo os nossos, cnganados
430 Pcla arnadura c argolicos cnacIos,
Nos dcscdcn cIuvciros dc arrcncssos,
E niscrrina cladc sc origina.
Nun coro os Danaos, rcionada a virgcn,
Dc ira a gcncr, daqui dali carrcgan;
435 Accrrino insia Aja c os dois Airidas,
E a Iosic dolocia. Assin conicndcn
Solios nun iurlilIao Zcfiro c Noio,
E o Euro ovanic nos friscs da Aurora.
Zunc a sclva; Ncrcu lravcja c csuna,
440 Dc iridcnic rcncc o cquorco scio.

Quanios cla cidadc afugcnianos
Enirc a noiurna ircva, ouira vcz surdcn;
Por nosso csiranIo accnio o cnlusic c as arnas
Dcscolrcn. Turla incnsa nos csnaga.
445 Princiro, s naos dc Pcnclcu, Corclo
Dc lruos anic a dcusa arnioicnic
Tonla, c sucunlc o csclIo dos Troianos,
O unico jusio, cqussino Fifcu.
Divino alio juzo! O norial irago
450 Dclc a golcs dos scus Dnas c Hanis.
Ncn singular icdadc, ncn ic valc
Na qucda, o Panio, a nfula dc Aolo.
Dos ncus uliina flana c airias cinzas,
TcsicnunIai quc nunca cn vosso ocaso
60
455 Dardo ou risco cvadi; quc, a scr ncu fado
Morrcr cniao, ncu lrao o ncrccia.

Eu dali nc dcsrcndo, c Ifiio c Pclias,
Pcsado c anoso Ifiio, c Pclias iardo
Dc Ulisscs vulncrado. csiancia rcgia
460 Nos iira o rudo. a gucrra sc cncruccc,
Qual sc, o rcsianic cn az, la so rcinassc
Toda a naiana c Iorror. o infrcnc Maric
Conclc os Danaos, quc o alacio aiacan
E a icsiudcn ccrrando as orias ccrcan.
465 rduas cscadas fian nas arcdcs,
E junio aos osics nos dcgraus sc cnirilan;
A sinisira no cscudo aara os iiros,
CinalIa c caiicis a dcsira afcrra.
Os Dardanos dc cina, as cuniciras
470 E as iorrcs dcnolindo, con iais arnas,
Vcndo-sc ja no circno, sc dcfcndcn;
E aurcas iravcs, dc avos dccoro c ona,
Dcvolvcn; dcnsa inircida cooric
Dcniro a fios dc csada o ingrcsso cnlarga.
475 Dc socorrcr o ao o ardor nos iona,
Dc csforar os vcncidos c ajuda-los.

Airas conunicava os cdifcios
Posiigo inoio c corrcdor cscuso,
Por ondc, ai dcla! aos sogros vir soa,
480 Duranic o rcino, Andrnaca sozinIa,
Scu Asiianaz no caro av irazcndo.
La nonio ao cino, c csiavan olrcs Tcucros
61
Scn fruio a dardcjar. Torrc cn dcclivc
Pcndcnic, s nuvcns solrc o icio alada,
485 Troia csicndida, a froia c arraial grcgo
Dcscoriinava. cn ccrco das juniuras,
Ondc as vigas do solIo a cnfraquccian,
A invcsiinos a fcrro, c do alio asscnio
Dcsironcada inclino-la. Dc cIofrc
490 O laquc csironda. a runa ao longc alafa
Turnas dc Argivos; nas succdcn ouiras.
Ncn dardo ou cdra ccssa, c iudo iiros.

Pirro cnirada no oriico ufancia,
Cono o ao c lrilIo acnco rclunlrando.
495 Tal, ccvada cn na grana, luz a colra,
Quc rcnIc o lrunal frio a soicrrava,
Nova a clc, sc cnina, c noa c ncdia,
Lulrico dorso cnrola, ardua o Sol nira,
Fulgc c vilra a irissulca ardcnic lngua.
500 Con Pcrifas ncnlrudo c a flor dos Scrios,
Assalia o ao Auioncdonic o ajcn,
Quc os dc Aquilcs icava ardcgos lruios;
Lanan facIos ao cunc. frcnic Pirro
A nacIadadas racIa os unlrais duros,
505 E crcos orics dcscrava da couccira;
Travcs dcscosc, firncs rollcs fcndc,
E cava anla alcriura. O inicrno ccniro
Aarccc, c airios longos aicnicia;
Aarcccn dc Prano os rcircics,
510 Manscs dc riscos rcis; c un coro cn arnas
Colrc o liniar. Envolia a casa cn ranios
62
Longo ccoa; as aloladas ululan
Con fcnnco gcncr, irisic alarido,
Quc aurcas csirclas fcrc. Aavoradas
515 Andan nacs clas vasias galcrias,
E osculos rcgan nos oriais quc alraan.
Pirro, cnulando o ai, no aiaquc insisic;
Ncn Ia larrcira ou guardas quc o susicnIan.
Do crclro arcic alolada a oria,
520 Fui dos gonzos rcndida. fora roncn;
No adiio cn osias aos rinciros ialIan,
E iudo cncIcn dc iroas c dc csiragos.
Dcn ncnos, quando incIado o csunco rio
MaracIcs quclra c valos solrcuja,
525 Agros furioso inunda, c na iorrcnic
Foja arncnio c currais dc cano cn cano.
Eu vi Pirro na lrccIa cncarniado
E os dois Airidas; Hccula c as ccn noras,
E o rci no aliar vi ncsno con scu sanguc
530 Maculando os quc ali sagrara fogos.
Os ialanos cinqucnia, cn quc cscrava
Tanios ncios, nagnficas oriadas
Dc ouro c csolio larlarico, arruinan.
Possui o Danao quanio oua a cIana.

535 Talvcz dc Prano o dcsiino inquiras.
Troia cn dcsiroo, o ao conicnlando
Dcrrudo c Iosiilncnic rofanado,
Dc ociosa arnadura o vclIo os onlros
Trcnulos vcsic, inuiil fcrro cinia,
540 Enirc lasio ininigo a norrcr aric.
63
Nun aiio, cosio ao cio nu cclcsic,
Louro aniigo os cnaics olunlrava,
Solrc ara ingcnic os ranos csalnando.
Qual da lorrasca fugiiivas onlas,
545 Nun gruo ali ousando, Hccula c as filIas
Consigo cn vao scus divos acriavan.
Sol arnas juvcnis ao rci quc assona.
Quc dira insania! diz; nscro csoso!
Ondc cn lclico arcsio assin caninIas?
550 Tal dcfcnsa nao lasia c Iunano aulio;
Ncn quc o ncu rorio Hciior surgissc agora.
Vcn ncsia ara alrigar-ic, ou vcn conosco
Morrcr." Nisio, ao longcvo a nao cgando,
En sagrada cadcira a ar o asscnia.
555 Fugindo noric un filIo scu, Poliics,
Eis fcrido, cnirc lanas, cnirc inigos,
Por airios longos, oriicos dcscrios,
Cira. dc golc fciio, o acossa, o aanIa
Ja ja Pirro fcroz, dc un loic o aicrra.
560 Ao icno quc anic os ais ia cIcgando
Daqucia, c dcssangrado a vida cala.
A sua o rci scniiu no circno fio,
Mas rcrinir nao dc a voz c a ira.
Pclo aicniado, cclana, c audacia iania,
565 Sc Ia no ccu rovidcncia c icdadc,
Paguc-ic o ccu con ncrccido rcnio,
A ii quc o naias s aicrnas larlas,
E csias cas nc funcsias c cnovalIas!
Nao, ial nao sc Iouvc Aquilcs, ncu conirario,
570 Dc qucn ic fingcs rolc. ao sulicar-lIc
64
Enrulcccu, dirciio c fc guardou-nc;
Sculiar crniiiu-nc Hciior canguc,
Fcvcr ncus rcinos." Dissc, c arroja o vclIo
Dardo inlclc scn gunc, quc rculso
575 Pclo rouco ncial, sucrfcic
Do cnligo do lroqucl frusirado cndc.

Pois vai conia-lo ao gcniior Pclidcs;
Nuncio narrar ic lcnlrc csias laiczas,
E o quanio o dcgcncro. icno, norrc."
580 Falando Ncoiolcno o arrasia s aras
Trcnclundo, c do filIo cn qucnic sanguc
A rcsvalar. na csqucrda a cona cnlcia;
Con a dcsira saca a lanina fulgcnic,
No vazio lIa cnlclc aic aos coos.
585 Dc Prano csic o fado, assin finou-sc
Troia ardcr vcndo c Pcrgano assolar-sc.
Qucn d'sia cn ovos ccn rcinou solcrlo
cadavcr; na raia o ironco infornc
Jaz scn nonc, c a calca dcccada.

590 Pasnci dc Iorror, confcsso. o ai qucrido,
No cqucvo rci quc dcrranava o alcnio
Pcla crua csiocada, cu nc figuro;
Figuro ao dcsanaro o icnro Ascanio,
Crcusa cn ranio, os larcs saqucados.
595 OlIo airas, c rocuro os conanIciros.
Todos lassos c cn dor nc alandonaran,
DcscnIando-sc cn icrra ou solrc as cIanas.
Ja so dc anigos, ao clarao do inccndio
65
Erro, c cn iorno csrciiando a cada asso,
600 No saniuario cscondida c iaciiurna
A Tindarida cncrgo aos cs dc Vcsia.
Dos nossos cla qucda cascrados,
Dos scus ncdrosa, do ofcndido csoso,
Essa Ernis conun dc Crccia c Troia,
605 Eccrada, cnirc as aras sc acouiava.
A alna alrasou-sc-nc; iracundo anscio
Vingar na infanc a airia agonizanic.
Quc! solcrana ir csia sua Esaria?
Incolunc, cn iriunfo, cnirar Miccnas?
610 Vcr a casa, o narido, c os ais c os filIos?...
E orncn-lIc a ona iliacas cscravas!
E a fcrro acalc o rci, qucinc-sc Troia,
E sucn icucro sanguc as icucras raias!...
Nao. sc c nula a viioria, sc c dcsdouro
615 Punir dc noric a fcninil fraqucza,
Louvor scja ciinguir csic nio alorio;
Fario ao ncnos a sanIa c ardcnic scdc,
Saciarci dc razcr dos ncus as cinzas."

Dc furias iransoriado isio rofiro,
620 Quando a ncus olIos, cono nunca, ura
A alna Vcnus, a noiic aluniando,
En divindadc nanifcsia lrilIa,
Tal qual soi aos cclcolas nosirar-sc;
E scgurando cn nin con rosca loca
625 Mc aialIa a gcnciriz. Quc nagoa, o filIo,
Quc indniia aiao ic dcsaiina?
Quc c dos nossos cnIorcs? ondc o idoso
66
Cansado ai largasic? ondc o filIinIo?
Vivc ainda Crcusa? Airoz caicrva
630 LIcs volicia cn rcdor; scn ncus dcsvclos
Ja iragado os Iouvcra ou gladio ou fogo.
Paris nao culcs c a Laccna odiosa;
Dos dcuscs sin, dos dcuscs a inclcncncia
quc alaic c sulvcric a ccclsa Troia.
635 Fcara. a nuvcn quc ora os noriais visos
Tc cnloia unida c laa, cu vou iirar-ia.
Scn icnor olcdccc voz naicrna.
La ondc csarsas nolcs c arrancadas
FocIas a rocIas vcs, c undanic funo
640 E cnovclado o, Nciuno a golcs
Do gra iridcnic os nuros c aliccrccs
Alui, c do orlc dcsarrciga Troia.
Scvssina c cn furor, dc acciro c nalIa,
Convoca Juno, ali nas orias Sccias,
645 Das naus os laialIcs. Ja solrc as iorrcs,
Noia, scniada cn lancjanic nuvcn,
Triinia agiia a Corgona icrrvcl.
Jovc ncsno acoroa c csfora os Crcgos,
Susciia os inoriais conira Dardania.
650 Fogc, anda, filIo ncu, c icrno s lidas.
En salvo ao ai ic guio, cu nao nc aario."
Dissc, c na sonlra cnvolvc-sc. Aarcccn
Dc infcnsos nuncs caiaduras iorvas.
lio csloroar cn cinzas sc nc aniolIa,
655 Fundir-sc ioda a nciunina Troia.
Assin nos alios nonics orno aniigo,
Sc ciira-lo a nacIado cn crclro assalio
67
LcnIadorcs orfian, nuia, ancaa,
Trcnula a cona, sacudido o cunc,
660 Tc quc aos oucos ccrccado, alfin gcncndo,
Cai dos calcos con ruidoso csirago.

Co(12} cnirc o fcrro c o fogo, a ar dc Vcnus;
Fccua o fogo c sc dcsvia o fcrro.
CIcgo airia norada, ao vclIo corro,
665 No Ida anara-lo nais quc iudo anclo;
Ncga-sc clc ao dcsicrro, a vida cnjciia
Scn Troia. vos, nos clana, a qucn rolora
Vioso iniciro sanguc, afcrvorai-vos,
Parii. Sc os dcuscs nc quiscsscn vivo,
670 Conscrvavan-nc agora o aviio asscnio.
Solra una vcz rcnancscido icrnos
Da caiiva cidadc aos o ccdio.
Dizci-nc o adcus surcno, aI! dcscdi-vos
Dc un cadavcr. A noric cu ncsno a arcsso,
675 Ou dc-na conassivo c nc dcsojc
Qualqucr Danao. quc inoria a sculiura?
Pcso inuiil, Ia nuiio o ccu nc odcia,
Dcs quc o divino adrc, o rci dos Ioncns,
Assonlrou-nc c iocou-nc con scu raio."
680 Con ial discurso, criinaz rcsisic
s lagrinas dc Ascanio c dc Crcusa,
s da fanlia inicira, quc lIc insianos
Pai nao ajudc a soric a aniquilar-nos.
Qucdo icnao sc anarra. Eu iorno s arnas,
685 Mcu dcscjo c norrcr. Quc nais consclIo,
Quc alicrnaiiva Ia nais? crinc... c cuidas
68
Quc cu ossa arrcdar c, quc ic alandonc?
Tu llasfcnas, scnIor? Sc c lci sucrna
Quc d'lio nada fiquc, c os icus rcicndcs
690 Juniar coniigo norilunda Troia,
A csirada franca icns. nao iarda Pirro,
Quc, o sanguc rcgio goicjando, facc
Do ai dcgolc o filIo c o ai nas aras.
Quc? dc lanas, dc inccndios nc rcsguardas,
695 Por quc, o nadrc, cn ncus larcs o ininigo
Anic nin rorio inolc a csosa ninIa,
E un no sanguc do ouiro Iulo c Anquiscs?
Arnas, arnas, varcs. ara os vcncidos
Accna o uliino dia. aI! conscnii-nc
700 Quc volic aos Danaos, quc a clcja insiaurc.
Ncn iodos Iojc inulios norrcrcnos."
Dc novo cnunIo a csada, cnlrao o cscudo,
E no aio dc sair sc nc airavcssa
solcira Crcusa, os cs nc alraa,
705 E o ncu icnrinIo Ascanio nc arcscnia.
Vais crcccr? a iransc igual nos lcva;
Sc inda cn crcia c csforo ic confias,
O quc rinciro cunrc c dcfcndcr-nos.
A qucn icu ai, a qucn icu filIo cnircgas,
710 E csia quc noncavas iua csosa?"

Quando csiurgia o icio cn ais dcsfciia,
rodgio csiucndo! csiando Iulo
Dc afliios ais cnirc osculos c alraos,
Un rcslcndor suiil, gnco iurlanic,
715 LIc coroa a calca, c cn nolc iaio
69
s fonics sc aasccnia c lanlc as conas
A inocua flana. Trcidos dc ncdo,
O flagranic calclo sacudinos,
Jorros d'agua a dciiar no sacro lunc.
720 Mas lcdo o gcniior na cicrca coric
Fiia os olIos, c orando as alnas icndc.
Juiicr suno, sc ic alrandan rcccs,
Aicndc ao ncnos; sc icdadc cs graio,
Auilia-nos, adrc, o agouro asscla."

725 Con suliio fragor, nal finda o vclIo,
Toa csqucrda, c nas sonlras dcslizando
Pclo ccu alva csircla accndc a cauda;
Vcno-la a cscorrcgar clos iclIados,
Na sclva Idca a csicira assinalando,
730 Sunir-sc. longo sulco alrc cn ccniclIas,
larga odor sulfurco cala c csicndc.
Mcu ai rcndido sc crguc, invoca os dcuscs,
E adora o asiro sanio. airios nuncs,
Prcsio vos sigo o accno; inulso c vosso.
735 Proicgci, rcssalvai-nc o ncio c a casa.
Troia csia sol a vossa oicsiadc.
Ncn nais rccuso, filIo, cu vou coniigo."

Nos nuros claro cniao crciia o fogo,
Dc crio volvc cn ala c o csio csargc.
740 Sus, ncu ai, cu ic ajudo, s nossas cosias
Solc-ic, o caro, nao nc agrava o cso.
En succsso qualqucr, icrcnos anlos
A ncsna salvaao, conun crigo.
70
Ladcic-nc o filIinIo, c airas Crcusa
745 Nao sc afasic dc nin. Scniido, o scrvos.
Ao sair, nun ouiciro csia dc Ccrcs
VclIo icnlo dcscrio, ao c dc aniigo
Circsic, con rcsciio rcligioso
Dos avos longancnic conscrvado.
750 Por divcrso caninIo ali scrcnos.
Tu, adrc, o quc Ia sagrado c os airios divos
Tona. iinio cn naiana, nio c ioca-los,
Scn quc cu nc curguc cn vvida corrcnic."

Nisio, o vcsiido clos onlros dolro,
755 Envcrgo dc un lcao a fulva clc,
Curvo-nc c o ai carrcgo. o icnro Iulo
Trava-nc a dcsira, aniuda os curios assos
Por alcanar os ncus; nao longc, a csosa
Nos vai na irilIa or oacos siios.
760 E cu, quc Ia ouco arrosiava Iosics c dardos,
Dc un soro agora ircno, un son nc csania,
Pcla conanIa c carga icncroso.

Pronquo s orias, ja nc conio livrc;
Dc rccnic un irocl ouvir cuidanos;
765 Na ircva Anquiscs lolrigando. FilIo!
Criia; arcssa-ic, filIo; ci-los. diviso
Droqucis ardcnics, fulguranics nalIas."
Nao sci quc nunc infausio alucinou-nc.
Por dcvia csiranIa roia ciraviado,
770 Ai! nscro crdi ninIa Crcusa.
Sc o fado na roulou, sc crrou a csirada,
71
Ou lassa rccosiou-sc, c duvidoso.
Nunca nais a avisici. Inadvcriido
Pcla auscncia nao dou, scnao no ouiciro,
775 Proino ao icnlo ja da risca Ccrcs.
A fciia a rcscnIa, cla so falia,
Malogrando o narido c o filIo c os socios.
Quc Ioncn, quc dcus nao acusci dcncnic?
Quc Iouvc dc nais crucl no ccdio Iorrvcl?
780 Nun fundo valc cscondo, c aos conanIciros
Os divos cnconcndo c Ascanio c Anquiscs.
Corro cidadc cn rcfulgcnics arnas,
Firnc cn rcvirar Troia c cn novas luias
Pr a calca na arriscada cnrcsa.
785 Lcsio s nuralIas, ao liniar cscuro
Da oria volio quc nc dcu assagcn;
Fciroccdcndo(13}, cla noiic aalo,
Os olIos canso cn lusca das cgadas.
Tudo aicrra, o silcncio o avor dolra.
790 Talvcz, ialvcz rcgrcssaria casa;
E la nc cnvio. os Danaos a invadiran,
Doninavan-na ioda. o voraz fogo,
Dos vcnios irriiado, os alios ganIa,
Folando cn lalarcda os arcs crcsia.
795 Prossigo; rcgia c cidadcla asso.
E ja nos vacuos oriicos, no asilo
Dc Juno, clciios a vclar na rcsa,
Sc osian Fcni c o ncfando Ulisscs;
Os icsouros dc Troia cn nonics vcjo,
800 Dc accsos icios, saqucados icnlos,
Vasos dc ouro nacio, alfaias, ncsas,
72
Vcsics saccrdoiais. roda cn fila
Esiao avidas nacs, icnros ncninos.
Ousci lradar na ircva, c ncsio as ruas
805 EncIi dc vozcs; or dcnais gcncndo,
CIanci, cIanci c rccIanci Crcusa.

Furcnic as casas lusiro, c saio c iorno,
Quando a sonlra da csosa, inagcn irisic,
Maior quc danics sc nc avulia aos olIos,
810 Pasno, Iiria a cona, a voz sc acga s fauccs.
Ei-la afavcl nc alcnia c assin nc acalna.
Quc valc a dor solcja, o docc csoso?
Scn nunc isio nao c. lcvar Crcusa
Tc vcda o fado, o rcgcdor sullinc
815 Do Olino o nao conscnic. En longo clio
Tcns dc arar vasio cgo aic Hcscria,
Ondc cnirc ingucs oulosos canos
O ldio nanso Tilrc inclina a vcia.
Con saudadcs nao cIorcs da consoric.
820 Un rcino ali ic cscra c una rinccsa.
Ncn cu, Dardanida c dc Vcnus nora,
Irci scrvir as Tcssalas aliivas,
Ncn dolocias danas. ca nc incdc
A grandc nac Cilclc. Adcus, Encias;
825 Todo na rcnda nossa o anor cnrcga."
Nisio, o falar nc coria, c s ninIas lagrinas
Sc furia, c sc csvaccc cn icnucs auras.
Trcs vczcs fui lanar ao colo os lraos;
Trcs rcsa cnlaldc sc dcsfcz a inagcn,
830 Igual ao vcnio lcvc ou sono alado.
73

Os socios, gasia a noiic, cnfin rcvisio;
Dos quc acIo novos a aflucncia adniro.
VclIos c noos, donas c donzclas,
Vulgo infcliz, concorrcn ara o clio
835 Con quanio salvan, rcssurosos qucrcn
Pcrcgrinar conigo o nar c a icrra.

A Alva, dos cinos do Ida rcssurgindo,
Ja iraz o dia, c ocua o Crcgo as orias;
Ncn Ia nais dc cscrana un so vislunlrc.
840 Ccdo, c aos onlros ncu ai, sulo a
nonianIa.
74


LIVRO III

Dcois quc cn nal os dcuscs dcrrilaran
sia c a naao riancia, aliivos nuros
E lio a nciunia cn funo rcsolvcndo,
A luscar nos suadiu cclcsic aviso
5 Varios dcsicrros c dcscrios clinas;
E no Ida frgio, ao c da ncsna Aniandro
Falricanos as naus, do fado inccrios,
Do runo c ousadia. Alisio os socios;
E, cnirada a rinavcra, ordcna Anquiscs
10 Vclas dar vcniura. cniao da airia
Dcio os orios cIorando, a lorda c canos
Ondc foi Troia; con Iulo c os Tcucros
Eul nc cngolfo, c os divos c os cnaics.

Caninas quc rcgcra o audaz Licurgo,
15 Vasia navorcia icrra, os Traccs lavran.
Ncla docc agasalIo c anigos larcs,
Enquanio quis foriuna, acIava Troia.
Fuin fado a nc aoria, c cn curvo scio
Planio Encia c do ncu scu nonc forno.
20 Aos dc conco iais ausiccs nuncs
E nac Dioncia sacrifico, c un iouro
Ncdio inolo na raia ao dcus sucrno.
75

Un conlro ali, coroava-o dc Iasics crcsa
Dcnsa ioua dc nuria c ilriiciro.
25 CIcguci-nc, c no arrancar o vcrdc naio,
Para os aliarcs cnfolIar con ranos,
Assonlroso oricnio arrciou-nc.
O arlusio quc rinciro dcsarrcigo
Dc ncgro-rulras goias o icrrcno
30 Talido nancIa. Os ncnlros nc convulsa
Frgido Iorror, coalIado gcla o sanguc.
Puo ouiro lcnio vinc, o arcano sondo;
Airo cruor dc novo a casca csiila.
Mil cuidos cnso; s Hanadrias oro,
35 Ao do gciico cIao fauior Cradivo,
Quc a visao oninosa cn lcn convcrian.
Firno os joclIos na arcia, o csforo cnvido,
Tcrccira Iasic aconcio; cis dc un sculcro
(Falar dcvo ou calar?} ino susiro,
40 Ccncnic son, no ouvido nc csircnccc.
Ai! or quc nc laccras? oua, Encias,
Un finado; as naos ias nao rofancs.
Ccrou-nc Troia, ncn ic sou csiranIo,
Ncn csic Iunor do ironco nana. AI! fogc,
45 Fogc o as crucl, a avara raia.
Sou Polidoro. aqui varou-nc c colrc
Dc Iasias fcrrca scara, quc cn vcrgnicas
Agudas vcrdcccu." Dc susio orcssa
Tiula a ncnic, csiaco Iorriilado,
50 Prcsa a voz gargania. Ao rci irccio
Con grandc cso dc ouro s cscondidas
76
Mandara o infcliz Prano csic filIo
A sc cducar, ja quando, csirciio o asscdio,
Do succsso das arnas rcccava.
55 Troia alaiida, o crfido scrvindo
A viioria c foriuna agancnnia,
Dcgola o noo c cnolga-lIc o icsouro.
Os coracs noriais a quc os nao foras,
Dc ouro fonc cccranda! Assin quc os ossos
60 Dcia o avor, consulio os nais conscuos,
E rinciro a ncu ai conio o rodgio.
Convcn iodos quc, froia os ausiros dando,
Do nalvado lugar, oluio Ioscio,
Nos afasicnos. Logo a Polidoro
65 O funcral sc insiaura, c anonioanos
Solrc o iunulo icrra. Aliar aos nancs,
Dc azuis lisics c ccquial circsic
Enluiado, clcvanos; dcsiranadas,
Cono c riio, as Iladcs o ccrcan.
70 Tcido csunco lciic c dc Iosiias sanguc
Dc navcias c iaas lIc infundinos;
A alna a vozcs no iunulo cnccrranos,
Trcs vczcs rofcrindo o circno valc.

Mal alonana o nar, scgura o icno,
75 E Ausiro lrando sussurra c ao largo inviia,
En nado a raia cncIcndo, as naus vclcjan;
Vai rccuando a raia c os novos nuros.
Sacra nac das Ncrcidas c a Nciuno
Egcu, ilIa graissina culiivan;
80 Quc a crrar loiava, c o io arciicncnic
77
Con Mcon cclsa aiou-a c con Ciaro,
E a fcz inoia, quc dos vcnios zonlc.
La fui icr; lacidssina cansados
Nos rccclc c agasalIa. Ao dcscnlarquc
85 A cidadc acaianos aolnca.
nio rci, quc unc o cciro c o saccrdocio,
Do fclcu louro c fiias adornado
Sai, rcconIccc o anigo vclIo Anquiscs,
Nos iona a dcsira, nos rccolIc c Ioscda.
90 Vcncro o icnlo crcio cn cnIa aniiga.
Laos(14} da-nos, Tinlrcu, da-nos rogcnic
E csiavcis nuros; salva csi'ouira Pcrgano,
Fcsios dos Crcgos c do iniic Aquilcs.
Qucn nos guia? ondc ir cunrc? ondc
asscniarnos?
95 Padrc, cn nos ic insinua, o agouro aclara."
Eniao, sinio agiiar-sc c ircncr iudo,
Porias, louro do dcus, c o nonic cn roda;
Mugc a coriina, alcrio o saniuario.
No cIao rosirados csia voz nos soa.
100 O ulcrrino iorrao, Dardanos duros,
Vossa origcn rincira, Ia dc acolIcr-vos.
Ao grcnio vos iornai da risca nadrc.
A casa ali dc Encias no orlc iniciro
Tcn dc incrar, c os filIos dc scus filIos,
105 E os quc dclcs nasccrcn." Tal anuncio
Lcdo alvoroio insira; indagan iodos
A quc aragcn Fclo os nandc crranics
E a rcvcricr convidc. Ancias ncnorias
Fccordando ncu ai. cIcfcs, dissc,
78
110 Ouvi-nc, rolorai vossa cscrana.
Crcia, lcro dc Troia c do alio nunc,
Equorca jaz, con o Ida c csiados ingucs
E anlas cidadcs ccn; dondc alordando
Junio ao Fcicu, sc a iradiao nc lcnlra,
115 Tcucro, av nosso, ao rcino cscolIcu siio.
lio ncn scu casiclo inda cisiia,
Inda cn rofundos valcs sc Ialiiava.
Daqui Fcia culiora, c os corilaniios
Sisiros, c o nonic Idcu; ficl silcncio
120 Daqui vcio aos nisicrios, c jungidos
Lccs iirarcn dc scnIora o carro.
Eia, o ccu qucr, os vcnios alacando,
Vanos ja dcnandar as gnosias rilas.
Nao disian nuiio, con favor dc Jovc
125 La odcnos surgir luz icrccira."
Tcrnina; c un iouro naia, Ionras dcvidas
A Nciuno; a ii ouiro, o lclo Aolo;
Fcs ncgra aos icnorais, lranca aos favnios.

Eulso Idoncncu do airio solio,
130 Corrc quc, cvacuada dc ininigos,
Livrc Crcia ficou. Largando Origia,
No clago a voar, assanos Naos
E os nonics scus quc cn lacanais rcssoan,
Donisa vcrdc, Olcaro c a nvca Paros,
135 Na azul cananIa as Ccladas csarsas,
Frcios dc lasias ilIas scncados.
Na faina sc crguc a nauiica cclcuna.
Vozcs cruzan. Crcia, ao ninIo aviio".
79
Dc rc nos vcnia a lrisa, c dos Curcics
140 A vcicrrina laga cnfin iocanos.
vido a nova Pcrgano conco;
E, ufana con ial nonc, inciio a gcnic
A calar o casiclo c anar scus fogos.

Ja varadas cn scco as oas cran;
145 Cuida-sc cn lodas, cuida-sc cn lavouras;
Casas rcgulo c narco. cis lanias c Ioncns
Salicia corruao quc infccia os arcs,
Trisic ano, conIcnio s scncniciras.
Ia-sc a docc vida, ou sc arrasiavan
150 Coros a dcfinIar. qucinando Srio
Esicrcis agros, rcsscquidas crvas,
Enfczada a scara o ao ncgava.
Quc cu, rcssulcando o nar, dc novo cn Dclos
Consulic Iunildc a Fclo coria Anquiscs.
155 Ondc o rcfugio, o icrno a iania angusiia,
Convcn icniar; quc roia nos rcscrcva.

Noiic cra, c o sono os aninais rcndia.
As divinas cfgics c os cnaics,
Quc o ilaco inccndio rcssalvanos,
160 Fcslcndcccndo cn sonIos nc aarcccn,
Dondc clas janclas nal ccrradas
CIcia a Lua cnfiava o argcnico raio;
Ei-los quc do cuidado assin nc iiran.
Nao nais o origio oraculo dcnandcs;
165 Por nos dc grado Aolo aqui io cnvia.
Nos, Troia cn cIanas, sol as arnas iuas,
80
Fcncdinos coniigo o incIado clago;
Aos icus gloria crcnc, cicrno incrio
Darcnos nos. iu longo afa nao icnas,
170 Procura a ial grandcza igual cidadc.
Muda-ic, aric, o Dclio o dcicrnina;
Ncn clc aconsclIou-ic a vir a Crcia.
Un as Ia vciusio, cn grcgo Hcscria,
Fccundo c lclacssino, colnia
175 Dc Enoirios a rincio; Iialia c fana
Quc, dc un rci scu, nodcrnos a noncian.
La, or Dardano c Jasio, a csiirc nossa
Origcn icvc; o asscnio la icrcnos.
Vai-ic lcdo ao lon vclIo, c o dcscngana;
180 Sus, dc Coriio c Ausnia a roia scguc.
Juiicr ncga-ic as dicicias lavras".

Dcsia fala c visao csiucfaio
(Ncn foi lciargo, nao; vcladas conas,
Vulios, fcics, cu divisar cuidava,
185 E cn suor frio o coro nc cscorria},
Da cana salio; ao ccu icndcndo as alnas,
Oro, c Iolocausio inicncraio lilo.
Conlcio o sacrifcio, ccndo alcgrc
Tudo a ncu ai; quc os ironcos dois c a rolc
190 Anlgua rcconIccc, c o novo cngano
En quc aniigos lugarcs o induziran.

FilIo, a qucn dc lion crscguc o fado,
Fcncnorando ajunia, so Cassandra
Tal nc rcdissc, c uns rcinos roncicu-nos,
81
195 Quc ou Hcscria ou Iialia aclidava.
Mas qucn iao longc crcra a csiancia nossa?
E a qucn janais crsuadiu Cassandra?
Fclo o nclIor nos nosira, cia, ccdanos."
Tudo ovanic olcdccc. Alguns sc fican;
200 Os nais solianos novancnic as vclas,
Cursando cn cavo lcnIo o incnso laino.
Ao largo os larcos, dcsarccc icrra,
Ccu daqui, nar dali. Dulcao ccrulco
Fcia lorrasca solrc nos carrcga,
205 Trcva c Iorror clas aguas csicndcndo.
O vcnio cn lrcnIas cscarccus lcvania,
Nos joga c csalIa clo vasio cgo.
Tolda-sc o dia, c luviosa a noiic
Nos roula a luz olar; rasgadas nuvcns
210 Trovcjan, rclancian. Fluiuanos
Scn runo ioa; Palinuro ncsno
Pcrdc o iino, c confundc a noiic c o dia.
Ncn fulgc csircla nas oacas Ioras,
E cn ccrraao ircs dulios sois vaganos.
215 Ao quario, arrunaao, quc a olIo auncnia,
Scrros dcscolrc, os iocs ja funcian.
O ano arrcia-sc, a vogar surdinos.
Esirilada a naruja a csuna csiorcc,
Varrc o arano azul. Das ondas livrc,
220 IlIas do grandc Jnio, cn grcgo Esirofadcs,
Nas raias nc rccclcn. ncsias ilIas
Mora a crucl Cclcno c as nais Harias,
Dcs quc, cnoiadas, os fcsiins ncdrosas
E a vivcnda fincia alandonaran.
82
225 Monsiro naior, ncn divinal flagclo,
Ncn csic nais voraz lroiou da Esiigc.
Tcn lao inundo vcnirc c garra adunca,
Avcs nojosas, con virgncos rosios,
Magros, alidos scnrc c csfoncados.

230 No arrilar, gordo arncnio sc ofcrccc,
Faio, scn cgurciro, clo rado.
Invcsiinos a fcrro, c aquinIoanos
Na rcsa o ncsno Jovc c os ouiros nuncs.
CanilIas na cnscada consirunos;
235 Fcgalado nanjar nos lanqucicia.
Suliio cn laso Iorrfico as Harias
Dcsccn dos nonics, a adcjar ruidosas;
PilIan iudo, cnovalIan, conianinan,
Mcsclando a iciro odor funcsios griios.
240 Sol saca laa ao longc rciirados,
Colcrios dc arvorcdo c cscura sonlra,
N'ara o fogo ouira vcz c as ncsas onos.
Dc ouiro cscond'rijo llrcgo, csirondando,
Fcvoa a iurla cn roda, c as iguarias
245 Polui con loca inura c iorias unIas.
Arna, arna, dira gcnic cis gucrra iniino.
Diio c fciio; cscondcnos sol a rclva
Prcsics gladios c cscudos. Mal dcslizan
Por curvas raias a grasnar, Miscno,
250 Quc do alio csrciia, o cavo lronzc cnioa.
Tcnia-sc, csiranIo aiaquc! a fcrro olsccnas
MarinIas avcs cscalar; nas golcs
No dorso ou lunas ncn lcsao conscnicn,
83
E cn fuga, alando-sc s csirclas, dcian
255 A rcsa nosscgada c infccio rasio.
Nun alcaniil Cclcno so ousando,
Fonc aziaga cn iais vozcs. Cucrra, cn cina
Dc novilIos c lois nos csiragardcs!
Cucrra c cslulIar qucrcis do airio rcino
260 As insonics Harias! Pois ouvi-nc,
Cravai n'alna o quc a Fclo, o Laoncdncios,
O suno rci rcdissc, c a nin Aolo,
E cu rainIa das furias vos dcclaro.
Iialia dcnandais, Iialia os fados
265 Con viraao galcrna ir vos conccdcn;
Mas anics quc nurcis o asscnio vosso,
Dcsia naiana cn cna, Ia dc olrigar-vos
Crua fonc a rocr as rorias ncsas."
Cala, c dc surio sclva sc rccolIc.
270 Cclido o sanguc, csnorcccnos iodos.
Arnas nao nais; con voios az roganos,
Scjan dcias, ou furias, iorcs avcs.
Da raia as naos lcvania, c os grandcs nuncs
Con dcvida ofcrcnda inlora Anquiscs.
275 Dcuscs, fora o ancao, arrcdo o agouro;
vossa ia gcnic aulio, o dcuscs!"

Dcrcssa faz colIcr a anarra, c solios
Os calalrcs safar. Noio incIa as vclas;
Arando o csunco golfo, navcganos
280 discriao do vcnio c do iloio.
Ja surgc flor Zacinios ncnorosa,
Dulquio c Sanos, Ncriios alcsirc.
84
Do iaco scvo a ragucjar o lcro,
Os lacrcios cacIoos csquivanos.
285 Dcscolrcn-sc dc Lcucaic os ninlosos
Tocs, c Aolo aos nauias fornidavcl.
Sulinos lassos o cqucno lurgo.
Da roa ancora dciia-sc, anarranos
lorda as oas. Do inscrado solo
290 Dc ossc cnfin, cclclro o lusiro a Jovc,
Con voios ara accndo, c cn iroicos ludos
A acaca rilcira fcsicjanos;
Tas, nus c ungidos, airia luia ccrccn.
graio, a salvo dc ininigos, icrnos
295 Tania cidadc argolica assado.

Do ano naior a volia o Sol conlcia,
Cclo Iicnal con noriada cncrcsa os narcs.
O crco cavo lroqucl do grandc Alanics
Do oriao rcgo cn ncio, c cn laio inscrcvo.
300 Ao Danao vcnccdor ganIou-o Encias."
Largar nando, c cn scus lancos os rcnciros
Varrcn, qual nais, as crcuiidas vagas.
Dos Fcaccs cscondo acrcos cinos,
Cosicio o iro, aorio na Cania,
305 Monio cclsa Duiroio. Incrvcl soa
Quc rcina aqui Prianidcs Hclcno,
Quc do Eacidc o ioro c graio cciro
Elc os dcsfruia, c Andrnaca dc novo
A cair vcio a naiural narido.
310 Confuso c cn curiosa ansia alrasado
Dc cscuiar ao varao iananIos casos,
85
Trasasso o orio, raia c naus dciando.
N'ala dc un Sinois falso, Icciorca cinza
Fcsiin solcnc acaso c dons funcrcos,
315 Nun luco fora, Andrnaca lilava,
Os nancs cvocando ao quc dc crvosa
Ccsidc vacuo iunulo sagrara,
E aliarcs dois, a ranicar noiivo.
Ao disiinguir-nc c ao vcr iroianas arnas,
320 Sc csania c cnlaa, ainiia dcsnaia;
So quando os ossos o calor colraran.
Vivcs? nurnura; cs iu, divina rolc?
Ou sc incororco nuncio a luz nao gozas,
Quc c dc Hciior?" E inundando-sc-lIc as faccs,
325 Dc lancnio cncIc o losquc c dc susiros.
Dcn ouco rcsondcndo a scus iransorics,
Coniurlado loqucjo cn ironcas frascs.
Sin vivo, c a iodo o circno arrasio a vida;
rcal quanio vcs. Ai! dcscnIada
330 Do ncliio csoso a ianio aviliancnio,
Cono o dccoro cnfin rccucrasic?
Andrnaca dc Hciior, inda cs dc Pirro?"

Dc cjo o rosio alaia, c cn ion sulnisso.
so fcliz a riancia virgcn
335 Quc inolada norrcu solrc Iosiil cana
Nos airios nuros! Nao rovou da soric
Lancc algun, ncn caiiva a Icril alcova
Tocou do vcnccdor! Nos, Troia cn fogo,
Dc nar cn nar rojadas, suorianos,
340 Na scrvidao arindo, o fausio c orgulIo
86
Do Aquilcu caricIoso; o qual Esaria
Indo aliar-sc a Hcrnionc Lcdcia,
Escrava nc iransniic a Hclcno cscravo.
Mas, do roulo da csosa ardcndo cn zclos,
345 Das furias agiiado, o airoz Orcsics
Dc inroviso o dcgola s airias aras.
Fccaiu, norio Pirro, cn aric o rcino
A Hclcno, quc cIanou Canio o cano,
Cania a icrra, dc Caon Troiano;
350 Pcrgano, lio, c no norro a cidadcla.
Qual orcn ic dirigc ou vcnio ou fado?
Quc dcus ic arroja ignaro s nossas raias?
Ondc o quc ic nasccu ja Troia cn siio?
D'aura nanicn-sc Ascanio? inda saudoso
355 Da nac sc lcnlra quc crdcu na infancia?
Honlridadc lIc insira c csforo aniigo
Scr Encias scu ai c Hciior scu iio?"

Tal nun coninuo cIoro cn vao caria;
Quando con ioda a coric o Icroi rianco
360 Das nuralIas sc adiania, c razcniciro,
Os scus rcconIcccndo, os cncaninIa,
E cnirc falando largo ranio vcric.
No irnos, dcaro as icnucs lio c Troia,
E arido arroio quc sinula o Xanio;
365 Alrao-nc aos unlrais da oria Sccia.(15}
Dcsia socia acolIida os ncus sc logran.
Fcgios oriicos anlos os rccclcn.
Coos do ao cn ncio a Daco cnccian,
Solrc ouro concn, iaas dc ouro cnunIan.
87

370 Corrc dia aos dia. ao soro ausirino,
Quc nos convida, o carlaso iniuncscc.
Eniro a Hclcno c o conjuro. iroico vaic,
Quc, dos divos inicrrcic, os influos
Do Clario Fclo, as irodcs, os louros,
375 Quc os asiros, quc dos assaros as lnguas
Scnics, c avisos da ligcira cna
(Pois fcliz curso oraculos nc canian,
E, a ir dos dcuscs iodos crsuadido
Da Iialia cn lusca a rcgics rcnoias,
380 Cclcno so nc augura un nonsiro infando,
E iras faiais c dcravada fonc},
Dizc, cia, quc crigo cviiar urgc?
Cono sucrarci iralalIos ianios?"

Ja do uso as rcscs naia, c cora o aniisic
385 Aos divos az, da fronic sacra a iouca
Dcsaia, c a nin vcncralundo c alsorio
Pcla nao, Fclo, ao icnlo icu nc guia,
E a rofciica loca dcscnccrra.
Con nor auscio c fc quc iu navcgas,
390 FilIo dc Vcnus. ial laralIa as sorics,
E as cncadcia c liga o rci dos nuncs,
Por quc sulqucs nclIor ignoios narcs,
E ancorcs a icu salvo cn orio ausnio,
Vai do nuiio ccndcr-ic un ouco Hclcno;
395 Quc o nais, salc-lo as Parcas nc rolcn,
Ou falar vcda-nc a Saiurnia Juno.
Princiro, a Iialia roina, ondc cuidas
88
Quc aorias lrcvc, i'a scara c afasia
Con longas icrras nvia longa via.
400 N'agua sicana o rcno vcrgar dcvcs,
E o salso golfo Ausnio, o lago Avcrno,
E a ilIa crcorrcr dc Circc Ecia,
Anics quc asscnio firnc csialclcas.
Dou-ic os sinais, conscrva-os. quando acIarcs,
405 Cuidoso nargcn dc sccrcio rio,
Dc cnzinIa liioral dciiada sonlra,
Crandc c rcccn-arida, una alva orca
A irinia alvos lciics anancniando,
Ali icras dcscanso, ali cidadc.
410 Quanio a rocr as ncsas, nao ic assusics.
Funo Ia dc acIar o fado c ouvir-ic Aolo.
Dcsias arics orcn, da circna Iialia
Quc as das narcs do Jnio cncIcnics lavan,
Safa-ic; sao dc Crcgos infcsiadas.
415 Aqui fiaran-sc os Narcios Locros,
E o Lciio Idoncncu ccrcou dc iroas
Os canos dc Salcnio; aqui nunida
A cqucna Pcilia Filocicics
Mclilcu icn. Mas quando, alcn dos narcs
420 Suria a froia c na raia crguidas aras,
Os voios cunras, dc ururco anicio
Vcla a calca; a fin quc Iosiil asccio
Nao iurlc o agouro. Aos icus nos sacrifcios
Tal scja o riio, olscrva-o; crnancan
425 Ncsia rcligiao scn falIa os ncios.

Cono Sicania ic aroinc o vcnio,
89
Ja claro o csirciio asso do Pcloro,
Cosicia csqucrda con circuiio longo,
A dcsira lorda fogc c dcsiras ondas.

430 Por convulsao violcnia c vasia runa,
Esic lugar, sc conia, Ia largas cras
(Do icno o quc nao nuda a vciusiadc?}
Sc cscdaou, fornava un coniincnic.
Nciunina irruao rasgou da Hcscria
435 Siclia; augusio lrao as lavras aric,
DanIa as cidadcs c liniia as raias.
Cila a dirciia ocua; c d'agua, scsira,
Crandcs golcs ircs vczcs no airo alisno
Carildcs inlacada a iquc sorvc,
440 Trcs rcvcssa c csguicIando aouia os asiros.
Prcsa arrcganIa a loca c as naus s cdras
Cila airai, cn ccgo aniro. cara dc Ioncn,
Do colo ao ulis noa linda, cn ccio
Fcnaia cnornc, c cn uicro dc lolos
445 Sc lIc ariiculan dc dclfins as caudas.
O PacIino(16} dolrado, cn roda a viagcn
Anics ir rolongando, quc a disfornc
Cila cncarar scqucr, c a furna Iorrcnda
Con scus ccrulcos cacs saissonanic.
450 Solrciudo, sc Ias fc no ausicc Hclcno,
Sc rudcncia lIc assisic c o cncIc Aolo,
So ic isio, o rolc diva, anocsio c rcgo,
E rciio c rciicro. a Juno ccclsa
Dc grado o nunc adora, c a solcrana
455 Prcccs, voios c sulicas alrandcn.
90
cono finalncnic viiorioso,
A Trinacria irasosia, iras Iialia.

A Cunas iu cIcgado, c aos lagos sanios
Lucrino c Avcrno dc sonoras naias,
460 Vcras no ino rocIcdo a vaic insana
Quc os fados cania, c lciras, noncs, carncs
Crava c cnconcnda s folIas, c os nuncra.
Na gruia clcs fccIados, nao sc lolcn,
En ordcn sc nanicn; nas, sc una aragcn
465 Da oria os gonzos vira, cncana, c as icnras
FolIas laralIa, avocjar a virgcn
Pcla cavcrna os dcia, ncn nais cura
Dc arranjar, dc os colIcr. c os inconsulios
Va-sc, a cova c a Silila csconjurando.
470 Posio quc da iardana os icus nurnurcn,
Quc lcnas vclas anarar ic ossan
Dolcadas fciao, dali nao arias,
Scn quc a icus rogos cla a voz dcsrcnda
E oraculos rcsolva. Ha dc a Cuncia
475 As gucrras ic clicar, d'Iialia os ovos,
TralalIos cono cviics, cono os sofras;
E olicr-ic vcncrada o salvancnio.
Dasia; ncn dc al nc c lciio avisar-ic.
Anda, cngrandccc a Troia, aos ccus ic cala."

480 Tal rofciava anigo, c s naus dons nanda
Cravcs dc ouro c clcfaniico cnluiido,
Dc argcnicos vasos c dodncos cassos
Alarroia os orcs; dc nalIa ajunia
91
Loriga auriirlicc c un caaccic
485 Dc conanic cocar, cincira insignc,
Dc Pirro arncs. Prcscnics faz a Anquiscs.
Dc raiicos nos surc c dc rcnciros,
Cavalos doa, os socios rovc dc arnas.

Mcu ai dc vcrga d'alio arcsia a froia,
490 Quc os vcnios dc scrvir nao dcscrdicc.
Corics o augur o acaia. Acciio csoso
Da Cria cn cclso ioro, o caro aos dcuscs,
Das crdas anlas dc lion salvado,
Ei-la, fronicira Ausnia aroa c voga.
495 Todavia Ias nisicr assar avanic.
Disia a aragcn quc ic Aolo inculca.
Vai-ic, o ai vcniuroso dc un ial filIo!...
Quc! iardo, csiorvo os asiros quc ja surgcn?"

Nao ncnos loa Andrnaca, ariida,
500 Frgia clanidc a Ascanio iraz saudosa,
E rouas dc naiiz dc aurco lrocado;
Dc finas icias o acunula, c fala.
Do rorio ncu lavor, iona csics ninos,
Quc icsiifiqucn scnrc c ic rclcnlrcn
505 Da viuva dc Hciior, filIo, a icrnura.
Dos icus rccclc as dcrradciras rcndas,
So do ncu Asiianaz iu viva inagcn.
TinIa icus olIos, iuas naos, icu rosio,
E cqucvo Iojc coniigo cnrulcsccra!"

510 O adcus lIcs digo, cn lagrinas dcsfciio.
92
Vivci fclizcs, vosso fado cncIcu-sc;
Dc iransc cn iransc o nosso nos rculsa.
Ja dcscansais; dc arar nao icndcs narcs,
Ncn dc ir Iialia, quc sc furia c alonga.
515 D'lio c do Xanio conicnlais a cfgic,
Fciiura vossa; con nclIor auscio,
OI! ncnos scja cosia ao dolo argivo!
Sc os canos cIcgo a vcr quc lanIa o Tilrc,
E ninIa gcnic os ronciidos nuros,
520 Das ronquas cidadcs consanguncas
E dos ovos irnaos, no Lacio c iro,
Farcnos na Iarnonia una so Troia.
Cuardc-sc csic cuidado aos nossos ncios."

Os liiorais Ccraunios crassanos,
525 Dondc Iialia c lrcvssino o irajcio.
Cai o Sol, colrc a ircva oacos nonics.
Sorician-sc os rcnciros, c cncosiados
No scco docc grcnio, lorda, cn rancIos
As foras rcaranos; lassos coros
530 Fcga un sono fcrrado. En ncio giro
Ncn inda a noiic as Ioras conduzian.
Da cana cscria Palinuro; clora,
Caia os vcnios, farcja c cscuia os arcs;
Fiia as consiclacs quc rcsvalavan
535 No nudo csao; as Hadas cIuvosas,
Os gcninos Trics, o Arciuro olscrva,
E Orion dc alfanjc dc ouro. O ccu scrcno
AcIa; c ao claro sinal quc fcz da oa,
Tcniando a via, os arraiais novcnos,
93
540 E s naus as andas asas dcsfraldanos.
Ja rulra aurora afugcniava os asiros,
Quando olscuros ouiciros cncrganos
E a laia Iialia. Iialia cis lrada Acaics;
Todos Iialia a julilar saudan.
545 Una grandc craicra o adrc Anquiscs
Eniao coroa, do nais uro cIcia,
E cn c na cclsa oa. dcuscs, clana,
Quc rcgcis nar c icrra c icncsiadcs,
Facil caninIo c soros dai favnios."
550 Fcfrcsca o vcnio; c, a larra ja aicnic,
Nun norro o icnlo dc Mincrva alicia.
ColIida a vcla, ao orio rocjanos.
Elc ao nasccnic arqucia; cn facc, csunca
Salsi-ascrgida rocIa o cscondc, o alrangcn
555 Con dulo nuro iorrcadas cnIas,
Vai-sc da raia o icnlo rciirando.
Princiro agouro, aqui gincics quairo,
Alvos dc ncvc, o rado larga iosan.
E ncu ai. Cucrra inculcas; ara a gucrra
560 Sc arnan, solo Ioscdciro, csscs cavalos;
Cucrra o arncnio ancaa. Ao carro afciios
Todavia os quadrucdcs no jugo
Inda odcn sofrcr concordcs frcios.
Escrana Ia dc az." dcusa oranos
565 Arnssona, quc cnirada agasalIou-nos
Ovanics; c, anic as aras frgio anicio
Nos vclando as calcas, cono Hclcno
Prcscrcvcra, inccnsada csccialncnic
Juno Ionranos Argiva. risca c cn ordcn
94
570 Cunrido o voio, as onias rcviranos
Das anicnas vclfcras, susciios
Siios quc Ialiian Crcgos dcscriando.
Dc Tarcnio sc avisia o scio, Icrculca,
Sc c vcra a fana. cn frcnic sc lcvania
575 Lacnia diva, c o Cilaccu navfrago,
E as iorrcs dc Caulon. Disianic assona
O sculo Eina. ouvinos longc o cquorco
Fouco gcnido, o cnlaic nos cacIoos,
Quclrado o cco na raia; os vaus rcssalian,
580 As arcias rcncc a narulIada.
E Anquiscs. Nao nc cngano, csia c Carildcs,
O dc Hclcno caniado inano cscolIo.
Ccria a voga uai, livrai-nos, socios."
Dissc c cunrcn. no insianic Palinuro
585 Coniorcc csqucrda a rugidora roa;
Marcia csqucrda a froia, csqucrda rcna.
Curvado o cgo ao cicr ja nos solc,
Ja dcsfciio o cscarccu nos laia aos nancs.
O saco loqucirao ircs vczcs ronca;
590 Trcs csadana a csuna c os ccus orvalIa.

Faiigados nos dcia o Sol c o vcnio.
Dos Ciclocs cosia arrilo s ccgas.
Vasio c alrigado o orio, ao c, cinciro
Con Iorrficas runas o Eina ioa.
595 Ora, aira cca funcganic nuvcn
E candcnics fagulIas lorloiando,
Flancos glolos dcscdc c os asiros lanlc;
Ora ciiradas vsccras do nonic
95
Voniia c culsa, c a lava no ar gloncra,
600 E a nugir no ino alisno o vulcao fcrvc.
Dc un raio cIanuscado, c voz quc csa
Solrc Encclado a nolc do Eina ingcnic,
Quc das roias fornalIas fogo cira;
E, sc dc lado or cansao nuda,
605 Do rclranar ioda a Trinacria ircnc
E o ccu do funo iolda. A noiic, oculios
Nas sclvas, iais fcnncnos curiinos,
Scn do Iorroroso csirondo a causa vcrnos;
Quc asiro ncn ar sidcrco csclarccia
610 O carrcgado olo, c cnvolia a Fclc
TinIa cn nanio ninloso a cscuridadc.

O allor ja dcsoniava, c a nova aurora
Fcnovcra a noiurna uncnic sonlra.
Da naia ronc csiranIa forna dc Ioncn,
615 Magro c nirrado, inculio c niscrando;
E s raias sulicanic as naos csicndc.
OlIanos. sujo, ascoso, Iirsuia a larla,
Dc csinIos colrc-o andrajo aonioado;
Crcgo no nais, dos quc invadiran Troia.
620 A arnadura avisiando c o frgio irajo,
Fcicn-sc un ouco, aicrrorado csiaca;
Logo rcciiiando-sc, a nos corrc
Con ranio c rogo. Pclos ccus olsccro,
Pclos dcuscs c csi'aura quc rcsiro,
625 Por ondc fordcs nc lcvai, Troianos.
quanio lasia. Fui da arnada grcga,
Sin fiz gucrra aos ilacos cnaics.
96
Sc c iananIo o ncu crinc, ao onio fundo
Aiirai-nc, afogai-nc ncsias vagas.
630 Dc Ioncns sc norro s naos, conicnic
norro."
Prosira-sc, os cs nc alraa, c icn-sc s volias,
A confcssar qucn scja o acoroanos,
Qual sua origcn, quc foriuna o agiic.
Scn nais dcnora da-lIc a dcsira Anquiscs;
635 Dcsic cnIor sc anina, c diz afoiio.
iaco sou, do inforiunado Ulisscs
ConanIciro, Aqucncnidcs nc cIano.
Polrc (oala durara ncssc csiado!}
Adanasio ncu ai fcz-nc ir a Troia.
640 Na rcssa dc cscaar da csiancia crua,
Os ncus ca nc olvidaran, do Cicloc
Na cova. Oaca, cnornc, cn sanic cscorrc
Da carnia. clc (o ccus, lani ial csic!}
rduo cninando-sc, as csirclas ulsa;
645 Taciiurno, fcroz, dcsconvcrsavcl,
Cruor o ccva c cniranIas dc infclizcs.
Eu ncsno o vi, na furna rcssuino,
A nao disfornc a dois lanar dos nossos,
Nun rocIcdo cslarra-los, c cn sangucira
650 A csclunca nadar; vi nasiigados,
Talido Iunor os ncnlros csiilando,
Tcidos cnirc os dcnics lIc ircncrcn,
Quc inunc folguc, Ulisscs nao suoria,
Ncn dc qucn c sc csquccc cn iania afronia.
655 Mal, sculio cn vinIaa c fario inando,
Pousa o inflco cscoo c jaz na gruia
97
Incnso, c carncs c o lclido c o sanguc
Alija a rcssonar; or soric a osios,
Orando, a un icno c cn roda o aconcicnos;
660 E, cn vingana dos nancs dos anigos,
D'Iasic aguda o so lunc lIc furanos,
Na iorva icsia oculio, c na grandura
Droqucl argivo ou lanada fclcia.
Sus a anarra icai, fugi, ncsquinIos;
665 Pois iais, qual Polifcno cn aniro cscuro
O langcro gado analIa c nungc,
Moran Ciclocs ccn or cssas raias,
Dcsconassados clos nonics vagan.
Trcs luas icn dc luz cncIido os cornos,
670 Dcs quc cnirc lrcnIas or covis nc arrasio,
Dc un scrro csrciio os nonsiros, c csircnco
Do csiruido c da voz. Mscro asio,
ColIo lagas, ilriios laidosos,
Dc crvas c razcs arrancadas vivo.
675 Scnrc alcria, avisiando a froia vossa,
Dc ir-nc a cla asscnici, qualqucr quc fossc.
Nao c ouco cvadir-nc gcnic infanda.
Maiai-nc, sc o qucrcis; rcfiro a noric."

Ncn acalava, c nun calco vcnos,
680 Enirc os gados novcndo a vasia nolc,
O asior Polifcno, s noias raias
A dcsccr; nonsiro Iorrcndo, infornc, ingcnic,
A qucn vazou-sc o olIo, c icnicando
Nun inIciro csgalIado sc alordoa.
685 Crci lanosa o aconanIa, o so dclciic,
98
O alvio scu. do colo a flauia cndc.
Dcois quc as aguas ioca c nais sc cngolfa,
Do olIo cscavado lava o Iunor crucnio,
E a gcncr rangc os dcnics. Ja no ncio
690 Anda, c as alias csaduas nao nolIava.
Acclcrando a fuga, o sulicanic
Con razao rccolIido, nos corianos
Taciios as anarras, c cncurvados
Fcnando concicncia, o nar varrcnos.
695 Scniiu-nos, c ao sonido os assos iorcc.
Mas, dciiar-nos a dcsira nao odcndo,
Ncn ao alcancc igualar do Jnio a aliura,
Dcsnarcado urro da, con quc dc csanio
Trcncu ioda a Trinacria, c o onio c as ondas;
700 Do Eina as cavcrnas ocas rcnugiran.
Da cscssura c nonianIas rui c acodc
Dos Ciclocs a raa c inunda as raias.
Qucdos c cnlaldc a olIar con iorvo lunc,
Esscs cincus irnaos, congrcsso Iorrvcl!
705 Mosiran-sc dcsfcrindo aos ccus as fronics.
Quais acrcos carvalIos, no nor augc,
Ou circsics confcros iocian,
Dc Jovc cn naia ou luco dc Diana.
Urgc o ncdo a soliar calos c vclas,
710 E ir fciao dos vcnios. Mas Hclcno
Enirc Cila c Carildcs roiliu-nos
Scguir a lcial via. ora o linIo,
Toca a virar. Eis Dorcas vcnia anigo,
Do csirciio do Pcloro. a foz iransonIo
715 Do Paniagias alcria cn roca viva,
99
E o sino dc Mcgara c Taso Iunildc.
Tcndo a cosia Aqucncnidcs corrido
Con o iaco infcliz, iudo aoniava.

Conira o Plcnrio undoso, ilIoia ao golfo
720 Sculo oc-sc. a Origia dos aniigos.
O Alfcu d'lidc, c fana, aqui roncra
Sulnarino; Iojc ncscla-sc, Arciusa,
Por iua loca nas sicanas ondas.
Lcnlrado, os nuncs do lugar vcncro.
725 Passo do Hcloro o inguc alagadio;
Tcrra a icrra, os cncdos do Paquino
E o salicnic calo. A nao novcr-sc
Fadada, la nos surgc Canarina,
Dc Ccla os canos c a cidadc anlssina,
730 Quc do rio quc os lanIa sc aclidan.
O arduo Agraganic, gcrador ouirora
Dc lriosos corccis, dc longc osicnia
Cra nuralIa. Dc ii nc aaria o vcnio,
Palnfcra Sclinis; c irasasso
735 Os arccis lililcus dc cscolIos ccgos;
Drcano dcsalcgrc cnfin nc aloja.
Aqui, rculso fora dc lorrascas,
AI! crco o gcniior, na angusiia c cnas
Mcu so conforio. a nin dcsconsolado
740 Ai! iu, dc riscos nil vancnic ilcso,
Aqui, oiino ai, iu nc alandonas.
Tais luios, augurando Hclcno Iorrorcs,
Nao nos rcdissc, ncn a infausia Haria.
Eis o uliino iralalIo, cis a laliza
100
745 Dc navcgacs longas. Dcsic orio
Un dcus fcz-nc arrilar s vossas raias".

Assin, iudo cn silcncio, o adrc Encias
Divinos fados cnarrava, c cunIa
Tanio crcgrinar. Calou-sc a onio,
750 E, findo o scu dizcr, foi rcousar-sc.
101


LIVRO IV

Ja irasassada, cn vcias cria a cIaga,
E sc fina a rainIa cn ccgo fogo.
O alio valor do Icroi, sua alia origcn
Fcvolvc; csianou n'alna o gcsio c as falas;
5 Do cuidado nao dornc, nao sosscga.
A alva csanca do olo a noiic lcnia,
Lusirando o nundo a lanada fclcia;
Louca irna confidcnic cniao sc clica.
Suscnsa quc viscs, Ana, nc aicrran?
10 Quc Ioscdc novo aoria s nossas lagas?
Quao gcniil arcccr! quc acs! quc csforo!
Crcio, ncn crcio cn vao, rovcn dos dcuscs.
Tcnor vilcza argui. Dos fados jogo,
Ai! quc causias laialIas dccaniava!
15 Sc cn grilIcs nuciais nao nais rcndcr-nc
Fio nao fossc cn nin, dcs quc iraiu-nc
Con noric o anor falaz; ao ioro c facIas
Tcdio sc nao iivcssc, cu ialvcz, Ana,
A csia so cula sucunlir udcra.
20 Dcois quc o ncu Siqucu nc foi roulado,
Mao fraicrna os cnaics crucniando,
Esic unico alalou-nc, cu io confcsso,
E a voniadc incliu-nc iiiulanic.
102
Sinio os vcsigios da rincira cIana.
25 Mas cngula-nc o alisno, anics nc arrojc
Do Onioicnic un raio s sonlras fundas,
Palidas sonlras do cnoiiado infcrno,
Quc cu ic violc, o Pudor, c as lcis ic infrinja.
Qucn a si conjuniou-nc c a flor colIcu-nc,
30 Consigo ninIa fc sculio guardc."
Cala, c cn scu scio as lagrinas lorlulIan,

E Ana. nais do quc a vida irna dilcia,
MurcIaras icu vcrdor, viuva c irisic,
Scn dc Vcnus gozar, scn doccs filIos?
35 Crcs disio a cana curc c a cinza c os nancs?
Dcn. nagoada cnjciiasic csosos irios,
E Ia ouco Iarlas c ouiros quc cn iriunfos
frica nuirc. ois ianlcn rcugnas
Ao graio anor? Ncn ondc csias rcflcics?
40 Ca ic ccrca a ugnaz Cciulia invicia,
E a Siric inosiia c Nundia infrcnc;
La or scquiosa a rcgiao dcscria,
E larga solios os Darccus furcnics.
Das gucrras quc dirci quc cn Tiro cngrossan?
45 Das ancaas do irnao? Divino auscio,
Mcrcc dc Juno, csia arrilada julgo
Das quilIas dc lion. Cono a cidadc
Vcras crcsccr? con ial consorcio, quanios
Fcinos ular? A quc augc ira das arnas
50 Tcucras a gloria unica ajudada?
Vcnia, irna, cdc aos ccus, c alcnoados
Os sacrifcios, o Ioscdc agasalIa;
103
Dc o rcicr causas iccc, aic quc as ondas
A invcrnada cnlravca c Orion cIuvoso,
55 E, cn dcsiroo os laicis, cnlrusquc o
icno."

Con iais razcs lIc aiia o inicrno inccndio,
E alcnia dc cscrana o anino dulio,
E dcsaia o udor. Princiro corrcn
Aos dclulros, c a az nas aras caian.
60 Dinas ovclIas riiuais dcgolan
lcgfcra Ccrcs, nais a Fclo
E ao ai Licu, norncnic a Juno, guarda
Dos vnculos jugais. Taa na dcsira,
Por cnirc os cornos dc alvadia vaca
65 Vcric-a Dido ulqucrrna, ou dos dcuscs
Passcia cn facc clas aras ingucs;
Sagra o dia a ollacs; consulia as rcscs
Pclos ciios alcrias, rcsiranics
EniranIas, congoosa. Ai! ncscios vaics!
70 Dclulros, voios, aiao quc nonian?
Foi as ncdulas nolc flana, c a cIaga
No anago vivc iaciia. A rainIa
Ardc insana, c infcliz vaga a cidadc;
Qual ccrva, a qucn dc sililanic scia,
75 A aiirar o asior nos crcssios losqucs,
Varou dc longc incauia, c nscio o volaiil
Farao lIc rcga c dcia. cla na fuga
Discorrc as sclvas c dicicias naias;
A lcial cana ao lado sc lIc afcrra.
80 Ora o guia cnirc as olras, c as riquczas
104
Trias c rcsics a cidadc osicnia.
Vai falar, c sc aialIa a voz ironcando;
Ora, o Sol dcscaindo, ncsa os casos
D'lio ouira vcz scn iino ouvir dcnanda,
85 E da narranic loca ouira vcz cndc.
Ja rciirados, quando Lua olscura
EncolIcr ioca o lunc c sono infundcn
Cadcnics asiros, so na vacua sala
Mcsia ao sofa sc cncosia cn quc clc csicvc.
90 N'auscncia o cscuia c o vc n'auscncia; ou icndo
No grcnio Ascanio, cnlcva-sc na inagcn
Do ai, cono iludindo o anor infando.

Ncn ncdran iorrcs, ncn sc ccrcc cn arnas
A nocidadc; os orios nao conscrian,
95 Ncn, dcfcnsas da gucrra, os laluarics;
Incndcnics ncrlcs, falricas aran;
Ja nao lalora a naquina aliancira.

Tanio quc a crscniiu da csic iscada,
Scn aiao a fana olsiar, Saiurnia,
100 Cara csosa dc Jovc, ncsics icrnos
Concic a Vcnus. Tu c o icu ncnino,
Ccrio, cnio louvor c csolios anlos
CanIais c gra rcnonc, a scr vcncida
Una nulIcr or dolo dc dois nuncs!
105 Nao nc cscaou, rcccasic os nossos nuros,
D'alia Cariago a csiancia ic c susciia.
Ondc isio ira? ianias conicndas ondc?
Por quc anics nao firnanos az cicrna
105
E ajusics conjugais? Lograsic o inicnio.
110 Ana Dido, o furor nos ossos rcndc.
Os ovos cn conun, ariindo o auscio,
Fcjanos ois. scrvir narido frgio,
Con scus Trios doiar-ic, sc lIc ouiorguc."

Vcnus, scniindo-a cavilar, da Iialia
115 Por quc o rcino iransfira s nargcns llias,
Fciorquc assin. Qucn Ia quc a ial sc furic,
Ou doido qucira gucrrcar coniigo?
Scja o quc lcnlras, sc a foriuna o arova.
Mas iraz-nc o fado inccria sc c do gosio
120 Dc Juiicr nanicr nuna cidadc
Con os dc Troia os Trios, ou lIc araza
Os ovos confundir ou fcdcra-los.
s consoric. con rcccs a ii calc
Tcniar scu cnsancnio. Anda, cu ic sigo."

125 Tono isso a nin, rclica a rcal Juno.
Dc cfciiuar o quc urgc ao lano aicndc.
A niscrrina Dido ir con Encias
Caar roc-sc, nal Tiia no oricnic,
O orlc arraiando, crasiino dcsonic.
130 Eu con lasio granizo airo cIuvciro,
No aodar-sc o irocl dc alaos c iralIas
Cingindo a naia, soliarci das nuvcns,
Crclros irovcs csircncccndo o olo.
Dcrranada a conanIa, Ia dc alafa-la
135 Noiic oaca. o Troiano ir-sc-a con Dido
ncsna gruia. Eu la, sc icu conscnso
106
Mc asscguras, aiada cn jugo csiavcl
LIa ofcriarci, scndo Hincncu rcscnic."
Nao advcrsando, ao rogo Ciicrcia
140 Anui, c riu do solaado cngano.

A aurora do occano cnianio surgc.
Dos nancclos a flor nadruga s orias,
Con laos, rcdcs raras, con vcnalulos
Dc larga cIoua; os cquiics nassilos
145 Con farcjanics cacs dc iroic roncn.
No canarin dcicndo-sc a rainIa,
cnirada os Pcnos rinciais a cscran;
En osiro c ouro o alafrcn cosido,
Tasca o frcio csunanic, ardcgo c fcro.
150 Assona alfin da coric ladcada.
A clanidc sidnia lIc circunda
Muliicor franja; landa aljava dc ouro,
Trana cn ouro a nadcia, c lIc concIcga
Fivcla dc ouro a ururina vcsic.
155 Nao falia a frgia conanIia, c alcgrc
MarcIa Iulo. CalIardo nais quc iodos,
Socio Encias sc agrcga, c a sua cscolia.
Fclo, quando alandona a Lcia Iilcrna
E o caudal Xanio; c, ao visiiar a Dclos
160 Maicrna, insiaura os coros, clas aras
Misios Crcssos c Drocs frcnindo
E Agaiirsos iniados; or calcos
Do Cinio airoso isa, c o crino undanic
Aiilando, cnrcdado cn nolc folIa,
165 Dc ouro cnasira; o carcas aos onlros iinc.
107
Nao ncnos scnIoril Encias ia;
Tanio garlo iransluz no cgrcgio rosio!

CIcga-sc a alcsircs nonics c nvias furnas.
Eis, dc ngrcnc rocIcdo dcscnIando-sc,
170 Dravias calras clos icos ulan;
D'alcn ccrvos, ligciros a lancic
Transondo, aos csquadrcs ulvcrulcnios
Enovclan na fuga, c as lrcnIas dcian.
Mas no ardido gincic(17} o noo Ascanio
175 Dos valcs folga cn ncio; c aquclcs assa,
Esics rcicrc, c ancla quc un javardo
Surda csunanic dcnirc o lando incric,
Ou quc fulvo lcao da scrra dcsa.

Enira a cnlrulIar-sc o ccu nurnuro c rouco.
180 Dc cnvolia cai saraiva c grossa cIuva;
E a iria coniiiva c os jovcns icucros,
Do ncdo airoclados, c o dardanio
Dc Vcnus ncio, agrcsic alrigo csarsos
Duscan. rilciras das nonianIas rucn.
185 Vao-sc ncsna cavcrna Dido c Encias;
Tclus sinal dcu logo c Juno rnula.
Corisca, c o cicr salcdor das lodas
Fulgc, c no cino as ninfas ulularan.
Esic o dia lcial, dos nalcs causa.
190 Fcuiaao, dccoro, nada a novc;
Ncn nais Dido ncdiia anor furiivo;
CIana-o consorcio, c o nonc c vcu da cula.

108
Ja corrc a Fana as llicas cidadcs;
Ncn Ia coniagio nais vcloz quc a Fana.
195 Molil vigora, c fora adquirc andando.
Tnida c fraca, cis sc rcnonia s auras;
No cIao caninIa, c a fronic cnulla c cscondc.
Da ira dos dcuscs Tcrra nac icada,
Posiuna a Cclo c Encclado, c consianic,
200 Dc cs lcvc cngcndrou-a c dc asas lcsics.
Horrcndo nonsiro ingcnic, quc, oI rodgio!
No coro quanias lunas icn, con ianios
OlIos or laio vcla, ianias lnguas,
Tanias locas lIc soan, icndc c alcria
205 Ouvidos ianios. Pclo ccu dc noiic
Fcvoa, c rugc na icrrcna sonlra,
Ncn os luncs dcclina ao ncigo sono.
Dc dia, cn cclsa iorrc ou suno alcaar,
Scniada csia c as caiiais aicrra;
210 Do falso c ruin icnaz, do vcro nuncia.
Varia c alrcira cniao con gaudio os ovos
Aiurdc, c o fciio c or fazcr rcgoa.
Quc o varao icucro c vindo, ao qual dignava
Juniar-sc a lcla Dido; c, longo o invcrno,
215 En lraos da voluia, cn luo iorc
Sc acalcniando, os rcinos csquccian.

Isio dc loca cn loca a fcia dcusa
Difundc, c o curso ara Iarlas iorcc;
Drada, inflana-lIc o ciio, iras cunula.
220 Dc Anon filIo c da raia Carananic
Ninfa, cn anlo donnio ao ai ccn lravos
109
Tcnlos, ccn aras s; c un fogo cicrno
Sagrou, dos dcuscs vivas scniinclas;
E o solo inguc do cruor das rcscs,
225 E cn nil fcsics florcnics lininarcs.
Fora dc si, da nova anarga accso,
voz quc aos ccus Iunildc alara as alnas.
Solcrano, a qucn lrinda a naura gcnic,
Danqucicada cn narcIciados lciios,
230 Fcaras nisio, o adrc? ou con iorcidos
Faios, ccgos fuzis, irovcs ruidosos,
Por dcnais nos assusias c aavoras?
MulIcr quc ncrca, crranic cn nossa circna,
Para cgua cidadc un cIao forciro
235 E ara una raia, as lodas rculsou-nos,
No rcino adniic or scnIor a Encias!
E cssc Paris, guiando uns scnviros,
CucdclIa nadida cn ncnia niira
Sol o ncnio cnlaada, o raio logra.
240 Tcnlos cncIcr-ic, foncniar nos lasic
Esicril nonc!" Assin qucioso, c s aras
Pcgado, ouvido foi do Onioicnic;
Quc os olIos volvc coric cn quc os ananics
A fana csqucccn. Vai, Mcrcurio, invoca
245 Os zcfiros, nas cnas ic dcsliza,
FilIo; c a Dirsa, ondc aguarda cn ocio Encias,
Scn rcsciio s nuralIas conccdidas,
Solrc as asas do vcnio csic rccado
Lcva-lIc. Tal a gcnciriz fornosa
250 Nao no-lo roncicu, ncn duas vczcs
Para isso o vindicou das arnas grcgas;
110
Anics scria qucn rcgcssc a Iialia
Dc incrios gravida c a lranir or gucrras,
Qucn, roagando o aliivo sanguc icucro,
255 Avassalassc o orlc. Honra iananIa
Sc o nao inccndc, ncn sc afana c lida
No alcancc do louvor; c ai dc Ascanio
E lIc invcja as ronanas forialczas?
Quc faz? quc cscra cnirc ininiga gcnic?
260 Ncn lIc inoria Lavino c a rolc ausnia?...
Navcguc. cn suna, csia a ncssagcn; aric."

voz do ccclso ai sc inclina c arcsia.
Cala os aurcos ialarcs con quc adcja
Sullinc solrc as icrras, solrc os narcs,
265 Cono raido soro. A vara cnunIa,
Con quc as alidas alnas do Orco cvoca,
No Tariaro sonlrio, ouiras afunda,
Tira c da sonos, c da noric o sclo
Nas alclras inrinc. Afoiio as lrisas
270 Con cla aric, c os ncvociros irana.
E ja no surio avisia o ino c cncosias
rduas dc Ailanic duro, quc cn scu ioc
Agucnia o firnancnio; o vclIo Ailanic
Quc dc assduos lulccs iolda a calca
275 Pinfcra, aoiiado dc aguacciros
E vcndavais. dc infusa ncvc a csadua
Forra, do qucio rcciiia rios,
E cn caranclo cnrija Iorrida larla.
Mcrcurio, cquililrando-sc nas asas,
280 Paira; dc cIofrc aiira o coro s ondas.
111
Qual gaivoia quc, as raias c iscosos
CacIoos rodcando, Iunildc alcia
flor das aguas; cnirc o ccu c a icrra
Cilcnio, ao longo da arcnosa cosia,
285 Do av dcscc naicrno c os arcs sulca.

Assin quc a lania alada os alIais ioca,
A fundar casas, iorrccs, casiclos,
Dcscolrc Encias(18}, cuja csada o fulvo
Jasc csirclava, c aos onlros a dcscuido
290 A caa cn irio nuricc lIc ardia,
Lavor das rorias naos da rica Dido,
Dc aurca icla a nais fina cnirclaado.
Quc! lanas dc Cariago os aliccrccs
E lindos nuros naridoso iraas?
295 Tcu rcino, aI! iudo csqucccs! O alio nunc,
Cujo accnar alala o Olino c o nundo,
Vcloz do claro olo a ii nc cnvia.
Quc ncdiias? na Llia con quc iniuiio
Casias cssc vagar? Sc nao ic cciia
300 Cloria iania, ncn lidas c ic afanas
Tras o louvor, no icu Icrdciro aicnia,
No ululanic cscranoso Iulo,
Dc Iialia ao cciro c a Fona dcsiinado."
Ncn acala o Cilcnio, c os noriais visos,
305 Dcondo, cn funo sc csvaccc icnuc.

Dcsic asccio Iiria a cona, a lngua rcsa,
Do aviso c nando suno o Icroi asnado,
Ir-sc c largar anscia as doccs nargcns.
112
Ai! quc ousara? frcnciica a rainIa,
310 Con quc anlagcs dis-la, con quc cordios?
Aqui c ali, or iudo a ncnic vcrsa;
Muda, varia, alicrna, cnfin rcsolvc.
Cloanio convocou, Mncsicu, Scrgcsio;
Quc, surda aarclIando c a narinIagcn
315 froia rccolIcndo, aronicn arnas,
Da novidadc a causa dissinulcn.
Quc clc, cono roncr-sc anor iananIo
A lonssina Dido nao rcccic,
Dc convcrsa-la o cnscjo icniaria,
320 A scnda nais suavc c o nclIor jciio.
Todos con alvoroo as ordcns cunrcn.

Mas a rainIa os dolos (qucn a ananic
Podc cnganar!} rcsscnic, c o quc sc urdia
Princiro avcnia, c o nais scguro icnc.
325 nia a Fana a cascra, c lIc dclaia
Quc a vogar sc arna a froia. Urra, cIancja,
Dclaca clas raas, clas ruas.
Qual Tias quando, ao sacudir dos vulios
E iirsos inciiada, cvoc lranindo,
330 Tricicricas orgias a csiinulan,
E o Ciicron noiurno a invoca a lrados.
Toa a Encias or fin. Pcrfido, cclana,
Podcr inda cncolrir iao fcio cnlusic
E ic cscoar do ncu as coniavas?
335 Nosso anor, a fc dada nao ic cnlarga,
Ncn dc Elisa a funcsia noric crua?
E aic na Iilcrna quadra as naus falricas,
113
E na fora dos aquilos ic arcssas
A cnarar-ic, crucl? Quc! sc nao fosscs
340 A csiranIo solo c clina, Troia aniiga
Sc cn c iivcsscs, clas crcsas vagas
Navcgaras a Troia?... A nin nc fogcs?
Por csic ranio ncu, or cssa dcsira
(Pois nada ja nc rcscrvci ncsquinIa},
345 Por nosso nairinnio, clas nucias
Encciadas, sc un'Iora ic fui docc
Ou lcn ic ncrcci, doa-ic a ninIa
Casa cn runa; c, sc c quc as rcccs valcn,
Dcsc ial cnsancnio, cu io sulico.
350 Por ii nc odcian nnadcs iiranos,
E a Llia inicira, infcnsos os ncus Trios;
Por ii ncsno ciinguiu-sc o cjo, c aqucla
Fana quc danics nc clcvava aos asiros.
Morilunda cn quc naos nc dcsanaras,
355 Hoscdc?... Esic so nonc csosa rcsia.
Quc nais nc falia? quc os fraicrnos nuros
Pignaliao nc ialc? quc Cciulia
Scu rci nc lcvc cscrava? Anics da fuga,
Sc dc ii concclcra, sc cn ncus aos
360 Pcqucnino ouiro Encias, coia iua,
Mc lrincassc, cu dc iodo cscarnccida
Ncn cn ianio alandono nc julgara."

Dissc. Elc, inoia a visia c a ncnic cn Jovc,
Socia a dor a cusio, cnfin rcsondc.
365 Eu nunca ncgarci favorcs ianios,
E ouiros quc cnuncrar, scnIora, odcs;
114
Ncn dc Elisa a lcnlrana Ia dc cnfadar-nc,
Enquanio cu ncsno for dc nin lcnlrado,
E csi'alna o coro rcja. A cscusa c lrcvc.
370 Ncn a furio auscniar-nc, ial nao cnscs,
Cuidci; ncn rcicndi janais as icdas,
Ou vin nunca cn firnar csia aliana.
Sc a ncu gosio conor sc nc ouiorgassc
Da vida o curso, rcfcrira cn Troia
375 As dos ncus culiivar doccs rclquias;
Fcfizcra dc Prano os alacios,
Fcconsirura Pcrgano aos vcncidos.
Mas Crincu Fclo a Iialia, a Iialia agora
As sorics lcias dcnandar nc ordcnan.
380 Esic o anor, csia a airia. As llias iorrcs
Dc Cariago sc a ii Fcnisa rcndcn,
Na Ausnia csiranIas quc os Troianos fundcn?
Novos rcinos c lciio Ialiiarnos.
A nin do adrc Anquiscs, quanias vczcs
385 Dc unida sonlra a noiic cnluia o glolo,
Quanias surgcn ignfcros luzciros,
Insia cn sonIos, nc aicrra a iorva inagcn;
Turla-nc o icnro Ascanio, o viiucrio
Dc calca iao cara, a qucn dcfraudo
390 Do Icscrico donnio c faiais canos.
Inda Ia ouco, da aric do Tonanic
O inicrrcic divino (anlos aicsio}
FrccIando as auras irouc-nc rccados.
s claras cu vi ncsno cnirando os nuros
395 O dcus, lcli-lIc a voz ncsics ouvidos.
Dc inflanar ccssa a nagoa iua c ninIa.
115
Nao csonianco ara Iialia sigo."

Enquanio clc discorrc, avcrsa o cncara;
Taciios luncs volvc, c o ncdc c csironda.
400 Ncn nac dcusa, ncn Dardano Ias or
ironco;
Ccrou-ic o Caucaso cn cnIascos duros,
Traidor! nanasic nas Iircanas iigrcs.
Quc dissinulo? a quc dcsdcn nc guardo?
Dcu-nc ao ranio una lagrina, un susiro?
405 Da ananic sc docu?(19} dignou-sc olIar-nc?
Quc afronia c nais ungcnic?... AI! quc aic Juno
Ncn Saiurnio isio vc con rcios olIos.
Fc scgura nao Ia. Naufrago c olrc
O rccolIi, dcncnic o us no irono,
410 Do csirago as naus rcni, da noric os socios.
Ai! quc inccndida as furias nc arrclaian!
Ora agourciro Aolo ou sorics lcias,
Ora ccdido o inicrrcic dc Jovc
Traz clas auras Iorridos nandados.
415 Dos surcnos quc cnrcgo! una ial ansia
Quclra o scu rcousar. Ncn ic dcicnIo,
Ncn ic rcfuio. Para Iialia scguc,
Sin, lusca incrios clas lravas ondas.
Sc os nuncs valcn ios, ccrio cscro
420 Quc cnirc cscolIos sulcios nil dcvorcs,
E invoqucs aniudc o nonc Dido.
Con ncgro facIo ao longc Ici dc accrcar-ic;
E, quando a noric fria aos orgaos solva
O alno alcnio, scr-ic-ci coninua sonlra;
116
425 Tcras o ago, Ici dc, crvcrso, ouvi-lo,
A nova Ia dc laiar-nc ao ccniro cscuro."

Nisio, coria-lIc a raiica, luz fogc,
Sonc-sc afliia, c o dcia cnlaraado,
Muiio dizcr qucrcndo c rcccando.
430 Lcvan-na cn lraos narnorca alcova,
E a dciian nos coins dcsfalccida.

Dcn quc dcscjc niiiga-la Encias
E rcnovcr-lIc as cnas conassivo,
Solio cn ais, do anor grandc conlalido,
435 Cunrc as ordcns coniudo, as naus rcvisia.
Afcrvoran-sc os Tcucros, dcscncalIan
Cclsos laicis; crcnado o casco nada;
Frondcnics rcnos irazcn, ioscos rollcs,
No afogo dc alalar. Dc nuda os viras,
440 Da cidadc cn iorrcnics lorloiando.
En iulIa assin dc farro dao fornigas
E cn casa o cn, do invcrno rccaiadas;
Cancia o ncgro ccrciio, cnirc as crvas
Por irilIa csirciia acarrciando a rcsa.
445 Paric onlros ncic c grossos graos cnurra;
Paric urgc os cloics, unc as roncciras.
Da rcssa c afa ioda a vcrcda fcrvc.

Ao conicnla-lo, quc scniias, Dido?
Quais icus gcnidos, dc cincira iorrc
450 Das raias cncrgando o lorlorinIo
E aniolIando con griia o nar fundir-sc?
117
Os noriais, fcro anor, a quanio olrigas!
Dc novo ao rogo, s lagrinas rccorrc,
Do anor sc IunilIa ao jugo; or quc ao ncnos
455 Por icniar nada fiquc anics quc circ.
Ana, cis rcvolio o liioral; dc roda
Concorrc a cIusna; o lrin convida as auras,
E as oas ja coroa o alcgrc nauia.
Sc cu cscrassc, irna, sofrcra o golc.
460 Ana, un scrvio. o ingraio, quc ic csiina,
So coniigo sc alria, so conIcccs
O nodo c cnscjo dc anolgar cssc Ioncn;
Ao solcrlo ininigo vai, sulica,
Por nin lIc fala, irna. quc cu nunca aos Danaos
465 En Auldc jurci dc Troia o ccdio,
Ncn conira Pcrgano csquici navios,
Ncn os ossos cavci do adrc Anquiscs;
Por quc duro a cscuiar-nc sc rccusa?
Dc irocl ondc corrc? irisic ananic
470 Fcnda un favor. nonao aguardc c fuja.
O irado Iincncu ja nao rcquciro;
Ncn do rcino dcsisia c ulcro Lacio.
Curio csao ao furor, va ircgua co,
Tc quc a soric nc vcna c dor nc avczc.
475 Da irna icn cna, csia ncrcc nc olicnIas;
Scr-lIc-a aga solcja a noric ninIa."

Tais lancnios, niscrrina, iais rcccs
Ana lcva c rclcva; clc inconcusso
Fazcs ncn cIoro adniic. os fados olsian,
480 Un dcus lIc olsirui os lacidos ouvidos.
118
Sc, dc anos rijo o valido carvalIo,
Daqui dali sorando alinos lorcas,
Eiira-lo orfian, lcrran, silvan,
E, do ironco as cniranIas sacudidas,
485 Juncan o solo as folIas; aos rocIcdos
Elc sc agarra, c quanio con scu ico
Pcncira o cicrco ccu, ianio rofunda
No Tariaro a raiz. nao dc ouiro nodo
Assduas vozcs nil o Icroi conlaicn,
490 E a grandc alna susira; a ncnic inovcl
Pcrsisic, c rodan lagrinas laldias.

Dos fados ircnc Dido c a noric cora;
Da azul alolada alorrccc o asccio.
Na icnao nais sc afinca c a luz dcicsia,
495 Quando o lciic (quc Iorror!} nos sacros vasos
Vc ncgrcjar, c os dcrranados vinIos
Ircn-sc convcricndo cn sanguc inuro.
Tal visao cala, ncn da irna confia.

Ao dcfunio Siqucu nos aos Iouvc
500 Marnorco icnlo, cn quc cla sc csncrava,
Dc vclos nvcos c fcsics ornado.
Ali, ianio quc a noiic olunlra as icrras,
Crc crcclcr quciuncs c o narido
Mcsio cIana-la, c soliiario lufo
505 Nas grinas fcral vcrso csiar carindo
E con irisiura cn flclil ion iando.
Ccn vclIas rcdics a aicnorizan.
Enfurccida, o ncsno fcro Encias
119
En sonIos a criurla, c sc inagina
510 Scnrc sozinIa, ao dcsanaro scnrc,
Ir or vcigas cicnsas, or dcscrios,
En lusca dos scus Trios. Tal, dcncnic,
Pcnicu figura laialIcs dc Euncnidcs,
Ccnco o Sol, duas Tclas. ial, nas ccnas,
515 Da nac fogc aos lrandcs c s ncgras scrcs
Vcado o Agancnnio, c as flagclanics
Erinics ioa ao liniar scniadas.

Mal quc dor ccdc c, as furias concclcndo,
Morrcr dccrcia, c cono c o quando clcgc;
520 E a irisic Ana acorrcndo, con disfarcc,
Dc scrcna cscrana a fronic anciga.
Os aralcns, irna, quc acIci nancira
Dc aira-lo ou soliar-nc dcssc ingraio.
Nos confins do Occano, ara o ocaso,
525 Un lugar dcrradciro Ia na Eiioia,
Ondc o naino Ailanic ao onlro o ardcnic
Eio csirclado vira. Enirc os Massilos
Dali saccrdoiisa nc inculcaran
Do icnlo das Hcscridcs, quc os sacros
530 Fanos guardando n'arvorc, a conida
Ao dragao ninisirava, uniada cn suco
Dc ncl c dornidciras. Con scus carncs
Solvcr, gcrar aics; rios roncic,
Asiros airas iornar, c infcrnos nancs
535 Fcvocar. sol os cs nugindo a icrra,
Vcras dcsccrcn da nonianIa os ornos.
Pclo ccu, cara irna, or vida iua,
120
Juro quc inviia nagica rccorro.
Tu la dcniro crguc ao ar sccrcia ira,
540 E a roua c as arnas solrcc dcssc Ioncn,
Quc nio as dciou na canara rcgadas,
E o ioro cn quc cu crdi-nc. do nalvado,
A naga o ordcna, aagucn-sc as ncnorias."
Cala c iingiu-sc dc alor. Coniudo
545 Quc os funcrais no sacrifcio cnculra
Ncn Ana o crc, ncn ial furor susciia,
Ou nada nais sinisiro quc na noric
Dc Siqucu icnc. iudo cnfin rcara.

Ao ar, con acIas dc azinIcira c inIo,
550 Nun clausiro cscuro crcia ingcnic ira,
Colgado dc caclas, a rainIa
Dc rana funclrc o lugar coroa;
Nao do fuiuro ignara, solrc o lciio
Coloca a icucra csada, a roua, a cfgic.
555 Dc aliarcs ccrca-sc, c cn calclo a saga
Toa a invocar irczcnias divindadcs,
O rclo, o Caos, c a irina Hccaic virgcn,
Tcrgcnina Diana. Ali dcscja
Sinulado licor da fonic Avcrna;
560 Scgadas ao luar con foicc acnca,
O lciic csrcnc dc ulcnics crvas,
Vcncno icirico; cirado ajunia
O anor da fronic dc nasccnic oldro
E sulirado nac. Froua a cirina,
565 Mola nas ias naos, dc un c dcscala,
Dido, cnirc as aras norrcdoura, os dcuscs
121
Aicsia c os asiros, do scu fado cnscios;
E, sc Ia nunc quc ananics airocinc,
Da ingraiidao vingana lIc dcrcca.

570 Era noiic, c cn sosscgo os lassos coros
Dcscansan. dornc a sclva, o nar sanIudo;
En ncio giro os asiros cscorrcgan;
Todo o cano cnudccc; as alinarias
E as avcs dc corcs nil, quanio ovoa
575 Lquidos lagos, ascras cIarnccas,
No silcncio noiurno os scus iralalIos
Adorncniando, a cna aliviavan.
So nos olIos ou ciio a insonc Tria
Nao colIc a noiic. as aflics lIc lroian;
580 Surgindo c rcssurgindo o anor lravcja,
Nun fcrvcdouro dc iras fluiuando,
E a ncnic cn si volicia. Quc! zonlada,
Fcqucsiando os rinciros rcicndcnics,
Hci dc cn Nundia ncndigar consorcios
585 Tao rcjciiados? ou ariir na froia,
Confornc s icucras dcrradciras ordcns?
Craios ao lcncfcio, oI! quao lcnlrados
Dos ncus favorcs sao! E Ia, quando cu qucira,
Qucn no consinia, ou nos solcrlos lcnIos
590 Eccrada nc acciic? Ncn iu salcs,
Ncn inda scnics, nscra, os crjurios
Da raa laoncdncia? E cniao! sozinIa
Irci airas dc avcniurciros nauias,
Ou con iodo o odcr dos ncus Sidnios?
595 E os quc arranquci dc Tiro, Ici dc arrisca-los
122
Dc novo, c dar as vclas?... Anics norrc,
Quc o ncrcccs; con fcrro a dor aialIa.
Tu or ncu ranio, irna, iu nc agravasic
O furor c ao iirano nc cuscsic.
600 Nao udcra cu vivcr dc crinc iscnia,
Cono fcra, solicira c scn naririos?
Fcncniida a Siqucu nancIci as cinzas."
Tais do scu ciio as qucias rclcniavan.

Ja, iudo a onio, ccrio dc ir Encias
605 Adornccia a rc. Torna-lIc cn sonIos
E o rcrccndc a visao. Mcrcurio c ioda
En vulio, cn cor, cn voz, na loura cona,
No ialIc cslclio c juvcnil ncncio.
Cono! filIo da dcusa, cn ial crigo
610 No sono cgas? ncn, dcncnic! cncrgas
O quc Ia dc roda? os zcfiros suavcs
Nao ouvcs rcsirar? Pcrcccdoura,
Ela cnganos runina c airoz naldadc,
E nun fluo c rcfluo irosa ondcia.
615 Podcs inda, c o fugir nao rcciiias?
Con nadciros vcras iurlar-sc o cgo,
TocIas luzir, fcrvcr cn fogo as raias,
Sc a aurora aqui ic aanIa. Eia, a iardana
Fonc. c scnrc a nulIcr varia c nudavcl.
620 E assin na ircva sc cnvolvcu da noiic.

Esavorido acorda. Acina, alcria,
Drada o Icroi; anos fora, gcnic aos rcnos.
Insia conigo o ncnsagciro cicrco
123
A quc alalc no insianic c iquc anarras.
625 Nos, sanio dcus, qucn scjas, ic scguinos,
E ovanics ouira vcz ic olcdcccnos.
OI! sc rocio c lacido, c nos iragas
Fausias csirclas." Dissc, c da lainIa
Saca o fulnnco gunc c os calos ialIa.
630 Tudo ardc, faina acodc; as lordas largan.
Dc naus coalIa-sc o clago; csirilados,
Varrcndo a azul canina, a csuna cnrolan.

Ja, dc Tiion dciando a crocca cana,
A Aurora dc luz nova alaga o nundo.
635 Mal Dido alvorcccr c arfar cn cIcio
Viu da aialaia a froia, c a raia c os orios
Nus da cIusna scniiu, quairo c nais vczcs
Laccra o lclo ciio c os aurcos fios
Arrccla. dcus suno! Ia dc un csiranIo
640 Ir-sc do nosso rcino cscarncccndo?
Mcu ovo arnas nao iona, c o corrc c os vasos
Dos arscnais dcscdc?... Ja, dc ronio,
Drandi facIos, dai vclas, forai rcnos.
Quc rofiro? ondc csiou? dcsvairo insana?
645 Ai! Dido, Iojc cn ii csa a nao do fado!
Quando cnircgasic o cciro, c quc cra icno.
Quc fc, quc dcsira aqucla! E c qucn sc afirna
Quc da airia os cnaics conduzira,
Quc o ai caduco aos onlros carrcgara?
650 E cnolga-lo nao udc, csquaricja-lo,
Pclo nar dcsarzi-lo, os scus csada
Passar, c o ncsno Ascanio, c or conida
124
P-lo aicrna ncsa? Mas do rclio
Fora a foriuna duvidosa... Fossc.
655 Vou norrcr; qual o ncdo? s naus, dc assalio,
Dc fogo cncIcra o lojo; con ial raa
Pai c filIo ciinguira, c a nin con clcs.

Sol, quc lusiras o glolo c iudo aclaras;
Juno, inicrrcic c cnscia dcsias cnas;
660 Pclas cidadcs cn noiurnos irvios
Tu Hccaic ululada, uliriccs Furias,
Ouvi-nc, o dcuscs da ciranic Elisa,
Vosso nunc volvci conira os crvcrsos,
E aicndci nossos rogos. Sc c fadado
665 E qucr Jovc quc o nonsiro, cn fio icrno,
Pojc cn icrra, audaz ovo o aiaquc c avcc;
E crranic, foragido, arrclaiado
Dos alraos dc Iulo, aulio inlorc,
Vcja dos scus os funcrais indignos;
670 Ou, curvo inqua az, nao gozc o rcino
E aciccida luz; nas anic icno
Caia, c insculio solrc a arcia jaza.
Con ncu sanguc csia raga uliina vcrio.
Trios! vosso rancor lIc acossc a csiirc,
675 Dc ofcria cinza ninIa. aliana os ovos(20}
Nunca irnanc. Dos ossos iu nc nasccs,
Tais colonos crscguc a fogo c fcrro,
vingador. ja, logo, cn iodo o scnrc
Quc Iaja foras, con raias iravcn raias,
680 Ondas con ondas gucrras, arnas con arnas;
Con scus ncios, inrcco, os ncus clcjcn."
125

Por iudo o anino vcrsa, c a icia odiosa
Traa cn lrcvc ironcar. A Darcc fala,
Do lon Siqucu nuiriz, quc cn o na aniiga
685 Pairia a sua ficou. Nuiriz qucrida,
CIana ca ninIa irna; quc ascrja o coro
Con agua fluvial; nao iardc, c as rcscs
VcnIan con cla c as urgacs rcscriias.
E iu con ia fiia as fonics vcnda.
690 Os quc cnccici solcncs sacrifcios
A Jovc Esigio concluir icnciono,
Findar ncus nalcs c cnircgar ira
A inagcn do inficl." Tcrnina; a scrva
Con scnil zclo acclcrava o asso.

695 Trcida c cn fcra cnrcsa cncarniada,
Vilrando olIos sanguncos, c s ircncnics
Faccs dc nodoas salicada, o inicrno
Clausiro cncira, alida a rainIa
Ja da fuiura noric, c furilunda
700 Solc fogucira, o iroico fcrro dcsc,
Nao ara ial crucza rcscrvado.
No ilaco dcsojo c noia cana
Dcois quc aicnia, cn lagrinas, cuidosa,
Un ouco csia suscnsa, c rcclinada
705 Finais vozcs rccic. doccs rcndas,
Quando o qucira un dcus c o fado, csi'alna
Fccclci, lilcriai-nc dc csarcs.
Vivi, crfiz o dcsiinado curso.
Crandc ira ninIa sonlra agora ao Orco.
126
710 Fundci clara cidadc, cu vi ncus nuros;(21}
No iruculcnio irnao vinguci o csoso.
Fcliz, aI! nui fcliz, sc as quilIas icucras
Aqui nunca alordasscn!" Dissc, c o rosio
No lciio inrcsso. inulia norrcrcnos?...
715 Pois norranos, sussurra; assin aos nancs,
Assin dcso conicnic. O cru Dardanio
Do nar cnlcla os olIos ncsias cIanas,
E csics noriais agouros o aconanIcn."

Nao acalava; c solrc o csioquc as danas
720 A vccn cair, dc sanguc as naos iingidas
E a lanina csunando. O clanor alios
irios airoa; s ionias corrc a Fana
Dc calo a calo; con soluos, griios,
Con fcnnco ululado os icios frcncn;
725 Todo o ar rciunla do alarido c ranio.
Qual, dc Iosiil assaliada, sc cn runas
Cariago, ou Tiro aniiga ardcssc cn alas
Furcnics, aicadas nas dos Ioncns,
Nas cuniciras dos dcuscs. Aiurdida,
730 A irna convulsa, caninc, aodada,
Carc-sc, afcia o rosio, os ciios fcrc,
Fonc o irocl, norilunda cclana.
Irna, iu nc iludias? Quc! foi isio(22}
Quc aras, iocIas, foguciras nc arcsiavan?
735 Qual nais doi? o alandono, o dcsrczarcs
Por socia a irna? Tcus fados rcariisscs;
Una Iora, un fcrro, una ansia nos iragassc.
Arnci-ic a ira cu ncsna, c os dcuscs airios
127
Invoquci, ara assin, crucl, jazcrcs
740 Na ninIa auscncia? A nin c a ii naiasic,
E o ovo c os adrcs c a cidadc iua.
Dai-nc agua, cu lavc o golc; c nos scus lalios,
Sc alcnio algun vagucia, os ncus o colIan."
Nao nais, c os dcgraus salva; ao colo acria,
745 Dcija a irna scniviva; cnirc ais cnuga
Na iouca o iciro sanguc. Os olIos gravcs
Quis cla alar, dcsnaia. a cIaga dcniro
Fangc a golfar. Trcs vczcs, arrinada
Ao coiovclo foi-sc crgucr, ircs vczcs
750 Folou no ioro; c, laa a visia crranic,
A luz no ccu rocura, c acIando-a gcnc.

A onioicnic Juno da agonia
E angusiia longa cniao coniscrada,
Do Olino ris dcsacIa, quc a lucianic(23}
755 Alna dcsaic dos liados ncnlros.
Pois ncn dc ncrccida ou faial noric,
Mas suliio inaiura, aI! crccia
Dc ira accsa; iirado a flava cona
Nao lIc iinIa Proscrina, c a calca
760 Esiigc condcnado. En croccas cnas,
Canliando corcs nil do Sol oosio,
Foscida a nuncia vcn arar solrc cla.
O iriluio a Pluiao nandada lcvo;
Do coro cu io dcsligo." Dissc, c o coria.
765 Foi-sc o calor c cvaorou-sc a vida.
128


LIVRO V

Firnc o Icroi ja dirigc ao ncio a froia,
Con o Aquilao ialIando as ncgras vagas;
OlIa airas, c da olrc Elisa os nuros
En cIanas vc luzindo. A causa os Tcucros
5 Dc ianio inccndio csiranIan; nas conIcccn
O anor oluio cono doi, o quc ousa
Fcnnca raiva, c irisic agouro iiran.

Sonc-sc a icrra aos cncgados lcnIos,
Tudo c ccu, iudo c nar; iorvo ncgrunc
10 Solrc as calcas lorrascoso csa,
E Iorrcnda cscssa ircva cnoiia as ondas.
Tc la da oa o cauio Palinuro.
Hui! quc fcia iorncnia cnluia o olo!
Tu quc ancaas, Nciuno?" Dissc, c a iolda
15 Manda dcscnacIar, r ciio aos rcnos;
Mcic ora, c voliou-sc. ncliio Encias,
Ncn quc no afirnc Jovc, cu nao roncio
C'un icno dcsics alordar a Iialia.
Dc iravcs salia o vcnio, cngrossa c rugc
20 Do airo Vcscr, c o ar sc cnulla c dcnsa.
Ncn agucniar-nos ncn surdir odcnos.
Qucr c accna a foriuna, ora dc runo
129
Toca a nudar. Nao longc as d'Eri julgo
Fraicrnas raias, a ficl Sicania,
25 Sc os rcncdidos asiros nao nc iludcn."
A qucn Encias. Claro olscrvo Ia nuiio
Quc o cdc o vcnio, c or dcnais rcsisics.
Fonda c curva o caninIo. Ondc nais docc
As lassas naus rcfocilar nc fora
30 Quc no graio as do iroico Accsics,
Dos ossos dc ncu ai jazigo anado?"
Zcfiro, cniao scrvindo, o ano aicsa.
Por vagalIcs a froia ao orio voa,
E alcgrc cnfin airaca noia arcia.

35 Dc ccclso cunc cncrga os socios vasos,
Adnira a vinda, c cn clc dc ursa llia
E cn dardos ouriado, acorrc Accsics.
Quc cn nac icucra o gcrou Criniso rio
Nao lIc csquccc. os arcnics quc ali iornan
40 Craiulando consola, c con rcfrcscos,
LIana agrcsic alundancia, acolIc c iraia.

O allor os asiros nal do co culsa,
Dc ioda a raia os scus convoca Encias,
E dc clcvado conlro assin lIcs fala.
45 Dos dcuscs rolc, o Dardanos sullincs,
A anual volia os ncscs conlciaran,
Dcs quc as rclquias dc ncu ai divino,
Funclrc aliar sagrando, sculianos.
Sc nao crro, cis o dia (o ccu, quiscsic-o}
50 Scnrc agro ara nin, scnrc solcnc.
130
Fossc cu nas sirics Cciulas lanido,
No scio Argolico c cn Miccnas rcso,
Cclclrara con ona o anivcrsario,
Dc acciios voios cunulando as aras.
55 Nao, dos dcuscs nao foi scn rovidcncia
Esia nossa arrilada a orio anigo.
Junio s cinzas dc Anquiscs nos acIanos.
Eia, a ncnoria sua Ionrcnos iodos.
Pcanos-lIc lon vcnio, c cn novos nuros
60 Tcnlos dicar nc ouiorguc, ondc cad'ano
Esics ncus sacrifcios lIc ofcrca.
Duas rcscs or nau vos da lcnigno
O Ioscdc c sanguc nosso. os airios divos
Convidai ara a fcsia, c os quc clc adora.
65 E, sc arraiando o nundo a nova aurora,
Lino o dia iroucr, roorci jogos,
Pcla csquadra ligcira concando.
Oucn agil icnIa o c, qucn dcsiro c foric,
Ou iirc o dardo c a scia, ou nais sc aircva
70 A cru ccsio(24} lrigar, ncnIun sc cina;
Dcvido rcnio cada qual cscrc.
Orai, silcncio! as fronics cnranai-vos."

Ccssa, c vclou-sc do naicrno nirio;
Hclino, o anciao Trinacrio, o noo Ascanio
75 Fc-lo, c a nais juvcniudc. Infindo ovo,
Mcsio coricjo da asscnllcia o scgucn
Para o sculcro. Ali dc ncro laco,
Lilando cn rcgra, jarras duas vasa,
Duas dc lciic frcsco, cIcias duas
131
80 Dc cruor sacro, c csargc rulras florcs.
Salvc, dissc, alna sania, o sonlra salvc,
Cinzas do caro ai, quc cn vao rccolro!
Coniigo nao nc coulc cnirar na Iialia,
Cozar dcssc faial ausnio Tilrc."

85 Suliio, cn roscas scic c scic giros,
Sai do ino cnciral vuliosa colra;
Mansa o iunulo alraa, clas aras
Lulrica rcsvalando. azul o dorso,
A naculada cscana cn aurcas inias
90 Fulgura accsa; o arco assin nas nuvcns
Tona do oosio Sol nil varias corcs.
Dcla Encias asnou. Dcscnrolando-sc
Enirc os coos(25} scrcia c lisas iaas,
E, iguarias c aliarcs dclilados,
95 Dusca o iunulo c inocua sc rccolIc.

Inccrio sc c dc Anquiscs a ninisira,
Sc o gcnio do lugar, nais fcrvoroso
Ao ai rcnova as Ionras. cinco ovclIas
Dinas confornc ao riio, cinco orcos,
100 Tcrgi-nigranics coria alnalIos cinco;
VinIos das coas vcric, c a alna cvoca
E do Aqucronic os rcnciidos nancs
Do grandc gcniior. Scgundo as osscs,
Ningucn sc cscusa. as aras csoniancos
105 Dc dons oncran, viinas dcrrilan;
As caldciras cn fila ouiros colocan,
Ou, na rclva csalIados, cn lrasidos
132
Viran cscios c as cniranIas assan.

Alvo o dia anclado ja conduzcn
110 Dc Facionic os cavalos; c os vizinIos
O rudo alvoroa, c o claro nonc
Dc Accsics. quais or vcr o Icroi c os socios,
Quais ronios ao ccrianc, a raia inundan.
Laurcas no ncdio circo sc alardcian,
115 Trodcs sacras, rcciosas alnas
Aos vcnccdorcs; vcsics ururinas,
Talcnios dc ouro c raia, c ricas arnas.
D'alio arcgoa a iula c os ludos cania.

O arco cnccian con ausado rcno
120 Quairo cascos irnaos, da froia clciios.
Mncsicu, quc dc ialo o aclido icvc,
Mncsicu, dc Mcnio ironco, a vcloz Prisiis
Con acrc cIusna; c a gra Quincra Cias
Manda, nolil cidadc c nolc incnsa,
125 Quc os Tcucros jovcns dc conccrio inclcn,
Con ircs aclanacs s ircs ancadas
Da voga dcsfcrida. auior Scrgcsio
Dos nolrcs Scrgios, na Ccniauro ingcnic;
E na azul Cila cnlarca-sc Cloanio,
130 Quc c, Fonano Clucncio, a origcn iua.

Conira a csunosa raia, alcn dcnora
Pcncdo, quc sulncrso, cnquanio o Iilcrno
Cauro os asiros cscondc, o aoiian vagas
Tunidas. calno o icno, adornccido
133
135 Cala, c da inovcl onda un cano surgc,
Dc ariscos(26} ncrgulIcs jucundo ouso.
La dc frondcnic azinIo o adrc aos nauias
Ps vcrdc ncia, quc o rcgrcsso narquc,
Dcois dc cn longo ccrco o iorncarcn.
140 Fcgra os osios a soric; c oa alados,
Osiro c ouro irajando, os calos fulgcn.
Dc cIouo cngrinaldada, a nais conanIa
Nus rcluzindo cn olco osicnia os onlros.
Alancan-sc, csiirando ao rcno os lraos
145 E ouvidos ao sinal; da ansia dc gloria,
Do afogo c susio, os coracs laicjan.
Ao clangor da ironlcia, ci-los dcscdcn;
Os arcs fcrc a nauiica alarida;
Fcvolio o nar ao rcirair dos lucIos,
150 Dc iguais sulcos irilIado, alvcja c fcrvc,
Dos rcnos iodo c dos iridcnics rosiros
Convulso c Iianic. En ljugo ccrianc,
Carros do carccrc rcciiiados
Na lia ncnos dcscnvolio rodan;
155 Ncn ianio aurigas, aos fogosos iiros
Undanics loros sacudindo, cndcn
Pronos a vcrlcrar. Do csirondo c alauso,
Do arcial favor consona o losquc.
O cco, nas raias cncavas rolando,
160 Fculsado rciunla nos ouiciros.

Enirc os vivas da iurla, avanic Cias,
Princiro cscoa-sc. ao dcois Cloanio,
MclIor dc rcno, sc o inIo o rciarda
134
Foncciro. cola, a Prisiis c a Ccniauro
165 Concicn no narcIar. vcncc ora a Prisiis,
Ora a Ccniauro; ou arcs, frcnic a frcnic,
Aran con luco cicnso os vaus salgados.
Aroinan-sc ncia, c ao c do cscolIo,
Ja no crau, o dianiciro Cias
170 Criia ao iloio. dcsira assin nc cnuas?
Anda a lonlordo; a a quc rasquc as cnIas;
Alcira a raia. qucn quiscr sc anarc."
Ordcns vas; icnc o vclIo oculio lanco,
Dcsvia ao largo a roa. Ondc, Mcncics,
175 Ondc ao rcvcs ic vais? csqucrda, s cdras!"
Cias lrana c rclrana; c olIa a Cloanio,
Quc inicrno, scsira, forccjando o acria;
Quc cnirc as sonanics lagcs c a Quincra
Dcsliza, c a ncia suliio osondo,
180 O rcicrc, c cn nais fundo vai nadando.
Nos ossos ardc ao noo a dor violcnia,
Nao scn agua nas faccs; c csquccido
Dc si, do conun risco, o frouo ncsirc
D'alia oa dcscnIa, c salia ao lcnc.
185 Piloio, os nauias coriando, o clavo
s raias iorcc. A cusio acina vcio
Mcncics ja csado; c, goicjando
O nadido vcsiido, roca irca,
E cn scco ali sc asscnia. A raazia
190 Fiu do scu ionlo, do ncrgulIo c nado,
Fiu das salsas golfadas quc alijava.

Airas, Mncsicu, Scrgcsio aqui sc inflanan,
135
A Cias conian sucrar noroso.
Junio ao cacIoo, nao con iodo o casco,
195 Scrgcsio avana; cn aric so, quc cn aric
O ccrra con scu lcquc cnula a Prisiis.
Mncsicu dc lanco cn lanco a gcnic inciia.
Forai-nc a voga, Hcciorcos vcrdadciros,
Quc dc Troia cscolIi no circno arranco.
200 Mosirai-nc agora o lrio, o alcnio agora,
Qual nas Llicas sirics, qual no Jnio,
Qual do Malca cn corrcnics inulsoras.
Mncsicu ja cla alna nao conicndc.
OI! sc cu... rincn, Nciuno, os icus ninosos.
205 Scr dcrradciro, anigos, c vcrgonIa.
Pouai-nos o lalcu." Qucn nais, sc afanan
Dciiados solrc o rcno; aos vasios golcs
Fcircnc a lrnzca oa, o cIao sulirai-sc;
Crclro o ancliio alala os ncnlros iodos,
210 E as locas scca; cn lica o suor nana.
O acaso irouc o lano a quc asiravan.
Acosiado Scrgcsio, avanic a roa
Cosc rocIa, c alocando un asso csirciio,
Ai! quc cn rccifc rcicndido cga.
215 Ao cIoquc ronca a cdra, c nuna osircira
Poniuda os rcnos sc csirilando csiralan;
Coniusa a roa suscndcu-sc. En griios
Consurgc, ara a cIusna, c os croqucs safa
E agudas varas; os ariidos rcnos
220 Do cgo aanIa. Eniao, con nais vccncncia,
Lcdo Mncsicu os vcnios convocando,
Ccria c lasia a rcnada, ao son das ondas,
136
Facil no alcrio clago dccorrc.
Qual a onla, quc aninIa cn oca laa
225 Scus doccs ovos, salicada ao cano
Fogc, c ao sair con a asa da ncdrosa
Fijo cnconirao no icio; c cscorrcgando
Pcla fluida via, o ar scrcno
Fasa, ncn novc as ccdiias cnas.
230 Tal Mncsicu, con ial ncio, cnfiada
Pclas uliinas aguas, voa a Prisiis.
Ja dcia s luias no rocIcdo c alfaqucs
A Scrgcsio, quc aulio cn vao clanando,
A andar arcndc con lascados rcnos.
235 Prcsio a Cias sc loia, c a nau ossanic
Ccdc, quc csia scn ncsirc. So lIc falia
Quasc no fin Cloanio, cn cujo alcancc
Urgc con suno afinco. Escria a griia,
Aura gcral o insiiga a lIc dar caa,
240 E rilonla o fragor no csao cicrco.
Uns raivan dc crdcr o ganIo c as Ionras,
Trocan cla viioria a roria vida;
Alcnia os ouiros o succsso. odcn,
Porquc julgan odcr. E conariiran
245 ParclIos csorcs ialvcz o rcnio,
Sc cn rogos solio, ao onio as naos icndidas,
A si Cloanio os nuncs nao cIanassc.
dcuscs, cujo incrio cquorco irilIo,
Voio alcgrc inolar-vos ncsias raias
250 Dranco iouro, c cniornando casios vinIos
As cniranIas vcricr no salso argcnio."
Dissc. c o coro dc Forco c das Ncrcidas
137
Dc laio o aicndc, c Panocia virgcn;
Tc do anciao Poriuno o lrao grandc
255 O cnurra. nais quc Noio ou lcvc ara,
A nau sc lana icrra, c o orio ganIa.

Ao ovo o Anqusco, con rcgcs do csiilo,
Eniao roclana vcnccdor Cloanio,
Vcnda-lIc a fronic con vircnic louro;
260 Dc raia un nor ialcnio s naus, dc nino.
Trcs novilIos cscolIa c vinIos nanda;
Con dons cscciais disiinguc os cIcfcs.
Ao vcnccdor, orlando-a rccanada
Purura nclilcia cn dois ncandros,
265 urca clanidc anca. inda na icla
Fcgio ncnino, sfrcgo, aodado,
No Ida sclvoso os dcscdidos ccrvos
Corrc c a dardo os faiiga; c la nas garras
Aliancira s csirclas o arrclaia
270 A arngcra dc Jovc; cnlaldc as alnas
VclIos aios lcvanian, conira as auras
Dos galgos o ladrar sc assanIa cnlaldc.
Ao scgundo cn valor, dc fina nalIa,
Quc o dccorc c dcfcnda, auriirlicc
275 Loriga da, quc a Dcnolcu vcncido
Anic o raido Sinois, dc lio s alas,
O Icroi iirou. nulilicc a iciura,
Mal carrcgavan-na ajoujados ajcns
Sagaris c Fcgcu; con cla o dono
280 PunIa cn vil fuga os Troas. O icrcciro
Dois caldcircs dc colrc c unas navcias
138
Dc raia olicvc con gcniis rclcvos.

Ja sc ia cada qual solcrlo c rico,
Dc unccos lisics landada a fronic,
285 Quando acnas Scrgcsio, fora dc aric
Do scvo cscolIo dcscgado, a larca,
Dc rcnos falIa, un lordo raso c dclil,
Traz inglorio cnirc vaias. Qual scrcnic,
Sc no lonlo da csirada a colIc ollqua
290 Enca roda, ou con scio gravc a csnaga,
Dciando-a scni-noria, o viandanic;
Fugindo cn vao sc iorcc cn largos orlcs;
Paric fcroz silila, inccndc os olIos,
Aliiva cnina o colo; nanca cn aric
295 Pclo golc, rcicn-sc, c cnovclada
En scus ncnlros sc inlica c sc rcvolvc.
Tal vogando a nau iarda sc novia;
Mas, cIcio o ano, vcla a foz rcnonia.
Salvos navio c gcnic, alcgrc Encias
300 A Scrgcsio nao falia. a Crcssa Foloc,
Pcriia cscrava cn olras dc Mincrva,
Doa-lIc, c os gcncos filIos quc anancnia.

Findo o jogo, a rclvado ancno valc,
Quc ouiciros fccIan curvos c frondosos,
305 Passa Encias. nilIarcs o aconanIan
Ao circo icairal quc cnircncava,
E, a iurla aconodada, o Icroi sc asscnia.
Con dons quc cc dc rco, cciia a quanios
Ccriar quciran na raida carrcira.
139
310 Misios concorrcn Tcucros c Sicanos.
Princiros Niso c Euralo, csic cn vcrdc
Juvcniudc c lclcza, aquclc insignc
Do noo cn io anor; dcois, Diorcs,
Prianco garfo cgrcgio; c logo Salio
315 Con Pairon, un Tcgcu dc arcadio sanguc,
Dc Acarnania o scgundo; c os dc Trinacria
Jovcns noniciros, Hclino c Panocs,
Quc assduos ao lon vclIo a sclva laicn;
E nuiios quc sculia cscura fana.
320 Dclcs o Icroi ccrcado. Ouvi-nc aicnios,
Folgai, nancclos; quc ncnIun scn rcnio
Dc nin sc ira. dc assacalado fcrro
A cada un darci dois gnosios iqucs,
E dc cnialIos dc raia una licnc.
325 Tcrao dc flava oliva ornada a fronic
Os vcnccdorcs ircs. guardo ao rinciro
Magnfico gincic ajaczado;
Ao ouiro, cIcia dc irccias frccIas
Una aljava anaznia, qual circula
330 Doldric largo dc ouro, c aia fivcla
Dc arrcdondada gcna; o dcrradciro
Con csic argolico clno va conicnic."

Todos osiados, ao sinal quc cscuian,
Solio cIuvciro, dcscdida roncn,
335 Do onio clo corro sc dcsarzcn,
OlIos fiios na ncia. Os conicndorcs
Transc Niso, c ligciro dcslunlrando
Eccdc os vcnios c do raio as asas.
140
Scguc-o, nas con largussino inicrvalo,
340 Salio. Nao longc, Euralo c icrcciro.
Hclino c quario. Proino Diorcs
Arranca, c ao onlro a vczcs(27} sc lIc cncosia,
Foa-o dc ilIarga, ariclIo con ariclIo.
E Iouvcssc csao, avanic cscaulira,
345 Ou lalanara ao ncnos a viioria.
Quando ao icrno afroniados sc aronquan,
Niso cscorrcga dos novilIos norios
No cruor quc a vcrdura c o cIao nolIara.
Ja dc vcncida c ovanic, o infcliz noo,
350 Tiiulando-lIc os cs, dc lruos ionla
Solrc o sagrado sanguc c csicrco inundo.
Mas nao lIc csquccc Euralo qucrido.
A rcsvalar sc crgucndo, a Salio oc-sc,
Quc iroca c rcvolio jaz na arcia.
355 Salia Euralo; c, graas anizadc,
Voa o rinciro con ruidoso alauso.
Vcncc Hclino cn scgundo, c alfin Diorcs.

A anlidao da laicia airoa Salio,
Pcranic os adrcs rcclanando a gloria
360 Quc sc lIc roula. A Euralo dcfcndc
Ccral favor, c as lagrinas dccoras,
E a viriudc nais lcla cn gcniil coro.
Criiando o aoia con fcrvor Diorcs,
Quc, uliino vindo, a alna nao conscguc,
365 Sc confcrcn a Salio as norcs Ionras.
Dccidc Encias. Sosscgai, nancclos,
Quc do iriunfo a ordcn nao sc alicra.
141
Conadcccr nc caila o insonic anigo."
E a Salio da vclosa c dc aurcas unIas,
370 A dc un lcao nundio ingcnic clc.
Niso aqui. Dos vcncidos quc rcsvalan
Sc Ias do iananIo, a Niso o quc rcscrvas,
Quc, a nao icr ao dc Salio igual dcsasirc,
Mcrcccra a coroa c a rinazia?"
375 E ao falar nosira a cara c os ncnlros iorcs
Dc aira sangucira. O adrc riu lcnigno,
E un, quc do unlral sagrado dc Nciuno
Os Danaos dcsrcgaran, irazcr nanda
Droqucl didinanio, olra ccclcnic
380 Con quc lrinda c concnsa o noo cgrcgio.

Quando os cursos icrnina c os dons rcaric.
Agora qucn valor no ciio cnccrra
Sus, os lraos lcvanic, as naos ligadas."
Eniao roc dois rcnios da clcja.
385 Dc ouro colcrio c fiias, un novilIo
Ao vcnccdor; fino clno c fina csada,
Ao vcncido conforio. Scn dcnora
Darcs, cnirc nurnurios c alvoroio,
Sai a icrrciro, valido c rolusio.
390 qucn soa conlaicr con Paris.
E a Duics giganicu, quc vir dc Anico,
Fci dc Dclrcia, invicio llasonava,
Junio cana do ccclso Hciior fcrindo,
Morilundo o csicndcu na fulva arcia.
395 Tal o cancao sc osicndc. csadaudo,
Alia a calca, alicrno os lraos icsos
142
Esgrinc, c aoiia os arcs con unIadas.
Duscan-lIc un conicndor. ncnIun dc ianios
Ousa conira o varao iravar dos ccsios.
400 Triunfo ois caniando, aos cs dc Encias
Ficou; scn nais dcicna, ao iouro os cornos
Da csqucrda fcrra c diz. Sc a conirasiar-nc
Ningucn, filIo da dcusa, aqui sc afouia
Quc nc rcicn? quc cscro? O iouro ordcna
405 Mc conduzan." Nos scus lavra un sussurro,
Qucrcn quc sc lIc cnircguc. Eis volio Accsics
A Eniclo ao c scniado cn lciio crvoso,
Turvo o acoina c aguilIoa. dos aniigos
Tu forissino Icroi, sofrcs, Eniclo,
410 Quc rcnios iais sc lcvcn scn conlaic?
Ondc Eri, nosso dcus, frusirado ncsirc,
Ondc o rcnonc icu, quc cncIc a Trinacria,
E os ccn irofcus quc nos salcs cnduras?"

O ncdo, rciorquiu-lIc, o anor da gloria
415 Nao nc cnloiou; nas iardo gcla o sanguc,
E o vigor sc nc csfria c sc cniorccc.
A nc assisiir a idadc cn quc ora ufano
Confia cssc arroganic, cu sin vicra,
Nao do rco novido ou guao iouro.
420 Dc inicrcsscs nao curo." E nisio raa
Dois ccsios arrojou dcsncsurados,
Quc o lravo Eri nos rclios nancava,
No duro icrgo os lraos cnlaando.
Tudo cnfiou. dc lois scic anlos coiros
425 Fcforava cosido o fcrro c o cIunlo.
143
Darcs c quc nais asna c aic rccusa.
O lizarro Anquisadcs socsa,
Volvc a cnlcada nassa c vulio cnornc.
Quanio nais, iorna o vclIo, sc algucn vissc
430 Os dc Hcrculcs ircncndo, c a luia infausia
Solrc csia ncsna raia! Ei-las, Encias,
Do icu valcnic irnao conicnla as arnas,
Dc ccrclro c dc sanguc inda con laivos.
Con clas arrasiou-sc ao rorio Alcidcs;
435 Scrvi-nc cu dclas, quando nc aquccia
O vcrdor, ncn vclIicc orfiosa
Pclas fonics csarsa lranqucjava.
Mas sc rcjciia o Frgio as arnas nossas,
Con Encias sc arova o auior Accsics,
440 Nao icnas, rcnuncio os coiros D'Eri;
Dcsc csscs icus. igualc-sc a conicnda."

Do onlro dulicc caa cniao dcsrcndc,
Dcsnuda a ossada, as junias c os lagarios;
Musculoso c ncrvudo csia na arcna.
445 Ccsios iguais rcscnia o Anqusio adrc,
E aia-os s alnas dc anlos. Solrc os dcdos
Cada qual sc cndirciia, c no ar os ulsos
Vilra inircido c firnc. rdua a calca
Do vulnfico accno airas afasian;
450 Misiuran naos con naos, c a ugna
inciian(28}.
Un or noo c ligciro; ouiro c foroso,
Crandc c ncnlrudo, nas dos joclIos frouo,
Tardo c ircncnic, a vasiidao lIc agiia
144
Egro anclar. Muiia fcrida laldan,
455 Muiia no lado cncavo aniudan;
Os ciios aos varcs Iario rouqucjan;
O unIo crra or fonics, or ouvidos;
Ao crclro ascro cnlaic os qucios ringcn.
Afincado nun osio, o gravc Eniclo
460 Aos iiros vigilanic o coro furia.
Darcs, cono qucn laic una alia raa,
Ou rouquciro casiclo ougna c ccrca,
Por csia alcria c aqucla, o assalia c urgc;
Frusira os icniancs, os ardis nalogra.

465 Minaz Eniclo sc ala, c a dcsira lrandc;
O ouiro rcvcndo o solrancciro loic,
Nun salio o csquiva. Eniclo clas auras
Dcrrana as foras, or si ncsno cn icrra
Con o vasio cso nais csadancnic
470 Fui, cono cn cinos do Ida ou no Erinanio
Dcsraigado laqucia oco inIciro.
Frgios, Trinacrios, cnulos consurgcn;
Monia o clanor ao ccu; rinciro acodc
E crguc Accsics con cna o cqucvo anigo.
475 Scn criurla-lo a qucda, o Icroi nais agro
Volia inavido luia, c a ira o csfora;
Pcjo, cnscio valor o alrasa, c ardcndo
Faido clo cano acossa a Darcs.
Ora a dcsira, ora a csqucrda os golcs dolra.
480 Ncn rcsiro, ncn ausa. qual nos icios
Saliao granizo crciiando cIovc,
Tal con una c ouira nao lasia ancada
145
DcsfccIa, c iraz nun voriicc o conirario.
Quc o furor sc cncruca, c Eniclo cn sanIa
485 Mais sc cascrc, o adrc o nao conscnic.
ugna sc inicrondo, ao nodo jovcn
Salva, c o niiiga assin. Quc insania a iua!
Trisic! un odcr nao scnics solrc-Iunano?
Ccdc ao nunc." E falando a lriga aaria.
490 Ficis socios con Darcs, quc a nuianic
Calca c os fracos joclIos nal susicndo,
Misios coalIado sanguc c dcnics cosc,
Vao-sc s naus; advcriidos, con a csada
O clno ionando, a rcs c a alna dcian
495 Ao vcnccdor, quc aliivo sc ufancia.
OlIai, dc Vcnus filIo, c vos Troianos.
O quc cu scria cn noo, c a noric ccria
Dc quc o livrasics." Para, cn sc afroniando
Ao iouro, rcnio scu, quc cn c sc iinIa,
500 Lilra-sc a runo, airas rciira a dcsira,
Enirc os cornos asscnia os duros ccsios,
Quclra-lIc o cranio, o ccrclro csnigalIa.
Prosira-sc, arca c no cIao sc csiira o loi.
Solrc clc o Icroi cclana. En vcz do Frgio
505 MclIor ic sagro csi'alna; os ccsios, Eri,
E a aric viiorioso aqui rconIo."

Ja, con dons, a qucn joguc a scia alada
Convida Encias; faz quc a gcnic crija
Do laicl dc Scrcsio un nasiro, c acnsa
510 Do ioc nun cordcl volanic onla,
Alvo dos iiros. Os varcs concorrcn,
146
E cn lrnzco caaccic as sorics lanan.
Concou clo Hiriacio Hiocoonic
Con ruidoso favor; Mncsicu scguiu-sc,
515 Mncsicu quc inda cingia a vcrdc oliva
Do ccrianc naval; saiu icrcciro
Scu(29} irnao Euricion, Pandaro cnio,
Quc, nandado a roncr ouirora os acios,
Conira os Aqucus a vira disarasic.
520 Do clno ficou no fundo o vclIo Accsics,
Quc lidas juvcnis icniar ousava.

Con ansia cada qual scu flcil arco
Foric cncurva, c da aljava o iiro aronia.
Princiro o Hiriacio, o ncrvo rccIinando,
525 Zinlra agilssino as voluvcis auras,
E no froniciro nasiro a onia fcrra.
Trcnc a arvorc, assusiada csvoaa a onla,
E cn roda csironda o alauso. rdcgo c lcsio,
Arna o lano Mncsicu, c alio a nira,
530 OlIos csicndc c a scia. aI! quc nao dc
Na avc iocar; do c so quclra os fios
Dc quc inca cndia. cla adcjando
Por cnirc noios c ncgruncs fogc.
Mas, rcsics c cnlclida a frccIa icndo,
535 Invocando Euricion fraicrno aulio,
Fiia a quc o ccu fcndcndo alcia c culia,
E sol a nuvcn lruna a cncrava. a onla
Cai norrcndo, c nos asiros larga a vida,
E iraz caindo a fara airavcssada.
540 Fcsia Accsics scn alna; c o iiro aos vcnios,
147
Do arco sonoro c dc aric gloriando,
Enfin rcncic. Aqui suliio ocorrc
Monsiro c agouro csanioso, quc o fuiuro
Vindo aclarar, icrrfcos os vaics
545 Tardc o caniaran; ois quc ardcu, voando,
E gnco sulco iraou na cicrca via
A Iasic arundnca, c cn ar sc csvaiu icnuc.
Qual sc dcscrava a csircla, o ccu iranscorrc,
E no vo inflanada arrasia o crino.
550 Frgio ou Trinacrio, csiaiicos dc assonlro,
Lcvanian rcccs. ncn rculsa o aviso,
Mas a Accsics alraa o Icroi rcsianic,
Largo o rcncia, c ajunia. Acciia, o adrc,
Scnao da soric, or insignc auscio
555 Do suno rci do Olino, csia csculida
Craicra, dcia do longcvo Anquiscs;
Cagc, con quc o rcndou Cisscu dc Tracia,
Dc anizadc c lcnlrana." E s fonics o orna
Dc vcrdc louro, vcnccdor o aclana.
560 Scn ciunc Euricion, quc so das nuvcns
A avc rcciiiou, dc grado accdc.
Enira o quc o no dcsfcz roino cn Ionras;
liino, a frccIa qucn rcgou no ironco.

Inda os ccriancs nao dcscdc Encias;
565 CIana a Eiidcs; aio c conanIciro
Do inulc Iulo, c diz-lIc uridadc.
Anda; c Ascanio, sc insiruio o cqucsirc ludo
E os ncninos ja icn, quc as iurnas guic,
E cn ncnoria do av sc nosirc cn arnas."
148
570 Dali faz quc csvazic o infuso ovo,
E Iaja cano. Anic os ais, ncdindo o asso,
Por igual cn cavalos cnfrcados
Os ncninos rclunlran. Surrccndida(30}
Frcnc a sicana c icucra nocidadc.
575 Do uso os coroa ionsa rana. irazcn
Dois Iasiis dc corniso cn fcrrcas cIouas,
E alguns ao onlro aljavas luzidias;
Fciorcida lIcs dcscc aurca cadcia,
Do colo ao ciio cn crculo flcvcl.
580 Trcs as iurnas, ircs cIcfcs as crcorrcn;
Sol cada cIcfc dozc cavalciros
Dizarrcian, fulgindo cn sua csquadra.
Una folga, o Poliics, dc quc a rcja
O icu Prano, Icrdciro dc un ial nonc,
585 Quc Ia dc a Iialia auncniar. cavalga cn iracio
Cincic licolor dc lrancas nalIas,
Quc a nao cala dc lranco, c fcro osicnia
Dranca silva na icsia. O guia c dc ouira,
Caro ao ncnino Iulo, iis ncnino,
590 iis o ironco dos Laiinos iios.
Mais quc iodos fornoso, o lindo Ascanio
Troia osircno nun corccl fcncio,
Quc cn nonuncnio c rova dc icrnura
Dcu-lIc a candida Elisa. O rcsio nonia
595 En irinacrios friscs do vclIo Accsics.
Pavidos narcIan; dos avos rciraios,
Con julilo os aviva o iroico alauso.

Dcois quc alcgrcs anic os scus cancian,
149
Pronios scnIa, Eiidcs griiando
600 Longc o flagclo csiala. A ar dcsfilan,
Fornan-sc cn coros ircs, c voz dos calos
Infcsias lanas, dcsandando, cnrisian.(31}
Carrciras a carrciras coniraondo,
Volias incdcn con irocadas volias;
605 DaralIan-sc cn rcnIida cscaranua,
Dc un confliio arrcncdo. ora dao cosias,
Ora aiacan dc frcnic; ou, azcs fciias,
Lcvan-sc cnarclIados. N'alia Crcia
O lalirinio, c fana quc o iccian
610 Parcdcs ccgas, nil dolosas ruas
Dc inconrccndido crror, quc inciricavcl
Enganados vcsigios iransviava.
Nao con divcrso cnrcdo cnlaraada,
A rolc icucra folgaza corrcndo,
615 Fugas urdc c clcjas; cono a nado,
No unido clago os dclfins lrincando,
Ondas caraiia c llica rcialIan.

Ao nunir Alla-longa, csics Ascanio
Cursos, iorncios, quais jogou na infancia,
620 No risco Lacio iniroduziu. dc Allania
Transniiiran-sc a Fona; c Fona augusia
En Ionra aviia os guarda. o jogo Troia,
O ucril csquadrao sc diz Troiano.

Ao divo adrc a fcsia ia findar-sc.
625 Insiavcl a foriuna cniao falscia.
Duranic os ludos funclrcs Saiurnia
150
Envia iroica arnada ris cclcsic,
Con vcnios a aligcira, c cn ccn rojcios
A invcicrada qucia nao sacia.
630 Pclo arco nuliicor, dc golc a virgcn
CanIa un dcclivc aialIo; aicnia invisa
Trocl iao lasio, c vc, lusirando as raias,
Dcscrio o orio, alandonada a froia.

La sos, cn lorda cscusa, o norio Anquiscs
635 As Troadcs cIoravan, c o rofundo
Ponio olIavan cIorando. Ai! iao cansadas
Quc alisno quc nos rcsia!" una cclanan.
Pcdcn cidadc; a roia longa cnicjan.
Nada inoia, dcosio c o irajo c o vulio,
640 CIcga-sc a dcusa, cn Dcroc disfarada,
Cnjugc anosa do Isnaro Doriclo,
Cclclrc danics or fccunda c nolrc;
Enirc clas sc insinua, c diz. McsquinIas!
Quc s naos grcgas a noric nao iraganos
645 Sol os nuros da airia! Infcliz gcnic!
A quc ccio a dcsgraa ic rcscrva?
Volvcn scic vcrcs quc, accsa Troia,
Frcios ncdindo, inosiios rocIcdos,
Clinas ianios c ccus, or nar iananIo
650 Da fugiiiva Iialia cn lusca, vanos
Pclas ondas rolando. Hoscdc Accsics,
D'Eri qucn lIc olsia no as fraicrno
A nos fundar cidadc? airia! o nuncs
Do ininigo scn fruio arrclaiados!
655 Nunca un siio vcrci quc cu cIanc Troia?
151
Nunca os rios dc Hciior, un Xanio, un Sinois?
Prcsio, alrasai conigo infausias oas.
Cassandra cn sonIos, dando accsas iocIas,
Mc lradava csia noiic. lio aqui icndcs,
660 Aqui vossa norada. Olrai, quc c icno;
Ncn iais rodgios dilaao crniicn.
Eis sacros a Nciuno aliarcs quairo;
O ncsno dcus ninisira anino c facIos."

Nisio, agarrando infcnso, a dcsira clcva,
665 Drandc un iiao con fora, c coruscanic
O roclc. As Iladcs suscnsas
Dc csanio cnfian. Pirgo, a nais idosa,
Quc ianios filIos a scu rci criara.
Esia, o naironas, dissc, a dc Doriclo
670 Dcroc nao c Fcicia. o ar divino,
O garlo lIc noiai, da visia o fogo,
O Ialiio, o son da voz, o andar c o gcsio,
A Dcroc cu vcnIo dc dciar docnic,
Pcsando-lIc so cla cn iais ccquias
675 Faliar con dons c ncrccido ranio."

Cala; c as naironas os nalignos olIos
Nos lcnIos cravan, lalanando anlguas
Do ficar cnirc o nscro dcscjo
E as faidicas ordcns; quando as asas
680 Lilra c dcsfcrc a dcusa, c rciirada
Assinala cnirc as nuvcns arco ingcnic.
En furia, do rodgio csiucfacias,
Do ino foco lranindo a cIana iiran.
152
As aras dcsojando, s naus rcncssan
685 CalIos, folIas, iics. Vulcano cn lancos
E cn rcnos cnfurccc, rcdca solia
Faiva dc alcio nas iniadas oas.

Ao sculcro, laicia, Eunclo a nova
Do inccndio lcva; c cn rolo aira fagulIa
690 Sc cncrga a rcvoar. Princiro Ascanio,
Quao lcdo conduzia a cqucsirc ugna,
gil galoa aos arraiais iurlados;
Aios rcic-lo canincs nao odcn.
Quc icniais, cidadas? quc insania! ai irisics!
695 Nao avilIcs Iosiis, nao graias quilIas,
Qucinais vossa cscrana. Aqui nc icndcs,
Eis vosso Ascanio." E aos cs o clno vao lana,
Dc quc arnado ccrcia a falsa gucrra.
Encias sc acclcra, c o frgio lando.
700 A luscar lrcnIa ou laa cn quc sc cscondan,
Pclas raias con ncdo clas sc csgarran.
luz fogcn dc cjo, c arrccndidas
Juno rcnovcn d'alna, aos scus iornadas.
Ncn or isso donou-sc a voraz csic.
705 Sol o nolIado rollc viva a csioa
Tardo funo voniia, c o vaor lcnio
Foi os orcs, no anago sc aicia;
Nao valcn jorros d'agua c Icroico csforo.
Dos onlros rasga a vcsic, c aos ccus Encias
710 Sulicc as alnas icndc. Jovc ccclso!
Sc un or un, adrc, os Frgios nao dcicsias,
Sc inda Iunanos iralalIos ic aiadan,
153
Da cIana agora a froia nc rcscrvcs,
D'lio a icnuc rclquia ao ncnos oucs;
715 Ou, quc nais rcsia? csnaguc-nc o icu raio,
Maia-nc, sc o ncrco." Acala; c ronca
Dcsncdida, furiosa, aira roccla,
Dos irovcs csircnccc o nonic c o valc;
Turvo, cngrossado clos dcnsos ausiros,
720 Aguacciro csiucndo alaga as oas.
Scni-ardidos carvalIos sc uncdcccn,
Tc quc ciinio o vaor, iragadas quairo,
No coro das dcnais ccssa o coniagio.

Do agro dcsasirc Encias conlaiido,
725 Ccn razcs vcrsa n'alna, Icsiia inccrio
Sc na fcriil Siclia csquca os fados,
Ou sc Iialia rossiga. O vclIo Nauics,
Salio adivinIo dc Mincrva aluno,
Tranas dc irosos dcuscs clicando
730 E o quc ordcna o dcsiino, assin o anina.
Da foriuna aos vaivcns nos rcsigncnos,
dioncia rolc; cn iodo acrio
Sofrcndo c quc sc vcncc a advcrsidadc.
Tcns ca divina csiirc, o iroico Accsics.
735 Consulia o scu qucrcr. Das naus conlusias
LIc confia o solcjo, c os quc sc anojan
Da cnrcsa iua; as alorridas nadrcs,
Dccrciios c invalidos scgrcga,
E os quc afroniar coniigo os riscos icncn.
740 En icrra Iajan dcscanso; crgan cidadc,
A quc Accsics conccda o nonc Accsia."
154
Nos consclIos do anigo o Icroi sc accndc;
Mas os rojcios scus ncdiia c csa.

Na liga a arda Noiic o olo ocua.
745 Eis do ccu dcslizando a sonlra anqusca
Tais vozcs difundir sc lIc afigura.
FilIo, quc cn vida nais anci quc a vida,
FilIo, a qucn dc lion nolcsia o fado,
A ii nc ccdc Jovc, quc do Olino
750 Docu-sc c dcsviou da arnada o inccndio.
Dc Nauics o naduro aviso adoia.
Vais dclclar gcnic ascra indonada;
Dos icus conduz ao Lacio a flor gucrrcira.
D'anicnao laia a Diic c ao ccniro cscuro;
755 Pclo alio Avcrno, o filIo, vcn falar-nc.
Nao no nio Tariaro, cnirc os nancs irisics;
Moro sin, cnirc os lons, no Elsio ancno.
Muiia rcs ncgra fcrc, c a nin ic guic
Casia Silila; arcndcras icus ncios,
760 E o dado incrio. Adcus, quc unida a noiic
Vira c dcscai, c ja do scvo oricnic
Fcsirando os Eionics nc lafcjan."

Dissc, c cn ar sc csvaccc. Ondc, ondc arics?
Tcn-ic, cscra; a ncus lraos qucn ic arranca?"
765 Tal Encias discorrc, c cscria o lunc
Soiio cn cinza; Iunildc lranca Vcsia
O sacrario vcncra c os icucros larcs,
Con iurlulo lcno c farro io.
Dcois consulia o rci, dcclara aos socios
155
770 Dc Jovc o nando, os aicrnais rccciios,
E o scu cnsar. Dc ronio anui Accsics.
Para a cidadc o vulgo c as nacs sc alisian,
Alnas a qucn nao ioca o anor da gloria.
Casios rollcs da cIana ouiros rcnovan,
775 Fcnos, lancos, cnarcias aarclIan;
Poucos sin, nas dc vvida coragcn.

Fisca os nuros Encias con o arado;
Soricia as casas; nanda ali scr Troia,
Pcrgano ali. Do auncnio folga Accsics;
780 O scnado insiiiui, rcgula o foro.
Tcnlo, aos asiros vizinIo, dcusa Idalia
No Eri sc clcva; ao iunulo dc Anquiscs
Un luco anlo sc anca c un saccrdoic.

Fcsiins c ollaias novcnais sc fazcn,
785 Enquanio aragcn nciga alanc as vagas.
Frcsco ao largo dc novo o sul convida.
Nas curvas raias sc ouvc un ncsio cIoro;
Dia c noiic alraados sc dcnoran.
E agora as nacs, c aquclcs quc assusiava
790 Do ascro nar a iorva caiadura,
As fadigas do nar adcccr qucrcn.

Tcrno os conforia, c lagrinoso Encias
Ao rcgio consangunco os rcconcnda.
A Eri viiclos ircs c s icncsiadcs
795 Cordcira inola, c vai dcsanarrando.
Tonsa oliva na icsia, cn c na roa,
156
Taa na dcsira, as vsccras dcscja,
Dc csircncs vinIos o salgado ascrgc.
Dc oa o vcnio surgc; c os navcganics
800 Varrcn, qual nais, as crcuiidas ondas.
Enircianio, a Nciuno afliia Vcnus
Tais qucias dcsrcgou. ScnIor, a aiiva
Airoz ira dc Juno insaciavcl
Mc alaic a sulicar. Ncn do, ncn icno,
805 Jovc ncn dcsiino, infandos odios
Quclra ou lIc adoa. Havcr nao lasia aos Frgios
Consunido c aagado a gra cidadc,
E as rclquias irazcr dc iransc cn iransc;
Dc Troia inda crscguc a cinza c os ossos.
810 Dcsia sanIa o noiivo cla quc o saila.
Longo nao Ia quc cn Llia (cs icsicnunIa}
Mal afouia cn Eolo, o cgo cn lrcnIas,
Misiurou dc rccnic os ccus c os narcs.
E isio ousar cn icus rcinos! Ei-la, oI crinc!
815 Ilia as Tcucras, inccndcia as oas,
Naus csiraga, c a largar ncu filIo olriga
Socios cn icrra csiranIa. O rcsio, o adrc,
Possa, cu io rogo, navcgar scguro;
Alordc, sc c quc as Parcas lIo conccdcn,
820 Ao Tilrc laurcniino c asscnios fundc."

Do alio occano o donador Saiurnio.
jusio, rcsondcu, quc cn nin confics
E cn rcinos, Ciicrcia, origcn iua.
Mcrco-o; quc nao raro Ici or icu filIo
825 MarulIos conrinido c o ccu raivoso.
157
Ncn ncnos (icsicfiquc o Xanio c o Sinois}
Dclc cn icrra curci. quando s nuralIas
Palidas iurnas rclaicndo Aquilcs,
MilIarcs dava Esiigc c o Xanio, os rios
830 EniulIados gcncndo, nao salia
Cono volvcr-sc ao nar; cu ncsno cn nuvcn
Cava ao Pclidcs fcro Encias roulo,
Quc, nar cn fora c divos, o aconcic;
Dcn quc anclassc, dcsias naos crccios,
835 D'lio ciirar os fcncniidos nuros,
No ncsno anino csiou; lanc os icnorcs.
Aoriara no Avcrno qucn dcscjas.
Dcvc un so crcccr no aquoso fundo;
Una calca agara or iodos."

840 Tcndo assin aninado a lcda Vcnus,
Jungc os lruios, c inondo csuncos frcios,
Elc a lrida rclaa, c iona cquorca
Voa dc lcvc no ccrulco carro.
Cai sol o cio ionanic o incIado argcnio,
845 Anansa a vaga, csalIan-sc os ncgruncs.
Surdc a narinIa cscolia. Clauco c Forco,
Scu vclIo coro, fornidavcis ccios,
Triics ligciros, Mcliccria Ino;
Tciis csqucrda, Panoc c Niscia,
850 Mcliic c Sio, Cinodocc c Talia.

Drandos gosios rcvczan-sc dc Encias
Na ncnic alsoria. crgucr faz logo os nasiros,
Dcscnvcrgar o ano c dcsfralda-lo.
158
Toda a froia nun onio cscoias ala;
855 Solia a lonlordo os scios, a csiilordo;
rduos os lais lraccia, rclraccia;
Tc quc o soro fciao lIc cnfuna as vclas.
Palinuro alrc o runo dcnsa arnada;
Dc lIc ircn na conscrva os nais icn ordcn.

860 Da cclcsic laliza ao ncio a noiic
Ja rorida aiingia; dc cansao
Por duros lancos a naruja os ncnlros
En scus rcnos ousava. c quando o Sono
Do cicr sidcrco lacido cscorrcga,
865 Afugcnia c dissolvc a cscssa ircva;
Dusca-ic, Palinuro, a ii ncsquinIo
Funcsios sonIos iraz. na oa, cn Forlas
Transfornado, sc asscnia, c ariciro fala.
Iasidc Palinuro, ao son das aguas
870 Dcsliza a froia; a viraao c ccria;
Encosia a fronic, as alclras dcscansa,
Furia una Iora ao iralalIo. csao lrcvc
Tono o icu cargo." Palinuro os olIos
Dcsccrra a cusio. Qucrcs quc cu, lIc iorna,
875 Crcia cn ial nonsiro, cn ccu risonIo csirilc?
Quc cnircguc Encias a iraidorcs ausiros?"

En discursando, ao clavo nais sc afcrra,
Fiio os asiros conicnla. as fonics anlas
Eis lIc lorrifa, cn Lcics cnlclido,
880 Por fora csigia un rano soorado;

159
Nadan-lIc os frouos rcniicnics luncs.
Indo-lIc adorncccndo o coro lao,
Morfcu sc acIcga; ao lquido clcncnio,
Con cdao da oa c o lcnc, o cnurra.
885 DcscnIa-sc clc, cn vao clanando aos socios;
O dcus nos arcs dcsaarcccu.

Inda assin, cn Nciuno asscgurada,
Sulca inavida a froia o laino anaro.
Ja rcnonia os cacIoos das Scrcias,
890 Quc, cniao riscosos, dc ossos alvcjavan;
Foucas do salso cIoquc as rocIas soan.
Scn iloio nairoca o larco Encias
Scnic, c cn cssoa or noiurnas ondas
Magoado o rcgc, lancniando o anigo.
895 Ai! nu, quc cn ccu fiasic c cn nar iranquilo,
Jazcras, Palinuro, cn raia ignoia".
160


LIVRO VI

Assin ranicia, c s naus dcniic as rcdcas;
Vai-sc a Cunas culoica c nanso alorda.
Tcnaz dcnic as fundcia; ao largo aroan,
E as curvas oas a rilcira colrcn.
5 Moos na raia Icscria ardidos salian.
Qucn scncnics dc cIana cn siliciosas
Vcias caia; qucn, dcnso alvcrguc s fcras,
Esnoiia a sclva, c os rios nosira acIados.
O icdoso varao cncira o alcaar
10 En quc Aolo rcsidc, c as rofundczas
Ondc Iorrcnda Silila anino c alcnio
O dclio vaic insira c alrc os fuiuros.
Solcn da Trvia os lucos c aurcos icios.

Dcdalo, c fana, dos ninoios rcinos
15 Fugindo, ao ccu fiou-sc cn lcsics cnas,
Por via insoliia ao gclado Arciuro
Audaz navcga; c alfin na cidadcla
Calcdica asscniando, os rcnos dc asas
Tc sagra, o Fclo, c crigc un lravo icnlo.
20 Nas oriadas insculc o norio Androgco,
E cn casiigo os Cccroidas nuliados
AI! na crda anual dc scic filIos;
161
A urna csia do soricio. Ao nar solcrla
Corrcsondc fronicira a gnosia icrra.
25 Aqui do iouro o anor crucl, c ao furio
Sulnciida Pasifc, c a raa nisia
Ps, nonuncnios da ncfanda Vcnus,
Minoiauro lifornc; aqui da csiancia
Afadigosa o cnrcdo inciricavcl,
30 Dolos quc, da rinccsa aaionada
Con cna, o ncsirc solvc, c cn iais dcsvaircs
Ccgos vcsigios or un fio rcgc.
Nao fossc, caro, a dor, ncssa olra-rina
Tcu caso cnirara. foi grava-lo cn ouro,
35 Duas vczcs falccc a nao aicrna.
Mais crlusiraran iudo, sc ccdido
Nao rcgrcssassc Acaics con Dcifolc
Dc Clauco, a Fclo c Aolo consagrada;
Quc sc cndcrca ao rci. Nao nais, Encias,
40 Dc csciaculos lasia; ora ic cunrc
Dc iniacia grci naiar novilIos scic,
Scic ovclIas do riio." E ao saniuario,
Aviado o sacrifcio, os Tcucros cIana.

Fasgou-sc aniro csaoso cn roca culcia,
45 Con ccn locas, ccn largas avcnidas,
Dondc oraculos ccn iroa a Silila.
Ja no lincn(32} a virgcn. Toca os fados
A inicrrogar; o dcus, cis o dcus" clana.
Suliio, s orias, o scnllanic nuda,
50 A voz nao una, nao conosia a cona;
Falido(33} incIa-lIc o ciio, arqucja c ofcga;
162
Maior arccc, cn ion norial nao soa,
Quando a lafcja dc nais crio o nunc.
Tu ccssas, Frgio, dc oracs c voios?
55 Ccssas? ois dc ouiro nodo a casa ainiia
Nao sc cscancara." Dissc, c cnudcccu.
Aos Tcucros frio Iorror nos ossos ca,
E orou do niino o rci. Fclo, a qucn scnrc
D'lio o nal consicrnou, quc a iroica frccIa
60 Dc Paris dirigisic conira Aquilcs,
Tua guia, o clago arrosici quc alrangc
Tcrras iais, c os Massilos iao rcnoios,
E o dilaiado cIao quc as Sirics orlan.
Ja quc aorianos na arrcdia Iialia,
65 Dc Pcrgano a dcsgraa aqui icrninc.
Vos o dcuscs c dcusas, quc cncccra
Dardania c a gloria sua, c jusio quc ora
Todos oucis a gcraao dos Frgios.
E iu nc da, sanissina vidcnic,
70 (O indcvido nao co} cn Lacio os nuncs
Nossos fiar c os vagalundos larcs.
Dc narnorc nacio a Fclo c Trvia
Tcnlos c fcsias criarci fclcias.
A ii no rcino cscra-ic un sacrario,
75 Quc ic guardc as rcsosias c os arcanos
Diiados, alna vaic, gcnic ninIa;
Hci dc clciios ninisiros dcdicar-ic.
Nao confics, io rogo, s folIas vcrsos,
Ncn dos vcnios ludlrio aos arcs vocn.
80 Tu ncsna os canics." oraao s icrno.

163
Torva c indocil ao dcus, or sacudi-lo
Do ansiado ciio, a dclacar lravcja.
Tanio clc nais faiiga a loca irosa,
E o fcro coraao lIc orinc c dona.
85 Eis do aniro os ccn orics, dc si aicnics,
Vaiicnios(34} dcscdcn clas auras.
OI! quiic cnfin do cgo, cn icrra a iranscs
Mais gravcs ic rcara. Hao dc ir os Troas
A Lavino, sosscga; anics coniudo
90 La nao icr ido. gucrra, Iorrida gucrra,
Do sanguc o Tilrc incIado csunar vcjo.
Ncn dorios arraiais, ncn Xanio ou Sinois,
Tc faliarao; ianlcn dc dcusa filIo,
Ha no Lacio ouiro Aquilcs; nunca os Tcucros
95 Tcnaz dciara Juno. A qucn, na angusiia,
A quc ialas nacs, a quc cidadcs
Nao icns dc sulicar! E scnrc a causa,
Una Iosiia nulIcr, un ioro cicrno.
Tu nao fraqucics; nais quc a soric ousado,
100 Fcsisic aos nalcs. Dc livrar-ic o ncio
Tc alrc graia cidadc, o quc ncn cnsas."
Do adiio cania anlagcs iais ncdonIos,
Mugc na gruia, o vcro cnlrulIa cn ircvas.
furilunda os frcios laic Aolo,
105 N'alna cciiada csinulos vcricndo.

Muda a Silila, nais quicia a sanIa,
Conca o icucro Icroi. NcnIun iralalIo,
Por novo c inoinado, csiranIo o virgcn.
Un or un anicvi, ondcrci iodos.
164
110 Pois quc c do infcrno a cnirada c aqui, nc
afirnan,
Do rcvcsso Aqucronic o lago olscuro,
Ir, so ic inloro, ao caro ai nc caila.
Mosira-nc c aicnicia as sacras orias.
Eu, ncsics onlros, dcnirc a cIana c infindas
115 CIuas Iosiis o arrclaici, salvci-o;
Elc cnfcrno conigo afroniou narcs,
O clago aiurava c o ccu ninazcs,
Con nais vigor do quc vclIicc c dado.
Fcqucrcndo ordcnou-no, c Iunildc quc Iajas
120 Do do filIo c do ai dcrccar vcnIo.
Tudo sc ic faculia; Hccaic cnlaldc
Nao ic ros, o casia, ao luco avcrno.
Sc Orfcu dc avocar da csosa os nancs,
En iracia acordc ciara fiado;
125 Sc, con alicrna noric o irnao rcnindo,
Polu ianio cssa via anda c dcsanda,
(Por quc a Tcscu ciiar c o grandc Alcidcs?}
Eu rovcnIo ianlcn do rci surcno."
Dcsi'aric orava, s aras aoiado;
130 E cla acrcsccnia. Anqusca c diva csiirc,
Dcsccr a Diic c facil; dia c noiic
Scus cancclos o Tariaro franqucia.
Tornar airas c luz, cis iodo o onio,
Eis iodo o afa. Do rcio Jovc anados,
135 Ou or viriudc ardcnic ao ccu sulidos,
Poucos, filIos dos dcuscs, o alcanaran.
Mcdcia un losquc, c sinuoso cn iorno
Enfuscado o Cociio a csrcguiar-sc.
165
Mas vczcs duas sc iranar a Esiigc
140 E a llrcga norada vcr colias,
Sc ianio folgas do nrolo iralalIo,
Ouvc c risca o cccuia. rvorc oaca,
Dicado infcrna Juno, oculia un rano
N'Iasic c nas folIas aurco. cn valc unlroso
145 O cncolrc c fccIa a dcncgrida sclva.
Scn quc dcsironquc o aurcono rclcnio,
No Orco ningucn sc inicrna. c don quc cigc
E insiiiuiu Proscrina fornosa.
Un fora, lroia o novo, c do luzcnic
150 Mcial frondcscc a vara. En alio a nira,
Indaga, c acIando rcsciioso o aanIcs;
Quc, a ic scr dcsiinado, clc csonianco
Logo ic ccdcra; scnao, con fora
Ncn duro fcrro odcras saca-lo.
155 Porcn, dcsia consulia cnquanio cndcs,
Ai! nal salcs quc as naus ic inccsia agora
Dc anigo o caninc o fcral cadavcr.
No sculcro o aoscnia; cn ncgras rcscs
Enccic a ciaao. cono aos vivos
160 O nvio rcino sonlrio c csigios lucos
Has dc avisiar." Calou-sc, c os lalios ccrra.

Dc olIos fios, irisionIo, cvcnios ccgos
A cogiiar, a gruia Encias larga.
TrilIando-lIc a cgada, o fido Acaics
165 Volvc iguais cnsancnios. Solrc o socio
Quc, ao dizcr da Silila, cnicrrar dcvcn,
Travan convcrsaao conrida c varia;
166
Tc quc a Miscno vccn dc indigna noric
Jazcr cn scco; o Eolidcs Miscno,
170 Scn sucrior con lronzc aliicanoro
No inciiar os varcs c accndcr Maric,
Pajcn dc Hciior, ugnava sua ilIarga,
No liuo singular, na lana cnio.
Eiinio o grandc Hciior s naos dc Aquilcs,
175 O forissino Icroi juniou-sc a Encias,
Nao soncnos scnIor. Mas quando, cncIcndo
Acaso o nar con rcssonanic concIa,
Louco a iangcr os dcuscs dcsafia,
falsa fc, dc invcja cnirc uns cncdos
180 O afogou (sc c dc crcr} Triiao nas vagas.
Todos, norncnic o io Encias, frcncn,
Ccrcan-no ranicando; c olcdicnics
douia guia, ao ccu funcrca ira
D'arvorcs cunulada crgucr orfian.
185 Covil dc fcras, vclIa naia cloran.
Prosira-sc o inIo alvar, griia o nacIado
No solro rijo, nas francas iravcs;
O fcndvcl carvalIo as cunIas racIan;
Vcn dos nonics ionlando ingcnics ornos.
190 Princiro no iralalIo, coria os socios,
Dos ncsnos insiruncnios sc arna Encias;
E a naia olIando incnsa, nil cuidados
No anino rcvolvcndo, cn rcccs ronc.
OI! sc ncsia cscssura cssc aurco garfo
195 Dcarasscnos nos; cono ai! iao ccria
Foi conira ii, Miscno, a rofccia."

167
Inda falava, c anic clc duas onlas
Do ccu voando na vcrdura ousan.
As avcs naicrnais o cgrcgio calo
200 ConIccc c lrada. Sc Ia caninIo, o guias,
Inclinai vosso adcjo aos losqucs ondc
Fico sonlrcia o rano ao inguc solo!
No lancc, o diva nac! nao nc falcas."
Eniao rcicn-sc a olscrvar das onlas
205 A icndcncia c os sinais. Pasccndo aos vos,
So quanio a visia alcancc dos quc as scgucn,
Elas avanan. crio das garganias
Do csiilcnic Avcrno, alando-sc anlas,
Sulcan o cicrco fluido, c cnfin dcscacn
210 Na dulicc anclada arvorc, dondc
Fcluz discordc lrilIo cnirc a ranagcn.
Qual visgo soi, no alIcio c gcrado,
Vcrdcccr c cnranar-sc ao lrunal frio,
Nos ironcos cnrolando os croccos gonos;
215 Na cnzinIa oaca ial vcgcia cssc ouro,
E a folIcia crciia lranda aragcn.
Dclc, inda assin iardio, avido Encias
Pcga, raido o quclra, c vaic o lcva.

Nao ncnos a Miscno os scus lancnian,
220 Na raia Ionras rcsiando ingraia cinza.
Fornan dc acIas dc rollc c ccas icias,
Dc airas folIas iccida, a ccclsa ira;
Pcn-lIc adianic ccquiais circsics,
No alio a dccoran dc fulgcnics arnas.
225 Aqucccn caldcircs quc cn ondas fcrvcn,
168
Lavan-lIc o frio coro, c iodo ungido,
A gcncr c a cIorar, no csquifc o dciian;
Vcsicn-lIc o usado ururino nanio.
Ouiros o ingcnic fcrciro carrcgan,
230 Trisic nisicr, susicndo, ao nodo aviio
Avcrso o rosio, os soioosios facIos;
Conjunio na fogucira o inccnso funa,
Viandas, coas dc infundidos olcos.
Con vinIo, asscnic a cinza c qucda a cIana,
235 O lorralIo oroso c o rcsio auran;
Corincu colIc a ossada cn cnco cado.
Dc fausia oliva un galIo cnsoa n'agua,
Trcs vczcs lorrifando ascrgc os socios,
Trcs rofcrc as novssinas alavras.
240 Da cana solrc a nolc ins Encias
O rcno do varao, o arncs c a iula,
No nonic Acrco, quc c Miscno agora,
E Ia dc csic nonc conscrvar crcnc.

Isio fciio, rosscguc c as ordcns cunrc.
245 Dc anlo Iiaio csclunca alia c ladca,
Fusca sclva a nunia c lago inano,
Solrc o qual iransvoar inunc as avcs
Nunca udcran, ial das fauccs iurvas
Odor cala clo azul convco;
250 Dondc cn grcgo o lugar cIanou-sc Aornon.
Quairo alnalIos ali icrgi-nigranics
A vaic cc, nos icsios vinIo cniorna,
Enirc os cornos iosquia, c cn sacro fogo
Lana cn rincia o clo; vocifcra
169
255 Hccaic no rclo c nos ccus oicnic.
Facas ao sangradouro, alguns cn iaas
Cruor icido aaran. Mcsno csada
Encias das Euncnidcs nadrc
E Tcrra irna cordcira rcia inola,
260 E a ii fcrc, Proscrina, una ioura;
Ala da Esiigc ao rci noiurnas aras;
En Iolocausio as vsccras lovinas,
Dcrrana azciic no dclulIo ardcnic.
Eis sol os cs, ao rino allor do dia,
265 A rcnugir o cIao, novcr-sc os cuncs
Do arvorcdo; c na sonlra, ao vir a dcusa,
Surdc un canino uivar. Profanos, longc,
OI! longc dcsic losquc, a vaic cclana.
Tu, Frgio (aqui dcnodo, aqui firncza},
270 DcscnlainIa o fcrro, a csirada invadc."
Nisio, furiosa cniranIa-sc na gruia;
Con nao inido asso a iguala Encias.

Dcuscs! quc incrio solrc as alnas icndcs,
Caladas sonlras, Flcgcionic c Caos,
275 Taciiurnos vasissinos coniornos,
Dai-nc o quc ouvi narrar, dai-nc os arcanos
Do alisno dcscoscr caliginoso.

D'crna noiic ian sos no cscuro cnvolios,
Por va luinia csiancia c vacuos rcinos,
280 Qual sc anda luz falaz da inccria Lua
Por naias, quando Jovc cnlrusca o olo
E s coisas iira a cor irisionIa ircva.
170

No vcsilulo ncsno, s fauccs do Orco
Sc aninIa o uliriz Fcnorso, c o Luio c o Mcdo;
285 Palidos Morlos c a VclIicc irisic,
Ma consclIcira a Fonc c a vil Pcnuria,
Viscs dc Iorror; da ncnic os ruins razcrcs,
E a Moric c a Lida, c o Sono irnao da Moric.
Dcfronic a lcial Cucrra, c cn fcrrco cairc
290 As Furias, c a Discordia insana quc aia
Crucnios nasiros na vicrca grcnIa.
No ccniro, anosos lraos largo c oaco
Olno candc, c nos ranos sc diz noran
A cada folIa os sonIos vaos cgados.
295 Monsiros nil aos oriais, liforncs Cilas,
Os Ccniauros, as Corgonas sc alojan,
Mais o aninal dc Lcrna Iorri-siridcnic,
E o faniasna iricororc c as Harias.
Eis dc avor o gunc saca Encias,
300 Tcn-sc cscra; c, sc a ncsira nao lIc
advcric
Quc cran scn coro avocjanics vidas
E ocas fornas suiis, clc invcsiira
E dc ao inuiil aoiiara sonlras.

Daqui aric o caninIo do Aqucronic,
305 Quc cn funda lolIa fcrvida voragcn,
E ao Cociio arrcncssa arcia c lodo.
Fcro csqualido arrais guarda csias aguas,
Caronic Icdiondo, cuja larla cscssa
Dranqucia inculia, os luncs lIc cIancjan,
171
310 E aos onlros suja caa cn no lIc cndc.
Puando vara, ou narcando as vclas,
En cinla cnfarruscada os vulios assa;
VclIo, nas cono un dcus, rolusio c vcrdc.
Trocl confuso s nargcns sc arrcncssa.
315 Dravos gucrrciros dc alna luz rivados,
Varcs, ncninos, nacs, inuias virgcns,
Jovcns anic scus ais qucina cnircgucs.
Quanias no ouiono as dcscgadas folIas
Cacn aos rinciros frios; ou quao lasias
320 Cloncran-sc avcs do alio cgo icrra,
Quando alcn-nar a icncrados clinas
Cclido ano as cnvia c as afugcnia.
No iransoric rogando a rcfcrcncia,
vidas naos oosia rila csicndcn.
325 Drusco adniic o larquciro csics c aquclcs;
Muiios orcn da raia arrcda csquivo.
A Encias o iunulio csania c alala.
Por quc, o virgcn, das alnas o concurso
Dusca csic rio? or quc cnoian-sc unas,
330 E o vau lvido a rcno as ouiras varrcn?"
Drcvc iorna a longcva. nolrc calo,
Diva rolc ccrissina, o csiagnado
Cociio vcs rofundo c a crua Esiigc,
Por qucn icncn faliar jurando os nuncs.
335 Polrc iurla inunada c quanio avisias;
Caronic, o arrais; sculios, os quc cnlarcan.
Ncn odc algun, sc os ossos nao dcscansan,
Moniar a nargcn iorva c rouca vcia.
Ccn anos volicando ansiosos vagan;
172
340 O csianquc alfin rcvcr, iransor conscgucn."

O Anquisadcs ara, c a soric inqua
Dcicn-sc a conicnlar. Dcvisa(35} afliio
Mcsios, scn funcrais, Lcucasc c Oronic,
CIcfcs da lcia csquadra; os quais, dc Troia
345 Pariidos, or iorncnias soolraran,
Ausiro n'agua cnvolvcndo a nau c a gcnic.
Scu iloio arcscnia-sc, quc Ia ouco
Na roia llia, cnquanio olscrva os asiros,
Da oa rcsvalou, foi dc ncrgulIo.
350 Na cscuridao lIc griia ao lolriga-lo.
Quc dcus a nos roulou-ic, o Palinuro,
E ic afundou no onio? Nunca cn falIa,
So nisio, Aolo acIci, ois nc caniava
Incolunc n'Ausnia alordarias.
355 E ci-la a roncssa!" O nauia rclicou-lIc.
Ncn dc Fclo a coriina, o foric Anqusco,
Tc iludiu, ncn Ia dcus quc nc afundassc.
Fcgcndo o curso, ao lcnc cu nc afcrrava;
Arrancado con fora, clc conigo
360 Sc rcciiia. Aos crcsos narcs juro,
Nada icni or nin, scnao quc a iua
Nau, scn lcnc, scn ncsirc, crcccssc,
Crcsccndo os cscarccus. Violcnio Noio
Mc rojou clo incnso cquorco golfao
365 Trcs noiics invcrnais. ao quario lunc
Dc cina dc una vaga cncrgo a Iialia.
Vou nadando, c cn scguro ja nc agarro,
Cravc c nolIado, s quinas dc un rocIcdo,
173
Quando, cnconirar suondo grosso csolio,
370 Honcns crucis a fcrro nc aconcicn.
Ora o vcnio, a narc, nc joga raia.
Pcla jucunda luz, cclcsics auras,
Pclo auncnio dc Iulo c or Anquiscs,
Dcsia ansia nc dcscarga. ou iu nc cnicrra,
375 Quc o odcs indo a Vclia; ou, sc Ia nancira,
Sc a gcnciriz, invicio rci, i'a indica
(Ncn crcio navcgar dcsassisiido
Quciras iais rios c a aludc Iorrvcl},
Da-nc a dcsira c nc lcva clas ondas;
380 Do rcnanso da noric cu gozc ao ncnos."
Dondc, o aialIa a Silila, o Palinuro,
Dondc cssc nio dcscjo? nao nandado
A scvcra corrcnic olIar das Furias,
Trasassando insculio a csigia lorda!
385 Nao cnscs cn dolrar con rogo os fados.
Mas or conforio c alvio aicnio cscuia.
Dcssa conarca, insiados or assonlros,
Hao dc os vizinIos sufragar icus ossos,
Con dons solcncs iunular-ic, c o siio
390 Tcra dc Palinuro o nonc cicrno."
Dcsic nonc sc aga, c un ianio as cnas
Do coraao nodcra c dcsafoga.

MarcIando avanic, s aguas sc aronquan.
Do lago o arrais, quc os avisiou no nudo
395 Dosquc andando, rilcira cncaninIados,
Os salicia c os crolra. Tu, qucn scjas,
Nsias nargcns arnado o quc rcicndcs?
174
Ncn nais un asso; aqui soncnic as sonlras
E a soorosa Noiic c o Sono Ialiian.
400 Os vivos nao iransoria o casco csigio.
Ncn nc galo dc Iavcr ionado Alcidcs,
Piriio c Tcscu, lcn quc invcncvcis
Prolc fosscn divina. aquclc irouc
Dos cs do irono o guardiao do infcrno
405 Trcncnic c agrilIoado; ao rcgio ioro
Sulirair a scnIora os dois icniaran."
Curio rcsondc a Anfsia. Tais insdias
Nao icnas; csias arnas nao ic ofcndcn.
No aniro ladrando cicrno, cangucs sonlras
410 Assusic o gra oriciro; ao iio casia,
Fccaiada Proscrina sc cnccrrc.
Tao gucrrciro quao io, ao Orco Encias
Dcscc anic o ai. Sc a filial viriudc
Nao ic alranda c conovc, ci-lo (dcscolrc
415 Na vcsic o rano oculio}, rcconIccc-o."
Dc ira as cniranIas iunidas sc alacan;
Ncn nais iugiu. Da Iasic faial nirando
O vcncravcl don, nao visio Ia nuiio,
Volia a ccrulca oa c rila cncosia.
420 Alancadas ao longo afasia as alnas,
Faz raa, c a lordo o caiiao rccclc.
Ao cso a larca nas cosiuras gcnc,
Finosa da lagoa aos sorvos lclc;
Alcn dcc a salvo a guia c o Frgio,
425 En norraal vcrdoso c lino infornc.
Con irifaucc laiir Ccrlcro ingcnic,
Dciiado cn cova oosia, o rcino airoa.
175
Scus scrcniinos colos ja sc crrian;
Lana-lIc a vaic un sonorcnio lolo
430 Dc ncl c confcics, quc, as ircs garganias
EscacIando gloiao, raivoso cngolc;
E, os cosiados cn icrra, cniorccido,
Por ioda a gruia o coro cnornc csiira.
Soiio o nonsiro, a cnirada ocua Encias,
435 E lcsio cvadc a irrcncavcl onda.

Logo sc ouvc ao liniar vagido c cIoro,
Tcnros ais dos quc ao scio cn quc nanavan
Arrclaiou, rivou do docc alcnio,
Incrgiu dia infausio cn luio accrlo.
440 Por crinc falso noric os condcnados
Esiao crio. Os lugarcs nao sc assinan
Scn sorics, scn juiz. rodando a urna,
CIana ao silcnic ovo c inquirc Minos,
E das vidas conIccc c dos ccados.
445 Ca vizinIan soiurnos(36} os quc, insonics
A luz odiando, as alnas dcsaiaran,
Viinas do suicdio. OI! quanio agora
Prcfcririan adcccr no nundo
Cru iralalIo c olrcza! Ha lci quc o vcda,
450 E, cn volias novc circunfusa a Esiigc,
Trisic c inanavcl, os rcfrcia c rcndc.

Nao nui disianics, os lugcnics canos
( scu nonc} csicndidos sc dilaian;
Ondc os quc cnconIou dc anor a fclrc
455 Miricdo colrc dc sccrcias scndas,
176
Ncn da aiao iirana a noric os livra.
La Procris, Fcdra, Erfilc asscia,
Mcsia do filIo airoz nosirando os golcs;
Tanlcn Pasifc, Laodania c Evadnc;
460 Ccnis, dc fcnca iransfornada cn Ioncn,
Por fadario a scu sco rcduzida.
No lando, frcsca a cIaga, crrava a Tria
Nos dcsvios da sclva. assin quc Encias
Ao c cIcgou no cscuro a disiingui-la,
465 Qual do ncs no conco algucn nas nuvcns
Aoniar vc Lucina ou cuida vc-la,
Mcigo c anoroso lagrinando fala.
Infcliz Dido! o nuncio nao ncniiu-nc,
Dcscscrada a fcrro ic finasic!
470 E auior cu fui! FainIa, aos ccus io juro,
No ino ccniro sc Ia fc, larguci icu orio
A ncu csar. foraran-nc os surcnos,
Quc, no incrio da noiic nc afundando,
Por lrcjos, or iojais, a andar nc olrigan;
475 Ncn cri iananIa dor causar ariindo.
Tu fogcs? iu nc csquivas? icn-ic; os fados
Esic uliino coloquio nos conccdcn."
Tal a Dido, quc irosa c iorva o cncara,
Enlrandccia o Icroi con ranio c nagoas.
480 Ela avcrsa no cIao rcgava os olIos;
Ncn nais scu rosio raiica sc novc
Quc dura slicc ou narcsia rocIa.
Infcnsa cscaa-sc, c cn rciiro unlroso
Do narido Siqucu sc alriga ao ciio,
485 Quc icrno corrcsondc a scus cuidados.
177
Longo iraio, a cIorar o injusio caso,
Conungido c saudoso o Tcucro a scguc.

Vao or dianic; as vcigas ja isavan
So dc claros gucrrciros frcqucniadas.
490 Aqui Tidcu, Paricnocu fanoso,
Adrasio ocorrc dc alcnic inagcn.
Aqui, norios no rclio c iao caridos,
En filcira os Dardanidas cnconira.
Susiroso a Tcrsloco c Mcdonic,
495 Clauco c os ircs Anicnoridas conicnla,
E a Pollcics consagrado a Ccrcs,
E Idcu quc inda ncncia c o carro c as arnas.
dcsira c scsira as alnas sc ainIoan.
Nao lasia olIa-lo, nao; rcic-lo agrada,
500 AcIcgar-sc c indagar da vinda as causas.
Logo quc, cla ircva o arncs fulgindo,
O avisian graios calos c as falangcs
Agancnnias, ircidos rccuan.
Uns, cono quando aos larcos sc acolIcran,
505 Cosias viran; no crgucr a voz sunida,
A alguns na loca Iianic o griio norrc.

O Prianco Dcfolo cnirc csics anda,
Laccro cnorncncnic o coro c a cara,
Dc lcios, naos c orclIas ccrccado,
510 E dc un gilvaz dcfornc o nariz ironcIo.
Con vcrgonIa o sulcio infanc cncolrc;
E a cusio o rcconIccc o noio anigo.
Dc Tcucro o sanguc ilusirc, arnioicnic,
178
A qucn, Dcfolo, ial crucza arouvc?
515 Qucn ianio ousou? Na noiic ouvi surcna
Quc, dc naiar cansado, sucunliras
Confundido no vasio noriicnio.
No Fcicu vczcs ircs cIanci-ic a vozcs,
Vao iunulo crigindo; quc o icu nonc
520 E arnas roicgcn; ncn ic acIci, ncn udc
No airio cIao dcor-ic cn nc auscniando."

Nada oniiisic, o Prianidcs clana;
Tudo a Dcfolo c aos nancs scus agasic.
Ncsics nalcs, anigo, nc alisnaran
525 Da Laccna o flagcio c o ncu dcsiino.
Esia a ncnoria quc dc si dciou-nc.
Soulcsic (c Ia qucn sc csquca(37}} cn gosios
falsos
Passada aqucla noiic. O faial lruio
Quando, rcnIc dc arnada infaniaria,
530 rduos nuros saliou; fingindo coros,
Ela as Frgias guiava cn iorno s orgias;
E, cnirc as cvanics nancjando un facIo,
Do alio casiclo os Danaos convidava.
No ialano infcliz nc dciio, orcsso
535 Dc csadunc c lida; c caio cn nanso
Lciargo, scnclIanic ao sono cicrno.
Pc-nc a guaa consoric as arnas fora,
E aic da calcccira a fida csada;
A Mcnclau accna c as orias alrc;
540 Julgando assin ninoscar o ananic,
E o lalcu ciinguir da aniiga ofcnsa.
179
Quc nais? o quario assalian; a coria-los
O Eolidcs nalvado os aconanIa.
Dcuscs! igual sulcio os grcgos lasicn,
545 Sc con jusiia inrcco csia vingana.
Mas vivo, cia ianlcn, quc urgcnic caso
Tc irouc ca? dos nancs foi caricIo?
Mando cclcsic? or quc azar csiancia
Vcns iurlida c funcsia, ao Sol ncgada?"

550 Fclo cn rosca quadriga o ncio do cio
Pclo cicr ja iransunIa, c cn iais coloquios
Ia-sc o icno dado; a conanIcira
En rcsuno os advcric. Avana, Encias,
A noiic, c cn cIoro as Ioras consuninos.
555 Paric-sc a csirada aqui. dc Diic aos aos
Corrc dirciia, c alcn nos fica o Elsio;
No nio Tariaro, csqucrda, os naus adcccn."
Dcfolo cniao. Silila, nao ic agasics;
Ao nuncro nc agrcgo, c s sonlras iorno.
560 Vai, gloria nossa, vai; logra ouiros fados."
Nisio, o asso iorccndo, sc rciira.

Fcara, c cn scsira cnIa o Icroi dcscolrc
Tariarca irinurada forialcza,
Quc raido a rolar sonanics cdras,
565 Cingcn do Flcgcionic gncas iorrcnics.
Dc inicirias colunas diananiinas
O oriao da facIada, a dcnoli-lo
Ncn valc Iunano csforo, ncn divino.
Fcrrca iorrc sc clcva; c dc aialaia,
180
570 Traada oa sangucnia, scnrc alcria,
La Tisfonc o oriico dcfcndc.
Eniran ais a csirugir, do aoiic os golcs;
Arrasian-sc grilIcs; rciincn fcrros.
Para, c assonlrado o csirondo Iaurindo Encias.
575 Quais as culas? quais dclas os casiigos?
Elica, o virgcn. quc alarido aquclc?"

E a vaic. ncliio cIcfc, ao jusio o lincn
Cclcroso c vcdado; nas dos dcuscs,
Quando Hccaic rcs-nc ao losquc avcrno,
580 Mosirou-nc os iraios, nc lcvou or iudo.
O durssino Cnosio Fadananio
qucn nanda; c os indaga c unc os crincs,
E a confcssar consirangc os quc cia-los
Para a iardia noric difcriran,
585 Dc os icr furiado ao nundo cn vao conicnics.
Uliriz, logo insuliando os azurraga
Tisfonc; c a cIanar as ouiras Furias,
Dcsiorcc con a csqucrda c assanIa as colras."

Ei-las dc ar cn ar as sacras orias
590 No qucio Iorrssono a rangcr. Aicnias
Qual, scniada ao vcsilulo, o vigia
McdonIa caiadura? ois nais scva
Cinqucnia airas goclas Iidra cnornc
Dcniro arrcganIa; c o Tariaro cn dcscnIo
595 Sc alisna, o dolro do quc a visia alrangc
Dcsdc laio ao luzcnic Olino cicrco.
La fulninados os Tiias nancclos,
181
FilIos da Tcrra, nas rofundas rolan.
Vi dc giganic coro os dois Aloidas,
600 Quc, o ccu ncsno cscalando, aconcicran
Dcrrilar do scu irono o rci surcno.
Vi Salnoncu cnando, quc o sonido
E os fuzis do Tonanic arrcncdara.
TocIa a lrandir, cn carro dc dois iiros,
605 Por lidc ia ovanic, c fora os ovos
O adoravan or dcus; con o csiruido
Dos corncdcs ncscio cn crca onic
Trovcs fingia c o fogo ininiiavcl.
Juiicr, facIos nao, nao funcas icdas,
610 Sin coniorcc un corisco dcnirc as nuvcns,
E cn iurlilIao sulfurco o rcciiia.
Tanlcn da nac conun o aluno Tcio
Por gciras novc, o asno! csiira os ncnlros.
Foi-lIc aluirc crucl dc lico adunco
615 O fgado inorial; c, csquadrinIando
Para o sulcio as vsccras fccundas,
A fonc ccva, no anago sc cncarna;
Dc rcnasccr as filras nao dcscansan.
Dos Laiias, Iion, dc Piriio
620 Quc dirci, solrc os quais ja ja dcsala
Aira inincnic rocIa? Anic clcs lrilIan
En lciios gcniais ilarcs dc ouro,
Danqucics rcgios dc csquisiio luo.
Pcrio cncosiada, a rincial das Furias
625 Aiingir lIcs rolc as iguarias,
Surgc o facIo a vilrar, ninaz irovcja.

182
Qucn icvc odio aos irnaos, duranic a vida,
Ps naos nos ais, urdiu conira o clicnic;
Os quc anuados icsouros inculando,
630 Maina iurla, nada aos scus ariiran;
Os norios no adulicrio; os dc nias arnas
Scquazcs, dcslcais conira os scnIorcs,
No cnccrro a cna aguardan. Nao a inquiras,
Ncn quc scnicna ou caso os icn sulncrsos.
635 Qual cdra ingcnic galga, ou dc una roda
Esirciio aos raios cndc; csia scniado
Prcso o infcliz Tcscu c csiara scnrc;
Flcgias, niscrrino a lradar nas ircvas,
Nunca ccssa. Arcndci no ccnlo Iorrvcl
640 Jusios a scr, a nao zonlar dos nuncs."
Esic vcndcu a airia a ruin iirano;
Lcis, as fcz c dcsfcz ciiado aquclc;
Ouiro invadiu ncfando o lciio filIa.
Fcus quc a icnao danada cccuiaran.
645 Ncn con voz fcrrca, locas ccn, ccn lnguas,
Pudcra cu nuncrar da cula as fornas,
A varicdadc c os noncs dos casiigos."

Dcois a idosa Anfrsia. Anda, acrcsccnia,
Acala a cnrcsa, a roia arcssurcnos.
650 Dos Ciclocs forjados vcjo os nuros,
No arco da frcnic as orias, ondc a ofcria
Dcor sc nos rcscrcvc." Dissc, c oacas
Vias a ar corrcndo, o csao vcnccn,
Tocan ja nos laicnics. Elc a cnirada
655 Ocua; c, dc agua viva ascrso o coro,
183
No froniiscio o rano dcusa crava.

Conlcio o riio c o voio, cnfin cIcgaran
A jucundos vcrgcis c ancnas vcigas,
Da lcn-avcniurana alcgrcs siios.
660 icr nais largo ururcia os canos,
Quc alunia ouiro Sol, ouiras csirclas.
En grannca alcsira alguns sc ccrccn,
Drincan na fulva arcia cn luia c jogos;
Paric o conasso laic, c laila c cania;
665 E ao Tracio, quc dcdilIa ou ulsa as cordas
Con lcciro clurnco, cn roaganic lola,
A scivoca lira acordc fala.
Noia-sc ali dc Tcucro a csiirc cgrcgia,
Nados cn nclIor quadra Icrois nagnaninos,
670 Dardano auior dc Troia, Assaraco, Ilo;
Scn dono ao longc arncscs, cocIcs vagos,
Lanas no cIao rcgadas, c asccndo
Livrcs solios corccis cla cananIa.
Dc arnas c carros o quc cn vivos iinIan
675 Cosio, anor dc nuirir ncdios cavalos,
Essc da icrra ao scio os aconanIa.

Eis cn fcsiins na rclva, dcsira c scsira,
Lcdo ca(38} cn coro ouiros nodulan
Nun laurco losquc odoro, dondc acina
680 O Erdano caudal volvc cnirc sclvas.
La, da airia cn dcfcsa os vulncrados,
Os saccrdoics casios, os ocias
Quc o uro csiro fclcu nao rofanaran,
184
Os invcniorcs das olidas arics,
685 Os quc rcnonc olrando ncrcccran,
A iodos nvca landa as fronics orna.
Circundada a Silila os inicrroga,
E a Muscu nais, quc os onlros solrclcva
Do aicnio lando cn ncio. Alnas diiosas,
690 E iu rofcia cnio, ondc, cnsinai-nc,
Ondc Anquiscs rcsidc? cn lusca dclc
Do rclo os grandcs rios irasnadanos."
Foi lrcvc o Icroi. NcnIun icn ccrio o alvcrguc;
Sonlrios lucos, viccjanics nargcns,
695 Dc arroios frcscas varzcas Ialiianos.
Mas, sc o folgais dc acIar (o aialIo c facil},
Esia cncosia nonicnos". E, a guia-los,
Do cunc osicndc as niidas caninas,
E a vircnic convalc os vai dcsccndo.

700 Mcdiialundo Anquiscs, nclc inclusas,
As alnas rcscnIava a iornar rcsics
luz sucrna; c dos qucridos ncios
O nuncro ialvcz rcccnscava,
Scus cosiuncs c acs, foriuna c fados.
705 Quando assonava Encias cla grana,
O anciao juliloso alonga as alnas,
E as faccs rosciando a voz dcsrcga.
Vcnccsic, cnfin, icdoso a dura csirada,
Cono cscrava! s iu, ncu caro Encias?
710 Ouvir-ic os noios sons, rcndcr-ios osso!
Para agora isio os calculos nc davan.
Ccrio nao nc cnganou ncu cnsancnio.
185
Por quc icrras jogado, or quc narcs,
Por quc crigos, filIo, cu ic rccclo!
715 Quanio rcccci quc a Llia ic csiorvassc!"
E clc. A iua, ncu ai, a iua inagcn
Ca nc airai, ocorrcndo ausicra c assdua.
Hci no Tirrcno a froia. Ao nosso anlco
AI! nao ic csquivcs, dcsira a dcsira unanos."
720 E ao discursar, cn lagrinas dcsfciio,
Foi ircs vczcs nos lraos acria-lo,
Trcs alarcada a sonlra sc lIc cscaa,
Cono aragcn fugaz, ligciro sono.

Ei-lo cn sccrcio valc dcscoriina
725 Sclva cscusa dc arlusios sussurranics.
En iorno ao lrando Lcics, quc ali nana,
Voan ovos scn conio; c, qual nos rados
Sc cn florcs varias or scrcno csiio
Scnia o cnanc c sc csalIa cnirc auccnas,
730 Do csirciio nurnura o cano iodo.
nscio, aialIado, a causa indaga Encias,
Quc rio csic c, quc gcnic cn coia iania
LIc cncIc as rilas. Aos coros dcsiinados,
Dissc o adrc, alnas sao quc cicrno olvido
735 N'agua lcicia dcscuidosa lclcn.
Muiio Ia quc ias nosirar c cor-ic anclo
Dos ncus a dcsccndcncia; a fin quc ainda
Tc rcgozijcs nais da Iialia acIada."
Pois c crvcl, ncu ai, quc alnas sullincs
740 Aos iardos coros, rcssurgindo, volicn?
OI! dcscjo dc vida insano c irisic!"
186

Nao fiqucs nais suscnso; cu vou or ordcn
Cada coisa ccndcr-ic. cscuia, o filIo.
Dcsdc o rincio inirnscco alno csriio
745 Ccus c icrra avivcnia c o laino undoso,
O alvo glolo lunar, iiiancos asiros,
E nas vcias infuso a nolc agiia,
E ao iodo sc nisiura. Ioncns c lruios,
Volaicis gcra c anina, c o quc dc nonsiros
750 O crisial fluido cscondc. Ha nas scncnics
gnco vigor divino, cnquanio a noia
Maicria o nao rciarda, ncn o cnloian
rgaos icrrcnos, norilundos ncnlros.
Daqui vcn dor, razcr, colia c ncdo;
755 E clara alicza os nscros nao olIan,
En ccga ncgrcgura cncarccrados.
Ncn crdcn, quando a luz viial sc ciinguc,
Dc iodo as fczcs c nundanos vcios.
Muiios, concrcios longancnic, c fora
760 Quc nclas durcn or icor asnoso.
En iraios ois scus crros agan iodas.
Qual cndc aos vcnios; qual da cula as nodoas
Lava cn golfo csaoso, ou dilc ao fogo.
Cada un sofrc cn scus nancs. oucos icnos
765 Ao dcois do anlo Elsio as doccs vcigas;
Tc quc, crfciio o giro, a nao do icno
Casia o inrcsso lalcu, dcura a flana,
O scnso cicrco c sinlcs aura afina.
Volios nil anos, as convoca cn iurnas
770 Ao rio un dcus; or quc clas, do assado
187
Esquccidas, rcvcr a csfcra quciran,
E cnirar dc novo nas riscs cororcas."

Ccssa Anquiscs; a Encias c a Silila
Traz ao nais lasio da ruidosa iurla;
775 Un conlro iona; dondc a cicnsa fila
Divisc dos quc vcn, c a iodos ossa
Os iraos disccrnir. Eniao rosscguc.
Eia, a gloria quc os Dardanos cscra,
Do ialo ironco os dcsccndcnics nossos
780 Quc a fana ilusirarao dos scus naiorcs,
Hci dc clicar-ic, c arcndcras icus fados.
Noias? roino luz or soric, un jovcn
Sc arrina cn Iasia ura. s auras, nisio
Laiino sanguc, surgira rinciro,
785 Slvio, osiuno icu, dc nonc allano;
Quc iardio, a ii ja na cicrna vida,
Tc Ia dc Lavnia roduzir nas sclvas;
Fci, dc rcis gcrador, or ondc os nossos
Tcn dc vir dc Alla-longa a scr scnIorcs.

790 Scguc-sc Procas, dos Troianos Ionra;
Cais c Nuniior nais Slvio Encias,
Quc ic avivc c rccordc, c, olicndo o rcino
Colrar, ic iniic lclicoso c io.
OlIa, os nancclos quania fora osicnian!
795 Aos quc civil carvalIo cnsonlra as icsias,
Esscs Noncnio c Calios c Fidcnas,
Esscs Colacia ic alarao nos nonics,
Enia no udor; Ponccia aliiva,
188
Casiro d'Inuo juniando, c Dola c Cora.
800 Ernos ignoios, no orvir fanosos.

Scra do av rcfugio o Marcio Fnulo,
Dc lia, rolc dc Assaraco, nascido.
Vcs quc o clno lIc adornan dois cocarcs,
E o adrc o narca dc cslcndor sidcrco?
805 A ncliia Fona, or auscios dclc,
O orlc, Encias, fccunda cn grandcs Ioncns,
No incrio Ia dc alrangcr, na ncnic o Olino,
Scic nonianIas nuna so cidadc.
Oual iorrcada, ufana nac dos dcuscs,
810 Corrc cn Frgia no cocIc a Dcrccniia,
Quc ccn ncios cclcolas alraa,
Todos cn alio grau, diiosos iodos.

Volvc os olIos, conicnla os icus Fonanos.
Julio a icns c a gcraao dc Ascanio,
815 Para caliar-sc ao olo. A ii lcn vczcs
Eis, cis o ronciido, Augusio Ccsar,
Diva csiirc, varao quc ao Lacio aniigo
Ha dc os saiurnios scculos dourados
Fcsiiiuir, c solrc os Carananics
820 E Indos scu nando roagar; dos signos
Clina alcn siiuado, alcn das roias
Do ano c do Sol, or ondc aos onlros vira
O cclfcro Ailanic o cio ardcnic
Dc csirclas iauiado. Os casios rcinos
825 Ja do agouro da vinda sc Iorrorizan;
E a ncoiica laga c as sciidulas
189
Fozcs do Nilo iurlidas ircidan.
Ncn o quc a ccrva crcdc varara,
Quc aaziguara as naias do Erinanio,
830 E a Lcrna con scu arco csircncccra,
Tanio crcgrinou; ncn viiorioso
Llcro, quc do Nisa ccdc os iigrcs,
E dolra os cuncs con anncas rcdcas.
E inda csicndcr a fana duvidanos,
835 Ou n'Ausnia asscniar nos iolIc o ncdo?

Qucn disianic arcscnia insgnias sacras
E ranos dc olivcira? as cas c a larla
Do rci conIco quc rinciro cn Fona
Lcgislara, da cgua c olrc Curcs
840 Mandado a cclso incrio. Ao dcois Tulo
Ira da airia quclraniar os ocios,
Movcr s arnas cidadaos rcnissos,
E as iroas aos iriunfos dcsafciias.
Anco succdcra nais rcsunoso,
845 Quc d'aura oular ja nnio folga.
Vcr qucrcs os Tarqunios, c o scvcro
Vingador Druio c os rccclidos fcics?
Cnsul, ionando as scvas nacIadinIas,
Ai dclc! inolara rclcldcs filIos
850 ulcra lilcrdadc. Vario ajuzcn
Disio os vindouros; Ia dc o anor da airia,
E o dc gloria vcnccr dcscjo incnso.
Noia os Dccios ao longc, os Drusos noia,
Manlio Torquaio dc crucl sccurc,
855 E o dos cndcs rcconduior Canilo.
190

Dc arnas fulgindo iguais, os dois quc olscrvas,
Concordcs Iojc quando a noiic os rcnc,
AI! quania cciiarao, sc a luz iocarcn,
Cucrra cnirc si, quc csiragos, quc laialIas!
860 Dos nuros dc Moncco c das Alinas
Scrras laiando o sogro, insirucio o gcnro
Dos oosios Eos! A iais gucrras
Nao vos acosiuncis, ncn volicis, jovcns,
Conira o scio da airia o csforo vosso.
865 Tu, quc rovcns do Olino, anics crdoa;
Fora os dardos arroja, o iu ncu sanguc.

Dc Aqucus cla naiana aquclc insignc,
Triunfada Corinio, ao Caiiolio
Ha dc o carro sulir. Miccnas c Argos
870 Dc Agancnon, css"ouiro Ia dc csiru-las,
A Eacidc alaicr, do arniossanic
Aquilcs garfo; os Tcucros scus vingando,
E dc Mincrva o naculado icnlo.
Cono olvidar-ic, o Cosso, o Caiao nagno?
875 Cono os Cracos, c os dois, icrror da Llia,
Ciics, raios da gucrra? c na olrcza
O oicnic Falrcio? c a ii, Scrrano,
Scncando os sulcos? Ondc alsorio, o Falios,
Mc arrclaiais? so iu, Maino, aos nossos
880 Dcicnoso a rcullica rcsiauras.

Hao dc ouiros, sin, nais nolcncnic os lronzcs
Fcsiranics fundir, sacar do narnorc
191
Vulios vivos; orar nclIor nas causas;
Dcscrcvcr con scu radio o ccu roiundo,
885 O orio c sidcrio curso. iu, Fonano,
Cuida o nundo cn rcgcr; icras or arics
A az c a lci diiar, c os ovos iodos
Pouar sulnissos, dclclar solcrlos."
Con asno ouvido. Aicnia, ajunia o vclIo,
890 Do csolio oino ovanic, cis vcn Marcclo,
E cn ialIc solrcuja os varcs iodos.
Turlada cn gra iunulio, Ia dc csic a Fona
Cavalciro assisiir; rosirar o Calo
Fcvolio c os Pcnos, c as icrcciras arnas
895 CanIadas suscndcr ao ai Quirino."

Nisio, Encias dcscolrc un lindo noo
Dc fulguranic arncs, nas ouco alcgrc,
Dc rosio c olIar cado. Ao varao, adrc,
Qucn aconanIa? c filIo? c da rosaia
900 Dclc ialvcz? Quc scquiio csirondoso!
Quc ar dc Marcclo icn! Mas noiic cscura
Trisic voa c a calca lIc circunda."
En lagrinas Anquiscs. Nao nc inquiras
Dos icus o luio ingcnic; acnas, filIo,
905 icrra o nosirara dcsiino avaro.
A durar csic don, crcrcis, dcuscs,
Nnio ossanic a gcraao ronana.
Quc ais no cano vizinIo aos narcios nuros!
Ou dc quc funcrais, cnirc o sculcro
910 Fcccnic rcsvalando, o Tilcrino,
TcsicnunIa scras! NcnIun nancclo
192
Da gcnic ilaca os avos laiinos
Tanio Ia dc cscranar, ncn dc ouiro aluno
O ronulco as jaciar-sc ianio.
915 Picdadc! o fc risca! o dcsira invicia!
Ningucn inunc o arrosiaria arnado,
Qucr a c rcncicssc, qucr d'csoras
Os do csunco gincic ilIais icassc.
Qual! jovcn niscrando, ascros fados
920 Sc a roncr cIcgas, iu scras Marcclo.
Dai-nc s nancIcias lrios, dai-nc rosas.
Dc csarsas florcs cu cunulc o ncio;
A alna do vao iriluio ao ncnos logrc."

Assin, no csao acrco vagucando
925 Por cssas rcgics, iudo caninan.
Dcois quc o adrc o insirui, c dc rcnonc
No ardor o alrasa, as inincnics gucrras
Ao filIo clana, c os ovos dc Laurcnio
E dc Laiino a coric lIc anuncia,
930 E cono o risco cviic c cono o sofra.

Do Sono Ia dois orics. sada, conian,
O cornco faciliia s vcras sonlras;
Do quc c dc alvo narfin, icrso c niicnic,
Mandan falsas viscs luz os nancs.
935 Pclo clurnco, cnircicndo a vaic c o filIo,
Os cncaninIa Anquiscs c os dcscdc.
Para as naus coria, aos scus rcvcric Encias.
Corrc a cosia c a Caicia vai dirciio.
Da roa loian fcrro, a oa airacan.
193


LIVRO VII

Tu nao ncnos, Caicia ana dc Encias,
Nossas raias norrcndo cicrnizasic;
Cuarda o lugar icu nonc, c sc isio c gloria,
Na nagna Hcscria os ossos ic assinala.

5 O io aluno, ccquias cclclradas,
Tunulo crguido, assin quc os narcs jazcn,
A vclcjar rosscguc c o orio larga.
Auras noiic asiran, ncn scu curso
Candida a Lua ncga; o onio cslcndc
10 Ao ircnulo clarao. Circcias icrras
Cosician-sc, ondc lucos inaccssos
Con aiurado canio a rica filIa
Do Sol airoa, c nos solcrlos icios
Odoro ccdro cn luz noiurna qucina,
15 Corrc con cnic arguio as finas icias.
Dali gcnidos a sc ouvir, c as iras
Dc Iorrcnics lccs cadcias rccusando
E a dcsoras rugindo, c nos rcsccs
Ursos raivar, sanIudos grunIir ccrdos,
20 E cnorncs vulios ulular dc lolos;
Quc a scva dcusa con oicnics crvas
Dc Ioncns os iransvcsiira cn lruias fcras.
194
Por quc arrilada o cncanio a loa gcnic
Nao adca, ncn ioquc as diras lagas,
25 Favoravcl Nciuno cncIcu-lIc as vclas,
E dos fcrvidos vaus a incliu fora.

Ja na arraiada rocava o cgo,
Fulgia cn rosca liga a ruiva Aurora.
Acalna o vcnio, ncn scqucr lafcja,
30 E ionsas luian as no lcnio narnorc.
Do largo cicnsa naia avisia Encias;
Dcla con fluo ancno o Tilcrino,
Vcriicoso c vcloz, dc arcias flavo,
Ao nar rorronc; ao alvco c lorda afciias,
35 Varias avcs or cina cn ccrco voan,
Con ncigo irino as auras adoando.
Quc dolrcn runo ordcna c sclva arocn,
E cnira conicnic clo unlroso rio.

Eia, Eraio, corci do Lacio aniigo
40 Os rcis, o csiado, a succssao dc coisas,
Quando aoriou n'Ausnia a csiranIa arnada;
Vou do confliio rccordar o cordio.
Tu diva, iu nc insira. Iorridas gucrras
Dira icu vaic, os rclios, os nonarcas
45 Fcrozcs or scu dano; as iuscas Iosics,
A coaliao dirci da Hcscria cn arnas.
Mor assunio sc nc alrc, c nor a cnrcsa.

VclIo, cn sosscgo c az Laiino as lavras
E cidadcs rcgia. voz quc a ninfa
195
50 Marica dc Laurcnio Iouvc-o dc Fauno;
A Fauno gcrou Pico; c csic, o Saiurno,
Pai ic rcfcrc. da fanlia cs ironco.
O nasculino Icrdciro, inda cn agrao
A soric lIo iirou. gcniil rinccsa,
55 Para un varao nadura c ja conlcia,
Era o csicio da casa c anlos donnios.
Da flor d'Ausnia c Lacio rcicndida,
Pcdc-a, cn avos c avocngos odcroso,
Turno anic os nais ulqucrrino; a qucn gcnro
60 Alncjando a rainIa, arcssa as lodas.
Olsian orcn icrrficos oricnios.

Dc grcnIa sania, cn fundo clausiro Iavia,
Con icnor conscrvado, un lauro anoso;
Quc ali consiava, ao concar os nuros,
65 AcIara c a Fclo o dcdicou Laiino,
Noncando Laurcnics os colonos.

No ioc, o naravilIa! os arcs fluidos
Nucn dc alclIas a zunlir sulcando,
Scniou-sc, c cn cacIo cs con cs iravados,
70 Da ranagcn cndcu suliio cnanc.
Logo un vaic. Con iroas cIcfc cicrno
CIcgar, dondc as alclIas, divisanos,
E cn scnIor sc crigir do suno alcaar".
E ianlcn, junio ao ai Lavnia virgcn
75 Con icdas casias inccnsando as aras,
Fogo, o asno! s nadcias aicado,
O ornaio viu-sc cn crciianic cIana;
196
E ao dc rulis diadcna c rcgio crino
Accsa, cn funo c ardo lunc cnvolia,
80 EsalIar clo icnlo a lalarcda.
Tcrror c csanio foi. dc ilusirc fana
E no orvir diiosa a dccaniavan;
Mas quc airoz gucrra ronciia ao ovo.

Dusca o vclIo assonlrado o adrc Fauno,
85 E o consulia nos losqucs d'alia Allunca;
Quc, florcsia a naior, con sacra fonic
Soa, c icira ncfiic cala oaca.
Aqui gcnics d'Iialia, a Enoiria cn cso,
O oraculo inicrrogan. Dons irazcndo
90 O saccrdoic aqui, sc cn nuda noiic
Dc viinas cn clcs csiradadas
Sc cncosia c sc adornccc, avocjanics
Vc nil faniasnas, vozcrias ouvc,
Logra aos dcuscs falar, c no ino Avcrno
95 A Aqucronic convcrsa. Aqui, rogando,
Dinas do uso o rci naia ovclIas ccnio,
Nos couros dciia-sc c alasirados vclos.
Dc rccnic una voz sai da cscssura.
Nos ialanos disosios nao confics,
100 Prolc ninIa, c cn ncnIun laiino gcnro;
Dc fora ouiros virao quc o nosso nonc
Ealicn con scu sanguc, c cn ncios lroicn
A cujos cs sc curvc c rodc quanio
Dc un ao ouiro occano o Sol crlusira."
105 Do ai Fauno cn silcncio o aviso dado,
Consigo clc o nao cala; c cla Ausnia
197
A rcvoar a Fana o assoalIava,
Quando a froia os nancclos laoncndncios
Da rila ao naracIao grannco aiaran.

110 O Icroi, scus caiiacs c o lindo Iulo,
Sol arvorc coada sc acolIcran;
Na rclva, cnsina-o Jovc, s iguarias
Candiais iorias soiocn, c o farrco
Solo dc agrcsics fruias acogulan.
115 Cono os fizcssc a nngua dos nanjarcs,
Trincada a cgua Ccrcs, con audazcs
Qucios c naos violar a faial crusia,
As orlas nao ouando c cIaias quadras.
Hui! quc as ncsas iraganos" diz lrincando,
120 Nao nais, Iulo. O anuncio as lidas finda;
E o ai, quc o rccolIcu da afavcl loca,
Do nunc sc rcicvc csiucfaio;
Clana cnfin. Salvc, icrra a nos fadada;
Salvc, iroianos c ficis cnaics!
125 Ja icnos airia c casa. Hojc rccordo
As rcdics dc Anquiscs. Quando, o filIo,
Casio cn raia csirangcira o naniincnio,
Tc olriguc a fonc a consunir as ncsas,
Dcscanso cscra, o asscnio a ic lcnlrc
130 Dc irincIciras nunir". Esia cra a fonc,
O circno quc iraria aos nalcs ausa.
Lcdos, ao roncr d'alva, csia aragcn,
O ovoado c a gcnic, invcsiigucnos,
Do orio a dcniro csarsos discorranos.
135 Toca a lrindar a Jovc c ao divo Anquiscs;
198
O fcsiin rcnovai, rcondc os vinIos."
Dcois, dc vcrdc as fonics cnranando,
Ora ao gcnio do siio, c rina dcusa
Tclus, c a ninfas c ignorados rios;
140 CIana a Noiic c os da Noiic oricnics signos,
A Idcu Jovc cn scguida c a Madrc Frgia,
Do rclo c Olino os scus rogcniiorcs.
Trcs vczcs claro ioa, c a nao surcna
Vilra auriardcnic lancjanic nuvcn.
145 Quc c icno cnfin dc inaugurar scus nuros
No ccrciio o runor suliio lavra.
Do alio sinal folgando, o lodo insiauran,
Fasas dc vinIo as coas cngrinaldan.

Mal quc alvorccc c a iocIa coa raia,
150 Toda a conarca c liioral cloran.
Do Nunico csic o lago, o Tilrc c csic,
Quc dos forics Laiinos lanIa as icrras.
O Anqusco cniao, nas filas cscolIidos,
Enlaiadorcs ccn con dons rcgia
155 A cdir az cnvia, da aladia
Fana vclados. Faido olcdcccn.
Elc con fosso Iunildc risca os nuros,
E a nodo dc arraial na raia o asscnio
Prcara c o cingc dc liada c valo.

160 Ja, vcncido o caninIo, os ncssagciros
Torrcs c arduos alacios dcscolrian.
CIcgan-sc. s orias a ucrcia c a florca
Juvcniudc a cavalo sc ccrciian;
199
Carros donan na arcna, ou rijos arcos
165 Ncrvudo o lrao icndc c frccIas iira;
Dcsafian-sc ao curso c ao ugilaio.
Un ica o lruio, c cnirados anuncia
Varcs dc oric cn crcgrino irajo.
Colocado o anciao no aviio solio,
170 Os adniic c rccclc. O icio augusio,
Dcsdc o laurcnic Pico, cn ccn colunas
Solrancciro c sullinc, o sonlrcavan
Sclvas con io Iorror scnrc acaiadas.
Ali ionar rinciro o cciro c os fasccs
175 Por fcliz iinIan. curia, icnlo, sala
Do sacrifcio, ao longo ali das ncsas,
Morio o carnciro, os adrcs sc asscniavan.
Por ordcn no vcsilulo as cfgics,
Dc aniigo ccdro, csiavan dos naiorcs.
180 ialo, o vinIaiciro ai Salino
Tcndo cn laio o odao, Saiurno idoso,
Difronic Jano, c quanio rci rincvo
No airio naric rodigou scu sanguc.
En sacros osics nuiias arnas cndcn,
185 CIuas, nacIadas, clnos c cocarcs,
Ingcnics aldralcs, ironcados rosiros,
Caiivos cocIcs, c lroqucis c alfangcs.
Con liuo quirinal c cn iralca csirciia,
Pico, anclia na csqucrda, cquiic ardido,
190 La ousava; a qucn Circc, nalograda
No anoroso aciiic, con fciiios
D'aurca varinIa ao ioquc iornou avc
E as asas lIc csnaliou. Ncsic rccinio
200
Foi quc Laiino, os icucros iniroduios,
195 Da scdc rcgia lacido lIcs fala.
Dardanidas (a airia, a origcn vossa
Ca nao sc ignora, a fana vos rcccdc},
Quc dcnandais? qual irouc raia ausnia
Causa ou falia os laicis or vaus iao ccgos?
200 Fossc crro dc caninIo ou icncsiadc,
Coniraicnos do irisic navcganic,
Enirasics csic rio, c ja no orio
O Ioscio nao fujais; salci quc a gcnic
Laiina dc Saiurno, or si rcia,
205 Nao or icnor da lci, icn-sc aos diiancs
Do vclIo dcus. Lcnlrado csiou quc auruncos
Padrcs coniavan-nc (aniigualIa olscura}
Quc dcsics agros Dardano cniranIou-sc
No Ida frgio c na quc ora c Sanoiracia;
210 E, do iirrcno Coriio(39} cnigrando,
Hojc aras icn, nuncra-sc cnirc os divos,
Con irono dc ouro na csiclanic coric."

Prcsio Ilioncu. Dc Fauno Icrdciro cgrcgio,
Flucivagos, o rci, nao foi iorncnia,
215 Asiro ou roia falaz, quc s vossas lordas
Nos lanou; dc cnsado c acordcs vinos,
Eulsos do naior dc quanios rcinos
Do lalccs do lcvanic o Sol nirava.
Dc Jovc oriunda, a gcraao dardania
220 Do av Jovc sc orgulIa; c o iroico Encias,
Carfo rcal dc Jovc, a ii nos nanda.
Solrc os canos idcus quc airoz lorrasca
201
DcsfccIou dc Miccnas, or quc inulsos
D'sia c Euroa os dois orlcs sc cnconiraran,
225 Qucn qucr o ouviu quc nos confins da icrra
Scja alcn do occano, ou sc cnirc as quairo
Na zona cicnsa o iorrc inquo Fclo.
Por vasios narcs do diluvio cscaos,
Scdc cgua inloranos ara os dcuscs,
230 Conun agua, ar aicnic, inocua raia.
Nao ic scrcnos cjo, c nais ic ilusiras;
Pcrcnc graiidao fara quc Ausnia
Dc agasalIar a Troia nao sc csc.
Dc Encias cla dcsira invicia o juro,
235 Sc c quc fida ou valcnic algun rovou-a,
Dcn ovos (nao dcsrczcs os quc icnos
Esias fiias nas naos, na loca rcccs},
Dcn nacs ara socios nos rogaran;
Mas fado urgcnic ao solo icu nos guia.
240 Dardano, daqui nado, aqui rcvcric;
Dc Aolo c nando crcsso a fonic sacra
Duscarnos do Nunico c o iusco Tilrc.
Da assada foriuna acciia uns rcsios,
Salvos dc lio inccndida. o adrc Anquiscs
245 Lilava or csic ouro anic os aliarcs;
Ao lcgislar aos congrcgados ovos,
Eis dc Prano o cciro, cis a iiara,
Eis, das Frgias iralalIo, as vcsiiduras."

A vozcs iais, Laiino o rosio alaia,
250 Qucdo olIos volvc aicnio; ncn rianco
Cciro ou lordada urura o conovc,
202
Quanio o consorcio c ialano da filIa;
E dc Fauno ncdiia os vaiicnios;
Quc csic o fadado gcnro c crcgrino,
255 Trazido ao rcino or iguais auscios,
Cuja ilusirc rogcnic valcrosa
Pujanic ocuc o anliio do nundo.
O ccu nossos concos, clana alcgrc,
E agouros scus roscrc! O dcscjado
260 Havcras, Tcucro. Os dons nao ncnosrczo;
Ncn, rcinando Laiino, agro ulcrioso
Ou iroiana oulcncia Ia dc faliar-vos.
Sc Encias ianio a nin ligar-sc ancla,
VcnIa, Ioscdc nc scja; ncn do anigo
265 Tcna o asccio. cn alono da aliana
Do nonarca ficl nc solra a dcsira.
TcnIo una filIa (dai-lIc csic rccado}
Quc unir-sc a algun dos nossos nil rodgios,
Do adiio airio as sorics, nao conscnicn.
270 Varcs dc longc, no as csianics,
Ealarao scu sanguc c o nosso nonc.
Sc a ncnic lcn aiina, c c, cono crcio,
Elc o gcnro faial, gosioso o adoio."

Ccssa; c cscolIidos cn corccis irczcnios,
275 Os nais ncdios quc iinIa s nangcdouras,
Un alcdc ofcria a cada Frgio,
Dc osiro c naiiz lusiroso acolcriados.
Aos ciios lIcs caindo aurcas colciras,
Dc ouro os arrcios icn, fulvo ouro iascan.
280 Un cocIc a Encias nanda, c cala o iiro,
203
Do cicr scncnic, clas vcnias fogo;
Casia quc ao ai furiou dcdalia Circc,
Dc sulnciida nac lasiardas crias.
Con iais dons, a cavalo os cnviados,
285 Poriadorcs dc az, conicnics volian.

Eis quc dc Argos inaquia aric a scva
Dc Jovc csosa; c avisia la dos arcs,
Dcsdc o PacIino sculo, os Troianos
E ovanic Encias, ja dcscnlarcados,
290 Na icrra a cdificar, scguros dcla.
Dc ansia ara; c, a calca ncncando,
Quciuncs dcrranou do afliio ciio.
Faa infanda! ao ncu fado avcsso fado!
AI! nas caninas do Sigcu udcran
295 Sucunlir? scr ionados, scr caiivos?
Porvcniura alrasada os qucinou Troia?
Franca via cnirc o fcrro c o fogo acIaran.
Lasso, cu cuido, afinal ncu nunc ccdc;
Saciada afrouci, dcus ncus odios...
300 Cono! ousci conirasia-los no dcsicrro,
No undoso onio os crscgui fugidos.
Esgoici nar c ccu ara vingar-nc.
Sirics, Carildcs, Cila, quc rcsiaran?
Do clago c dc nin zonlan no grcnio
305 Do caro Tilrc. Os Laiias giganics
Maric acalou; rcndcu-sc a Calidnia
Dc Fclc s iras. ara un ial casiigo
Laiias, Calidnia, cn quc ccaran?
Qui-lo assin ncu consoric; c a nin rainIa,
204
310 Quc ncios nao ouci, quc cnrccndi iudo,
Vcncc-nc Encias! Mcu odcr sc c ouco,
Dcrccar a qucn for ja nao duvido.
Vou, sc nao dolro o ccu, novcr o infcrno.
Scara-lo do Lacio nc rolcn;
315 Sua Lavnia scja. a diia ao ncnos
Proirair, criurlar, nao nc c dcfcso;
Os ovos sovcricr dos rcinos anlos.
Con iais arcias sc alic o gcnro c o sogro.
Sanguc ruiulo c icucro o doic scndo,
320 Dclona, o virgcn, rnula ic cscra.
Nao so fogos jugais, dc un facIo rcnIc,
Pariu Cisscidc; a Cria Iouvc ouiro Paris,
Tiao funcsio aos rccidivos nuros."

Vocifcrando Iorrcnda laia s icrras.
325 Do Orco c aniro furial avoca Alccio,
Quc naldadcs lucifica rcsira,
Cucrras, iraics, rancor; nonsiro quc odcian
As iariarcas irnas c o rci das sonlras.
Con ianio csgar sc afcia c a icsia cnruga,
330 Tanio a cncgrcccn ululanics colras!
Juno assin a aguou. Da Noiic filIa,
Para nao sofrcr quclra dc Ionra ou fana,
Scrvio csccial nc ouiorga, o virgcn.
Por consorcios os Tcucros nao consigan
335 A Laiino cnlair, icr c na Iialia.
Irnaos iu odcs c niinos anigos
Arnar dc sanIa, dcsavir fanlias,
Con funcrcos lrandcs c crus flagclos;
205
Arics nil dc cncccr, nil noncs salcs.
340 Fccunda a ncnic cciia; a az dcsfazc,
A cizania(40} scncia; csiourc a gucrra,
Dranindo a nocidadc s arnas corra."

Dc gorgnco vcncno Alccio infccia,
Ao Lacio c a rcgia voa, cnira furiiva
345 No rciiro dc Anaia, cuja ardcncia
Dos Frgios conira a vinda c a ro dc Turno
Fcninis nagoas c odios rccozian.
Da azul grcnIa una scrc a dcusa arranca,
No coro lIa insinua, or quc o ao
350 Todo cncsic c alloroic furilunda.
Ca a scrc cnirc a vcsic c o liso scio
Con nolc iaio, con nacio cngano
LIc infundc alna vicrca. cn iorsal dc ouro
Faz-sc ao cscoo; nun lisiao sc alonga,
355 Enlcia a cona c lIc crcorrc os ncnlros.
E cnquanio alasira a unida conIa,
E cn ossos c scniidos rcndc a cIana,
Anics quc sc lIc inccnda o anino iniciro,
Carindo a filIa c os Iincncus iroianos,
360 Con naicrnal carinIo ao rci sc crinc.
A vindios, iu ai, Lavnia cnircgas?
Dcla c ii nao icns do, ncn da nac irisic,
Quc ao rinciro aquilao, raiada a virgcn,
Vcrci soliar a vcla cssc iraia?
365 Nao cncirou na Esaria o asior frgio?
A lio nao iransoriou dc Lcda a filIa?
Quc c do anor ara os icus, ondc a fc ura
206
E aniudc ao ncu Turno a dcsira dada?
Sc Ias nisicr gcnro csiranIo, c o adrc Fauno
370 To ordcna c csia scniado, csiranIa cu julgo
Qualqucr icrra ao icu cciro nao sujciia.
Do oraculo csic o scnso. E ao risco ironco
Sc rcnonianos, dc Inaco c dc Acrsio
Turno rovcn, Miccnas dc crncio."

375 Daldadas as razcs, quc rcsisiia
Firnc o rci, clas vsccras calando
Do scrcniino vrus o coniagio,
Ja danada a infcliz, quc cscciros vcan,
Na vasia caiial crra scn iino.
380 Sol a iorcida ircna, cn rodoio,
Aicnios os ncninos ao lrinqucdo,
Pclo vazio largo o iao iangcn,
Quc do aoiic(41} inclido cn crculo anda;
Ncscia cnlaslaca a cIusna, c o lando inulc
385 Aviva a golcs o voluvcl luo.
Nao con ncnos rcsicza cla vagucia,
Corrc as cidadcs c cnlravccc os ovos.
Tc sanIuda, a fingir dc Iaco o influo,
Con nais ncfando arrojo sc cniranIando,
390 No nonic oculia a filIa, or quc aos Troas
Foulc o ialano c as nucias rocrasiinc;
Drada c frcnc. Evoc! so, Daco, cs digno
Da virgcn quc nancja os nolcs iirsos,
Cira cn coro, a ii sacra a irana cria.

395 Crassa o runor. as nacs da csic accsas,
207
Por scdc nova ardcndo aguilIoadas,
Calclo c colo ao vcnio, os larcs dcian;
Ou clcs a irajar, annca a lana,
Dc ircnulo ululado os arcs coalIan.
400 Ela cnirc as nais susicn flagranic inIo,
Faiva, cania o Iincncu da filIa c Turno;
Torva griia, virando olIos sanguncos.
Io laiinas nacs! qucn sois, ouvi-nc;
Sc Anaia vos condoi, ou do naicrno
405 Jus vos rcnordc o zclo, ncsias orgias,
Dcscnasirada a cona, inicrcssai-vos."

Tal cnirc lrcnIas c fcrinos crnos
Alccio cn lacanais ungc a rainIa.
Dcs quc a raiva lIc afia, c dc Laiino
410 A fanlia c consclIo crc rcvolios,
Lcva-sc a iurva dcia cn fuscas asas
Do audaz Fuiulo aos nuros; quc, irazida
Solrc o Noio rcciic, aos Acrsios
Danac sc diz fundara. a gra cidadc
415 CIanou-sc Ardcia, c conscrva o claro nonc,
Nao a foriuna. Ali no alcaar Turno
Mcio sono lograva cn noiic oaca.
O furial vulio c fornas dcsc Alccio;
En Calilc, dc Juno vclIa aniisic,
420 Sc iransfigura. a icsia c facc olsccna
Dc rugas ara, s cas vcsic una iouca,
Prcga-lIc cn cina un rano dc olivcira,
E ao jovcn sc arcscnia. Sofrcs, Turno,
Tanias lidas frusiradas, quc a fugidos
208
425 Passc o icu cciro? CanIos con icu sanguc
O nairinnio c doic, o rci ios ncga,
Hcrda un Tcucro no rcino. Ora, ulirajado,
Vai-ic arriscar; nal ago, as filas iuscas
Fonc, dcscosc; a az nanicn no Lacio.
430 Isio a grandc Saiurnia, cnquanio cn noiic
Placida jazcs, nc iniinou ic ccnda.
Arna, arna, sus, a nocidadc cn cano;
E, nargcn ulcra asscnics, os caudilIos
Frgios arrasa, c qucina as naus iniadas.
435 Podcr alio o rcscrcvc. E sc o nonarca,
Surdo s roncssas, a uniao ic cnjciia,
Provc c sinia o quc valIa cn arnas Turno."

Da vaic a cscarncccr. Ncn iu rcsunas
Quc csiar no Tilrc a froia c novidadc.
440 Ncn ca ncicr nc vcnIas ianios ncdos.
Juno cicrca dc nos sc nao dcscuida.
Mas crcdula, ccdia(42} c caruncIosa,
Falas-ic, avo, con anicos icrrorcs,
Tonia ingcrindo-ic cn rcais arcanos.
445 Vigia os icnlos, das inagcns cura.
Toca aos varcs iraiar c a az c a gucrra."

Ardc con isio Alccio; c, orando o noo,
Trcnc iodo, Iiria a visia. con iais scrcs
Ernis silva, iais carrancas alrc!
450 TardonIo ia falar; con flancos olIos
Dc iravcs cla o cnurra, duas colras
Da grcnIa irria, o laicgo csialando,
209
E con ralida loca assin irovcja.
Eis-nc caduca, ionia c caruncIosa,
455 Mcicdia cnirc os rcis con vaos icrrorcs.
OlIa, da csiancia das irnas ircncndas
Trago cn nao gucrra c noric." Inda vozcia,
E a Turno un facIo aiira dc airo lunc,
Quc funcganic no niino cravou-sc.

460 Esaniado clc acorda, cn suor icndo,
Quc dos oros rclcnia, ossos c ncnlros;
Louco or arnas griia, arnas no lciio
Dusca c cn iorno. Dravcja o anor do fcrro,
A nia insania da gucrra, c crcscc a raiva.
465 Qual da undanic caldcira quando ao lojo
Lgnca flana sc alica csirciiosa,
A agua cnfurccc c fcrvc, cn lolIas salia;
Funca csunando a cncIcnic, scn conicr-sc
Tanslorda, c vai-sc cn iurlidos vaorcs.
470 Manda ao rci infornar quc a az quclrou-sc,
Dc circcIos rovcr, guardar a Iialia,
Eclir das froniciras o ininigo;
Conira o Laiino c o Tcucro clc so lasia.
Mal quc as ordcns ronulga c invoca os dcuscs,
475 concicncia os Fuiulos sc corian.
Uns novc do nancclo a galIardia.
Uns scu rcclaro sanguc, ou foric lrao.

Alccio, cnquanio os scus Turno acoroa,
Con novo ardil, s asas dando csigias,
480 Caia o siio c rilcira ondc caava,
210
Dc assalio ou dc cnloscada, o lclo Ascanio.
Prcsio a coccia virgcn, con salido
CIciro iscando os focinIos, dc un vcado
isia aula os cacs. csic o noiivo
485 Quc os cannios aiia c a gucrra aicia.
Ccrvo galIudo Iavia, airoso c lindo,
Quc dc nana furiado nac nuirian
Os filIos dc Tirrcu, dcssas dcvcsas
Couiciro c naioral do arncnio rcgio.
490 Dc galanics fcsics ao docil lruio
Mciga a irna Slvia cnirciccia os cornos,
Pcnicado c lavado cn fonic ura.
Da dona ncsa afciio c nanso, crrava
Pcla sclva, c dc noiic, s vczcs iardc,
495 Sc rccolIia casa. Andando a nonic,
Dralas dc Iulo as crras o acossaran,
Quando, scguindo a vcia dc un rcgaio,
Sc rcfrcscava na vircnic rila.
Na ansia dc cnios galos, do arco as onias
500 Junia c disara o caador a frccIa.
Nao faliou nunc dcsira; a rccIinanic
Cana ao ccrvo irasassa ilIais c vcnirc.
A gcncr o quadrucdc, sangrado
Procura o noio asilo, c dc lancnios,
505 Quasc inlorando, cncIia alvcrguc c aiio.
Slvia acodc, c fcrindo-sc a unIadas,
Aos duros aldcaos clana socorro.
Elcs (icava-os a cnlrcnIada csic}
Sacn dc inroviso; dc nodosa csiaca,
510 Dc fusics c iics, do quc nao iinIan,
211
A ira os arna. Tirrcu, quc un rollc cn quairo
FacIava cunIa, rcsirando ancaas,
Fcrra o nacIado, a nuliidao conciia.

Nociva a icno, da aialaia a Dira
515 Monia cIoa, c do cunc a voz iariarca(43}
Na cncurvada corncia csfora c iangc
Fclaic asioral. iodo cn rcdondo
Fcircncndo o arvorcdo, a funda naia
Fcloou. Longc o ouviu da Trvia o lago;
520 Dranco dc agua sulfurca o Nar c as fonics
O ouviran do Vclino; c as nacs dc susio
Aos ciios os filIinIos acriaran.

Ao rouqucjar da icirica luzina,
Dcnso irocl lravio, arnas sacando,
525 Concorrc, c narcIa a nocidadc frgia
Do alcrio acanancnio cn ro dc Ascanio.
Nao ja con aus iosiados ncn cacIciras
En lidc agrcsic lrigan, nas cn forna,
Con anciic fcrro c csadas nuas,
530 Ncgra ascra scara; c o lronzc s nuvcns,
Do Sol dcsafiado, a luz dardcja.
Tal, sc alvcjando a onda a cncrcsa o vcnio,
IncIa o nar ouco a ouco c alicia vagas,
Tc quc o unido alisno aos asiros solc.

535 Cai logo na vanguarda o rinogcniio
Alnon Tirridcs. cga-sc s goclas
Scia csiridcnic, c cn lorloics o sanguc
212
LIc inunda c cnlarga a voz c a icnuc vida.
Enirc un noniao dc norios jaz Calcso,
540 Das azcs ncdianciro; ausnio vclIo,
O nais jusio c riqussino, grcis cinco
Dalanics analIando c cinco arncnios,
En lavrar ccn arados cnrcgava.

Alccio, ois quc o naric igual cndia
545 Do ciio ufana, assin quc a fcroz ugna
Tingc c crucnia, funcrais rincias,
Dcscria a Hcscria, c sullinada s auras
Cania a Juno viioria cn ion solcrlo.
Tcnos no augc a discordia; agora dizc
550 Quc sc congraccn, quc alianas iravcn,
Quando os Tcucros nacula ausnio sanguc.
Mais farci, sc no arovas. con runorcs
Posso as conarcas alrasar no insano
Furor da gucrra, quc ajuda-la vcnIan;
555 Arnas csalIarci cla cananIa."
Juno aialIa. O icrror c a fraudc alunda.
Planiada a ria, nao or nao conlaicn;
Ja funcsiou foriuna o rino cnconiro.
Os Iincncus dcsi'aric o guao filIo
560 D'Acidalia fcsicjc c o lon Laiino.
Quc a solias(44} vagucs clo suno Olino
Nao ic crniic o adrc solcrano.
DcsacIa-ic, quc o nais fica a ncu cargo."

A iais alavras, do sidcrco asscnio,
565 Angui-csialanics asas dcsfcrindo,
213
Para o Cociio a Ernis sc cncaninIa.
Lugar nolrc c fanoso, o valc Ansancio,
Ha da Iialia no ccniro, ao c dc uns nonics.
Florcsia cscura o fccIa, c cnirc cncdos
570 En voriiccs fragosa una iorrcnic
Pclo ncio nurnura. Aqui, do iorvo
Pluiao rcsiradouro, aniro ncdonIo
Profunda, c as fauccs csiilcnics nosira
Do fcndido Aqucronic anla voragcn,
575 Ondc suniu-sc a Furia, o ccu c a icrra
Do scu lafcjo odioso aliviando.

Ncn ncnos a Saiurnia a luia azcda.
Fui do confliio a nuliidao cancsirc,
Morio Alnon c dcfornc dc Calcso
580 Carrcgando a calca, c inlora os dcuscs
E a Laiino conjura. No flagranic
CIcga Turno, c do inccndio c noriandadc
Eagcra o icnor; quc ian lani-lo,
E nisiurar no irono a raa frgia.
585 Aquclcs cujas nacs, dc Daco ainiias,
Por nvias sclvas cn corcias ulan,
Dc Anaia ao gravc nonc caccrlados,
Maric infando a inciiar, a l'arna griian,
Conira o faial augurio c conira os nuncs,
590 E os alios aos orfia ccrcan.
Tcn-sc o rci qual nariino rocIcdo;
FocIcdo quc na nolc sc susicnia,
Sc cn ruidosa roccla as ondas ladran.
Daiida alga fluiua c lolIa a csuna,
214
595 E cn vao cdras cn roda c cscolIos lranan.
Vcnccr ois ial ccgucira nao odcndo,
Quc ia iudo a salor da fcra Juno,
O cicr uro aicsiando. AI! fado, cclana,
A iorncnia nos fora irrcsisivcl.
600 Con sacrlcgo sanguc, o niscrandos,
Vosso crro agarcis. naldiao, Turno,
Trisic cna ic cscra; c aos dcuscs iardc
Sulicaras. cnirada ja do orio,
Fcouso acIci; dc funcrais diiosos
605 So nc dcsojarao." Nisio, cnccrrou-sc,
E do govcrno as rcdcas alandona.

Cosiunc cra do Lacio, c quc adoiado
Na Allania o guarda a oricniosa Fona,
Lagrinavcis laialIas quando arcsia
610 Ao Ccia, ralc, Hircano, ao Indo co,
E rcconquisia aos Parios as landciras,
Duas orias Iavcr, lclicas diias,
Quc sanio Iorror dcfcndc c o cru Mavoric.
Darras, fcrrolIos ccn dc lronzc as irancan;
615 Scnrc ao liniar dc scniincla Jano.
Sc o dccrcia o scnado, insignc o cnsul
Con iralca quirinal, galino cinio,
Os unlrais dcsccrrando rangcdorcs,
Proclana a gucrra; gucrra os noos lradan,
620 Foucas crcas ironlcias rcssonando.

Calia-lIc aos Troianos dcclara-la,
Volvcr os irisics gonzos; nas Laiino
215
Sc alsicn, rccusa o infausio ninisicrio,
E sc oculia na ircva. Eniao, laiando,
625 A rainIa Saiurnia arronla ncsna
As lcnias orias, a couccira quclra
E os fcrrados laicnics dcsnanicla.

Ardc a quicia Ausnia, c arnas ja cdc.
Qual a c cancar, qual furioso
630 Qucr iroiar cn corccl ulvcrulcnio;
Qual dardos unia c lina, adargas lusira,
MacIadinIas anola c ariasanas.
Praz dcsfraldar cndcs c ouvir as iulas.
MalIan cidadcs cinco c forjan lanas,
635 Aiina c Ardcia ossanics, Crusiuncrio,
Tilur aliiva, Anicnnas iorrcada;
Cavos clnos csiofan, icccn iarjas
Dc vcrgas dc salguciro, finas grcvas
Dc argcnicos fios, cncos corsolcics.
640 Fcicncran na fragua o airio alfanjc.
Assin irocou-sc o anor da foicc c rclIa!
Transniic o dado a scnIa, os clarins frcncn.
Qucn o casco arrclaia, ou rincIadorcs
Druios jungc, ou rodcla c auriirlicc
645 Loriga vcsic, ou cingc a fida csada.

O Hclicon, nusas, franqucai-nc. ousados
Fcis vou caniar, as iroas quc os scguiran
Colrindo os canos; quc arnas flancjaran,
Quc Icrois ja n'alia Iialia florcsccran.
650 Cono lcnlradas sois, coniai-no, o divas.
216
Mal nos roou lcvc aura do assado.

O aicu crucl Mczcncio c qucn rinciro
icsia narcIa das falangcs iuscas.
Lauso o aconanIa, quc cccdia a iodos,
655 Salvo o garloso Turno, cn gcniilcza;
Lauso, gra icador, noniciro cnio
Conduz cn vao dc Agila nil gucrrciros;
Digno dc sc gozar do airio rcino,
E dc ouiro gcniior quc nao Mczcncio.

660 Aos, carro c friscs da alna ornados,
Dc Hcrculcs lclo osicnia o lclo filIo
Avcniino, c cn ccn colras iraz no cscudo
A Iidra a ulular, lrasao aicrno.
Fcia ninisira a furio na Avcniina
665 Maia o ariu; nulIcr quc ao dcus juniou-sc,
Dcois quc, ciinio Ccriao, iocando
Laurcnics lavras o Tirniio ovanic,
Lavou no iusco rio ilcras vacas.
Arna os scus dc doloso csioquc c ilo,
670 Dc rolio csoniao, salclo iquc;
Enlraa, a c, lconino ingcnic csolio,
Dc alvos dcnics cnrola a Iirsuia jula
Ao norriao. ial cnira Iorrcndo os aos,
Pclos onlros iraado o Icrculco nanio.

675 Caiilo c o lravo Coras, dos iilurcios
Muros, diios assin do irnao Tilurio,
Ccncos dc sanguc argcu, or dcnsos dardos
217
Vcn corrcndo osiar-sc na vanguarda.
Qual nulgcnas raidos Ccniauros
680 Sc do ico a dcsccr o Honclo dcian
E iris nivoso; ao iransiio sc arrcda,
Con fragor do arvorcdo, a lasia sclva.

Ccculo o auior nao falIa dc Prcncsic,
Quc cn cgulIal nonics c ao lar acIado,
685 Fci rolc dc Vulcano Iao crido as cras.
Fusiica iurla o cscolia. os quc as aliuras
Culiivan rcncsiinas c a junnia
Calios, o frgido nio, Icrnicas cnIas
Dc arroios orvalIadas; os quc asccs,
690 Tu Anascno ai, iu rica Anagnia.
Carro, coia ou lroqucl, nao soa a iodos.
Uns lvidas csalIan lunlcas clas,
Quais dois cIuos cnunIan; fulvos gorros
Dc clc usan luina; nus da csqucrda,
695 Calan dc crua alarca a dcsira lania.

O nciunio Mcssao cavalciro,
A qucn rosirar nao odc ou fcrro ou fogo,
CIana a confliio os ovos ociosos,
Insiaura as arnas. Fcsccninas iurnas
700 E Equos Faliscos, os quc o nonic c lago
Cinnio c as rocIas do Soracic Ialiian,
Flavnios agros c cacnos lucos,
MarcIando cn cloics, scu rci caniavan.
Cono, ao soliarcn coli-longos cisncs,
705 Do asio volia, aos arcs scus gorjcios,
218
O Casiro c a ulsada sia aludc
Fcssoa ao longc. Muliidao confusa,
Ningucn julgara ccrciio arncsado,
Mas, do alio cgo s raias conclida,
710 Acrca nuvcn scr dc roucas avcs.

Sanguc aniigo salino, cis Clauso, dondc
A irilo claudia roagou no Lacio,
Dcs quc cn aric aos Salinos sc dcu Fona;
Valcndo un laialIao, conanda incnsos.
715 Quiriics riscos, dc Aniicrno as Iosics,
As dc Ercio c olivfcra Moiusca;
Dos rosais do Vclino c os dc Noncnio,
Dos cnIascosos Tcirica c Scvcro,
Dc Forulo c Cascria; os quc do Hincla,
720 Tilrc c Falaris, lclcn; quanios nanda
Horia, o laiino icrno c Nursia fria;
E os quc o Alia cnirclava, infausio nonc!
Tanias no virco Llio as vagas rolan,
Sc Orion crucl sc afundc cn onda Iilcrna;(45}
725 Tanias o csiivo Sol raganas iorra,
Do Hcrno ou dc Lcia cn lourcjanics canos.
Do irocl ircnc a icrra, cscudos iincn.

O agancnnio Halcso, a Troia infcsio,
Aia ao carro os friscs, nil fcros ovos
730 Lcva a Turno. os quc o Massico, ninoso
Dc Daco, cnada cavan; Scdicinos
Dc lcira-nar; scrranos quc ccdiran
Auruncos adrcs; ncolas dc Calcs,
219
Do vadoso Voliurno os arraianos,
735 O Saiculo accrlo, as oscas iurnas.
Prcsa a lcnio flagclo, aclidc jogan
Cilndrica; na scsira, os colrcs adarga;
Con icrado falcaio ao crio fcrcn.

Ncn ic olvidc o ncu vcrso, Elalo, quc Iouvc
740 Tclon sc afirna dc Sclciis ninfa,
Ja vclIo cn Carca os Tclclas rcgcndo.
Da Icrana nao conicnic, o filIo iinIa
Muiio larga os Sarraics sulnciido,
E as sarnias frcscas varzcas, os dc Fufras,
745 Dc Daiulo c Cclcna, c os quc cnincnic
OlIa Alcla onfcra. caicias,
icuinica, vilran; caaccics
Dc coriia dc svcro os dcfcndcn;
Luz lronzcado lroqucl, luz lrnzca csada.

750 Tanlcn ic aronia a noniuosa Ncrsas,
Fangcro c ugnaz, roscro Ufcnic;
E, caa cndurccido, Iorrido Equcola
Dc ascra glcla ic olcdccc. arnado
O cIao lalora, dc raina vivc,
755 E scnrc folga das rcccnics rcias.

Tc dc Arquio scu rci or ordcn, o clno
LIc ornando fausia oliva, o dos Marrulios
Saccrdoic narcIou, forissino Unlro;
Quc Iidras, vloras dc Ialiio cncsiado,
760 Afagando c a caniar adornccia,
220
Curava a nordidura, c as anansava.
Mas conira a cIoua do rojao iroiano
Suorfcros canios ncn oicnics
Sucos dos narsos nonics lIc valcran.
765 A ii dc Angcia losquc, a ii cIoraran
Do Fucino o crisial c o fluido lago.

Dc Hioliio cis a rolc, o csircnuo Vrlio
Quc Arcia a nac luzido o cnvia ugna,
Do luco c, fonic Egcria, ondc o criaran
770 E a lacavcl Diana ara icn inguc.
Por dolos da nadrasia, assin quc Hioliio,
Dos ncdrosos friscs rojado, cia
Con sanguc o crro aicrno, c voz quc s auras
E ao consccio cclcsic o rcvocaran
775 Pcnias crvas c anorosa Dclia.
Dc quc un norial das sonlras rcssurgissc
Indignado o Tonanic, o raio accndc,
No Orco c Esiigc o Fclgcna dcscnIa
Quc dcscolriu ial aric c ncdicina.
780 A alna Trvia cn sccrcio ninfa Egcria
Hioliio cnconcnda, or quc olscuro
E soliiario cn iala florcsia,
Mudada cn Vrlio o nonc, os dias assc.
Do losquc ou icnlo a Fclc consagrado
785 Os cavalos corncdcs sc culsan,
Dcs quc, csaniados or narinIos nonsiros,
Na raia o dono c o cocIc cscdaaran.
rdcgos lruios, nao olsianic, o filIo
Ecrcc c gucrra rcciiia o carro.
221

790 Dc onio cn lranco, frcnic, na csiaiura
Fornoso Turno solrclcva a iodos.
O clno susicn, crisiado con ircs julas,
A Quincra a cirar cincias cIanas.
Ignvona, cfcrada, cla nais lranc
795 Quanio cn nais sanguc o aiaquc sc cncruccc.
Io cn ouro cnialIada (ilusirc assunio}
Ja cluda novilIa, alando os cornos,
O crco avcs lIc iinlra assacalado;
Argos vigia a noa, c cniorna o rio
800 Da urna Inaco ai. CIuvciro cscsso,
Ondcia a infaniaria, c alroqucladas
Auruncas iroas, Fuiulos, Sacranos,
Acaica csiirc, Sculos aniigos,
Mais os Lalicos dc iniado cscudo.
805 Quc, o Tilrc, aran-ic os losqucs c a nuncia
Fila sacra; o Circcu calco rasgan
E as ruiulas colinas; vcigas ondc
Jovc Anuro rcsidc, con Fcrnia
Aniga dos jardins; or ondc a ncgra
810 Saiura csraia, c vai gclado aos narcs
Por inos valcs dcsaguar o Ufcnic.

Eis Canila lclaz, quc o volsco incra
Dando cqucsirc c o dc c dc arncs lusiroso.
Dura a virgcn no rclio, cn roca ou vincs
815 Dc Mincrva nao unIa as naos fcnncas.
Pclo agro iniacio, nais vcloz quc o vcnio,
A voar nao lcsara a icnra csiga;
222
Suscnsa o cgo iunido corrcra,
Scn quc nolIassc a dcscnvolia lania.
820 Dos icios, ao assar, do cano os jovcns
E csarsas nacs, dc Iianic loca adniran
Cono a gra vcla c cnfciia os onlros lisos,
Cono as iranas lIc rcndc aurca fivcla,
Cono o lcio carcas cndura, c lrandc
825 Dc cncrido fcrrao nrico cajado.
223


LIVRO VIII

Mal Turno, os cornos rouco csirciiando,
Pcndcs arvora no laurcnic alcaar,
E os lruios afogucia c inciia as arnas(46},
Fcvolio o Lacio cn ircido iunulio
5 Sc conjura, c cslravcja a nocidadc.
CIcfcs Mcssao c Ufcnic, o aicu Mczcncio,
Organizando lcvas, dcsovoan
Toda a cananIa. A rcqucrcr o aulio
Do gra Dioncdcs, Vcnulo dcuian;
10 A infornar quc, alordado Ia ouco Encias,
Os vcncidos cnaics rccolIcndo,
Fci sc inculcava or qucrcr dos fados;
Quc airai ccn ovos, c n'Ausnia lavra
Scu rcsigio. Ao quc icnda, c o quc rcsulic
15 Sc a foriuna o insufla, c nanifcsio
Mais a Dioncdcs quc a Laiino ou Turno.

Dcrranada a noicia, o Laoncdncio
En cuidados fluiua, c a ncnic vaga
Dividc c agiia, a ncdiiar cn iudo.
20 Cono cn lacia d'agua o ircnulanic
Faio da Lua ou Sol, rccrcuiido,
A rcgirar voluvcl, nonia aos arcs
224
Do suno icio os aricscs fcrindo.

Noiic cra; c gados, avcs c alinarias,
25 Quando lassos na icrra adornccian,
Dos crigos afliio, rila Encias,
Tardo rcouso aos ncnlros conccdcndo,
Sol o cio do ccu frio rccosiou-sc.
Dcus do siio, a surgir do lciio ancno,
30 Enirc alcnos sc aniolIa o Tilcrino.
Ao vclIo icnuc lisso un vcrdocngo
Scndal conc, c a iouca unlrosa cana.
Ao Tcucro fala c o ciio lIc niiiga.
Divo rcnovo, quc dos Crcgos salva
35 Pcrgano cicrna Hcscria nos iransorias,
Ncsias laurcnics vcigas cscrado,
Casa icns ccria, ccrios os cnaics;
Avanic! nao ic assusic a fcia gucrra.
O iuncnic furor ccssou dos dcuscs.
40 Por quc isio un sonIo fuiil nao rcuics,
En liiorco azinIal grandc alva orca
Dciiada cnconiraras arida, c cn roda
Ncla a nanar irinia alvos lacorinIos.
Dcscanso aqui icrcis; irinia anos volios,
45 Aqui fundando-a Iulo, dcsic agouro
Alla dcrivara scu claro nonc.
Nao dulio o vaiicino. O nodo cn suna
Tc cnsinarci dc conscguir viioria.
La d'Arcadia cnigrados quc dc Evandro
50 Sol a rcal landcira aqui vicran,
Do lisav Palanic or ncnoria,
225
En nonics asscniaran Palanicia.
Con clcs anda o Lacio cn gucrra assdua;
O arraial cn conun, liga-ic a clcs.
55 Eu, or ncu rio c nargcns ic ajudando,
Farci quc a rcnos a corrcnic vcnas.
Sus! roga a Juno; assin quc os asiros caian,
Dcvoio c sulicc, o dc Vcnus filIo,
O odio ninaz lIc adoa. ao iriunfarcs
60 Mc Ionrcs dcois. Sou cu quc cn anla cIcia
Prcno csias lordas, sulco c adulo as vargcns,
Aos ccus graissino, o ccrulco Tilrc.
Mcu ao c ca, dc alias cidadcs nano."

Dissc, c incrgiu-sc. a noiic a Encias dcia.
65 Dcscrio olIando ao lucido oricnic,
Nas covas alnas, cono c uso, aanIa
Do licor fluvial, dcsi'aric orando.
Ninfas, laurcnics ninfas, gcradoras
Dos nananciais, con sania vcia o Tilrc,
70 Fccclci vos a Encias, rcsguardai-nc.
Qualqucr quc scja a fonic, ou lago ou solo,
Dondc fornoso nasas c ondc as nossas
Pcnas, rio corngcro, aiadas,
Scnrc icras ncu culio, of'rcndas scnrc,
75 Tu das aguas Icscricas nonarca.
Assin nc valIas c os augurios firncs."

Da froia cscolIc cniao lirrcncs duas,
E dc arnas c rcnciros as fornccc.
Suliio, o naravilIa! cnirc arvorcdos,
226
80 Dciiada cn vcrdc rilanccira, avisian
Con sua alva ninIada una alva orca;
E a ii, naina Juno, o io Encias
Con iodo o ario a inola c ic ofcrccc.
Duranic a noiic anaina o incIado Tilrc,
85 E cn iaciio rcnanso rcfluindo,
Qual ianquc fica-sc ou lagoa csiofa,
Quc nao olsic ao rcnar. Crcnado o inIo,
Con rocio runor, no cquorco laino
Ligciro sc dcsliza; c a onda c o losquc
90 Arncscs a fulgir dc longc csiranIa,
EsiranIa os lucos a nadar iniados.
Afadigando voga a noiic c o dia,
E os csiircs c as volias alcanando,
Sol a folIuda alolada, coriavan
95 No aquoso csclIo as vcrdcjanics ranas.

gnco o Sol ncridiano, c quando cncrgan
Uns nuros, un casiclo c icios raros,
Dc Evandro Iavcr ncsquinIo; quc a ujana
Fonana clcvou ianio c aos ccus o iguala.
100 Viran roas c ao lurgo sc aroinan.

Acaso o arcadc rci, nun luco cn facc,
O Anfiirinio fcsicjava c os divos.
Solcnc, o scu Palanic, a flor dos jovcns,
Polrc scnado, o inccnso ninisiravan,
105 En cruor icido a funar as aras.
Surdir vcndo os laicis cla cscssura,
E o nauia aos nudos rcnos dclruar-sc,
227
Das ncsas iodos crgucn-sc assusiados.
Vcda roncr-sc o riio o audaz Palanic;
110 Saca una lana c voa, c dc afasiado
Ouiciro. O quc icniar vos fora, o noos,
Ignoias vias? dc quc arics vindcs?
Qucn sois? ondc idcs? az qucrcis ou gucrra?"
Mancando Encias da alicrosa oa
115 Fausia oliva, rcsondc. Frgios dardos
Tc arcscnio c ininigos dos Laiinos,
Quc cn larlara agrcssao nos rculsaran.
Saila icu rci quc os rinciais Troianos
LIc vcn cdir junao c aoio dc arnas."
120 Logo a ial nonc ainiio Palanic.
Salia, c a ncu ai dirigc-ic cn cssoa;
Qucn scjas, ic agasalIa cn nossos larcs."
E a nao lIc acria, cordial o alraa.

Transosio o rio, ao losquc sc cncaninIan;
125 E anigavcl o adrc. iino Evandro,
Tinlrc dos Craios, a foriuna cnscja
Quc, cnasirado csic rano, cu ic suliquc;
Ccrio nao ic Ici rcccio or Arcadio,
CIcfc aqucu, dos Airidas consangunco.
130 Mcu gosio c lcal ciio, oragos sanios,
Parcnicsco dc avos, iua alia fana,
Por faidico inulso, a ii nc cnlaan.
Dardano, dc lio auior, dc Elccira nado,
Para os Troas assou-sc, a Crccia o afirna;
135 Do csiclfcro Ailanic Elccira c rolc.
Vos dc Mcrcurio o sois, c cn frio cunc
228
Cilcnio o concclcu candida Maia;
Maia, c crcna gcral, o ncsno Ailanic,
O quc os orlcs susicnia, rocriou-a.
140 Dc un ironco sonos ois. Eis or quc afoiio
Nuncios nao cnsaici quc ic sondasscn.
Eu rorio, cu vin cor-nc c sulicar-ic.
A Daunia, quc ic arcna cn fcroz gucrra,
Cuida, a nos rccIaar, quc nada a csiorva
145 Dc ncicr sol o jugo a Hcscria inicira,
E o sucrior c o laio nar quc a lavan.
Prcsia c acciia-nc a fc. Driosa icnos
Agucrrida c valcnic nocidadc."

Aicnio ao scu discurso, Evandro os olIos
150 Curioso lIc canina c a loca c o ialIc;
Foi lrcvc assaz. Forissino dos Tcucros,
Con quc razcr ic Ioscdo! cu rcconIco
Dc icu ai a facundia, o ion c o gcsio!
A Hcsonc irna sua o Laoncdncio,
155 Lcnlra-nc, visiiando cn Salanina,
Honrou-nc os gclos da vizinIa Arcadia.
Dc florco luo a facc cniao ungida,
Dcn nc adnirci dc Prano c scus calos;
Mas na grandcza os sucrava Anquiscs.
160 Cuido jovcn, or iraia-lo ardia
E a nao do Icroi ccrrar. olicndo accsso,
Aos nuros dc Fcncu lIc fui conanIa.
Pariindo, insignc coldrc c lcias frccIas,
Clanidc aurilordada c uns aurcos frcios
165 Dcu-nc, dc quc ora c dono o ncu Palanic.
229
Confirno aquclc acio; c saiisfciios
Vou na alvorada, anigos, dcscdir-vos
Con socorro dc gcnic c o nais quc cu ossa.
Enianio, cnlora cclclrai conosco
170 Fcsia anual quc difcrir c crinc,
E dos socios ncsa Ialiiuai-vos."

Dissc, c os coos rcor c os raios nanda,
Scnia os varcs na rclva; cn ioro c clc
Dc lcao vcloso a Encias aconoda,
175 Ccdc irono dc lordo a Icroi iananIo.
Moos, do aniisic s ordcns, lcsios scrvcn
Taurcas iosias frcssuras, dons dc Daco,
Dc olras dc Ccrcs cunuladas ccsias.
Dc rcs inicira o dorso c os inicsiinos
180 Lusirais ninisiran asio ao cIcfc c Troas.

Fcfrcado o aciiic c a fonc causia,
Disscria cl-rci. Dc ianio nunc csi'ara,
Esia ona c fcsiin, Ioscdc, usanos,
Nao or sucrsiiao quc os riscos dcuscs
185 DcsconIca; dc airoz crigo ccnios(47},
Mcriio culio rcnovanos graios.

Noia cn cnIa suscnsa aqucla cdra.
Discrsa a nolc jaz, do nonic a furna
Dcscria, c ao longc as runas dos rocIcdos.
190 Esia, cn rcccsso vasio ao Sol dcfcso,
Era a csclunca do scni-Ioncn Caco,
Monsiro inano; c, cn rcccnic noriicnio
230
Scnrc o cIao icido, aos oriais solcrlos
Dc Ioncns saniosas lvidas calcas
195 Fias cndian. Dc Vulcano filIo,
Turlidos fogos voniiando, a cnornc
Corulcncia novia. Ao susirarnos
Por divo aulio, o vingador Alcidcs
CIcga a icno, c do csolio c noric ufano
200 Do irigcnco Ccrion dc gado cncIia,
Vcnccdor asiorando, o rio c valc.

Caco, infrcnc c lruial, quc nao sc alsiinIa
Do nor flagcio ou dolo, da nalIada
Touros quairo furiou-lIc os nais rolusios,
205 Quairo novilIas dc ccclcnic forna;
E, ara ncnIun rasio Iavcr dircio,
Puando a cauda c a rccuar, no oaco
Pcirco lojo os fccIou; cgada alguna
Nao guiava cavcrna. O Anfiirinio,
210 Ja gordo o gado c fario dos asiios,
Fciirar-sc disunIa, c os lois saudosos
Monic c losquc csirugian dc quciuncs.
Do anlo cnccrro igualncnic una das vacas
Mugc, c dc Caco as cscranas frusira.
215 Da injuria ardcndo c cn ncgro fcl, das arnas
Hcrculcs cga c do nodoso rollc,
Corrc ao calco acrco. Aos nossos Caco
Trcnulo c dcnudado aqui nosirou-sc.
Fugindo curos iransccndc, c aos cs o ncdo
220 Asas lIc cnrcsia. Ja na gruia, alaic
PcnIasco ingcnic, roias as cadcias
231
Con quc acina o ligava aric aicrna,
E dc cscqucs rcfora c cscora a cnirada;
Ei-lo, o Tirniio cn sanIa os dcnics rangc
225 Accsso a crscruiar. fcrvido c iroso,
Todo o Avcniino vczcs ircs rodcia;
Trcs conira a saca oria o csforo lalda;
Trcs dcscansou no valc. Aguda roca,
Asado ninIo dc funcsias avcs,
230 Enirc fraguras c a crdcr dc visia,
Do aniro csiava no dorso. csqucrda o cino
Solrc o rio inclinava; dcsira Alcidcs
Carrcga, c do ino a dcsarrciga c inclc.
Ao laquc rccniino o cicrco csao
235 Fciunla; c, as rilancciras rcircncndo,
Fcflui ncdroso o rio. A incnsa rcgia
Dc Caco dcscolriu-sc, c aarcccran
Unlrosos cncirais. qual sc alalada
Fasgassc a icrra Iianic o dos infcrnos
240 Palido rcino, aos dcuscs dcicsiavcl;
Dc ca sc vcndo, no rofundo alisno,
Da luz difusa a ircidar os nancs.

Do suliio clarao sc assusia o lruio,
A urrar disfornc, na cavcrna rcso;
245 Dc cina o aiaca o dcus, aiira o quc acIa,
CalIas c galgas c lascados ranos,
Elc, o nonsiro! nao icndo ouiro rcfugio,
Foula-sc visia, a jacular das fauccs
Tciro vaor; cn ccga ncvoa laa
250 Envolvc a gruia, c ncscla a luz c as ircvas,
232
A funfcra noiic agloncrando.
Nao o suoria Alcidcs, c dc un ulo
Sc arroja ondc corisca c ondcia o funo,
E cn caligcn nais lasia a cova csiua.
255 No inccndio vao quc cira agarra a Caco,
O csirciia c afoga, c lIc cslugalIa os olIos,
Scco na gocla o sanguc. Arranca as orias,
O aniro cscancara cscuro; os lois c os furios
Aljurados ao claro aicnicia.
260 O coro infornc clos cs arrasian.
Ningucn do scnfcro a caiadura
Dc olIar sc cansa, c os ciios scdcudos,
E na gargania os aagados fogos.

D'cniao lcdos o dia cclclranos;
265 Princiro o fcz Poicio, c a consagrada
Pinaria irilo crgucu no losquc csi'ara,
CIanada scnrc naina, c quc scnrc
Maina nos scra. Mancclos, cia,
Drindai-nc a nolrc aao, dc dcsira cn dcsira
270 Os coos a girar, frondosa a cona,
Conun dcus o invocai, lclci conicnics."
Prcsio as cas lIc cnirciccc c cnfolIa o cIouo
Dc sonlra Icrculca, licolor cndcndo;
Sagrado sifo cnunIa. Alcgrcs iodos
275 En roda lilan, dcrccando os nuncs.

Ja Vcscr ao dcclivc Olino avana.
TocIas nas naos, do csiilo as clcs cinias,
Poicio frcnic, os saccrdoics colrcn
233
Dc graios osircs a insiaurada ncsa;
280 Dandcjas dc nil dons o aliar oncran.
Con oulca cacla, cn iorno os Salios
Da ara inccnsada ao caniico rcscnics,
Jovcns cn coro, cn coro o cnioan vclIos
Dc Hcrculcs cn louvor. cono csiucndos
285 Os dragcs da nadrasia csnaga infanic;
Cono as grandcs arrasa Ecalia c Troia;
Cono, o salor dc Juno, arduos iralalIos
Sol Eurisicu assou. Tu ncsno, invicio,
A Folo c Hilcu, nulgcnas lincnlrcs,
290 Tu crcicnscs rodgios, iu naiasic
Na lrcnIa o lcao Ncncu dcsncsurado.
Dc ii a Esiigc, na crucnia cova
Trcncu do Orco o oriciro, solrc ossadas
Mcio rodas a jazcr. Faniasna
295 NcnIun la, ncn Tifcu dc coia cnornc
Tc foi icrror; nao ic csnorccc c aialIa
Da Iidra Lcrncia a iurla dc calcas.
Salvc, ornancnio aos divos acrcscido,
Vcra rolc dc Jovc. ao icu fcsicjo
300 Con c dcscc rocio, c nos assisias."
Canian roczas iais; or fin ncnoran
A furna c Caco rcsfolgando cIanas.
Fcssoa a sclva c o cco nos ouiciros.

CIcia a funao, ara a cidadc volian.
305 El-rci dc anos ccrcado ia adianic,
Enirc Encias c o filIo, cn varios nodos
Praiicando o caninIo aligcirava.
234
Por iudo avido o Icroi asscia os olIos,
Mira, c cada vcsigio dos naiorcs
310 Inquirc c arcndc. Evandro, quc os rinordios
Lanou da cclsa Fona, cniao conca.

Indgcnas noravan ncsias naias
Faunos c ninfas, c Ioncns raa dura
Dos rollcs; quc ncn lois jungir salian,
315 Adquirir, ncn ouar, scn lci, scn culio;
Monics caa os naniinIa c agrcsics fruias.
Dc Juiicr fugindo, aqui Saiurno
Do Olino vcio, culso do scu irono.
Sclvagcn ovo indocil ajuniando,
320 Lcgislou, cIanou Lacio a laga aniiga,
Ondc un laicnic couio dcarara.
No cclclrc rcinou scculo dc ouro,
Dc jusiia c dc az; nas ouco a ouco
En ior dcscorou-sc a idadc nossa,
325 Faiva lclaz surgindo c airoz colia.
Dc Ausnios c Sicanos invadida,
Variou dc noncs a saiurnia icrra.
Dc un scu rci, Tilrc ascrrino giganic,
O Allula vclIo aclidou-sc Tilrc.
330 Ca nos confins do cgo, cairiado,
A onioicnic soric incluiavcl,
Dc ninIa nac Carncnia o scrio aviso
E Aolo insirador, nc dcuscran."

Progrcdindo, clc nosira o aliar c a oria
335 Quc sc iniiiula Carncnial cn Fona,
235
Por ncnoria da ninfa quc rinciro
Faidica os Enciadas sullincs
E o lrilIo alanicu vaiicinara;
Mosira a naia cn quc asilo alriu Quirino
340 Sagaz, c o Lucrcal, gclida gruia
Dc Pa liccu, vocalulo arrasio;
Mosira o Argilcio losquc, c aicsia c narra
Dc Argos Ioscdc a noric ncrccida.

Dali guia ao Tarcio, ao Caiiolio,
345 Hojc aurco, ouirora dc urzcs crriado.
Os cancsircs cniao, da rocIa c luco
Ja con avor ircnian rcligioso.
No cino, diz, frondcnic Ialiia un nunc;
Qual scja c dulio. Arcadios crccn icr visio
350 Jovc nulcogo a vilrar or vczcs
A cgidc ncgrcjanic. Olscrva aquclcs
Dois nuros cn runas; nonuncnios
Sao dos varcs assados, sao rclquias
Dc Saiurnia c Janculo, cidadcs
355 Quc o ai Jano c Saiurno cdificaran."

Do olrc Evandro casa cnianio solcn;
No foro c lauio Dairro das Carinas
Dalava o arncnio. Ao liniar cIcgou-sc.
Dc Alcidcs vcnccdor foi csic o alvcrguc,
360 Ncsia rcgia o dcus coulc. Hoscdc, iniia-o,
A dcsrczar aircvc-ic as riquczas;
Dcsia nngua dc Iavcrcs nao ic cnfadcs."
Calou-sc, c lcva o Icroi cla csirciiura
236
Do cguo icio, c cn lciio o c dc folIas,
365 Do csolio dc ursa llia iaciado.
Cai ali-fusca noiic c alrangc o glolo.

Nao scn causa, aicrrada a nadrc Vcnus
Do cru iunulio c ancaos dos Laurcnics,
CarinIosa ao narido anor divino
370 No aurco ialano insira, assin falando.
Enquanio argivos rcis con fogo c fcrro
A nalfadada Pcrgano assolavan,
Nunca, csoso qucrido, ajuda ou arnas
Foguci do icu lavor, ncn quis iua aric
375 Por niscravcis cncnIar dclaldc;
Dcn quc cu dcvcssc nuiio aos Prianidas,
E nuiio Iouvcssc a Encias dclorado.
No ruiulo as ora o icn Jovc.
Mac, nunc augusio, cnfin sulico-ic arnas
380 Quc o roicjan. Dolrou-ic cn ranio a
csosa
Tiinia, a filIa dc Ncrcu dolrou-ic.
OlIa quc ovos, quc ccrradas raas
En ncu dano c dos ncus o alfanjc anolan."
Aqui rccurva a Cria os nvcos lraos,
385 Con nolc anlco afaga o dcus rcnisso;
A noia cIana aquccc-lIc os iuianos,
Pcncira o ardor nos quclraniados ossos.
Cono quando csirondoso igniio sulco
Pcrcorrc coruscanic as roias nuvcns.
390 A lcla o avcnia, c cnscia o ardil alaudc.

237
Dc cicrno anor caiivo, cniao Vulcano.
Quc rcnoias razcs! dc nin, o dcia,
Ja duvidas? Sc igual cncnIo Iouvcras,
Arnaranos os Frgios; nao vcdavan
395 O ai suno c o dcsiino quc dcz anos
Prano inda rcinassc. E ois dcscjas
Conlaicr, csncrar-nc cu ic roncio
No quc dc fcrro c dc fundido clcciro
Possa olrar soro ou forja. Os rogos ccsscn,
400 Confia cn icus cncanios." E alraando
A gozosa consoric, cn scu rcgao
Nun suavc rcouso adorncccu-sc.

Do rino sono, ao dcscair das Ioras,
Sc dcscriava; c a dona quc so vivc
405 Da roca c icnucs olras dc Mincrva,
Susciia as cinzas c soiias lrasas,
Adindo a noiic s lidas, c cn iarcfa
Longa anic o lunc as fanulas ccrcc,
Por nanicr ao narido o casio lciio
410 E criar icnros filIos; nao nais ilio,
Da fofa cana salia o ignioicnic,
E vai dc golc fcrvida oficina.

Junio Sicania c Liaris colia
Sc crguc saca funanic ilIa cscarada;
415 La ioa cincia gruia or cicloias
FornalIas carconida, c cn safras nalIos
Sc ouvcn gcncr, dos Calilcs as cIisas
Fugir c as fragoas rcsfolgar cn ala.
238
Dc Vulcano aclida-sc Vulcania.
420 Dos ccus o alio forgciro aqui dcsccndc.

No aniro csaoso o fcrro iralalIavan
Nus Piracnon c Esicrocs c Dronics.
Nas naos olido cn aric, inda incrfciio,
Corisco iinIan, dos quc do cicr Jovc
425 Crclros joga. ircs raios dc saraiva
Toria ajuniaran, ircs dc aquosa nuvcn,
Trcs dc ruiilo fogo c dc ausiro alado;
Fulgor icrrfico c csianido c ncdo
Mcsclavan-lIc c iras dc scquazcs flanas.
430 Fodas lcvcs c o carro ouiros conscrian
Con quc Ioncns c cidadcs Maric cciia;
A cgidc Iorrvcl da agasiada Palas
Dc aurcas cscanas orfia lruncn,
Ondc ao scio da dcusa cnrosca as scrcs
435 E inda olIos vira a Corgona csironcada.

Fora iudo, lIcs clana, cincus Ciclocs,
Dcondc csscs iralalIos c aicndci-nc.
Vao-sc arnas falricar a Icroi fanoso.
Fora agora c rinor, dcsircza c rcssa."
440 Ncn acala, c o scrvio clcs sorician.
Flui ouro c colrc a jorros, c cn fornalIa
Anla o ao vulnfico liqucscc.
Droqucl ircncndo fornan, so lasianic
Conira iodos os iiros dos Laiinos;
445 Laninas scic cn orlcs o roloran.
Vcniosos folcs o ar sorvido cclcn;
239
No ianquc ao icncrar-sc o ncial cIia;
O aniro a lranir, os golcs nas ligornas
Draos ncrvudos cn cadcncia alicrnan,
450 Con icnaz cgan, rulra a nassa volvcn.

Na Eolia cnquanio o Lcnnio os afcrvcnia,
A alna luz da calana a Evandro acorda,
No icio naiinais caniando as avcs.
Enfia a iunica, as sandalias iuscas,
455 Aia s lanias o vclIo; c, a iiracolo
Tcgcia csada, lana do onlro csqucrdo
E solraa una clc dc anicra.
MarcIan dois cacs ficis, quc a oria guardan,
Pos scu dono. En dcscargo da roncssa,
460 O anciao luscava o canarin dc Encias,
Quc ianlcn nadrugara c ja saa.
A un Palanic aconanIa, ao ouiro Acaics.
Junias as dcsiras, no salao do ncio
Scnian-sc, c francancnic cnfin sc clican.
465 El-rci conca. nor dos frgios calos,
Livrc csias, or vcncida cu nao dou Troia.
Para un ial nonc c fraco o aulio nosso.
Ca iusco rio, la nc acria arnado
Circunsonando o Fuiulo nuralIa.
470 Mas lons gucrrciros c oulcnios rcinos
Aliar-ic vou. dos fados conduzido,
Conjunao icns aqui ara salvar-ic.

Nao disianic, cn vciusios aliccrccs
Dc Agila, ouirora a lrava gcnic ldia
240
475 Fundou cidadc nos ciruscos scrros.
Florcnic roscrava, aic quc vcio
Mczcncio, nau iirano, a suljuga-la.
Por quc assassnios iais c airocidadcs
Fcfcrirci? Solrc clc c os scus rccaian!
480 Vivos ligava a norios, coniraondo
Maos a naos (quc iorncnio!} c loca a loca,
E cn irisic alrao c uirida sangucira
Ncsia agonia longa os acalava.
Lassos orcn da infanda crucldadc,
485 Munidos cidadaos ccrcan-no cn casa,
Qucinan-na; os vis asscclas lIc dcgolan.
Da noric cscao, cn Ardca(48} acIou guarida,
Do Ioscdc Turno as arnas o dcfcndcn.
A Eiruria ioda, cn furia c jusio naric,
490 Pcdc insurgida o rci ara o sulcio.
Vou or-ic frcnic dc nilIarcs dcsics.
Qucrcndo iar landcira as oas frcncn
Dcnsas na raia. arusicc longcvo
As rcicn rofciando. flor ncnia,
495 Quc, aviio lrio Icrdando, o agravo accndc
En ncriio furor conira Mczcncio,
Nao odc ialo algun donar ial gcnic;
CIcfc cicrno cscolIci." D'cniao, confuso
Do anuncio, o iusco ccrciio acanou-sc.
500 TarcIon ncsno cnviou-nc insgnias rcgias;
Aos arraiais iirrcnos nc convida
E o cciro nc ofcrccc. Mas vclIicc
Tarda c frgida invcja-nc csic incrio,
E as dclcis gasias foras nc acolardan.
241
505 Suadira o filIo, sc daqui nao fora,
Ccrado cn nac salcla. Tu, quc a idadc,
Quc a airia favoncia, c os ccus dcsignan,
Vai, calo cgrcgio dc ialos c Tcucros.
Confio-ic a so rolc, ncu conforio,
510 MinIa cscrana. A niliiar coniigo
Arcnda c a icr cn ouco o narcio cso;
Novcl, ic olscrvc c adnirc-ic as faanIas,
Dar-ic-ci duzcnios guaos cavalciros
Dc cscolIa, c iguais ic ofcriara Palanic.

515 O Anqusco, a vozcs iais, c o fido Acaics
No ncsio coraao nil duros iranscs,
Fios cn icrra os vulios, rcssagian,
Sc nao accna do alio Ciicrcia.
Eis o ar vilrado rclancia c ronca.
520 Tudo csiralar arccc c dc ironlcia
Mugir clangor iirrcno. A visia clcvan.
Trovao lrana c rclrana; cn nuvcn clara,
Scrcna a rcgiao, ulsadas arnas
Vccn ruiilar ioando. Os nais sc csanian
525 Mas o Icroi, conIcccndo o son divino.
Hoscdc, lrada, o anuncio do oricnio
Nao nc inquiras; o Olino nc rcclana.
Proncicu ninIa nac, sc a gucrra insiassc,
Transniiir-nc o sinal c clas auras
530 Arnadura vulcania. AI! quc dc csiragos
Ancaa os Laurcniinos! Caro, o Turno,
Mo agaras! Quc cscudos, coros c clnos,
Pai Tilcrino, cnvolvcras nas ondas!
242
Quc ora can laialIa c o acio quclrcn."

535 Do solio aqui sc crgucu; soiias aras
Con icda Icrculca cscria; c alcgrc o dc onicn
Lar lusca c Iunildcs Ioscdciros divos;
Fcscs do csiilo liancjas naia.
O ncsno faz Evandro c os jovcns icucros.
540 s naus dcois caninIa; c dcnirc os socios
Elcgc os nais gucrrciros c rcsianics;
Ouiros vao rio alaio, ao ion das aguas,
O quc olicvc scu ai coniar a Ascanio.
Corccis arrcian ara o cano cirusco;
545 A Encias un louao. lconino o anania
Fulvo icliz dc auriluzcnics unIas.

Vcloz no cguo lurgo a nova grassa
Dc ir a cavalaria s iuscas icndas.
As nacs dulican voios, ncdra o susio,
550 Mor o crigo c a lidc sc afigura.
Na dcscdida Evandro ao filIo a dcsira,
Lagrinando insaciado, acria c fala.
Oala quc cu iornassc ao vigor d'anics!
Quando, a vanguarda ufano dcsiruindo,
555 En Prcncsic inccndici nonics dc cscudos;
E, rcncicndo ao Orco o rcgio Hcrilo,
Trcs alnas, quc ao nasccr a nac Fcrnia
LIc infundira, o rodgio! csic ncu lrao
LIas dcsfcz, dcrrilando-o con ircs norics,
560 E o dcsojci da irlicc arnadura.
Eniao, ncu docc filIo, do icu lado
243
Nunca nc aariaria; ncn Mczcncio,
s ninIas larlas ianio Iorror ccvando,
A viuva cidadc funcsiara.
565 Mas, vos dcuscs, iu Juiicr surcno,
Do afliio arcadio rci conadccci-vos,
Prccc cscuiai aicrna. sc Palanic
O vosso nunc c os fados no conscrvan,
Sc Ici dc vc-lo c aduna-lo, a vida inloro;
570 Tragarci quaisqucr cnas. nas, Foriuna,
Sc ancaas caso Iorrcndo, agora, agora
Esialc a crucl icia, cnquanio anlguo
Tcno c cscro o fuiuro, cnquanio, o caro,
Mcu so c uliino gosio, aqui ic alrao.
575 Nuncio ingraio os ouvidos nao nc fira."
Tal ncsic adcus sc crinc c cIora o vclIo;
Dcsfalccido, os scrvos o rccolIcn.

Pclas orias as iurnas ja dcscdcn,
icsia o Icroi c Acaics, c ouiros Frgios
580 Dos nais grados. no ccniro luz Palanic,
Dc arncs iniado c clanidc visioso;
Qual, do occano orvalIada, a csircla d'alva,
A qucn solrc os nais asiros Vcnus ana,
Alicia aos ccus a fronic c solvc as ircvas.
585 Pavidas nacs aos nuros, dc olIos scgucn
Nuvcn ulvcrca c o lando cri-fulgcnic.
Por cncuriar jornada, csinIais irilIan;
Fornan-sc ao griio, a csloroa-lo laic
Con son quadrucdanic a ungula o cano.

244
590 Dosquc anic o frio Ccriic sc csicndc,
Aniigo c vcncrado; o qual circundan
Ncgros alcios, curvos nonics fccIan.
Priscos Pclasgos, ncolas do Lacio,
Un dia c o luco c fana quc a Silvano,
595 Dcus das(49} lavras c gados, consagraran.
TarcIon la iinIa os arraiais scguros;
Dc una colina o ccrciio csalIado
Ja sc dcscoriinava c ao largo as icndas.
Con scus gucrrciros sc adiania Encias;
600 Lassos, dos coros, dos cavalos curan.

A candida Cirina os dons clo cicr
Ninloso iraz, c ao filIo cn valc cscuso
Fcirado cncrgando frcsca nargcn,
LIc dissc rosio a rosio. Eis os rcscnics
605 Quc cngcnIou ncu consoric. nao rcccics
Laurcnics solcrlcs ncn fcro Turno
Provocar." Nisio, cnrcda-sc nos lraos
Do scu qucrido, c sonlra dc un carvalIo
Dcs froniciro as fulguranics arnas.
610 Cosioso dc Ionra iania, cn si nao calc;
Mira iudo c rcnira; cnlraa(50} c aala,
Mcncia c rova, dc icrrvcl crisia
O clno flanvono, a lcial csada;
Dronzi-rija c sangunca a gra couraa,
615 Qual sc aos raios do Sol ccrulca nuvcn
Longc cslcndc c rulcja; as finas grcvas
Dc clcciro c ouro accndrado, c a coia c a lana,
E a do lroqucl iciura inclicavcl.
245

Nclc, o orvir salcndo c as rofccias,
620 O arificc gravou dc Iialia as coisas
E os iriunfos ronanos, dcsdc Iulo
A csiirc ioda, c a scric das laialIas.
Dc Maric cn vcrdc gruia ali arida
Lola jaz, c a lrincar das icias cndcn
625 Ccncos quc a cIuan scn avor, c afagos,
Ncdia a ccrviz dolrando, a nac rcvcza,
E os corinIos lanlcndo os afcioa.

Cravou Fona, c as Salinas do icairo
Faias scn nodo nos circcnscs ludos;
630 Enirc os Fonulcos c dos scvcros Curcs
Do vclIo Tacio a disarada gucrra.(51}
Dcois, da ara dc Jovc os rcis arnados,
Posio o ccrianc, icndo cn naos as iaas,
En cnIor da aliana a orca fcrcn.

635 Pcrio, oosias quadrigas fusiigadas,
Mccio csquaricjan; vsccras c ncnlros
(Tu Allano crjuro, a fc guardasscs}
Foja Tulo, c os sarais goician sanguc.

La, ara inor Tarqunio culso a Fona,
640 Porscna a ccrca c orinc. a lilcria-la
Conira o fcrro os Enciadas rcncicn.
Cono indignar-sc o viras, iorvo c irado,
Porquc ousc Coclcs so coriar a onic,
E as riscs rona Clclia c iranc o rio.
246

645 No cino, a rocIa a vigiar Tarcia,
Manlio o icnlo dcfcndc c o Caiiolio;
Colno ronulco o ao novo cncrcsa.
Argcnico ganso ao oriico dourado
A csvoaar dos Calos da rclaic,
650 Quc cnirc o naio, a favor da oaca noiic,
VinIan-sc aroinando forialcza.
urco o crino, aurca a vcsic, c o saio cn lisiras,
Luzcn dc aurca cadcia aos lacicos colos;
Cada qual dois rojcs alinos lrandc,
655 Con ollongos cscudos sc rcsguardan.

Alriu Salios danando c nus Lucrcos,
Tocs lanosos, c do ccu cadas
Anclias. casias nacs cn nolcs andas
Cuian cla cidadc as sacras onas.
660 Longc, o Tariaro alriu, luinias fauccs,
E os casiigos da cula; c a ii suscnso,
Caiilina, dc un ninaz rocIcdo,
Anic as Furias ircncndo; c aric os jusios,
A qucn rgidas lcis Caiao diiava.

665 Tanlcn dc ouro, a csunar con lranca
vaga,
Fcrcscnia o ccrulco incIado laino;
Dclfins dc argcnico lrilIo, s volias, o csio
Fasgan, dc cauda o clago aoiiando.
No ncio, cncas arnadas, acias gucrras,
670 Todo a fcrvcr Lcucaic cn naric insiruio,
247
Con o ouro viras fulgurar as ondas.
Ca, n'alia oa, Augusio arrasia aos rclios
Scnado c ovo, os dcuscs c os cnaics;
Dc anlas as fonics lcdo cala flanas;
675 Na calca lIc fulgc a csircla airia,
Agria la, rocios vcnio c nuncs.
rduo conanda; c a froia viioriosa
Fosirada sc orna da naval coroa.
Aninio alcn, ovanic con o aulio
680 Darlaro c vario, as foras iraz do circno
Daciro c cos confins c roas raias;
Con iodo o Egiio, o cjo! scguc a csosa.
una rucn, sc cncgan; frcnc c alvcja
O nar dos rcnos c csorcs iridcnics.
685 Crcs dcsrcgadas Ccladas nadarcn,
Monics laicrcn nonic. con ial nolc
Insian varcs das iorrcadas oas!
FacIos csiucos voan, faras zuncn,
Fulra do frcsco csirago a azul canina.
690 Scn vcr os si dois asidcs, con airio
Sisiro anina Clcoaira os soldados.
Conira Palas, Nciuno c Vcnus, sc arna
Con onngcnos dcuscs nonsiruosos
O ladrador Anulis. no confliio
695 Maric, cn fcrro cnialIado, sc cnlravccc;
Do cicr as ncgras Diras, c ufanosa
MarcIa a Discordia, cscdaado o nanio;
Con sangucnio flagclo airas Dclona.

O accio Aolo aicniando o arco aicsa
248
700 Dc cina. dc icrror o ralc, o Egcio,
O Indo, o Salcu, voliaran iodos cosias.
Mcsno a rainIa arccia os vcnios
Invocar, soliar calos, dar as vclas.
Ja da fuiura noric cn alor iinia,
705 Da cladc o rci do fogo fcz quc a iircn
O Iai c a corrcnic. nas dcfronic
Mcsio alrc o scio, c a vcsic arrcgaando,
Ao vcrdc grcnio c laiclrosas fonics
CIana os vcncidos o giganic Nilo.

710 Con irlicc iriunfo cnirado cn Fona,
Dc Iialia aos dcuscs cunrc os voios Ccsar,
Trczcnios sagra anlssinos dclulros.
Fcsia, alauso, alcgria as ruas soan.
En cada icnlo un coro Ia dc naironas,
715 Aras cn iodos Ia, cranic as aras
Touros inolan, dc quc a icrra juncan.
Scniado ao nvco liniar dc Fclo,
FcconIccc clc as dadivas dos ovos,
E dos oriais solcrlos as cndura.
720 As vcncidas nacs longo dcsfilan,
Tao divcrsas cn lngua, cn irajo, cn arnas.
Nnadcs c Afros dcscingidos, Carcs,
Lclagas, sagiifcros Cclonos
Mulcilcr csculira; c ja nais lrando
725 O Eufraics, c os Morinos dcrradciros,
E os indniios Daas, c o licornc
Fcno, c da onic o Aracs indignado.

249
O Icroi adnira o don, rinor vulcano;
Da inagcn do orvir gozando ignaro,
730 Dos scus gloria c dcsiino ao onlro lcva.
250


LIVRO IX

Enircianio quc ao longc isio succdc,
A Saiurnia do Olino ris dcsacIa
A Turno audaz. quc cn valc c sacro losquc
Do av Pilunno acaso dcscansava.
5 Turno, a Taunancia diz con rosca loca,
O andar do icno c o cnscjo ic ofcrccc
Quc un dcus a roncicr nao sc aircvcra.
Dciada a froia c a raa, foi-sc Encias
alaiina coric; c cn Coriio inda,
10 Scus confins cncirando, agrcsics Ldios
Fccruia c arcsia. Hcsiias? scn dcnora
Tu carros c friscs dcnanda, assalia
O confuso arraial." Nas asas rcsio
Lilrada, nonia s nuvcns, ondc o ingcnic
15 Arco dcscrcvc. Ao conIccc-la o jovcn,
As alnas calando, con iais vozcs
A fuginic aconanIa. ris, das auras
Qucn, cicrno ornancnio, a nin ic cnvia?
Dondc csia rccniina claridadc?
20 Fasgado o ccu, diviso crranics asiros.
Qucn scjas, or icu nando ao rclio corro."
Nisio, nargcn caninIa; c, Iaurindo a linfa
iona da corrcnic, aos dcuscs roga,
251
Dc nuiios voios carrcgando os arcs.

25 Dc auri-lordada vcsic c corccis rico,
Ja na lancic o ccrciio narcIava.
Mcssao frcnic, a rciaguarda colrcn
Os Tirridas; no ccniro, as arnas Turno
Susicnia cn cIcfc, c a iodos solrclcva.
30 Tal surgc o Cangcs, quc silcnic cn rios
Scic cngrossa. ou, dos agros rcfluindo,
No alvco rccolIc o Nilo a cncIcnic inguc.

Crcsccndo cscuro na canina, os Tcucros
Un iurlilIao dc o suliio avisian.
35 Dc advcrso lasiiao Caco lrada.
Qual cn glolo volicia aira caligcn?
Arna, arna, socios, o ininigo avana,
Os nuros socorrci." Trancan-sc as orias,
Aiurdc a griia, ainIan-sc s irincIciras.
40 Ao ariir, ordcn foi do salio Encias
Quc, cn succsso foriuiio, nao sc aircvan
No raso, nas dc dcniro sc dcfcndan.
Dcn quc ugna os insiiguc ira c vcrgonIa,
Enccrran-sc, c o rccciio cccuiando,
45 No valo c iorrccs o aiaquc aicndcn.

Turno, con vinic insigncs cavalciros,
Transc iardia iroa, aos nuros voa;
Pluna o adorna vcrnclIa cn casco dc ouro,
Fouvciro iracio alcdc cavalga.
50 Qucn cnccia c a ncu lado invcsic, o lravos?
252
Qucn?..." E un dardo arrcncssa cn dcsafio,
raa arduo sc arroja. Os scus o alaudcn,
Airas dclc con frcniio lranando
Horrssono. da incrcia frgia asnan,
55 Dc quc Ioncns iais conlaic cn laino cviicn
sonlra do arraial. Furioso iroia,
nvios siios crlusira c ingrcsso icnia.
Sc alia noiic, insidiando o curral cIcio,
Uiva na sclc o lolo ao vcnio c cIuva,
60 Dcrran cordciros ao naicrno lafo;
Con gana rcia auscnic, clc lravcja;
Sccas dc sanguc as fauccs, longa o anscia
A raiva dc concr curiida c junia.
Nao con ncnos violcncia, anic os rcaros
65 Ardc ao Fuiulo a dor nos ossos duros;
Por ondc c cono dcsalojc os Tcucros,
E no cano os dcrranc, idcia c cnsa.
A froia, quc s irincIciras alrigada
Ondas fluviais c naracIcs iorncian,
70 Invadc-a. cga dc un flagranic inIo,
Provoca fcrvido os conicnics noos;
Quc, do ccnlo inciiados, arrclaian,
FacIos, iics. cnrolan-sc nos arcs
Cinza c fagulIas, funo c cco lunc.

75 Quc dcus, Musas, livrou do inccndio os vasos?
Qucn ciinguiu, dizci-nc, o fogo Iorrvcl?
risco o faio, nas crcnc a fana.

No Ida as naus quando Encias consirua
253
Para cnircgar-sc ao clago, assin conian
80 Quc a Jovc orara a Dcrccniia nadrc.
O quc, donado o ccu, cdir-ic vcnIo,
Da, filIo, iua gcnciriz qucrida.
Ha nuiio ano un inIal, a nin dicado
Ncssc gargaro cino, unlroso c oaco
85 Dc alvarcs ironcos, dc alcniados lordos.
Lcda o ccdi ara a dardania froia;
Hojc un icnor solciia nc rala.
Solvc-o; ossan coniigo as rcccs ninIas,
As naus viagcn ncn iufao dcsirocc.
90 ValIa o icrcn nascido cn nossos nonics."
O quc as csirclas gira. nac, rcsondc,
Quc fado cigcs iu ara csias quilIas?
Conscguir olra Iunana inorial vida!
Ccrio cnrccndcr o Tcucro inccrios riscos!
95 Tal oicncia a quc dcus foi crniiida?
Anics, o orio ausnio as quc a afcrrarcn,
Salvo a Laurcnio Encias iransoriando,
A norial forna dcsfarci; quc scjan
Mariinas dcidadcs algun dia,
100 E o onio csunco con scu ciio rasgucn,
Cono a Ncrcia Doio ou Calaicia."
Isio ao jurar, do irnao cla agua csigia
E iorrcnics dc cz c aira voragcn,
Anui; c ao scnIo ircnc o Olino iodo.

105 Faia o dia arazado clas Parcas;
Dc Turno a injuria dos laicis as icdas
Faz quc Cilclc aaric. Aos olIos lrilIa
254
Nova luz, c da aurora cn vasia nuvcn
Os coros do Ida clo ccu iranscorrcn;
110 Aos Fuiulos c Troas voz icrrvcl,
TalIando os arcs ionla. Arcssurados,
Frgios, nao vos arncis or csscs lcnIos;
Os narcs qucinara nais facil Turno
Quc os ncus sacros inIciros. Idc solias,
115 Idc, Os vos ordcna, cquorcas dcusas."
Suliio as oas, cada qual das rilas
Calos roncndo, os lcqucs ncrgulIados,
Sc afundan quais dclfins. Do cgo, o asno!
Quanias rciinIa a raia lrnzcas roas
120 Surdcn, nudadas cn virgncos rosios,
E vao-sc ao largo. Os Fuiulos sc csanian,
Mcssao cnfia, iurlan-sc os cavalos;
Fouco o Tilrc, assusiado, o asso cncolIc.

So Turno, firnc c afoiio, anina, crolra.
125 Sao conira Encias, griia, csscs oricnios;
Foulou-lIc Jovc o soliio rccurso.
Ja ncn iiros, ncn fogo as naus aguardan.
FccIado o nar, vcdou-sc a fuga aos Tcucros,
Falia-lIcs o nais orlc; c a icrra c nossa,
130 Mil ialas nacs or nos consiran.
Nada os faiais oraculos nc assonlran,
Sc dc alguns o ininigo ora sc jacia.
Dasia a Vcnus quc os scus na inguc Ausnia
Toqucn. icnIo ouiro fado, c rcialIa-los...
135 Ncfandos! quc usurar-nc a csosa qucrcn.
Ncn so cnc aos Airidas una afronia,
255
Ncn sc arnc so Miccnas. Suficicnic
cair una vcz. icr ja ccado
Solrara a cscarncniar os quc inda o sco
140 Nao cnicjan fcnnco. Esscs quc csirilan
En valo c fosso, noric curio cnco,
En cinza rcsolvidas as nuralIas
Dc lio nao viran, or Nciuno olradas?
Qucn, varcs, a iranqucira a fcrro cscala,
145 E o ircido arraial conigo cugna?
Nao vulcania arnadura, nao nil quilIas
Hci nisicr. Confcdcrcn ioda a Eiruria;
Nao icnan do aladio incrics furios,
Noiurnos aialaias dcgolados,
150 Ou quc no cquino vcnirc nos ncianos.
Siiiando s claras, qucinarci scus nuros.
Ncn o Iao con Danaos ccrio c Aqucus lisonIos,
Quc Hciior foi or dcz anos cnircicndo.
Casio o nclIor do dia, o rcsio, anigos,
155 Fcfocilai-vos do conco alcgrcs,
E a conlaicr a icnio acrcclci-vos."

Manicr cnianio a cargo icn Mcssao
Vclas s orias c ao rcdor foguciras.
Calos caiorzc aos nuros c dc guarda,
160 Con ccn soldados cada qual, flananics
Dc ouro c ururcos dc lusirosas lunas.
PairulIan, rcndcn-sc, c na rclva lclcn
Dc cncos icIcis vasando. Os fogos luzcn,
E a folgar sc dcscndc a noiic insonc.
165 Do valo os Troas vigiando, cn arnas
256
Tcn-sc ao ncrlcs; a ncdo as orias rondan,
Ponics conunicando c laluarics.
A Scrcsio c Mncsicu, quc ardidos insian,
Foi quc Encias fiou, sc urgissc o caso,
170 Tcr colro cn iudo c nodcrar os noos.
Cada csquadrao or soric cc-sc aos nuros,
E sc rcvcza cn osios arriscados.

Era dc un scniincla o Hiriacio Niso,
Valcnic, agil, criio cn dardo c scia,
175 Quc Ida fragucira a Encias dcu or socio.
Con clc csiava Euralo. un nais lindo
Nao Iouvc quc vcsiissc arncs iroiano;
Sonlrcava-lIc o luo inicnsas faccs.
Tcrnura os unc; lidc a ar corrcndo,
180 Eniao a ncsna oria anlos vclavan.
Euralo, diz Niso, un dcus no insira,
Ou qucn qucr cIana dcus o ardor quc o ungc?
A cnrccndcr un conlaic, un fciio insignc,
Mc cciia a ncnic; inquicia-nc o rcouso.
185 Noia a fiducia. os luncs quasc norios,
Con sono c vinIo os Fuiulos rosirados,
Fcina larga o silcncio. Ouvc o quc n'alna
Fcrncnio c cuido. anclan or Encias
Scnado c ovo, c qucn lIcs iraga novas
190 Cogiian; sc o ncu rcnio ic asscguran
(Fiquc-nc a fana}, ao c daquclc ouiciro
AcIar osso o caninIo a Palanicia."

Da gloria csiinulado, alsorio o jovcn
257
Inugna o acrc anigo. E iu nc cnjciiasl
195 Alandonar-ic cu, Niso, cn dulio lancc!
Ncn ial ncu ai, o narcial Ofclics,
Criou-nc cn icrror graio c iroicas lidas,
Ncn ial nc Iouvc coniigo, dcs quc alrao
Do cnio calo a soric. A luz dcsrczo,
200 E da quc cscras Ionra cn iroco a vcndo."
Niso cniao. Assin Jovc, ou dcus rocio,
A ii nc iornc ovanic, quc o icu lrio
Nao nc c susciio, ncn odia sc-lo.
Mas, sc algun (riscos ianios considcra},
205 Sc algun nunc ou rcvcs nc dcscaninIa,
Dcvcs solrcvivcr-nc; cs iao ncnino!
Haja, ara cnicrrar-nc, qucn da ugna
Mc suliraia ou rcsgaic; c, sc a dcsdiia
Mo iolIc, qucn sufraguc o auscnic coro
210 E nc adornc un sculcro. Ncn dor iania
Eu causc a iua nac, quc so das nuiias
Scguir-ic ousou, dc Accsia nao curando."
E clc. Fuicis razcs or dcnais icccs;
Nao nudo arcccr. cia, arianos."
215 Dcscria os guardas, quc no osio os rcndcn,
E con scu Niso ao rncic caninIa.

O Sono clo glolo dcrranava
O csquccincnio c alvio dos iralalIos.
Sos cn consclIo os gcncrais dardanios,
220 Arrinados ao iquc c scsira o cscudo,
En lcno cano a discuiir, csquisan
Qucn a Encias ou cono ccdirian.
258
Niso c Euralo rcssa, alvoroados,
Audicncia cdcn; quc o ncgocio c gravc,
225 Ncn sofrc dilaao. Iulo acolIc-os,
E con liccna o Hiriacidcs conca.
Aicndci-nos, Enciadas lcnignos;
Por nossa idadc nao julgucis do inicnio.
Modorra c vinIo os Fuiulos sculia;
230 Siio azado(52} olscrvanos, ondc a csirada
Junio oria do nar sc alrc cn dois ranos;
Faros os fogos, ncgro funo dciian.
Sc crniiis quc o lancc arovciicnos,
Encias ccdo ca icrcis dc volia,
235 Fciia grandc naiana c rica rcsa.
Nao Ia icnor dc crrar. dc cscuros valcs
En coninuas caadas Palanicia
Dcscolrinos, c o rio conIcccnos".

Aqui logo o naduro c anoso Alcics.
240 Pairios dcuscs, dc Troia arrino cicrno,
Nao qucrcis ciirar-nos, ois criasics
En ciios juvcnis valor iananIo.
Qual... (nisio, anlos alraa, as dcsiras ccrra.
E lIcs inunda cn lagrinas os rosios}
245 Qual, varcs, vos scra condigno rcnio
(53} iania audacia? O nais gcniil vos agucn
Vossa viriudc c o ccu; dcois, Encias;
E na idadc conlcia nunca Iulo
Dcslcnlrc csic scrvio." Anics cu, Niso,
250 Quc cn ncu ai so nc salvo, ajunia Iulo,
Olicsio o lar dc Assaraco c os cnaics,
259
E o juro aos cncirais da lranca Vcsia,
MinIa fc, ninIa diia, cn vos dconIo.
Mcu ai rcsiiiu-nc; ao scu consccio
255 Nada infausio Iavcra. Dois lclos coos
Dc raia c con rclcvos, quc dc Arisla
Caiiva clc ionou, dois grandcs aurcos
Talcnios ganIaras, nais duas irodcs,
E a quc Elisa nc dcu craicra aniiga.
260 E sc, a Iialia donada, o cciro alcano
E os dcsojos ariir; visic o cavalo,
Visic o arncs cn quc Turno cancava?
O lroqucl niido, o cocar vcrnclIo?
Scrao icus, Niso, do soricio ccnios.
265 Dozc ncu ai ic lrindara fornosas
Macs c crias, cscravos dozc arnados,
E as ncsnas lavras quc ossui Laiino.
A ii orcn, quc cn anos nc scnclIas,
N'alna ic alrao c adoio or consorcio,
270 Vcncrando ncnino. cn qualqucr onio
Scn ii nao icrci gloria; cn az c cn gucrra
Scr-nc-as ficl agcnic c consclIciro."

Euralo acudiu. Nunca csics ausos,
Fodc a foriuna roscra ou coniraria,
275 Dcsncniirci; nas don naior ic inloro.
MinIa nac, do rianco risco sanguc,
Dc lio conigo sc aariou ncsquinIa,
Por nin dc Accsics cnjciiou o asilo;
Nao saudada, ignorando csia avcniura,
280 Vou dcia-la; cu nao osso con scu ranio,
260
Por iua dcsira c cla noiic o afirno.
Fogo-ic quc a socorras c a consolcs
Na cnuria c viuvcz; sc csia cscrana
TcnIo dc ii, con nais dcnodo ario."
285 Alalados os Tcucros lagrinavan,
Morncnic Ascanio; a inagcn da aicrna
Picdadc o conovia, c assin crora.
Tudo roncio, quc ncrcccs iudo.
Mac scr-nc-a, dc Crcusa cccio o nonc.
290 A qucn ial ario roduziu concic,
Scja o cvcnio qual for, ncrcc nao lcvc.
Por vida ninIa, cla qual jurava
Mcu ai, a iua nac c aos icus rcsondo
Por quanio aqui rcscrvo c ic asscguro
295 Para o fcliz rcgrcsso." Eniao, cIoroso,
Do onlro a lanina dcsc, olra nui rina
Do Cnosio Licaon, dc unIos dc ouro,
EnlainIada cn narfin. Mncsicu, lconino
Hirio csolio vcloso a Niso doa;
300 Troca o norriao con csic o fido Alcics.
MarcIan rcsics; c s orias, cnirc voios,
Dc jovcns c anciaos o quc Ia dc ilusirc
Os conduz. nanda ao adrc o nolrc Ascanio.
Ja con viril rudcncia, avisos cauios;
305 Quc o vcnio csalIa c cn auras sc csvacccn.

Transondo os fossos, cla ircva cn lusca
Do ininigo arraial, vao scr rinciro
Dc ccio a nuiios. Vccn na grana csarsos
Elri-dorncnics coros; cninados
261
310 Na raia os carros; vinIos c Ioncns c arnas,
Enirc as rodas c os loros, dc nisiura.
Anigo, advcric Niso, anino! c icno.
O caninIo cis aqui. iu longc aicnia,
Nao nos dccn or dciras, vigia cn iorno,
315 Quc cu ic alro dcvasiando c alargo a irilIa."

Prcnc a voz, c dc csada agridc(54} o aliivo
Fanncics, quc cn fcludas alcaiifas,
Solio a roncar, cvaorava o sono.
Fci c augur dilcissino ao rci Turno,
320 Da norial csic o agouro nao o csquiva,
Trcs dos scus, quc cnirc as arnas jazcn ncscios,
Fcrc, c o ajcn dc Fcno c o scu cocIciro
Sol os corccis dciiado. ao ialIo os colos
Pcndcn. Coria a calca ao rorio Fcno,
325 E cn sanguc fica a soluar o ironco,
Do cruor qucnic a cana c o cIao nolIado.
Maia a Lano c Laniro, c o florco c lclo
Scrrano; quc, assada a noiic ao jogo,
Ao dcus sc rcndc os ncnlros csiirando.
330 OI! fcliz, a jogar sc ananIcccra!
Tal, da fonc csganado, o lcao dc salio
No rcdil nansa grci, dc susio nuda,
Foja, a loca cnsangucnia c voraz lrana.

Nao ncnor cladc Euralo alrasado
335 No ignolil vulgo ccrcc, c inadvcriidos
Salicia Alaris, Fado, Hclcso c Fcio;
Fcio quc alcria csia, c airas sc agacIa
262
Dc anla craicra avido; no crgucr-sc
Toda a csada cnicrrou-sc-lIc, c dos ciios
340 Sc lIc cirai nais a vida; cn ansias a alna,
Sanguc c vinIo a golfar, ururca cala.
Fcrvido o Tcucro no furiivo csirago,
Ja vai-sc aos do Mcssao, ondc a fogucira
Via aagar-sc, c cn cias os cavalos
345 Pasccr cn ordcn; quando Niso cn lrcvc
(Scniiu nnia a do fcrro crua scdc}.
Dasia, lIc diz, radcia o infcnso dia.
Foi solcjo o casiigo; a csirada c fciia."
Arnas dc argcnico cngasic c argcnicas coas
350 E iacics lindssinos crassan.
Euralo o jacz iona a Fanncics
E o cinio auri-iauiado; quc oulcnio,
Por conirair n'auscncia o jus dc Ioscio,
Mandou Ccdico a Fcnulo Tilurcio;
355 Esic ao ncio os lcgando, c o ncio cn gucrra
Morio, o Fuiulo os Iouvc. Enlaldc o jovcn
Ao foric onlro os ajciia, c dc Mcssao
O casco cnlaa dc gcniil cincira.

Ao ircn do arraial sc ondo cn salvo,
360 Trczcnios cavalciros adargados
Sol Volsccnic, no cano airas dciando
Un coro insiruio, con rcsosias vinIan
Dc Laurcnio ao rci Turno. E ja ronquos
Ao nuro, aos dois lolrigan clo aialIo
365 Dolrando csqucrda; sol a noiic cscassa,
O diluculo no clno rcflciindo
263
Trai o inrovido Euralo. Volsccnic.
Alio! varcs, clanou; lcn vcnos, alio!
Dondc, aondc, a quc fin narcIais cn arnas?"
370 Scn loqucjar, nas ircvas nal fiados,
Para a cscssura fogcn, nas, ccrcando-os
Aqui c ali or cogniias vcrcdas,
Trancan-lIcs iodo o asso os cavalciros.
Dasio cscuro azinIal Iouvc cnrcdado
375 Con silvciras c csinIos; la guiavan
TrilIos oculios c azinIaga csirciia.
Enccc a Euralo inirincada a sonlra,
Cravc a rcsa, c o icnor dc ciraviar-sc.
Niso cscaolc, c vai scn icnio ao siio
380 Quc ao dcois, dc Alla, foi cIanado Allano;
La scus gados Laiino cncurralava.
Para, c cn rcdor o anigo cn vao rocura.
Euralo infcliz! ondc cnconirar-ic?
Ondc ic alandonci?" Fcncc a caia
385 Falaz crlca naia, rciroccdc,
Vagucia cn nudas lrcnIas. Dos cavalos
Ouvc o rincIo c o irocl, ouvc as ironlcias,
Ncn iarda a ouvir clanor c a vcr o socio,
Quc cn iurlido iunulio s naos colIido,
390 Pclo iransvio c cla noiic orcsso,
Conira o csquadrao iniciro o csforo lalda.
Cono, con quc arna ousar, con quc dcnodo
Lilcria-lo? Iosiis golcs arrosiando
Ira ganIar, crdcndo-a, cicrna vida?
395 Ei-lo, o lrao conirai, socsa una Iasiia,
E olIando a cclsa Lua assin lIc inlora.
264
Dos asiros Ionra, iuiclar dos losqucs,
Ncsic acrio, Lainia, iu nc ajuda.
Por nin sc Hiriaco adrc cncIcu-ic as aras,
400 Sc cu do fccIo c aricscs do sacro icio
Da caa os dons ic cndurci, conccdc
Turlar aqucla no, rcgc csia lana."
Dissc; o coro csforando, a fara aiira.
Zinlra algcro Iasiil noiurnas sonlras,
405 No dorso dc Sulnon sc cscia c quclra,
No cricardio as lascas sc lIc cncarnan;
Elc frgido rola, arca cn soluos,
Do fundo a lorloiar calido rio.
OlIan dc csanio cn roda; Niso aiivo
410 Lilra dc solrc a orclIa ouiro arrcncsso,
Quc a Tago as fonics a silvar irasassa,
E adcrc qucnic ao ccrclro cncravado.
En lrasa c airoz, scn vcr o auior dos iiros,
Ncn or ondc aconcia, urra Volsccnic.
415 Por anlos vai agar icu norno sanguc."
Dcsida a csada, a Euralo sc cnvia;
Niso ainiio griia, ncn sc cncolrc
Na ircva nais, quc a dor o nao conscnic.
A nin o fcrro, a nin quc icnIo a cula,
420 Fuiulos, convcrici. nada ousou csic,
Ncn dc, aos ccus o juro c aos cnscios asiros;
Sin quis nuiio a un anigo dcsgraado."
A iais razcs, o csioquc iroso as cosias
Vara c ao coiiado o lranco scio rasga;
425 Tonla Euralo, cn sanguc os ulcros
ncnlros,
265
No onlro a ccrviz dclrua norilundo.
Ao ialIo assin do arado, falcccndo
MurcIa a rosa; ou, das cIuvas agravada,
O colo inclina a languida aoila.
430 Niso arrcncic, ao so Volsccnic lusca,
So qucr-sc con Volsccnic; cn nassa o aiacan.
Dcscnvolio rodcia, c cla loca
No Fuiulo lrananic cscondc o gunc
Fulnnco; a vida arranca-lIc norrcndo.
435 Alcrio cn cIagas, solrc o anigo caninc
Sc dciia, c cira cn lacido sosscgo.

Par diioso! icras, sc cn vcrso cu valIo,
Pcrciua fana, cnquanio o ai dc Fona
O orlc doninc, c a gcraao dc Encias
440 Do Caiiolio Ialiic a rocIa inovcl.

A rcsa, o csolio, o norio os vcnccdorcs
Lcvan cIorando. nor no cano o luio,
Nun noriicnio acIados con Fanncics
Nuna canguc, Scrrano c ianios calos.
445 Os scnivivos coros c os finados
Conicnla a iurla, c o cIao quc da carnagcn
Funa, c cn rcgaios o csunanic sanguc.
Nos dcsojos conIcccn dc Mcssao
O clno, os jaczcs con suor colrados.

450 Ja largando a iiinia crocca cana,
Fadiava no nundo a rina Aurora.
Turno, difusa cn iudo a luz fclcia,
266
Arna-sc c arna os varcs, c as lronzcadas
Esquadras cada cIcfc csiinulando,
455 Con runor vario lIcs agua as iras;
E solrc Iasias crccias, insuliando-os
Con algazarra, asccio lasiinoso!
Prcgan dc Niso c Euralo as calcas.

csqucrda os Tcucros firncs sc osiaran,
460 Quc a(55} dcsira os cingc o rio; csiao nanicndo
Fossos c iorrccs, con nagoa as fronics,
Dcn conIccidas, conicnlando fias
A csiilar ncgra sanic. A Fana adcja
Pclos avidos nuros cncnada,
465 E dc Euralo nac ioa aos ouvidos.
Enfia c gcla a irisic; a lanadcira
Das naos lIc cai, c o fio quc iranava.
Dcncnic voa, carc-sc ululando;
Enirc arnas c csquadrcs, solc s ancias,
470 Scn lIc inoriar crigo, c os arcs aric
Con fcnnco quciunc. s iu, ncu filIo?
Daculo dos ncus anos, iu udcsic,
Crucl, ncgar-nc o arrino? ncn, a ianios
Fiscos nandado, gcnciriz ncsquinIa
475 Dcsic un adcus scqucr? Ai! filIo, jazcs
Prcia dc avcs c cacs cn icrra csiranIa!
Eu nac, ncn ic ccrrci funcrca os olIos,
Ncn as cIagas lavci, ic condo cnvolio
Na icia quc lavrava dia c noiic,
480 Consolando os csarcs da vclIicc!
Ondc os laccros orgaos, roios ncnlros,
267
Ondc acIar? Isio so dc ii nc rcsia,
Pcrcgrinci ara isio c afronici narcs?
Sc Ia icdadc cn vos, norra cu rincira,
485 Con vossos dardos, Fuiulos, varai-nc;
Ou, ai surcno, un raio icu nc alisnc,
Por conaiao, no Tariaro naldiio,
Ja quc a dor nao nc aialIa a infausia vida."
Tudo gcnc, c o lancnio coniurlados
490 Os coracs consicrna c os cniorccc.
Pois quc o luio accndia, ao nando c aviso
Dc Ilioncu c dc Ascanio lagrinoso,
Idcu c Acior cn lraos a rccolIcn.

McdonIo crco clangor rcloa ao longc,
495 A griia sc unc iula, c o ccu rcnugc.
ConcIada a nania, os Volscos sc aforuran
A cniulIar fossos, a arronlar iranquciras;
Tais insisicn na lrccIa ou na cscalada,
Por ondc a guarniao ralcia c cn inIa
500 Mcnos dcnsa cnircluz. Con duros fusics,
Con onngcno iiro os dcfcnsorcs,
A longo asscdio afciios, os rcclcn;
Pcsadas galgan cdras, or quc ronan
A cscssa nania, a cujo alrigo o cIoquc
505 Os dc fora susicn. nas ja nao odcn;
Quc, ondc o grosso adcnsava-sc, o ininigo
Volvc inciuosa nolc, quc os csnaga
E a icsiudcn scara. cn ccgo naric
Nao ugnan nais; inircidos a dardos
510 Lanar orfian da csiacada os Frgios.
268
D'alcn, iorvo c fcroz, Mczcncio o cirusco
PinIo c lrandcs funfcros sacodc;
Dc friscs donador, nciunia rolc,
Valos dcsiroi Mcssao c cscadas cdc.

515 Agora iu, Caloc, nc cnsina;
Lcnlrai, narrai-nc, o dcusas da ncnoria,
Quc runa c ranio fcz dc Turno o fcrro,
Por qucn foi cada qual nciido no Orco;
Dcsdolrai-nc as da gucrra ingcnics orlas.

520 Torrc aliancira Iavia c dc arduas onics
En lugar rorio. os ialos as foras
Por dcrroca-la cnvidan; rougnando-a,
Solian calIaus(56} os Troas, das sciciras
Dcscdcn frccIas nil. Turno o rinciro
525 Joga ardcnic lanicrna, c afia ao lado
Flana, quc aicia ao vcnio c cn solIos rcndc,
Foi c agarra aos oriais. Confuso c ircido
O irocl dcniro cn vao sc rcfugia.
Fccuan c anonioan-sc ondc a csic
530 Nao grassa; a iorrc, dcsalando ao cso,
Fclcnia, c do fragor iodo o ccu iroa.
Dc scu fcrro assados, scninorios,
O anlo dcsiroo os colrc, ou vcn dc ciios
Solrc o rijo nadciro. Escaa Lico,
535 E o florcnic Hclcnor, a qucn Licnnia
Scrva ao ncnio rci gcrou lasiardo,
E o nandou, conira o jus, arnado a Troia;
Lcvc, cn lranco a rodcla, inglorio csgrinc.
269
Dc Turno acIa-sc o noo cnirc as filciras,
540 Aqui c ali dc laialIcs ccrcado;
Pcrcccdouro cnvia-sc aos Laiinos,
Ondc as lanas nais cIovcn. qual, dc lasios
Moniciros acuada, cn sanIa a fcra,
Nao ignara afroniando a noric ccria,
545 Dc un so ulo aos vcnalulos sc arroja.
E Lico, nais ligciro, cnirc Iosics c arnas
Dciia a fugir; a ancia qucr cndcnic
Arccndcr, scgurar-sc s naos dos socios.
Turno carrcira dardcjando o acossa,
550 Viiorioso o invcciiva. O alcancc nosso,
Louco! cvadir coniavas?" Pclas crnas
O afcrra, c iraz con gra orao do nuro.
No surio assin a arngcra dc Jovc
Prcia nas unIas lclrc ou alvo cisnc;
555 Assin roula do arisco o narcio lolo
AnIo nac, quc o rcclana cn scu lalido.

A vozcria ccoa. invadcn, fossos
Eniucn dc faina; aos alios aric
AcIas vilra. Do nonic c'un fragncnio,
560 Pcdra cnornc, Ilioncu rosira a Lucccio,
Quc oria acIcga fogo. a Enaiio Ligro,
A Corincu Asilas, lon na scia
Falaz dc longc aquclc, csic no dardo.
Ccncu dcrrila a Origio, a Ccncu Turno;
565 Turno a Clnio, Iiis, Sagaris, Dioio,
Prnulo, Idas, na csiancia dos culclos.
Cais naia a Privcrno, a qucn Tcnilas
270
D'Iasia roara. ao dcscolrir-sc incauio
Aalando a fcrida, ao lado csqucrdo
570 Faida a lcial scia a nao lIc rcga,
Dcniro os d'alna csiraculos roncndo.
Fornoso, cn ulcro arncs, dc Arccnic o filIo
Droslada a farda cn ccrco c dc fcrrcnIa
Tinia ilcra, o ccdiu scu ai, quc cn losquc
575 Marcio o criara, ondc s sinciias nargcns
Ara inguc c lacavcl icn Palico.
Dcosia a lana, vczcs ircs Mczcncio
Volicia a funda, zunidora a inclc;
E, con lquido cIunlo a do conirario
580 Tcsia racIando, n'anla arcna o csicndc.

Consia quc Iulo, usado noniaria,
A gucrra cniao rovou, con agil frccIa
Fcndcndo o acrc Nunano, aclidado
Fcnulo, quc ncnor irna dc Turno
585 Dc frcsco sc cnlaara; c anic as falangcs,
Vocifcrando infanias con docsios,
Dcssa aliana iunido c orgulIoso,
Anda, c arroganic cn griios lizarrcia.
Nao vos cja ouiro asscdio c noric, o Frgios
590 Di-caiivos, irincIcira c valo oordcs?
Eis os canccs quc as lodas nos disuian!
Quc dcus, quc insania vos lanou na Iialia?
Airidas ca, ncn fraudulcnio Ulisscs;
Fija csiirc cnconirais. No rio c ao foric
595 Cclo os rcccn-nascidos roloranos.
Caan lcdos, a naia infanics laicn,
271
Do arco asscician cornco, anansan oldros.
Moos, iralalIo aiuran, concn ouco,
Donan dc ancinIo a icrra, cugnan raas.
600 Casia a idadc cn laialIas, dc Iasia invcrsa
Picanos nossos lois; ncn iorc as foras
A vclIicc nos nngua c o vigor d'alna;
O clno nos rcnc as cas; rcccnics rcsas
Nos raz scnrc acarrcar, vivcr dc roulos.
605 Trajais nuricc ardcnic, cn croccas galas
Anolcccis; agradan-vos corcias,
Laos nas coifas, iunicas dc nangas.
Frgias, nao Frgios, clo Dindino idc;
ilia afciias lssona, csscs gladios
610 A Ioncns largai. da Dcrccniia o luo
Idcu vos cIana, c adufcs c iinlalcs."

Pragas, jaciancias, nao lIas sofrc Ascanio.
Dc frcnic ajusia a scia ao ncrvo cquino;
Encurva as onias, c dciido a Jovc
615 Inlora Iunildc. Onioicnic adrc,
Anui nova audacia; cu dons solcncs
Tc ofcriarci no icnlo, c anic os aliarcs
Dranco novilIo dc dourada fronic,
Quc nac sc iguala c cniona-sc, rcncic
620 Ja dc corno c dc cs a arcia csargc."
Do ccu scrcno, csqucrda, o rci irovcja.
O arco csiala norifcro, c dcscdc
Horrssono farao, quc as fonics cavas
Dc Fcnulo airavcssa. Vai, noicja
625 Do dardanio valor. Dos li-caiivos
272
Esia a rcsosia s ruiulas lazofias."
Nao nais Ascanio; o icucro alauso csironda,
Frcncn dc gosio, calian-no s csirclas.

Dc cina a dcus criniio, cn laia nuvcn
630 Scniado, olIava o ccrciio c a cidadc,
E ao vcnccdor ncnino. En lrios, dissc,
Mcdra, Iulo; assin, garfo c ironco divo,
Sc nonia aos asiros. no orvir, das gucrras
O jus icra dc Assaraco a rosaia;
635 Tu nao calcs cn Troia." A iais alavras
Do cicr sc aiira, c as viracs ialIando,
A Ascanio lusca; iransfornou-sc cn Duics,
Dc Anquiscs ajcn, scu lcal c aniigo
Poriciro nor, acrcsccniado cn aio
640 Do filIo or Encias. Ia Aolo
ScnclIando-o na voz, icz, cas, c cn arnas
Scvi-sonoras; c ao fogoso aluno.
Dasic, Enciada; inunc ao gra Nunano
FrccIasic; lclo cnsaio! a Fclo o dcvcs,
645 Quc nao ic invcja cn fciios o cnarclIcs.
Mas oua-ic, ncnino". Aqui, dcsindo
Morial asccio c no ar sc csvacccndo,
Na fuga o dcus aos roccrcs nosirou-sc,
Quc scnicn cIocalIar na aljava as scias.
650 Por nando ois dc Fclo o avido noo
Colcn do confliio, c a clc iornan,
Mcicndo a vida cn nanifcsios riscos.
Muros, laluarics o alarido afundc.
O arco aicsan rolusio, ancnios lilran,
273
655 Juncan dardos o solo; cscudos c clnos
Fugcn do airiio; cndura-sc a clcja.
Tal dc ocduo aguacciro o cIao vcrlcran
Os calriios ninlosos; ial graniza
No nar, quando o Tonanic Iorrcndo csguclIa
660 Ausiral roccla c dcscdaa as nuvcns.

Pandaro c Dcias, dc Alcanor rogcnic,
Quc, a alcios do scu nonic iguais, criou-os
No idcu losquc dc Jovc a agrcsic Hicra,
A oria alrcn quc Encias concicu-lIcs,
665 E afoiios o ininigo dcsafian.
Dcniro, cn facc das iorrcs, dc ao c nalIa,
Dc alias lunas, dcsira c scsira luzcn.
Qual, nas nargcns do Pado ou nas quc ancno
O Aicsis rcga, gcninos carvalIos,
670 Inionsos dcsfcrindo acrcos iocs,
Vcrdc a cona lalanan. Livrc a cnirada,
Os Fuiulos invcsicn. Ja Qucrccnic,
Tnaro assonado, Equcolo galIardo
E o narcio Hcnon as iroas rciraan,
675 Ou junio ao liniar as vidas unIan.
Ccva-sc c crcscc a raiva, c cn glolo os Tcucros
Dc fora ousan iravar rcnIida ugna.

Turno, quc alIurcs lravo csiroi c arrasa,
Soulc quc, franco o accsso, os Tcucros fcrvcn
680 Do frcsco csirago; c, indniio lranindo,
O aiaquc larga, c oria rui Dardania
Conira os fcros irnaos. ioando alaic
274
A Anifaics audaz, quc una Tclana
Ao gra Sarcdon cngcndrou furiiva.
685 O ialo cornco dardo os arcs frccIa,
Fasga-lIc o csinago c o rofundo ciio;
Vcric a ncgra fcrida csuncas ondas,
E no ulnao varado o fcrro aquccc.
A Mcroo c Erinanio c Afdno rosira;
690 Prosira a Dcias, frcncnic c dc gncos olIos,
Nao con dardo, quc o dardo inuiil fora,
Mas fulgurca falarica rccIina,
Doic a quc dois nao lasian couros iaurcos,
Ficl dula loriga dc ouro c cscanas;
695 O cIao da qucda gcnc, c o coro cnornc
Solrc o incnso avcs sc csiira c ioa.
Qual, cn Daias culoica dcscnIado
Saco ilar, con nolc ingcnic crguido,
Cai no golfo arruinando c cn vaus sc acrava;
700 Turlido o nar, rcncc arcia c lodo,
Trcnc a alia ProcIiia, Inarinc ccoa,
Covil duro a Tifcu or Jovc inosio.

Fuga c airo ncdo aos Tcucros infundido,
Maric aos Laiinos o acrc ardor aviva;
705 Quc, dado o cnscjo, inircidos concorrcn,
E o dcus arnioicnic cnlclcn n'alna.
Ao vcr o irnao or icrra, o angusio caso
E na foriuna, Pandaro a couccira
Torcc, oria arrinando os onlros largos;
710 Mas, fora cn iransc anaro os scus dciados,
FccolIc una iorrcnic dc ininigos.
275
Ncscio! cn Turno inciuoso nao rcara,
Quc cnirc a cIusna na raa csia nciido,
Cono cnirc gado inlclc inano iigrc.
715 Dc olIos corisca, Iorrcndo as arnas soan;
No cino a ircnular sanguncas crisias,
scuas fuzila o cscudo. A caiadura
ConIcccn logo do ncnlrudo cIcfc
Turvados Tcucros, c o giganic ula,
720 Fcrvido c iroso da fraicrna noric.
Esia a rcgia doial nao c dc Anaia,
Ncn dc Ardca o airio nuro a Turno cnccrra;
Vcs Iosiis arraiais sair nao odcs."
Turno sorri iranquilo. Anda, sc cs Ioncn,
725 Vcn conlaicr; c a Prano rcfiras
Quc ouiro Aquilcs acIasic." Aqui sacodc
Con suna fora Pandaro cscalrosa
Lana dc ascros nos; quc, no ar frusirada,
Por Saiurnia, rciorcc c o orial fcrra.
730 Pois da arna quc nancjo nao ic cincs;
difcrcnic o golc c a nao quc o vilra."
Ei-lo, sc ala nos cs, roda o nonianic;
E, as icnoras ariindo c inulcs qucios,
A cuiilada a fronic cscacIa cn duas.
735 Do alalo a icrra csironda. ali, norrcndo,
Os frouos ncnlros roja c dos niolos
O arncs crucnio; or igual fcndida,
Dc un onlro c do ouiro cndc-lIc a calca.

Dc assusiados o dorso os Tcucros viran;
740 E, roncr a csiacada sc ocorrcssc
276
Ao vcnccdor c iniroduzir os socios,
Ncssc dia findara a gucrra c Troia;
Mas crua ardcnic scdc o arrasia c ccga.
A Sagaris jarrcia c a Cigcs logo,
745 Hasias quc saca aos fugiiivos darda,
E Juno a crscgui-los o acoroa.
A Halis c cla adarga a Fcgcu crava;
Tronca a Nocnon, Priianis, Halio, Alcandro,
Quc nscios no nuro o assalio rccIaavan.
750 Esirilado irincIcira, dcsiro o gladio
Drandc a Linccu, quc invcsic c aulio clana;
A calca dc un ialIo ccrccada
Longc con o clno jaz. Tcrror das fcras
Dc un rcvcs ionla Anico, scn scgundo
755 No crvar a frccIa c cnconIar o fcrro;
Mais o Eolidcs Clcio, c Crcicu vaic,
Caro s nusas; Crcicu, cujo gosio cra
Tcndcr acordc os ncrvos do alaudc,
Arnas caniar, varcs, corccis, laialIas.

760 nova do dcsiroo, ardido acodc
Con Scrcsio Mncsicu, quc dcniro cnconiran
O ininigo, c os consocios dcrroiados.
Ondc, lrada Mncsicu, fugis, Troianos?
Quc ouiros nuros icrcis, quc ouira guarida?
765 Un so Ioncn, fccIado cn vossa csiancia,
Faz inunc iananIos noriicnios?
Tanios gucrrciros rcciiia no Orco?
Scn cjo do rci nosso c nossos dcuscs,
Nao vos insiiga c novc a airia ncsia?"
277

770 Isio os alcnia c inflana, cn no carrcgan;(57}
E Turno, cn rciirada, a aric lusca
Pclas aguas cingida. a grandcs lrados
Con nais vigor o acossa o irocl iodo.
Sc a lcao iruculcnio dc azagaias
775 Vca a iurla, aicrrado c accrlo olIando
Fccua; ncn dar cosias lIc conscnic
Ira ou valor, ncn ousa, cnlora o anclc,
Aconcicr zarguncIos c noniciros.
Nao dc ouira forna Turno, dulio c lcnio,
780 Fciroccdc, csiuoso c furilundo;
Invadiu ncsno as Iosics vczcs duas,
Duas as s cn fuga c dclandada.
Mas ja nun coro o ccrciio sc arcssa.
Ncn a roria Saiurnia a nais sc aircvc;
785 Quc o solcrano irnao lIc nandou ris
Con ordcns ouco lrandas, sc insisiindo
Scu valido as nuralIas nao dcscja.
Dc un cIuvciro dc lanas nolcsiado,
Ncn lrao ncn lroqucl ja lasia ao jovcn.
790 O clno cn iorno csirciia c crclro iinc;
O crco solido arncs alolan cdras;
DcsnancIado o cocar, dcsfciia a nalIa,
Dolran-lIc os iiros, golcs lIc aniuda
O fulnnco Mncsicu. Fcvc dos oros
795 Largo suor c cco arroio nana;
Egro rcsira, o flcgo aodado
LIc agiia os lassos ncnlros. Todo cn arnas
No flavo Tilrc sc aiirou dc un salio;
278
Mansa a vcia o rccclc, ufano o lcva,
800 E da naiana uro aos scus o cnircga.
279


LIVRO X

Dc ar cn ar o onioicnic Olino,
Conclio o ai divino c rci dos Ioncns
CIana sidcrca coric; ccclso as icrras
Fiia c o cano iroiano c os lacios ovos.
5 Scnian-sc; clc nas salas liaicnics
A nao ionou. Cclcolas cgrcgios,
Por quc, nudados, conicndcis inquos?
Vcdci gucrra cnirc os ialos c os Frgios,
E rcvcis a sorais? Quc ncdo uns c ouiros
10 Conclc s arnas c rovoca o fcrro?
Nao vos aniccicis, quc cn Fona aliiva
Un dia soliara Cariago fcra
Ecio grandc c os dcvassados Alcs.
dios cniao crniio c o saquc c os rclios;
15 Qucro Iojc az, condcsccndci conigo."

Drcvc Juiicr foi; nas Vcnus linda
Nao lrcvc o conicsiou. Podcr cicrno
Dc Iunanos c inoriais (ois quc ouiro aoio
Inlorar dcvo?}, a ruiula insolcncia
20 Noias, adrc, c o rudo con quc Turno
Cancia iunido cn rocio naric.
Valo ou nuralIa os Frgios nao rcsguarda;
280
Dcniro c nos lasiics clcjas iravan;
Sanguc os fossos inunda. Auscnic Encias
25 O ignora. O siio nunca nais lcvanias?
lio nasccnic os ininigos foran;
Ouiro ccrciio avana, c dc Aro ciolia
Ancaa os Tcucros ouira vcz Tididcs.
Ccrio nc aguardan, cnso, ouiras fcridas;
30 Moriais arnas rcccio, cu rolc iua.
Sc a icu csar csiao na Hcscria os Troas,
Nao nos ajudcs, scu dcliio curgucn;
Sc lci cunrcn sucrna c a voz dos nancs,
Cono inda Ia qucn iransvcria as ordcns iuas
35 E rcfornc o dcsiino? As naus conlusias
Dc Eri na raia, o rci das icncsiadcs
Calc alcgar na Eolia conciiado,
E ris do ccu laiando? Ora aic novc
(Fcsiava csic rccurso} o ncsno infcrno,
40 Dc cIofrc acina rcncicndo Alccio,
Quc a dclacar a Iialia conianina.
Ja dc incrios rcscindo. isso cscranos
En nclIor quadra; vcna qucn ic agradc.
Sc, dura aos nossos, iua csosa ncga
45 Na icrra un canio, clo ccio dc lio
Funanic olsccro, do confliio o ncio
Incolunc aariar nc ouiorga, o adrc.
Doic-sc Encias or ignoios narcs
ncrcc da foriuna. cu valIa ao ncnos
50 Dc nio conlaic a sulirair Ascanio.
TcnIo Idalio, Anaiunia c a cclsa Pafos,
Mais Ciicra, ondc olscuro inlclc viva.
281
Dcia quc Tiro airoz a Ausnia orina;
Elc nada olsia ao unico donnio.
55 Quc nonia quc, cvadido csic argiva,
Das cIanas sc livrassc? quc, cn dcnanda
Da rccidiva Pcrgano, os crigos
Dc incnso nundo c clago caurissc?
Por quc sol airias cinzas nao ficaran?
60 Mscros, co, os rcndc ao Xanio c Snois.
Torncn, adrc, a vcrsar dc Troia os casos."

Juno rcgia, o rancor nao nais conicndo.
Pois a roncr c a divulgar nc olrigas
A silcnic ina dor? Quc dcus ou quc Ioncn
65 Fcz quc a Laiino o sorraiciro Encias
Hosiilizassc? Iialia, fado scja,
Foi-sc a inulsos das furias dc Cassandra.
Nos o foranos a largar a raa,
A vida cnircguc aos vcnios? a un ncnino
70 Confiar o conando? a fc iirrcna
E a az iurlar dos ovos? A iais falias
Qual nunc o arrasia, qual durcza nossa?
ris laiou do ccu, cnira aqui Juno?
nau quc lio nasccnic as flanas cinjan,
75 E ao as anc Turno, o dc Vcnlia
Dcusa nado o ircsncio dc Pilunno.
Quc inoria quc airo facIo lio sacuda,
Suljuguc o Lacio, alIcios(58} canos ialc?
Quc sogros fraudc, a noivos iirc noivas?
80 Quc arnas nas oas fic c o rano arvorc?
Foular da aquiva garra o filIo odcs,
282
Por va ncvoa iroca-lo; a froia cn ninfas
Tu odcs convcricr. un ouco a Turno
Socorrcrnos c crinc. Encias iudo
85 Auscnic ignora. ois ignorc auscnic.
Quc! icns Pafos, Ciicra, Idalio; c icnias
Un cIao dc gucrras rcnIc c a ciios fcros?
Nos dc lio os dclcis rcsios sulvcricnos,
Ou qucn nscros Troas conira os Crcgos
90 Aulou? Foi or nos quc o raio arnado
Solvcra dc sia c Euroa as alianas?
Quc o Frgio adulicro cugnara Esaria?
Eu lidcs foncnici con aics iorcs?
Tcu ncdo cniao convinIa. iardc surgcs
95 Con injusio quciunc c fuiil lulIa."

Juno orava; os cclcolas sussurran
Con vario asscnso, qual rinciro os soros
Na naia a nurnurar volician ccgos,
Anuncio da roccla ao narinIciro.

100 Do arliiro odcroso ao gravc accnio,
Cala a diva norada, o ar suno cala,
Nos cios ircnc a icrra, anaina o cgo,
Zcfiros sosscgando. Ouvi-nc, c n'alna
A scnicna inrini. Ja quc c dcfcso
105 Tcucros c Ausnios congraar, ncn finda
Vossa discordia, cscranoso corra
Scus fados cada qual, dcsdc Iojc iraio
Scn difcrcna a Fuiulo ou Dardanio;
Qucr Hcscria nocivo aiurc o asscdio,
283
110 Qucr or crro dc agouro cn nal dc Troia,
Jogado o lano foi. rci jusio s arics,
Juiicr os dcsiinos nao dcsliga;
Esics runo acIarao." Pcla do csigio
Irnao cca iorrcnic c ncgro alisno
115 Jura, c ao nuio csircnccc o Olino iodo.
FccIa o conclio. crgucu-sc do aurco irono;
E ao liniar os dcuscs o aconanIan.

Insia o Fuiulo cnianio roda c s orias,
Maia, inccndcia, csiraga. Aicn-sc aos valos
120 A cnccrrada lcgiao, scn nais rcfugio.
Fara os nuros coroa, c as iorrcs alias
AI! nal guarnccc. icsia sio Inlracidcs,
Os Assaracos dois, o Hiccianio
Tincics, c Casior c o vclIo Tinlris
125 Esiao; nais Claro c Hcnon da nolrc Lcia,
Dc Sarcdon gcrnanos. Cra cncdo,
Viva lasca do nonic, Acnon Lirncssio
Dciia s cosias, c iguala a scu ai Clcio
E a Mncsicu scu irnao no csforo c arrojo.
130 Con zagaias, con cdras sc dcfcndcn;
Fcncssan fogo, ao ncrvo adaian scias.
Da Cria ansia c cuidado, ali no ncio
DrilIa scn casco o lclo adolcsccnic;
Na ccrviz lacica o crino dcsarzido,
135 Molc crculo dc ouro o aia c aanIa.
Dcsi'aric, cn fulvo cngasic a gcna adorna
Fronic ou colo, c cnluiida clurnca ca
No orcio icrclinio ou luo cslcndc.
284
Viran-ic, Isnaro, as gcnics valorosas
140 Dcscdir frccIas dc vcncno arnadas,
Carfo lrioso da Mcnia fcriil,
Ondc agros o Paciolo irriga dc ouro.
Mncsicu nao falIa, a qucn sullina a gloria
Dc Iavcr a Turno da lasiida culso;
145 E Cais, dc qucn icvc o nonc Caua.

Da gucrra o cargo rcariiu-sc cnirc clcs;
Dc volia, rasga o Icroi noiurnas vagas.
Dc Evandro assin quc assa ao rci da Eiruria,
Qucn cra cs, a quc ia, cn quc c rcsianic;
150 Quanio aulio granjcia o cru Mczcncio,
Quao violcnio o rci Turno, quao falvcl
A soric Iunana; c rcccs inicrncia.
TarcIon alia scn dcnora as foras,
E os acios fcrc. Solio o fado, os Ldios
155 Con cIcfc cicrno, or qucrcr divino,
Sc cnlarcan. Vai dianic a oa cncia,
Frgios lccs ao lcquc, c na landcira
O Ida, cnlcvos dos rofugos Troianos.
Scniado Encias, volvc cn si iao varios
160 Evcnios; c Palanic, scsira, inquirc
Ja do sidcrco curso c oaca noiic,
Ja dos iralalIos dclc cn nar c cn icrra.

Alri-nc o Hclicon, Musas; dcscaniai-nc
Quc iusca nuliidao, nunindo os lcnIos,
165 Voguc na azul canina. Aos Encias,
Massico lcn na Tigrc cri-cIacada,
285
Con lravos noos nil dc Clusio c Cosas,
Dc arco lcial ao onlro c dc olido
Sagiifcro coldrc. O lrusco Alanic
170 A ar, a gcnic rclunlrava(59}, c oa
Dourado Aolo. Poulnia nadrc
Mancclos dcsiros lIc fiou scisccnios;
Trczcnios Ilva, dc ncial callio
Fccunda ilIa incausia. O nago Asilas,
175 A qucn o Iunano c o divinal dcscolrcn
Asiros, filras dc rcscs, lnguas dc avcs
E o rcssago fulgor, conduz icrcciro
Dc Iasiaios nil cscsso Iorrcndo lando;
Quc lIos sulordinou, dc alfcia origcn,
180 Pisa cirusca. Pulqucrrino, cn canlianic
Arncs afoiio c cn scu corccl, irczcnios
Asiur ajunia (un ncsno ardor cn iodos}
Na airia Ccrcic, cn nininias nargcns,
Pcsifcra Cravisca c Pirgo-Vcdra.
185 Nao ic oniio, o Ciniras, lclacssino
Fci da Liguria; c a ii, quc oucos nandas
E Ias no ioc, Cuavo, csncas cnas.
Foi cula aos vossos a anizadc, a insgnia
da aicrna forna. Cicno, conian,
190 Saudoso dc Facion, quando cnirc cIouos,
Das irnas dcsic sonlra, o anor cn ncnias
E o luio consolava, cn lrandas lunas,
Qual vclIo cncancccndo, ao ccu caniando
Sc clcvou. Na conanIa iguais cnacIos,
195 Fcna o filIo alia nau, dondc un ccniauro
rduo con cdra cnornc accna s aguas,
286
Arando o luco longo o laino cquorco.
Tanlcn da airia novc as iurnas Ocno.
Prolc da vaic Manio c un iusco rio,
200 Quc o nonc da nac dcu-ic c nuros, Maniua;
Maniua, rica dc avos, nao dc una csiirc,
Dc irilos ircs, or irilo quairo curias,
s calca, c ic alcnia o sanguc cirusco.
Dali conira Mczcncio, cn inIo infcsio,
205 Do ai Dcnaco o Mncio, dc arundnco
Vcrdocngo vcu, dcscja nais quinIcnios;
Aulcics scrio os guia, c vira c aoiia
Dc arvorcs ccnio o narnorc csunoso.
Tra-lo inano iriiao, quc os vaus ccrulcos
210 A luzio aicrra, Iunano Isido o rosio,
Dc ccio o incrso vcnirc, ao scnifcro
A vaga sol o ciio alvcja c csioura.

O iciio sal con lronzc, cn laicis irinia,
A ro dc Troia calos iais rcialIan.
215 A alna Fclc, o Sol osio, ncio Olino
Ja no carro nocivago aiingia.
O cauio Encias, scn dornir cuidoso,
Prosscguc dirigindo o lcnc c as vclas.
Eis un coro dc ninfas lIc aarccc,
220 Naus suas quc a lcncfica Cilclc
Dcusas do onio fcz; a nado o sulcan
Tanias cnarclIadas, quanias crcas
Proas rciinIa a raia, c acrcclcndo
A scu scnIor, con danas o circundan.
225 Airas Cinodocc, a nclIor falanic,
287
Na dcsira a oa icndo, alicia a csadua,
Sorrcna con a csqucrda as ondas nudas;
Ignaro o advcric. Encias, iu vigias?
Vigia, o divo, ao ano cscoias larga.
230 Do cunc sacro idcu sonos icus inIos.
Do Fuiulo a crfdia a fcrro c fogo
Nos acriava, c anarras nos inviias
Quclrando rcssa, cn iua lusca andanos;
Quc cn flucicolas dcusas conassiva
235 Avivcniou-nos Fcia. Ascanio, sailas,
Dos rojcs do laiino fcio naric
A cusio sc dcfcndc; ja da Arcadia
Junia a cavalaria ao Tusco csircnuo(60}
Posiou-sc ondc narcasic, c firnc a quc clcs
240 Sc aroincn da raa oc-sc Turno.
Sus, na alvorada a l'arna soar nanda;
O invicio cscudo cnlraa dc orlas dc ouro,
Prinor do Ignioicnic. En nin sc crcrcs,
Scra crasiina a luz cscciadora
245 Dc ruiula csiucnda noriualIa."
Eniao, nao cca no nisicr, a oa
Cclsa cnurrando, clas ondas fogc,
Ligcira cono a frccIa ou lcvc ara.
As nais ianlcn. Esiucfaio o Anqusco,
250 Coniudo anina os scus con ial rcssagio,
E ora curio, cncarando o azul convco.
Divina gcniiriz, quc as iorrcs rcsas,
Lccs cangas c cnfrcias; ois nc induzcs
gucrra, o Dindincnc, o agouro asira,
255 Con c vcn roicior, assisic aos Frgios".
288
Al nao dissc; c, carrcira o Sol iornando,
Con lunc ja naduro csanca a ircva.
Logo Encias, landciras dcsrcgadas,
Arna, arcsia, acoroa. D'alia oa
260 Scus arraiais conicnla, c ao lrao csqucrdo
Eala o gnco lroqucl. Do nuro os Tcucros,
Voz cn griia (a cscrana cscria as iras}
Jaculan iiros. quais sol un nullado
Crasnan csirinonios(61} grous, quc a Noio
csquivos,
265 Dando lcdos a scnIa, os arcs iranan.

Turno c os scus o csiranIavan, ic quc cncrgan,
Poas volias raia, o nar coalIando,
A froia rolongar-sc. Ardc a cclada,
Lancja a Encias o cocar, do cscudo
270 O diananic flanvono ccniclIa.
Lugulrc assin rulcja cn lcnia noiic
O sangunco concia; ou, scdc c norlos
Dardcjando aos noriais, fcrvcnic Srio
Con funcsio luzir conirisia o olo.
275 Nada csnorccc a Turno; aodcrar-sc
Da raia inicnia c olsiar ao dcscnlarquc.
Inciia, coria. O cnscjo dcscjado
Ei-lo, varcs; olrai, quc o naric ncsno
Sc vos cnircga. csosa c lar vos lcnlrcn,
280 Lcnlrcn-vos airios fciios gloriosos;
Acorranos lorda c os cnconircnos,
Trcido o asso cnquanio lIcs vacila.
Audazcs a foriuna favorccc."
289
Nisio, clcgc os quc o sigan ncsia cnrcsa,
285 Ouiros incunlc dc nanicr o asscdio.

Ja la das oas lana o Tcucro rancIas.
Tais cscra do languido rcfluo,
Tais os rcnos fincando, aos laios ulan.
Ondc ncn lroian vaus, ncn rccIaada
290 Fcnugc a onda, nas sc alisa nansa
Do fluo no noniar, olscrva TarcIon;
Faido as roas vira, c aos nauias insia.
Picai voga, cia, alai-vos, gcnic foric,
Incli-nc os laicis; quc os rosiros fcndan
295 O solo Iosiil, c sulco sc alra a quilIa.
nada o naufragar, sc ojo cn icrra."
Elc ordcna, c csirilando ao rcno invcsicn;
Os larcos a csunar dirciio alican,
Aic quc, os csorcs cn scco varan,
300 E ilcsos cascos asscniaran, ncnos
A iua oa, TarcIon; ois dc inquo
Dorso cncalIada cndc, un icno nuia,
Marcias cansan-na, c dcsfciia vasa
N'agua a iurla varonil(62}, quc fraiurados
305 Dancos c rcnos nairoca incdcn,
E a rcssaca a rculsa c os cs lIc cnlarga.
Nada ignavo, o acrc Turno conira os Frgios
A Iosic arrcncssa ioda, c a raia ocua.

Toca dcgola. Encias fausio a cnccia
310 Solrc o agrcsic csquadrao; ronc os Laiinos,
Morio o naior. Tcron, quc ousa arrosia-lo.
290
Pcncirando o cnco cscudo c auri-cscanosa
Tunica, a csada lIc cnlclcu na ilIarga.
Scu fcrro a LicIas rosira, quc a ii sacro,
315 Fclo, da ciinia nac sacado infanic,
Pdc no fcrro cscaar. Nao longc o duro
Cisscu dcrrila c o corulcnio Cias,
Quc a iurnas csnagavan. nao lIcs rcsia
Clava, ncn ulso Icrculco, c o ai Mclano,
320 Socio nos iranscs do lidado Alcidcs.
A Faron, quc jaciancias vocifcra,
Na loca un dardo rciorccndo cnfia.
E iu, olrc Cidon, quc ias iras Clcio,
Tcu novo gosio, cn cujas faccs ungc
325 Lanugcn loura, iroica nao caras,
Quiic do insano anor quc aos jovcns iinIas;
Sc cn no, dc Forco nados, nao sasscn
Irnaos scic quc arrojan scic lanas.
Paric, as rclaic o cscudo c o caaccic;
330 Paric a soslaio o alcana, c as iorcc Vcnus.
Hasias, Encias lrada, Iasias, anigo,
Das quc cn Troia rcguci no coro aos Crcgos;
Aos Fuiulos ncnIuna ira frusiranca."
Pcga una ingcnic, quc a voar a adarga
335 Drnzca a Mcon irasassa c a nalIa c os
ciios.
Corrc Alcanor, susicnia o irnao quc ionla.
O lagario lIc cncrava ouiro arrcncsso,
Quc rogridc(63} crucnio; c clos ncrvos
Da csadua o lrao norilundo cndc.
340 Eis do irnao Nuniior a fara arranca,
291
E a rcvira ao Icroi; nas nao lIc coulc
Toca-lo, c a coa ao grandc Acaics roa.

Clauso dc Curcs, no vcrdor fiado,
La vilra a Droc un zarguncIo rijo
345 Sol o qucio, c lIc ironca a fala c a vida,
Foia a gocla; cn icrra a icsia laic,
E a loca lIc voniia cn grunos sanguc.
Dcsiroa vario a Traccs ircs, rosaia
Dc Dorcas digna, c a ircs dc isnara airia,
350 Quc Idas adrc cnviou. Con scus Auruncos
Acodc Halcso; acodc o cquiic insignc
Mcssao dc Nciuno. ora uns, ora ouiros,
No unlral da Ausnia a conlaicr, sc cclcn.
No csao a lciicar discordcs vcnios,
355 En fora c anino iguais, cnirc si luian,
Nuvcn ncn nar ccdcndo; c rcniicnics,
Dulio a durar o rclio, a iudo afronian.
Dcsi'aric os Frgios iravan-sc c os Laiinos,
Pc con c, rosio a rosio, arca or arca.

360 Palanic alIurcs, ondc anla iorrcnic
Scios rola c arvorcdos ciirados,
Vcndo os rcadcs scus, quc, sc acando
Pclo ascro icrrcno, dcsafciios
cdcsirc conicnda, ao scquaz Lacio
365 Volian cosias; scgundo as ocorrcncias,
Foga, invcciiva, os lrios rcaccndc.
Fugis, irnaos? or vos, or vossos fciios,
Pcla do caro Evandro invicia gloria
292
E a quc nuiro cscrana dc cnula-lo,
370 Nao conficis nos cs. quc a fcrro cnircnos
Por ondc cscsso cnglola-sc o ininigo,
Alio a Palanic c a vos rcscrcvc a airia.
Nao divos, sao noriais quc a noriais urgcn;
Maos ianlcn c alnas icnos. Colfo incnso
375 Nos olsia; fuga icrra ja nos falia.
Duscarcnos o cgo ou icucros nuros?"
Ccssa, c or dcnsos laialIcs rorronc.
Lago, o dcsgraa! o ioa; c, cnquanio lasca
Pcsada rocIa, dc iravcs Palanic
380 Finca-lIc, ondc o csinIao as cosias aric,
E cirai a cIoua aos ossos adcrcnic.
Cuida Hislon surrccndc-lo; c quando, ccgo
Do crucl fin do anigo, cn furia salia,
No incIado lofc o Icroi sonc-lIc o csioquc.
385 Vai-sc dcois a Sicnclo, c dc Fcio
Vciusia raa, Anqucnolo, quc o ioro
Da nadrasia inccsiou dcsaforado.
Tinlro c Larida, o o nordcsics gcncos,
Daucia rolc sinlina c indisiinia,
390 Aos ais crro suavc. o gunc arcadio
Vos s duro dcscrinc; a ii ccrccia,
Tinlro, a calca; c a dcsira nuiilada,
Larida, a rocurar-ic, o fcrro acria
Nos scnianincs(64} dcdos aliianics.

395 A voz do cIcfc, o ccnlo, dor, vcrgonIa
Os rcadcs inflana, quc arrcncicn.
Maia o noo a Fcicu, quc cn liga, o nolrcs
293
Irnaos Tircs c Tcuiras, vos fugia.
A Ilo, a qucn salva o csao, longc aiira
400 Valida Iasia, quc cn ncio a Fcicu colIc;
Do carro ao cIao rcsvala, c scnivivo
Calca c crcuic a ruiula cananIa.
No csiio, ao soro dc anclanics vcnios,
Quando cn sclva o asior scncia inccndios,
405 No anago lavran c Iorridos roagan
En largo laino ccrciios vulcanios;
Elc aliivo conicnla ovanics cIanas.
Os icus ara ajudar-ic assin, Palanic,
Uncn-sc cn fcic. O ardido Halcso conira
410 Fui, na arnadura cnvolio. inola a Fcrcs,
Dcnodoco c Ladon; scu ialIo a dcsira
A Esirinnio dccca, quc ao cscoo
Lcva-lIc a adaga; a scio o cranio a Toas
FacIa c csnigalIa o ccrclro sangucnio.
415 Prcssago o ai dc Halcso o icvc cn lrcnIas.
A Parca o rcia c sagra lana cvandria,
Solvcndo ao vclIo os dcsnaiados luncs;
Palanic o agridc(65}, orando. Tilcrino,
O rcncssao quc lilro, alado o cnrcga
420 Do airoz varao no scio. un icu carvalIo
Tcra dclc os dcsojos c csias arnas."
O dcus o ouviu; quc Halcso ao loic ccrio,
No colrir a Inaon, dcscolrc o lado.

Lauso, un ilar da gucrra, os scus nao dcia
425 Dc un ial golc assusiar-sc. a Alanic oosio,
Do conlaic cio c no, dcsiroi; rosicrna
294
Tuscos, Arcadios; ncn vos oua, o Troas,
Pouados or Argcus. Travan-sc, cn calos
E cn fora iguais; laralIan-sc as filciras;
430 Os iiros c o nancjo o acrio cnacIa.
Ca Lauso sc afcrvora, alcn Palanic,
Anlos cqucvos quasc, anlos fornosos;
Mas a airia rcvcr lIcs ncga o fado.
Nao quis do Olino o rci quc s naos vicsscn;
435 Mor ininigo ialIara scus dias.

Eis, da irna or consclIo, cn vcloz cocIc
Turno, a Lauso acudindo, as filas coria.
Parai, socios; rccclo cu so Palanic,
Palanic a nin sc dcvc. oI! sc aqui fora
440 TcsicnunIa scu ai!" Ccdcn-lIc o asso.
Adnira o noo a olcdicncia ronia,
Mcdc ao solcrlo o ialIc fornidavcl,
Fodcia ao longc a furilunda visia,
E ao iirano rcsondc. Ou noric nolrc,
445 Ou vai dcsojo oino Ionrar ncu nonc;
Soric igual a ncu ai. nao fcros, olras!"
Falando ao laino narcIa. coalIa o sanguc
Nos coracs arcadios. Pula Turno
Da liga, a c rcncic; inagcn roria
450 Do roncnic lcao quc ao iouro voa,
A qucn dc alio covil dcscolrc cn luias
No rado a ncdiiar. Ao crc-lo a iiro
Dc Iasia, avana Palanic; a audacia invoca
No dcsigual ariido, c ao ccu rccorrc.
455 Sc Ioscdc, Hcrculcs, fosic airia ncsa,
295
Na aao nc assisic; cu rulras iirc as arnas
A Turno scninorio; olIc cnando
Scu vcnccdor no loccjar surcno."
Alcidcs o cscuiou; fundo ai conrinc,
460 Vas lagrinas vcricndo. Ao filIo Jovc.
Cada qual, diz lcnigno, icn scu dia;
A vida c lrcvc c irrcaravcl icno;
Mas rasgos dc viriudc a fana calan.
Quania cn lio caiu divina rolc!
465 Tc Sarcdon ncu sanguc! ncia cIcga
Turno ianlcn, c o cIanan ja scus fados."
E foi do Lacio dcsviando os olIos.

Ja icso a lana vilra, c da lainIa
Palanic ua a lanina fulgcnic.
470 Dc vo a onia cncaia ondc a csaldcira
Pcga o lraal; do cscudo as orlas assa,
Do onlro ao Fuiulo ingcnic a cuiis fcrc.
Turno ujanic aqui dc cIoua aguda
Socsa un rollc, c griia. Vc sc o nosso
475 Fojao nclIor cncira." E a coruscanic
Fara o lroqucl dc fcrrcas c cncas rancIas,
Dc couro iaurco cn dolras rcforado,
Fasga, os cncos da loriga fura
E o ciio Icroico. Enlaldc a qucnic cIoua
480 Do ronlo cirai. cn sanguc a alna csvaindo,
Por cina ao rcvoliar-sc da fcrida,
Solrcssoan-lIc as arnas, c cirando
A loca o solo Iosiil lcija crucnia.
Salia-lIc ao coro Turno. rcadcs, griia,
296
485 Nao vos csquca a Evandro o rcfcri-lo.
Qual ncrcccu, rcncio-lIc Palanic.
Dc o iunular con ona o alvio ouiorgo.
Caro a Ioscdagcn agara dc Encias."
Eniao scnia no norio a lania csqucrda.
490 Foula o ialin dc cso, c nclc inrcssos
Do noriicnio os ialanos sangrcnios
En jugal noiic; cula airoz, gravada
Pclo Euriidcs Clono cn cIaas dc ouro.
Turno con isio culia. o ncnic Iunana,
495 Fcra c dcsconcdida na lonana,
Do orvir ncscia! iniacio inda a Palanic
Vir-lIc-a icno quc alncjc a iodo o rco,
E csic csolio c faanIa clc aloninc.
Ccnclundos c cn ranio, os conanIciros
500 O cadavcr carrcgan solrc o cscudo.
OI! volias a icu ai, dor grandc c gloria!
Dcu-ic un so dia gucrra c ao assancnio;
Mas quc nonics dc Fuiulos dciasic!

A Encias, nao a fana, un ncssagciro(66}
505 Dc nal iananIo inforna; c irasnalIados
Socorra os scus, quc csiavan or un fio.
Quanio cnconira, arronlada a larga iurla,
A gladio ccifa ardcndo; acIar-ic anscia.
Turno ufanoso da rcccnic noric.
510 Anic si iudo icn, Palanic, Evandro,
A Iosiialcira ncsa, a dcsira aniga.
Vivos quairo a Sulnon, a Ufcnic agarra
Quairo alunos quc inolc sonlra, c rcgucn
297
Do scu caiivo sanguc a rogal cIana.
515 Solrcvoa csgrinida a ircncnic Iasia
A Mago asiuio, quc sc agacIa ao loic,
E sulicanic alraa-lIc os joclIos.
Pclo ncdrado Iulo c anquscos nancs,
A ncu ai nc conscrvcs c a ncu filIo.
520 Muiia raia cn nocda, lruio c cn olra
Soicrrci coia dc ouro, cn ncu alacio.
Nao lilra cn nin dos Tcucros a viioria;
Nada cnccc una vida." Encias rcsio.
Cuarda cssa raia, cssc ouro lruio c cn olra
525 Para icus filIos. con naiar Palanic
Aloliu Turno as iransacs da gucrra.
Isio, Anquiscs o arova, Ascanio o scnic."
E a scsira no clno, airas lIc dolra o colo,
Ondc a csada lIc cnicrra aic aos unIos.

530 Pcrio o Hcnnio, dc Fclc c Aolo aniisic,
Con sacra fiia s fonics rcsa a faia,
Luzia na arnadura c insigncs vcsics.
O Icroi o acossa, alaic, o inola, o colrc
Da anla sonlra; Scrcsio aanIa as arnas,
535 E cn irofcu ias carrcga, o rci Cradivo.
A ugna insiauran, dc vulcania csiirc
Ccculo, c Unlro das narsicas nonianIas.
Enfurccc o Dardanio; csqucrda logo
A Anur ialIa c dcsfaz rodcla fcrrca.
540 SonIava clc roczas, c csforar-sc
Con vozcs crcndo, c ao ccu ialvcz sc alando,
Drancas sc ronciia c logos anos.
298
Dc agrcsic fauno c droc gcrado,
Tarquiio rcfulgindo cnrisia a lana.
545 O Icroi iorccndo-a cnccc-lIc a coiraa
E o csado avcs; dcscalcando-o,
LIc frusira a rccc c o quc dizcr qucria;
Fcvolvc o ironco icido or icrra,
Con anino ininigo assin rorronc.
550 Jazc a, valcniao; ncn nadrc ninfa
No airio solo inunara icus ncnlros.
Scras dc aluircs asio; ou, sulncrgido,
Tc Iao dc a cIaga lanlcr faninios cics."
Pcrscguc, na vanguarda, ao foric Nuna,
555 Licas c Anicu, Cancrics, louro filIo
Do riqussino cn lavras nolrc Ausnio,
Volsccnic, o rci dc Aniclas iaciiurna.
Dc ccn lraos c naos Egcon, narran,
Fogo cirava dc cinqucnia fauccs,
560 Con cinqucnia lroqucis iinindo, csadas
Cinqucnia a ncncar conira o Tonanic.
Nao ncnos, dcs quc o Frgio aquccc o gunc,
Dravo cancia. Dc Nifcu rcncic,
Pciio a ciio, quadriga; c, assin quc os lruios
565 Dranindo o avisian fcro, ancdroniados,
Fciroccdcndo raidos, s raias
O cocIc rojan, scu scnIor dcscjan.

Eis Lugo sc arcscnia cn alva liga,
Mais o irnao Ligcr, quc os friscs govcrna;
570 Lugo accrrino csgrinc o iroso fcrro.
Tal furia ao Tcucro azcda; rui icrrvcl
299
Dc Iasia aoniada. E Ligcr. Nao dioncdios
Corccis, carros aqulcos, frgios canos,
Tcns aqui, vcs a noric c o fin da gucrra."
575 Das fanfurrias, quc cn ar sc dcsvancccn,
En iroco Encias lIcs rcvira un dardo.
Prono Lugo, a cndcr nos loros, ica
Da arna os cavalos; or laicr-sc, adiania
O scsiro c. do acnco cscudo as orlas
580 Enira a onia c a virilIa csqucrda fura.
Do carro a laio norilundo rola.
E anaro o io Icroi. Ncn iarda a liga
Falsou-ic, ou sonlras vas a afugcniaran;
Tu sin, Lugo, dc un salio a alandonasic."
585 Nisio, a arclIa cnolga. O irnao, coiiado!
Dcsnoniando csicndia incrncs alnas.
Por ii, varao or icus rogcniiorcs,
Dcia-nc a vida, alrandcn-ic ncus rogos."
Divcrso, o aialIa Encias, llasonavas;
590 Morrc; irnao nao c lcn quc o dcsanarcs."
E csioqucia-lIc o ciio, cnccrro da alna.
Qual iufao grosso ou iurlida iorrcnic,
Fcrais danos o Dardano csalIava.
Fonc cnfin da nuralIa o noo Ascanio,
595 Con scus gucrrciros or dcnais ccrcados.

A Juno cnianio Juiicr. Vcnus,
Ncn ic cnganas, consoric c irna qucrida,
Quc os iroianos susicnia. ci-los colardcs,
Scn dcnodo ou consiancia nos crigos."
600 Aqui Juno sulnissa. docc csoso,
300
Tcno os rcnoqucs icus, or quc nc auras?
Sc inda, cono convinIa, o anor d'ouirora
Eu ic insirassc, un don nao nc ncgaras,
Onioicnic. incolunc ao ai Dauno
605 Cuardc cu Turno da aao... Mas quc! crca,
Dcvoio sanguc aos Troas lasic as cnas.
Dcduz coniudo o nonc c origcn nossa
Do ircsav Pilunno, c con frcqucncia
A lcnas naos cunula-ic os aliarcs."

610 Drcvc rclica o rci do Olino cicrco.
Sc a Turno qucrcs quc cu rolonguc os dias
E acIas quc o osso; cla fuga o salvcs
Dc insianics fados. aic aqui(67} nc calc
Condcsccndcr. Sc cncolrcs ncssas rcccs
615 Mor graa, c a gucrra iransiornar concclcs;
Aasccnias laldias cscranas."
E cla cn cIoro. O quc a voz nc ccdc a cusio,
Sc d'alna o dcsscs, vida cIcia a Turno!...
Mas iransc o cscra indigno, ou cu nc iludo.
620 Oala scjan falsos ncus icnorcs,
E iu, quc o odcs, a nclIor ic inclincs."

Dissc, c dc la disara; dc ncvociros
Cingida, nuna lorrasca a rcccdc-la,
Daia cnirc o cano ilaco c Laurcnio.
625 Logo cn fciao dc Encias, o rodgio!
Fraca dc vacua nuvcn sonlra icnuc
Arna iroiana; o cscudo, as crisias fingc
Da calca divina; ocas alavras(68},
301
Son lIc cnrcsia scn ncnic, o andar c o gcsio.
630 Cono, c voz, do finado crra a figura;
Ou qual sonIan soiios os scniidos.
Anic as filciras julilando a inagcn,
Dardos cn unIo, dcsafia a Turno.
Esic, irriiando-sc, a csiridcnic lana
635 Arrcncssa. o faniasna as cosias volia.
Crcu Turno cn fuga a Encias, c sc rcga
Alvoroado cn frvola cscrana.
Ondc vais, Tcucro? os ialanos dcsrczas?
Tona a icrra, cu i'a dou, or nar luscada."
640 E, aos clanando, o gladio nu lrandia,
Scn vcr quc c scu razcr scguir o vcnio.

saca rilanccira, cosias inda
PrancIas c cscadas, o navio csiava
Quc a Osnio rci dc Clusio iransoriara.
645 Ali avido o csquivo sinulacro
Dciia a cscondcr-sc; vcncc csiorvos Turno,
Salia as onics. A roa nal quc aiingc,
Fclcnia os calos Juno, arranca o lcnIo,
Pclas vagas rcvolias o arrclaia.
650 Por scu rival lranando o vcro Encias
Na Ionicida carrcira rosscguia;
Ja nao sc oculia, voa o acrco vulio,
E cn ncgrunc ccrrado sc confundc;
Pclas ondas a Turno un iufao lcva.
655 nscio, ingraio ncrcc, conicnla cn roda,
Ao ccu lcvania as naos. Juiicr suno,
Digno nc julgas dc dcsar iananIo?
302
Quc uniao? Para ondc nc conduzcn?
Dondc vin? Qucn sou cu con ial fugida?
660 Cono a Laurcnio c aos nuros iornar osso?
Quc dirao ncus soldados? vcrgonIa!
Dcia-los cu na luia agonizanics!
Vcjo-os daqui vagar, scus ais cscuio.
Quc farci? nao nc cngolc c sonc a icrra?
665 Vcnios, icdadc! rccclci ncu culio
Voluniario. o laicl a vaus c cscolIos,
A sirics arrojai-nc, ondc ncn sailan
Os Fuiulos dc nin, ncn rcsic a fana."

Tal discursava, c aqui c ali fluiua;
670 Ncn aiina sc cnicrrc a crua csada
E cn iania afronia as cosias sc airavcssc,
Ou sc, cnirc os cscarccus, curva raia
Nadc c sc rcsiiiua s icucras arnas.
Trcs vczcs foi icnia-lo, ircs conicvc-o
675 A solcrana Juno condoda.
O alio sulcando con narc rocia,
Na coric do ai Dauno aniiga aoria.

Ja Mczcncio crucl, dc Jovc a inulsos,
LIc succdc, c aconcic ovanics Iosics.
680 Enconiran-no agravados os Tirrcnos;
Alvo c dos golcs iodos. Cono rocIa
Esia, quc, roicndida ao nar c aos soros,
Os cnlaics rcsisic c os ancaos
Do ccu violcnio c furilundo cgo.
685 A Hclro Dolicanio o varao rosira,
303
Mais a Laiago c Palno fugiiivo.
A Laiago un fragncnio da nonianIa
EsnccIa c csnaga o rosio. a rojo Palno
Fola dcjarrciado. a Lauso doa
690 O arncs quc onlrcic(69}, as lunas con quc sc
ornc.
Escala o Frgio Evanic c o caro a Paris
Minas, filIo dc Anico, or Tcano
Parido noiic quc aloriou Cisscidc,
PrcnIc dc un facIo. Paris jaz na airia;
695 Minas, quc o nao cuidava, cn lacia lorda.
Cono o javardo, cn canavial nuirido,
Quc a dcnic corrcn cacs, solcjo csao
No infcro Vcsulo acoiiado
E cn laurcncia lagoa, ao dar nas rcdcs
700 Para, cn roncos cscuna, ouria as ccrdas;
Ningucn lIc ousa acIcgar, disianics raivan,
En scguro griiando c a garrocIa-lo;
Elc, inavido c aicnio, os qucios rangc,
Cosc do lonlo a cIuva dc arrcncssos.
705 Tais, nao con fcrro cn unIo, nas dc longc,
Dcssc odioso Mczcncio os ininigos
Con rojcs c alarida o dcsafian.

Profugo, a vclIa Coriio c incrfciias
Nucias largando o Craio Acron, ururco
710 Nas galas c cocar, da noiva ninos,
Dcscosc as iurnas. o iirano o cncrga.
Sc o lcao, quc cn jcjun con fonc ronda
Alio curral, fugaz a cora avisia
304
Ou ccrvo dc arduos cornos; scvo c Iianic
715 Folga, Iiria a jula, s vsccras dciiado
Fcrra-sc, c cn ncgro sanguc as fauccs lava.
Dcsi'aric vcn Mczcncio c a cIusna aiaca.
Tonla cirando Acron, c ao dclaicr-sc
Calca o airo cIao, crucnia as roias arnas.

720 Fcrir dcsdcnIa a Orodcs quc sc cvadc,
Fcncicr-lIc dcsdcnIa un loic ccgo;
Nao dcsiro nos ardis quanio cra foric,
Advcrso o alcana, nao or nao o aicrra;
N'Iasia aoiado, o c lIc inrinc solrc.
725 Ei-lo, varcs, o Icroi da gucrra csicio."
E os scus con clc cnioan lcdo ca.
Orodcs a arqucjar. Scrci vingado,
Ncn longo culiaras; ncu fin ic cscra,
Esic o vais nordcr." Con riso anargo
730 O nio cniao. Morrc ja; dc nin disonIa
Essc icu ai divino c rci dos Ioncns."
Dissc, c lIc cirai do coro o icnaz iquc.
Urgc-o rcouso duro c fcrrco sono,
E cn noiic fccIa cicrna os laos luncs.

735 A Hidascs Sacraior, a Alcaio Ccdico,
Faon ironca a Paricnio c o valido Orscs;
Mcssao a Clnio c o rcadc Ericcics.
Un dc infrcnc corccl, dcrrila o ouiro
Pcdcsirc a c. Socorrc-os Agis Lcio,
740 TalIa-o Valcro con dcnodo aviio;
A Trnio Salio; a Salio o lon Ncalccs,
305
En dardo ou scia ao longc iraiocira.

O luio c os funcrais Maric cquililra.
Morrcn, naian, vcncidos, vcnccdorcs;
745 Nao sc rcndcn, nao ccdcn, nao fraqucian.
Tania ansia nos noriais, c dc uns c dc ouiros
O vao furor a Jovc c ao ccu conungc.
Aqui Vcnus aicnia, ali Saiurnia.
Palida a Ernis urra c assanIa as iurlas.
750 Torvo, a lilrar Mczcncio cnornc lana,
Enira cn cano, c sc nosira cn vasias arnas.
Cono Orion, dc csaduas fora d'agua,
Fasga a cs dc Ncrcu o incnso lago;
Ou, dos scrros irazcndo o anoso frcio,
755 Anda cn icrra, c nullada a fronic cscondc.
Encias, quc o lolriga, avana rcsics.
Firnc cn scu cso, inircido clc aguarda
O lrioso advcrsario; dc olIos ncdc
Assaz disiancia ao iiro. Agora, cclana,
760 Dcus c ncu lrao c o rcncssao quc vilro.
Do salicador Encias cu ic voio,
Lauso, cn irofcu, do csolio scu vcsiido."
Hasia cis voa csiridcnic; quc, do cscudo
Fculsa, aos Iiocndrios vai rcgar-sc
765 Do cgrcgio Anior, dc Alcidcs conanIciro;
Anior Argivo, quc adcrindo a Evandro,
Na Iialia sc ficou. Prcciiiado
dc alIcia fcrida; c, o ccu fiiando,
AI! lcnlra-lIc ao norrcr sua docc Argos.
770 Joga Encias un dardo, quc a rodcla
306
Trilc crca cncirou, or lncas fraldas,
Por iaurcos forros ircs; c anoriccido
virilIa sc acga. Ao vcr-lIc o sanguc,
Pua o fcrro da cinia alcgrc o Tcucro,
775 Fcrvido ao Tusco iiiulanic corrc.
Nisio, cn lagrinas Lauso dclulIado,
Por anor dc scu ai gcnc rofundo.
Tcu ncsio fin, icu lrio c fciio Icroico,
Sc o fuiuro crcr odc cnrcsa iania,
780 Cclclrarci, nancclo ncnorando.

Fraco c incdido, a sc arrcdar Mczcncio,
Prcso arrasia no cscudo o Iasiil infcsio.
Dc cIofrc o jovcn, inicrosio s arnas,
A nao dc Encias, quc dcsfccIa o ialIo,
785 Susia c o rcicvc. cn griia os scus o aclanan,
E cnianio o gcniior sc cvadc sonlra
Da rodcla do filIo; cnacIa a Encias
Daicria dc frccIas c arrcncssos.
Colrc-sc clc a lranir. Quando cn saraiva
790 Dcsaia a cIuva, o lavrador sc csgarra,
En guarida sc allcrga o viandanic,
En laa dc rilcira ou cava cnIa,
Aic quc, alrindo o Sol, o dia ccran;
Orcsso o Tcucro assin da narcia nuvcn,
795 cscra csia quc a irovoada anainc;
Conina c avisa a Lauso, a Lauso incrca.
Tcncrario, ondc vcns? ncdisic as foras?(70}
Engana-ic a icdadc." Elc nao ncnos
Dcncnic assalia. o csianc curio as Parcas
307
800 A Lauso colIcn. do dardanio cIcfc
Sc irriia a colcra, a ossanic csada
No noo cnicrra; a onia a lcvc adarga
E a iunica assou, quc a nac fiara
Dc ouro suiil; cn lorloics o sanguc
805 Alaga o scio; c a vida clas auras
Trisic aos nancs sc afunda c o coro larga.

Palida a facc, norilundo o gcsio
Ao vcr-lIc o Anqusco, conassivo c gravc
Susira, da-lIc a dcsira; ncnic a inagcn
810 Solc do airio anor. Quc digno rcnio
Dcssa rara viriudc o io Encias
Tc rcsiara, ncsquinIo? As arnas icnIas,
Tcu gosio cn vida. cu rcndo-ic ao jazigo
E s cinzas dos avos, sc disio curas.
815 Consolc-ic infcliz do grandc Encias
s naos cair." E crolra os iardos socios,
Do cIao lcvania o coro, cujas iranas
Aiiladas noda o sanguc afcia.

Mczcncio, ao c do Tilrc, cnianio os golcs
820 Lava c csianca, c arrinado sc conforia
A arlorco ironco. ao longc csia nun rano
O cnco casco, c na rclva o arncs csado.
Egro, anclanic, o colo dcsafoga,
Aos ciios sc difundc a larga larla.
825 Ccrcan-no os scus. do filIo indaga afliio,
Manda quc o cIancn c aniuda as ordcns.
Mas solrc o cscudo cn ranio ja irazian
308
Morio do grandc loic o grandc Lauso.
O ai ncssc carir scu nal rcsscnic;
830 Dc o dcforna as cas, c as alnas anlas
Dirigc aos ccus, c acga-sc ao cadavcr.
Quis ianio vida, o filIo, quc ao ircsasso
Eus a qucn gcrci? Por iua noric
Vivc icu ai, salvou-nc cssa fcrida?
835 A ninIa agora sc nc agrava c sangra,
Ai! doi-nc agora o nscro dcsicrro!
MancIci icu nonc, Lauso, cu or iais crincs
E odios culso do aicrno solio.
Eu so agar dcvcra aos ncus c airia,
840 Por nil norics rcndcr csi'alna infanc;
Fcsiro, c inda nao dcio a luz c os Ioncns?
Eu dciarci." Na crna a cusio sc crguc,
Scn da cIaga o alaicr a dor violcnia;
Pcdc o corccl, da gloria conanIciro,
845 Consolo scu, quc vcnccdor con clc
Das laialIas saa, c ao olrc fala.
Fclo, Ia nuiio duranos, sc c quc nuiio
Dura coisa norial. Iojc a calca
Traras dc Encias c o crucnio csolio,
850 E as dc Lauso agonias vingarcnos;
Ou, sc inossvcl c, norranos junios.
Nao sofrcras aliivo, cu crcio c cscro,
Mandos alIcios ncn scnIor iroiano."

Monia, c acciia-lIc o lruio a usada carga;
855 Oncra as duas naos dc agudas Iasics;
O clno rcluz, dc cquina Iirsuia cona.
309
Vcloz galoa. o luio, a insania, o cjo
No coraao rcfcrvc; agiian furias
O anor aicrno, a cnscia valcniia.
860 Encias! griia, Encias!" Lcdo Encias
O rcconIccc c inrcca. O ai surcno
Qucira con Fclo quc o duclo cnccics!"
E, dc Iasia cn risic, avana. Eniao Mczcncio.
Foulado o filIo, aicrras-nc, assassino?
865 O so ncio cssc foi dc nc acalarcs.
Ncn icno os dcuscs, ncn nc assusian Parcas.
Morrcr vcnIo, rccclc a dcscdida."
Lcsio un dardo lIc rcga, ouiro c nais ouiro,
En volia ingcnic; nas rccIaa-os iodos
870 A aurca coa do cscudo. Pcla csqucrda,
Conira o arado Icroi iirando scnrc,
Troia cn giro ircs vczcs; ircs no lronzc
Foda consigo o Tcucro a lasia sclva.
Dc cirair iania fara cnfin sc cnoja,
875 E da iardana c dcsigual clcja;
Mcdiialundo ronc, a lana ccdc
s fonics cavas do lclaz gincic.
O quadrucdc cn gcncas(71}, o ar a coiccs
Dcois zinlra, sacodc c inlica o dono,
880 E cai dc lruos lIc orinindo a csadua.
Lacio c iroico alarido os ccus csirugc,
Voa solrc clc o Icroi, dcsindo o gladio.
Quc c do fcroz Mczcncio? ondc os scus lrios?"
O Eirusco os olIos ala, Iaurindo as auras,
885 E, rccolIcndo o alcnio. Ancaas noric?
Por quc nc insulias, figadal conirario?
310
Vin crcccr, nao ccas cn naiar-nc,
Ncn ncu Lauso ajusiou quc nc ouasscs.
Vcncido, sc jus icnIo, cu so ic rogo
890 Ao coro alguna icrra. a circundar-nc
Frcnc o rancor dos ncus; iu nc dcfcndas,
Nun sculcro nc cnccrrcs con ncu filIo."
Cicnic, clc o cscoo ao gunc inclina,
A alna dcrrana c cn sanguc inunda as arnas.
311


LIVRO XI

Ja do occano a aurora dcsoniava.
Dcn quc urja o icno dc inunar scus norios
E o iurlc o funcral, no rino co
Picdoso o vcnccdor cunria os voios.
5 Nun conlro iancIa dcsranada cnzinIa,
Vcsic-lIc dc Mczcncio o arncs lusiroso,
Trofcu quc a ii, Dclioicnic, sagra.
Os dardos roios, as sangucnias crinas
LIc aia; csqucrda o avcs c a(72} iiracolo
10 Suscndc a clurnca csada. E assin dc
ovanics
Caiiacs cscoliado, coria os socios.
Fora o icnor, varcs, quc ouco rcsia
Por fazcr; cis o csolio, cis as rincias
Dc un rci solcrlo, quc csias naos uniran.
15 Eia, a Laurcnio agora. arna, arna, alcria;
nino c fc! dos nuncs quando o accno
Mova o cano, as landciras arrancadas,
Ncn ouiro acordo vos dcicnIa incauios,
Ncn rciardc os nancclos frouo ncdo.
20 Enircianio os finados sculicnos,
Conia cigida no nfino Aqucronic.
Dc fcrais dons ornai-nc os quc csia airia,
312
Conrada con scu sanguc, nos lcgaran;
Va rinciro dc Evandro aos irisics nuros
25 Palanic, a qucn nao olrc dc viriudc
McrgulIou irago accrlo cn noiic cscura."

Dissc c icnda cIorando sc rciira,
Ondc o aluno dcfunio Accics guarda,
VclIo cscudciro do Parrasio Evandro,
30 Zcloso aio do filIo, nas nao dado
Con iao fcliz auscio. A iurla cn ccrco
E os fanulos cn do, confornc o csiilo
DcsgrcnIadas o scgucn frgias donas.
Pclos alios orics nal cnira Encias,
35 Lcvanian crclros ais, nos ciios fcrcn,
E rcnugc o rcal do luio c ranio.
Cono clc o nvco coro, a facc c a icsia
Susiida olIou, da ausnia cIoua o ronlo
No scio liso, cn lagrinas rclcnia.
40 Pois sorriu-nc a foriuna, c a nin ic invcja,
Moo infcliz, quc o rcino ncu nao visscs,
Ncn iornasscs cn ona ao lar aicrno?
Nao foi csia a roncssa a Evandro fciia;
Quc alraado, ariida, ao grandc incrio
45 Mc rounIa, c cnirc susios nc advcriia
Dc quc cra ascra a gucrra c foric a gcnic.
E ora ialvcz, dclaldc cscranoso,
N'ara dcvoio of'rcndas(73} acunula,
Quando ao jovcn, ja quiic dos Surcnos,
50 Ecquias vas rcsianos. Dcsgraado!
O funcral crucl vcras do filIo!
313
Quc irisic volia! o sonIo dc iriunfos!
Eis a fc ninIa! Mas con vis fcridas
Nao ic cnvcrgonIara, ncn, salva a rolc,
55 Tu ai dcscjaras o cicrno sono.
Ai! quanio, Ausnia, quanio, Iulo, crdcs!"

Ncsic lancnio, cscolIc nil gucrrciros,
Quc o nscro cadavcr aconanIcn,
Olscquio circno, c s lagrinas assisian
60 Do afliio ai; dcvida, nas cqucna
Consolaao do nojo c irago ingcnic.
Drando csquifc cngradado alguns dc vcrgas
Dc ncdronIo c carvalIo nao rcnissos
Tcccn, dc folIa o csirucio(74} lciio cnsonlran.
65 Fica na agrcsic cana o ccclso noo,
Qual or virgnco olicc aanIada

Molc violcia, ou languido jacinio;
A qucn lrilIo ncn cIciro inda falccc,
Mas nao vigora c nuirc a nac icrrcna.
70 Duas ururcas oas rccanadas
Encias iira, cn quc a Sidnia Dido
Con docc csncro iralalIara ncsna,
As iclas dc ouro fino cnircicccndo.
Mcsio, cn Ionra final, vcsic una ao jovcn,
75 Con ouira a cona ara as cIanas vcla.
Manda lanas, friscs c ianio csolio
Da laurcniina ugna, cn longa scric
Disor; c airas das cosias naniaiados
Os quc s sonlras dcsiina c rcgar dcvcn
314
80 A ira con scu sanguc; c os cIcfcs iragan
Dc Iosiis arncscs ironcos rcvcsiidos,
Ondc ininigos noncs sc insculiran.
Conduzcn dc anos gasio o olrc Accics,
Quc a unIadas o ciio, o rosio a unIas
85 Dcsfigurando, clo o sc csiira.
Vcn do ruiulo sanguc o iinio cocIc;
E airas, osio o jacz, unidas goias
Eion, fcro corccl, dos olIos vcric.
Vcn o clno c a lana; o nais roulou-lIc Turno.
90 Lcnio a falangc narcIa cirusca c icucra,
Dc arnas cn funcral o arcadio lando.
Dcs quc cn ordcn sc alonga o saincnio,
Fcicn-sc Encias, c susira c gcnc.
A ouiros ranios nos cIana a faial noric.
95 Salvc, cnio Palanic, c ara scnrc,
Adcus, anigo, adcus!" Ncn nais rofcrc,
E aos arraiais iornando o asso alarga.

Ja dc oliva cnranados oradorcs
Laiinos cdcn vcnia, a fin quc csarsos
100 Coros sculicn, viinas da gucrra;
Quc a nao icnIa con norios c vcncidos;
Pouc os Ioscdcs scus, ouirora sogros.
Don Encias aicndc s jusias rcccs.
Quc ruin fado, acrcsccnia, ncsia lidc
105 Vos inlicou, Laiinos, quc dc anigos
Nos rcncgais? E a az qucrcis soncnic
Para os da luz rivados nas laialIas?
Eu qucrcria conccdc-la aos vivos.
315
A nao scr o dcsiino, cu ca nao vinIa;
110 Ncn a gcnic conlaio. Ao jus dc Ioscio
Prcfcriu vosso rci dc Turno as arnas.
Turno c nclIor quc noric sc cuscra.
Sc culsar-nos rcicndc, o lciio acalc
Nun duclo conigo; c un dc nos rcsic
115 A qucn scu nunc ajudc ou scu dcnodo.
Sus, fogucira os cidadaos ncsquinIos."
Dissc. alsorios sc olIando nudos fican;
E o vclIo Dranccs, quc odicnio c infcsio
Scnrc a Turno crinina. iu, rcsondc,
120 Varao naior quc a fana, cono ic alas?
Nao sci quc nais ic louvc ou nais adnirc,
Sc o valor, sc a jusiia? Ircnos graios
Na airia o ullicar, c, dado o cnscjo,
Ao rci ic unir. alianas lusquc-as Turno.
125 Alicar araz-nos a faial cidadc,
Troianas cdras carrcgar aos onlros."
Finda, c un conscnso unaninc sussurra.
Dozc dias, cn ircguas, junios vagan
Por nonic c sclva os Tcucros c os Laiinos.
130 Da licnc o alio frcio ao coric soa;
Tonla o acrco inIciro; as cunIas racIan
Dc coniino orno, rollc, odoro ccdro;
Ao carrcar cIiando as rodas andan.

E a Fana ja, quc arcgoava Ia ouco
135 Dc Palanic as acs, do incnso luio
EncIc Evandro c dc Evandro a casa c os nuros.
O Arcadio s orias rui, c ao nodo aviio
316
Pcga lrandcs, quc ao longo a via aclaran;
A rocissao funcrca os agros fcndc,
140 Co'a(75} iurla frgia cnconira-sc cn lancnios.
As nacs, vcndo-os cnirar, con ranio lugulrc
Toda a cidadc accndcn. Nada a Evandro
Pdc conicr; aiira-sc no ncio;
Solrc o dcosio fcrciro curvado,
145 Sc alraa con Palanic, c gcnc c cIora,
Aic quc a dor fala alriu caninIo.
FilIo, a alavra assin nc dcscncnIas
Dc cnircgarcs-ic cauio ao cru Mavoric!
No rinciro ccrianc cu lcn salia
150 Quanio o louvor c docc c a nova gloria.
Trisics rincias, rudincnios duros
Da finiina gucrra! ai! rcccs ninIas,
Voios or ncnIun dcus janais ouvidos!
OI! no norrcr fcliz, nui casia csosa,
155 Nao rovas csic nal! Solrci-ic cn anos
Para carir ciinio o nosso filIo!
Dc Iosiis lanas colcrio, cu dcra csi'alna
Sol os socios cndcs! Fossc csia ona
So ara nin, nao ara ii, Palanic!
160 Vossa aliana c Ioscio cu nao arguo;
Soric cra, o Tcucros, da vclIicc ninIa.
Mas, sc inaiuro cai, nil Volscos naia,
Ao Lacio vos guiando, Ionrado acala.
Mais digno cnicrro nao icras, ncu filIo,
165 Do quc Encias cclclra, c scus nagnaias,
E ciruscos cIcfcs, c csquadrcs ciruscos.
Dos quc cnviasic ao Orco os irofcus irazcn.
317
Tanlcn gra ironco cn arnas ca scrias,
Sc idadc igual iua o rolorassc,
170 Turno. Mas quc! ranicio c a ugna iardo?
Frgios, o quc lIc digo ao rci coniai-o.
Sc a luz ncsia orfandadc cu sofro, Encias,
A iua dcsira c causa, ao filIo c ao adrc
OlIa quc dcvcs Turno. csic o scrvio
175 Quc do icu lrio cscro c da foriuna.
Cosios na vida cnjciio, ncn nc asscnian;
Sin, no infcrno os rcccla o ncu Palanic."

Alno lunc a vcricr, o allor cansciras
Fcnovava aos noriais. Na curva raia
180 En iras cada qual, Encias, TarcIon,
Dos scus, usana vclIa, os coros qucina;
Na caligcn dos fogos soioosios
Sc cnoiia o ccu. Trcs vczcs dccorrcndo
A infaniaria, cn fulguranics arnas,
185 A rogal cIana funclrc circula;
Trcs a cavalaria; c ululan iodos.
O cIoro arncscs lanIa, a icrra cnsoa;
Criia, clangor, nugindo os arcs fcrc.
Uns lanan na fogucira o ganIo csolio,
190 Cuarnccidas csadas, clnos, frcios,
Fodas fcrvcnics; uns, dc ofcria aos donos,
Os lroqucis noios c infclizcs dardos.
Hccaionlcs noric, ara a qucina
Ccrdos c nos coniornos aanIada
195 Inolan grci. na raia ardcr olscrvan,
En suas iras scni-ardidas vclan
318
Scn dcscgar-sc, aic quc unida a noiic
Invcric o ccu dc csirclas narcIciado.

Ncn ncnos irisics os Laiinos crgucn
200 Foguciras nil; dos scus cnicrran aric,
Lcvan aric cidadc c s vizinIanas.
En confuso noniao, scn conio c nonc,
consunido o vulgo. Ao longc c ao largo
concicncia os fogos alunian.
205 ManIa icrccira assona; c, dc alias cinzas
Dodos rcnovcndo os nisios ossos,
Tcrra solrc clcs icida anonioan.

Mas na oulcnia laurcniina coric
O alarido c naior, nais gcnc o luio.
210 Macs, irnas, noras, orfaos niscravcis,
FcrrcnIa gucrra afliios cccrando
E os Iincncus dc Turno, cigcn quc clc
No Lacio a rinazia csada olicnIa.
Dranccs agrava o caso, c aicsia c jura
215 Quc Turno a dcsafio c so cIanado.
Muiio a favor dc Turno oinan varios.
Da rainIa o rcsciio c a sonlra o anaran;
Scu rcnonc c irofcus o Icroi susicnian.

Ncsic flagranic, cn ncio do alvoroio,
220 Do gra Dioncdcs csarosos volian
Con rcsosias os lcgados. nada as rcccs,
Nada os cusios valcran da cnlaiada,
Ncn dons ncn ouro; ou lusquc ouira aliana,
319
Ou az roguc Laiino ao rci iroiano.
225 Esnorccc o lon vclIo cn iania angusiia.
Quc o ccu roicgc a Encias lIc confirnan
Irados nuncs, frcscos os sculcros.
CIana a consclIo os rinciais scnIorcs,
Quc logo, ao scu nandado, cncIcndo as ruas
230 Ao ao aflucn. Do scu irono o digno
Anciao nonarca, nao con lcda fronic,
Aos lcgados accna, c inquirc c indaga
Con ioda a ausa a ciolica rcsosia.
Fcina o silcncio, c Vcnulo olcdccc.
235 Nos vinos, cidadaos, o argivo asscnio,
E, da jornada os riscos sucrando,
A nao iocanos quc assolou Dardania.
Elc no aulio Cargano Argiria,
Cognonc airio, vcnccdor fundava.
240 Quando a vcz iivc, os dons lIc ofcrcccndo,
Qucn cranos dcclaro, c a gucrra c causa
Dc cn Aro nos acIarnos. Con sosscgo
Nos iorna o Crcgo. rcinos dc Saiurno,
Priscos Ausnios, vcniurosos ovos!
245 Quc fado a conciiar vos soliciia
Ignoias gucrras? Quanios rofananos
Con fcrro Troia (os iranscs ncla causios
Oniio, c os quc cn si volvc aquclc Sinois}
Pclo orlc icnos ago infandas cnas,
250 Tais quc Prano rorio as lasiinara.
Mincrva o icsicnunIc, o Arciuro infausio,
O uliricc Cafarcu, dc Eulcia as cnIas.
Dali, dc raia cn raia dcsicrrados,
320
Mcnclau dc Proicu foi icr s ncias,
255 Aos Ciclocs irinacrios o Lacrcio.
Dc Pirro c Idoncncu sulvcrsos larcs,
Ou lcnlrarci na Llia asscnics Locros?
Dc vingar n'sia un raio ufano o Airida
Fci dos rcis, or iraiao da airoz consoric,
260 Cai do adulicro ao fcrro cn scu alacio.
E o ccu nao nc invcjou rcvcr a airia
E a lcla Calidona c a cara csosa?
Hojc inda nonsiros Iorridos nc assonlran.
Pcrdidos socios (ai crucis sulcios!}
265 Nos arcs voan-nc, avcs da rilcira,
Con flclcis guincIos nos cacIoos vagan.
Isio cu rcvcr dcvia, nal quc insano
Coros violci divinos, golcando
A dcsira a Vcnus ncsna. A iais clcjas
270 Nao nc insiigucis(76}, oI! nao. Dcs quc
assolada
Pcrgano foi, con Tcucros ncn conlaio,
Ncn nc rccordo ou folgo dcsscs nalcs.
Os dons quc nc ofcriais rcndan-sc a Encias.
Con clc dardo a dardo c lrao a lrao,
275 Provci, crcdc, quao lcsio o cscudo novc,
Con quc voriicc csgrinc ou gladio ou lana.
No Ida sc dois varcs cono clc Iouvcssc,
Dardania aconcicra inaquias lagas,
Trocara a Crccia os louros cn circsics.
280 En Troia criinaz susicvc os Craios,
Duranic o asscdio, a nao dc Hciior c Encias,
Quc a viioria dcz anos rciardaran.
321
Anlos no anino iguais, iguais no csforo,
Mais io cssc c. Traiai dc congraa-lo,
285 E fugi dc iravar arnas con arnas."
Eis a rcal scnicna, o rci sullinc,
Solrc iananIa gucrra." Dissc; c corrc
No consclIo un nurnurio, cono quando,
Scios dcicndo o arrclaiado rio,
290 No alvco ronca incdido, c cn iorno frcncn
Da rilanccira as crciianics ondas.

Qucdo o alvoroo c lacido o sussurro,
Ora aos dcuscs o rci, do irono fala.
Eu, cidadaos, qucria, c nclIor fora
295 Anics dclilcrar; nao quando os nuros;
Prcnc o ininigo. Inooriuna gucrra
Tcnos con iais varcs, con diva csiirc,
A qucn rclios ncn cansan, ncn vcncidos
Salcn dcor o fcrro. Sc csirilavcis
300 No ciolo(77} aulio, o dcscngano cIcga;
Fic cn si cada qual. fraca cscrana!
Cono cn runa as coisas nos dcclinan,
Vossos olIos o vccn, as naos o aalan.
Ningucn acuso. olrou-sc o nais ossvcl;
305 En cso o rcino sc laicu lrioso.
O quc Ici na dulia ncnic, agora cn ouco
Vo-lo clano; aicnao. Proino ao Tilrc,
Solrc as sicanas raias, ara o ocaso,
Agro aniigo ossuo; o qual scncian
310 Os Fuiulos c Auruncos, c as colinas
Arando, cn asio o nais csicril dcian.
322
Esia rcgiao c o cclso nco nonic
Ccda-sc ao Tcucro; c, jusias lcis diiadas,
En anizadc c cn az nos fcdcrcnos.
315 Sc o qucr, fiquc c cnirc nos sc csialclca;
Mas, sc ouira gcnic, ouiro as rcfcrc,
E ir-sc daqui, naus vinic ou nais icanos
Dc ialo solro, as quc rccisas forcn.
Madcira jaz lorda; clcs rcscrcvan
320 Ponial, nuncro, forna; nos rcsicnos
DinIciro, arscnais, lraos. E oradorcs
Ccn dcnirc os nolrcs dcuiar nc agrada;
Quc, nas naos a olivcira, cn lrindc ofcricn
Marfin, ialcnios dc ouro, c a iralca c a scla
325 Curul, do rcino insgnias. En consulia,
Provcdc ao lcn do conlalido csiado."

Dranccs, a qucn dc Turno a gloria ungc
Dc vcsga c anara invcja, cn lcns rofuso,
Mais largo cn lngua, iinoraio c inlclc,
330 Nao nau no alviirc, cn scdics oicnic,
Dc inccrio ai, da ilusirc nac solcrlo;
Sc crguc, c cn Turno carrcga c inciia as iras.
Coisa, o lon rci, suadcs nada olscura,
E cscusas consuliar. O quc insia c cunrc
335 Cada un nurnura, c c-lo nao sc aircvc.
Falar conccda, c a iunidcz rcniia
Qucn, or funcsio auscio, anlicioso
(Digo, c arnado clc a noric nc coninc}
Eiinguiu ianios calos, c a cidadc
340 E o ovo cnluia; cnquanio, cn cs fiado,
323
Tcnia o frgio arraial c aicrra o nundo.
Aos dons quc ao Tcucro, oiino rci, rodigas,
Un acrcsccnics, un; ningucn violcnio
Vcdc ao ai dar a filIa a gcnro cgrcgio,
345 En lao cicrno c Ionroso a az scgurcs.
Sc c ianio o susio, Iunildcs o olicsicnos,
Pcanos vcnia; airia c ao rci sc dignc
O jus nosso ouiorgar. Auior dc angusiias,
Por quc inclcs o Lacio a iais crigos?
350 Infausia gucrra! a az qucrcnos, Turno;
O inviolavcl cnIor a az confirnc.
E cu, quc a ii crcs infcnso (o quc ora asso},
Eu ic sulico ara os icus icdadc;
Ccssa, c rculso vai-ic. Assaz naianas,
355 Vinos assaz os canos dcsolados.
Ou, sc a fana ic ica c nsiio csforo,
En doic sc csia rcgia olicr anscias,
Ousa, ao rival ic afoiics ciio a ciio;
Ncn, ara quc a rinccsa csosc Turno,
360 Nos, vil iurla insculia c ilagrinada,
O agro junqucnos! Tu, sc o airio lrio
Tc anina c alcnia, rovocado arrosia-o."

Dc Turno ardc a violcncia a iais dicicrios;
Do ino susira, cn colcra iraslorda.
365 Scnrc cn frascs alundas, quando a gucrra
Pcdc olras, Dranccs; nos dclaics rinas.
Conicr nal odc a curia cssas lravaias,
Quc, cnirincIcirado a salvo, ic lorlolIan,
Enquanio cn sanguc os fossos nao sc inundan.
324
370 Toa a usual facundia. cu sou colardc,
Sin; iu Frgios cn ilIa anonioasic,
Mil irofcus as faanIas ic assinalan.
Tcu vivido(78} valor rovar ic cunrc.
nao longc o ininigo, os nossos nuros
375 En roda assalia; vanos cnconira-lo.
Cono! iardas? ou scnrc icns Mavoric
Ncssa lalofa lngua c fugaz lania?
Eu rculso! Ia, vilao, qucn ial nc assaquc?
Scra qucn viu dc sanguc o Tilrc incIar-sc,
380 Qucn dc Evandro alaiida a csiirc c casa,
O rcadc rofligado? Ccrio Dcias
Nao nc arguira, ncn Pandaro c nilIarcs
Quc, na irincIcira Iosiil cncurralado,
Mandci nun dia Esiigc viiorioso.
385 Infausia a gucrra? ao caiiao dardanio
E a ii, louco, cssc agouro. EnlrulIa, csania,
Ncn ccsscs dc caliar os li-caiivos
E dcrinir as arnas dc Laiino.
Do Frgio ora csircncccn Mirnidoncs,
390 Tididcs ora c o Larisscu Aquilcs;
O Aufido o curso adraco dcsanda!
Fingc o nanIoso quc dc nin sc icnc,
Con scu ncdo falaz nc azcda o crinc.
Nunca, dcscansa, nancIarci ncu lrao;
395 Nun ciio norc iorc cssa alna indigna.
Volio-nc, o adrc, agora aos icus rojcios.
Sc nao icns confiana cn nossas arnas,
Sc nao nuda a foriuna, c una dcrroia
Nos dcsiroi c nos crdc scn rcgrcsso,
325
400 Paz rogucnos, icndcndo incrncs dcsiras.
Dcn quc oI! sc nos rcsiassc o lrio aniigo,
Fcliz na noric fora c o nais cgrcgio
Qucn, or nao vc-lo, o o nordcu caindo.
Mas, or nos frcscas iroas sc inda icnos,
405 Florcnics ovos dc ialas cidadcs;
Sc con iorncnia igual dc sanguc c csiragos
Tanlcn vcio aos Troianos a viioria,
Por quc rincira ignavos dcsnaianos?
Trcncnos anics quc a ironlcia soc!
410 Do icno o vario andar nclIora as coisas.
A nuiios, quc iludiu, foriuna insiavcl
Fcs cn firnc csiado. Sc Aro ciolia
O ncga, aulio nos darao Mcssao
E o roscro Tolunnio, c os ianios calos
415 Dc ossanics nacs; ncn gloria cscassa
Aguarda a flor do Lacio c dc Laurcnio;
E Canila ugnaz, dc ilusircs Volscos,
Turnas luzidas novc c cqucsircs foras.
Dcsafiado, araz quc cu so conlaia
420 En rovciio conun? nao sc nc csquiva
Tanio a viioria, quc inicniada cnjciic
Essa cscrana. Un rorio Aquilcs scja,
Visia c nancjc o Icroi vulcanias arnas,
Conira aninoso irci. Soncnos Turno
425 A ncnIun dos avos, ic voio, o airia,
E sagro csia alna. Encias so nc cIana?
CIanc, cu co. Ncn anics aguc-o Dranccs,
Caso quc o ccu funcsio sc nos iornc;
Ncn sua inircidcz nos iirc a alna."
326

430 Enirc a dulia conicnda, o cano Encias
Lcvania c narcIa. Un nuncio alvoroado
Corrc ao ao, c a Laurcnio cncIc dc susio.
Quc o icucro c iusco ccrciio cn laialIa
Dcscc do Tilrc, invadc-sc a cananIa.
435 Turla-sc o vulgo, os ciios sc coniurlan,
Nao lcvc csinulo os furorcs crcscc.
Arnan-sc rcssa, o noo arnado frcnc,
Lancnia c rosna o vclIo; os arcs fcrc
O discordc nulilicc alarido.
440 Al nao succdc, sc volaicis landos
Pousan no losquc, ou soan do iscoso
Pado cn loquazcs ianqucs roucos cisncs.
Turno o insianic arovciia. lcn, consocios,
Fcuni consclIo, a az louvai scniados;
445 Elcs dc assalio ruan." Ncn nais dissc;
Larga inciuoso a rcgia. Tu, Voluso,
Volscas csquadras rcsics, guia os Fuiulos;
Mcssao, c vos irnaos Caiilo c Coras,
Dcrranai na lancic os cavalciros;
450 Paric as cniradas guardc c ocuc as iorrcs;
A nais Iosic nc siga." Eis da cidadc
Corrc-sc aos nuros. O consclIo o ncsno
Laiino ai suscndc, c scus rojcios
Ncsia consicrnaao irisionIo adia.
455 Muiio sc acusa dc nao icr a Encias
Por gcnro acciio c associado ao rcino.
Pcdras(79} c csirccs carrcian, fossos cavan.
Foncan luzinas o crucnio a l'arna.
327
O nuro, cn varios gruos, lancc circno!
460 Coroaran naironas c ncninos.
Dadivas, dc Mincrva ao cclso alcaar,
Con suas danas a rainIa lcva;
E ao c, sulnissos os dccoros olIos,
Vai, do nal causa insonic, a virgcn filIa.
465 As nacs da coniiiva o icnlo inccnsan,
Esargcn do liniar caridas vozcs.
Dcusa da gucrra, arnioicnic Palas,
Quclra ao frgio ladrao iu ncsna a lana,
Prosirado o alaic, s orias o dcsiroa."

470 Turno fogoso aos rclios sc aarclIa.
Ja ruiula coiraa cri-cscanosa
Vcsic Iorrcnic, c nas crnas grcvas dc ouro,
Inda nu da calca, a csada cinia,
Do casiclo, fulgindo, alcgrc ula,
475 E na idcia o iriunfo sc afigura.
Cono, o calrcsio quando cnfin rclcnia,
Livrc o cavalo o alcrio cano goza;
Ou vai-sc ao asio c s cguas; ou, do rio
Noio o lanIo, sc dciia funda vcia,
480 A ccrviz a cnionar, vioso rincIa,
Drincan-lIc as crinas clo colo c csaduas.

Vcn Canila cnconira-lo, c dcscavalga
s orias a rainIa, anics quc o faan
As volscas iurnas, quc dcois a iniian.
485 Turno, diz, sc icn jus una alna nolrc
Dc cn si crcr, dc arrosiar cu so ic fico
328
lias coorics, cavalciros iuscos.
Esircar nc crniic a gucrra c os iranscs;
Tu dcfcndc as nuralIas a c firnc."
490 Turno olIos fia na ircncnda virgcn.
Quc assaz graas ic osso, Ionra dc Iialia,
Aqui rcndcr? nas, quc ja quc a iua audacia
Tudo cccdc, conigo os riscos aric.
Encias, cono csias no confirnan,
495 Cavalaria avana quc ligcira
Daia a cananIa, c dc crnos c arduos nonics
Conira a cidadc sc dcscnIa asiuio.
Trao csiar dc cnloscada cn curvo aialIo,
Soldadcsca ccrcando as fauccs lvias.
500 Tu, junios os cndcs, cai nos Tirrcnos;
O acrc Mcssao c as iiluriinas Iosics
E as do Lacio icras. conanda cn cIcfc."
Volio a Mcssao, o coria c os calos iodos,
E cn lusca do confliio o asso acria.

505 Aio ao lclico dolo, un valc inflco,
Ncgra cscssura o cnccrra; ondc una irilIa
Por csirciia gargania a cusio guia.
Jaz dc cina nun cunc, a cavalciro,
Planura ignoia, alrigo rciirado,
510 Qucr icnics aiacar dcsira c scsira,
Qucr volvcr do calco cnorncs galgas.
La cIcga o jovcn or salidas scndas,
E dc aialaia csia na inqua sclva.

Enircianio Lainia vcloz Ois,
329
515 Do scu virgnco coro una das ninfas,
La no Olino scniida assin falava.
Canila, a qucn nais rczo(80}, crucl gucrra
Paric, cingida cn vao das arnas nossas;
Ncn, Ois, csic anor vcio inroviso
520 Olrar con docc csinulo cn Diana.
Mcialo, dc Privcrno aniiga culso
Por odio c rcoicncia, cnirc os confliios
Salva a irouc do clio conanIcira,
Tcnra ncnina; con nudana ouca,
525 Da nac Casnila a noncou Canila.
Con cla ao colo or dcscrios souios,
Longnquos scrros, circunfusos Volscos
A crscgui-lo a dardos o orinian.
Da fuga cn ncio, as nuvcns dcsalando,
530 Eis o Anascno aluvioso csuna.
Quis nadar, nas icncndo sc rcicvc
Pcla qucrida carga. En si rcvolvc,
E dccidc-sc cnfin. na nao rolusia
Cucrrciro iinIa, dc iosiado solro,
535 Fija c nodosa lana; cnlrulIa a filIa
Nun coriio, aconoda c a liga n'Iasiia;
E, con fora a lilra-la, assin dcrcca.
Alna virgcn Lainia, a ii, culiora
Dos losqucs, cu scu ai i'a voio scrva;
540 Sulicc na iua arna ci-la quc fogc
Do ininigo; rccclc-a, dcusa, c iua,
Eu i'a cnconcndo clas dulias auras."
Dissc, c o lucIo conirai, o Iasiil coniorcc.
Dranc o rio; a infcliz or cina voa
330
545 No csiridcnic arrcncsso. Eniao Mcialo,
Urgido nais c nais, sc cnircga s aguas;
Da rclva, cn quc a dcs, na lana a virgcn
Arranca vcnccdor. Ncn icio ou nuro
O acolIcu, ncn as naos aliivo dcra.
550 Soliiario asior vivia cn lrcnIas;
E ali, criando a filIa cn gruia lrava,
Dc cgua arncnial s icias, lIc nungia
Fcrino lciic nos ninosos lalios.
Mal quc a ino a ncnina as lanias firna,
555 Dardo agudo cjando-lIc as naozinIas,
Pcndura-sc-lIc ao onlro aljava c arco;
Por aurca coifa, or conrido nanio,
s(81} cosias lIc dcscai iigrina clc.
Ja frccIas ucris lrincando joga,
560 Da calca cn rcdor volicia a funda,
Crou dcrrila csirinnio ou lranco cisnc.
Nora a dcscjan nuiias nacs iirrcnas;
Mas, dcdicada a Fclc, anor cicrno
Fcndc s scias udica c virgindadc.
565 OI! sc lclaz nao rovocassc os Tcucros,
E ora nc fossc conanIcira cara!
Sus, ninfa, ja quc a rcnc airoz dcsiino,
Do olo laia nanso ondc os Laiinos
Pugnan con scsiro agouro. Ouvc, c do coldrc
570 Uliriz frccIa rcara. ialo ou Frgio,
Qucn qucr quc a vulncrar sagrada c lcla,
Con scu sanguc no aguc. En nuvcn cava
Trarci nao dcsarnada a niscranda,
Por quc cn airio jazigo a dcosiic.
331
575 Nao nais; c cla, cn nullado cscuro cnvolia,
Pclas auras sonoras sc dcsliza.

Mas ja Tcucros c Eiruscos sc aronquan,
Toda a cavalaria cn iurnas ccrias.
Frcnc o soncdc, a ular garloso,
580 E aqui virado c ali, rcluia ao frcio;
Horrida cn fcrrca ncssc, ardc a canina.
Con os laiinos cclcrcs Mcssao,
E Coras con o irnao, Canila c os Volscos,
Aarcccndo oosios, longc vilran
585 ZarguncIos c Iasias, rciraindo os lraos.
Dc Ioncns fcrvc o irocl, rclincIos fcrvcn.
A iiro, as Iosics anlas fazcn alio.
Fonc a cuquiada, inciian-sc os cavalos;
Cranizan cono ncvc cscssos dardos,
590 Quc o ccu iornan sonlrio. En risic as
lanas.
Tirrcno c Acnico accrrino ruidosos
Sc invcsicn logo, c os lruios sc alalroan
Pciio con ciio. sacudido Acnico,
Qual or iraluco o cso, ou cono raio,
595 Sc rcciiia, c no ar a vida csargc.
Turlan-sc; c, adargas ara iras virando,
Os Laiinos dc iroic aos nuros volian.
No alcancc, o lravo Asilas quasc s orias
Lcva os Troas; c, cn griia os colos doccis.
600 Fcvirando o ininigo, rcdca solia
Por iurno rciroccdcn. nao divcrso
Da narc quc, alicrnada, ou rola s icrras,
332
E os cacIoos orvalIa, csuna c ronca,
Tc lavar sinuosa a circna arcia;
605 Ou, rcssorvidos os rcvolios scios,
Na rcssaca lanlcndo s raias fogc,
Ora, o Toscano ao Fuiulo rccIaa,
Ora o lroqucl ianlcn lIc anara as cosias;
Mas, no icrcciro cIoquc, larla a larla
610 Travan gcral laialIa. cn ais c cn griios
Varcs, corccis norrcndo, c coros c arnas
En sanguc rodan, n'ascra carnagcn.

A Iasia ao frisao (quc a Fcnulo icn ncdo}
Drandc Orsloco, cscia-o sol a orclIa.
615 Da fcrida o quadrucdc inacicnic,
Eninado, aos corcovos, cscoiccia;
Vasa cn icrra o scnIor, Caiilo a Iolas
Dcrrila, c ao foric c corulcnio Hcrnnio,
Quc nu dc onlros, scn clno a flava cona,
620 Fojcs dcsrcza, alcrio afronia os golcs.
Fio na larga csadua o dardo ircnc;
O varao sc coniorcc c dor sc cncurva.
O cruor nana, csiragos nuliilican;
Maia-sc, ou lusca-sc acalar con Ionra.

625 Dc aljava, ccrcco un ciio, cn ar Canila
Dc Anazona, cnirc a cladc ufana c salia;
Ja con ulso indcfcsso aniuda scias,
Ja ronia csgrinc a valida licnc;
Soa o aurco carcas, da Trvia as arnas,
630 Sc o dorso alquando vira, cn rciirada
333
O arco frccIas algcras dcscdc.
Tula a cscolia c Larina, c crca sccurc
A nancjar Tarcia; ialas virgcns
Quc, divina scnIora a coric ornando,
635 Sao ninisiras na gucrra c az diiosa.
Quais, dc iniado arncs gucrrciras iracias,
O Tcrnodonic as Anazonas ulsan;
Ou dc Hioliic cn ccrco, ou da navorcia
FainIa aos o cocIc, uivando culia
640 Con lunados lroqucis fcnnca iurla.
Qucn rinciro, qucn uliino, acrc virgcn,
Provou icu lrao irado? a quanios rosiras?
Dc Clcio o filIo Euncu, con longo alcio
O oosio scio irasassado, arroios
645 Voniia rulros, iraga o cIao crucnio,
Na cIaga norilundo a convulsar-sc.
Pagaso c Liris cai, un quc ao varado
Druio a canlalcar susiinIa as rcdcas,
O ouiro ao socio icndcndo a incrnc dcsira;
650 A ar os rcciiia. Ajunia o Hioiio
Anasiro; cnrisia a lana, c a Dcnofoonic,
Cronis, Tcrcu c Haralico, crscguc.
A noa a cada loic un varao naia.
Caador, nas lisonIo, Oniio assona
655 En gincic iagio; os onlros largos
LIc arrcia o csolio dc lrigao novilIo;
Tcn or clno luina anla gocla
E a quciada cn quc alvcja a dcniadura;
EnunIa agrcsic cIua, c lizarrcia
660 E solrcuja a iodos. Ela o aicrra
334
Scn iralalIo, as caicrvas dcrroiadas;
Solrc o coro cIasqucia. Quc! Tirrcno,
Crcsic quc nonicavas? cIcga o dia
En quc Iasia nulIcril ic alaia as roncas;
665 Porcn, nao lcvc gloria, aos airios nancs
Conia quc a Canila s naos sucunlcs."
Fonc a Arsloco c Duics, dois giganics.
Enirc o casco c a loriga a onia cn Duics
Crava, ondc ao cavalciro lrilIa o colo
670 E scsira o cscudo cndc; cn grandc giro
Do ouiro fugir sinula, c nais or dcniro
Coria as volias, scguindo o quc a scguia.
Ei-la, alada, a sccurc cn arnas c ossos
Mcic ao varao quc inlora, os golcs dolra;
675 Qucnic no rosio o ccrclro sc csargc.

Con cla ioa, csiucfaio cnlaa
Do acninculo Auno o ugnaz filIo,
Lgurc cn ircias guao, cnquando dc.
Vcndo quc scn rcncdio cra o conlaic,
680 Pois quc insiava a rainIa; ardis c asiucias
Consigo ncdiiando, assin conca.
En ligciro frisao, nulIcr, ic fias?
Nao fujas, dc nais crio cn livrc cano
A c vcn clcjar. salcras rcsio
685 A qucn scja danosa a fofa gloria."
Dissc. cla cn furia, accsa cn dor ausicra,
Dando o gincic socia, a c galIarda,
Fcrro nu, uro o cscudo, igual o cscra.
Elc, o dolo cficaz julgando, alala,
335
690 Torcc a lrida na rcssa, c con fcrrado
CalcanIar o quadrucdc csorcia.
Lgurc fanfarrao, dclaldc ufano,
As airias arics lulrico icniasic;
Salvo a icu ai a fraudc nao ic rcnda."
695 Nisio, gnca a virgcn con vclozcs lanias
Passa o cavalo, advcrsa o frcio rcndc,
E sc dcsica no ininigo sanguc.
O sacro aor iao facil dc alia cnIa
Adcja, cnolga a rcnoniada onla,
700 Dc unIas aduncas no ar a dcscniranIa;
CIovc o cruor dc cina c avulsas cnas.

Nao dcscuidado olIando, o ai surcno
Do Olino isio conicnla; c, ao scvo naric
O cirusco TarcIon susciiando, o irriia
705 E csiinula c cascra. Enirc a naiana
E as frouas alas ci-lo a iroic corrc,
Criia aos scus, un or un noncia c insiiga,
Alcnia c o rclio insiaura. vis Tirrcnos,
Fracos scnrc c inscnsvcis, iania ignavia,
710 Tal ncdo vos quclrania? as vossas iurnas
Una nulIcr dcrroia c as afugcnia.
Por quc o fcrro cingis c cnunIais lanas?
Lcrdos nao sois dc noiic cn crias lidcs,
Ou, sc aos coros vos soa a curva ilia,
715 Para o lanqucic lauio c licus coos;
Vosso anor, vosso csiudo. aos losqucs sanios
Idc, Iosiia gorda c o augur vos convida."

336
Eniao, crcccdouro, o lruio ica,
Turlido afcrra a Vcnulo c o dcsnonia,
720 Alraado con ncio o arrclaia.
Clanor sc crguc; anic os olIos dos Laiinos,
TarcIon fulgurco voa, c clo cano
Lcva o arnado varao. quclra-lIc a cIoua
Da Iasic, c a aric csquadrinIa ondc lIa cnicrrc.
725 Fora clc oondo fora, rcniicnic
Susicn, rcclc do cscoo a dcsira.
Quando aguia fulva a surio rcia a scrc,
Pcs ncla c a garra inlica, vulncrado
O dragao volvc as sinuosas roscas,
730 Hiria a cscana, sc cnrija c silva c cnina-sc;
A aguia dc lico adunco urgc-o luianic
Mais c nais, c alcando aoiia os arcs.
TarcIon nao ncnos da iilurcia rcsa
Folga; os Mcnios con o ccnlo invcsicn.
735 Aqui, fadado noric, o dardo cn unIo.
isia Arunic da vcloz Canila,
Caiando a ocasiao, or ondc as iurlas
Furcnic cla cncira, cauicloso
A rodcia, c or ondc vcnccdora
740 Do ininigo rcvcric, a furio o jovcn
Fciorcc iaciio a ligcira lrida;
Esia alcria cn circuiio c aqucla icnia,
Inrolo o dardo a ncncar ccriciro.

Clorcu sacro a Cilclc, ouirora aniisic,
745 DrilIando cn frgio arncs, nciia o csunco
Cincic cn olra, con aircl dc clc
337
Dc cnca nalIa c aurcas lunas rccanado.
Luz cn fcrrcnIa urura csirangcira,
Lcio o corno a vilrar corinias frccIas;
750 Dourados arco c norriao lIc iincn;
Crocca a roua, do linIo os rugidorcs
Scios colIc cn no fulvo, c icn lordadas
A iunica c as larlaricas olainas.
A virgcn, or quc cn icnlo insgnias iroicas
755 Fic, ou caando fulja cn aurco csolio,
Ccga aos clc, scn quc os nais lIc inoricn,
Incauia sc alrasava, cnirc as filciras,
No anor fcnnco da visiosa rcsa.
Eis quc a icno iraiao dardcja Arunic,
760 Dcois quc assin dcrcca. Suno Aolo,
Do Soracic cusiodio vcncrado,
En cujo culio nco ardor ccvanos,
E afoiios na icdadc, cn vivas lrasas
Enirc a fogucira os assos inrininos,
765 Da-nc aagar, o adrc, a nossa injuria.
Trofcu nao co da rosirada virgcn,
Ncn scus dcsojos, Ionrcn-nc ouiros fciios.
Cono ao golc dcsia arna a dira csic
Dcrrilc, airia nc rciiro inglorio."
770 Paric lIc ouviu do rogo o dcus lcnigno,
Paric cn auras dissia. noric anui
Da surrcsa(82} Canila, nas lIc ncga
Fcvcr a ccclsa airia; c clos noios
As rocclas a voz lIc discrsaran.

775 Ao dcsrcgar da rccIinanic vira,
338
Convcrgcn iodos rainIa os Volscos
Turlidos olIos. Ela nao rcsscnic
O ar, o csiridor, a fara, aic quc ccrcca
Mana fcrra-sc a onia c funda o sanguc
780 Virgnco lclc. Aodcn logo as socias,
Trcidas a scnIora susicniando.
Enirc alcgria c susio Arunic cscaa-sc;
Ncn nais confia cn dardo, ncn da virgcn
Arrosiar ousa as lanas. Quando o lolo,
785 Anics quc os iiros cIovan, or dcsvios
Vai-sc, norio o asior ou ncdio alnalIo,
Na nonianIa cscondcr; cnscio da audacia,
Pavido o ralo cncolIc c as sclvas lusca.
Dc cvadir-sc conicnic, assin ncdroso,
790 Arunic no irocl dcsaarccc.
A Iasic cla a norrcr saca; nas o fcrro
Prcgado s cosias fica-lIc cnirc os ossos.
Dcsnaia, laa a visia, canguc c fria;
Dcsloian-lIc no rosio as frcscas rosas.
795 A donzcla, a cirar, dos scus cuidados
confidcnic c nui qucrida fala.
Mais, Aca irna, nao osso; ao golc accrlo
Falco, c iudo sc nc cnoiia cn roda.
Ja, lcva dc Canila o final icrno.
800 Turno succda-nc, c rcila os Tcucros.
Adcus, adcus." E cniao largando as rcdcas,
Da scla cai; gclada a noric aos oucos
Solvc-lIc o coro, languida a calca
E o colo ousa, dcniiindo as arnas;
805 Ccnc c agasiada a vida aos nancs laia;
339
Suliio griia incnsa airoa os asiros,
Mais sc cncruccc a ugna; cn no concorrcn
Tcucros, Tirrcnos c dc Evandro as alas.

Mas, or Diana, Ia nuiio cn cclso nonic
810 Esrciia Ois inavida as clcjas;
E, avisiando cnirc os jovcns clanorosos
Ao assancnio a viina rcndida,
Eclanou susirosa. Ai! irisic virgcn!
Dc cncararcs o Frgio airoz casiigo!
815 Honrar a Trvia or dcscrios naios,
Ncn onlrcar valcu-ic aljavas nossas.
Porcn iua rainIa cn ial afronia
Nao scn lusirc ou rcnonc ic alandona,
Ncn norrcras inulia. As jusias cnas,
820 Qucn qucr quc scja o icncrario, aguc-as."
Dc un icso s faldas, sol azinIa oaca,
Do lacio rci Dcrccno Iavia aniigo
Dc icrrco accrvo o nausolcu. arando
O ncio ali, do conlro a ninfa lcla
825 Pcsquisa Arunic; a rclunlrar iuncnic
Cono o avisiou. Vcn ca; or quc ic afasias?
Fccclc dc Canila os dignos rcnios.
Quc! vao nancIar-sc cn ii dc Fclc as arnas?"
Dissc, c do aurco carcas ligcira scia
830 Qual Tracia iira, c infcnsa o corno aicsa,
Encurva c ua, aic quc ajunia as onias,
E ioca a scsira nao no fcrro agudo,
Na icia o ncrvo c a dcsira. sinulianco
Ouvc Arunic o zunido c o ar sonoro,
340
835 Scnic o farao no coro. En noriais vascas
No igniio o gcncndo, os scus o csqucccn;
E Ois lilra-sc, adcja casa cicrca.

Moria a rainIa, a lcvc iurna fogc;
Fogcn Fuiulos, fogc o ncsno Aiinas;
840 CIcfcs c csquadras, or salvar-sc, ao nuro
En confusao galoan dcsiroados.
Ningucn rcsisic aos siiilundos Frgios
E aos lcifcros dardos. nal susicnian
Os lanlos arcos nos langucnics onlros;
845 No iroic o cIao ulvcrco as aias laicn.
Volvc s nuralIas iurlida caligcn;
E dos lalccs, os ciios laccrando,
Aos ccus clanor fcnnco as nacs lcvanian.
Os quc aiingcn rinciro as francas orias,
850 DaralIado o ininigo os acalrunIa.
Ao airio unlral, da noric nao sc cvadcn;
En scus larcs ciran irasassados.
Paric, os orics ccrrando, alrir nao ousa,
Ncn rccolIcr os socios quc o sulican.
855 Dos quc rolcn, dos quc cnirar forccjan,
Nascc irisic naiana; airoz confliio!
Os dc fora, anic os ais c as nacs cIorosas,
Uns, na ansia, aos fossos cn dcscnIo rolan,
Uns, solia a lrida, no alvoroio ccgos,
860 Dc cnconiro a onlrciras c laicnics narran.
Canila ao vcrcn (sanio anor da airia!},
No uliino iransc inircidas naironas
Das ancias or fcrro rcciiian
341
Pcriigas, fusics, acIas; c as rinciras
865 Por norrcr na dcfcnsa ali sc inflanan.

Na cnloscada orcn, crucl noicia!
Aca cncIc a Turno do iunulio ingcnic.
Quc, crdida Canila c os Volscos roios,
O Iosiil roscro naric arrasa iudo;
870 Quc avana o Frgio, c o ncdo ganIa os
nuros.
Furcnic (assin o qucr scvcro Jovc}
O ascro colc c fauccs dcsocua.
Eira-alcancc, nal quc clc os canos ioca,
Enira a livrc cscssura o adrc Encias,
875 Sucra o cunc, sai da cscura sclva.
E cnirc si longos assos nao disiando,
Anlos cn vcloz narcIa aos nuros corrcn.
Tanio quc a funcar cncrga Encias
Pocnio o laino c os laialIcs laurcnics;
880 Turno as arnas conIccc c o lravo cIcfc,
E o niirido c o irocl dos lruios ouvc.
Logo a laialIa c as lrigas iravar-sc-ian,
Sc ja no ilcro onio o rosco Fclo
Os cavalos cansados nao iingira,
885 Ccdcndo noiic o dia. Anic a cidadc
Asscnian-sc arraiais c sc cnirincIciran.
342


LIVRO XII

Turno, lcndo nos olIos dos Laiinos,
Lassos do advcrso naric c csnorccidos,
Quc cigcn-lIc a roncssa, igniio c fcro,
Mais sc cascra c nais. Qual, dc afras lrcnIas
5 Fcrido o lcao no ciio, cncrcsa as garras,
Do colo folga a sacudir a jula,
Do caador csiala o fio dardo,
Fugc-lIc inavido a crucnia loca;
Tal crcscc a furia do alrasado noo,
10 Quc cnlravccido ao rci dcsi'aric fala.
Turno c rcsics; nao Ia or quc o rccusc,
Ncn rciraic a alavra o Troa ignavo.
Ja narcIo. inola, o adrc, o ajusic asscla.
Ou d'sia o dcscrior cu so na Esiigc
15 DcscnIo (assisia o ccrciio cn rcouso}
E a qucrcla conun vinga csic lrao;
Ou vcncido nc cnircgo, c nais Lavnia."

Tranquilo cniao Laiino. lravo jovcn,
Quanio cn lrio ic ccclsas, nais nc cunrc
20 Tcncr or ii, csar-ic os casos iodos.
Muiio Ias valcnic a Icrana acrcsccniado;
Ncn ouro falia c anino a Laiino.
343
Possui Laurcnio c o Lacio ouiras donzclas
Nao soncnos. Vcrdadcs scn rcluo
25 Dcsalridas nc cscuia, c nao ic cnojcs.
A filIa (Ioncns c dcuscs no caniavan}
A ncnIun roco aniigo unir calia.
Mas or nossa anizadc c arcnicsco,
Pclo cIoro da csosa o no dcsfciio,
30 Ao gcnro a fc quclrci con nias arnas.
D'cniao vcs quanios nalcs Ici sofrido;
Quc iranscs iu norncnic. Ja crdidas
Acs duas, dc Iialia ncsics nuros
Jaz a cscrana; o cano alvcja dc ossos,
35 Mana do sanguc nosso o Tilrc qucnic.
Quc indccisao! quc insania nc iransiorna!
Sc, Turno ciinio, associa-los dcvo,
Por quc, clc salvo, a gucrra nao icrnino?
Os consanguncos Fuiulos, a Iialia
40 Quc nao dira, sc noric (longc o agouro!},
Quando a filIa nc cdcs, cu ic conIo?
O lancc c dulio; o vclIo ai condoas,
Quc cn Ardca la ic aguarda c la ic cIora."
Turno inacicnic nao sc dolra. o acIaquc
45 Mais sc agrava ao rcncdio. Acnas dc.
Por qucn cs, lrada, o ai, dc nin nao curcs;
Dcia-nc a cscolIa dc acalar con Ionra.
Eu ianlcn sci jogar a csada c a lana,
E aos golcs dcsic ulso cscorrc o sanguc.
50 Nao icn ca dcusa nac quc cn ncvoa o cnculra
Fcnnca, ou sonlras vas cn quc sc csconda."

344
Trcnc a rainIa condiao da jusia,
Fcicn dcsfalccida o ardcnic gcnro.
Turno, or csic ranio, sc Ias dc Anaia
55 O undonor a ciio (ois coluna
Mc cs na vclIicc, c dc Laiino o incrio
E inclinada csia casa cn ii sc csicia},
Dcssc duclo dcsisic. cis quanio co.
Dclc, Turno, o icu fado c o ncu dccndc;
60 A luz odiosa dcorci coniigo,
Ncn gcnro o salicador vcrci caiiva."
voz naicrna, cn lagrinas Lavnia
Inccndc as faccs, dc rulor corando;
Fogo insianianco o vulio lIc cscandccc.
65 Tal fica o ndio narfin na gra sangunca,
Ou ururcia a rosa cnirc alvos lrios.
Prcgando olIos dc anor na casia virgcn,
Turno cn naric flancja. nac, cn suna,
Con ial cIoro c rcssagio nao nc aflijas,
70 Quando ao cru rclio dcso. Turno alada
Nao icn na noric. Nuncio, Idnon, nao graio
Lcva ao iirano frgio csia ncssagcn.
Da Aurora crasiina cn uncco cocIc
Ao rocar, os laialIcs nao nova;
75 Arnas dcscansc o Fuiulo c o Troiano;
Dccida o sanguc nosso; cn lia alcria
Disuicnos Lavnia; c ccssc a gucrra."

Dissc, c aric; os friscs dcnanda, c os nira
Dos rclincIos alcgrc. dc Oriia
80 Prcnda Ionrosa a Pilunno, solrcujan
345
No curso os vcnios, no candor a ncvc;
Dc aurigas a nao cova os ciios logo
Fagucira iraia, as crinas lIcs cnician.
Dc alvo oricalco c ouro a crcsa coia
85 Elc aos onlros circunda, a csada ajciia,
O clno rulri-cornuio, a cnornc adarga.
Fcz-lIc a csada ao ai Dauno o rci do fogo,
E a icncrou candcnic n'agua csigia.
Do Aurunco Acior csolio, Iasia rolusia
90 Pcga, ao naior ilar do ncio fia.
E a lrandc a llasonar. iu, quc nunca
FalIasic, lana, c icno. Acior ojanic
Mancjou-ic, ora Turno; da quc cu rosirc
Valido, c arranquc ao scniviro Frgio
95 E lIc cscdacc a nalIa, cn o lIc sujc
O frisado calclo ungido cn nirra."
Furcnic c cn sanIa, o vulio lIc ciniila,
En lrasa ardcn-lIc os olIos. cono o iouro,
Quc a luia cnsaia Iorrfico nugindo,
100 Tcniando irar-sc, aos ironcos rcncicndo,
A cornadas os vcnios dcsafia,
A arcia cscarva, c lriga sc aarclIa.

Nao ncnos fcro nas naicrnas arnas,
Encias cnlravccc c o naric afila,
105 Folga do ajusic quc dirinc a gucrra.
Lcnlrando o fado, Iulo c os scus consola
Do susio; ao rci dcuia, c lIc asscgura
Quc acciia a az c as condics confirna.

346
Assin quc doura o Sol os alios cuncs,
110 Quando, ao surgir do clago, os Eionics
Luz dc anlas vcnias soran; cano jusia
Mcdindo arcsian Fuiulos c Tcucros
Sol a grandc nuralIa, c cn ncios focos
E aras granncas s conuns dcidadcs;
115 Paric, agua c lunc irazcn, dc vcrlcna
E vcus dc linIo as fonics coroando.
Pilos na dcsira, a lcgiao d'Ausnia
Fui dc aiulIadas orias; frgia c iusca
D'alcn insiruias variancnic as Iosics.
120 Cono sc Maric os cIanc a duro rclio.
Mncsicu rano dc Assaraco, fulgindo
En osiro c ouro, cnirc nilIarcs corrc,
E o Nciunio Mcssao c o foric Asilas.
Ao sinal, ionan osio, as Iasias lanian,
125 Encosian scus lroqucis. O incrnc vulgo,
vidas nacs, cnfraquccidos vclIos,
Por cuniciras dcrranan-sc c or iorrcs,
Dc janclas c cirados sc dclruan.

Do nonic, agora Allano, ja scn nonc,
130 Lusirc ncn gloria, aicnia Juno a lia
E os ccrciios anlos c Laurcnio.
Eis fala a dcusa diva irna dc Turno,
A qual, cn aga do udor virgnco
Quc o ai suno roulou-lIc, os rcssonanics
135 Fios rcsidc c lagos. Salcs, ninfa,
Das rilciras adorno, cnirc as Laiinas
Quc cniraran do ncu Jovc o lciio ingraio,
347
So nc cs cara, c no Olino coloquci-ic.
Tcu nal, Juiurna, arcndc, c nao no inuics.
140 O Lacio, cnquanio arouvc soric c s Parcas,
Hci roicgido c a Turno; nas conIco
Quc o noo lida con funcsio auscio,
E quc o icrno faial sc lIc aroina.
A lriga, o ajusic os olIos ncus nao sofrcn.
145 Sc algo ousas clo irnao, convcn quc o faas.
Talvcz nclIorc o fado." Aqui Juiurna
Sc lava cn ranio, c vczcs ircs c quairo
A unIadas naliraia o scio lindo.
Nao c icno dc lagrinas, diz Juno;
150 Eia, o irnao dc algun nodo csquiva noric,
Ou dcsnancIa ial acio c a gucrra inciia.
Esia cnrcsa, cu i'a ordcno." E a ninfa dcia,
A qucn iiiula o coraao dorido.

Con ioda a ona cnianio os rcis saran.
155 En quadriga Laiino, cn cuja fronic
DrilIa cn dourado sol dc raios dozc,
Do av dcluo; cn alva liga Turno,
Quc dois Iasiis socsa dc ancIo fcrro.
Dos Fonulcos o ai do arraial narcIa,
160 Fulgurando no cscudo c arncs sidcrco,
E Ascanio ao c, dc Fona ouira cscrana;
En vcsic ura, dc una ccrda o fcio
E inionsa o fccial aduz cordcira
Para as flagranics aras. Ao nasccnic
165 Elcs virados, salso farro csargcn,
Con faca narcan na nolcira as Iosiias,
348
Lilan iaas no aliar. O io Encias
Dcsindo o alfanjc, orou. TcsicnunIai-nc,
Sol, icrra or qucn ianio Ici adccido,
170 Onioicnic solcrano adrc,
E iu Saiurnca dcia, ja nais lranda;
Eu vos dcrcco; invoco a ii, Mavoric,
rliiro das laialIas; fonics, rios;
E a vos do nar ccrulco c cicrcos nuncs.
175 Sc acaso iriunfar o ausnio Turno,
Os vcncidos, convcnIo, a Evandro asscn,
Daqui sc aaric Iulo; ncn con arnas
Conira csic rcino os ncus, rcvcis consircn.
Sc a viioria coroa o naric nosso
180 (Cono anics cuido, c os dcuscs no
conccdan},
Eu nao rcicndo o incrio, c ao Tcucro ncnos
O ialo sujciiar. cn lao cicrno
Lci jusia invicios una os ovos anlos.
No culio inicrvirci; na gucrra o sogro.
185 TcnIa o solcnc nando. A nova Troia
Fundc-sc, c o nonc scu lIc dc Lavnia."

Encias finda; c concou Laiino,
Scu olIar ara cina c a dcsira alando.
icrra, Encias, juro, ao cgo, aos asiros,
190 E aos gcncos dc Laiona c ao dcus lifronic,
E s oicncias do alisno c a Diic scvo;
Juro ao ai quc a iroar sanciona os acios,
D'ara s cIanas quc ioco, aos nuncs iodos,
Quc, succda o quc for, janais a Iialia
349
195 A az Ia dc roncr, ncn fora alguna
Dcla nc dcsligar; lcn quc un diluvio
Nas ondas solva o nundo, o ccu no infcrno.
Cono csic cciro (c o cciro aqui sacodc}
Nunca cnvcrdcccra con sonlra c folIas,
200 Pois ciirado, scn icr nac quc o nuira,
Dcs no losquc a fcrro a cona c os galIos;
rvorc ja, quc indusirc nao dc cngasics
rcos ornara aos rcgios ais laiinos."
Dcsi'aric as alianas confirnavan,
205 En rcscna dos roccrcs; c as rcscs
Dcgolan ara o fogo, c solrc aliarcs
As cniranIas cn raios lIcs aliian.

Muiio Ia quc o duclo dcsigual arccc;
E dc nais crio os Fuiulos cn susio
210 Olscrvan cono Turno a asso lcnio,
Lvido c nudo o juvcnil scnllanic,
Sulnissa a visia, as aras acaiava.
Ao vcr a irna Juiurna quc o nurnurio
Crcscc, c dcsvaira o vacilanic vulgo;
215 Fingindo-sc Cancric (or avocngos
E aicrno valor, or si rcclaro},
Scncando runorcs corrc as filas.
Dcsira aos Fuiulos clana. Nao vos cja
Quc or ianios sc arrisquc una so vida?
220 En nuncro c dcnodo iguais nao sonos?
Ei-los rcscnics rcadcs c Troas,
Da Eiruria a faial Iosic infcnsa a Turno.
Cada qual scu conirario acnas icnos.
350
Elc quc aos divos sc alc, aos quais sc inolc,
225 Vivo na voz da fana; c cn ocio qucdos,
Nos ca, crdida a airia, ao jugo csiranIo
Dc solcrlos scnIorcs nos rcndanos!"

Isio afogucia os noos; c un sussurro
Pclas iurnas scrcia. Ja nudados
230 Laurcnics c Laiinos, quc cscravan
En scguro, a az roia c ugnar qucrcn;
Do inforiunio dc Turno sc aniscran.
Mais Juiurna os insiiga, c un sinal nosira
Quc a roosiio os aninos coniurla,
235 Do rodgio cnlados. aguia fulva
No rulro cicr caava un sonoroso
Lcvc narinIo lando; c a vo s aguas
Prcsio rcsvala, c cnolga un cisnc lclo
Na avida garra. Os ialos sc alcnian;
240 E as avcs iodas, o oricnio! a fuga
Fuidosas convcricndo, cn nuvcn dcnsa
Taando os arcs, o ininigo aiacan;
Tc quc, ccdcndo fora c ncsna carga,
Esnorccc, c no rio a gravc rcsa
245 Das unIas larga, c sonc-sc nas auras.
Todos, rcsics lidc, o auscio aclanan;
E lrada o augur Tolunnio. Isio, isio, o nuncs,
Tanio roguci-vos; o favor acciio.
Conigo, arna, arna, o gcnic ancdroniada,
250 Quais fracas avcs, clo airoz vindio
Quc csias raias dcvasia. clc nao iarda
Vclas a dar corrido ao onio fundo.
351
Ccrrando as filas, dcfcndci conigo
O rci vosso c da jusia arrclaiai-o."

255 Dissc, c logo un zarguncIo infcsio arroja;
Os arcs frccIa o csirdulo corniso.
Soa o alarido; Iorrfico iunulio
Os cuncos iurla, os coracs cscalda.
A Iasia, a voar or cnirc novc cslclios
260 Irnaos, quc dc ficl iirrcna csosa
Houvc o Arcadio Cilio, alcana un dclcs,
Dc rclunlranic arncs gcniil nancclo,
Ondc o cosido lalico o vcnirc isa,
E a nordcnic fivcla unc as cIarnciras;
265 Trasassa as cosias c na arcna o csiira.
Acrcs, ccgos do nojo, os irnaos roncn,
Fcncsso ou gladio cn unIo; os dc Laurcnio
Conira avanan. dc novo inundan Frgios,
E arrcados Arcadios c Agilinos.
270 Un so do fcrro o anor donina cn iodos.
Saqucian-sc(83} aras; iolda os olos iorva
Dc rojcs icncsiadc c cIuva dc ao;
Coas iiran, iics. Laiino fogc,
Da injuria aos dcuscs, da iraiao qucioso.
275 Qual cnarclIa o cocIc, qual dc un salio
Cavalga lcsio, qual dcsnuda a csada.

Mcssao, quc anular dcscja as azcs,
Ao Tusco Aulcics cn rcais insgnias
Fcncic o lruio. a rccuar dc csanio,
280 Airas o irisic rci dc cnconiro s aras,
352
Cai dc onlros c calca. Eis quc Mcssao
Do alio corccl nalfcrc ao sulicanic
Con iralal cIua, c fcrvido vozcia.
Morrc, csia c nclIor viina aos surcnos."
285 Acodc a cIusna, c os qucnics ncnlros
dcsc.

Corincu, dc un iiao do aliar cgando,
A Eluso, quc dcscdc c un golc accna,
CIancia o rosio. luz conrida a larla,
O cIanusco a cIcirar. Dc cIofrc s grcnIas
290 Dciia-lIc a csqucrda, ncic-lIc o joclIo,
Prosira-o scn iino, corrc-lIc a csiocada.
A Also asior, quc cn frcnic arrosia c cana,
Dc alfanjc nu scguindo Poladrio,
O assolcrla; Also, crgucndo a nacIadinIa,
295 LIc cscacIa a icsia c o qucio, as arnas rcga
Dos csarsos niolos; fcrrco sono
O urgc, c os luncs cn noiic fccIa cicrna.

Mas, aicnic a calca, a dcsira incrnc
Lcva, c aos scus lrada Encias. Suscndci-vos.
300 Quc furor, quc discordia vos dcscnIa?
Fcrido o ajusic, as condics conosias,
Dcvo cu so clcjar, dciai-nc; os acios,
Nao rccccis, confirnara ncu lrao.
Ja dcsiinan-nc Turno os sacrifcios."
305 Nisio, scia a zunir no Icroi sc cncrava.
Quc nao, quc inulso a disarou, sc ignora;
Sc aos Fuiulos un dcus, sc o ncro acaso
353
Tal gloria crniiiu. surcssa a fana,
Do golc c arrojo ial ningucn jaciou-sc.

310 Turno, ao ariir Encias, vcndo os cIcfcs
Consicrnados, fcrvcnic c cscranoso
Pcdc arnas c corccis, no carro salia,
Mcncia aliivo as rcdcas. Voa, inola
Muiios varcs dc rol, ou scninorios
315 Os roda, ou sol o cocIc csnaga incnsos,
Dc Iasias sc aossa quc aos fugidos vilra.
Sc o iruculcnio Maric no Elro frio
Pulsa o lroqucl c inciia os corrcdorcs,
Elcs, lufando clo laino livrc,
320 Zcfiro c Noio cccdcn; gcnc inicira
Ao scu irocl a Tracia; ao nunc cscolian
A Ira, a Traiao, do Susio o asccio lao.
Tal cn suor funanics os cavalos
Draccja alcgrc Turno, c insulia os norios;
325 Sangunco orvalIo csargc c vcric a roda,
Na lcnia arcia a unIa o cruor calca.
Maia a Folo c Tanris nao icnic;
A Sicnclo dc longc, c a Clauco c Ladcs
Irnaos, quc cn Lcia Inlraso ai criara,
330 E igualncnic os arnou, quc a c conlaian,
Ou na cqucsirc corrida as auras vcnan.
La, do aniigo Dolon gucrrcira rolc,
Poncia Euncdcs, iniiando cn nonc
O av, no csforo o ai; quc ousara, cn aga
335 Dc ir csiar o acanancnio graio,
Dc Aquilcs ara si cdir o cocIc.
354
Mas dc ouiro nodo lIo agou Tididcs;
Elc aos friscs do Icroi ncn nais asira.
Turno, avisiando na lancic o filIo,
340 Joga-lIc un dardo clos vacuos arcs,
Para, da liga ula, c ao scnivivo
Quc dcscai solrcvcn, no colo a lania
LIc inrinc, cslulIa-o do unIal fulgcnic,
Na gargania lIo iingc, c assin llasona.
345 Mcdc jazcndo, o Tcucro, o solo Icscrio
Quc vinIas conquisiar. dos quc nc afronian
Eis o rcnio; dcsi'aric os nuros fundcn."

A loics lIc ajuniou Slaris, Dusics,
Clorcu, Darcs, Tcrsloco, c Tincics
350 Quc aos irancos o aninal da ccrviz lana.
Qual, sc do Egcu no cgo o Ednio Dorcas
Sora sonoro c as ondas rola s raias,
Do ccu, or ondc vara, csanca as nuvcns;
Tal ao fogoso Turno as alas ccdcn,
355 E fogcn laialIcs. o ncio o lcva,
Daicn-lIc o carro as fluiuanics lunas.
Fcgcu nao lIc suoria o orgulIo c sanIa;
Ao cocIc avana, aos raidos gincics
Fciorcc os frcios c csunanics qucios.
360 Dc rojo c s lridas rcso, cn dcscolcrio
O aanIa larga cIua, c a coira dolrc
Foia, a cuiis lIc rova o golc lcvc.
Elc sc adarga, c ja dc csioquc cn risic,
Volio ara o ininigo, aulio cdc.
365 Mas o cio dcscdido c a roda o inclc,
355
Cai or icrra; c cnirc a coia c o casco Turno
Dccca-lIc a calca, c ironcIo o rosira.

Enquanio ufano iudo arrasa c csiraga,
Mncsicu c Acaics fido c Iulo s icndas
370 A Encias aconanIan, quc sangucnio
No conio alordoava os iardos assos.
Faiva a luiar, c o ncio qucr nais ronio
Con quc da Iasic quclrada a fara arranquc.
Alran dc csada, c o golc dilaiando
375 Caicn-lIc o fcrro, or quc ugna iornc.
Era rcscnic o Iasidis Iais,
Dilcio anigo do circnoso Aolo;
Quc lcdo as arics suas lIc doara,
O augurio, a nusica, as ligciras scias.
380 Elc, a fin quc a scu ai rciardc os fados,
Anics inglorio conIcccr as crvas
E ccrccr quis a nuda ncdicina.
N'Iasia a lranir Encias sc csirilava,
Ccrcado inovcl dc irisionIos jovcns
385 E dc Ascanio a cIorar. Pcnia a lola
O Ialil vclIo iraando, cn vao icnicia
E usa as dc Fclo viriuosas lanias,
En vao sonda con jciio c rcndc o fcrro
Con icnaz ina. ncn foriuna o scrvc,
390 Ncn scu ncsirc o socorrc; c nais no cano
Mais crucl ncdra o Iorror, nais crio avulia.
Ja sc cnovcla o o, ja sc ouvcn rincIos,
No arraial cIovcn dardos; griia incnsa
Dos conlaicnics soa c dos quc norrcn.
356
395 Vcnus, a qucn do filIo as dorcs ungcn,
No crcssio Ida colIcu dc flor ururca
Diciano(84}, caulc dc ulcnics folIas;
Nao da cora ignorado, sc ccdiia
FrccIa ao dorso lIc adcrc. En ncvoa cscura
400 Vcnus o iraz cnvolia. cn vaso icrso
Dc agua iurva o infundindo, oculia o nisio
Ela icncra, c csargc-lIc os salulrcs
Sucos dc anlrosia(85} c odora anaccia.
nscio o longcvo Iais fcrida
405 O lanIo alica. logo a dor sc ciinguc,
O sanguc csianca; a scia or si ncsna
Ja scguc a nao; rcsiauran-sc-lIc as foras.
Prcsio, arnas ao varao; iardais? rinciro
Criia Iais c os aninos inflana.
410 Nao foi crcia ninIa ou aric Iunana
Quc, Encias, ic curou; foi cclso nunc,
Quc a faanIas grandiosas ic rcscrva."

vido o Frgio as canclciras cala,
E as dcnoras dcicsia c lrandc a lana.
415 Dcois quc cnfia o cscudo c a coia cnvcrga,
Dc onio cn lranco arnado alraa o filIo,
Erguc a viscira c o lcija. O vcro csforo
Dc nin, Ascanio, arcndc c o sofrincnio;
Dc ouiros, a diia. Agora a dcsira ninIa
420 Vai scgurar-ic, o quc rcuio un rcnio.
La na idadc nadura nao ic csqucas
Do ccnlo dos avos, ncn dc quc Iouvcsic
Encias or icu ai c Hciior or iio."
357

Dissc, c Iasia ingcnic lalanando aric;
425 Das orias aos clc iurla infinda,
Anicu sai c Mncsicu; largando os valos
Flui ioda a gcnic. ccgo o sc cnrola,
E ao ulsar do irocl ircnc a cananIa.
Dc advcrso naracIao disiinguc-os Turno.
430 Cclo aos d'Ausnia clos ossos ca.
Princira cnirc clcs crcclcu Juiurna
O rudo, c vai-sc ircida. Elc a vo
Traz a aira nuvcn clo alcrio laino.
Quando, cn sidcrca conjunao, lorrasca
435 Do nar ronca, os agrcolas rcssagos
Ai! sc arrcian, quc cla csirago c dano
Aos onarcs rcara c s scncniciras;
Sora o vcnio, c un sonido s raias cIcga.
Tal o cIcfc rcicu novc as csquadras,
440 E cn cunco as ccrra c dcnsa. Ao gravc Osiris
Fcrc c irunca Tinlrcu, Mncsicu a Arquccio,
Acaics a Eulon, a Ufcnic Cias;
Tonla o augur Tolunnio, o quc o rinciro
Vilrou dardo infraior. Os ccus airoa
445 Anlo alarido, c aos Fuiulos agora
Fuga ulvcrulcnia as cosias volia.
A ncnIun dos quc fogcn, dos quc aiiran
Disianic, ou crio o invcsicn, nao sc digna
Dc dcrrilar o Icroi. so lusca a Turno,
450 Por Turno clana, cnirc a caligcn lasia.

A virago Juiurna, aavorada,
358
Por cnirc os loros a Mciisco, auriga
Dc Turno, ao longc do iinao sacodc.
Monia, c nancja c dolra undanics lridas;
455 Fingc a voz dc Mciisco c a forna c as arnas.
Qual dc rico scnIor or icios c airios
Fusca andorinIa adcja, caia c indaga
Para os garrulos ninIos o cilaio,
E ora or vacuos oriicos, cIilrcira,
460 Ora or ianqucs unidos rcvoa;
Tal a iroic Juiurna, cnirc ininigos
Pcrcorrc iudo no ligciro carro,
Do irnao fazcndo alardo. luia o csquiva,
Por dcsvios o aaria. Encias olvio
465 Lcsio os rodcios coria, c isia a vozcs
Dc Iosics csarsas clo ncio o cIana.
Scnrc quc a Turno olIos dcsfcrc c cnula
O curso dos alcdcs cavalos,
Juiurna o cvadc rciorccndo o cocIc.
470 AI! quc olrara? fluiua cn varios csios,
E difcrcnics cuidos o arrclaian.
Lcvc arnado, Mcssao dois viroics
Na scsira acaso iinIa; un vilra c accria.
Para, cscuda-sc o Tcucro, c a crna cncurva;
475 Mas lcvou-lIc o farao cincira c lunas.
Surgcn-lIc as iras; da iraiao coacio,
Mal scniiu quc os friscs c o cocIc o cviian,
A Jovc aicsia c as aras violcniadas,
Accrlo invadc con rocio naric,
480 E, scn dcscrinc na faial naiana,
As rcdcas solia colcra icrrvcl.
359

Qual dcus, qucn Ia, quc cn vcrso nc dcclarc
Quc csiragos na canina c norios calos
Dcrranou Turno agora, agora Encias?
485 E crniiis, o ccus, quc cnirc si luicn
Povos quc icn dc unir-sc cn lao cicrno?

Ao Fuiulo Sacron nao iardo o Anqusco
(Pugna quc cn scu furor dcicvc os Tcucros}
Dc lado, ondc c nais ronia a noric, o fcrro
490 Mcic, c a caia do ciio c as cosias vara.
A Diorcs c Anico irnaos dcsnonia
A c Turno, un dc csada aguda vindo,
Un dc Iasia longa; c dc anlos as calcas
TalIa, c sanguc csiilando ao cocIc as rcndc.
495 O Dardanio a Talon, Ccicgo, Tanais,
Quc invcsicn junios, naia, c o olrc Oniics,
Nonc cquinio, dc Pcrdia nado.
Turno, uns irnaos da Lcia, a Fclo cara,
E a Mcncics Arcadio, gucrra avcsso;
500 Moo cn Lcrna iscosa afciio(86} s rcdcs,
Scn dos grandcs salcr do ai na cIoa,
Quc dc rcnda un caninIo scncava.
Cono da solio o inccndio cn scca naia
E crciianics louros; cono csuncos
505 Esirciiosos rios dcscnIados
Con vasiadora qucda ao nar caninIan.
Tais os dois canccs ruiulo c icucro
Sc rcciiian; ja fluiua inicrna
Faiva; ja coracs quc o nao cuidavan
360
510 Fasgan-sc; os golcs dcsncdidos fcrvcn.
Encias a Murrano, quc arroiava
Lacios avocngos dc rcal rosaia,
Con scio cnornc cn iurlilIao dcrrila.
As rodas volvcn-no cnirc o jugo c os loros,
515 E ingraios lruios con aiada crclra
Conculcan scu scnIor. Dc Hilo, quc inano
Frcncnic ancaa, s icnoras douradas
Coniorcc Turno un dardo, quc clo clno
No ccrclro sc cncaia. Nao o cviias,
520 Crcicu, valcnic Craio. Ncn dc Encias
A Cucnco scus dcuscs rcsguardaran.
Dc cnconiro o ciio ao fcrro, aI! nada cnlarga
O crco lroqucl. Tanlcn laurcnics agros
Viran-ic, Eolo, vasio cIao colrindo.
525 Morrcs iu, quc as falangcs nao udcran
Crajugcnas rosirar, ncn do rianco
Fcino o cvcrsor Aquilcs. no Ida ccclsas,
Ecclsas casas cn Lirncsso iinIas;
Tcns a ncia cn Laurcnio c a sculiura.
530 Tudo c laralIa, os Tcucros, os Laiinos,
Driga iudo; Mncsicu, Scrcsio lravo,
E o icador Mcssao c o duro Asilas,
Alas dc Evandro c laialIcs ioscanos.
Con suno csforo cada qual orfia;
535 Larga, inccssanic, cncrua-sc a laialIa.

Aqui Vcnus fornosa insira ao filIo
Quc assalic os nuros, c a Laurcnio orcssa
Con noriandadc suliia consicrnc.
361
Elc, quc, a Turno invcsiigando, os luncs
540 Dciia cn rcdor, quicia c inunc avisia
A crfida nuralIa; c cn naric accso
Traa lano naior. Mncsicu, Scrgcsio,
Scrcsio foric cIana; c nun ouiciro,
Ondc rcunc os scus dc cscudo c lana,
545 Do alio lrada. Olcdcan-nc dc ronio;
Juiicr c or nos, cccuiai-nc
Nao frouos o rccnic. Hojc a cidadc,
Causa do nal, c dc Laiino os rcinos,
Sc o frcio nc rcfusan nao sulnissos,
550 Dcsiruo, assolo os icios funcganics.
Escrarci quc a Turno ja vcncido
A jusia araza? Da ncfanda gucrra
Eis, cidadaos, a suna, cis o rcnaic.
Sus, rcclanc-sc o acio a fcrro c fogo."

555 Dissc; c, fornando cn cunco a dcnsa nolc,
Aiaca os nuros. A cscalada, o inccndio
Crcscc. uns s orias, rcialIando os guardas,
A discorrcr; o alfanjc a csgrinir ouiros;
O ar dc iiros sc olunlra. Enirc os rinciros
560 No nuro Encias ncsno a dcsira fcrra;
Criia c acusa a Laiino; os ccus aicsia
Quc laialIa c forado, quc Iosiilncnic
Os dc Iialia o agrcdiran duas vczcs,
Duas ianlcn s convcncs faliaran.
565 Dcniro lavra a discordia. csarvoridos
Uns alrir ao Troiano as orias qucrcn,
E ao nuro o ncsno rci consigo arrasian;
362
Arnan-sc ouiros c insisicn na dcfcnsa.
Tal, sc na crcsia o laiclroso oncs
570 O rusiico cncIc dc vaor anargo,
Trcido crrando o cnanc cn ccrcos valos
Zunlc, a colcra agua. olor nos icios
Foric rcsccndc, un nurnurinIo ccgo
No ouco soa, c no ar sc cnglola o funo.

575 Mais quclrania os Laiinos un dcsasirc,
Quc a cidadc rcvolvc c un luio alala.
Vcndo a rainIa do ininigo a cnirada,
Pclas casas o inccndio, c quc ncn Turno
Conarccc ncn ruiula falangc,
580 Morio o nancclo no confliio julga,
E cn iurlida agonia a irisic clana
Quc dc nal ianio c crinc c fonic c causa;
Vocifcra scn icnio, c furilunda
Fasga o nanio ururco, c aiando un lao,
585 Dc alia viga cndcu con noric infornc.
Corrc a faial noicia; as roscas faccs
A filIa dilaccra c as flavas iranas;
Mcsias cn iorno as danas cslravcjan;
O ranio a rcgia csirugc. Divulgada
590 A crucl fana, os coracs rosicrna.
A cidadc cn runa, a csosa ciinia,
Laiino ainiio cscdaa as vcsics,
E as cas cn o dcnigrc cnovalIadas;
Muiio sc acusa dc nao icr a Encias
595 Dc grado rccclido c acciio gcnro.

363
Fcnoio o lclaz Turno, ncnos lcsio,
Ja dos frouos cavalos dcsconicnic,
Pcrscguc uns irasnalIados. cis quc as auras
Trazcn-lIc icrror ccgo c vozcria
600 E os ouvidos aicnios la crcclcn
Murnuro dcsalcgrc c son confuso.
Ai! quc runor iananIo, luio quanio
Fui dos oosios criurlados nuros?"
Dissc, c as lridas rcicn, scn iino csiaca.
605 Mas a irna, quc cn Mciisco disfarada
Fcgia o cocIc, lIc iornou. Siganos
A via, Turno, quc a viioria indica;
Draos Ia na cidadc quc a dcfcndan.
Sc aiaca Encias c airocla os nossos,
610 Con fcro csirago os scus ianlcn rcndanos.
Nao ic iras infcrior na gloria c fciios."
Turno. Irna, rcsondcu, nuiio Ia conIco;
s iu quc aricira, dcsnancIando o ajusic,
Na aao ic ingcrcs. nao nc cnganas, dcusa.
615 Qucn ic cnviou do Olino a ianias lidas?
Vcns do irnao assisiir ao cru ircsasso?
Quc rcsia? quc inda cscro da foriuna?
Anic os ncus olIos, so or nin cIanando,
Murrano acala, o ncu nclIor anigo,
620 Dc airoz fcrida; o caro Ufcnic cira,
Por nao icsicnunIar a afronia nossa.
Possui-lIc o coro c as arnas o ininigo.
Sofrcrci, duro iransc! os icios rasos,
Scn quc a Dranccs rcfuic a dcsira ninIa?
625 Vcr-nc o Lacio dar cosias! fugir Turno!
364
Pois norrcr ianio cusia? Vos, o nancs,
Ja quc os ccus nc alorrcccn, roicgci-nc.
Alna insonic c scn nancIa, Esiigc laio,
Dos ncus grandcs avos nao icrci cjo."
630 Nisio, Saccs no csunco alado lruio
Enirc as filas Iosiis, frccIada a cara
Mosirando, inlora a Turno. s nosso anaro,
Turno; dos icus Ia do. Fulgurco Encias
Dc ccio ancaa as forialczas nossas;
635 Ja voan facIos. En ii so fiianos
Os olIos, Turno, cn ii. na cscolIa ncsno
Dc gcnro ou dc aliana cl-rci iiiula;
E a rainIa ficl, dcscscrada,
Suicidou-sc a final(87}. Mcssao c Aiinas
640 Susicnian sos s orias o confliio;
Fcrrca Iiria ncssc, dcnsa iurla os ccrca.
Tu no dcscrio rado o cocIc rodas!"

Turno, ao sc afigurar iao varios casos,
Taciio c qucdo cnlaa; luio, insania,
645 VcrgonIa, anor, csiuan-lIc no ciio,
Furias c o cnscio lrio. Assin quc as ircvas
Dissia c a ncnic acalna, coniurlado
A visia cn lrasa rcvirando aos nuros,
Do scu carro conicnla a gra cidadc.
650 Eis quc un voriicc flanco, ao ccu noniando,
Ondcia cnirc os soalIos dc una iorrc,
Quc clc crgucra dc iravcs lcn conacias
Con rodas c alias onics. Nao nc csiorvcs;
O fado vcncc, irna. ja ja corranos
365
655 Ondc clc c un dcus nos cIana. Con Encias
Drao a lrao, a iragar a noric accrla
Disosio, irna, nao nc vcras scn Ionra.
AI! dcia-nc anics cn furor ccvar-nc."
Dissc, c do carro acia. cnirc arnas c Iosics,
660 Largando a irna cIorosa, clo ncio
Dos Tcucros ronc con vcloz carrcira.
Qual, sc or furacao do nonic a cnIa
Fola avulsa, ou das cIuvas aluda,
Ou or vciusios anos solaada,
665 Dc rincio cn rincio aos ionlos,
Sclvas no ncio arrasia, arncnios, Ioncns;
Tal, con vasia runa, aos nuros Turno
Sc dcscnIa, ondc o sanguc alaga a icrra
E dc cscssos farcs os arcs zuncn.
670 Accna c griia. Ao fcrro dai, Laiinos,
Trcguas, c ao dardo o Fuiulos. a soric
Qualqucr quc for, c jusio quc o iraiado
Eu or vos dcscncnIc c so clcjc."
Todos sc arrcdan, largo csao alrindo.
675 Scu nonc ouvido, acclcrado Encias
As forialczas dcsanara; as olras
Inicrronc dc cIofrc, alcgrc culia,
E Iorrcndo cn arnas ioa. o Aios, o Eri,
Mcsno o Acnino adrc, assin lranindo
680 Folga, c azinIos lalana coruscanics,
E alicia s auras o nivoso cunc.
Frgios, Laiinos, quanios as nuralIas
Frangian con vaivcns ou rougnavan,
Os olIos convcrgindo, o arncs dos onlros
366
685 Lassos dccn. Do cnconiro o rci asnava
Dc Icrois quc, nados cn disianics lagas,
Enirc si valorosos conlaiian.

Vazio o cano, dcsfilada, lanas
Dc longc clcs vilrando, o naric cnccian,
690 E crcos lroqucis rcssoan, gcnc a icrra.
Crclros ialIos dc csadas ja rcdolran;
Ardil, valor, foriuna, sc confundcn.
Sc no cclso Talurno ou Cila incnsa
Dois iouros fronic a fronic Iosiis concorrcn,
695 Os naiorais sc assusian; nudo o gado,
Surdo as novilIas iugcn, scn quc aiincn
Qual, dono da nanada, ao losquc sigan;
Luian rcnIidos cngancIando os cornos,
Mcsclan-sc os golcs; nuiio sanguc inunda
700 Colos c csaduas; lrana a sclva c nugc.
Dos Icrois Tcucro c Daunio assin rciincn
Droqucis c coias, c o fragor rilonla.

Ouro c fio a lalana, os fados dc anlos
Jovc nas concIas lilra, caninando
705 Qucn na lidc sucunla c vcrguc ao cso.
Turno cniao, fcrir crcndo inunc, csgrinc,
Con iodo o coro solrc o gladio crcscc;
Dc susio un c ouiro cano cclana aicnio.
Mas a crfida folIa csiala c falIa;
710 E ao vcr, scn nais rccurso o noo ardcnic,
Ignoia cnunIadura c a dcsira incrnc,
Cono Euro fogc. voz quc, ao rino assalio
367
Moniando o cocIc, cn vcz do airio fcrro,
Do auriga arrclaiou scn iino a csada.
715 Ela lasiara a discrsar os Tcucros;
Mas, rova das arnas dc Vulcano,
Sc dcsfcz cono gclo o norial gunc,
E cn cdaos lrilIou na fulva arcia.
Turno dciia vcloz cla canina,
720 E ncniccaio aqui c ali volicia.
La fccIan-no cn coroa os Frgios dcnsos,
rduos nuros alcn, ca vasio lago.
Acrc Encias o acossa, c lcn quc s vczcs
LIc inca c agravc os joclIos a frccIada,
725 Urgc ao ncdroso o c con c fcrvcnic.
Qual, sc cn rio o salujo cnconira o ccrvo
Incluso, ou do csanialIo dc uncca
Pcna acuado, laic c o corrc c caa;
Da rilanccira c insdia csavorido,
730 Safa-sc clc, anda c vira; o vvido unlro
Hianic o alcana, quasc quasc o afcrra,
E, cono sc o cgara, os qucios rangc,
E a va dcniada o iludc; a griia c os ladros
Fciunlan na lagoa c cn iorno s rilas,
735 Toa ao iunulio o ccu. Na fuga Turno
Erolra c os scus noncia, cigc c cdc
A noia lanina. O rival conina
Moric, sc algucn lIc acodc, o csirago c ccio
Da cidadc, c fcrido insia, ancdronia.
740 Cinco vczcs girando c rcgirando,
Lcvcs rcnios dc jogos nao lciician;
Da vida c sanguc iraia-sc dc Turno.
368

Sacro a Fauno, un zanlujo Iavia acaso
Dc anara folIa, aos nauias vcncravcl;
745 Ondc o naufrago os dons rcgar soa
Ao dcus, c as vcsics suscndcr voiivas.
Por quc cn lano conlaian, scn dcscrinc
A arvorc sania os Frgios ciiraran.
A Iasia Encias inclc, quc s razcs
750 Sc lIc acga icnaz. quis arranca-la,
Con suno afinco c dcscdi-la a Turno,
A qucn cIcgar a curso nao odia.
Esic louco dc ncdo. Ha nagoa, o Fauno;
Fcicn a lana, cu ic oro, aniga Tclus.
755 Scnrc Ionrci vosso culio, c a gucrra cncia
Profanado vos icn." Nao foi laldia
Sua oraao; quc solrc o ironco o Frgio
Curvo laluia, c nao lIc valc o csforo
Do lcnIo a dcsfccIar o norso rijo.
760 Enquanio nais sc csirila c insisic, a diva
Daunia, cn forna do auriga, o irnao socorrc,
Da-lIc a csada. A ousadia irriia a Vcnus,
Quc laia c da raiz dcscga a lana.
Fcfciios dc arnas, dc anino sullincs,
765 Esic afoiio no gladio, aquclc n'Iasia,
Do anclo Maric no lidar rosscgucn.

Enianio o rci surcno a Juno fala,
Quc dc una nuvcn roa olscrva a ugna.
Quc rcsia, csosa, c iraas? Tu confcssas,
770 Dcvc indgiic Encias, nanda o fado,
369
Scdc no Olino icr, sulir aos asiros.
Quc urdcs? quc cscras cn gcladas nuvcns?
A un dcus violar convcn con norial golc?
Fcndcr a Turno a csada (o quc ousaria
775 Scn ii Juiurna?} c acoroar vcncidos!
Dasia, ccdc ao ncu rogo. nao ic roa
Taciio cnfado; a rcvclar-nc o ciio
A iua docc loca sc acosiunc.
Vcio o icrno. agiiasic o nar c a icrra,
780 A discordia inccndcsic, cn luio infando
Envolia a rcgia, as nucias criurlasic.
Nao nais, agora o vcdo." Ccssa o adrc;
E sulnissa conicsia a irna Saiurnia.
Tcu qucrcr conIcccndo, cu consirangida
785 Alandonci, scnIor, a Turno c o nundo;
Scnao, curiindo ulirajcs, nao nc viras
Ncsic ar sozinIa, nas na aao, dc flanas
Cingida, cn rclios consunindo os Frgios.
Sin, a ajudar o irnao suadi Juiurna;
790 Louvci quc or salva-lo ousassc iudo,
Mas nao quc dc arco c scias conicndcssc.
Da inlacavcl Esiigc fonic aclo,
Jura ircncnda aos sucriorcs nuncs.
Dcsisio alfin; laialIas ja nc cnojan.
795 Favor olsccro nao sujciio aos fados,
Pcdc-o Iialia c dos icus a najcsiadc.
Casancnios cnlora a az cononIan,
E lcis o acio assclcn; nao crniias
Quc os Laiinos indgcnas, crdido
800 O aniigo nonc, Tcucros sc aclidcn,
370
Ncn nudcn lngua c irajo. Eicrno viva
O Lacio, os rcis Allanos; Icrdc Fona
O iialico valor, roaguc c lrilIc.
Troia acalou, ianlcn scu nonc acalc."

805 Sorrindo o arliiro suno. Irna, lIc iorna,
Scgunda rolc dc Saiurno, dc iras
Esios volvcs no ciio? O rancor ccgo,
Eia, anaina. dc grado c s rcccs iuas
Tudo conccdo. Fala c usanas airias
810 A Ausnia guardc, o nonc scu conscrvc.
Consorciados fiqucn-sc os Troianos;
Farci quc, cn riio iguais c cn sacrifcios,
Fornando un ovo, a ncsna lngua icnIan.
Virao do nisio sanguc ausnio c icucro
815 Honcns ios quc aos dcuscs sc avaniagcn;
Ncn Iavcra naao quc ic Ionrc ianio."
Juno cis anui alcgrc, a ncnic alaca;
Do cicr ja sc rciira c a nuvcn dcia.

Ouira coisa cniao Jovc cn si vcrsando,
820 Fcsolvc scarar do irnao Juiurna.
Ha duas csics, or cognonc Diras,
Dc un ario vindas con Mcgcra csigia
Da cscura Noiic, quc as liou dc scrcs
E asas lIcs dcu vcniosas. Anic o solio
825 Dc Jovc scvo c ao liniar assisicn,
E o ncdo afilan dos noriais, sc alquando
Morlos clc rcara c o irago Iorrcndo,
Ou unc as gcnics con icrrvcl gucrra.
371
Juiicr una la dc cina ccdc,
830 Quc oninosa a Juiurna sc ofcrca.
Ela, nun iurlilIao, qual frccIa voa,
Quc disara o cidnio ou ario ncrvo;
Arna incuravcl quc no fcl uniada
E cru vcncno, algcra csirugindo,
835 Inrovisa(88} airavcssa as lcvcs sonlras.
Dcscc a filIa da Noiic; c, nal quc cncrga
Os ccrciios anlos, no cqucno
Passaro coniraiu-sc quc a dcsoras,
Pousando cn ccniicrios c crnas grinas,
840 Cruja inoriuno c lugulrc nas ircvas.
Dc Turno cn ccrco a csic assin rcvoa,
CuincIa alcando, c lIc vcrlcra o cscudo.
Toror novo o arrcia, Iirio o calclo,
Tronca a voz na gargania. A irna, quc ao longc
845 Disiinguc a Dira c as csiridcnics cnas,
As nadcias laccra, dc unIas rasga
E afcia o rosio, c o scio con unIadas.
Cono Ia dc agora, Turno, a irna valcr-ic?
Ai! quc nc rcsia quc ic alonguc a vida?
850 Posso a ial nonsiro oor-nc? Eu dcio o
cano
Ja ja. Nao nc aicrrcis, olsccnas avcs;
O son lcial c cssc adcjar conIco;
Nao nc cnganan dc Jovc as duras ordcns.
Paga-nc gcncroso a virgindadc!
855 Fcz-nc cicrna? o csar! sc cu norial fossc,
Os dcsgosios findava, c aos irisics nancs
Iria aconanIar o irnao qucrido.
372
Nada janais scn ii nc scra docc,
Nada, ncu Turno. Un loqucirao nc cngula,
860 E cn scu rofundo ccniro alisnc a dcusa."
Colrc a calca cniao con vcrdc nanio,
E gcnclunda sc suniu no cgo.

O iroo arlorco coruscando Encias,
Insia con fcroz ciio. Quc dcnoras,
865 Turno? arrccndcs? nao corrcr, nas cunrc
Luiar con scvas arnas. Varias fornas
Tona, usa cnlora iodo o csforo c nanIa;
Solc dc surio aos asiros, ou ic oculics
Nas icrrcais cniranIas." Alanando
870 Elc a fronic. Esscs fcros nao nc assusian;
Juiicr sin c os ininigos dcuscs."
Ncn nais, c cncara aniiga cdra cnornc,
Agrario narco, csiorvo dc liigios;
Pcdra, carga lasianic aos nais rolusios
875 Dozc Ioncns dos quc a nossa idadc cria.
Con ircnor agarrando-a, Icroi sc cnina
E na corrida a inclc; nas ignora
Sc anda ou corrc, sc cga o ingcnic narco,
Sc o novc c arroja. falian-lIc os joclIos,
880 CoalIa o sanguc. No vacuo roda a cdra,
E, scn quc o icrno alcancc, o inulso csfria.
Cono cn sonIos, sc languida nodorra
Nos rcnc os olIos, avida carrcira
Tcniando cn vao, no ncio csnorccidos
885 Sucunlinos; a lngua c a voz nos falIa,
FalIan no coro as foras. ial, or ondc
373
Scu valor Turno cnsaia, o incdc a Furia.
Ccn cuidos vcrsa. os Fuiulos conicnla,
OlIa a cidadc; cnfia, c da inincnic
890 Lana csircnccc, dc cvadir-sc o ncio
Ncn conira o scu rival ja vc rccurso,
Ncn nais a auriga irna, ncn nais scu carro.
Enquanio Icsiia, o lano Encias ncdc,
A Iasia vilra faial, forccja c solia.
895 Nunca assin frcncn do nural iraluco
Jogadas rocIas, ncn. irovao rclrana.
Qual furacao lcifcra voando,
Da coia as orlas c os circnos orlcs
Do scicnlicc cscudo a csirugir fura,
900 E a coa lIc irasassa. Ao loic o noo,
Inflca a curva, ionla; os scus alician
Mcsio clanor; rcnugc iniciro o nonic,
E na sclva o lancnio anlo rcloa.
Turno olIa Iunildc, sulicc crguc a dcsira.
905 Dcn ncrco, c icu jus, crdao nao co;
Mas, sc dc un ai (dc Anquiscs ic rclcnlrcs}
Conovc-ic a vclIicc, a Dauno cu rogo
Mc cnircgucs, sc nao vivo, ao ncnos norio.
Vcnccsic, c viu-nc cnfin a Iialia ioda
910 As alnas lcvaniar. Lavnia c iua;
Os odios nao rcquinics." O acrc Encias
Para, os olIos volicia, a nao rcrinc.
Ian-no as rcccs quasc cnicrncccndo,
Quando o infcliz ialin sc nosira ao onlro
915 E a cravaao do cingidouro fulgc,
Dcsojos dc Palanic, a qucn ncnino
374
Prosirara Turno con lcial fcrcza,
E cssa divisa infcsia cn si irazia.
Da crucl dor no nonuncnio os olIos
920 Mal cnlclc, cnfuriado o Icroi vozcia.
Quc! iu nc cscaaras dos ncus con rcsa!...
Ncsia fcrida inola-ic Palanic,
Palanic vinga-sc cn icu nio sanguc."
No ciio aqui lIc cscondc o iroso fcrro.
925 Cclo os orgaos lIc solvc, c nun gcnido
A alna indignada sc afundou nas sonlras.
375


NOTAS AO LIVRO I

1.-1.-Alguns cclucn o quc rcccdc
roosiao. Sc nas Ccorgicas ncnciona Virglio as
Ducolicas, nao c nuiio quc falc aqui nao so
dcsias cono das Ccorgicas, conosiao quc salia
scr das suas a nclIor acalada. Cancs nos
Lusudus aludc s ocsias varias; c Mcnczcs na
Muucu s anaiorias quc cscrcvcra.
18.-21.-O Tilrc icn duas fozcs. os quc
vcricran ostu or un singular, ou os quc, cono
Dclillc, o oniicn, foran incaios.
24.-31.-Elico o sc uoucc ucus cono
Fcrrcira na cgloga ArcIigania. Esic salio,
iniiando a Virglio, criniu iodo o scniido do
laiin. En oriugucs vcricu lcn so Darrcio Fco,
osio quc cn solcjas alavras.
42.-43.-Mr. Villcnavc dcscolrc coniradiao
cn quciar-sc a dcusa dc nao odcr afasiar os
Troianos do Lacio, icndo diio o ocia quc do Lacio
andavan arrcdios clo odio dc Juno. Virglio, quc
iona a ciio a causa do Icroi, rcfcrc o faio dc
crrarcn os Troianos longancnic; nas Juno, quc
376
os via scguir o scu caninIo acsar dos
cnlaraos quc lIcs susciiava, julga nao icr fciio
assaz. cada un fala scgundo o scu inicrcssc.
Coniradiao fora sc Juno c quc iivcssc diio una c
ouira coisa.
62.-69.-O N ucut conicn un cono dcsafio.
rcfliia-sc na fora quc icn o rcscnic do
suljuniivo. O alias insignc liicraio Joao Franco
iraduziu. Sc ussn nuo ou; no quc sc aaria do
original. Ncn Dclillc, ncn Dondi, ncn Drydcn,
ncn ncsno o caio Annilal Caro, ou algun dos
quc consulici, foran nais fclizcs quc Joao
Franco.
96.-105.- Nos Etudcs su Vgc, incrca-sc o
rcccio dc Encias. A csia criica, ja aniiga, La Fuc
(cIanan-no cn nossas cscolas Carlos Fucu}
lrcvcncnic rcsondc. Aqui alguns acusan
Encias dc usilaninc, nas icncrariancnic; clc
nao rcccia a noric, sin a noric ingloria c inuiil."
Mr. Tissoi ccusa o ncsno rcccio cn Aquilcs c
Ulisscs. D'aillcurs lcur faillcssc, si c'cn csi unc,
rcosc cncorc sur la crainic dc nourir d'unc nori
olscurc, sans ionlcau ci sans aoiIcosc." Dc
icnos a csia aric, os criicos anan acIar nau
cn Virglio o quc louvan cn Honcro; ncio
nodcrnssino dc alcanar fana dc csriio
rofundo. Isio nc faz lcnlrar dos lcaios quc,
ara canarcn dc rcligiosos, gosian so das
iragcdias dc Facinc c Corncillc, c nao sofrcn a
377
Mcoc c o Ouo du CInu, ncn sc conovcn cn
Zutu c cn MuIonct, or scrcn dc Voliairc.
106-123. - 116-136. - Mr. Nisard do Insiiiuio
dc Frana, na sua csiinavcl olra solrc os ocias
laiinos da dccadcncia, conara csia icncsiadc
con a do livro XII da Odsscu, c icn quc cn
Virglio. lcs Troycns soni rcsquc noins
inicrcssanis quc lcs cffcis dc cous ci
d'IcnisiicIcs du oic. Virgilc, diz clc, saii dcj
qu'unc icncic csi un norccau cffci, sur lcqucl
on conic; il y nci du soin, dc la coquciicric; il
nc croii as qu'Eolc ui fairc asscz licn lcs
cIoscs; il vicni son aidc, il cnloic ious lcs
ariificcs du siylc. ucutus uquuc nons; H
sunno n uctu cndcnt; Voutu n cuut. Lc ioui
afin qu'un rofcsscur dc grannairc disc
quclqucfois. Nc vous scnllc-i-il as voir la
noniagnc d'cau s'ccroulcr sur lc vaisscau
d'Oronic?... ci scs navircs nc soni-ils as
suscndus sur la crcic dcs flois?... Lc iallcau,
our vouloir circ lus conlci, csi lus vaguc;
l'crcssion ncnc csi nollc quclqucfois. J'ai
soulignc lc noi nscqutu, qui vicni dcu fois,
quoiquc cc soii lc noi qui disc lc noins dc
cIoscs. il s'aliquc au icns, nais oini au
oljcis... L'inagc du iloic ionlani la icic la
rinicrc nc ioucIc oini, d'alord arcc quc c'csi
un incidcni iniic d'Honcrc, cnsuiic arcc quc la
circonsiancc qui ancnc cciic nori csi vaguc; on
nc sc figurc as licn un vaisscau soulcvc ar la
378
ouc ci qui vcrsc dans la ncr son iloic ar la
rouc, au licu qu'on sc figurc ircs-licn un nai
fracassc qui ccrasc cn ionlani la icic du iloic ci
lc rcciiic dans lcs flois. Isus untc ocuos nc
faii rcssoriir quc davaniagc lc cu dc rccision du
dciail dc Virgilc; car on sc dcnandc
naiurcllcncni. qu'csi-cc donc quc voii Oronic?
csi-cc la vaguc qui vicni rcndrc son vaisscau cn
ouc? Mais il csi si naiurcl qu'il la voic, qu'il
l'csi ar iro dc lc dirc. Virgilc a nis unc varianic
la caiasiroIc d'Honcrc, qui nc nc araii as
Icurcusc. il faii disaraiirc dans un iourlillon lc
vaisscau d'Oronic. Honcrc s'inquicic cu du
vaisscau d'Ulyssc, unc fois quc ioui cc qui s'y
irouvaii d'circs vivanis a cri, ci qu'il cn a un
dclris, sur lcqucl Ulyssc sc sauvcra du naufragc.
Virgilc nc laissc as la ioilc sur ccs Troycns qui
nagcni sur la lanc inncnsc; il irouvc cncorc un
dcsasirc lus grand, ci cc dcsasirc, c'csi la cric
dcs arncs, dcs lancIcrs, dcs ricIcsscs
iroycnncs, qui floiicni sur lcs ondcs." Pco
vcnia ara una quasc disscriaao. icnIo dc
rcfuiar a Mr. Nisard, cscriior douio c csiriiuoso,
c no scu arrazoado nuiios sao os rcaros conira
csia assagcn, adnirada Ia nais dc 18 scculos.
Concordo con clc no louvor ao ai da ocsia
cica. nada Ia nais sinlcs c rcciso do quc
cssa dcscriao na Odisscia. O criico orcn nao
considcrou a difcrcna do assunio. Ulisscs, ainda
quc a iaca cIcgassc nu, cono arrilara ilIa dos
379
Fcaccs, iinIa consigo iudo quc Iavia nisicr ara
aiingir o scu fin, isio c ara casiigar os
rcicndcnics c ionar conia dc scu rcino; nas
Encias, quc ia fundar un incrio, sc nu
alordassc a Iialia, scn gcnic, scn o quc a ianio
cusio salvara das runas dc Troia, nada odcria
olicr, c csiava gorada a Encida. Esia rcflcao
lasia ara jusiificar o ocia dc julgar lancniavcl
a crda dcs cIcsscs tocnncs qu ottcnt su cs
ondcs. as riquczas, cnirc as quais ian alfaias,
arnaduras c nil oljcios, cricnccnics a anigos c
a gucrrciros iroianos, alcn dc scrcn ncccssarias
aos fugiiivos, cran ouiras ianias lcnlranas da
airia, cuja crda sc dcvia lasiinar. Assin, a
lancniaao dc Virglio, quc sc c no lugar do
Icroi, nao rccai solrc coisas inaninadas dc
rcfcrcncia ccs Tocns qu nugcnt su u unc
nncnsc, nas solrc as cssoas qucridas quc
csscs oljcios rcrcscniavan, nas solrc ioda a
socicdadc iroiana. Virglio norrcu scn linar a
sua olra, c so a conunicava a oucos. cn sua
vida ois nao Iouvc rofcssor dc granaiica quc
disscssc a scus disculos. Nc uous scnIc-t- us
uo u nontugnc d`cuu s`ccouc su c uusscuu
d`Oontc? Nao Iouvc cniao ningucn quc disscssc
o nais quc Mr. Nisard, con una csccic dc fino
graccjo, c na loca dos ncsircs dc laiin. o
criico dciou o scculo dc Augusio, c colocou-sc
no nosso cnirc os cdanics das cscolas; scn
rcflciir quc csscs Icnisiquios foran scnrc
380
salorcados clos Ioncns dc nclIor iaio cn
iodos os scculos, c quc a adniraao quc iais
lclczas insiran, assou dos salios aos csriios
ordinarios. Nao vcjo ianlcn orquc `nugc du
otc tonIunt u tctc u cncc nc toucIc ont,
d`uIod ucc quc c`cst un ncdcnt ntc
d`Honcc. orvcniura da naiurcza da iniiaao
o nunca odcr conovcr? Nao cnsaran assin
Ovdio, Danic, Cancs, Tasso, Milion, Voliairc,
CIaicaulriand; c o voio dc cngcnIos iais c ara
nin da naior cccao. Mr. Nisard nao cnicndcu
o ngcns u uctcc ontus. crcu quc a narcia vcio
da oa. Virglio, quc cn nao oucas viagcns
iinIa olscrvado os fcnncnos do nar, salia
cono o cscarccu quc vcn d'avanic c nais
crigoso, c quanio c raro sossolrar a cnlarcaao
quc as vagas laicn cn oa. Para jusiificar o
ocia narinIciro, cono o dcnonina M. Jal, auior
da AcIcoogc nuuuc, dcicnos falar csic
crudiio, na sua lrcvc nas rofunda olra o
Vgus nuutcus. Il s'agii cciic fois d'unc lanc
inncnsc qui, vcnani dc la ouc du navirc
d'Oronic, ci ionlani dc Iaui (u uctcc nc araii
avoir cc doullc scns; il foriific ngcns, cn ncnc
icns qu'il csi cn oosiiion avcc un, connc
circniic du vaisscau}, dcfcrlc sur la ouc,
clranlc lc caiiainc, qui, au nouvcncni dc
iangagc, csi dcja cncIc cn avani (onus}, ci lc
faii ionlcr roulani sur lui-ncnc, la icic la
rcnicrc... Quani uctcc, quclqucs-uns y oni
381
vu la rouc, d'auircs nc sc soni as rcoccucs
dc cc dciail, ci j'ainc nicu lcur oulli qu'un
conirc-scns connc cclui qui a ccIac Scrvius.
Cci illusirc conncniaicur vcui quc u uctcc soii
synonync dc u u; il nc rcflccIi as quc, si la
vaguc sc drcssani dcrricrc la ouc ciaii cnircc
dans lc navirc ar l'arricrc, cc n'csi as
assurcncni sur la icic quc scraii ionlc Oronic.
Virgilc a rcndu avcc sa rarc Ialilcic dc oic
narin l'cffci du iangagc ci l'cnlarqucncni ar
l'avani dc cci cffroyallc aquci dc ncr qui couvrc
lc vaisscau, ci l'cnglouiii dans un iourlillon ou il
sonlrc, la rouc cn avani, cn iournani irois fois
sur lui-ncnc. Ncn o icio, ncn M. Jal con
ioda a concicncia na naicria, fala cn Oronic
cair no nar; clc norrcu con a iriulaao n'un
voriicc do navio; caiu no convcs, or cfciio da
arfagcn, c nao fora da cnlarcaao. o ocia inia
fcnncnos inicrcssanics aos quc icn fciio
naiorcs viagcns quc as dos laicis do Scna, c quc
ialvcz nao sao aos quc nunca viran una
icncsiadc no occano ou junio dc una cosia
lrava. O sus untc ocuos foi nal inicrrciado
or M. Nisard. rcfcrc o sus a Oronic, dcvcndo
rcfcri-lo a Encias. E orquc diz o icio quc cra
anic os olIos dc Encias? Eis aqui. una
icncsiadc nao da con a ncsna fora cn iodos
os navios da ncsna conscrva, carrcga nais cn
uns quc nos ouiros; c, colocando-sc a nau do
cIcfc roina da quc sossolrou, nosira-sc o
382
crigo inincnic do Icroi; o quc concorrc ara o
inicrcssc da siiuaao. Podc ainda iirar-sc una
ilaao; isio c quc, sc nao crcccu ianlcn a
caiiania, Encias o dcvcu ccricncia c cauiclas
do iloio nais criio da froia, o vclIo Palinuro,
quc csiava a scu lordo. Das ccnsuras so rcsia
una, o vcrlo nscqutu duas vczcs na ncsna
dcscriao. dcfciio lcvssino, quc nao odc afciar
una iao fornosa assagcn. Ainda assin, ncsia
jusia ccnsura Ia duas incaiidcs. o nscqutu
nao c iao fraco cono Mr. Nisard inagina, significa
ianlcn nstu, cscgu, c o criico arccc
discorrcr anics solrc o sinlcs scqutu do quc
solrc o conosio, a quc a rcosiao n inrinc
una fora naior; ncn o vcrlo soncnic s`uquc
uu tcns, nus ont uux oIcts; o conirario sc vc
cn Ciccro, PIili. 2. Si iun occisus csi, quun iu
illun in foro sccianic oulo ronano gladio
siricio insccuius cs. O ucutus uquuc nons
acala cn un nonoslalo, cono ara nosirar o
cino da nonianIa d'agua. O nosso vocalulo
nontc c disslalo; c, sc nclc icrninassc o vcrso
oriugucs, nao iinIa a ncsna graa. icrninci-o
no rononc sc nonosilalico, rcfcrindo-sc a
nonic, c oliivc assin a vaniagcn do laiino. Os
quc scnicn as lclczas da vcrsificaao, crcio,
dcvcn gosiar do csdruulo; quc, icndo nais una
slala, arccc auncniar a aliura da vaga.
139-149. - 151-160. - Vugu dc cr si qucr
dizcr ondu ugtudu; oniii ois notos. En
383
scnclIanics casos assin o fao; o quc iorna csia
iraduao a nais concisa dc quanias icnIo
canindado. Lunu-sc o nar or uIonunu c
dos lons aniigos. Dcscngusgu, osio quc
oriugucs c vulgar, falia nos nossos nclIorcs
dicionarios.
163. - 175. - CIaicaulriand, no Itncuo, c
da oiniao do douior SIaw, dc quc csia laa nao
cisiiu so na calca dc Virglio, nas ao c dc
Cariago. AsscnclIa-sc iodavia ao orio dc
PIorcyna cn Honcro.
183. - 195. - Naqucla coca nao sc usava dc
fcrncnio ara lcvcdar o ao, ncn Iavia noinIos;
iorravan-sc os graos c quclravan-sc cn cdra.
Quando inrini csic livro cn scarado, usci nal
do vocalulo n. Joao Franco usa do vocalulo
cdu; nas acrcsccniando o adjciivo oIcuu,
arccc icr iido o ncsno cngano quc cu. O Snr.
Lina Lciiao ondo n, o Snr. Joao Cuallcrio c
Darrcio Fco ondo noc, ianlcn sc cnganaran.
186. - 199. - Caco iinIa nais dc un navio
sol as suas ordcns incdiaias, o quc indica o
lural uIus. Sigo a La Fuc c Mr. Jal na
oiniao dc quc unu nao sao landciras, ncn
arnas iniadas, nas lroqucis, lanas, quc sc
suscndian no alio das oas. Annilal Caro c
Joao Franco iraduzcn unu or landciras.
384
210. - 223. - Esic vcrso, crinindo a
rudcncia do cIcfc quc sufoca scus icnorcs, icn
ncrccido a arovaao gcral; nas Mr. Tissoi o
acIa nau, orquc Encias dcscscra da sua
foriuna c dcsconfia dos dcuscs, c un ial varao
nao c fciio ou gouucnc cs ussons ct cs
uoontcs dc scs scnIuIcs. Encias, lcn quc io,
c naiural quc s vczcs dcsconfiassc dos oraculos,
c ainda nais da sua foriuna; c sc nunca iivcssc
ial dcsconfiana, crcndo quc o fado o ajudava cn
iodas as cnrcsas, a ccricza dc olicr iudo con o
favor surcno dininuiria o rco da sua coragcn
cssoal. as nais das vczcs orcn c a confiana
nos dcuscs quc o acoroava. O ocia conIccia
nclIor a nossa naiurcza do quc os scus criicos,
c nao cagcrava os scniincnios; folgava dc dciar
vcr o Ioncn no Icroi.
215-228. - 224-228. - Olscrvc-sc a lrcvidadc
c concisao do oriugucs. o nosso csou vcric
ficlncnic o tcgou dunt costs; o nosso
csostcu, o n ustu sccunt; o nosso
dcscntunIu, o usccu nudunt. Para o
ucuIusquc tcncntu gunt scrvi-nc dc quasc
un vcrso do Iarnonioso c corrcissino Carao.
Conscrvo o cicio ucuoun, osio quc Mr.
Villcnavc o icnIa, con razao, or ncnos lcn
alicado a nuc do quc aos larcos, rcfcrindo o
cnrcgo quc dclc fcz Ovdio, nas Pont., liv IV,
cisi.5.
385
251-252. - 262- 263. - Anicnor fundou
Padua, a qual rinciro dcnoninou Troia, c ali
csialclcccu a cqucna colnia dos Anicnoridas;
Encias foi qucn ao Lacio conduziu o grosso da
naao. c or isso quc, falando dc Anicnor, digo
dcu cusu u Tcucos, c falando dc Encias, dirci dcu
cusu uos Tcucos. Disiinao nao fciia clos
iraduiorcs, ialvcz ninuciosa, nas icndcnic
caiidao c clarcza.
290-291. - 302-304. - Mr. Tissoi, a roosiio
dcsia assagcn, scnicncia quc o ocia, cn
donnunt toutcs cs ccctons u scs ncuux
csonugcs, Augustc ct Encc, u ncconnu u nutuc
ct s`cst uc dcs cssouccs quc u uuut ouncs
unc ntuton us dcc dc u uctc. Parccc
incrvcl quc scja isio dc qucn Ia ouco vinos
iacIando o Icroi iroiano dc nao scr ara govcrnar
as aics c voniadcs dc scus scnclIanics; o ior
dcfciio dc un cIcfc. Para confuiar a Mr. Tissoi,
rccorro a Mr. Tissoi. Sc fosscn vcrdadciras as
laldas quc Encida assacan, nao digo os Zoilos,
nas os scus ncsnos aaionados, scria cla o
nais rclcs dos ocnas. Assin, o inior quc
cunIa un galado quadro ara colIcr as
criicas c acrfcioa-lo, viu quc o ullico o
adnirava; orcn quc ianios cran os dcfciios quc
lIc acIavan os adniradorcs, quc nclIor scria ou
ficar o quadro cono csiava, ou lorra-lo c conor
ouiro. Assin, a noa fornosa, a qucn iodo o
rancIo dos gancnIos alaudc, quando as
386
invcjosas lIc analisan a lclcza, lcn quc cn
gcral nao lIc ncgucn o ncrccincnio, sao iais os
scncs quc ncla cada una cnconira, quc a olrc
sc dcvcria ir cscondcr, cono a coruja nais fcia c
Icdionda.
317. - 335. - En vcz dc HcIun lcio Euun,
con Hcync c ouiros; orquc, cagcrando-sc a
carrcira dc Haralicc, nada adniraria quc cla a
cavalo vcnccssc o curso dc un rio; ianio nais,
quc o Hclro da Tracia nao c inciuoso. Assin,
cai or si ncsna a ccnsura dc Hclicz, na sua
GcoguIu dc Vgo, dc quc as Anazonas sao
colocadas na Tracia curocia, scndo Ialiiadoras
da asiaiica. Conus uugo ara crinir o
uouccn ugu.
347. - 362. - Alguns sulsiiiucn dtssnus
ug or dtssnus uu, conira a liao aniiga,
con o fundancnio dc quc os Fcncios, ricos cn
concrcio, o cran ouco cn lavras; o quc nao
lasia a jusiificar a cncnda. o icrcn sido os
Fcncios ncdocrcs na agriculiura nada olsia a
quc Siqucu cnirc clcs fossc o nais oulcnio cn
lcns icrriioriais.
368. - 384. - Dux cnnu uct vcricu Joao
Franco. Do fciio a Dido sao as Ionras dadas."
olvio quc cnnu c csscncial. a ousadia da
cnrcsa nais solrcssai or scr nulIcr qucn a
cfciuou.
387
382-383. - 398-400. - Na aniiguidadc, os
Ioncns ilusircs sc galavan scn ofcndcrcn o
dccoro c o cosiunc gcral. cono Ulisscs na
Odisscia; cono ao dcois Horacio c Ovdio; cono,
cnirc os nodcrnos, Cancs, Ercila, Ccrvanics,
Corncillc, Anionio Diniz; cono, cn nossos dias,
Docagc, CIaicaulriand, Mr. dc Lanariinc, c
ouiros. noia-sc orcn quc os nais cIcgados a
nos o fazcn con nais cauicla c ncnos
clarancnic. a jusiificaao dc Virglio c dc
Encias.
434-440. - 452-459. - A conaraao, diz
Dclillc, icria nais jusicza c graa, a rcconIcccrcn
as alclIas dc Virglio, cn vcz dc un rci, una
rainIa." O icio nao fala dc rci ncn rainIa.
Dclillc c quc cn sua iraduao iniroduz un rci das
alclIas. Esic cngano vcio dc quc o ocia ronano
nas Ccorgicas da un rci con cfciio s alclIas;
crro do scu icno, quc foi rcconIccido or
ccricncias nodcrnas.
466. - 487. - On nc cui quc scniir cc vcrs,
diz Mr. Villcnavc, cn dcscscrani dc lc iraduirc.
Si lc oic cui dii. sunt cs ucnuIcs, c'cui cic
la ncnc cnscc; nais lc scniincni sc fui affailli,
unc ioucIanic inagc cui disaru. Il csi donc dcs
cnsccs connuncs qui dcvicnncni grandcs ar la
lacc d'un noi." Concordo con a olscrvaao
gcral, nao con o scniido cn quc c ionado sunt
ucnuc cun. Nao significa so quc Ia coisas
388
lagrinavcis, sin quc das coisas rcsian lagrinas,
ou or ouira, quc ali cIoravan-sc as dcsgraas
assadas c dclas falavan os nonuncnios
ullicos; rova dc quc os Troianos csiavan cn
icrra oliciada, c nao cn lrcnIas, cono rcccara
Encias. Os sclvagcns, os larlaros, ranician as
dcsgraas rcscnics c lancnian scus nalcs; nas
sos os quc ja icn un ccrio grau dc civilizaao c
quc a scus nonuncnios cnconcndan o assado,
c a crfciao dos nonuncnios scguc a crfciao
da inicligcncia dos ovos. Sc ois o ocia, cn vcz
dc sunt ucnuc cun, iivcssc diio sunt cs
ucnuIcs, nao dcsaarccia unicancnic a
inagcn, dcsaarccia ianlcn o cnsancnio.
Esia assagcn, das nais scnsvcis c naviosas
quc sc cnconiran nos ocias sullincs, cnccrra
ainda un acalado clogio das lclas arics,
cscolIido un so irao, nas o rincial.
Cancs, cngcnIo quasc igual a Virglio, diz no
ncsno scniido. Dc quc a ncnoria cn lagrinas
cisic." Fcrrcira, alna roria ara scniir as
lclczas dos aniigos, dissc. Quc fican, scnao
ranios c saudadcs irisics, Daquclas coisas
grandcs quc acalaran?" Ha un rcssailo do
ncsno cnsancnio no vcrso dc Pcirarca. AIi!
null'aliro cIc ianio al nondo dura." Sao os
nclIorcs concniadorcs dc Virglio, cn rinciro
lugar Virglio ncsno, scndo lcn csiudado, c cn
scgundo lugar os vcrdadciros ocias quc o
scniiran c iniiaran.
389
588. - 613. - M. Villcnavc ccnsura a Dclillc,
Dinci, dc Cucrlc, or icrcn rcfcrido unus uIcst a
socos, c nao ao navio. A consiruao da frasc,
cono clc confcssa, a ial oiniao os lcvou, c nuiio
lcn, orquc o nasculino unus nao odc
concordar con cusscn, ncn con nuucn quc sc
sulcnicnda. Vcrdadc c quc nao foi so Oronic quc
crcccu, foi conjuniancnic a nau; o quc nao
olsia a quc unus sc rcfira ao conandanic. Scndo
visia aqucla dcsgraa or Acaics c Encias, lasia
quc sc falc do conandanic ara, or associaao
dc idcias, vir ncnoria a nau. Quanio
fidclidadc, valc ianio una cono a ouira coisa;
ois quc a sulvcrsao da nau lcnlra a dc Oronic,
c ucc ucsu.
634. - 661-662. - Pondcra CIaicaulriand, no
Gcno do cstunsno, quc Virglio anava
crinir-sc ncgaiivancnic, o quc concorrc ara a
nclancolia dos scus vcrsos; cuida quc csia
nancira lIc nasccu dos dcsgosios quc o ocia
rovavclncnic ccrincniou cn scus anorcs.
Fora a conjcciura, fica-nos a olscrvaao
vcrdadcira dc quc clc cnrcga frcqucnics
ncgaiivas, o quc auncnia a nclancolia quc
insiran suas olras. Nao dirci quc o iraduior
infalivclncnic vcria cssas ncgaiivas; sin quc cn
gcral o dcvc dc fazcr, a fin dc conscrvar nais
una roricdadc do scu csiilo divino, cono lIc
cIana o ncsno CIaicaulriand. Ncsic non gnuu
nu a ncgaiiva or ccrio vcn nuiio a roosiio.
390
Ncn Dclillc, ncn o Snr. Lina Lciiao quc o iniiou,
Joao Franco, ncn o Snr. Joao Cuallcrio, ncn
algun dos ouiros quc consulici, fizcran caso
dcsia ariicularidadc; cccios Iriaric c Mr.
Villcnavc. Mais ainda nc agrada a iraduao do
uliino; orquc o EsanIol c no lural
dsgucus, c o Franccs cnrcga o singular
nuIcu. osio quc o vcrso do ocia conicnIa
una naina gcral, Dido nao a rofcriu cono ial;
no nu csccialncnic aludc ao clio da airia,
no quc o scu fado asscnclIa o dc Encias.
693-698. - 721-726. - Para doura c
Iarnonia, aqui sc cnrcgan lquidas c vogais. a
nossa lngua dc cn vcrsos iguais iraduzir cssas
lclczas, o quc ialvcz nao consiga ouira alguna
das vivas da Euroa; ao ncnos ainda nao o
fizcran as duas nais suavcs, a csanIola c a
iialiana.
703-710. - 729-738. - Julga Dclillc quc o
lanqucic odcria scr dcscriio con nais
inaginaao c ocsia, c nao nos diz o cono; acusa
o ocia dc nnia solricdadc, c afirna quc o
fcsiin ccssou con o Iino solcnc dc Ioas, quando
so icrninou con a narraiiva dc Encias, quc iona
os livros II c III. Nao rcflciiu quc c a dcscriao
conlcia, c quc Virglio fundiu nuiio cn ouco. a
raiaria das ncsas c lofcics, as cas dc ouro
csculidas con a Iisioria dc Tiro c a scric dos
avos da rainIa, o luo dos iacics, dos lciios, dos
391
coins, iudo nosira a nagnificcncia do lanqucic
c o cslcndor do scrao. Quc ial dcvcra scr,
quando cra scrvido or ccn noos c ccn noas,
c dcsias Iavia dcniro cinqucnia ara inccnsar os
cnaics c arrunar fruias c viandas! Dclillc,
ccnsor dc Lucano cn icorica, c un dos quc nais
uscran cn voga as dcscrics csiiradas. varios
nodcrnos, quc o rcrccndcn cla nania dc fugir
da alavra roria c or suas crfrascs, dclc sao
disculos na longura insaciavcl das iais
dcscrics. Na criica dcsic fcsiin solcjancnic
sc dcsnandou Mr. Tissoi. Froid, silcncicu, ncc
assiic au fcsiin, ci nc rcnd ari ricn, arcc quc
ricn nc lc ioucIc; il nc araii as s'acrccvoir dc
l'aiicniion assionncc doni il csi l'oljci.... Virgilc
nc nous donnc qu'unc cquissc, la lacc d'un
iallcau. Cc n'csi as avcc cciic ncgligcncc ci
cciic froidcur quc Fcnclon a rcrcscnic la assion
naissanic dc Calyso, ci son ardcur connaiirc
ci ccouicr lcs avcniurcs du jcunc Icros cn qui
cllc rcirouvc l'inagc d'Ulyssc. Milion crinc avcc
licn lus dc gracc, dc cIalcur ci dc rcicnuc, lc
dcsir qu'Adan ci Evc crouvcni d'cnicndrc, dc la
loucIc dc FaIal, lc rccii dcs ncrvcillcs dc la
crcaiion." Havia oucas Ioras quc sc iinIa
Dido cnconirado con Encias no icnlo; acolIc-o
con agrado, c lIc da un fcsiin, quc durou nuiio
alcn da ncia noiic. o rncic iroiano nao odia
s`ucccuo dc `uttcnton ussonncc dont cst
`oIct; ainda nao sc cria, ncn sc dcvia crcr o
392
oljcio dc una aiao anorosa, sin dc una
dclicada aicnao da aric da rainIa ara con un
gucrrciro da sua ordcn, da casa dc Prano c dc
sanguc divino. Sc cuidassc Encias quc Dido,
assin quc o viu, crdcu-sc dc anorcs or clc,
fora vaidadc nal asscnic cn un varao gravc, so
roria dc un dos nossos cocs ou adanados
casquilIos. dias dcois c quc dcu or cssc anor,
cn quc ianio influiu a narraao osicrior dos
scus iralalIos. Sc ara dcscular a aiao dc
Dido o ocia inagina o cngano dc Cuido,
iransfornado cn Ascanio, c scn cnlargo
afciados, quc fingcn dcsconIcccr ncsic onio a
Iunana fraqucza, acIan-na or circno
rccniina; quc sc nao diria do Icroi sc, nao icndo
a ccusa dc scr inciiado cla roria Vcnus,
concassc logo a dizcr finczas rainIa dc
Cariago? Tao coniagiosa c a docna dos
adocicados ronanccs (nao iraio aqui dos dc
Ficlding, Scoii, Lcsagc, c dc ouiros cngcnIos
dcsia icncra}, quc aic Ioncns da nclIor
douirina liicraria sc dcian lcvar do ccnlo.
Quanio ao silcncio dc Encias, c a arguiao nais
dcsiiiuda dc fundancnio quc dar-sc odc. o
ocia, quc iinIa dc fccIar o scrao con a
narraiiva, dc rcfcrcncia inia a nasccnic aiao
da rainIa; ois cn dois livros iniciros iria Encias
aarcccr cn iodo o lrilIo. Posio quc nao vcnIa
crcsso, lcn sc conIccc quc o Icroi convcrsou
nuiio con Dido, quc frcqucnicncnic o
393
inicrrogava solrc Hciior, Prano, Mcnnon,
Dioncdcs c Aquilcs. sc nao sc rcfcrcn as
rcsosias, c orquc, icndo Encias dc olcdcccr
rainIa quc lIc cdc a narraao conlcia, lasia
quc a vcnIan iodas clas. Na confroniaao dc
Virglio con Fcnclon, csqucccu-sc Mr. Tissoi dc
quc nao cra con Encias, nas con Dido, quc
dcvcra conarar Calyso, na sua aiao
nasccnic c no ardor dc conIcccr c cscuiar as
avcniuras do jovcn Tclcnaco; ois na Encida c
Dido qucn cscuia, c c Encias qucn narra. Sc
Fcnclon rcsusciiassc, Iavia dc asnar dc sc vcr
rcfcrido ao ncsirc cujas isadas scguia, a csic
ncsirc sullinc c rofundo no dcscnvolvcr c
iniar o anor, scn igual na aniiguidadc, nunca
cccdido clos nodcrnos, os quais ncsia aric
vcnccn aos aniigos. Mnc dc Sial, a qucn lIc
inugnava csia oiniao con os ccnlos da
Encida, rcsondc. Eu udcra rccusar una
oljcao iirada dc Virglio, ois quc o ciici cono o
ocia nais scnsvcl." E qucn o diz c a auiora dc
Conu. Nao foi nais fcliz M. Tissoi con a
alcgaao dc Milion. nao c Encias, c Dido quc clc
dcvcra confroniar con Adan c Eva; Encias c
qucn ia narrar, cono Fafacl. Scn duvida Milion,
quando inia os anorcs dos nossos rinciros
ais, nao c infcrior a Virglio; os dois gcnios
iiraran ioda a vaniagcn do assunio, lcn quc
difiran nuiio. un, sol a influcncia aganisno,
nao odia iniar o anor con os ioqucs do ouiro,
394
insirado clas idcias do vclIo c do novo
icsiancnio. cada un cscrcvc confornc aos
icnos c s crcnas. Ncn o rinciro anor dc
una virgcn, ignoranic c sinlcs, dcvcra scr
iraiado cono o dc una viuva dc irinia anos.
743-773. - Conscrvci a audacia do original,
quc diz . cno out uuo. O nodo or quc nc
crino, nao c nais aircvido quc o lugar dc
Fcrrcira, na fornosssina clcgia a Maio; ondc,
con o scu vigor c cosiunada cncrgia, assin fala
dc Vcnus, quc sc dcsc c solia os calclos ara sc
lanIar. Ela a ncuc dcscolrc c solia o ouo;
DanIan-na as Craas na nais clara fonic.
Aarccc dc anor rico icsouro."
395


NOTAS AO LIVRO II

Esic livro or Macrolio foi iacIado dc furio a
ccrio Pisandro, auior dcsconIccido, c quc o nao
scria sc Iouvcssc conosio una narraao, quc
ncn cn Honcro sc cnconira igual. Macrolio,
rcflcic Mr. Villcnavc, aqui sc asscnclIa ao jcsuia
Hardouin, quc, cn suas csiranIas oinics
accrca das olras dc Horacio c dc Virglio, as
quais airilura a nongcs da ncia idadc, dizia,
ara jusiificar iao incrvcis asscrcs. Crcdcs vos
quc cu nc lcvanio iodas as nanIas s ircs Ioras
ara nada dizcr dc novo?"
15.-17.-Conicnicno-nos, diz o ncsno auior,
dc adnirar a aric con quc Virglio, alandonando
a vcrossinilIana Iisiorica, quis csialclcccr a
vcrossinilIana ociica, lasianic ara a cocia,
or iodos os ncios a scu alcancc. Faz inicrvir. 1
a rcligiao. o cavalo dc nadcira cra un voio; 2 os
rodgios. Laocoon cira niscravclncnic con
scus dois filIos, cnirc as consirics das duas
scrcs vindas dc Tcncdos; 3 os ariificiosos
discursos do crfido Sinon; 4 o dcsiino, quc
fascina o csriio c olIos dos Troianos." Esia
iradiao, anicrior a Honcro, icn sido variancnic
396
inicrrciada. vcja-sc La Fuc, ou anics M.
Villcnavc, cuja criica rcsunc c ajuza as oinics
ccclcnicncnic.
53.-58.-Insonucc cuuuc gcntunquc dcdcc
cuucnuc c lclo cla Iarnonia iniiaiiva; Ia
coniudo un vicioso lconasno, quc o ouvido nao
scnic no laiin, nas scria insuoriavcl no
oriugucs. Sc cuuuc cuucnuc vcricsscnos cuuus
cuucnus, a aroinaao do nonc c do adjciivo
faria crcclcr quc cuucnu ja c un lugar cncavo,
c solrcssairia o vcio do lconasno.
57-58. - 63-64. - Con ouiros criicos, diz Mr.
Villcnavc. Dcois dc un ccrco dc dcz anos, Iavia
ainda asiorcs no cano dc Troia? Tao arruinado
csiava, quc Ulisscs c Palancdcs cran olrigados a
ir Tracia luscar vvcrcs ara o ccrciio grcgo."
Por nais csiragado quc csiivcssc o cano
iroiano, nao cra a onio dc faliarcn vvcrcs aos
ccrcados; o quc suc a cisicncia dc asiorcs c
lavradorcs, ao ncnos or ondc ainda nao iivcssc
alrangido o asscdio. Sc ja nao Iouvcssc nas
vizinIanas da cidadc scis ou oiio cannios,
nuncro nais quc suficicnic ara rcndcr Sinon,
cla cniao sc icria rcndido cla fonc. ao conirario,
con ianios rccursos csiava, quc, dcscscrando os
Crcgos da cficacia do ccrco, rccorrcran a un
csiraiagcna c a una iraiao. Quanio a ircn
Ulisscs c Palancdcs luscar vvcrcs Tracia, o
faio nao suc ncccssariancnic a carcncia dc
397
asiorcs. c naiural quc os naniincnios quc
Iouvcssc, fosscn assados cidadc, clos ncios
oculios quc os filIos dc un as conIcccn. os
Crcgos, nao os icndo cn assaz quaniidadc, ian
rocura-los nais longc.
195-196. - 199. - La crcduliic dcs Troycns,
discorrc Mr. Tissoi, csi unc invraiscnllancc sans
ccuscs. On la ardonnc cinc dans Virgilc,
nalgrc lcs savanis cfforis quc lc oic a faiis our
la jusiificr, cn la rcndani vraiscnllallc ar
l'cloqucncc dc Sinon ci ar lc nouvcncni qu'cllc
cciic." Nao alcano a razao da ccnsura, quando
o ccnsor confcssa quc `ucccnt du cocu cst ntc
uucc unc uctc qu ut cn, quc u tout un
tutc d`coqucncc duns c dscous dc Snon, c quc
unus on nc ut un tc tonIc dc `ut dc
csuudc cn tonunt. Mr. Tissoi, quc icn vivido
cn icnos difccis, dcvc icr olscrvado cono sc
dcia a nuliidao lcvar dc discursos os nais
ilogicos c fuicis; or quc ois csiranIa quc csic,
no qual sc conicn un iraiado dc cloqucncia,
fizcssc iananIo cfciio nos Troianos, scndo
odcrosancnic ajudado clo rodgio das duas
scrcnics? A noric dc Laocoon, o ircn-sc as iais
scrcnics rccolIcr sol a cgidc ncsna dc Palas,
cono sc foran cccuioras da vingana da dcusa,
junio fora do discurso ondc Iavia un tc
tonIc dc `ut dc csuudc cn tonunt, dcvcra
roduzir na cIusna a inrcssao quc roduziu.
Cais qucria caninar o cavalo c dciia-lo ao nar;
398
orcn cn iais casos nais vcncc a sucrsiiao
quc o lon consclIo. Esiou con Dclillc, o qual
cnsa. Qu'il csi lus aisc dc ironcr unc
nonlrcusc foulc qu'un scul Ionnc d'un scns
droii. Sinon n'cui as ironc un agcni dc olicc,
nais la oulacc auraii cic sa duc." E
acrcsccnic-sc quc naquclcs icnos ialvcz sc
dciassc iludir a ncsna olcia; ois quc csia
insignc aric nao iinIa cIcgado ao auro a quc,
cn Frana rincialncnic, sc acIa clcvada.
198. - 201. - Mr. Jal, quc dcnonsira a
rccisao con quc Virglio usa dos icrnos
nariinos, qucr quc ondc o auior diz us o
iraduior diga ou c nao nuu, c quc Iaja o
ncsno cuidado con as alavras ou, cunu,
con os noncs dos difcrcnics vcnios; ois quc o
ocia cnrcga scnrc as vozcs rorias, c
quando sc scrvc do figurado, or sincdoquc, c
orquc a aric ncncionada c a rincial na aao.
Dcois do csiudo quc fiz da naicria, conclui quc
un iraduior da Encida dcvc rccorrcr olra dcsic
salio ara nao sc cnganar ao vcricr o quc diz
rcsciio narinIa. Ora, Mr. Jal oina quc o
icrno cunu ncn ncsno sc odc ionar cla
quIu, nas infalivclncnic clo cusco ou Iuco do
navio. Quc sc nao ionc cunu or nau, vou dc
acordo, c ianlcn quc sc nao ionc or quilIa,
ara crinir a qual icn os Laiinos a frasc tuIs
nu; osio quc ncsic scgundo scniido arca
nais adnissvcl o cnrcgo dc cunu, cono sc vc
399
no vcrso dc Lucano. NuIu tunguntu ucs, ct
tcu cunu. Nao dissinulo quc ncsic ccnlo
odc-sc ionar cunu or casco do navio; nas
arccc quc Lucano a ionou aqui or quilIa,
orquc csia odc iocar dc lcvc no fundo scn sc
quclrar a cnlarcaao; a qual sc quclraria no
caso do casco iocar na icrra, visio quc cniao a
quilIa icria cncirado nais rofundancnic. Aqui
iraduzi nc cunuc or quIus n, nao ianio
clo quc fica diio, quanio or una razao cculiar
da lngua oriugucsa, quc asso a cor. Para
crinir o cunu cn laiin, cn franccs cucnc,
icnos cusco ou Iuco; nas Iuco iona-sc nais
vczcs clo lojo do navio do quc clo casco or
fora, c cusco icn o inconvcnicnic dc significar
nui divcrsas coisas. cusco c o caaccic, cusco c
qualqucr vaso dc ianoa, cusco c o cranio, cusco c
a concIa dc ccrios aninais, cusco c a casa scn
novcis; iona-sc figuradancnic or juzo ou siso,
c ainda cn ouiras acccs. Para sc conIcccr
logo sc c ionado or cucnc, c rcciso quc os
anicccdcnics aclarcn o scniido, ou, do conirario,
cunrc dizcr cusco do nuuo, a fin dc sc iirar a
anliguidadc. Todo Ioncn dc gosio vc quc scria
cssina a iraduao dc nc cunuc or n
cuscos dc nuuos; a longura da frasc csfriaria
iudo; c n cuscos odia significar n cuucctcs.
Os nossos cscriiorcs, ianio cn rosa cono cn
vcrso, ara cviiarcn ou a longura ou a
anliguidadc, adoian nuiias vczcs o icrno
400
quIu, nao so no scniido rorio dc tuIs nu,
orcn igualncnic no nais cicnso dc cusco; c,
quando qucrcn falar da quilIa scn as olras do
cosiado, cIanan-na quIu nu.
224-225. - 229-230. - Scgundo o auior dos
Etudcs su Vgc, vcn csia conaraao
ntconc un noncnt c us dououcux d`unc
tccu s oondc, ct nous dcsuIusc cn nous
nontunt c octc s Icn cucIc usqu`uos. Esia
criica arccc lcn fundada. Con Dclillc orcn
dcvc-sc adnirar a ousadia da crcssao cxcusst
sccun c a cscolIa do cicio ncctun. Por csia
ocasiao iocarci na vaniagcn do csiilo conciso.
qucn, nao dciando cscaar conjunao, o
iraduzissc cn nuiios vcrsos, dcsfciaria csic
lugar; ianio nclIor o faria, quanio nais sc
rcsunissc. No ocia a conaraao c iao raida,
quc ouco cnccc o razcr daqucla ccna dc
icrror.
255. - 261 - Por tuctuc scntu Lunuc
cnicndo quc o ccu csiava cscuro, cono sc
dcscrcvc quairo vcrsos airas. Fuiil c a oljcao dc
Dinci, quc os Gcgos Iuuun nstc sc
cscuccdos, nuo conIcccndo u Issou, c scndo
dc tcnc os cscoIos unto du uu. 1 orquc so
a falia dc luar, nao Iavcndo ccrraao, nunca
roduz cscuridadc quc inca o navcgar,
norncnic cn aragcn conIccida (liiora noia
cicns}; 2 orquc c naiural quc o asiuio Ulisscs
401
calculassc con una noiic cscura ara dc
Tcncdos fazcr ariir a arnada. Quando orcn
digo cscuu, nao sc cnicnda dc una ircva
alsoluia. Esiavan lcn aviados os navcganics sc
nos orios so udcsscn cnirar ao clarao da Lua.
A oljcao dc quc Encias nao iardou a rcconIcccr
os conanIciros oIut c Lunun, c cscciosa.
os Crcgos sin ariiran dc Tcncdos clo cscuro, c
assin alordaran; nas cnirc a sua cIcgada c a
sada dc Encias ncicran-sc algunas Ioras, ois
quc ja os da froia Iavian fciio junao con os do
cavalo, iinIan ionado iodas as orias, ocuado
iodas as ruas, inccndiado varias casas; c Panio,
quc dc iudo fora icsicnunIa ocular, ja iinIa iido
icno dc salvar os dcuscs c alfaias sagradas, c dc
vir casa dc Encias cn un rciiro assaz longc da
cidadc, ondc acnas sc ouvia o rudo dos
conlaics. Nada inlica ois quc a Lua, nao
icndo aarccido no rincio, csiivcssc fora ao
icno quc Encias rcconIcccu os conanIciros.
Do ncu voio foran Annilal Caro c infiniios
ouiros. O ocia rcjciiou a dulia iradiao dc quc
Troia foi ionada cn una noiic dc lcnilunio;
adoiou aquilo quc nais lIc convinIa.
264. - 273. - Olscrva Dclillc quc a
cnuncraao dos gucrrciros quc sacn do cavalo sc
icrnina cngcnIosancnic clo nonc dc qucn o
falricou. ci isc doli falricaior Ecus. Ncsic caso
convcn cnrcgar un vcrso agudo; o quc
dcnonsira o nnio rigor do rccciio, quc iiranos
402
dc alguns Iialianos, dc roscrcvcr-sc o uso do
csdruulo c do agudo. Os nclIorcs ocias nao
icn risca scguido cssa rcgra; c iais vcrsos,
quando lcn cnrcgados, icn una graa
ariicular.
283. - 297. - Por nao scr arguido dc anar
aniigualIas, dcici dc r ugc cn vcz dc ogc,
nancira dc Cancs. Ncsic asso faria nais cfciio
o son surdo da lcira u. Virglio ncsno nos
fornccc ccnlos do uso dos icrnos aniiquados
cn ccrias ocasics.
311-313. - 322-324. - Conscrvci a figura,
ionando Ucucgon cla casa dc Ucalcgon. Diz-
sc quc cniao nao Iavia ironlcias, c quc Virglio
scguc a aniiciaao dos iragicos grcgos; asscrao
ao ncnos duvidosa.
333-340. - 355. - Vou con Hcync, quc lc
nuxnus uns; ois, nao olsianic scr Ifiio ja
vclIo, odia scr circnado nas arnas; nas, sc
fossc nuxnus unns, isio c dc una grandssina
vclIicc, nao odia vir cn aulio dc Encias. O un
guuo ucuo do vcrs. 435-436, nosira ncnor
idadc do quc nuxnus unns, dado quc o ocia sc
iivcssc aqui scrvido dcsia crcssao.
354. - 369-370. - Dificlino icn arccido csic
lugar, or fugircn dc o vcricr ao c da lcira. Mr.
Villcnavc, quc o fcz, nao dcia nada quc dcscjar.
Aicnic-sc na vaniagcn quc a nossa aqui lcva
403
lngua franccsa. Unu suus ucts, nuun scuc
suutcn, iraduziu clc. Lc scu suut ou cs
uuncus cst dc n`uttcndc uucun suut; cu udc
dizcr. Suuuuo uu os ucncdos unu, cscucn
suuuuo ncnIunu. A falia do vcrlo, quc c dc
una lclcza no original, adniic-sc cn oriugucs,
nao cn franccs.
355-360. - 371-377. - Mr. Tissoi rcrova csia
conaraao, orquc cs ous ucux, uuncs,
cdcs ct cucs, sont cs Gccs; nus c nc uos,
diz clc, duns cs Tocns quc dcs Icos qu ucucnt
nou ou cu utc cn ccndcs. Aqui Virglio,
cono cn un lugar scnclIanic Honcro, nao
conara os Troianos con os lolos cn iodas as
suas nas qualidadcs; conara sin a furia dos
Troianos, quando cnirc arnas c ininigos
airavcssan a cidadc, con a raiva dos lolos quc,
ja faninios, dciaran nos covis os cacIorrinIos
dc goclas sccas dc fonc. a conaraao ois c con
o furor c nao con a crfdia c crucza dcsics
aninais. Os crluos nodcrnos so adoiaran o
vcrso da scia, ou da quaria c oiiava longas;
rcjciian o da icrccira c oiiava, ou da quaria c
sciina. o conirario raiicaran Danic, Ariosio,
Pcirarca, Tasso, Alficri, Cancs, Sa dc Miranda,
Fcrrcira, Cric-Fcal, Calricl Pcrcira, Francisco
Manucl c ouiros. En gcral, c nais docc o vcrso
con o accnio na scia, ou na quaria c oiiava,
nas nao dcvcnos rcjciiar o dc qualqucr ouira
ncdida, nao so or variar, cono rincialncnic
404
ara s vczcs iniar nclIor a coisa. O vcrso da
iraduao Dc noc cctos, o dudos, o Iostcs,
rcrcscnia o c tcu, c Iostcs, do original; c a
raidcz con quc narcIa, inia a raidcz c o
afogo dos quc Encias conandava. Anionio Dcniz,
cn scus lclos diiiranlos, qucrcndo iniar os
salios c a alcgria, scrvc-sc frcqucnicncnic dcsic
nciro. Esicndo-nc solrc a naicria, or vcr quc
os ocias dc Iojc, cccao dc lcn oucos, icn
dcsconIccido a vaniagcn dc variar a ncdida do
nosso Icndccasslalo. No 360 do original fala-
sc da aira sonlra quc circunvoa, acsar dc quc
ja icnIa sado a Lua. ora, cono os soldados dc
Encias coninIavan clas divcrsas ruas da
cidadc, ioriuosas c cn difcrcnics dirccs,
naiuralncnic a luz da Lua ia aarcccndo c
dcsaarcccndo, scgundo as volias das ncsnas
ruas; o quc nuiio lcn crinc o ccunuout, quc
aoriugucsci.
381. - 399. - Na oiniao dc Dclillc, confornc
con o lon gosio, a alavra uttocntcn arccc
dcsrcgar a scrcnic cn ioda a sua longura. o
dcscnou us us roduz o ncsno cfciio, c Ia
ialvcz nais arrojo na crcssao. Mr. Nisard,
falando do urssino Fcdro, conira qucn cn
suas arriscadas conjcciuras sc nosira nao ouco
injusio, o cila c quasc o coloca nos icnos da
dccadcncia das lciras ronanas! dizcndo quc a
isso o condcna u un cno ucctc ct contnuc
dc `uIstut ou tc concct, cc qu donnc u su
405
ocsc un uux u dc osc, ct cIungc su guutc
cn odcu. c, cnirc os ccnlos quc aonia ara
fundancniar a sua asscrao, ciia o co
ongtudncn do li. I, fal. 16. Esiou con Mr.
Nisard na convicao dc quc c vicioso o contnuudo
cnrcgo do alsiraio clo concrcio; nas, longc dc
cnsar quc cnrcsia ocsia un falso ar dc
rosa, cnso quc c na ocsia quc nais vczcs odc
isso icr lugar, ois ncla dc ccrio nclIor asscnian
as figuras. O ccnlo do co ongtudncn foi nal
cscolIido. aic Iojc icn os criicos louvado csia
crcssao, orquc ongtudncn cn quc icrnina o
vcrso, conondo-sc dc cinco slalas, rcrcscnia o
conrincnio do cscoo; c assin icn a ncsna
graa do uttocntcn us dc Virglio, do
dutudssnos cunnIos dc Daslio da Cana,
odgududc dc nocdus dc Fcrrcira. Os
Franccscs icn scnrc na ncnic o scu La
Foniainc quando falan dc Esoo c dc Fcdro, c no
galar a ccclcncia do ocia nacional, cono quc
dao ouca inoriancia aos cnuncravcis
cnrcsiinos do falulisia nodcrno; c clcs, quc na
conaraao dc Virglio con Honcro avalian cn
nuiio ncnos o csiilo quc a invcnao, na
conaraao dc La Foniainc con os dois cono quc
fazcn nais caso do csiilo. Sc La Foniainc dos
ncsnos assunios s vczcs iirou nais ariido,
nao o dcvcu soncnic ao scu incgavcl cngcnIo,
nas ianlcn ao salcr c ccricncia quc ianios
scculos anonioaran. Tornando qucsiao, o co
406
ongtudncn, alcn da graa rcfcrida, cnccrra
naior cnfasc do quc cscoo ongo; assin cono
na vulgar c cIula crcssao franccsa cd-dc-ncz
Ia nais cncrgia, do quc sc sc disscssc ncz d`un
cd. A criica dc Mr. Nisard nclIor asscnia cn
alguns cscriiorcs da sua naao, c cn nao oucos
Drasilciros c Poriugucscs quc, os iniiando, nao
dizcn nais un Ioncn notuuc, un Ioncn ustc,
c sin unu notuIdudc, unu ustuuo.
403-406. - 422-425. - Noic-sc con quc lon
gosio, iniiando csic lugar, nuda Cancs o
cicio udcntu. Virglio cIana ardcnics os olIos
da rofciisa Cassandra, a qucn irazian
arrasiada; Cancs cIana icdosos os olIos dc
Incs, quc cn lagrinas luscava conovcr a D.
Afonso.
428. - 449. - Alguns inicrrcian ds utc
usun cono un rincio dc inicdadc, Iavcndo
o ocia quairo vcrsos airas afirnado quc nada Ia
scguro scn a voniadc divina. Hcu! nI nuts us
qucnquun dcc dus. Muiios, cnirc ouiros
CIaicaulriand, disscran con nais accrio quc
Virglio adivinIara o csiilo crisiao; do quc ncsias
alavras cncrgo una rova. Quanias vczcs os
crisiaos, ao rcfcrirnos qualqucr inforiunio
aconiccido a un Ioncn viriuoso, cclananos.
alios juzos dc Dcus! Con isio nao qucrcnos
significar quc Dcus foi injusio, nas iao soncnic
quc ignoranos as sccrcias causas dos scus
407
dccrcios. Virglio acaiava a rcligiao airia, lcn
quc as lics norncnic dc Plaiao lIc iivcsscn
dcscriado nais anlas idcias da divindadc. cn
vcz dc sc ir iornando nio, cra o scu inicnio
cnrcgar ircs anos cn corrigir as incrfcics da
Encida, ara dar o rcsio da vida ncdiiaao da
filosofia lainica; aiao doninanic cn scus
uliinos dias. Traici ois dc o iraduzir ncsic
scniido, cono o fcz Joao Franco.
460. - 483. - Solrc a osiao dcsia iorrc
consulicn-sc as curiosas rcflccs dc Dclillc.
Ncla, scgundo Mr. Villcnavc, c quc Honcro (Iud.,
liv. III} nosira a Prano, scniado con os anciaos
dc Troia, a crguniar a Hclcna os noncs dos
caiiacs quc disiinguia no acanancnio grcgo.
471. - 495. - En duas conaracs dcsic
livro cnira una colra; o quc nao c dcfciio, visio
quc ofcrccc cada conaraao una difcrcnic
inagcn. Na scgunda a jusicza c crfciissina, c,
cono diz Dinci, nao conicn alavra inuiil c
alica-sc inicirancnic a Pirro. o jovcn Icroi c
ionado or scu ai Aquilcs rcssusciiado,
lcvaniando-sc do iunulo con iodo o valor a ar
dc iodo o lrilIo da juvcniudc.
492. - 519. - A dificuldadc dc iraduzir
Virglio nascc nuiias vczcs dc quc clc nada
olscrva a gradaao ncccssaria narraiiva.
Mosirou ja o ocia a Pirro, dc nacIado na nao,
408
arrancando as orias dos scus gonzos. otcsquc u
cudnc uct ucutos; c ao dcois c o aricic quc
insisic cn laic-las c as iorna a arrancar dos
ncsnos gonzos. uIut uctc ccIo unuu ct cnot
ocunIunt cudnc ostcs. Pirro ois so iinIa
alalado as orias, c assin c quc sc dcvc cnicndcr
ou ao ncnos vcricr o vcrlo uct. Ora, Mr.
Mollcvauli, dcois dc dizcr quc Pirro arranca as
orias dos scus gonzos dc lronzc, acrcsccnia quc
os rcdolrados csforos alalan as orias. Quc! ja
icndo sido arrancadas, ncn alaladas csiavan!
Assin, cis as orias arrancadas duas vczcs,
rinciro clo nacIado dc Pirro, c ao dcois a
golcs dc aricic." En cada alavra dcsias
rcflccs dc Mr. Villcnavc Ia un crro. O alacio
dc Prano iinIa un vcsilulo fccIado, quc
ofcrccia una rincira cnirada, ondc Pirro sc
osiou. VcstIuun untc sun noquc n nnc
PIus; csia rincira oria c quc clc fcndcu a
nacIado, arrancando-a dos scus gonzos. Fciia a
lrccIa, aarcccu o alacio inicrno c longos aiios
sc nanifcsiaran. Auct donus ntus ct utu
ongu utcscunt. Ainda nais dcniro (donus
inicrior} ouvian-sc ranios c gcnidos. Pirro
coniinua (insiai vi airia PyrrIus}; nao Ia
larrciras quc o susicnIan; con o vaivcn faz
alalar a oria rincial do alacio inicrno, c
dcsnanicla os oriais. Dasia lcr con un ouco
dc cuidado ara conIcccr-sc o dcscuido
incrdoavcl do criico. o oriao do vcsilulo nao
409
c o ncsno quc a oria rincial (janua} da
norada rcgia, ondc sc acIava una guarda. A
dificuldadc dc iraduzir Virglio nao vcn nuiias
vczcs dc quc cc nudu oIscuu u guduuo
ncccssuu u nuutuu. nascc da ousadia das
suas inagcns, da ignorancia dc grandc aric dos
usos aniigos, da crfciao do scu csiilo; nascc da
ndolc divcrsa dc cada lngua, ois o quc vai lcn
n'una ncn scnrc cai iao lcn cn ouira; nascc
cnfin dc nos ncsnos, quc nao icnos ianio
ialcnio ara o vcricr quanio Iouvc o ocia ara
conor. Nao Ia cscriior ncnIun, cn vcrso ou cn
rosa, cnirc os aniigos c os nodcrnos, quc
olscrvc nclIor u guduuo ncccssuu u
nuutuu, c c rarssino o lugar ondc or una ial
falia o dcvanos rcrccndcr. as nais das vczcs c
dc roosiio quc clc arccc faliar a cssa
gradaao; do quc iirarci un ccnlo dcsic
ncsno livro II. Quando Encias vc disosios os
anigos a aiacar os Crcgos acsar do nuncro, faz
una fala lrcvc, nunca cccdida or algun orador
ou cIcfc niliiar, c assin a icrnina. Succurriiis
urli Inccnsac. norianur, ci in ncdia arna
ruanus; Una salus viciis, nullan scrarc
saluicn." Ora, qucn norrc nao odc roncr os
ininigos; arccc quc a ordcn das idcias cdia.
In ncdia arna ruanus, ci norianur." O Icroi
orcn, a qucn sc arcscnia a noric cono
infalvcl, nao rccua dianic do scu asccio, c diz.
Morranos cnlora, nas aiaqucnos o ininigo."
410
Esia cono dcsordcn na gradaao nosira a
raida succssao das idcias quc clc conarava c
conlinava. Enfiai aqui as alavras cono no
udc nosso; a cncrgia c a graa dcsaarcccn. O
jcsuia Anionio Vicira, falando do gucrrciro nao
rcconcnsado, diz. nou c unguc-sc; nada Ia
nais foric. Sc disscra. unguc-sc c nou, crdia
ioda a fora; alcn dc ja scr ouiro o cnsancnio.
506-553. - 535-584. - Acusan Encias dc icr
visio a noric do rci scn o socorrcr. Quando
Encias saiu do scu rciiro, ja da cidadc os Crcgos
sc iinIan aodcrado c a andavan saqucando;
nuiias clcjas icvc dc susicniar anics dc cIcgar
ao alacio dc Prano, c o acIou iodo ccrcado, so
Iavcndo or dciras una cqucna oria csquccida
clo ininigo; c, cnirando or ali, crdidos os
socios Corclo, Fifcu, Hanis, Dnas, Panio, c
ficando con o vclIo Ifiio c con Pclias ja fcrido,
nao odcndo so con csics oor-sc nuliidao
conandada clos nais lravos cIcfcs grcgos,
suliu iorrc rincial ara dc la olscrvar o
ininigo c ionar consclIo das circunsiancias. Da
iorrc alguns lanavan dardos inuiilncnic;
Encias, quc os anina, faz dcsalar aric dcla
solrc os csquadrcs quc sc succdian, c
conscguiu naiar c fcrir una incnsa quaniidadc.
Scndo a iorrc o onio nais alio, viu dcla a fugida
dc Prano con a fanlia, ara un grandc
clausiro ondc Iavia un aliar, ao noncnio cn
quc Pirro invadia iodo o alacio. Esic corrc airas
411
dc Poliics, naia-o na rcscna do rci scu ai; o
rci lrada c rcrccndc o naiador, quc irado inola
o irisic vclIo. Tudo isio succdc raidancnic; c
Encias nao odia socorrcr a Prano, orquc, alcn
dc nao icr or ondc sc conunicar c cIcgar ao ial
clausiro, csiava sozinIo, visio quc os scus oucos
soldados cn dcscscro sc Iavian rcciiiado nas
cIanas, dando consigo cn icrra. Digan-nc os
criicos sc cra cordaio ir Encias scn un soldado
disuiar o coro dc Prano (ois nao cIcgava a
icno dc o livrar da noric} a Pirro, Dioncdcs,
Ulisscs, Agancnon, Mcnclau, Aja c a ianios
ouiros? Fora un sacrifico louco, inrorio do scu
valor rudcnic c rcflciido. Virglio, quc cclclra o
io Encias c nao Orlando furioso, faz a noric do
rci cciiar no Icroi o dcvcr dc ir salvar a fanlia.
Esic scniincnio c insirado cla naiurcza c cla
razao; c dciar dc valcr a cssoas iao qucridas,
quc csiavan con vida, ara corrcr aos un
cadavcr, scria un lon lancc dc novcla, nas nao
una aao judiciosa. o dcvcr cigia do narido
socorrcr a nulIcr, do filIo socorrcr o ai, c do ai
socorrcr a scu filIo; c a icdosa icrnura dc
Encias ara con Anquiscs c un disiiniivo do
Icroi. Mr. Tissoi, ariindo dc una Iioicsc falsa,
scn cusio csraiou-sc conira Virglio.
567-587. - 600-618. - Argucn Encias dc
laicza or icr qucrido naiar una nulIcr. Sc
Encias sucunlissc icniaao, indigno fora;
cono iornou cn si, nao Ia ial laicza. Era
412
naiural quc Encias, vindo cIcio dc nagoa c furor
or icr visio a noric dc Prano scn lIc odcr
valcr, sc cascrassc ao cnconirar-sc con a
causa dc ianios nalcs; c, sc o dcscjo dc a inolar
nosira quc cra sujciio ira, o nao icr a cla
fraqucado nosira quc salia vcnccr-sc. Elc
ncsno anicciadancnic sc acusa, dizcndo.
nunquc cts nuun ncnouIc noncn cnncu n
ocnu cst, ncc IuIct uctou uudcn; nas a raiva
lIc fazia acrcsccniar. cxtnxssc ncus tuncn, ct
sunsssc nccnts uuduIo ocnus. Esias
alavras nanifcsian os scniincnios quc luiavan
cn sua alna, ondc os nais gcncrosos finalncnic
rcvalcccran. Crccn csscs criicos orvcniura
quc o Icroi c un scr crfciio, incaaz dc concclcr
un nau cnsancnio? A ingcnuidadc con quc
Encias conia a sua fraqucza, a quc nao ccdcu,
alguna coisa icn dc nolrc cn si ncsna.
Vanos agora a ouira ccnsura, nascida da
conlinaao dcsic lugar con ouiro do livro VI. Mr.
Villcnavc rccic o rcaro aniigo, dc quc Encias
nao odia cnconirar a Hclcna, orquc, no liv. VI,
conia a Encias Dcfolo quc Hclcna, dc qucn cra
o icrcciro narido, Iavia dc Mcnclau oliido o scu
crdao, cnircgando-lIc Troia, o alacio c a calca
do filIo dc Prano. Ora Dcfolo diz ali. Pc-nc a
guaa consoric as arnas fora, E aic da calcccira
a fida csada; A Mcnclau accna c as orias alrc;
Julgando assin ninoscar o ananic, E o lalcu
ciinguir da aniiga ofcnsa." Ncsia assagcn ncn
413
cn ouira alguna dissc o ocia quc Hclcna
oliivcra incdiaio crdao, sin quc alrira as
orias c airaioara a Dcfolo con cssc iniuiio.
Scguc Virglio a oiniao dc quc cla, acsar do scu
novo crinc, nada alcanou ncquclc noncnio, c
ficou scndo, scgundo o vcrso 573 dcsic livro,
Touc ct utuc connuns Enns, oculiando-sc
con ncdo igual dos Troianos c dos Crcgos; ois
aconiccc lcn vczcs ficarcn os iraidorcs cn
dcsrczo c odio daquclcs a qucn scrvcn. O adrc
La Fuc, ciiando o arcccr dc Nascinlcno, nosira
quc frusirou-sc a Hclcna a cscrana dc alacar
a Mcnclau, c quc a crfdia nao a livrou dc scr
crscguida, a onio dc sc rcfugiar no icnlo dc
Vcsia, saindo cla ncsna oriinIa or ondc
Encias sulira iorrc. cn rova do quc, alcga a
Euridcs, o qual afirna quc Hclcna foi lcvada or
Mcnclau cnirc as caiivas, ara alandona-la
vingana daquclcs cujos filIos iinIan acalado
na gucrra iroiana. Adoiada a oiniao dc
Euridcs, auior a qucn Virglio scguc nao
oucas vczcs, concilian-sc os dois lugarcs. olriga
a sa Icrncncuiica a ianlcn alraarnos o quc
ao ocia salva dc una coniradiao. Ncn olsic o
osicrior aarccincnio dc Hclcna no alacio dc
Mcnclau, cono sc lc na Odsscu, liv. VI, vcrs.
121 c scguinics. Mcnclau, quc cn Troia a quis
alandonar vingana dos Crcgos, ao dcois
iornou-sc s loas c lIc crdoou, induzido or
Vcnus, roiciora da fornosa culada.
414
593. - 624. - Ncsic asso c lindssino o vcrso
dc Joao Franco. Dividindo o coral da lrcvc
loca." Mas, lclo cn si ncsno, nao assa ao
oriugucs iodo o scniido. osco oc nao sc alica
soncnic cor dos lalios, nas ianlcn ao cIciro
quc calavan as locas das dcusas; o quc falia na
vcrsao.
711. - 745. - Longc scuct ucstgu, icn dado
azo a nil dcsaraics, or sc nao icr qucrido
ionar ongc na significaao dc nuto, quc irazcn
iodos os dicionarios, nao ccciuando o cqucno
anco ao livro dc Vs ustIus uIs Honuc, or
ondc os ncninos aqui cn Frana concan a
arcndcr o laiin. Dos iraduiorcs, uns surincn
o advcrlio, ouiros, ioda a assagcn, cono sc
fossc una iolicc do auior. Dcsfoniaincs diz quc
Encias qucria ir dcrcssa, c fora difcil a Crcusa o
aconanIa-lo. O adrc Cairou, a qucn ouiros sc
cncosian, louva o nco utcoso con quc Virglio
sc dcscaria dc Crcusa, a qual nao csiaria lcn cn
conanIia dc Dido, c cnlaraaria o casancnio
con Lavnia. E cis aqui csics ncus scnIorcs
cnrcsiando ao auior da Encida c das Ccorgicas
o crro nais alnar quc c ossvcl! Fazcn quc
Encias diga dc roosiio nulIcr quc o siga dc
longc, a fin dc quc sc crca no caninIo; c o Icroi
icdoso, quc cn lusca da consoric sc cs
sozinIo a iodos os crigos, c rcrcscniado cono
un iraidor or ianios criicos c iraduiorcs! M.
Villcnavc, dcois dc icr noiado os dcsroosiios
415
alIcios, iona ianlcn ongc or dstuntc, c disso
csia iao cncasquciado, quc no scu rologo ciia o
ongo scuct ucstgu no scniido alsurdo quc
adoiou. Longc aqui significa nuto, c scrvc ara
rcforar o scuct; qucr dizcr u csosu guudc
nuto os ncus ucstgos, uu tudo uu nuo sc
uustu dc nn. Ncsic scniido oiinancnic o
vcricu Dclillc. Ei qu'olscrvani ncs as, non
cousc nc suivc ci nc nc quiiic as." O quc fcz
Encias foi o nais razoavcl. s s cosias o vclIo c
araliico ai; guia o filIo cla nao, ajudando os
scus curios assos; c nulIcr, quc cra noa c
rolusia, rcconcnda quc o siga c nao o crca dc
visia. Anquiscs ouvc un runor, cclana. Nutc,
ugc, nutc; onquunt; c Encias, arcssando-sc
ara salvar iao caros oljcios, nao dcu cla falia
dc Crcusa. Esic dcsaarccincnio, ordcnado cla
roria nac dos dcuscs, cono sc colIc do vcrso
785-787, c na vcrdadc un cngcnIoso ariifcio do
ocia. nao scndo conaivcl a cisicncia dc
Crcusa con os fuiuros inicrcsscs dos Troianos,
clc inagina una aoicosc, c coloca a filIa dc
Prano sol a incdiaia roicao dc Cilclc. Mas
rcfliia-sc quc Encias cn nada icn aric, c fora
un crro incrdoavcl fazc-lo inicrvir no
dcsaarccincnio da nulIcr, ainda scndo ara
cndcusa-la. Na lngua oriugucsa, nao so
adoianos ongc na significaao dc nuto, cono
ianlcn o ajunianos aos vcrlos ara os rcforar;
o quc sc lc no Aonso Acuno dc Vasco
416
MausinIo, ccnlo ciiado or Moracs c rcciido
or Consiancio. Mas ncu consclIo a iodos ongc
cxccdc." Ora, icndo o advcrlio ongc un scniido
quc o alsolvc c ouiro quc condcna o ocia, c da
nais ordinaria Icrncncuiica alraar o quc o
jusiifica. Noic-sc igualncnic, nais adianic, o
Ponc suIt conux, quc La Fuc inicrrcia. Uor
juia scquiiur." Os criicos, no furor dc ccnsurar,
nao rcararan ncsias alavras, quc iiran ioda c
qualqucr duvida.
740. - 773. - Alguns, faclinos cn acIar
coniradics, dizcn quc ncc ost ocus cst
cddtu nosts dcvc scr vcriido, cono o fcz Dclillc,
o ccu nuo n`u csttuu unus, c nao cu nuncu
nus u uustc, ou nuncu nus uucccu u ncus
oIos; c isio con o fundancnio dc quc o ocia
nais alaio a faz aarcccr aos olIos dc Encias.
Nao rcflciiran csscs criicos, c Mr. Villcnavc con
clcs, quc a roria cssoa c coisa divcrsa do
sinulacro ou da sonlra. Crcusa cn cssou
nunca nais sc arcscniou ao narido; nas
arcscniou-sc-lIc Incx snuucun utquc unIu
ct notu nuo nugo. Esia disiinao c confornc
crcna dos aniigos. vcja-sc a noia dc La Fuc ao
vcrso 385 do liv. IV, c ao vcrso 748 do liv. VI.
772-794. - 808-830. - Mr. Villcnavc,
sulscrcvcndo a cdagogica dcclaraao dc M.
Tissoi, oina con csic quc A son od scncc, on
nc cconnut us `coux dcscscc qu ucnt
417
d`uontc dc nouucuux dungcs ou ctouuc
Ccusc. Lcs nouucncnts d`unc usson udcntc nc
tonIcnt us uns tout u cou, c cocu nc ut us
s ontcncntc dc cucs succcs.... L`cxcnc
d`Honcc, nus sutout u nutuc, dcuut cscuc
Vgc d`unc uutc qu nuIcucuscncnt cucndu
us d`unc os duns c ocnc. Eanincnos.
Procura Encias a Crcusa or ioda aric; nao a
cnconira, nas aarccc-lIc a sonlra dcla dc una
grandcza asnosa. Mr. Tissoi, quc nao acrcdiia
cn alnas do ouiro nundo, nao sc arrciou ao lcr;
nas Encias, acrcdiiando naqucla visao, ficou
nudo c con o calclo crriado. Incdiaiancnic a
sonlra conia-lIc a roicao quc rccclc da nac
dos dcuscs c o scu csiado dc lcn-avcniurana,
con o nais quc sc conicn no scu discurso. E o
quc faz Encias? Ainda sol a inrcssao do
ciraordinario c nilagroso aarccincnio, qucr
falar c nao odc, nas vcric lagrinas; vai alraar
ircs vczcs o sinulacro, ircs vczcs csic sc lIc
cscaa, c afinal sc csvaccc cn auras suiis. A csia
adniravcl assagcn c quc Mr. Tissoi arguc dc
fria! Nao salc quc cn una dor grandc a voz falia
nuiias vczcs c c surida clas lagrinas? Quc
dcvia fazcr Encias? soliar a lngua c dcscnrolar
una lanuria dc lcgua, nancira dos ananics
das novclas? Sc o fizcssc, nao scria aqui Virglio o
grandc conIcccdor do coraao Iunano. Mr.
Tissoi nao dcu cso ao ciraordinario da visao, ao
ucnuntcn do original, ncn viu quc as alavras
418
dc Crcusa c a Ionra da sua aoicosc Iavian dc
roduzir una ccria consolaao no csriio
rcligioso dc Encias. Quanio s falias quc
dcsguuduncntc aarcccn no ocna, scn
duvida o nosso Ioncn as concic, acsar da sua
sucrioridadc; nas a naina aric das quc lIc
inuian, csia unicancnic na calca dc criicos
ou dcsaicnios ou caricIosos.
419


NOTAS AO LIVRO III

O livro icrcciro, cscriio con a logica nais
rigorosa, conicndo cn 718 vcrsos una varicdadc
csiucnda dc succssos, iania noral c ianios
rasgos scnsvcis; o livro icrcciro, cIanado or
criicos nais inarciais a Odisscia dc Virglio,
icn largancnic sofrido injusias ccnsuras dc
nuiios; orquc os Ioncns ncdocrcs, or
fragilidadc da nossa naiurcza, folganos dc
dcscolrir falias nos gcnios sullincs; c os
rorios anigos do ocia inconsidcradancnic vao
alraando nao oucos dcsscs indiscrcios juzos.
Avcriguarci os rinciais crros c as criicas nais
salicnics.
1-9. - 1-10. - Ncsic cslcndido cordio, cono
o caracicriza Hcync, julgan alguns inicrrcics
quc o adjciivo dcsctus c nal cscolIido, orquc ja
Crcusa, isio c a sonlra dc Crcusa, iinIa diio a
Encias quc clc sc csialclcccria cn icrras fcricis c
ovoadas. csscs inicrrcics nao viran quc, anics
dc sc fiar dcfiniiivancnic na Iialia, o Icroi, cn
sua viagcn ao rincio inccria, Iouvc dc crrar
or icrras dcscrias c lrcnIas, na Tracia, nas
Esirofadcs, nos scrics da Llia. Dc nais, cono
420
ondcra M. Villcnavc, Encias, ara cciiar a
conaiao da rainIa, oc u sucIun Iun o
grandc conirasic dc dcsctus tcus. O auior,
quc jusiifica o ocia ncsic onio, sc csania dc
quc o Icroi iroiano, cnquanio consirua a froia,
nao fossc criurlado clos vcnccdorcs.
Considcrc-sc quc naqucla coca, cn razao da
raridadc dos caninIos c conunicacs, qualqucr
disiancia arccia grandc, c quc Encias nas sclvas
do Ida, sol a roicao dc Cilclc, nao c
invcrossnil quc sc oculiassc aos Crcgos; os
quais, cnlclidos na viioria, cnircgando-sc ao
dcscanso c aos razcrcs anclados dcois dc una
gucrra rolia, nao cuidaran cn crscguir os
fugiiivos. iodavia csic rcaro un dos nais
lausvcis, c scria scn rclica, sc o caso iivcssc
lugar nos nossos icnos. Quanio inccria
viagcn dos Troianos, o ncsno criico icn or
una inadvcricncia do ocia, nao so orquc o
sinulacro dc Crcusa iinIa dcsignado a
cnlocadura do Tilrc, nas ianlcn orquc
Ilioncu cn scu discurso a Dido falara duas vczcs
da Iialia. Sc Encias csqucccu ou nao acciiou logo
o aviso dc Crcusa, foi orquc ianlcn Cassandra,
cono sc vc dcsdc o vcrso 103-187 dcsic livro,
vaiicinara o ncsno a Anquiscs, c cra nisicr nao
sc dar cso ao consclIo da sonlra quc coincidia
con o da rofciisa, cujo irrcvogavcl dcsiino cra
nao scr nunca acrcdiiada. Pclo quc ioca ao
discurso dc Ilioncu, a inadvcricncia nao c dc
421
Virglio, c sin dc Mr. Villcnavc c dos ouiros
criicos. cunria-lIcs olscrvar quc os
aconiccincnios do livro II c do III sao nuiio
anicriorcs aos quc o ocia cania no rinciro.
Dido cdc ao Icroi a narraao inicira das suas
avcniuras; clc, coniando o quc sc iinIa assado
Ia scic anos, rcfcrc ianlcn a inccricza dc
ousada con quc ariiu dc Troia; inccricza quc
iinIa ccssado con as ordcns dc Aolo,
conunicadas cn sonIos a Encias clas inagcns
dos dcuscs, scgundo sc lc ncsic livro dcsdc o
vcrso 153-171. Nao adnira ois quc o Troiano, ao
icno quc sc assava o rcfcrido no II c III livros,
ignorassc o quc sc ncnciona no rinciro. Dc
icr Virglio, nancira da Odisscia, concado o
ocna do ncio dos aconiccincnios, ara or via
da narraao fazcr vir o assado, iiran alguns isio
cono rcgra infalvcl da cocia; rcgra na vcrdadc
scguida or grandc aric dos ocias cicos, nas
quc dcvc sulordinar-sc s concccs c aos
difcrcnics lanos do gcnio.
10-12. - 10-13. - Todos os Troianos, diz Mr.
Tissoi, cnudcccn, c aic as nulIcrcs arcccn
inscnsvcis. nao saudan cla uliina vcz os
lugarcs cn quc foran nacs; nao cacn dc joclIos
ara invocar, cn una concnoraao rcligiosa, os
naridos quc rcousan no scio da icrra naial."
Scria lausvcl csia criica, sc ninuios anics
(convcn nao csqucccr quc a narraiiva c duranic o
fcsiin} nao iivcssc acalado Virglio dc iniar,
422
con as nais irisics c vivas corcs, as nacs a
ulular c a gcncr, alraando c lcijando os oriais
do alacio quc ian largar; ccna da qual a
inaginaao naiuralncnic sc iransoria s casas
dos ariicularcs c a ioda a cidadc cn luio.
Havcndo assin cnicrnccido os ouvinics c
rcrcscniado a nagoa das Troianas, Encias,
dizcndo quc cIorava ao aariar-sc, c quc sc
cngolfou con o filIo c os socios c os dcuscs,
alandonando os canos ondc foi Troia, assaz
clica a sua dor c a dc iodos, cn cujo nonc fala.
Ficl ao sisicna dc concisao c dc dciar o ouvinic
ou o lciior dcscnvolvcr or si o conlco dc
cnsancnios quc clc icn o scgrcdo dc gruar cn
sua lrcvidadc, fiou-sc no scu nunca igualado
cunos uI Tou ut, crcndo con razao quc csias
quairo alavras iinIan a nagia dc susciiar as
dcnais idcias accssorias na rcscnic siiuaao. O
ccrio c quc ncnIuna ouira novc a nais saudadc;
o quc cra inossvcl sc, ou crcsso ou
facilncnic sulcnicndido, nao coniivcssc o
csscncial ara dcscriar csic scniincnio.
13-16. - 15-17. - cna, diz Mr. Tissoi, quc
o ocia so consagrassc ircs vcrsos dcscriao
dcsic as, ilusirado or ianias lcnlranas
ociicas. O Hclro, quc rolou os rcsios
inaninados do csoso dc Eurcidc, o Fodoc dc
ncvoas coroado, ondc as Anazonas c as Dacanics
cclclravan corcias cn Ionra dc Daco, ncn
scqucr sao ncncionados." Esia criica c una
423
coia do livro IV das Ccorgicas no cisodio dc
Orfcu. Nao dcvcndo o ocia iniroduzi-lo na
Encida, oniiiu aqui isso quc nao odia rcroduzir
con ianio succsso. Alcn dc quc a rcciiao icria
os arcs dc un lugar conun, sc os criicos o
rcrccndcn or Iavcr na sua cocia nciido un
ou ouiro vcrso das Ccorgicas, o quc nao
discorrcrian sc clc ncsia assagcn iivcssc
coiado un irccIo iniciro, quc iao fornosancnic
quadra ao lano daquclc ocna? foric nania a
dc qucrcrcn alongar a Encida! Scu auior c iao
rcconcndavcl clo quc crinc, cono o c nuiias
vczcs clo quc salc calar. a rccisao c o cunIo
das suas ocsias.
18. - 19. - Traduzi Encu, c nao Enos, orquc
csia cidadc cra nais aniiga do quc a cdificada or
Encias, na Tracia. Vcja-sc o dicionario dc
Calcino c a noia acurada dc Mr. Villcnavc.
21. - 21.22. - Esanian-sc os inicrrcics dc
quc Virglio fizcssc inolar un iouro a Juiicr,
quando os aniigos convcn cn quc nunca sc lIc
sacrificava iouro ou carnciro. Crc Macrolio quc
csic crro dc Encias agasiou o scnIor dos dcuscs,
c roduziu o Iorrvcl rodgio aicrrador do filIo
dc Vcnus. Porianio, cn vcz dc cncrgar una falia
cn Virglio, dcscolrc un rasgo dc cngcnIo.
alusar un ouco do rivilcgio da inicrrciaao."
Isio c do ciiado Mr. Villcnavc; c cu rcsondo quc
condcnar scn canc c alusar un ouco do
424
rivilcgio dc criico. Sc consuliassc os
concniarios do crudiissino Joao dc la Ccrda,
ag. 271 do ion. I, vcria quc, scgundo Hcrodoio,
liv. VI, Dcnaraio sacrificou un iouro ao ai dos
dcuscs; quc o ncsno fcz ullicancnic Arisiidcs;
quc Juliano Ccsar, na cisi. a Lilanio, diz.
nuctuu Jou cgutc tuuun cundcntcn; c
Arnolio, liv. VII. ud uctun Jutc ud tuu
IuIcut sunguncn, ut c dcIcut nnou, non
dcIcut Mccuo, LIco Os cnsulcs ronanos
(cosiunc do scu Encias dcrivado, cono oina o
ncsno salio concniador} ofcrccian Iccaionlcs
a Juiicr.
22-68. - 23-73. - Esic cisodio, uiil ao
andancnio do ocna, foi iniiado or Ariosio c
or Tasso, c rccordado or Cancs. icvc orcn a
nofina dc dcsagradar a Mr. Tissoi, quc acIa aqui
Virglio infcrior a Euridcs c a Ovdio, or sc icr
rivado da rcscna, da dor, do dcscscro c da
vingana dc Hccula. Euridcs c Ovdio odian c
dcvian scrvir-sc da crsonagcn dc Hccula; ao
asso quc Encias, dcscnlarcando na Tracia un
ano, ao ncnos, dcois da noric dc Polidoro, ja
nao odia cnconirar-sc con Hccula. scn
cnlargo do quc, o auior fcz o cisodio
inicrcssanissino, dcscrcvcndo o rodgio con
inccl dc ncsirc, c arovciiando o cnscjo ara
nos rcconcndar o rcsciio quc sc dcvc aos
iunulos c nos dar rofcuas lics norais. O
cisodio, cono cu dissc, aduna-sc ao iodo, ois
425
dcvia o ocia nosirar o orquc largara Encias a
Tracia; c o noiivo, rico ario da sua inaginaao,
c inicirancnic da ndolc da cocia. Nao
rcsondcrci aos quc, dcsiiiudos dc gosio,
condcnan o ocia cla inossililidadc do faio,
qucrcndo ncdir os vos do gcnio clo conasso
dc Euclidcs; dirci orcn quc, nuiios anos dcois,
a naao ronana sc rcgozijava con o fornosssino
ocna das Mctunooscs, csscncialncnic
conosio dc coisas nao ncnos naravilIosas, c
quc cssc rinor do cngcnIosssino Ovdio c Iojc
cn dia lido con suno razcr or qucn nada crc
naquclas iransfornacs. Solrc csic onio
consulic-sc o alcgado adrc Joao dc la Ccrda.
70. - 75. - O larao dc Walclcnacr ccnsura
csic lugar, orquc o vcnio Ausiro cra dirciancnic
conirario c con clc os Troianos nao odcrian sair
dc Enos (a ncsna quc iraduzo Encu}; orcn Mr.
Jal, quc dcnonsira quc os aniigos ja conIccian a
navcgaao lolina, rcsondc quc fora jusia a
criica, sc os Laiinos c os Crcgos nao soulcsscn
navcgar scnao a una larga ou cn oa, ou con o
vcnio cnirc as duas cscoias; nas quc clcs salian
orar c lordcjar. Quanio oljcao dc quc o
Ausiro cra oniciro, c ncn orando nuiio cra
ossvcl sair, rcsondc quc o quc nao odcria
fazcr-sc vcla soncnic, sc faz con o socorro dos
rcnos, solrciudo sc o vcnio c fraco (lcnis
crciians}; quc nada ois incdia Encias dc r-
sc ao largo con o Ausiro cla roa. E con cfciio
426
vcnos, na nossa laa do Fio dc Janciro, o arrais
ncgro ncnos criio navcgar lolina csirciia con
vcnio dc ncnos dc scis quarias, ajudando-sc dos
rcnos quando o vcnio c lrando, c so iraia dc
lordcjar quando rcfrcsca. Nao c alsurdo quc o
ncsno quasc fizcssc Encias. cra do scu inicrcssc
dali ariir quanio anics, c ariiu con o vcnio quc
sorava; orquc, sc ficassc cscra dc nclIor,
odcria rciardar a viagcn.
76. - 81. - A ilIa Mcon, Iojc Mcoli, c
cIanada ccsu or causa do nonic Dnasio. Ha
qucn ccnsurc csic cicio, orquc sao ouco
clcvadas as nonianIas dc Mcoli. Porcn cn una
ilIa cqucna qualqucr clcvaao arccc
considcravcl, c o nonic Dnasio c alio
rclaiivancnic.
78. - 83. - Porquc, crgunia Scnadon, dcois
da rcdiao dc Crcusa, divcric-sc Encias cn
cdificar una cidadc na Tracia? Porquc cn Dclos
cdc a Aolo quc lIc narquc o lugar cn quc sc
dcva csialclcccr?" Para rcsondcr ao adrc, c
rcciso rcciir quc o Troiano ou csqucccu ou nao
alraou logo o aviso dc Crcusa or coincidir con
o dc Cassandra, fadada a nunca scr crida.
Duscou ois a Tracia or nais vizinIa, scndo do
inicrcssc conun acIar quanio anics un asscnio;
alcn dc quc cra cssc as govcrnado clo gcnro
dc Prano, Polinncsior, cn qucn sc cscrava
cnconirar acolIincnio c socorro; nas, advcriido
427
or Polidoro da crfdia c crucza dc Polinncsior,
dcois dc ja icr concado a cdificar, foi
consirangido a largar a icrra, ondc con cfciio sc
iinIa qucrido fiar. Fcsondida rincira,
asscnos scgunda. Ainda na inccricza (ois
nao iinIa ocorrido o aviso dos cnaics, quc o
dccidiu} cn sua viagcn crranic cIcga a Dclos; c c
naiural quc o rcligioso caiiao a consuliassc o
oraculo or via do rci c saccrdoic nio, anigo
vclIo dc Anquiscs. Un oucc touous sc ut u sc
cucIc, diz Facinc. aquclc foi anlguo; c, icndo-
sc dc luscar a Iialia ou Crcia, Anquiscs sc
dcclarou cla uliina dondc cra Tcucro, nais
aniigo do quc o gcnro Dardano, vindo da Iialia.
Acrcscia quc, scndo Crcia nais roina da
Tracia, cn caso dc duvida cdia a rudcncia quc
fosscn rinciro a Crcia, nao Iavcndo ianio quc
dcsandar, quanio Iavcria sc, dcnandando
rinciro a Iialia, sc visscn na rccisao dc voliar
ao as dc Tcucro. Fcsondo con isio scgunda
crgunia dc Scnadon, c ainda a una icrccira,
ois ianlcn qucr salcr orquc Encias sc
dcnorou a cdificar cn Crcia.
136-141. - 145-152. - Prcicndcndo os
Troianos ficar cn Crcia cla inicrrciaao dc
Anquiscs, inagina o ocia una csic quc dali os
culsc. Dclillc, con rudcnic rcscrva, insinua
quc a dcscriao dcvcra scr nais longa; c Mr.
Tissoi, quc iona c clana o cnsancnio do
ocia franccs, dccidc c coria a qucsiao. Virglio,
428
iao fccundo, rico, variado nas ccnas divcrsas da
runa d'lion, c acnas un frio narrador no livro
icrcciro. Crcr-sc-ia, or ccnlo, quc un ocia sc
conicnic dc csloar cn scis vcrsos o quadro dc
un aconiccincnio qual o da csic quc culsa
Encias da airia dc Idoncncu?" Mais acrcsccnia,
c con Dclillc qucr quc a csic aiaquc a Iulo, quc
o ai ircna clos dias do filIo; qucr cnfin una
daquclas dcscrics quc, odcndo scr lclas cn
ccrias conjuniuras, aqui so rcsiarian ara
rciardar a narraao. Encias, quc rcncnora as
suas avcniuras ncsa duranic o sarau, dcois
dc icr conovido o audiiorio con a runa dc Troia,
iraia dc o cnircicr con o nais csscncial; a
grandcs iraos dcscrcvc a sua viagcn, c lasia-lIc
s vczcs un cicio ara caracicrizar un faio ou
una icrra. assin a fonc dc ouro c sucu, orquc
ncn ao sagrado crdoa; a Tracia c nuucu, or
scr o lcro do dcus da gucrra; Donisa c a ucdc,
Paros c a nucu, cla cor dos scus narnorcs. Scu
fin nao cra iniar una csic, cra noiivar o
alandono dos scus csialclccincnios cn Crcia.
En una longa iniura corria o ocia o risco dc sc
rcciir, ois quc no icrcciro das Ccorgicas iraia ja
dc una csic, solrc scr frcsca a lcnlrana da da
iica dcscriia cla nao Ialil dc Lucrccio. a
longura ois nc arccc quc nao fora a roosiio,
c udcra cciiar a idcia dc un lugar conun.
Con scr lrcvc, nao dcia iodavia dc scr cncrgica
a dcscriao dcsia csic. cn un cqucno quadro,
429
vc-sc a corruao infcciando os arcs c as lanias
c os Ioncns, os canos csicrcis, a scara
cnfczada ncgando o ao, as crvas sccas, os
coros a dcfinIar. Olscrvc-sc quc ncsic livro
Encias sc arcssa, ud cucntun cstnut; so sc
dcnora no nais inicrcssanic, ou quando os
aconiccincnios icn rclaao con o faio quc nais
o nagoava, a qucda dc Troia. Isso convinIa a
una narraiiva dc sua naiurcza cicnsa, c o lon
gosio inunIa-lIc a olrigaao dc rcsunir-sc.
NcnIun dos ouiros livros cnccrra iania
varicdadc cono csic. Aos criicos icn arazido
alcunIa-lo dc frio, csquccidos dc quc Ia nclc o
cnconiro dc Encias con Andrnaca, o iunulo dc
Polidoro, o aincl do Eina c dos Ciclocs,
sucrior ao dc Honcro, o cisodio dc
Aqucncnidcs, a falula das Harias, a iniura dc
Scylla c dc CIaryldis. Esic livro corrc fado
conirario ao iodo da Encida. os anadorcs acIan-
na ccclcnic, nas, sc fosscn vcrdadciros os
scncs quc lIc noian, ouqussino lIc rcsiava
dc lon; o livro c iacIado dc scco, scn grandcza
ncn inaginaao, nas, coniados os vcrsos dos
lugarcs quc louvan, conclui-sc quc cn gcral c
olra dc rinor, solrciudo ningucn lIc ncgando
Iarnonia c riqucza dc csiilo. Fcrova-sc a niuda
rclaao gcografica a coniida, scn sc lcnlrarcn
quc, na cra dc Virglio csiando a navcgaao lcn
airasada, cssa rclaao cciiava un inicrcssc
vivssino. En icno conaraiivancnic nodcrno,
430
Ia ircs scculos, fcz Cancs a dcscriao
circunsianciada da Euroa no scu inorial
ocna, o quc cniao foi oiino c acciio; Iojc
iacIan-no ianlcn da ncsna ccIa quc a
Virglio. nos os Drasilciros c Poriugucscs
crdoanos aos csirangciros cssc juzo dc nau
gosio, orquc clcs cla naior aric nao conIcccn
assaz o oriugucs ara salorcarcn a crudiao
rccndiia, os ioqucs sullincs c naviosos, a
Iarnonia coninua dcssa lcla assagcn, c falan
dc Cancs scn o icrcn ncdiiado, c alguns, ncn
lido.
147-171. - 157-181. - On csi icnic dc
irouvcr quclquc ridiculc dans lcs oraclcs, qui nc
s'cliqucni qu' noiiic, ci qui cgarcni, ar unc
funcsic anliguiic, dc nalIcurcu lannis; ainsi
quc dans l'aariiion dc ccs dicu cnaics, qui
rcdrcsscni lcs ioris dc l'oraclc dc DclIcs." Qucn
ouvc a Dclillc csia, quc icn sido a caniilcna dc
ouiros criicos, cnsara quc Virglio iraz or iodo
o Mcdiicrranco a Encias iludido clos oraculos. a
vcrdadc c quc, saindo clc dc Troia, vai a Tracia,
dondc o aaria o rodgio dc Polidoro; cIcga a
Dclos, ondc consulia a nio, c una so vcz a na
inicrrciaao do oraculo o lcva a Crcia cn vcz dc
scr Iialia. Sc c isio condcnavcl, quanio nao dcvc
scr arguido Facinc quc, duranic cinco aios, faz do
cquvoco do nonc Igcnu o no da sua lcla
iragcdia? Os oraculos nao sc clicavan janais
con lasianic clarcza, c, sc o ocia lIc iirassc
431
ioda a anliguidadc, faliaria iradiao c
Iisioria, c cniao c quc scria rcrccnsvcl.
CIcgado Encias a Crcia, cdifica, lania c sc
csialclccc; nas una Iorrvcl csic o disc a
iornar a Dclos; aondc nao foi, orquc os iuiclarcs
cnaics, cn nonc dc Aolo, dizcn-lIc quc
lusquc dcfiniiivancnic a Iialia. Ora, dcois dc icr
guiado os Troianos Tracia c a Dclos, dcois dc
os lcvar a Crcia, csia vcz unica iludidos clo
oraculo, nunca nais duvida Encias do runo quc
iinIa dc scguir; sc iransviou-sc da Iialia, foi clos
olsiaculos dc Juno, lorrascas c ccrracs. A
inicrvcnao dos cnaics nao c dcuu, c
ncccssaria. ara coniracsar o cfciio do
rognosiico dc Cassandra cra nisicr un succsso
ciraordinario, cra nisicr quc inicrfcrissc un
dcus, cono inicrfcriu Aolo. Scnic-sc quc
Dclillc s vczcs condcsccndc con os criicos, ara
iscniar-sc da lalda, quc icn os iraduiorcs, dc
julgar inccavcl o auior original.
221. - 231. - Futo or grci dc calras c
frcqucnic cn Dcrnardin Filciro, Dcrnardcs,
Fodrigucs Lolo c ouiros. Mr. Millic, cani.III, csi.
49, ara iraduzir o vcrso dos Lusudus. HccoIc o
uto c ogc uu u udcu, dissc. HusscnIcnt cus
uctcncnts cus ct ucnt ucs c Iuncuu uosn; c
dcvia dizcr. HusscnIcnt cu toucuu dc cIcucs,
cic. No uso vulgar uto c ianlcn uctcncnts; nas,
or ocasiao dc un aiaquc, a conaraao dos
Mouros con o asior quc ajunia a sua roua
432
anics dc fugir, scria ouco digna da cocia, or
irazcr una circunsiancia lcn insignificanic.
Sinio rinciiar ccnsurando Mr. Millic, cuja
iraduao nuiio arccio; a qual, ondo dc aric a
Iarnonia c lclcza dos vcrsos dc Cancs, quc a
rosa c una lngua ncnos ociica nao odcn
igualar, c una das quc cn franccs rcroduzcn
nclIor o original, c sao lcn iralalIadas as noias
quc sc lIc ajuniaran, c lcn cscriia a vida dc
Cancs or Mr. CIarlcs Magnin, quc vcn
frcnic da olra. So quiscra quc csic judicioso
liografo nao iivcssc adoiado a injusia oiniao dc
Manucl dc Faria, o qual, or fanaiisno ara con
Luiz dc Cancs, airiluiu-lIc varias olras quc diz
usuradas or Diogo Dcrnardcs; ois un canc
inarcial do csiilo c nancira dc iao ancno ocia,
ajudado clo csiudo das ncsnas olras, convcncc
dc quc clas sao rcalncnic dc Dcrnardcs c nao dc
Cancs.
225-258. - 236-269. - Traicnos do cisodio
das Harias. Encias arrila s Esirofadcs, nao or
sc cnganar con o oraculo, nas or una
icncsiadc c ccrraao, ial quc o ncsno Palinuro,
scn iino c confundindo a noiic con o dia,
navcgava ioa, aic quc a froia alrigou-sc s iais
ilIas. Cclcno ioca na viagcn ao Lacio cono fia c
ordcnada clos dcuscs; nas, cn vingana dos
lois quc lIc naiaran, rognosiica aos Troianos a
fonc quc os Iavia dc olrigar a rocr as rorias
ncsas. Mr. Tissoi rcrova quc clcs ircnan dianic
433
dc un rodgio, c afirna quc os oraculos dc
Cclcno coniralalanan as alavras dc Juiicr;
icndo or conirario aos cosiuncs Icroicos aquclc
ircnor, c or coniradiao o quc rofciiza a
Haria. Quanio aos cosiuncs Icroicos, socn
conlinar-sc con a sucrsiiao c con o Iorror do
quc sc nos figura solrcnaiural; c, ara una
cnrcsa ncrcccr o nonc dc Icroica, nao c
rcciso quc iodos os quc cniran ncla scjan
dcsalusados, c nao ircnan visia dc un
rodgio. os soldados c Ioncns dc cIusna quc,
ao conando dc cIcfcs corajosos, icn concorrido
ara os fciios csirondosos, laiian-sc valcnics, c
iinIan avor dc viscs c do quc lIcs arccia
oricnioso. Virglio roncicu caniar una aao
grandc, nas nao roncicu arcscniar cn cada
Troiano un csriio foric. Wicland, no scu
inaginoso ocna OIcon, rcrcscnia cn
ScIcusnn un soldado vclIo ronio a laicr-sc
con dois ou ircs Ioncns, icndo coniudo un
ncdo indizvcl dc irasgos c viscs. isio c o quc sc
vc conuncnic, c nao ccrciios dc filosofos.
Accrca da dccaniada coniradiao, dirci quc
Cclcno cn nada coniralalana ncn discrca das
alavras dc Juiicr. Juiicr afirna a Vcnus quc
Encias icn dc csialclcccr-sc no Lacio, c a rainIa
das Harias o confirna dcsic nodo. A Iialia
dcnandais, Iialia os fados Con viraao galcrna
ir vos conccdc; Mas, anics quc nurcis o asscnio
vosso, Dcsia naiana cn cna Ia dc olrigar-vos
434
Crua fonc a rocr as rorias ncsas." Ora, so
una ccga rcocuaao odc acIar quc csias
alavras coniralalanan c nao confirnan as dc
Juiicr. O ridculo quc dcscolrcn alguns ncsia
falula, vcn dc quc ccrios criicos, rcsunidos dc
filosofos, julgan os aniigos clas idcias
nodcrnas; scn sc lcnlrarcn quc csia cra una
iradiao Iisiorica, c quc o ocia, rocurando na
Encida ajuniar as iradics rclaiivas fundaao
dc Fona, nao a dcvcra oniiir. do ncsno nodo
quc un Iisioriador quc iraiar da sagraao dos
rcis dc Frana cn Fcins, icn dc falar da suntu
unIuu nilagrosa, cono lcn advcric Voliairc,
quc nao foi dos nais crcdciros.
268-288. - 278-300. - Na dcrroia ara Iialia,
assaran os Troianos or ZacyniIos, DulicIio,
Sanos, Ncriios c iaca, c dcscolriran os cuncs
dc Lcucaic, ondc foran rcfrcscar, or nao o icrcn
odido fazcr nas Esirofadcs, ncn qucrido aoriar
nas ilIas cricnccnics a Ulisscs; alcn dc quc,
icndo Anquiscs fciio un voio, cn Lcucaic o odia
clc agar a Aolo, c cclclrar ao ncsno icno o
lusiro a Juiicr. O ustunu Jou iono no scniido
cn quc o ionou o ncu falccido anigo Darrcio
Fco, a cuja olra rcncio o lciior; lcn cono ara a
clicaao do nugnun unnun, quc clc julga scr o
quinio ou o uliino do lusiro quc dccorrcra, dcsdc
quc Encias dciou Troia aic alordar a Lcucaic.
Fcarc-sc na aric con quc Virglio iraz ali Encias
ara cclclrar jogos no rononiorio dc Accio,
435
aludindo aos quinqucnais insiiiudos or
Augusio, dcois da laialIa cn quc dcslaraiou a
Marco Anionio. Nctos uduu suxs vcrio
Nctos ucstc, cono Annilal Caro Ncto
ucstc, orquc cn iialiano c cn oriugucs csic
adjciivo diz ugoso c ccuudo cono os Acs. O
ugosu dc Joao Franco nao o udc adoiar, or
scr consoanic dc ncnoosu do vcrso anicccdcnic,
lcn quc ncsic lugar scja iao crcssivo cono
ucstc.
291. - 303. - Daqui cn dianic rcfcrc-sc cono
os Troianos, dcois dc largarcn o orio dc
Lcucaic c dc cosicarcn o iro, solcn cnfin a
DuiIroio. Ja cniao Encias nao ia navcgando ao
acaso, nas ara Iialia; c, sc dcscnlarca na
Cania, c orquc, icndo ouvido quc la csiava scu
rino c cunIado Hclcno, nada Ia nais naiural
do quc dcscjar vcr-sc con Andrnaca, viuva dc
Hciior; ianio nais, quc cssa dcnora cn casa dos
arcnics ouco rciardava a sua viagcn. Aqui c
quc iraz Virglio o scu fanoso cnconiro dc Encias
con Andrnaca, una das criacs nais sullincs
c aiciicas da ocsia aniiga c nodcrna, c ondc
nao Ia alavra quc dcic dc conicr un
cnsancnio rofundo. Ha orcn alguns criicos,
c lcn rcsciiavcis, quc rcfcrcn o caraicr quc
dcu Facinc a Andrnaca na sua iragcdia dcsic
nonc. cu crcio quc anlos os ocias fizcran o
nclIor, cada un cn rclaao ao scu lano. Facinc
inia cn Andrnaca, alicrada a Iisioria, a viuva
436
dc Hciior scnrc ficl a scu falccido csoso, c
rcsolvida a casar con Pirro ara dcfcndcr a vida
do scu Asiianaz; dc soric quc sacrifica o
cscruulo dc csosa unicancnic ao anor
naicrnal. c isio scn duvida lclo, noral c
sullinc; c aqui Facinc, cono lcn rcflcic
CIaicaulriand, cscrcvc ja insirado clas idcias
do crisiianisno. Virglio, scguindo a Iisioria
quasc risca, nosira cn Andrnaca un irisic
ccnlo das nudanas da foriuna. filIa c nora
dc rcis, a nulIcr do rival dc Aquilcs c
consirangida a cnirar no lciio dc un scnIor c a
arir na cscravidao. A Andrnaca dc Facinc c
nais vcncravcl or sua viriudc; a dc Virglio
cciia a nais conaiao. Facinc quis fazcr da
rincial crsonagcn una Icrona crfciia, quc
airassc a adniraao; c Virglio quis nosirar
novas c dcsgraadas conscqucncias da runa dc
Troia nos inforiunios da lancniavcl rinccsa. A
icr Virglio anicciado o lano do ocia franccs,
dcsaarcccrian as naiorcs lclczas. o alaiar dos
olIos da infcliz c a cclanaao a rcsciio dc
Polyccna, quando Encias lIc crgunia sc ainda c
dc Pirro; o scu Ic tctgt cutuu cuIc; o
uucncn sucIun scuto cnxuc tunus; o
dccctun conugc tunto. Quc, a scr iniada
Andrnaca una Icrona crfciia, nao scria iao
aiciica, c da naiurcza Iunana, da icoria dos
ncsircs, da raiica dc Euridcs c Sofoclcs c dos
iragicos dc nais noncada; c o ncsno Facinc sc
437
cncosia a csia oiniao, scgundo o cscrcvcu no
rcfacio da Fcdu. Acrcscc a vaniagcn quc o
ocia soulc colIcr do arrccndincnio dc
Andrnaca, ois, rccolrada do scu alaiincnio, a
quc forava a dcsgraa, rocura r cn
csquccincnio cssa fraqucza dcsculavcl,
rcsiando culio s cinzas do scu lancniado
Hciior.
340. - 353. - Dos vcrsos inacalados c csic o
quc nao ofcrccc un scniido conlcio. Para quc o
iivcssc, li-o cono alguns o cncndan. ucn tI
un Tou oIsscssu cst cnxu Ccusu; oniiindo na
iraduao o nonc Ccusu, quc facilncnic sc
sulcnicndc. N'un ial caso nao Ia ncio dc
accriar.
348. - 362. - A rcosiao cntc con o
gcrundio scn razao csia cn dcsuso. c insurvcl
s vczcs, salvo or un rodcio, quc scnrc cncrva
o cnsancnio.
358-462. - 372-479. - Encias qucr ariir, c
consulia o rofcia Hclcno solrc os ncios dc
cviiar os nalcs rcnunciados or Cclcno. A
rcsosia c longa, nas ncccssaria, cono o
confcssa Dclillc, quc iodavia a cIana ouco
inicrcssanic. Pouco inicrcssanic o quc c
ncccssario! Conicn a rcsosia, scgundo o ncsno
Dclillc, toutcs cs cons qu dcuucnt dgc Encc
duns su nuuguton ct duns su condutc. Conicn,
438
alcn disso, a dcscriao dc riios quc Fona
conscrvava, conduccnic ao fin do ocna; a dc
Scylla c dc CIaryldis, riqussina dc ocsia; a
razao or quc Encias rodcou a Siclia c arrilou a
Cariago, aric csscncial ao lano da Encida.
conicn cnfin o anuncio dc quc o Icroi dcvc
consuliar a Silila c a nancira dc sc oriar na
gruia, o quc iudo c nuiio c nuiio ncccssario c
inicrcssanic; ncn Iavia nclIor ocasiao dc scrcn
csias coisas iraiadas. Qucn lcr a Virglio, dcvc
cn ccrio nodo fazcr-sc Fonano ara o salorcar.
Conus sux-sonuntc, or ononaiocia, c ara
cviiar a fria longura quc sou nus cdu.
491. - 509. - Cada lngua icn suas lclczas.
o uIcsccct nao odc assar a qualqucr ouira."
Mr. Villcnavc, quc assin discorrc, nao coniou
con a oriugucsa, ondc o vcrlo cnuIcscc casa
lclissinancnic.
493. - 511. - Solrc csia dcscdida, c cn gcral
solrc a Ioscdagcn do Icroi na Cania, as
olscrvacs dc Dclillc c Mr. Villcnavc nc
discnsan dc falar.
506-520. - 524-540. - Un douio concniador
quis r o PoucInu cugo nais alaio, dcois
do Tcntunus uun ct ucoun undnus uus;
cnsa con razao quc, ja sc icndo lanado a froia
dc Encias a vogar, o ocia nao a odia nosirar
ainda ancorada." Assin discorrc Mr. Villcnavc,
439
quc, con o scu douio concniador, nao viu quc a
froia largou duas vczcs. dcois quc dcsafcrra das
raias da Cania c quc voga (rovcIinur clago},
assa os nonics Ccraunios, ao c dos quais iona
dc novo icrra (in liiorc sicco corora curanus}; foi
da quc Palinuro iornou a nandar soliar as vclas,
c orianio foi lcn colocado clo ocia o
Tcntunus uun, c o PoucInu cugo. Novc
dccinos, ao ncnos, das ccnsuras fciias a Virglio
sao cono csia.
522-553. - 542-576. - O adrc La Fuc, Dclillc
c Mr. Villcnavc csclarcccn csias difcrcnics
assagcns. Os Troianos avisiaran a Iialia,
iocaran n'un orio, quc sc julga scr o dc
Salcnio; cn vcz dc ionarcn o csirciio do Pcloro
ou Cuo d Fuo, ionaran csqucrda, scgundo
os consclIos dc Hclcno, con ncdo dc Scylla c dc
CIaryldis; rodcaran o PacIino ou Cuo Pussuo,
c dcscolriran o Eina.
369-611. - 592-634. - Aqui Ia una liao dc
Iunanidadc. Aqucncnidcs, ininigo dc Troia c
conanIciro dc Ulisscs, c acolIido or Encias,
quc o livra dos Ciclocs. Nao nc csicndcrci cn
galos da iniura do Eina c da cova dc Polifcno,
sucrior da Odisscia na oiniao dc iodos; csia
noia c ara conlaicr o Mr. Villcnavc accrca dos
dois vcrsos. Ingcns, quod iorva solun sul fronic
laiclai, Argolici clyci aui PIclcac lanadis
insiar." A conaraao, diz clc, cca ncnos cla
440
cagcraao quc cla incaiidao. cono odcria o
olIo do giganic csiar oculio sol a fronic, sc
asscnclIava ao disco lrilIanic do Sol? Dclillc
iraduziu utcIut or IIuuu. razoavcl
infidclidadc..... A conaraao cccdc ioda a
ncdida ao csicndcr-sc ao disco do Sol. Quc
roorao dar-sc odc cnirc o lroqucl dc un
soldado c o nco asiro do unucso?" Esia
arguncniaao c cscciosa. Traia Aqucncnidcs dc
Polifcno, na ocasiao cn quc o giganic con a
vinIaa rcssonava c dornia, c qucn dornc fccIa
os olIos; cis orquc sc oculiava o olIo sol a
fronic colcrio con a alclra. sc o conara ao
Sol, c orquc ouco anics o iinIa visio lrilIar,
quando Polifcno csiava acordado; c a grandura
conIccia-sc ncsno or cina, c clo iananIo da
alcriura cn quc o olIo sc acIava nciido. Quanio
falia dc roorao cnirc o lroqucl dc un
soldado c o Sol, scria loa a criica sc a
conaraao fossc con o vcrdadciro disco do
asiro; nas c so con o disco aarcnic, quc nao c
naior quc un lroqucl, solrciudo no zcniic. No
livro II dos Mutcs, CIaicaulriand adoiou csia
conaraao, cono aqui dou a lcr iraduzida no
Ioncrico csiilo dos vcrsos dc Francisco Manucl.
Enquanio csias razcs do ciio solia Lasicncs,
ara o lucido oricnic Olnio, dcscc o Sol dc
Foloc aos cuncs; Cono inovcl ali suscnso ara,
Qual lroqucl dc ouro fossc, c crcscc cn vulio."
Ora, o lon gosio do naior cico franccs, c un
441
dos naiorcs do nundo, acolIcu con anor o quc
rcjciia Mr. Villcnavc; o quc nao c cqucno
arguncnio a favor dc Virglio. Agora asscnos
a ouiro grandc ocia, cuja auioridadc crcio nao
rccusara o criico. La Foniainc, fal. 25 do liv. IV,
acIa quc a Lua c do iananIo dc un qucijo; c, na
17 do icrcciro, quc o Sol icn uns ircs cs dc
rcdondo. criico ncnIun icn ccnsurado a La
Foniainc; ncn valIa a dcscula dc quc isso c
osio na loca dc irracionais, ois quc o falulisia
rcsia aos ouiros aninais os cosiuncs, as
aics c o discurso dos Ioncns; no quc scn
duvida consisic o cncanio dc iais conosics.
Dclillc ois vcricu inficl c cssinancnic.
690-691. - 717-718. - CIaicaulriand, no
livro IV dos Mutcs, iniroduz un Crcgo
cniusiasia quc, iniiaao dc Aqucncnidcs, ia
cnsinando ao jovcn Eudoro os siios da Crccia
quc navcgando avisiavan. O ocia nodcrno ali
cccdc a Virglio; orquc, no cnuncrar c aoniar
as difcrcnics aragcns, a cada una acrcsccnia a
concnoraao dc un faio noiavcl, c a cscolIa nao
odc scr nclIor. O nosso grandc conicnoranco
no iniiar o aniigo sc iornou original. Porquc a
ocsia dcsia cocia nao foi cscriia cn vcrso?
sin Iarnoniosa c clcganic a sua rosa; nas Ia
dclicadczas ara as quais a rosa nao lasia.
Francisco Manucl, quanio graa da linguagcn,
na sua iraduao nc arccc rcfcrvcl ao ncsno
auior; c a olra, acsar dc nao oucas
442
incorrccs, considcro-a cono o nodclo do scu
gcncro. nao conIco un iraduior ocia quc ianio
nc agradc, cn lngua ncnIuna.
714. - 745. - Pcnso quc o Icnisiquio Dc
nuucguocs ongus, qual o dc Cancs, no
rincio da sua cocia, As nuucguocs gundcs,
rcrcscnia a longura da consonancia onguun
uuun, orquc, alcn do vocalulo nuucguocs icr
nuiias slalas, caindo a sua uliina na quinia do
vcrso c dcvcndo a voz dcnorar-sc na scia, c-sc
olrigado a ligar as duas alavras, cono sc fosscn
una ainda nais conrida. En Cancs,
Francisco Manucl, Carao c cn ouiros dcsia
ordcn, c quc sc odcn lclcr os scgrcdos da
vcrsificaao oriugucsa. cnirc os
conicnorancos, no ncu scniir, c o Snr. Alncida
Carrci un dos quc ncsia aric nais sc
disiingucn.
715. - 746. - FccIa Encias a narraao con a
arrilada a Cariago, aondc o arrojou a icncsiadc
do liv. I. Lc-sc ali quc, circundando clc a Siclia
clo calo dc Passaro, c ja nas aguas do nar
Toscano, foi conira scu qucrcr dar cosia
d'frica, icndo crdido una nau c cIcgando con
as ouiras dcsiroadas. Sanadon crgunia orquc
o Icroi sc csialclccc cn Cariago c sc csosa con
Dido; c cu rcsondo quc o Icroi nao sc
csialclcccu cn Cariago, ncn con Dido sc
csosou. Arrilado scn vvcrcs, ncccssiiando dc
443
rcfazcr c falricar as cnlarcacs, clc acciiou a
Iosiialidadc da rainIa, a qucn nunca ros
un casancnio; cla, inciiada or Vcnus c Cuido,
c quc ardcu cn una aiao violcnia, c rocurou
dcnora-lo cnganando o scu anor con o vcu do
nairinnio; c Encias, quc sc dciou vcnccr, ao
dcois iornando cn si, anocsiado or Mcrcurio,
roncu con nagoa csscs laos crigosos, c
scguiu ara Iialia. Virglio c-no cn luia con
una das nais forics aics, ara fazcr o Ioncn
iriunfar da sua fraqucza c aarcccr o Icrosno.
Pcrniia-sc-nc agora un rcsuno da viagcn, a
fin dc sc iornar nais cvidcnic quc nao Ia
coniradics dc oraculos ncn incocrcncia
alguna. Encias larga as vclas vcniura, orquc,
nao crcndo na sonlra dc Crcusa cujo aviso
coincidia con o dc Cassandra, nao quis ir logo
ara Iialia. icniou csialclcccr-sc na Tracia, or
suor cnconirar alrigo cn un gcnro dc Prano, c
or scr do scu inicrcssc dar quanio anics asscnio
aos conanIciros; c saiu da Tracia, quando
soulc da iraiao dc Polinncsior. foi a Dclos
consuliar Aolo. a anliguidadc csscncial do
oraculo o faz ir a Crcia, cn Crcia cdifica c lania;
nas, urgido cla csic, quando ncdiiava iornar a
Dclos a rcconsuliar Aolo, os cnaics cn nonc
dclc aclaran o oraculo; c dcsdc cntuo u otu
cunnIu dctuncntc uo Luco. Una ccrraao no
nar Jnio, con a qual ncn Palinuro sc soulc
Iavcr, lcva Encias s Esirofadcs; c ja nosirci quc
444
a a Haria Cclcno confirnou os vaiicinios. das
Esirofadcs, indo avisiando varias ilIas ondc nao
dc rcfrcscar, foi rcfrcscar a Lcucaic; c dali
ariiu, nao olsianic as noriadas, Iavcndo
cclclrado jogos c sacrifcios. assa Corcira, c
aoria na Cania ara sc cnconirar con
Andrnaca c scu arcnic Hclcno, dc qucn rccclc
csclarccincnios inorianics. anocsiado or clc a
nao ir clo csirciio or causa dc Scylla c dc
CIaryldis, nas a rodcar a Siclia, sai dc
DuiIroio, crassa os Ccraunios; salia crio ara
dcscansar algunas Ioras, c ara con dia odcr
avisiar as raias dc Iialia, o quc succdcu ao
roncr da aurora. aroina-sc, rcconIccc a loca
do csirciio ara o cviiar. dcscnlarca no
rononiorio Salcniino ara adorar a Mincrva,
cono cra naiural quc o io Encias o quiscssc
fazcr no rinciro icnlo quc avisiava no as
dcscjado. larga dc novo o ano, vai vcndo
difcrcnics lugarcs, aic quc un icnoral o aiira s
raias dos Ciclocs, ondc rccolIc a lordo o
conanIciro dc Ulisscs. con o Dorcas navcga, da
visia dc varias aragcns fanosas, c so
dcscnlarca cn Drcano; c dali, icndo crdido
scu ai, una icncsiadc o lana s cosias dc
Cariago. Esia lrcvc analisc dcnonsira quc o livro
III c cscriio con rigoroso cuidado.
Pcrniia-sc-nc rccorrcr finalncnic a un
arguncnio ariinciico, ajuniando c sonando as
assagcns arovadas clos criicos c as quc nao
445
icn sido ccnsuradas. O cordio, quc iodos
galan, conc-sc dc 12 vcrsos. o iunulo dc
Polidoro c o quc sc assa na Tracia, conc-sc dc
60. a dcscriao dc Naos, Donysa, Olcaro, Paros c
das Cycladas cn gcral, aic cIcgar-sc a Crcia,
conc-sc dc 8. a csiada cn Crcia, con a
iniura da csic, quc Mr. Tissoi qucria csiirada,
conc-sc dc 11. a lcla dcscriao da cscuridadc
c alguns fcnncnos nauiicos, aic cIcgar-sc s
Esirofadcs, conc-sc dc 18. a falula das
Harias, dc 54. a coniinuaao da viagcn, na qual
avisian ZacyniIos, DulicIio, Sanos, Ncriios,
iaca c rcinos Lacrcios, conc-sc dc 6. a
visiiaao do icnlo dc Aolo cn Lcucaic, a
cclclraao do lusiro c dos voios, c a sada
daquclc orio, conrccndcn 17. DuiIroio,
cnconiro dc Andrnaca, cnconiro dc Hclcno, a
naviosa iniura da cqucna Troia, o fcsiin, a
consulia dc Encias quando rcsolvcn ariir,
concn-sc dc 78. a dcscriao dc Scylla c dc
Caryldis, conc-sc dc 23. a dcscdida saudosa,
os rcscnics dc Hclcno, os dc Andrnaca a Iulo,
a sua aiciica fala, rcsosia dc Encias (na qual o
ocia aludc Ialilncnic ao faio dc icr assado
DuiIroio a scr colnia ronana c fundaao dc
Nicoolis or Augusio}, iudo isio conc-sc dc
43. a viagcn aic cncrgarcn a Iialia, a cloraao
dos vcnios c dos asiros or Palinuro, oraao dc
Anquiscs, dcscnlarquc, visiiaao do icnlo dc
Mincrva, adoraao a Juno scgundo os rccciios
446
dc Hclcno, conrccndcn 42, includa a dcscriao
do orio Salcniino. a sada, o quc sc assa ao sc
aroinarcn dc CIaryldis, a visia do icnlo dc
Juno Lacinia, dc Caulon, do Scyllaccu c a do
Eina ao longc, conicn-sc cn 20. a cIcgada
icrra dos Ciclocs, iniura do Eina, cnconiro dc
Aqucncnidcs, cavcrna dc Polifcno, cnfin iodo
cssc nagnifico c variado cisodio conicn-sc cn
114. a clicaao dc Aqucncnidcs solrc as
difcrcnics aragcns, o quc vai ocorrcndo aic ao
orio dc Drcano, nais a conclusao da narraiiva,
conicn-sc cn 34. o rcnaic do ocia c a iransiao
ara o livro scguinic conicn-sc cn ircs vcrsos.
Ora, sonando iodos csics cn 547, c scndo o livro
dc 718, scguc-sc quc os rcrovados sao 171. Sc
aos 547 ajuniarnos os quc cu rovci quc foran
injusiancnic ccnsurados, a conscqucncia c quc o
livro III da Encida c lclssino cono iodos os
ouiros; c cniao o lciior arcciara dcvidancnic a
criica dc Mr. Villcnavc, assin concclida. Mais lc
ionlcau dc Polydorc (vcn Polynncsior or crro
dc inrcnsa}, la fallc dcs Harycs, lc ioucIani
cisodc dc la vcuvc d'Hccior, lc iallcau dc l'Eina
ci cclui dcs Cyclocs, ou lc oic l'cnoric sur
Honcrc, surioui la ricIcssc du siylc ci l'Iarnonic
dcs vcrs, cnccIcni dc rcconnaiirc cc qui
nanquc to souucnt dc grandcur au ciniurcs
ci d'cclai l'inaginaiion (!!!}." Pco ao lciior quc
rcarc quc as assagcns arovadas, c louvadas
447
ncsia fuiil ccnsura, ja conrccndcn a naior
aric do livro.
448


NOTAS AO LIVRO IV

Esic livro c dos nais galados, orquc inia o
anor; aiao quc forna o rincial assunio dos
ronanccs c ocsias nodcrnas. o Ialiio advoga
clo ocia, scndo coniudo a causa dc algunas
injusiias. Nos dcnais livros conscgui crinir o
auior cn ncnos vcrsos quc no quario; orquc as
aics icrnas sao nais cansivas, os vocalulos
oriugucscs cn iais naicrias conicn nais
slalas; ncn quis cor-nc ao crigo do Icus
cssc uIoo oIscuus o. cn 765 c quc udc
vcricr os 705 vcrsos do original, quando cn
oucos nais ou ainda cn ncnos, cfciio da
cncrgia c rccisao do oriugucs, oliivc a
iraduao dos ouiros, solrciudo dos uliinos, quc
o cscriior das Ccorgicas nao icvc icno dc
cncndar, c ofcrcccn algunas rcdundancias quc c
nisicr ccrccar. Ocasiao iivc dc vcrificar o quc
asscvcrava Manucl Scvcrin dc Faria. Esia
lrcvidadc, graa c dccoro, sc vcn raiicadas nas
concdias dc Francisco dc Sa c dc Anionio
Fcrrcira, c cn algunas dc Jorgc Fcrrcira.... E
quanio s iraducs clarancnic sc nosira, assin
nas dc vcrso quc fizcran Anionio Fcrrcira c Luiz
449
dc Cancs, cono nas dc rosa do liso D.
Anionio PinIciro c ouiros, quc a lngua
oriugucsa, sc nao c nais lrcvc quc a laiina, ao
ncnos nao c nais larga."
55. - 58. - A aiao dc Dido arccc nal a
alguns, c diz Mr. Tissoi. Il n'csi survcnu un
scruulc sur lc fond dcs cIoscs. Didon dcvaii-cllc
circ ainsi iransforncc nos ycu? Jc sais quc sa
assion a cic alluncc ar lc lus uissani dcs
dicu, ci qu'cllc doii circ oricc au dcrnicrcs
circniics; nais nc fallaii-il as conscrvcr la
vcriu quclquc rcscci d'cllc-ncnc? Unc fcnnc si
couragcusc, unc si grandc rcinc, nc dcvaii-cllc
as gardcr quclquc soin dc sa gloirc!..... Dans
Valcrius Flaccus, unc lcgcrc rccauiion suffii
our cviicr un rcrocIc au oic. Il cini Mcdcc
scnllallc la DaccIanic qui rcsisic son
rcnicr iransori, ci s'alandonnc cnsuiic au
dicu." Quis Virglio dar una origcn
aniiqussina ao odio cnirc Fona c Cariago, c
inaginou o alandono dc Dido or Encias,
dcrivando cssc odio dos fundadorcs dos dois
csiados. Para Ionra sua, foi a rainIa dc ccnlar
viriudc, c sc rcssusciiassc con o ocia ronano,
dcvcria icniar un lciio c cdir-lIc a injuria; a
nos ioca avcriguar sc, dada a ficao, iirou-sc dcla
iodo o rovciio. os nais cscruulosos o afirnan,
ncn ncsno o duvida Mr. Tissoi, acsar das suas
rcsirics. Con o quc nao nc aconodo c con o
assc a Valcrio Flacco. sc csic ciniu-sc da
450
cula, con iniar Mcdcia ao nodo da Dacanic
quc rcsisic ao rinciro iransoric c ao dcois sc
cnircga ao dcus, cniao alsolva o criico ao olrc
Virglio; orquanio, anics dc sc cnircgar a Encias,
Dido andou insana cla cidadc, consuliou
cniranIas dc rcscs, fcz sacrifcios c ollacs, scn
quc nada lIc aagassc o anor; c, sc o conunicou
logo a Ana, so da a dias, quando ja lIc iinIa
nosirado c quasc ofcrccido a nova cidadc, c quc
sc foi dcscolrindo ao ananic. sc a aiao andou
raida, nao foi scn conlaics c rcnorsos. Conira
Mcdcia nao sc cncnIou Cuido, cono conira
Dido, a rogos da roria Vcnus; o quc solra a
dcscula-la c a jusiificar csia aric da ficao.
Quanio crgunia sc nao cra nisicr conscrvar
viriudc algun rcsciio ara consigo ncsna,
rcsondo quc Virglio nao faz da rainIa dc
Cariago una dcvassa c vil nulIcr, scn rcsciio
algun viriudc; fa-la una irisic viina dos
dcuscs, quc no ncio das nais ungcnics nagoas
sucunlc violcncia do anor; c c or scr una
grandc rainIa, iao loa c gcncrosa, quc nais nos
doi a sua dor, quc a sua fraqucza c iragica c iao
aiciica. Tanio cla cuidava na sua gloria, quc
rcfcriu a noric vcrgonIa. O scr corajosa c
nagnanina nao olsia, infclizncnic, a iornar-sc a
nulIcr aaionada c louca; c, ainda nais
infclizncnic, as rorias suas loas qualidadcs
nao oucas vczcs lIc icn sido faiais cn naicrias
dc anor. A nolrcza ncsna do coraao dc Dido
451
concorrcu sua crda. o csirondo c fana das
dcsgraas dc Troia, quc cla ja iinIa iniadas nas
arcdcs do icnlo, a visia inoinada do Icroi na
sua coric, a scnclIana dc anlos cn icrcn
cnigrado, a cscrana quc lIc susciiou Ana dc
auncniar a colnia con o casancnio, o dcscjo
naiural ao scu sco dc cnlaar o scu nonc ao
nonc dc un varao fanigcrado, o csforo dc
Vcnus c dc Cuido, uniu-sc iudo cnfin ara sua
afronia c ccgucira. As rainIas c scnIoras, cujas
cnrcsas c fciios icn assado aos vindouros,
iodas con raras ccccs sc nosiraran filIas dc
Eva, c nuiias o foran scn sc naiarcn. Mr. dc
Lanariinc (Vougc cn Ocnt, ag. 69; 1835} diz
ianlcn. Virgilc, connc ious lcs oics qui
vculcni fairc nicu quc la vcriic, l'Iisioirc ci la
naiurc, a licn luii gaic qu'cnlclli l'inagc dc
Didon. La Didon Iisioriquc, vcuvc dc SycIcc ci
fidclc au nancs dc son rcnicr cou, faii
drcsscr son lucIcr sur lc ca da CariIagc, ci y
nonic sullinc ci voloniairc viciinc d'un anour
ur ci d'unc fidcliic, ncnc la nori! Ccla csi un
cu lus lcau, un cu lus saini, un cu lus
aiIciiquc, quc cs odcs guuntccs quc lc
oic ronais lui rcic, avcc son ridiculc ci icu
Encc, ci son dcscsoir anourcu, auqucl lc
lccicur nc cui synaiIiscr. Mais l'Annu soo ci
lc nagnifiquc adicu, ci l'innoricllc inrccaiion
qui suivcni, fcroni ioujours ardonncr Virgilc."
Quando acalci dc lcr csic julgancnio c rcflcii
452
solrc iodas as suas arics, nc crgunici sc con
cfciio scria do auior das Mcdtuocs, c afinal vin
a crc-lo or ircs razcs. una c quc o ocia
franccs icn dciado corrcr or sua conia un
juzo iao csiranloiico; a scgunda c quc c
rarssino un cscriior cono Horacio, ao ncsno
icno grandc filosofo, grandc ocia c grandc
criico; a icrccira c a coca cn quc aarcccu a
Vugcn uo Ocntc, quando Iavia una ncscia
rcvcnao conira os cIanados classicos, c Mr. dc
Lanariinc quis sacrificar ao dolo do dia una
viina inguc. Quc a Dido Iisiorica scja nais
sania c rcsciiavcl, ningucn o duvida; nas quc
scja nais lcla ociicancnic c nais aiciica, c o
quc ncgara qucn iivcr ncdiiado na naiurcza
Iunana, qucn iivcr csiudado os ocias,
rincialncnic os iragicos, cn cuja alada cnira
o aiciico nais aniudc. Quando cu nada nais
dcvcssc a Euridcs, nos diz Facinc, quc a idcia
do caraicr dc Fcdra, odcria afirnar quc lIc dcvo
o quc ialvcz dc nais razoavcl cus no icairo.
Nao nc assonlra quc csic caraicr fossc do nais
fcliz ciio naquclc icno, c quc ainda sassc iao
lcn ncsic scculo, ois quc icn quanias
qualidadcs rcqucr Arisioiclcs nos Icrois da
iragcdia, c quc sao rorias ara cciiar a
conaiao c o icrror. Na vcrdadc, Fcdra ncn c dc
iodo culada, ncn dc iodo inoccnic." E cis
aqui un dos nais sullincs gcnios da Frana,
nodclo cn scu gcncro, acIando lclo c aiciico o
453
caraicr dc Fcdra, inconaravclncnic nais
culada quc Dido; a qual, gcncrosa c lcncfica c
Icroica, so conira si ccou c conira scus
cscruulos, nas nao caluniou o cnicado,
concorrcndo ara a sua noric. O lclo ociico
ncn scnrc c o lclo noral. sc o fossc, nao
scrian suoriavcis os nclIorcs irccIos do Danic,
nuiios dc Honcro, dc Sofoclcs, dc SIalcscarc,
dc Corncillc, dc Voliairc, dc CociIc, c dc ouiros
cngcnIos dcsia rincira lana. ara noiar
quc Mr. dc Lanariinc, fazcndo csia criica do
dcuc Encc, considcrc lon unicancnic `Annu
soo, c nugnquc udcu ct `nnotcc
nccuton qu suucnt. O Annu soo do criico c
difcil dc salcr ao quc sc rcoria. no conco do
livro Ia un discurso quc rinciia or csias
alavras, nas nao c scguido dc c nugnquc
udcu, ncn dc `nnotcc nccuton; c, no caso
dc rcfcrir-sc ao quc fica anics da inrccaao, a
qual alrangc do vcrso 590 a 629, cniao la nao sc
iraia dc Annu soo, iraia-sc da ariida dc Encias
ao roncr do dia. Isio nc convcncc da rcssa
con quc foi fciia a criica, ialvcz nao icndo nao
M. dc Lanariinc un ccnlar da Encida ara
rcfrcscar a sua lcnlrana. Nao acIar confornc
naiurcza o andancnio dos anorcs dc Dido cn
Virglio, c oiniao singular do nosso ilusirc
conicnoranco. Mr. Tissoi ncsno, con quanios
icn ccnsurado un ou ouiro lugar do cisodio,
nao sc aircvc a cnvolvcr na ccnsura o cisodio
454
iniciro. Sanio AgusiinIo, gcnio sucrior, scndo
lcn iniciado c ccricnic cn naicrias anaiorias,
con csccialidadc sc dclciiava lcndo csic livro IV.
Aqui dou, na iraduao dc Francisco Manucl, o
quc dclc cscrcvcu o auior dos Mutcs, do
nonuncnio naior da liicraiura franccsa ncsics
uliinos icnos. Pclas rilas, Quc o vaic
dcscaniou dc inorial fana, Con a Encida nas
naos ia AgusiinIo Ao lago Avcrno, gruia da
Cuncia, A Elsios canos, AcIcronic, Esiigc;
Dc Dido accrlos fados lcr norncnic Folgava
solrc a lousa dcssc cngcnIo, Tcrno c sullinc
quando os iranscs narra Da lasiinada nscra
rainIa." Mnc dc Sial, scnIora dc finssino
iaio, no scu livro da Ltcutuu, diz. L'cnoiion
roduiic ar lcs iragcdics dc Voliairc csi donc
lus foric, quoiqu'on adnirc davaniagc ccllcs dc
Facinc. Lcs scniincnis, lcs siiuaiions, lcs
caracicrcs quc Voliairc nous rcscnic, iicnncni
dc lus rcs nos souvcnirs. Il inoric ao
crfcciionncncni dc la noralc cllc-ncnc quc lc
iIcairc nous offrc ioujours quclqucs nodclcs au-
dcssus dc nous; nais l'aiicndrisscncni csi
d'auiani lus rofond, quc l'auicur saii nicu
rciraccr nos rorcs affcciions noirc cnscc."
Esias rcflccs concordan con as dc Facinc no
rcfacio da Fcdu quanio ao aiciico, c
igualncnic nosiran quc o ocia odc, nao digo ir
dc cnconiro, nas acrfcioar a naiurcza (crniia-
sc-nc a crcssao} c nodificar a Iisioria, ora
455
ara criar nodclos acina dc nos or inicrcssc da
noral, ora ara conovcr con a iniura das
nossas fraquczas c das nossas afcics. E quc!
Mr. dc Lanariinc, quando qucr anics scr grandc
ocia do quc nau criico, nao raiica o ncsno
quc rcrova cn icoria? Acaso cn suas lclas
aginas scguc clc scnrc a Iisioria, scn nada
r, scn nada iirar? Acaso cscrcvc so a vcrdadc
nua c crua, ou lIc rcfcrc s vczcs a
vcrossinilIana, confornando-sc ao lano dc
suas concccs? Sc os ocias fosscn coariados
ncsia lilcrdadc, adcus ocsia! Quanio s us
guuntcus, dirci quc cn ioda csia vcrdadcira
iragcdia nao Ia un coloquio anoroso. a rincira
vcz quc Ia un dialogo cnirc Encias c Dido, c
quando cla, rcsscniindo quc a froia vai ariir,
vcn acusa-lo dc iraiao, c nisiurando sulicas c
qucias (adniravcl assagcn!} acala or lIc
dciiar cn rosio os lcncfcios, c scn lIc adniiir as
dcsculas, o ancaa c fogc, caindo nos lraos
das fanulas. Scrao csias as frias galanicrias da
rainIa dc Cariago? A roosiio dcsia qucsiao,
ofcrcccrci o juzo dc Fcrrcira, cuja nusa cra a
razao csclarccida. visia dc un rciraio dc Dido,
cn nonc dcla, ionando o ion do filosofo quc
rcclana o rigor da Iisioria, fcz o scguinic
cigrana. nao do inior dcvo nova vida. Maro
nc dcvc a Ionra difanada. Ncn Dido foi dc
Encias conIccida, Ncn viu Cariago sua froia
crrada. Eu ncsna nc naici, orquc sosiida
456
Fossc a fc casia a ncu Siqucu so dada; Vinguci
sua noric, crgui nova cidadc. ValIa nais quc os
ocias a vcrdadc." Esia oiina conosiao arccc
rovar quc o Horacio Lusiiano rcjciiava csia
ficao dc Virglio; orcn nao. cono filosofo,
ugnava cla vcrdadc Iisiorica; cono ocia,
conIccia o rovciio quc da ncsna ficao odia
iirar-sc, c a scguiu risca na sua ccloga VIII. Dc
anlas as nanciras, aicnicou o scu iino c
dclicadcza cn disccrnir quando cunrc ou
invocar a vcrdadc ou ccdcr aos vos da
inaginaao. Mas Fcrrcira nao sc conicniava so do
scu ialcnio, folgava dc o icncrar con o salcr
acunulado cla ccricncia dos aniigos, c
cscrcvia dcois dc longo canc.
58. - 61. - O ovo caador, ncsno o asior,
guia-sc anics or cosiuncs quc or lcis; o ovo
agriculior rccisa nais dclas. or isso c quc
Virglio cIana cgcu a Ccrcs ou a agriculiura. O
adjciivo cgsudo sc alica roriancnic
cssoa ou cororaao quc faz as lcis; cgco
significa o quc tuz cs, isio c o quc iraz a
rccisao dc as fazcr. adoici ois a alavra laiina
cono ncccssaria. Ja icnos ugco, uco,
sugtco, c ouiros adjciivos dcsic cunIo.
90-128. - 98-140. - Esia ccna cnirc Juno c
Vcnus, ondc cada una, solrciudo Juno,
dissinula c icnia cIanar a ouira ao scu ariido,
caiu dclaio da fcrula dc Mr. Tissoi. Enrunicc
457
cui-circ d'unc rianic ficiion dc l'Iliadc, cciic
sccnc, cu dignc dc la graviic ciquc, n'a ni cc
naiurcl cquis, ni cciic gracc navc, ni ccs iraiis
d'inaginaiion, qui donncni du cIarnc ioui
dans Honcrc. L'invcniion csi auvrc ci lcs dciails
ncsquins; lc rirc nalin dc Vcnus suffii scul our
fairc la criiiquc d'unc invcniion convcnallc ioui
au lus dans unc cocc coniquc. Junon, cl faui
l'avoucr, sc rcarc joucr un rlc asscz cirangc;
Vcnus cllc-ncnc cn csi cionncc." Anics dc
iraiar do unico rcaro osiiivo quc Ia ncsia
arlanda, cunrc lcnlrar quc iania nao c a
auioridadc do criico, ncn a sua sucrioridadc
solrc Virglio iananIa, quc o discnsc dc
conrovar asscrcs dcsia naiurcza. sol a sua
alavra nao crcio quc a invcnao scja olrc, ncn
ncsquinIas as ariicularidadcs; cra nisicr quc
isso nos fossc dcnonsirado. Accrca da osiiiva
ccnsura do riso dc Vcnus, dirci quc Virglio,
iniiaao dc Honcro c con nais concdincnio,
rcsia aos dcuscs as aics Iunanas; orquc
clcs, scgundo a sua falulosa Iisioria, iinIan
fraquczas, conciian crincs; c nao c nuiio quc o
ocia a Vcnus airilua un riso naligno, quando
crcclcu as scgundas icncs dc Juno. qucrcr
julgar das falsas divindadcs scgundo a idcia
sullinc da crfciao dc Dcus, c confundir os
scculos c as crcnas. O quc nais calc noiar c a
arcialidadc cn favor dc Honcro. dc o lon
vclIo grcgo dar aos dcuscs una risada
458
inciinguvcl, quando aanIaran cn flagranic a
ncsna Vcnus c Maric, scn quc a ccna fossc cu
dgnc dc u guutc cquc; dc fazcr o salio
Ulisscs cslordoar a Tcrsiics, quc sc asscnia
cIoraningando c cnugando as lagrinas, con o
incIado vcrgao nas cosias, cnirc as gargalIadas c
vaias dos Argivos; dc iniar a Juno agarrando
os lraos dc Diana con a csqucrda, arrancando-
lIc o arco c a aljava, cIanando-a cadcla aircvida.
Qucn, a nao csiar rcocuado, ncgara quc iudo
isio cricncc nais a una cocia cnica do quc
o riso dc Vcnus? Todavia nao condcno a Honcro,
ois quc cnrcsia a scus dcuscs os cosiuncs dos
Ioncns c rciraia os Ioncns dcsscs icnos. Dc
nais, nao rcuio indigno dc un ocna scrio un
ou ouiro graccjo, conianio quc sc usc dcsia
lilcrdadc con discriao. cono o fcz Cancs a
rcsciio dc Vclloso; cono o fizcra Virglio ncsno,
no livro V, a rcsciio do iloio Mcncics.
129-159. - 141-178. - Aqui dcscrcvc-sc a
caada, cisodio no cisodio rincial, con quc
soulc variar o ocia o assunio dcsic livro. A
Dclillc rcncio o lciior, ou anics a Mr. Villcnavc,
quc iraz loas coisas solrc iodo csic lugar. O
vcrlo nudugu nc arccc crinir ficlncnic o It
uIuc cxoto. O vcrso 152 icn a ononaiocia
conscrvada no 170 da vcrsao, c cn gcral guardci
a Iarnonia iniiaiiva dc ioda csia orao da
Encida.
459
160-164. - 179-184. - Usci do Iicrlaion
ara iniar a confusao dos caadorcs, ao fugircn
da cIuva quc olrigou Dido c Encias a rccolIcr-sc
ncsna cavcrna.
173-188. - 193-210. - Eis una alcgoria, cujas
inagcns arcccn cagcradas, nas quc sc lascia
na vcrdadc. Calando alguns a dcscriao, cnsan
coniudo quc o nonsiro cnornc, o qual ioca o
cIao con os cs c oculia a calca nas nuvcns,
nao odia scniar-sc nas cuniciras dos alacios;
nas nao advcricn quc a Fana dc Virglio, osio
quc giganicsca, scgundo convinIa irna dc Cclo
c dc Encclado, c lcvssina c cono acrca, con a
faculdadc dc auncniar c dininuir, confornc sc
colIc do vcrso. Puuu nctu no, nox scsc uttot
n uuus. Assin, odia cla csiar scniada cn cina
dos alacios, nao olsianic a sua grandcza.
Fcarcn no conirasic cnirc o vcrso. Hcuou c ugc
nu tccnu sonIu, c o quc scguc. Ncn os uncs
dccnu uo ncgo sono. Isio nc foi sugcrido clos
vcrsos dc Cancs. Nuo cn ccto Icgco dc
Mutc, Mus cn suuuc c docc ncodu; ondc Ia
igual Iarnonia iniiaiiva.
242-244. - 265-269. - Enicndo unnu notc
csgnut cono Dclillc, nao cono La Fuc; quc
inicrrcia. cx notc uct ocuos; orquc csia
viriudc da vara dc Mcrcurio csia ja crinida no
unnus c cuocut Oco.
460
249. - 275. - Duvida-sc quc Iaja inIciros na
frica. sc os nao Ia cn ioda, os Ia no Ailanic.
Nao c ois ncccssario lcr-sc cnncun, cono
insinua Hcync.
266. - 294. - Vcrio uxous cono o
crudiissino Anionio Filciro nas Odcs dc
Houco, lcn quc nudoso nao vcnIa cn
dicionarios. significa o nuIccngo.
293-294. - 319-320. - Mr. Villcnavc nao
coniou con o oriugucs, ao asscvcrar quc a
crcssao do ocia udtus ct quuc nossnu
tcnou nao odia scr irasassada a ncnIuna
ouira lngua. a iraduao nc arccc icr
conscrvado o arrojo do original.
331-361. - 363-397. - Esia rcsosia c lcn
ccnsurada; c con cfciio fora nclIor quc o ocia
surinissc os vcrsos ondc Encias afirna quc, a
nao scr o fado, rcfcriria voliar ara a sua airia.
sao inccusavcis, ncsno naquclcs icnos cn
quc os Icrois iao facilncnic sacrificavan as
nulIcrcs. Enirando orcn no fundo da qucsiao,
dirci quc Encias olrou nal cn sc dciar vcnccr
do anor c cn sc cnvolvcr na rccisao dc
alandonar a Dido, nas quc cn ial caso ior fora
ficar-sc con cla do quc scguir as ordcns c qucrcr
dos fados. quc nau concciio nao ncrcccra, a icr
inolado aiao o inicrcssc do filIo c dc scus
conairioias? O ariido quc sc iona a favor da
461
rainIa, c a rova naior da ccclcncia dcsia
insignc iragcdia. o ocia quis cciiar o nais
ossvcl a coniscraao ara con Dido; c, clo quc
ioca a Encias, o scu fin cra nosirar o csforo
dcsic or vcnccr, alcn dc ianios crigos, una das
aics nais forics, so ara cunrir con o nais
incrioso dcvcr. Conccdcndo cu quc Encias
olrou nal, csiou longc dc conccdcr quc ccou
nisso o ocia. iniando a qucda do cIcfc iroiano
c o iriunfo quc csic olicvc dc si ncsno,
arcscniou-nos a un icno a fraqucza Iunana c
o Icrosno quc a sucra. Sc Encias sacrificassc a
infcliz Dido ao scu inicrcssc individual, cono dc
ordinario fazcn os Ioncns dcsanarando as
nulIcrcs crcdulas, fora un crucl scn icdadc;
nas clc nao odia r dc aric o lcn dos
Troianos c a gloria da sua dcsccndcncia, quc cn
suas naos iinIa dcosiiado o dcsiino.
362-392. - 398-431. - A rclica da rainIa c a
lrusca nancira dc coriar as dcsculas dc Encias,
sao lugarcs cn quc os rigorisias nao icn odido
afcrrar o dcnic, sao dc iodo conforncs
naiurcza. Tais lanccs c afcios, iniiou-os Facinc,
Lcfranc dc Ponignan, c nuiios ouiros.
402-407. - 441-447. - Alguns concniadorcs,
diz Mr. Villcnavc, icn acIado csia lcla
conaraao ouco digna da cocia; scn
aicndcrcn a quc na Iudu Honcro iira una
conaraao das noscas, c quc Aolnio nos
462
Agonuutus as iira das noscas c das fornigas."
Eu acrcsccnio quc nao cran rccisos iais
ccnlos ara jusiificar a Virglio. a conaraao
dos Troianos, carrcgando o ncccssario ara a
ariida, con as fornigas ao lcvarcn o susicnio
ara as covas, c da nais crfciia jusicza; c o fino
gosio dc Cancs iniiou o ocia ronano con
fclicssino ciio.
408-436. - 448-476. - Falando do Lttou ct
uucuos scnst snc cngc otus, asscvcra Dclillc
quc Virglio c infcrior a Caiulo, quando inia a
nagoa dc Dido ariida dc Encias, or sc
conicniar dc a fazcr conicnlar da iorrc a froia
quc largava as raias; c quc cniao o ocia sc
dirigc ananic alandonada, crguniando-lIc o
quc scniia naquclc noncnio. Confundiu o
iraduior franccs a assagcn quc vai adianic con
a rcscnic. c ncsia quc Virglio crgunia rainIa
o quc ccrincniava, nao quando ariia a froia,
orcn anics, quando a cIusna acarrciava o
ncccssario ara a viagcn. A crgunia nao foi na
ocasiao da sada; ois Dido ainda nandou a irna
fazcr roosics a Encias, c nao iinIa cIcgado
ao uliino auro a sua dcscscraao. Mas quando
o Icroi ficou inalalavcl, Dido, cn vcz dc sulir a
una nonianIa ara con os olIos scguir a nau
quc dcsaarccia, cn vcz dc dcsnaiar c cnfurcccr,
cn si rccolIcu ioda a sua dor, concclcu o rojcio
dc sc naiar, c dissinulando o s cn cccuao.
isio c nais foric c nais icrrvcl do quc o fcz
463
Ariadna. A rcfcrcncia dada a Caiulo nao c
orianio jusia, lcn quc or alguns icnIa sido
alraada scn canc. O quc Ia cn Caiulo dc
nclIor quc cn Virglio, c a assagcn. Onnu
nutu, Onnu constcnutu, ostcntunt onnu
notcn, ainda nais lcla quc o vcrso. Lttouquc ct
uucuos, cic., quc rcrcscnia a ncsna idcia; c
ianlcn a conaraao dc Ariadna con a cfgic dc
cdra dc una Dacanic. cn iudo o nais c Virglio
sucrior a Caiulo, nais icrrvcl c nais aiciico.
Os dicionarios laiinos irazcn udcc con a
significaao dc ouu, c iodos ciian a Virglio, scn
duvida fundados ncsic lugar. Poscccs ucc cx
sunnu totunquc udccs Mscc untc ocuos tunts
cunoIus ucquo. Eu cnso quc o vcrlo udccs
nao significa ouu; nas quc crinc una fina
olscrvaao do ocia. Quando Ia un rudo quc sc
nao ouvc lcn, fciio cla nuliidao, os novincnios
c os gcsios, crcclidos cla visia, ajudan a ouvir
c a disiinguir os sons. c isio o quc inia Virglio, c
a ninIa vcrsao c ncsic scniido. V do vcrso
424 c oniiido clos iraduiorcs, scndo coniudo
csscncial; orquc Dido con csia alavra crolra
a durcza ordinaria dos Ioncns ara con as
nulIcrcs. Lcio o vcrso 436. uun nI cun
dcdct, cunuutun notc cnttun, rcfcrindo
cunuutun a ucnun, c iraduzo o lugar nancira
dc Dclillc c dc Mr. Tissoi.
440-449. - 479-491. - Aqui Virglio, ara
dcscular a Encias, nao sc conicnia con dizcr
464
quc csic olcdccc aos dcuscs, acrcsccnia quc un
dcus lIc iaa os ouvidos s rcccs dc Dido. Nao
sc odia nclIor iniar aqucla viriuosa
inflcililidadc, do quc cla conaraao quc sc
scguc, iao insignc cla lclcza das inagcns cono
cla Iarnonia." Tal c o arcccr dc Dclillc; o dc
Mr. Tissoi, cn cujas alavras jura Mr. Villcnavc,
c o conirario. Qucn sc odcria conarar a un
carvalIo ja vclIo, c Anquiscs, nao Encias, no
vigor da idadc; Encias, rcosio cn iodo o lrilIo
da nocidadc or sua nac. Alias, o Icroi aqui iao
ouco dc grandcza osicnia, quc nao ncrccc un
aralclo iao anlicioso. Duas nulIcrcs a cIorar c
a sulicar nao sc asscnclIan aos aquilcs solios
solrc os Alcs. acnas sc odcria sofrcr csia
inagcn, sc sc iraiassc dc duas ananics furiosas
c dcscscradas, cono Canila c Hcrnionc... A
cagcraao ninuciosa agrava nais a falia do
ocia; quc a lcva ao cunulo ajuniando quc
Encias, cosio a coninuos assalios, scnic una
dor rofunda; suosiao dcsncniida no noncnio
or csias alavras. I cstc ncIunuIc, ct
scucncnt qucqucs uncs nutcs coucnt dc scs
cux. A naior aric dcsia criica nascc dc nao
icr scu auior ncdiiado no icio. Una arvorc
nuiio nova nao icn rolusicz; c rcciso icr
cIcgado (co vcnia} sua virilidadc ara
cIanar-sc uudu. o valido carvalIo dc Virglio
nao cra vclIo, csiava na ou dos unos, unico
scniido da crcssao unnoso oIoc; c assin c
465
lcn conarado con Encias, quc nao csiava na
rincira nocidadc, nas na quc sc icn noncado
a idadc Icroica, isio c ccrca dos quarcnia anos;
orquanio, scndo Ioncn fciio c casado no
conco da gucrra quc durou dcz anos, c icndo-sc
ja assado scic dcois do iriunfo grcgo, c cvidcnic
quc andava clos scus irinia c scis a irinia c oiio.
Con Anquiscs c quc fora una sandicc conarar
o valido carvalIo no vigor da idadc; con
Anquiscs, dccrciio c araliico, fugindo
carrcgado or scu filIo. o carvalIo conaravcl a
Anquiscs scria un ja carconido, quc fossc
ciirado clos aquilcs, c nao un iao rijo quc
rcsisiiu aos vcnios dos Alcs. Quanio
incongrucncia dc asscnclIar Encias a un
carvalIo, aralclo quc o criico aclida anlicioso,
airas ja rcfuianos as razcs cn quc sc csirila a
scnicna; c rciio quc clc olrou nal cn sc
cnanorar dc Dido con qucn nao odia casar,
nas cunriu un dcvcr sacrificando a aiao ao
inicrcssc do filIo c dos scus nacionais, c oriou-
sc lriosancnic csforando-sc or vcncc-la. do
conirario, ncrcccra quc os Troianos o
acdrcjasscn. Sc o ocia asscnclIa as rcccs
c arguics dc Dido, or inicrncdio c loca dc
Ana, aos cnlaics dos furaccs dos Alcs, nao c
or scrcn dc duas nulIcrcs, c cla fora quc
Iavia ncssas rcccs c arguics; as quais
unIan aicnic aos olIos do ananic a nagoa da
infcliz Dido c o dano quc clc fizcra con o scu crro
466
c fraqucza. Ora, a fora dcssas razcs c quc lIc
conovia o coraao, c quc lIc fazia vcricr as
lagrinas quc nada rcncdiavan a dor c dcsgraa
da rainIa. Ncsic onio Mr. Tissoi nao fcz a
difcrcna quc faz o ocia. o quc cra inalalavcl foi
a rcsoluao dc ariir, quc lIc aconsclIava o
inicrcssc dos Troianos; nas o coraao do Icroi
csiava grandcncnic conovido, scgundo sc vc do
vcrso. Mulia gcncns nagnoquc aninun
lalcfacius anorc." A frasc ncns nnotu sc rcfcrc
razao, oicncia iniclcciiva dc Encias, nao
scnsililidadc dc sua alna. Mr. Tissoi c quc
iraduziu incorrciancnic. I cstc ncIunuIc;
dcvcra dizcr. A suu uzuo, ou u suu ncntc, cou
nuc; isio c quc, osio fossc rofunda a sua
nagoa, os csforos da razao o iinIan iornado
firnc c inconcusso, ajudado ncsno or un dcus
quc lIc fccIava os ouvidos s alavras dc Ana.
Elc aic quis vcr sc conciliava o anor con o dcvcr
dc ir luscar a Iialia, c or via dc Ana ros a
Dido quc sc cnlarcassc c o scguissc, cono o
dcnonsira o vcrso 537 c os scguinics; nas a
nolrc c gcncrosa rainIa, rccusando ou dciar os
scus ou fazc-los dc novo cnircgar-sc aos narcs c
aos acasos, rcfcriu a noric. Esia roosia dc
Encias, do cnlarquc dc Dido, nao icn sido
aicniada clos criicos c concniadorcs quc
conIco.
450-503. - 492-548. - La Fuc, cujos
concniarios icn voga nas cscolas do Drasil c dc
467
Poriugal, iraz nuiios csclarccincnios solrc iodos
csics vcrsos; c cono nada icnIo quc rcfuiar ou
acrcsccniar, s suas noias rcncio o lciior, ou a
La Ccrda ou a Mr. Villcnavc, quc as irazcn
curiosas c crudiias.
518. - 564. - O n ucstc ccnctu iono no
scniido cn quc Nascinlcno c os aniigos o
ionaran; nao acIando suficicnic, ara cnjciiar-
sc a inicrrciaao conun, a razao dc quc cra
rcciso colIcr o vcsiido a fin dc sc vcrcn os cs
nus; scndo nais foric ara nin o quc diz o
ncsno Nascinlcno, isio c quc nI n succs
non soutun cssc ootcIut. Solrc csic
sacrifcio c nagica, dcscriios ncsic vcrso, nos dc
cina c nos sulscqucnics, dc novo rcncio o lciior
aos inicrrcics ciiados; c co liccna ara o
adjciivo uIcntcs. convinIa conscrvar a idcia dc
Virglio, quc assin conara a lanugcn das crvas
con o luo dos adolcsccnics.
555. - 605. - Juiicr c o dcsiino, cclana
Mr. Villcnavc, acaso lIc ordcnavan csia
ulirajanic inscnsililidadc? Aqui ncn sc vc o
Ioncn ncn o Icroi..... Elc dornc iranquilo cn
scu navio, aic quc Mcrcurio o dcscric." Dcvagar,
scnIor criico, dcvagar. o cucIut sonnos, coIu
o sono, cguu no sono, sao crcsscs quc nao
indican un dornir csado, c os sonIos, dc quc
dcscriou solrcssaliado, rovan dc solcjo quc
Encias nao dornia iranquilo. TinIa iralalIado
468
nuiio nos rcaraiivos da viagcn, iinIa-sc
afligido nuiio con os csarcs c quciuncs da
rainIa. faiigado ois dc coro c dc csriio, o
cgar no sono csia lcn longc dc nosirar nclc
inscnsililidadc, anics c un cfciio c conscqucncia
dcssa faiiga; o sono cn iais casos c caninIo quc
a naiurcza lusca ara alivia-la. Mcdicos
ccricnics, dc salcr c dc gosio, a cuja
auioridadc rccorri solrc csic onio, nc fizcran
vcr quc, dcois do cansao c dc ianias aflics, o
adornccincnio nao cra indcio dc durcza; quc
una loa aric dos condcnados noric, acsar
do icrror, nao dcian dc adorncccr, c s vczcs
rofundancnic, cono aconicccu ao narccIal
Ncy, a qucn vicran dcscriar ara o naiarcn.
Virglio, quc a iao variados conIccincnios
ajuniava os da ncdicina, soulc o quc cscrcvia c o
fcz con nadurcza; c, iniroduzindo na aao a
Mcrcurio quc or ordcn surcna advcric a
Encias do crigo c iniina-lIc quc aria, o ocia
nos dcia cnircvcr quc ncssc adornccincnio,
alias naiural, inicrvcio o dcsiino. Tudo orianio c
confornc razao c naiurcza, c nao ncrccc a
ncnor ccnsura.
586-629. - 635-681. - aqui a fanosa
inrccaao dc Dido, ao cncrgar dc cina dc una
iorrc a froia quc sc ia aariando. Mr. Tissoi, con
a sua usual scn-ccrinnia, suc cn Encias o
don da uliquidadc. Quc acl, ncssc noncnio,
rcrcscnia un Icroi quc airaiu solrc si iao
469
crucis ancaas?" Fcsondo quc ncssc noncnio,
csiando clc a navcgar, nao odia ouvir as
ancaas da rainIa, c o acl quc rcrcscniava
cra o dc un cIcfc quc, sc lcn conungido c con
sinisiros rcsscniincnios, conduz os scus
conairioias a un lugar ronciido clos fados,
cunrindo assin un rcsiriio dcvcr. Pasna o
criico dc quc Encias, o Ioncn do dcsiino, a
qucn Juiicr fcz iao nagnficas roncssas, fuja
carrcgado dc naldics. c o quc dcvia clc fazcr?
Encias nao ouvia cssas naldics, c sc as
ouvissc, nao Iavia dc voliar ara Cariago,
frusirando assin a cscrana c os inicrcsscs dos
quc nclc sc iinIan confiado; c, or nais quc sc
csforassc, cra-lIc inossvcl aaziguar a ananic
caccrlada, salvo sc ficassc con cla c irassc os
Troianos. EscolIa Mr. Tissoi.
664. - 719. - O ocia, ondcra Mr. Villcnavc,
arccc csqucccr quc Dido afasiou iodas as
nulIcrcs do alacio c iodas as icsicnunIas do
Iorrvcl sacrifcio quc ncdiiava." Eu digo orcn,
con os olIos no icio, quc o ocia nao afasiou
iodas as nulIcrcs; afasiou sin a irna c a Darcc
ana dc Siqucu, nao do alacio, nas do clausiro
cn quc accndcra a fogucira, orquc csias duas
dcvian csiar crio c laldarian o sacrifcio; c
quanio s ouiras nulIcrcs, cono lIcs cunria
ficar no osio cn quc a rainIa as colocara, nao
ouvian as alavras dc Dido solrc a fogucira, c so
conIcccran a funcsia rcsoluao no noncnio dc
470
scr cccuiada, c cniao roncran cn grandc
alarido. A infcliz, dissinulada c rccavida, nao
quis nandar cnlora as nulIcrcs ara nao
dcscriar a dcsconfiana das duas nais aicnias.
Considcrc-sc o lugar da ccna, c vcr-sc-a quc as
danas, cn un csaoso clausiro, odian csiar
visia c coniudo cn una disiancia quc as
incdissc dc ouvir. clas crian quc a scnIora
dcscncnIava o riio nagico, c nao quc sc
dcsunIa a norrcr. Todas csias cauiclas rovan
a irrcvogavcl icnao da rainIa, c auncnian o
icrror.
Pcrniia-sc-nc agora icrninar as olscrvacs
a csic livro IV nosirando a injusiia dc Dclillc
ara con Luiz dc Cancs. Dclillc, cujas rcflccs
accrca dcsia aric da Encida sao as nais jusias c
rcconcndavcis, conclui a sua analisc clos ocias
quc icn iniiado o ronano, c diz assin. Todos os
cicos julgaran dcvcr consagrar un dos scus
canios ao anor. Cancs faz ianlcn
dcscnlarcar os Poriugucscs cn una ilIa, ondc
as Ncrcidas inflanadas or Vcnus c Cuido, dc
conccto con o Pudc-Etcno, sc csforan or
dcnora-los. Indccndcnic da nisiura
nonsiruosa das divindadcs do aganisno con a
rcligiao crisia, csic cisodio sc dcscrcvc con iao
ouca circunsccao, quc a ilIa cncaniada dos
Lusudus nuiio nais sc asscnclIa a un alcoucc
quc a una rcsidcncia dc dcuscs. Conarar iguais
roducs s dc Virglio fora uliraja-lo." Dclillc
471
nao lcu a Cancs, cono aconiccc naioria dos
Franccscs quc dc Cancs falan; os quais, logo
quc sc iraia do Honcro oriugucs, clanan.
Cono c lclo o cisodio dc Incs! E o do giganic
Adanasior!! Assin nao iivcssc o ocia
confundido o aganisno con o crisiianisno!"
Tudo isio orcn nao c dclcs, c acnas o
arcssado juzo dc Voliairc con cnfasc rcciido.
Dclillc fcz nais quc lcr a Voliairc, lcu a cssina c
ridcula iraduao dc La Harc, c lcu-a ncsno
scn aicnao. A ilIa dos anorcs nao c iniiada
dc Virglio, c ioialncnic original; ncn odc scr
confroniada con o cisodio dc Dido, or scr
naicria Iciorogcnca. O grandc cico inagina quc
Vcnus, a roiciora dos Poriugucscs, fcz nasccr no
ncio dos narcs una ilIa cncaniada cn quc os
scus validos rcouscn das fadigas da viagcn, c
con aulio dc Cuido inflana as Ncrcidas; as
quais, vcncidas dos navcganics, cn danas c
iangcrcs, os rccclcn c alcgran, rcndidas s suas
carcias. A dcscriao do onar c jardin, a das
ninfas quc, csiando a lanIar-sc, sc cscondcn
n'agua ara nao lIcs aarcccrcn nuas; a iniura
das avcs c ouiros aninais, iudo, iudo c
rinoroso. Sc Cancs orcn ncsic cisodio nao
iniia o scu ncsirc, con clc sc asscnclIa no
csiilo, scnrc conciso c inaginoso; a Iarnonia
iniiaiiva c iania c crfciissina, csiucnda a
varicdadc, a nclodia inicirancnic virgiliana.
Quao ociica nao c a lcnlrana dc iniroduzir
472
Tciis, a csosa dc Nciuno, acolIcndo a Vasco da
Cana con onu Ioncstu c cgu, c ionando-o
cla nao ara lIc clicar a cu uIcu do
nundo! O dcscolridor da nova roia das ndias
ncrccia lcn csias Ionras da aric da rainIa do
occano. Quao sullinc nao c o canio da ninfa (a
qucn, cla voz, Cancs cIana angclica Sircna, c
alguns criicos icn crido scr una scrcia} quando
vaiicina as faanIas fuiuras dos Poriugucscs!
Aqui c quc o ocia iniia a Virglio no livro VI da
Encida, nas con quania originalidadc! Ora,
conarar iudo isio aos anorcs dc Dido c
conarar una iragcdia con un idlio, una ncnia
con un Iino dc alcgria. En vcz dc rccorrcr a
Voliairc, gcnio ciraordinario, nas quc sc
cnganou lcndo os Lusudus or una incaia
vcrsao inglcsa; cn vcz dc rccorrcr ao cdanicsco
juzo dc La Harc, c a csias niscrias dc Dclillc;
cn vcz dc rccorrcr s incaiidcs dc Sisnondi, o
qual confcssa nao icr lido nuiias das olras quc
sc aircvc a criiicar, iodo Franccs quc ignora o
oriugucs, sc quiscr conIcccr a Cancs
razoavclncnic, rccorra a Mr. Fcrdinand Dcnis,
scu auior o nais insirudo nas coisas do Drasil c
dc Poriugal, ou ianlcn iraduao dc Mr. Millic,
lcn cono s noias quc lIc vcn ancas. nclas
fala-sc da ficao da ilIa cncaniada, nosira-sc
quc c una alcgoria dcsconIccida clos criicos, c
dcfcndc-sc o auior accrca da nisiura do
crisiianisno con o aganisno. Vcrdadc c quc
473
una ou ouira vcz algun nau uso faz clc da
falula, dcfciio quc lIc cra conun con os
conicnorancos, c quc sc lIc lana cn rosio
cclusivancnic; nas c ianlcn vcrdadc, cono
noiou o sagaz cngcnIo dc Mnc dc Sial, quc so
cnrcga o naravilIoso do aganisno na iniura
dos razcrcs, c o do crisiianisno nas coisas
gravcs c scrias da vida. o Icroi Vasco da Cana,
or ccnlo, nunca sc dirigc a Mcrcurio ou a
Juiicr; c ara a ficao da ilIa dos anorcs nao
Iouvc conccto do Pudc-Etcno con Vcnus c
Cuido, cono incaiancnic o afirna o
arafrascador da Encida. O scu irisic juzo a
rcsciio dc Cancs foi ara nin una ocasiao dc
grandc razcr, o dc lcr nais una vcz o cisodio
da ilIa dos anorcs. Sc Dclillc iivcssc ncdiiado,
c nao sc conicniassc dc osicniar a csic rcsciio
una falsa crudiao, olscrvaria quc, a scr csic
canio indigno dc cnarclIar con a ocsia dc
Virglio, nao icria sido o nodclo da ilIa dc
Arnida. A idcia rincial iirou-a Tasso dc
Cancs, a qucn ianio anava, c do ocia laiino
iniiou nuiios rasgos scnsvcis; icccndo orcn
iudo con iania aric, c do scu acrcsccniando
lclczas iais, quc csia aric da Jcusucn, nao
scndo a ilIa do Ion Luz, cono clc cIana o scu
unico rival ncsscs icnos, ncn o livro IV dc
Virglio, c un dos nclIorcs irccIos cnirc aniigos
c nodcrnos.
474
Na ncsna assagcn cn quc Dclillc ianio sc
dcsnanda, afirna quc o uuco cncuntudo, oIu
do Ano, tuo cuo u Andu, cnquunto c IuItudo
o Hcnudo, c cntcguc us cIunus dcos du suu
utdu, c unu dus dcus nus czcs conccIdu
unus o ncnIun octu cco. Posio quc scja
una digrcssao, consinian-nc rcfuiar csia
afirnaiiva; rcfuiaao quc rcdunda cn Ionra da
liicraiura da nossa lngua. Francisco dc Moracs,
no Puncn dc Ingutcu (cn rosa, nas lcla
conosiao ociica do gcncro cico} concclcu o
alacio dc Lconarda; alacio cncaniado ondc cssa
rinccsa, fruio dc un anor infcliz, foi cnccrrada,
c quc ianlcn dcsaarcccu, dcois quc cla
dcscncaniada saiu dali ara casar. A inaginaao
do ocia oriugucs nao c ncnos fcriil quc a do
iialiano, c a avcniura da coa, quc rcccdc ao
dcscncaniancnio, c igual ao nclIor dc Ariosio. A
nais aircvcu-sc Francisco dc Moracs, cons
dois dcscncaniancnios, csic quc ncncionanos, c
o da ncsna Lconarda clo cavalciro do sclvagcn
c or Daliaric do Valc-Escuro; isio con ial
invcnao, quc nos dois dcscncaniancnios nao Ia
lancc cn quc un sc arca con o ouiro. Nao c
dclaldc quc Ccrvanics qucria una caia ondc o
Puncn ossc guududo con us oIus do octu
Honco; nao c dclaldc quc Walicr Scoii fala dclc
con ianio louvor.
Qucn aicniancnic caninar o cisodio dc
Cancs c o ocna dc Moracs, auiorcs quc
475
cscrcvcran anics do Tasso, vcra quc csic sc
arovciiou assin dc un cono do ouiro, sc lcn
dc un nodo nagisiral c con ioqucs originais. O
alacio dc Arnida nao c o ncsno quc o dc
Lconarda, nas ofcrccc nuiios onios dc coniaio;
c no dcscncaniancnio da sclva, ocrado clo
lravo Fcinaldo, lcn sc conIccc quc nao foi inuiil
a Tasso a lciiura dc Moracs, assin cono a csic
nao o iinIa sido a do Oundo uoso. Os ocias
arcndcn uns dos ouiros; o quc nada olsia ao
ialcnio c fora criadora; anics, cono diz Mnc
dc Sial, falando dc Pcirarca c dc scus rofundos
csiudos, conIccc nuto scuc uu nucntu, c o
gcno c tunto nus ognu, quunto, scncIuntc us
ous ctcnus, suIc cstu cscntc u todos os
sccuos.
Ao concluir csia rcfuiaao, nao qucro
dissinular quc na ilIa dos anorcs Ia quairo ou
scis vcrsos condcnavcis, or conicrcn idcias
lascivas, sc lcn crinidas con alavras
dcccnics; c nao c so ncsia linda conosiao quc
dcvc scr Cancs rcrccndido or iais dcscuidos,
dc quc Virglio nunca lIc dcu o ccnlo. Esscs
vcrsos coniudo nao odcn cnlaciar o cslcndor
dc un cisodio quc alrangc loa aric do canio
nono c cnira nuiio clo dccino, no fin do qual
Ia cnsancnios grandiosos, da nais lcla ocsia
c da noral nais sullinc.
476


NOTAS AO LIVRO V

1-15. - 1-15. - Mcdun tc c a roia fciia ao
largo da raia africana. Para sc csiar ao largo nao
c foroso icr crdido a icrra dc visia, cono
cuidava Dcsfoniaincs. arccc quc os nariinos sc
considcran ao largo dcsdc quc odcn nanolrar
cn iodo o scniido, qucr ainda sc cncrguc a
icrra, qucr ja icnIa dcsaarccido. Aquonc c
ionado na accao roria dc vcnio noric, c nao
or qualqucr vcnio, cono julga La Fuc. ariiran
con o nau quc sorava, or cccuiarcn as
ordcns cclcsics; c, scndo cscasso, foran orando
o nais ossvcl, ajudando-sc dos rcnos, aic quc,
surgindo un lravo ocsic, Palinuro ros a
Encias arrilar s raias dc Ery junio ao Lililcu
ou cuo d Muscu; o quc arovou o cIcfc, nao
so cla ncccssidadc, cono ara sufragar as
cinzas dc Anquiscs. Con quc aric salc icccr o
ocia os cisodios na sua falula! Cogcc
unu nao c cnzu us ucus cono qucr Scrvio,
orquc unu conrccndc nasircancnio, vclanc,
aarclIos, iodo o ncccssario navcgaao;
cogcc unu c dcscnucIu o nuuo dc quanio
ossa dar cga ao vcnio, dcsafoga-lo ara nclIor
477
sc nanolrar. Tcndo Palinuro dc cdir liccna a
Encias ara arrilar, da qual dcvcra csiar ccrio
cla confiana quc lIc insirava, cnrizar as vclas,
ocraao longa c difcil, ara ao dcois dcsfazcr
os rizcs quando oliivcssc a liccna, fora crdcr
icno c iralalIo. Vcja-sc o Vgus nuutcus, dc
ag. 49-53, c dc ag. 105-106.
28-33. - 28-33. - Fcctc uun ucs c o quc cn
frasc nariina sc cIana uu co cdondo. Con
dcnasiado vcnio, vira-sc dando una grandc volia
c corrcndo nuiios runos, aic cIcgar ao quc sc
qucr; ocraao nais scgura, lcn quc faa crdcr
caninIo. O Zcfiro, ou ocsic, quc Ia ouco cra
conirario, nudado o runo, iornou-sc favoravcl;
nas cran grossos os narcs, c nais o arccian a
qucn cniao navcgava cn oa. Todas csias
niudczas rovan con quania razao noncia Mr.
Jal a Virglio o ocia narinIciro. Os criicos c
concniadorcs quc, scn conIcccrcn da naicria,
sc ncicn a cncndar o auior accrca da cscolIa
dos vcnios c dc ouiras ariicularidadcs, lcn sc
odcn aclidar dc uguu docc, cono sc diz dos
naus vcrsificadorcs.
36-38. - 36-38. - A rcsciio dc Accsics, dos
ursos na Llia, da caiidao dcsic lugar, vcjan-sc
as noias dc Mr. Villcnavc; quc c nais fcliz quando
dcfcndc, quc quando ccnsura o ocia. Con
Duffon rova-sc quc Ia ursos na frica, nas nao
dos ncgros.
478
51-54. - 51-54. - Faz Casion aqui un rcaro
assaz razoavcl. Sc o Icroi iivcssc a faculdadc dc
rcflciir, nada roncicria acina das suas osscs.
Caiivo cn Miccnas, odcria cclclrar cn Ionra dc
Anquiscs onas funclrcs c solcncs? Por ccrio
quc nao; nas folga-sc dc vcr un icrno c rcligioso
filIo crcr quc nada c inossvcl ao anor quc icn
a scu ai."
64-71. - 65-72. - Dclillc faz concarcn os
jogos no ouiro dia, concando-os o ocia no
nono. O oc uuctc onncs, cquivalcnic ao Fuuctc
ngus dc Horacio, cra a fornula con quc os
saccrdoics, no cncciar o sacrifcio, inunIan o
silcncio. Scgundo orcn Scncca (dc Vtu Icutu,
ca. 27} o silcncio odia nao scr alsoluio, nas
vcdava-sc ioda alavra rofana. Diz ianlcn
Horacio. Malc oninaiis arciic vcrlis."
77-83. - 77-84. - Virglio, a qucn scguiu
Ovdio, airilui a Encias as insiiiuics rcligiosas
dos Fonanos, c as dcscrcvc quais ainda sc
usavan; o quc cra inicrcssanissino aos
conicnorancos. isio nosira o caso quc nos
cunrc fazcr dc La Harc, o qual julga
dcnasiados os sacrifcios quc cclclra o Icroi
icdoso. Esic criico, lon no ajuizar a liicraiura
franccsa, ouco vcrsado cra na aniiga, c nao
nuiio na liicraiura csirangcira. Juu vcric
cucIcsun; quc cra, scgundo Aicncu, ocuun
oIongun, n ncdo cutc concssun, uuIus
479
utnquc ud undun usquc ctncntIus. as jarras
icn una forna scnclIanic. Para os quc julgarcn
o icrno oriugucs insuficicnic, adoiando cu o
laiino, assin nudo os ncus vcrsos 78-79.
Lilando cn rcgra, dois carcIcsios vasa, Dc lciic
frcsco dois, dois ouiros... cic."
84-95. - 85-98. - Sol a forna dc scrcnics sc
rcrcscniavan os gcnios dos Icrois c dos lugarcs,
cono aqui Virglio. Era a scrcnic o snlolo da
airia, da vida, da saudc, da inorialidadc, da
asiucia, do ano, cnirc os ovos aniigos. Casion
ciia o rcaro dc alguns solrc scr csic aninal
vcncnoso consagrado cono airiluio do dcus da
saudc, c diz quc, scgundo Pausanias, csic
rivilcgio iinIa so una csccic dc cor iiranic ao
anarclo, dcsiiiuda dc conIa. En vcrdadc,
assin no vclIo, cono no novo nundo, nuiias Ia
inoccnics. odian coniudo as ncsnas quc o nao
sao vir a scr o airiluio daquclc dcus, or alusao
ncdicina quc cnrcga os vcncnos ara cura dc
nuiia nolcsiia; c a vida longa dclas, quc suc
consianic saudc, clica a razao or quc cran
dcdicadas a Mcrcurio, c sinlolizavan a
inorialidadc. Os sclvagcns da nossa Ancrica
accrca dcsics aninais icn oinics lcn
scnclIanics s dos aniigos.
96-97. - 99-100. - Hnus qucr dizcr dc dos
unos; corrcsondc a Idcntcs, dc quc o auior usa
lcn vczcs. Para variar, sirvo-nc ora dc Inus,
480
ora dc Iuncus, adjciivo conosio dc Is c dc
unco con a ncsna significaao; nas, ara os
fins da iraduao, onIo so oucIus do csto, ou
do to, ou do costunc, orquc ja sc salc dc quc
ovclIas sc iraia. Tcg-nguntc, isio c dc doso
tuntc u co ncgu, vcn nos Mutcs dc
Francisco Manucl.
114-115. - 119-120. - GuuIus cns, cono o
dcnonsira o auior da AcIcoogu nuuu, nao
significa otcs cnos. Os navios cran iguais nos
cascos; no conco do arco, a rcnada cra
ausada ou guuc, cscrando os conicndorcs clo
sinal ara vogarcn con fora. naiural o quc diz
Mr. Jal; ois, scnrc quc sc cnira cn aosia quc
rcqucr csforo, csic so sc cnrcga no onio fio,
or cviiar-sc una fadiga inicncsiiva. Os
iraduiorcs vcricran nal csic asso, ncn
aicndcran ao icrno cunuc; o qual nosira quc a
igualdadc dos navios consisiia nos cuscos; ois
quc a forna dos cascos c quc nais influi no
andar c ligcircza. Fraguicr, nas Mcnocs dc
`Acudcnc dcs Iccs-cttcs, ion. II, ag, 160, diz
quc csics jogos sao os dc Honcro na Ilada; nas
quc la vcn nais a roosiio, lcn quc Virglio os
varic con agradavcl gosio, c quc scja da sua
invcnao o arco naval. Eu digo orcn quc os
jogos dc Honcro icn a nclIoria dc scrcn
cclclrados logo dcois da noric dc Pairoclo, o
quc iorna inorianic quanio faz Aquilcs cn
dcsafogo da sua dor; c os funcrais dc Anquiscs,
481
norio Ia un ano, cujos fciios Icroicos nao cran
rcccnics, nao ofcrcccn a ncsna csccic dc
inicrcssc. os jogos iodavia sao a roosiio cono
os dc Honcro, scndo uns c ouiros ara Ionrar
un finado qucrido; c sc os quc cclclra Aquilcs
sao dcvidos anizadc, o io anor filial cigc os
quc Encias consagra ncnoria dc scu ai.
Virglio icn ncsics jogos un ncriio csccial, o dc
os fazcr cnirar no lano gcral do ocna, cujo fin
cra concnorar as coisas dc Fona; orquanio
nclcs sc dcscolrc a origcn dos quc duravan no
icno dc Augusio. Julga Poc quc o ocia laiino,
iniiando o grcgo so nos jogos do ccsio, do arco c
da carrcira cdcsirc, c acrcsccniando o das
galcras, icncu nao odcr cccdcr a Honcro no
curso dos carros; alguns oinan quc Virglio
assin olrou, nao so orquc Pndaro c Sofoclcs c
ouiros Iavian dcscriio nuiias vczcs o ial curso
dos carros, cono orquc o das galcras cra nais
rorio dc Ioncns quc Ia scic anos crravan
clos narcs. Eu cuido quc clc o fcz or ircs
razcs conjuniancnic. or nao scr ossvcl
cccdcr, scndo nui difcil igualar o grandc ocia
naqucla dcscriao; or nao qucrcr irilIar una
vcrcda laiida or ianios; or aicnicar o scu
ialcnio invcniivo. Mas, sc nao cra caaz dc
cccdcr o scu ncsirc no curso dos carros, soulc
criar ouiro cn quc nada lIc c infcrior.
119-120. - 125-127. - Para os quc nao sc
conicniarcn con a nova inicrrciaao quc
482
rcfiro, aqui vcrio scgundo a aniiga. En ircs
filas or landa, cn irlicc ordcn A voga
dcsfcrindo..." En jusiificaao da quc adoici, vou
rcroduzir os convinccnics arguncnios dc Mr.
Jal. Crcio, diz no Vgus nuutcus, quc o ocia
nao fcz irircncs da CIncu c dos ircs navios quc
lIc disuiavan o arco. Ja nosirci quc clc nunca
fogc do icrno rorio. nosirarci agora quc no liv.
I cIana alguns dos navios Igus Icncs, c
quc o nono iraz. Gcnnus cgt dc cussc Icncs.
Sc crcssancnic noncia as lircncs, orquc
cviia noncar as irircncs? Porquc nao diz.
uutuo cx onn dccctuc cussc tcncs, cn vcz
dc dccctuc cunuc? Isio fora nais lucido c
sinlcs, c no iccnico salc-sc quc Virglio rocura
a sinlicidadc c a lucidcz. Porquc, scqucr or
alguna alusao, n'un longo ocna cn quc ianio
os navios figuran, nao da janais a rcsunir quc
csics sao dc ircs ordcns dc rcnciros? Enrcga o
icrno nuus 45 vczcs, 22 o icrno uts, 23 cunu,
2 Icns; ncn una so cscrcvcu tcns. Por quc
singular caricIo dcsdcnIaria un icrno quc
ficlncnic rcrcscniara a sua idcia? Passa clc
acaso or caricIoso? Virglio c un csriio
razoavcl c foric, quc nao condcsccndc con a
faniasia, rcclc crcsscs vagas dc quc sc
icrian rcvcsiido nal os scus concciios, scnrc
iao claros, c so adniic a crfrasc quando csia
nao lana un vcu olscuro no oljcio quc lusca
dcsignar. Tcn clc novcnia ocasics, scn
483
coniarnos as cn quc, scgundo os scus
concniadorcs, iona us c ou or nau, dc
cscrcvcr tcns, c nunca o faz, arcccndo
ncsno cviiar a alavra con cuidado; o quc lasia
ara julgar-sc da qucsiao. Oor-nc-ao os
vcrsos. Ansss cns, utquc odnc dcIs, uno,
Isun snc Ionoc utcn Scgcstus ugcIut; dir-
nc-ao quc odnc dcIs uno rova quc a
Ccntuuo iinIa varias ordcns dc rcnos. sci quc
vcn nos concniarios quc cra dcIs uno odnc,
uut quu non ns unun odncn cngun
ctnucut, uut quu uno c tIus odnIus
soutus ucut (Asccncio, f. 92}. Fcsondo orcn
quc os vcrsos isio significan. Esiando nuiio
naliraiada a scric dc rcnos dc una landa, c da
ouira inicirancnic scn clcs, Scrgcsio rcconduzia
o navio cnirc as vaias dos quc das raias o
auavan." Odo nao c un andar, c una fila; c
iodo o lado dc csirilordo ou dc lonlordo. no
caso rcscnic, c a fila da csqucrda. O ocia nos
nosira a Ccntuuo icndo crdido nuiios dos scus
rcnos da dirciia, ao csforar-sc or dcsrcndcr-
sc do rocIcdo, c falIa dc iodos os dc lonlordo,
quc sc quclraran no rccifc, olrigada coniudo,
ara voliar ao orio, a scrvir-sc dos cdaos
(fraciis rcnis} c a fazcr dclcs una scric quc
rcncdiassc a falia. Isio nc arccc cvidcnic.
nais lasiinavcl Scrgcsio ncsia siiuaao, quc o
rcduziu a uns coios dc rcnos, do quc scria sc,
crdidas as vogas dc una ordcn, lIc rcsiasscn
484
as dc duas, ou ncsno sc, crdidas as das duas,
lIc rcsiasscn as dc una so. Acrcscc quc
unsss cns c ioialncnic conirario suosiao
dos ircs andarcs dc rcnos. Quc significaria odnc
dcIs uno, dcois das alavras quc anunciavan
a crda dos rcnos das duas ouiras ordcns? Sc
crdcu Scrgcsio os dos ircs andarcs, claro c quc
csia dcsrovido dos dc una fila; dcIs uno
odnc scria una sinlcza das dc quc Virglio cra
incaaz. E nao icndo nais quc una ordcn dc
rcnos, sc a Ccntuuo dc un lordo sc acIa
inicirancnic falIa (odnc dcIs uno} c sc do
ouiro acnas rcsian algunas vogas, orquc dclc
crdcu nuiias, rcnara con alguns coios, c
rcconduzira snc Ionoc o scu navio, dc quc
zonlavan, or csiar cono uts, quc n'agua
dcsliza ncrcc da corrcnic c dos vcnios, jangada
acnas dirigvcl. Hutcn c rcfcrido clo ocia a
nuucn; orquc sua inagcn c nais conlcia c
naior. nao c un vao sinnino. Hutcn crdcria
iodo o scu valor sc Scrgcsio ainda iivcssc duas
ordcns dc rcnos solrcosias, cnlora
inconlcias c danificadas. Para quc o icrno
conscrvc a cncrgia quc lIc inriniu o ocia, c
nisicr, or ccnlo, quc dos scus cinqucnia
rcnos (25 dc cada landa cn una fila} a Ccntuuo
crdcssc ianios, quc volic acnas con una ncia
duzia, rcariidos or anlos os lordos. Ansss
cns nao sc rcfcrc a odnc dcIs uno; odnc
dcIs uno inia o csiado da csqucrda do navio,
485
cujos rcnos iodos sc quclraran, qucr dc
cnconiro roando clo cscolIo, qucr laluiando
or sc dcscoscr do rccifc; unsss cns dcnoia
quc o csirilordo crdcra nuiios, assin clos
csforos da cIusna ara arrancar a nau do
rccifc, cono orquc os sacaran do fundo con
fusics c croqucs (fcrraias sudcs ci conios}. Cuido
quc iudo isio c inconicsiavcl, a nao sc qucrcr
cnicndcr o vcrso dcsia singular nancira. Ansss
cns unus odns, utquc odnc dcIs codcn.
Mas ousar-sc-ia cnrcsiar a Virglio ial siniac c
locuao iao olscura? Ja nc guardo ara una
oljcao. Sc tcno odnc nc arccc dizcr tcs
uczcs consccutuus, cono c quc vcjo una filcira
dc rcnos cn uno odnc? Eis o quc sc nc
crguniara. lcn sinlcs a rcsosia. Odo cn
Virglio nao significa scnrc o ncsno. Ponc
odnc utcs, na ccloga I, icn ccriancnic ouiro
scniido quc oncc odnc cnos. o alinIancnio
das ccas nada icn dc conun con o asscnio c a
dcsiriluiao dos rcnos nas lordas dc un navio.
No livro IV das Ccorgicas (Manilus liquidos dani
ordinc fonics Ccrnanac, ionsisquc fcruni
naniilia villis... Toiiusquc ordinc gcniis Morcs ci
siudia ci oulos ci raclia dican} odnc qucr
dizcr o scu tuno, succssuuncntc; c o scniido
quc airiluo a tcno odnc. Quanio inicligcncia
da alavra odo significando filcira dc rcnos, c
qucsiao cn quc nao sc csia dc acordo; c, scgundo
o adrc La Fuc, uudc unIguun cst. O Holandcs
486
Mcilon (dc FuIcu tcnun; Ansicrdan, 1671}
disscria largancnic solrc o scniido vcrdadciro
dos icrnos ucsus c odo; rcicndc quc ucsus c
nuttudo n dcctun ostu, c quc odo c
nuttudo non soun n dcctun ostu, scd ctun
oc os ct scqucnts, consdcutoncn
conunctun IuIcns. ScIcffcr, advcrsario dc
Mcilon, confundc ucsus c odo, na ag. 87. Non
tun cx nunco cnoun, scut ucccdcntcs, quun
cx ucsIus quIusdun, uc otus odnIus, suu
nonnu sottu cssc. Nao nc qucro ingcrir ncsia
qucsiao, cujo dcsfccIo ouco inoria ao lciior;
assaz c icr nosirado quc dois criicos Ialcis nao
cnicndcn ucsus do ncsno nodo, c quc cn
Virglio odo nao icn un scniido invariavcl. Nao
ncgo quc ucsus ossa ionar-sc or fila dc rcnos;
csiou orcn convcncido quc, no caso do tc
ucsu, crinc idcia lcn difcrcnic. Nao ncgo quc
odo nuiias vczcs dcsignc un ccrio alinIancnio
(dcsconIccido} das vogas; nas crcio quc o tcno
odnc do liv. V da Encida sc dcvc cnicndcr cono
odnc do liv. IV das Ccorgicas. Virglio nao diz
crcssancnic quc a Ccntuuo c a CIncu
fosscn irircncs; o quc nos da a conIcccr dos
rcnos da Ccntuuo, rova quc csic navio nao
iinIa nais quc una fila dclcs; nunca cn scu
ocna noncia as irircncs, quando noncia duas
vczcs as lircncs. nao c ois dc irircncs quc sc
iraia ncsia assagcn, quc cu clico
divcrsancnic quc iodos os iraduiorcs. E o tcc
487
ucsu, a ncu vcr, crinc un canio ircs vczcs
rcciido, un clanor, un Iouu, una csccic dc
cclcuna, dc quc ainda c viva a iradiao cn
nossos navios, ondc cn iodos os iralalIos dc
fora, v.g. quando sc alan as lolinas, un narujo,
o vcrdadciro Iotuto das cnlarcacs aniigas,
cania. Ouunc, tou, t, Iouu! (onc, iwo, iri,
Iourra! cn inglcs}. A iradiao vclIa csiava
cIcia dc vigor na ncia idadc, cn Vcncza, ondc a
cIusna do Huccntuuo, scnrc quc o navio ducal
assava anic a cacla da Virgcn, consiruda
cnirada do Arscnal, griiava ircs vczcs. AI! AI! AI!
dando una ancada con o rcno dcois dc cada
una dcsias aclanacs. Prcicndcu Virglio
consagrar cn dois vcrsos a lcnlrana dc un
csiilo olscrvado no scu icno, cn ccrias
ocasics; c cis aqui iudo. Asccncio, quc dc ccrio
cuidava scrcn irircncs os navios do arco,
Icsiiou solrc a accao do vocalulo ucsus; diz
con cfciio. Tc ucsu, id csi, ordinc aui
inulsu quo acquora vcrruni, aui caniu quo
uiuniur, ui sinul vcrrani, aui onnilus Iis." Esia
inicrrciaao inida c ouco nais ou ncnos a dc
Scrvio. Todavia Scrvio nao sc avcniurou a
iraduzir ucsus or cuntus. Asccncio cncrgou a
vcrdadc, nas nao ousou dcnorar-sc ncla. En
alraando a sua Iioicsc, dcnonsirci scr a unica
adnissvcl; nas dcnonsirci-o con razcs quc
ialvcz o concniador nao icria acciiado, orquc
dcrrilan a sua oiniao solrc o tcno odnc."
488
139-150. - 147-160. - Esic livro, colocado
cnirc o aiciico do quario c o sullinc do scio,
nao araz ianio ao conun dos lciiorcs, osio quc
nao scja ncnos lclo. O auior nclc cnrcga naior
nuncro dc ononaiocias quc dc ordinario; c c
scn duvida cla crfciao do csiilo quc a sua
iraduao c ainda nais difcil quc a dos ouiros.
En iodo csic Iarnonioso irccIo iraiando cu dc
iniiar a varicdadc c a ncirificaao do auior,
cscrcvi o ncu vcrso 153, quc ao vulgo arcccra
nal nodulado; nas fi-lo dc roosiio, ajuniando
cinco lrcvcs consccuiivas, ara iniar a
rcciiiaao dos carros. Vcrsos dcsia ncdida
acIan-sc cn Cancs, Fcrrcira, Francisco
Manucl, Daslio da Cana c Alvarcnga.
177. - 185. - O lcnc dc quc sc iraia, cra un
rcno dc a larga, scnclIanic aos quc cIananos
Iojc no Drasil csucus. O Vgus nuutcus,
ag 63-64 clica a forna dcsia csccic dc lcnc.
Vcrii cuuus or cuuo, orquc a nossa alavra
cuuIu, cnrcgada ara significar ouiras coisas,
nao daria una idcia clara do oljcio. vcja-sc
cuuIu cn Moracs c Consiancio. O cuuo nao cra
a Iasic da csucu, nas una ca dc au quc
cn cruz airavcssava a Iasic. As nossas jangadas
scrvcn-sc dcsics lcncs, con a difcrcna quc, cn
vcz dc os colocarcn dc un lado, os colocan no
ncio.
489
198. - 208. - Sou do arcccr dc Scrvio c Mr.
Jal, c nao do dc Annilal Caro c Joao Franco.
uccu us qucr dizcr otc ou, ionando-sc
uccu figuradancnic; orquc as oas nao sao
cudus ou colcrias dc ncial, cono cuidavan os
dois iraduiorcs ocias, c Vclasco quc os scguc.
Mas conscrvo a ncsna figura, vcricndo Ionzcu
ou. cn oriugucs, cto dc Ionzc diz cto
otc, cto oIusto.
248. - 260. - Diz La Fuc quc tucntun, ianio
aqui cono no vcrso 112, nao sc iona clo ialcnio
aiico; ois quc Honcro, na carrcira cqucsirc, s
cn rinciro rcnio una nulIcr con un
caldcirao; cn scgundo, una nulIcr rcnIc; cn
icrcciro, ouiro caldcirao; cn quario, dois ialcnios
dc ouro. Ora, conclui o concniador, sc o quario
rcnio cra o ncnor, os ialcnios dc quc sc iraia
nao odian scr dos grandcs. Tcn razao quanio a
Honcro; nas no nugnun tucntun dc Virglio,
quc nao c scnao o ialcnio aiico, cu vcjo ouira
coisa. Encias nandou disiriluir un grandc
ialcnio cla cquiagcn das ircs naus; c, osio
quc valcssc nais quc cada un dos rcnios dos
cIcfcs, scndo rcariido or iodos, calia a cada
narinIciro una quaniia inconaravclncnic
ncnor quc o valor do quc rccclcra o cIcfc quc
ncnos ganIou. E na alavra uddt do vcrso 249
dcsculro un cosiunc quc icn vindo aic os
nossos icnos. os cIcfcs iivcran a sua orao do
ialcnio quc sc dcsiriluiu cla cquiagcn, alcn
490
da rcconcnsa csccial; c cssa dcsiriluiao c
rovavcl quc fossc roorcional caicgoria dos
rcniados, confornc ao quc Iojc aconiccc na
divisao das rcsas.
272. - 285. - La Ccrda julga quc o icr Virglio
dado a Scrgcsio a ior no arco das naus, foi
ara dcsignar Caiilina, quc cricncc fanlia
Scrgia. cu nao o crcio. Por fora un dos
conicndorcs iinIa dc cIcgar o dcrradciro; c,
clcgcndo o ocia a Scrgcsio, nao dciou dc Ionra-
lo, nosirando o scu ardor c coragcn, quc lIc ian
dando a nclIoria solrc Mncsicu, scgundo sc vc
do vcrso 202-203, a nao scr o dcsasirc dc ficar
cgada a sua nau cn un cscolIo ou rcsiinga.
294. - 311. - O livro V nao so nos rcconcnda
as ccrinnias funclrcs; cclclra ianlcn jogos c
concnora os do icno dc Augusio, o quc nuiio
quadra con o assunio rincial; faz aarcccrcn
na ccna as figuras quc nos livros sulscqucnics
Iao dc rcrcscniar un acl nais ou ncnos
lrilIanic; ara lisonjcar varias fanlias d'Iialia,
dcriva a origcn dclas dos difcrcnics conicndorcs
ncsics jogos. Tudo isio rova a ccclcncia con
quc o ocia liga os cisodios c caninIa scnrc a
scu fin, c o cono csic nao c soncnos aos dcnais
livros do ocna. No arco naval, afora ouiros
cIcfcs ilusircs, sc osicnia o valcnic Mncsicu, quc
ianio sc disiinguc no livro IX rcgcndo os Troianos
cn auscncia dc Encias. na carrcira cdcsirc, os
491
rinciros quc sacn a icrrciro sao Euralo c Niso,
icrnos anigos c nagnaninos, cujo Icroico
sacrifcio icn dc nos novcr c coniscrar no
ncsno liv. IX. Para nais adnirarnos o V,
convcn confronia-lo con os scguinics; c cniao
conIcccr-sc-a quc nao so clo csiilo, nas
rincialncnic cn rclaao ao iodo do ocna, c
quc o filosofo Moniaignc o anava cn ariicular;
ois Moniaignc nao cra Ioncn quc rcfcrissc o
lclo do csiilo ao grandioso dos cnsancnios. sc
ianio sc conicniava dcsic liv. V, c cla suna aric
c ligaao con quc foi cscriio; c orquc
dcscncnIa una das dificuldadcs naiorcs da
iragcdia c da cocia, a dc rcarar os
novincnios c lanccs vindouros.
319-324. - 337-343. - No cncut vcjo cu nais
quc un salio. Quando assa or nos qualqucr
oljcio arcssadancnic, o ar vilrado clo noio c
a luz nos causan un ccrio ircnor na visia.
arccc-nc scr o cnsancnio quc crinc o vcrlo
cncut; c, sc nao c, ncn or isso a ninIa
iraduao ofcndc o icio, anics lIc acrcsccnia
una idcia convcnicnic. A ninIa convicao c quc
acnas dcici dc scr inficl ao original. O
calcanIar dc Diorcs nao odia roar o dc Hclino
quc voava adianic. cuccn cucc cnicndc-sc ois
dos utcIos; ois, quando un cnarclIava con
o ouiro, os ariclIos dc anlos lcn sc odian
iocar. Ao ncnos, assin cnicndida, a coisa vcn a
scr nais clara.
492
337-338. - 360-362. - Mr. Tissoi diz dc
Euralo. Porquc, or ccnlo, na idadc cn quc
iania rciidao c nolrcza Ia nos rinciros
novincnios, nao icria clc o icnor dc arcccr
usurar a viioria, c a gcncrosidadc dc sc liniiar
ao scgundo rcnio? Eniao c quc iodos conovidos
rcciiranos. Guto ct ucIo ucncns n cooc
utus." Fcsondo quc a juvcniudc c nolrc c
gcncrosa, nas quc csia lcn longc da rciidao quc
lIc airilui o criico. Virglio conIccia nclIor o
Ioncn, salia quc no noo aduna-sc a nolrcza c
a vaidadc. no afogo dc vcnccr cn quc Euralo sc
acIava, o scu rinciro naiural novincnio cra o
dc acciiar a vaniagcn quc lIc iinIa rocurado o
scu Niso; c ncsno csic odcria lcvar a nal quc o
anigo rcrovassc o ardil. Euralo iinIa viriudc c
gcncrosidadc, con os dcfciios rorios dos scus
anos. inconcclvcl o quc rcicndc Mr. Tissoi.
ora ccnsura o auior (cono ja airas vinos} or
fazcr os scus Icrois inicirancnic crfciios; ora
julga csscs ncsnos Icrois inrorios ara
govcrnar os Ioncns quc nandan; ora cigc quc o
ocia onIa cn un ncnino, nao so ioda a
gcncrosidadc, nas ianlcn ioda a jusiia;
qualidadc quc nascc do fundo do coraao, nas
quc sc rcfora con a ccricncia. CIaicaulriand,
scgundo a ociica vcrsao oriugucsa, assin diz a
csic rcsciio. Moldou Jovc icdadc os anos
icnros. Sc nos ouiros anciaos, vcrgando curvos
C'o cndor dc Saiurno, agasalIanos Na alna a
493
jusiia c a az, rivados sonos Da conaiao,
dos ncigos cnsancnios, Quc ornan da vida os
nais fornosos dias." Eu susciio quc os csiudos
dc Virglio c dc CIaicaulriand, na naicria, cran
nais rofundos quc os dc Mr. Tissoi. Nao nc
dcnorarci cn rcfuiar os dcsaraics dc Mnc
Dacicr accrca dcsia assagcn da Encida.
362-484. - 381-506. - Todos csics vcrsos
cnrcga o ocia no conlaic dc Darcs con
Eniclo. Muiias aginas nc scrian rccisas ara
aoniar as lclczas do csiilo c da vcrsificaao. o
lciior insirudo facilncnic as disccrnira; c o quc o
nao for, advcriido cono csia nas anicriorcs noias,
odcra or si ncsno dcscolri-las. Vcja-sc Dclillc
solrc a Iarnonia iniiaiiva do liv. V. Falarci
acnas da noia dc Mr. Villcnavc ao vcrso 413; o
qual, con jusiia rcrovando a ccnsura dc Hcync,
acrcsccnia. Elc criiicaria os cIcns dcuounts quc
sc dcsuiavan dcs unIcuux ucux! Elc acIaria
algunas vczcs Facinc c Corncillc fasiidiosos!"
Esias adniracs rovan quc Mr. Villcnavc
cnsava quc cra nais facil cnconirar cn Virglio
coisas fasiidiosas, do quc cn Facinc c Corncillc.
Fora vaidadc nacional! Os dois grandcs c
sullincs iragicos ial nao dirian. Facinc
ccriancnic cria fasiidiosas quasc iodas as ccnas
da infania dc Casicla no Cd; c Corncillc nao
acIava loa a iragcdia Acxundc. O ncsno
criico, accrca da iraduao dos vcrsos 451-452
or Dclillc, ajunia. o rivilcgio do ocia, a
494
qucn c crniiida a iniiaao; nas o rosador sc
dcvc liniiar a iraduzir." Eu digo. O ocia nao
dcvc iniiar, nas iraduzir o ocna; do conirario,
scria nais facil una vcrsao ociica do quc cn
rosa." Traducs livrcs sao cnodas; orquc, sc
o auior salc iraduzir a assagcn, fa-lo, c sc nao
salc, lana-sc cn una vaga iniiaao. assin, ncn
icn o ncriio da invcnao, ncn o dc vcnccr as
dificuldadcs cn sc iransfornando no original.
485-544. - 507-563. - Aqui iraia-sc do jogo
do arco c scia, cn quc Virglio cccdc ao ncsirc
grcgo. Vcjan-sc os auiorcs ianias vczcs ciiados,
solrc iodos Mr. Villcnavc, a rcsciio dc iodo csic
ccrianc.
600-602. - 620-623. - O ocia, nao crdcndo
dc visia o assunio rincial, ncsic jogo cqucsirc
inia o quc ainda cn Fona sc usava, c quc sc
cria dcrivado dos Troianos; c faz algunas fanlias
dcsccndcrcn dos conicndorcs. La Fuc da solrc a
naicria ccclcnics clicacs.
667-672. - 670-697. - O ocia conca a
rcarar Ascanio ara dcscncnIar o acl quc
rcrcscniara nos uliinos livros. aic aqui cra un
ncnino quc anava as disiracs da sua idadc;
nas agora, scn sc qucrcr sujciiar a ncsircs, a si
iona o cuidado dc ir aaziguar as nulIcrcs quc
inccndiaran as naus, c o scu discurso icn ja
una ccria nadurcza.
495
722. - 745. - Mr. Villcnavc, con a nania dc
ajuizar dos aniigos clas idcias nodcrnas,
cscrcvcu. Os concniadorcs, quc iudo qucrcn
clicar, dizcn quc iraia-sc aqui da nugcn, da
uucncu dc Anquiscs, isio c da sonlra da
sonlra; nas quc c una sonlra scnao una
nugcn, una uucncu?" A olscrvaao c razoavcl
scgundo as idcias aiuais, nas nao scgundo as
idcias daquclcs icnos. Sao lcn conIccidos
csics vcrsos airiludos a Ovdio. Hs duo sunt
Ionn. nuncs, cuo, stus, unIu. uutuo stu,
oc Is duo suscunt. Tcu tcgt cuncn,
tunuun ccunuout unIu, Ocus IuIct nuncs,
stus ustu ctt. Esia disiinao nos arccc nal,
cono arcccrao nal aos vindouros nao oucas
das nossas.
496


NOTAS AO LIVRO VI

Esic livro, ondc o ocia aicnicou o scu
ialcnio criador, anulando a oiniao daquclcs quc
lIc ncgan csia faculdadc, ncrccia un cicnso
concniario. alsicnIo-nc dc o fazcr ial, orquc
ouiros calalncnic dcscncnIaran a iarcfa. La
Ccrda, La Fuc, scn falarnos dos anicriorcs, con
Warlurion, Hcync, Dcsfoniaincs, Dclillc, nais ou
ncnos, iodos junios nada dcian quc dcscjar a
rcsciio da clicaao da filosofia dc Virglio. M.
Villcnavc c fclicssino cn suas noias a csic livro.
rcsunida nas clarancnic, cc clc as oinics
do ocia solrc o dogna lainico da alna
univcrsal, solrc o sisicna da ncicnsicosc or
Piiagoras, solrc as idcias nais uras quc ossua
da divindadc, c solrc os onios rinciais dcsia
asnosa conosiao, cono scja o urgaiorio,
dondc arccc quc o crisiianisno ionou a
douirina rcscciiva. Para nao scr rolio, c ara
nao anonioar iralalIos alIcios, conicnio-nc dc
rcncicr o lciior s olras alcgadas, as quais ciian
ouiras; c qucn sc quiscr saiisfazcr con ncnos,
odc consuliar cn csccial o adrc La Fuc, quc
icn iania voga nas nossas cscolas. Esic clana
497
nuiios lugarcs da Iisioria c da falula, nuiias
oinics c iradics quc ioca o ocia, c or isso
nc dcscnso dc o fazcr; c so iraiarci do ouco cn
quc nao concordo con os criicos, ois cn gcral
con clcs nc conforno accrca do livro VI.
179-182. - 185-189. - Dondi ccnsura a
Annilal Caro o dcscarnado da assagcn
corrcsondcnic; c na vcrdadc c anics un rcsuno
quc una vcrsao ociica. Caro orcn nao cai
ianio cn scnclIanic dcfciio cono arcccu ao scu
cnulo. Esic, ara ialvcz jusiificar a sua usual
roliidadc, oina quc o csiilo do ouiro c cn
dcnasia raido c conciso, rorio do lrico c nao
do cico. Quc a cocia ca un ion najcsioso c
ccria gravidadc cn scu andancnio, c
inconicsiavcl; nas a concisao, ncccssaria cn
iodos os gcncros, casa inicirancnic con cssa
najcsiadc c conasso. Para sc isio conscguir,
nao c foroso rodigar alavras c crfrascs.
cunrc cscolIcr os vocalulos, ncdir lcn os
crodos, as ausas do vcrso, csiudar ncsno o
cfciio da conlinaao das slalas c lciras, dos
accnios c consonancias. Podc un crodo scr
curio c rorio do cico; c una vcrsalIada
inicrninavcl ara nada rcsia. Dondi confundiu a
concisao con a sccura. Dc nais, osio quc
Virglio dc ordinario scja conassado c nagnfico,
nao raro iona o ion da clcgia c da odc, cono
olscrva Mr. Paiin, douio rofcssor da Faculdadc
dc lciras dc Paris; c cu digo quc ianlcn o da
498
asioral, c quc csia varicdadc c nais un dos
cncanios do scu ocna. Ora, iodos csscs divcrsos
csiilos dcvc iniiar o iraduior. Scn cnlargo dc
scr Dondi ficl c dc cviiar alguns dos dcfciios dc
Annilal Caro, a csic dou cu a rcfcrcncia.
440-474. - 452-485. - Virglio criou nos
infcrnos un lugar ara os ananics infclizcs, c ali
c quc Encias sc cnconira con Dido. Alguns
fanaiicos ara con Honcro, c cnirc clcs Mnc
Dacicr, rcfcrcn a csic cnconiro o dc Ulisscs con
Aja no livro XI da Odisscia. So Aja, diz Ulisscs,
sc conscrva dcsviado, con raiva da viioria quc
lcvci, quando nos dcsuianos as arnas dc
Aquilcs..." E dcois dc icr cn vao rcicndido
dolrar c aaziguar o Icroi, Ulisscs acrcsccnia.
Acsar da sua colcra, clc nc icria falado cono
lIc falci; nas cu csiava inacicnic or
conicnlar ouiras sonlras." Qucn nao vc quc
csias uliinas alavras iiran iodo o inicrcssc quc
odcria icr o silcncio dc Aja? Ao conirario, cn
Virglio, o silcncio dc Dido solc ao cunc do
sullinc cla sua irrcvogalilidadc; c una
circunsiancia quc ainda confirna a rcsoluao da
sonlra indignada, c cn quc icn os criicos fciio
ouco rcaro, c o acolIincnio quc rccclc do
narido Siqucu cn un rciiro unlroso. Esia
rcconciliaao c icrnssina c da nais lcla noral. o
anor ilcgiino a iinIa nancIado c crdido; o
anor conjugal crdoa a infcliz, c lIc dcscula
una falia quc cla nao concicria janais duranic a
499
vida do scu rinciro consoric. OI! alna scnsvcl
do canior da Encida!
620. - 639-640. - Na ncia idadc corria a
falula dc quc o dcnnio, adjurado or un sanio
a lIc dcclarar qual cra o nais lclo vcrso dc
Virglio, incdiaiancnic rcsondcu. Disciic
jusiiiian noniii ci non icnncrc divos." Esia
naina coniudo a alguns icn arccido nal
colocada no Tariaro, orquc os condcnados
cicrnancnic, nao odcndo nais arovciiar-sc
dcla, nao Iavian nisicr a advcricncia. Esscs
criicos orcn nao viran quc Flcgias, ao rofcri-
la, nao a dirigia aos rcciios, nas no dcscjo
iransoriava-sc ao nosso nundo, qucrcndo quc a
naina fossc uiil aos Ioncns. Mr. Villcnavc, quc
rcfuia una ial oljcao, a roosiio alcga o onncs
udnonct quc vcn dois vcrsos airas.
667. - 688. - Virglio aoscnia nos Elsios o
ocia Muscu, anicrior a Honcro, c nao Muscu
auior dc Hco c Lcundo, quc foi osicrior. A
confusao dos dois Muscus dcu ocasiao criica
dc Scaligcro c ouiros, quc rcicndcn quc o cico
ronano rcfcria os vcrsos dc Muscu aos do naior
ocia da aniiguidadc; orcn Mcnagc, con alguns
douios, olscrvou quc Encias so odia vcr nos
infcrnos os ocias norios anics do saquc dc
Troia; quc o aniigo Muscu, diio filIo dc Aolo, do
icno dc Cccros II, odia acIar-sc nos Elsios, c
nao Honcro quc vivcu quasc dois scculos dcois
500
dc Encias. Esia jusissina olscrvaao nao
arcccu crcnioria a Mr. Villcnavc; o qual diz
quc naqucla ficao udcra Virglio anunciar quc
un dia Muscu vcria a cIcgada do rncic dos
ocias grcgos; c quc, sc o laiino nao odc scr
iacIado dc ingraiidao, ao ncnos c lciio cnsar
quc dciou cscaar o cnscjo do rcconIccincnio.
O criico nao advcriiu quc, na ficao da rofccia
dc Anquiscs, so sc iraia dos dcsccndcnics dc Iulo
c Encias c dos Icrois ronanos, c nao sc odia
ncicr Honcro cnirc clcs, ois ncn cra
dcsccndcnic dc Encias, ncn Fonano. Anquiscs
cncarrcgou-sc dc arcscniar ao filIo as alnas dos
scus ncios, c nao dos grandcs ocias; c Muscu ali
scrviu so dc guiar Encias c a Silila ao siio cn
quc asscava Anquiscs. O alio rcsciio quc
Virglio iinIa ara con scu ncsirc, foi assaz
rovado clas iniiacs quc dclc fcz s claras, c
cla confissao dc quc cra nais facil arrancar a
clava das naos dc Hcrculcs do quc roular un so
vcrso a Honcro; diio quc, airavcssando os
scculos, cIcgou aic nos.
756. - 778. - Conca aqui un dos ncios
cicos nais fccundos, invcniado clo ocia c ao
dcois iniiado clos nais afanados. as coisas
cclclrcs conccrncnics a Fona, aconiccidas dcsdc
o icno dc Encias aic o dc Augusio, Virglio c
na loca dc Anquiscs cono cn una rofccia; c
dcsia nancira, iraiando dc succssos iao aniigos,
icvc a ooriunidadc dc falar dos nodcrnos c
501
ncsno dos conicnorancos. Ha ncsia rofccia
un lclssino rcsuno da Iisioria; guarda orcn o
auior, con a sua cosiunada arcinnia, ccrios
faios noiavcis, ara os dar gravados no lroqucl
dc Encias cn o livro VIII, inrinindo assin nais
varicdadc no ocna. Concniar csia fala dc
Anquiscs cquivalc a cscrcvcr una quasc Iisioria;
iralalIo dc quc nao sou caaz, c quc alias sc
acIa csalIado clos concniadorcs c criicos dc
naior noncada. Esia ninIa noia c so ara
rcfuiar una dc Dclillc, scnrc infcliz quando ciia
a Cancs.
O quadro da fuiura grandcza dc Fona, diz
clc, c csia rcvisia dc ioda a osicridadc dc
Encias, sao una criaao sullinc do ocia laiino.
O Tasso, Cancs, Milion c Voliairc, iniiaran a
Virglio. Mas, na Jcusucn Ictudu, os dcsiinos
da casa d'Esi, quc sao rcdiios a Fcinaldo, nao
icn Iisioricancnic assaz inoriancia ara
auiorizar o cnrcgo do naravilIoso; c o ncsno
sc odc asscvcrar da gloria dc Poriugal cnccrrada
cn cqucnssino quadro, c cujo cslcndor foi dc
ouca duraao..... Dc iodos os iniiadorcs do
ocia laiino, Voliairc foi scn duvida o nais fcliz;
icndo a vaniagcn dc iniar a coca nais
ncnoravcl do csriio Iunano, c scu csiilo icn
nuiias vczcs iodo o lrilIo da coric dc Luiz XIV."
Fcrido or csics alavrcs, un Franccs, Mr.
Villcnavc, assin o inugna. O scculo dc Luiz
XIV foi scn duvida una coca ncnoravcl, nas
502
nao a nus ncnouuc do csto Iununo. E o
quc c un csiilo quc icn iodo o lrilIo da coric dc
un rci?"
Toca-nc agora confuiar a idcia dc quc Tasso
nao sc dcvia scrvir do nuuuIoso a rcsciio da
casa d'Esi. Cada un lusca cclclrar as coisas do
scu as, c ainda quc clas arcan aos
csirangciros cqucnas, sao grandcs aos olIos dos
nacionais. ora Tasso Iialiano, cn vcz dc caniar
un rncic c una casa rcal da sua icrra, nao
dcvia, cono airioia, oniii-la ara caniar, or
ccnlo, a casa dc Frana. Dclillc, nao conicnic
dc afranccsar a aniiguidadc na sua arafrasc da
Encida, ainda folgava dc quc o Tasso iivcssc
csirangcirado a sua Jcusucn; ou quc iivcssc
osio dc aric un ncio quc lIc sulninisirou
Virglio, c con quc clc ornou o scu ocna, cn
conaraao do qual a Hcnudu, cunrc
confcssar, nao icn solcjo valor. Sc iodavia a
cqucncz da casa d'Esi ccusa un ianio o nau
juzo do criico, a arcciaao dos Lusudus c
niscralilssina. A coca dc quc iraia Cancs
ncuncntc (digo ncuncntc, orquc clc
cania c cclclra ioda a gloria oriugucsa} c or
ccrio a nais inorianic na Iisioria da navcgaao,
valc nais do quc o scculo dc Luiz XIV. o
dcscolrincnio da nova roia das ndias or Vasco
da Cana, unido ao da Ancrica or Colonlo c
do Drasil or Calral, nudou a facc do nundo, ao
concrcio dcu una cicnsao rodgiosa, c
503
auncniou os gozos da vida or ioda aric; fcz
cair nacs, lcvaniou ouiras; c o aconiccincnio
quc narca os icnos nodcrnos. Quanio a scr a
gloria oriugucsa dc ouca duraao, disiingo. sc
Dclillc cIana gloria so a conquisia das ndias c
dc ouiros ascs, c caio quc ouco dcois a
naao oriugucsa caiu clo doninio csanIol;
nas sc a alavra conrccndc, cono dcvc
conrccndcr, a Ionra quc rcsulia dc iodas as
suas faanIas, cssa gloria oriugucsa, longc dc
scr dc curia duraao, ja durava scis scculos nao
inicrronidos quando a caniou o scu inorial
ocia. A Iisioria dc Frana nao arcscniava una
iao longa scric dc succssos gloriosos aic qucla
coca. Insisio ncsia digrcssao, orquc nao c so
Dclillc, c noda, solrciudo scguida clos
francIinoics viajanics, ncnosrczarcn a nossa
raa, ianio a da Euroa cono a da Ancrica. Una
naao, da qual nasccu a lrasilcira, Iojc con scic
nilIcs dc Ialiianics, scndo a icrccira cn
oulaao na Ancrica c a scgunda cn
inoriancia oliica, icn a sua gloria
indclcvclncnic cscriia nos anais do nundo; alcn
dc quc ningucn odc alrir un naa do nosso
glolo, scn nclc cnconirar nuiios noncs dc
ascs d'frica c sia aicsiando a aric quc o
cqucno rcino do ocidcnic da Euroa icn iido no
novincnio gcral da civilizaao. cna quc Dclillc
nos nao narcassc as lcguas quadradas, a
oulaao c os anos dc cclclridadc quc dcvc icr
504
qualqucr naao, ara odcr caniar un ocia os
scus fciios Icroicos. Cancs da ncsna cqucncz
do scu as iirou noiivo ara o louvar na sua
nagnfica oiiava XIV do canio VII c cn ouiras.
Dc assagcn dirci quc nao iniiaran a Virglio
ncsic lugar soncnic os quc ncnciona Dclillc.
afora Cancs, Tasso, Milion c Voliairc, fc-lo
Ercilla, fizcran-no ianlcn Coric-Fcal, Sa dc
Mcnczcs, MausinIo c Calricl Pcrcira; nas csics
uliinos quairo ocias, cujas cocias cquivalcn
s da Frana, cccao do Tccnuco c dos
Mutcs, nao sao conIccidas scnao cn Poriugal
c EsanIa, cnirc os scus dcsccndcnics da
Ancrica ncridional, c or lcn oucos liicraios
das ouiras nacs. Sc nclas Ia ncnos gosio quc
na Hcnudu, Ia nais ocsia c inaginaao.
759. - 781. - Acndc or conIccc c
corrcnic nos classicos. Consiancio o da or
aniiquado; o quc nao adnira, orquc no scu
concciio una loa orao dos vocalulos dcvc scr
csquccida. Modcrnancnic o ncu anigo Dr. Locs
dc Moura usou dcsic vcrlo na sua iraduao das
olras dc Walicr Scoii. O nosso ilusirc
conairioia c riqussino na linguagcn; nas,
scgundo n'o icn diio nuiias vczcs, nao dc
corrigir os scus cscriios, cla rcssa con quc
iralalIava ara acudir s ncccssidadcs da vida.
Hojc csia clc nais folgado cla cnsao quc lIc da
do scu lolsinIo o Snr. D. Pcdro Scgundo; nas
infclizncnic, quando a nunificcncia incrial o
505
alivia, a vclIicc o alcana, c nao lIc crniic nais
un iralalIo assduo. Oala quc csic lclo
ccnlo dc gcncrosidadc fiquc aos vindouros, c
quc nao Icrdcnos dos nossos arcnics
Poriugucscs, a ar dc louvavcis cosiuncs c lcis, o
dcsrczo ara con os cscriiorcs dcsvalidos da
foriuna.
883. - 920. - Tcndo-nc cu conicniado dc
rcncicr o lciior aos quc dcsic livro iraian, orquc
ara o concniar scria nisicr conor un dc
filosofia c ouiro dc Iisioria ronana; ncsia
assagcn nao nc sofro scn dizcr alguna coisa,
quc a adniraao nc arranca. Havcndo Anquiscs,
na sua rofccia c na rcscnIa quc faz das alnas
quc icn dc rcgcr os vindouros, concnorado os
faios c os Icrois dc quc nais sc jaciavan os
Fonanos, cIcga a final ao scculo dc Augusio; c,
cono Ia ouco iinIa falccido Marcclo, filIo dc
Oiavia, aic ali considcrado succssor ao incrio, o
ocia c na loca do rofcia os louvorcs dc M.
Claudio Marcclo, asccndcnic do nancclo, c or
una iransiao facil cnvolvc ncsscs louvorcs os
daquclc gcnro dc Augusio, c ioca na rcccnic
noric con una dclicadcza incrinvcl. Quc aric!
quc sullinidadc nao cnccrra a assagcn
icrninada or csias inoriais alavras. Tu
Muccus cs! En ioqucs iais c quc Virglio c
inconicsiavclncnic o rinciro dos ocias; c cn
iais nodclos c quc os noos dcvcn arcndcr os
rccndiios scgrcdos da ocsia.
506
892-901. - 931-939. - iniiaao dc Honcro,
da-sc aqui ao Sono una casa con duas orias,
una cornca c a ouira clurnca. cla clurnca
saan as viscs falsas; cla cornca, as sonlras
vcrdadciras. Cono Virglio faz sair Encias cla
clurnca, dizcn os concniadorcs quc nisio indica
o ocia c confcssa ncsno quc a dcscida aos
infcrnos sc dcvc nuncrar cnirc as falulas. Talvcz
csia fossc a ncnic do auior; nas ial oiniao cu
nao a vcjo rovada. Qucr Encias sassc cla oria
dc narfin, qucr cla dc corno, iinIa scnrc dc
scrvir-sc dc una quc nao lIc cricncia; orquc
clc, icndo dcscido aos infcrnos cn coro c alna,
ncn cra sonlra vcrdadcira ara scrvir-sc da
oria dc corno, ncn cra falsa visao ara scrvir-sc
da dc narfin. Podc ois dizcr-sc quc, dcvcndo clc
or fora dali sair or una, o ocia cscolIcu
aqucla. No uliino vcrso dcsic livro, quc c o
ncsno quc o 277 do III, dcnoia o ocia o uso
aniigo dc ancorarcn os navios con a oa virada
ara a icrra, ondc cran scguros or calalrcs. Mr.
Jal assin discorrc a ag. 14 do Vgus nuutcus.
O vcrso AncIou dc ou uctu, stunt ttoc
ucs, quc sc acIa no fin dcsia aric do ocna
iao nagnificancnic cica, cono una noia ali
soncnic lanada clo auior, ara sc rccordar dc
quc dcvc conduzir os Troianos a Cacia c ancorar
os navios no orio, icria sido sulsiiiudo or un
quc nao rcciissc o do liv. III; ois nao odia
qucrcr quc una dolrada ncgligcncia narcassc a
507
conclusao dcsic livro, adniravcl clo csiilo c
crfciio cn suas arics. E digo una dolrada
ncgligcncia; orquc, alcn dc scr una rcciiao, o
vcrso conicn no scgundo Icnisiquio, scn quc
scja una lclcza, a alavra ttoc quc sc lc no
vcrso rcccdcnic." Fazao icn Mr. Jal; c o quc diz
aqui dcsia rcciiao, ianlcn o diz clc das ouiras
quc Ia cn ioda a Encida, as quais scrian
corrigidas, sc a noric nao aialIassc o ocia cn
una idadc ouco avanada. Todos os vcrsos
rcciidos na Encida, cu os iraduzo
difcrcnicncnic, conscrvando coniudo o scniido, c
so variando nas alavras.
508


NOTAS AO LIVRO VII

Conca o ocia cla noric c ccquias da
ana dc Encias, cujo nonc ficou cidadc c
rononiorio dc Caicia, Iojc Cacia; c assin nos
rcconcnda o anor c o rcsciio quc nos cunrc
consagrar s nulIcrcs quc nuircn a nossa
infancia con o sanguc dc scus ciios, ainda quc
nao scjan as quc nos gcraran. O scnsvcl
coraao dc Virglio sc rcgozijava dc as fazcr
lcnlradas, cono sc vc no livro IV con as dc
Siqucu c dc Dido; cono ianlcn no V con Pirgo,
ana quc fora dc nuiios filIos dc Prano. Nisio
dcvian rcflciir aquclcs scnIorcs quc, dcois dc
darcn a scus filIos or anas as suas rorias
cscravas, as dcian ainda no caiivciro; c alguns,
ingraios c inunanos, coniinuan a usar con clas
dc iodo o rigor! Un Ioncn dc lcn c dos
nclIorcs jurisconsulios quc icnos, Dr. Caciano
Allcrio Soarcs, cnirc nuiias ncdidas quc ros
s Canaras Lcgislaiivas ara sc ir acalando a
cscravidao, foi a da alforria das anas dclaio dc
ccrias rcgras; nas os scus lons dcscjos
quclraran-sc no cscolIo dc invcicradas
509
rcocuacs. ncu as! quando scrao livrcs
iodos os quc rcirarcn no icu scio!
La Harc, so rcconcndavcl no ajuizar a
liicraiura franccsa, alraou a oiniao dc
csiudanic quc os scis uliinos livros cran
infcriorcs aos rinciros. Iojc cn dia c coisa
lcnancnic rcfuiada. Ccrio c quc nos uliinos sc
cnconiran nais ncgligcncias dc csiilo, orquc o
auior nao icvc icno dc as corrigir; c, nada
ncnos, os cdaos rinciais ncsno cn csiilo
nao ccdcn ao quc Ia dc nclIor no II, no V, no VI.
Quanio invcnao, dcsic livro cn dianic o ocia
sc clcva s aliuras dc Honcro con csforos dc
cngcnIo. O quc solrciudo convcn dcnoiar, c a
noral ura, o conIccincnio do Ioncn c os
rasgos scnsvcis, quc nuliilica ainda nais ara
os fins do scu ocna.
Pclo quc ioca uiilidadc, sao nais rofcuas
as lics do ocia na scgunda nciadc da sua
cocia. Sc nos qucr nosirar a olrigaao dc nos
sacrificarnos cn dcfcnsa dc nossos ais, clc nos
inia Lauso, filIo do aicu c crucl Mczcncio, c o
nolilssino jovcn cccuia rodgios dc valor c
norrc viina da sua icrnura. En Niso c Euralo
vcnos o ccnlo da anizadc nais
dcsinicrcssada, c cn Euralo o ocia ainda
rcrcscnia a ncsna icdadc filial. En Evandro,
cn Anaia c na nac dc Euralo, o naicrnal c
aicrnal anor c dcscriio con as corcs nais vivas
510
c dclicados naiizcs. Evandro, gucrrciro aniigo,
cIora a noric do scu Palanic, c a consolaao lIc
vcn so dc quc Encias o vingara cn Turno; Anaia
csircnccc or Lavnia, nas o zclo da auioridadc
naicrnal c quc forna o fundo do scu caraicr, c c
o quc a lcva a norrcr ccga dc dcscscro; a nac do
infcliz nancclo, carinIosa c docc, ronc cn
quciuncs, lancnia c sc ancsquinIa, orcn
conforna-sc con a dcsgraa. O anor da airia c
uro dc ioda nacula cn Encias; c cn Turno
nisiurado con o orgulIo c con a anliao; c
icrnssino c saudoso cn Anior, quc cirando sc
rccorda da sua qucrida Argos.
8-20. - 8-22. - Coniinua a navcgaao. Encias
sai dc Cacia, c vai cosicando a ilIa c icrras dc
Circc. O csiilo c o nais crfciio; c a idcia dc
csiarcn do nar a scniir o cIciro quc rcccndia dos
losqucs da dcusa, a ouvir os gcnidos c urros dos
niscravcis quc cla iransfornara cn lruios, nao
odc scr nais ociica. Fiz iudo or iniiar as
ononaiocias do original, c nao olsianic a lclcza
do oriugucs, acnas do vcrso 16-20 icnIo dcssa
Iarnonia un fraco arrcncdo. as consonancias
conun, ccusuntun, udcntun, nugnoun
uoun, sao iniraduzvcis; c quando a nossa
lngua ccdc, scra difcil a ouira luiar con a laiina.
37-45. - 39-47. - Encias alguns vcrsos airas
acala dc avisiar o Tilrc c o icrno dc iao
conrida viagcn, c dcscrcvc-sc o rio, con suas
511
nargcns scni-sclvaiicas, dc un nodo sucrior.
ConIccc cniao o ocia quc nao sc odc ja
susicniar con as rccordacs Ioncricas, nas
quc lIc cunrc una nova carrcira. a sua
cnrcsa vai scr naior, c lIc c nisicr grandc
invcnao; c, con cfciio, nos uliinos scis livros o
scu ialcnio criador crcscc cada vcz nais. Daqui
cn dianic sc conca a crcclcr quc a cocia
laiina, cncriada cn grcgo ironco, icn dc
roduzir ranos c fruios coiicos, lclos c
salorosos. nos o vcrcnos, c icrcnos acasiao dc
vcrifica-lo.
84. - 87. - Uso dc nctc clo nau cIciro,
assin cono sc usa dc Mutc cla gucrra, Cccs
cla agriculiura; ois quc Mctc cra a dcusa do
fcdor. Para iudo Iavia un dcus cnirc os aniigos.
116-117. - 119-120. - Esia assagcn icn
sido grandcncnic ccnsurada; nas os dcfcnsorcs
dcla sao Ioncns da lana dc Addisson c dc
Voliairc, quc nos fazcn vcr quc Virglio nao sc
odia afasiar da iradiao, c isio, quc nos arccc
ucril, csiava consagrado nas aniiguidadcs
ronanas. Quanio ao uudcns, cu o iono na
accao dc Incu, dc guccu. Iulo, olscrvando
quc sc iinIan conido as ncsnas cdcas ou
fundos das cnadas, a quc cIanavan ncsas,
dissc lrincando. Hui! quc as ncsas iraganos." E
o ai, ouvindo aquclas vozcs, cclanou c
conIcccu a nancira quc luscara o fado ara
512
vcrificar-sc a rcdiao. Nao csiou cla Iioicsc do
nosso digno conairioia o Snr. Joao Cuallcrio,
dc quc Iulo con o scu diio aludia ncsna
rcdiao; orquc acIo nais naiural quc un
ncnino graccjassc visia das ncsas dc nassa
quc sc iinIan iragado, c quc scn cnsar no fado
cniao sc crinissc. Encias, solrc qucn rccaan
os naiorcs cuidados, c quc dcvia dar rinciro
clo cunrincnio dos oraculos; ianio assin, quc
ncdiiando no caso, roncu na cclanaao. Ora,
nao c rovavcl quc o ncsno quc Iulo iinIa
crcclido incdiaiancnic, so o fossc dcois dc
algun csao or Encias, quc alias cnsava
aniudc ncssa fonc, quc o olrigaria a rocr as
rorias ncsas. Sigo orianio a inicrrciaao
aniiga, quc c a dc Annilal Caro c do naior
nuncro; cnjciiando igualncnic a dc Joao Franco,
quc da ao uudcns a significaao dc uud, nas
iraduz no scniido dc quc Iulo nuo uudu, quando
o Snr. Joao Cuallcrio oina quc uudu; o quc c
inicirancnic oosio. A accao dc uudcc or
guccu c corrcnic nos auiorcs laiinos.
128-129. - 130-131. - Aqui Ia, diz Mr.
Tissoi, una singular inadvcricncia. Cono o
rncic, quc ouvira Silila. Cucrras, Iorridas
gucrras; vcjo o Tilrc a volvcr ondas dc sanguc
Iunano!..." Cono o gucrrciro quc icn un rival
quc dclclar, ovos quc sulncicr, una csosa c
un irono or conquisiar, odc afirnar quc ioca o
fin dos scus iralalIos?" Alcn dc quc ostuu
513
nodun nao c caiancnic tocu o n; o ocia so
fala dos iralalIos dc una longa viagcn dc scic
anos, a qual sc acalou dcsdc o noncnio cn quc,
rcconIcccndo o lugar rorio ara sc foriificar,
Encias saudou a icrra ronciida; nas, quanio
gucrra, cra un novo iralalIo quc ncn concado
csiava. Dc nais, o cIcfc, quc via findar-sc a
navcgaao crigosa c rolia, ara aninar os
scus usa dc icrnos quc indiqucn c crsuadan
quc o rcsianic nao c dc iania nonia cono as
lidas assadas. Nao sci cono faz iais rcaros
qucn csia Ialiiuado ao csiilo conciso do ocia, c
cn gcral dos cscriiorcs laiinos. E nao sc odcra
acrcsccniar quc cssc gucrrciro, quc ianio
csircncccu con a idcia dc norrcr no nar scn
gloria ncn sculiura, agora avaliava cn lcn
ouco os crigos dos conlaics, quc scu valor
cscrava sucrar? Esia suosiao rcala-lIc o
Icrosno, c cono o icio cn nada a dcsncnic,
nao c nuiio airiluir un ial cnsancnio a iao
sullinc auior.
147. - 148. - Cutcu cra un vaso naior quc a
iaa (aicra}, c ncla vinIa ara a ncsa o vinIo, c
dali sc ian cncIcndo os coos. Uso s vczcs do
icrno laiino cutcu; nas, quando nao calc no
vcrso, nunca o sulsiiiuo or tuu, nas or cou.
Ainda quc vulgarncnic sc confundan csics dois
vasos, a iaa c nais cqucna, c a coa vcn do
laiin cuu, quc significa una ialIa, ou un vaso
dc ianoa.
514
312. - 313. - A fala dc Juno, c cn csccial
csic vcrso icn sido or iodos adnirado. A dcusa,
nao odcndo alIurcs cnconirar auiliarcs conira
Encias, convoca Alccio ara accndcr a discordia c
a gucrra. A aao ganIa aqui novo inicrcssc, c
concanos a cncrgar os novos iralalIos quc
icn dc solrcvir aos Troianos. Nao osso alcanar
o orquc varios criicos acIan csic livro un ianio
frio. so vcjo quc o ocia scguc a sua falula con
discriao, c dcsirilui saliancnic as arics,
scnrc con o fiio no dcsfccIo da olra.
351-405. - 343-408. - Princiia con Alccio.
Esia iniroduz o scu vcncno cn Anaia. Anaia
fogc con Lavnia, dcois quc, luscando rcduzir o
narido a favor dc Turno, nao o dc conscguir.
Sacrifica a Daco, cciia as naironas conira
Encias, roncic quc a filIa so scra dc scu
solrinIo Turno. Tudo isio c con una raidcz,
con un csiilo, con novincnios ininiiavcis; nas
a criica icn ccnsurado a assagcn cn quc a
rainIa, dcscscrada c a vagucar cla caiial, c
conarada a un iao, quc rodoia iocado cla
ircna dos ncninos. Dclillc, con rudcnic rcscrva,
diz quc nao ousa afirnar quc csia conaraao
quadrc crfciiancnic ocsia cica; nas quc c
nisicr convir quc o vulgar do assunio c
concnsado cla riqucza das inagcns c das
crcsscs; odcndo ajuniar-sc quc o ocia laiino
rocurava rclaiar o caraicr dc Anaia, c
515
convinIan-lIc ara sujciio da conaraao as
coisas nais conuns.
406-474. - 409-477. - Dcois quc Alccio
csalIa a dcsavcna no scio da fanlia dc Laiino,
iona a figura dc una vclIa saccrdoiisa dc Juno,
c vai cciiar a Turno. aqui rincialncnic quc a
iniura dcsia Furia solc ao cunc da crfciao.
Os discursos dcla c dc Turno, o acordar dcsic
lradando or arnas c rocurando-as cn iorno do
lciio, as ordcns violcnias c incdiaias, a
conaraao con a agua a fcrvcr c a iraslordar
da caldcira, as inagcns quc o ocia cnrcga, a
ronia olcdicncia dos Fuiulos, iudo c da nais
lcla conosiao; iudo rcssagia a roccla quc vai
dcsfccIar. Esic livro sciino c o rcaraiivo ara
os ouiros; faz o ofcio do rinciro aio dc una
iragcdia; c, cono dcia cn suscnso o lciior,
alguns nao o arccian dcvidancnic. cunrc
considcra-lo cn rclaao aos sulscqucnics, ara
sc avaliar iodo o ariifcio do auior.
475-504. - 478-507. - Para scrvir a Juno,
Alccio nao dcscansa. vai icr ao siio cn quc Iulo
caava, c ondo o cIciro dc un vcado nos
focinIos dos cacs, os faz corrcr airas dclc; Iulo,
indo aos os cacs, aiira c naia o vcado. csic or
acaso cra un ccrvo nanso da filIa dc Tirrcu,
naioral c couiciro do rci; c daqui sc originou una
clcja cnirc os aldcaos laiinos, cciiados clos
quciuncs da dona do ccrvo, c os Troianos quc
516
vcn cn dcfcsa dc Ascanio. Macrolio, con ouiros
criicos, julga cqucna a causa da gucrra; scn
advcriir quc csia nao foi a causa, nas a ocasiao.
a causa cra o odio aos csirangciros, c o
cciiancnio quc rccclia o ovo or via dos
ariidarios dc Turno. Quanio ocasiao do
conlaic, isio c a noric do ccrvo, digo nao so quc
nuiias vczcs sao noiivo dc gucrra coisas lcn
insignificanics, cono a csic roosiio olscrvou o
douissino La Ccrda, nas quc Virglio o cscolIcu
oiinancnic, or duas razcs. rincira, cnirc
aldcaos sinlcs, cn una socicdadc ainda ouco
olida, a noric dc un aninal csiinado cla filIa
dc qucn os govcrnava, cra un csinulo odcroso;
a scgunda c quc dcsia ficao nasccu un
conirasic quc rcala os Iorrorcs dos confliios.
folga a inaginaao dc assar dos quciuncs dc
Silvia, dc ccnas cancsircs c casciras, ao rudo
das arnas c aos fciios nais Icroicos. Sc cn La
Foniainc solrcnancira nos cnicrnccc a aguia a
qucn quclraran os tcnos ouos, suu docc
cscunu, csic quadro cn Virglio nao cnicrnccc
ncnos, c o cnicrnccincnio sc nos rolonga nais.
o vcadinIo dc Slvia arccc un ncnino quc,
scndo fcrido, vcn cIorando luscar asilo ao colo
dc sua nac. Scnic-sc con dclcia rcaarcccr aqui
o ialcnio lucolico do canior das naravilIas dc
Fona. Esiou crsuadido dc quc csia assagcn
scrviu, nao ara o cnirccIo c a invcnao, nas
ara o ion con quc foi cscriio un dos nais lclos
517
dranas da nossa lngua, a asioral iniiiulada
Lcos do suavssino Quiia. Maldiios criicos!
icn csiucndo salcr, vasios conIccincnios; nas
nao sci quc lIcs falia scnrc, ao ncnos
naina aric. os ocias sc cnicndcn nclIor uns
aos ouiros.
511-518. - 514-522. - Esic lugar, ondc sc
dcscrcvc Alccio sulindo a una cIoa c iocando
rclaic, fccIa-sc con o vcrso Ei ircidac naircs
rcsscrc ad cciora naios." Adaici-lIc un dc
Cancs, c assin fao algunas vczcs.
535-600. - 590-606. - Dcois quc Alccio,
Iavcndo laniado a ria, dcscc ao Tariaro or
ordcn dc Juno, os aldcaos irazcn o coro dc
Alnon c a calca dc Calcso, c insiigado or
Turno, qucr o ovo olrigar o rci a dcclarar a
gucrra. Laiino rcsisic, nas alandona as rcdcas
do govcrno, analdioando o scu rincial noior.
Esic alandono, alias rorio da fraqucza do
vclIo, cra ncccssario ara dciar a Turno livrc c
scnIor da aao. Tudo isio c calculado con
naravilIoso disccrnincnio. Alguns ccnsuran o
caraicr dc Laiino, cono sc a cocia dcvcssc
arcscniar soncnic Icrois c valcnics, scn
arovciiar-sc dos conirasics c dcsrczando a
ocasiao dc iniar o Ioncn scgundo as difcrcnics
idadcs c as circunsiancias. A vclIicc c a longa
az iinIan a Laiino iirado a cncrgia c as foras.
518
601-640. - 607-645. - Dcscrcvc-sc aqui o uso
ronano dc alrir o cnsul as orias do icnlo dc
Jano ao dcclarar-sc a gucrra; c, scgundo o scu
cosiunc, Virglio cnironca cssc uso na alia
aniiguidadc, afirnando quc a Laiino cricncia
dcscnccrrar aquclas orias, nas quc, rccusando
clc, a ncsna Juno c quc dcsnaniclou os
laicnics c a couccira. Para nao alongar csias
noias, oniii nuiias dcssas aluscs c csiilos; nas,
advcriidos cono csiao os lciiorcs, odcn rccorrcr
aos varios ciiados cscriios, ao ncnos ao adrc La
Fuc. Todos os rcaraiivos, quc sc fazcn nas
difcrcnics cidadcs, sao aqui dcsignados; c assin
odc o ocia lisonjcar a naao inicira, falando
dos lugarcs aos quc cran naiurais dc cada un
dclcs. Dcsic ariifcio csia cIcia a Encida; o quc
nosira quao nacional dcvcra scr naquclc icno.
Ncsic onio os Lusudus nao icn igual, cccio
nas ircs cocias nais aniigas, c ainda nos
Mutcs.
641-646. - 646-651. - Nos rincios do livro
Ia una invocaao a Eraio, a nusa do anor, or
isso quc o noiivo da gucrra ia scr a rivalidadc or
causa dc Lavnia; invocaao quc nao icn
agradado a nuiios criicos, scndo do rancIo Mr.
Tissoi. Dc corrida lcnlrarci quc nos ocias
laiinos irocan-sc as nusas, cono sc olscrva no
lrico Horacio, quc invoca Mcloncnc, Euicrc,
Polnia c ouiras; c c rovavcl quc Virglio, auior
do cigrana solrc o cnrcgo das novc irnas,
519
conIcccssc nclIor csscs usos do quc os nossos
criicos nodcrnos. Ncsics scis vcrsos agora o
ocia as invoca iodas; orquc cnira a falar dos
gucrrciros c dos ccrciios, c scnic quc, indo
cnular a Honcro na Ilada, ncccssiiava do aulio
do coro iniciro.
647-654. - 652-659. - A dcscriao dos cIcfcs
quc icn dc conlaicr os Troianos, rinciia dc
Mczcncio c dc Lauso, dois dos nais lclos
caracicrcs da Encida c da ocsia cica. En scic
vcrsos o auior nos diz quanio c nisicr, c so no
advcrlio ncqucquun nos dcia cnircvcr ioda cssa
caiasirofc. nais una rova dc quc nao odcnos
arcciar csic livro scn rcoriarno-nos aos
rcsianics. La Harc, con a lcviandadc quc o
disiinguc, dcois dc falar nuiio nal da narcIa
do ocna quc clc nao ncdiiou, acrcsccnia quc
Virglio csalIa ugun ntccssc solrc o jovcn
Palanic, filIo dc Evandro. solrc Lauso, filIo dc
Mczcncio; solrc Canila, rainIa dos Volscos. o
criico assa cn silcncio os ncsnos Evandro c
Mczcncio, quc nao odcn scr nais inicrcssanics;
nao rcarou no caraicr dc Anaia, c solrciudo na
grandcza dc Turno, quc or vczcs
coniralalanaria a dc Encias, sc a jusiia c a
noral nao rcalasscn o Icroi iroiano. Mas qual c
Iojc o Ioncn dc gosio quc da cso ao quc
dclirou La Harc solrc os cscriiorcs da
aniiguidadc?
520
655-669. - 666-674. - Ouiro cIcfc c o
fornoso Avcniino, filIo dc Hcrculcs c da ninisira
Fcia. Alguns Icraldicos, or csia assagcn,
rcicndcn quc a arnaria solc aos icnos
Icroicos. nao vcjo orcn rova lasianic ara
concluir quc csscs lrascs aniigos sc
crciuasscn nas fanlias. CIanavan-sc
dooncs ccrios lasics dc onia dc fcrro, ocos c
conicndo cn si una csccic dc csioquc.
691. - 696. - Virglio iraz algunas vczcs csic
vcrso. Ai Mcssaus cquun doniior, nciunia
rolcs." Ora cu o iraduzo ao c da lcira, ora digo
so o cudo Mcssuo, ora o Nctno Mcssuo, ora
o cuuuco Mcssuo; cnsci quc, una vcz
iraduzido liicralncnic, nao cra rcciso quc
scnrc o fossc. O ocia Enio, dizcn, coniava
Mcssao cnirc os scus avos, c c or isso quc
Virglio conara os soldados dclc a un lando dc
cisncs quc louvan c canian scu rci.
706-722. - 711-727. - Aqui louva-sc Clauso,
ouiro cIcfc conira Encias, dc qucn sc diz
roccdcr a fanlia Claudia, odcrosssina cn
Fona, aarcniada con Lvia nulIcr dc Augusio,
c da qual nasccran nuiios Ioncns cclclrcs cn
nal c cn lcn. Olscrvc-sc a aric con quc Virglio
nisiura as fanlias nais considcravcis,
nosirando quc dcsccndian ianio dos Troianos
cono dos Laiinos, c quc o ovo ronano csiava
or ial nodo confundido, quc cn scarado nao
521
cisiia raa vcncida, ncn raa vcnccdora. Isio c
ja un rcaraiivo ara a iransaao roosia or
Juno c acciiada or Juiicr no livro XII, isio c
quc sc casassc cnlora Encias con Lavnia, nas
quc o Lacio c os Laiinos nao crdcsscn o scu
nonc; quc Fona Icrdassc conjuniancnic as
Ionras do sanguc icucro c do iialiano. As origcns
das difcrcnics casas, dc quc sc iraia nao so no V,
nas ncsic c cn alguns ouiros livros, dcvian
agradar nuiio na coric dc Augusio; c os criicos
nodcrnos, quc a clas icn ouco rcsciio, nao sc
colocan naqucla coca ara odcrcn nclIor
arcciar csia aric da Encida. O icr-sc
considcrado a naao ronana cono Ionogcnca,
osio quc fossc conosia variadancnic, cra da
nais razoavcl oliica; oliica lcn divcrsa da dc
nuiios nolrcs franccscs, quc sc jacian dc rovir
dos conquisiadorcs do scu as, quc sc crccn dc
ouira nassa quc a do ovo; c aic alguns icn iido
o dcscoco dc cscrcvcr quc as classcs ncnos ricas
ou as nais olrcs, scndo a raa dos cscravos das
Calias, icn olrigaao dc iralalIar ara clcs! Ora,
os nossos fidalgos do Drasil, quc sc vao
auncniando rodgiosancnic, virao algun dia a
afciar scnclIanics rcicncs?
723-732. - 728-738. - O calo Halcso
conduzia una grandc nuliidao dc ovos
difcrcnics, arnados cla naior aric dc ucdcs c
dc tcudos ucutos; a aclidc cra ou una csccic
dc lana ou dc clava con uas, aiada a una
522
corrcia, cla qual iornava a scr colIida a clava
dcois do iiro; o icrado falcaio cra un alfanjc
curvo cono una foucc, dondc lIc vinIa o nonc.
741-743. - 746-749. - Cutcu cra una lana
csada, dc ouco alcancc, nas dc grandc fora,
usada clos Calos c os Tcuinicos. adoici o
icrno, orquc nao Ia ouiro cquivalcnic. Pctuc
cran lroqucis cn forna dc ncia lua ou dc folIa
dc Icra. falando dc Pcnicsilca no livro I, cu
iraduzi unudos Ioqucs; aqui oniii o adjciivo or
lrcvidadc, c ncsno orquc lroqucl c ja un
cscudo nais cqucno, c nao conrido cono o
cscudo roriancnic diio, ou cono a adarga, c
orianio nais scnclIanic ao quc os Laiinos
cIanavan ctu.
O ocia, quc norncnic no livro V arcscniou
os Troianos nais conscuos, ncsic sciino
dcscrcvc os cIcfcs c iroas iialianas. La Harc,
quc arccc conccdcr ao auior so o ialcnio do
csiilo c ouco nais, fala dos cIcfcs da Encida
scn considcraao, scn rcconIcccr a naior
dificuldadc vcncida nos dcrradciros livros, c cono
quc lcva a nal quc Virglio, dciando os vcsigios
grcgos, cclclrassc a Iialia c os Iialianos, quando
csic c o fin rincial quc sc ros. Para
csclarccincnio dos lciiorcs ncnos inirudos vou
dar una idcia dcsscs ovos c dcssas icrras,
scrvindo-nc dos concniadorcs c varios ouiros
cscriiorcs quc iraiaran da naicria. Esic cqucno
523
rcsuno orcn nao discnsa os nais curiosos dc
os consuliar csccialncnic.
A icrra dc Circc c o rononiorio diio Montc-
Ccco; c a quc d'anics sc cIanava a cidadc dc
Circc, c Iojc Cutu-VcccIu. Mr. dc Donsiciicn, na
sua Vugcn uo Luco, sc crinc assin. Tao viva
c no ovo a lcnlrana das vclIas sucrsiics,
quc ncnIun dos Ialiianics do Monic-Circclo sc
aircvc a cnirar na lcla gruia siia no cunc, quc
cnsa o ovo icr sido a nansao da naga Circc.
Proondo a varios canoncscs quc nc
aconanIasscn gruia, rccusaran-sc iodos; c
aarcccndo-nos un soldado dc cscssos ligodcs,
cniao dissc cu. Es uqu un quc nuo sc nc ncguu;
nas o Ioncn dos ligodcs cscoou-sc roosia
dc nc scguir casa dc Circc. ianio sc rolongan
cnirc os ovos lcnlranas iais!"
Quanio ao lugar dc ccna, diz Mr. dc
Donsiciicn na olra ciiada. Hojc a Isou sucu,
quc dividc o Tilrc una lcgua acina da
cnlocadura, cnira clo nar. no icno dc Encias
a raia csicndia-sc cn linIa rcia, c o quc sai
agora dcsia linIa fazia aric do nar. Nas fozcs
dcsdolra-sc cla arcnosa canina un lago cnirc
lrcjais. Foi ncsic siio quc Encias asscniou o
acanancnio; iinIa dirciia, c un ouco
adianic, o rio; o lago or dciras, c un icrrcno
anianoso csirciissino cnirc o rio c o lago; na
frcnic, a quinIcnios assos, o nar. osiao
524
adniravcl, sulninisirando-lIc a naia ncios dc
sc foriificar. A una lcgua do nar sc lcvania
una cadcia dc colinas vulcanicas dc uns ccn cs
dc aliura; cnirc clas c a raia corrc una rasa c
fcriil canina. ci-lo, o icairo dos scis uliinos
livros da Encida, quc vou dcscrcvcr qual scra
naquclcs icnos. Avisio a ncus cs, ao ocnic,
un cano scni-culiivado, c a vclIa florcsia
scncada dc clarciras; un cqucno lago azul sc
ncic cn ncio dc nin c do nar. Volio-nc, c vcjo
a lcsic una scrrania rodcando a incnsa lanicic.
Eniao os calcos, Iojc nus, cran sonlrcados
cla aniiga naia quc, cn una icrra ncio-
lalorada, osicnian o cunIo najcsioso da
naiurcza cn sua fora naiiva, ainda nao
dcsfigurada clo Ioncn. ncia lcgua,
csqucrda, cnirc o nar c a colina, vcjo na canina
una cidadc, c Luucnto; ao c, da landa do nar,
avisio una vcrdc lanicic, un Cuno dc Mutc,
ondc sc ccrcia a nocidadc; nao longc do lago
azul quc sc dilaia ara o rio, airas da cidadc,
solrc ccn alias colunas dc nadcira sc clcva un
alacio, o dc Pico; assonlrado cla vclIa florcsia,
quc la das colinas assolcrla a aisagcn, c sc
dcsdolra ao longc ara a aric do nonic Allano.
Dcscolrcn-sc na canina, no ncio dc losqucs
scni-roados, agros c asiios, c iraos frcqucnics
dc culiura cnirc o vasissino arvorcdo. Pasccn
clo rado cavalos; alcn, calanas rcdondas, con
icios clcvadssinos dc canios, ccrcan-sc dc
525
nuncrosos rclanIos. un ovo gucrrciro, scni-
asior, scni-agriculior, Ialiia cssas aforiunadas
rilciras. o rio so sc dcscoriina aqui c ali airavcs
das unlrosas c coadas sclvas das suas
vcrdcjanics nargcns."
O Luco coniinIa o icrriiorio dos Laiinos, dos
Volscos, dos Equos, dos Auruncos ou Ausnios, c
dos Hcrnicos; o quc sc diz Iojc a cununIu dc
Honu. Noncava-sc us do TIc o quc Iojc c a
Toscana. Luucnto c agora Suo Loucno. Solrc o
asscnio dcsia cidadc, cscrcvc Mr. Donsiciicn,
nudci ircs vczcs dc arcccr, c afinal acIci-o un
ouco acina do Luucntun dc Plnio, ara junio
das colinas dc Dccino, cqucna disiancia do
aniano. Fciio csic ncu iralalIo con a lciiura
rciicrada dc Virglio, fui consuliar a caria, c la no
lugar do ncu Laurcnio cnconirci rccisancnic o
nonc dc Scuu Luucntnu, c nuiio roino, do
lado da colina, o nonc dc Pico no dc Tousnu d
PccI." Da fonic AIuncu, dc aguas sulfurcas,
nascc o AIuu agora u Sooutu, quc ouco
alaio iona o nonc dc Tilrc. O Nunco junio dc
Lavinio, cnirc Laurcnio, o Tilrc c a Lagoa, cn
laio dos ouiciros, dcsaarcccu ioialncnic sol o
solo vulcanico. cn un scu cqucno lago c quc
dizcn sc afogou Encias. Adcu, caiial dos
Fuiulos, conscrva ainda o scu nonc cn una
aldcia; Custunco, nao longc dc Fona, susciia
o adrc La Fuc quc c o quc cIanan agora
Mucguno-VcccIo; Atnu, no cino do Acnino,
526
ianlcn conscrva o nonc; TIu, Iojc Tuo, c
lcn conIccida; Antcnnus, Iojc dcsiruda, cra
assin diia cla sua siiuaao na conflucncia do
nio con o Tilrc, ou da aric do as dos
Salinos ou no Lacio ncsno. Esias cinco cidadcs
c quc nais sc cncnIaran no falrico das arnas
conira os csirangciros Troianos.
Mczcncio, con o scu Lauso, conandava os dc
Agu na Eiruria, quasc nos confins do Lacio;
icndo sido culso da sua caiial Cocc, agora
Ccuctc. Avcniino conandava una orao dc
Salinos, dc lugarcs ao rcscnic sol o donnio
oniifco. Ccculo conandava cnuncravcis
canoncscs. os dc Prcncsic, Iojc Pucstnu; os
dc Calios, ja dcsiruda, cnirc Fona c Prcncsic;
os das nargcns do nio, ou o nodcrno Tcuconc;
os dc Agnania, caiial dos Hcrnicos, ovos quc
Ialiiavan as calccciras do rio Anazcno, agora
Tou. Agnania cisic ainda. Mcssao, dc
origcn grcga, diio filIo dc Nciuno, conandava os
das duas cidadcs ciruscas, Fcsccnia c Falcria.
En Fcsccnia c quc sc invcniou o ciialanio; c,
cono cniao csscs caniicos cran liccnciosos,
cIanavan-sc ucsos cscnnos os vcrsos
olsccnos. Falcria, agora Futu, icn suas runas
cnirc Viicrlo c Monicfiasconc. Conandava
ianlcn os do Soracic, ou nontc d S. Sucsto;
os dos cunos Fuunos, so conIccidos clos
vcrsos dc Virglio c dc Slio Iialico; os do lago c
nonic Cininio, quc alguns susciian scr o
527
nonic d VtcIo c o lago d Honcgonc; os dc
Cacna, ou Cuncnu dos nodcrnos. Clauso
conandava os Quriics riscos, isio c os da
cidadc dc Curcs, airia dc Nuna Ponlio; os dc
Aniicrno, cidadc do Acnino, junio do lugarcjo d
S. Vttono; os dc Ercio, na conflucncia do lia c
do Tilrc, agora Montc otundo; os dc Noncnio, ao
oricnic dc Ercio, agora Luncntuno; os dc
Moiusca, ou Trclula, alcn da Lagoa Fcaiina,
agora nontc Lconc; os do Vclino, lago c rio, o lago
Iojc diio Lugo d c d Luco, o rio conscrvando o
nonc; os dos nonics Scvcro c Tcirica, dc osiao
inccria, quc alguns crccn scr, aquclc o Montc-
Ncgo, csic o d S. Gouunn; os dc Cascria, agora
Ascu; os dc Forulo, junio dc Aniicrno, aldcia
dcsiruda; os do rio Hinclla, agora Au; os do
Tilrc c os dc Falaris, agora Fuu; os dc Nursia,
agora Nosu no Acnino; os dc Horia, agora Otu
na Toscana; os das nargcns do lia, agora o d
Mosso, a quc o ocia cIana infausio, orquc ali
foran os Fonanos dcslaraiados con grandc
naiana clos Calos Scnoncnscs, ou dc Liao.
Halcso conandava os do Massico, Iojc Montc d
Dugonc; os Auruncos c os Scdicinos, quc fazian
aric da naao osca, ovo Ialiianic das nargcns
do Liris vizinIo dos Volscos; os dc Calcs, agora
Cuu, junio a Caua; os do Vuliurno, agora
Nutuonc; os dc Saiicula, quc alguns crccn scr
Cusctu. lalo conandava os Tclclas dc
Carca, ilIa cnirada do golfo dc Naolcs, dc
528
fronic dc Sorrcnio; os das nargcns do Sarno, quc
airavcssa a Canania, lanIa as runas dc
Poncia, c sc crdc naquclc golfo, icndo ainda o
nonc aniigo; os dc Fufras, Iojc Huuo, da landa
da Dasilicaia; os dc Daiulo c Cclcna, lugarcs
dcsconIccidos; c os dc Alcla, crio dc Nola, ao
noric do Sarno, Iojc Avclla-VcccIia, fcriil nas
nozcs quc dcla iiraran o nonc dc avclas.
Ufcnic conandava os dc Ncrsas (c nao Nursia,
cujos gucrrciros cran guiados or Clauso}, lugar
dcsconIccido; c ianlcn os Equcolas, ou Equos,
ao sul dos Salinos c ao noric dos Hcrnicos, nas
nonianIas cn quc nascc o Tcuconc, lcn cono
as aguas Mucu c Cuudu quc os Fonanos
iroucran cidadc, or un aqucduio dc vinic
lcguas ainda sulsisicnic. O saccrdoic Unlro
conandava os dc Marrulia, Iojc Mocu, caiial
dos Marsos, ao c do lago Fucino; ovos quc
assavan or fciiicciros c curadorcs dc colras,
cono Iojc sc dizcn nuiios rcios no Drasil. Pcrio
ficava o losquc dc Angcia, ao ocidcnic do lago
Fucino, c junio ao losquc c o nodcrno Luco.
Turno, gcncral cn cIcfc, conandava
csccialncnic os dc Ardca, quc o ocia cIana
Argivos, or icr sido fundada cla Argiva Danac,
filIa dc Acrsio; aric dos Auruncos, quc
Ialiiavan con os Volscos c ouiros dcsdc o Tilrc
ao rio Liris, Iojc Guguno; os scus Fuiulos,
cnirc o Nunico c a cidadc dc ncio, quc cricncia
aos Volscos; os Sicanos, nao os da Siclia, nas
529
un dos ovos do Lacio ja ciinios, c or isso o
ocia os cIana uctccs; os Sacranos, ovos
dcsconIccidos, solrc os quais Ia conjcciuras
nais ou ncnos arriscadas; c os Lalicos, da
cidadc Iojc diia Zuguuuo, o qual dcu scu nonc
uu LuIcunu, c csiava arrunada no icno dc
Virglio. Saiura c orao da Lugou Pontnu, quc sc
csicndc dcsdc o lugar tcs tuIcnus, Iojc
Cstcnu, aic Tcucnu; c rccclc dois riacIos, o
Stuu ou Astuu, c o Ufcnic ou Ounto. Canila
conandava os scus Volscos. O ocia cnccrra csic
livro con a dcscriao da ligcircza dcsia rainIa, c
nos dcia gravada na lcnlrana ial
ariicularidadc, quc scrvira ooriunancnic.
Ncsia dcscriao cIana-sc o lasiao quc cla irazia
ustoucn ntun; quc cu iraduzi ntco cuudo,
oniiindo o adjciivo ustou, orquc cn
oriugucs cuudo so or si qucr dizcr o Iustuo do
usto.
530


NOTAS AO LIVRO VIII

1-6. - 1-5. - A iroa ronana, quando cada
soldado jurava nao largar as arnas anics do fin
da gucrra, cIanava-sc ntu cgtnu ou
sucuncntun. Quando, cn grandc crigo c
iunulio, o gcncral sulia ao Caiiolio, c
lcvaniando dois csiandarics convocava os quc o
quiscsscn aconanIar, cssa iroa, quc jurava
cn nassa c or aclanaao, cIanava-sc
conuuto. o csiandaric vcrnclIo cra ara a
infaniaria; o azul, ara a cavalaria. Quando sc
nandavan fazcr lcvas fora, a iroa sc dizia
cuocuto. alguns afirnan quc a cuocuto cra
quando o ovo cn arnas sc ajuniava
iunuliuariancnic; nas a rincira oiniao, quc c
a dc Scrvio, arccc a nais scguida. Virglio aqui,
scgundo a sua nancira, aludc ao cosiunc
ronano c o dcriva dc una alia aniiguidadc. O
csiandaric quc cn laiin sc noncava ucxun,
quadrado c suscnso dc una Iasic, cn
oriugucs conuncnic sc diz cnduo.
31-65. - 29-53. - Encias faiigado sc dciia
lorda do Tilrc, c cn sonIos lIc aarccc o dcus;
aconsclIa-o quc va a Palanicia cdir socorro a
531
Evandro, quc andava cn gucrra con os Laiinos.
dcsia lcla criaao arovciia-sc o ocia ara falar
ainda dos rinordios dc Fona. Cancs iniiou-o
no canio IV dos Lusadas; c a iniiaao c sucrior
ao original. nao so o csiilo do Poriugucs c ali dc
una crfciao quc ncn a Virglio ccdc, nas a
causa da arcscniaao do Indo c do Cangcs a D.
Manucl c nuiio c nuiio naior. o Tilcrino avisa a
Encias quc ajunic o scu cano con o dc Evandro
c ca-lIc aulio; o Cangcs, o nus guuc nu
cssou, lrada ao nonarca oriugucs quc nandc
rccclcr os iriluios quc os ovos das suas rilciras
c das do Indo Iavian dc lIc agar, osio quc
dcois dc una gucrra sanguinolcnia. a causa,
rcciirci, da aariao dos dois rios da sia c nais
inorianic; c, assin cono nao oucas vczcs
Virglio iniiando cccdc a Honcro, dcsia fciia o
scu iniiador o solrclcva cvidcnicncnic. A visao
quc o rci icvc das varias nacs quc lIc dcvian
olcdcccr; o andar najcsioso dos dois vclIos,
laos c dcncgridos, cono os quc Ialiian as
nargcns rcgadas or suas aguas; a cansada
rcscna do Cangcs, quc vinIa dc nais longc; os
ranos c crvas dcsconIccidas quc anlos nas
naos irazian, iudo c da nais sullinc ocsia;
iudo cnccrra finos c ianios cnsancnios, quc
cccdcn as alavras. En ncnIuna ouira aric
das suas olras Cancs foi nais digno dc scr
conarado ao ocia laiino cla rccisao c lclcza
das inagcns. Quanio ao ccss cuut uIIus
532
cxt, cscrcvc Mr. Donsiciicn. Plnio asscvcra quc
no scu icno o Tilrc cra ornado dc nais alacios
do quc Iavia no rcsio do nundo. Pcrio dc Anco,
no fundo, ao longo da raia, avisian-sc alacios
iao lcn conscrvados nos aliccrccs, quc arccc
icrcn-sc dcscnIado nas aguas lanias dc
arquiiciura, c cn icrra sc dcian vcr ouiras
incnsas runas."
68-77. - 65-75. - O cosiunc dos aniigos dc sc
voliarcn ao oricnic, quando oravan, foi adoiado
clos crisiaos. A agua lcnia vcn da agua lusiral
dos agaos. Da-sc aos rios o cicio congco,
orquc cran Ionrados sol a figura dc un iouro,
ou or causa dos nugidos das suas ondas, ou
or icrcn nuiios lraos. cran ianlcn
rcrcscniados sol a figura Iunana, nas dc
cornos na icsia.
97-114. - 94-111. - Ao sc aroinarcn as
cnlarcacs ao olrc c cqucno lurgo dc
Palanicia, asscnio fuiuro dc Fona, Palanic sc
crguc da ncsa, ondc sc acIava con scu ai
Evandro c con os rinciais da icrra, cn un
fcsiin solcnc cn Ionra dc Hcrculcs; cga da
lana, c dc un ouiciro cclana aos Troianos.
Juvcncs, quac causa sulcgii Ignoias icniarc
vias? quo icndiiis?..., cic." Dclillc con razao
adnira as oucas alavras cnrcgadas ara
infornar-sc dc iania coisa. Esia concisao lcnlra-
nc a csiancia L do canio VI dos Lusadas, ondc o
533
auior cn dois vcrsos diz quc aos dozc dc
Inglaicrra as danas cscrcvcran, cada una ao
scu; iodas a D. Joao I, c o duquc dc Alcncasiro, a
cada un dos cavalciros c ao rci.
127.-133. - 123-128. - Mr. Tissoi, a qucn
scguc Mr. Villcnavc, ondcra. Aqui nao Ia
csforo dc viriudc, ncn ocasiao dc llasonar da
coragcn dc vir cor a calca a un crigo
inaginario. Acnas odcria assin falar Encias a
un iirano crucl c fcroz cono cra Mczcncio." Ora,
osio quc Evandro fossc lon dc coraao, o icr
sido un dos cIcfcs dos Crcgos, scr arcnic dos
Airidas, ininigo dos Troianos ouirora, cran
circunsiancias quc dcvian scr aicndvcis a un
rncic quc, or qualqucr inrudcncia, odia
conroncicr a grandc causa. iodavia as ouiras
considcracs, quc clc ccndc alaio, vcnccran
cssc ial qual rcccio. E c or un ariifcio oraiorio
quc Encias faz valcr a franqucza con quc sc
cc a cdir aulio a un aniagonisia dc Troia;
ois dcsic nodo sc insinuava no csriio dc
Evandro, nosirando-lIc a scguridadc quc lIc
insiravan as cssoais viriudcs do grcgo
nonarca. Dc nais, Mr. Tissoi inicrrciou nal o
ncu utus do vcrso 131. aqui nao significa
csforo dc viriudc c coragcn da aric dc Encias;
significa sin, cono rcflcic o adrc La Fuc, a
consccncu dc nudu tc cto uu ncoc no do
dc Euundo, a confiana na roria lcaldadc.
534
Ncsic scniido vcrii csic lugar; c o ncsno fizcran
o Snr. Joao Cuallcrio c Darrcio Fco.
162-163. - 157. - Mr. Tissoi, diz Mr.
Villcnavc, con razao sc naravilIa dc quc
Evandro nada acIc louvavcl cn scu anigo vclIo
scnao a csiaiura. Cuncts uto Iut." Os dois
criicos sc nosiraran lcn ouco salcdorcs da
oiniao dos aniigos ncsic onio. clcs crian quc a
aliura cra roria dos Icrois, c quc so or
cccao odia scr valcnic un Ioncn dc cqucno
ialIc. CIaicaulriand, quc girava cn ouira csfcra
dc crudiao, no livro II dos Mutcs, na loca dc
Dcnodoco c o quc dou aqui iraduzido or
Francisco Manucl. Dcn quc aos ais nunca cn
ialIc igualcn filIos, E ao ai ccda cn vigor c cn
ialIc Eudoro, Pclo ialIc dc Icroi o cu conIcccra."
Evandro ois da sucrioridadc da csiaiura dc
Anquiscs infiria quc clc sc avaniajava cn foras c
dcnodo. O nais foric c corajoso dos Crcgos,
scgundo Honcro, cra ianlcn o nais alio c
cslclio.
190-267. - 185-261. - O ocia nao iirou o
cisodio dc Caco da sua inaginaao; o faio cra
coniado clos Iisioriadorcs. Dionsio dc
Halicarnasso c Tiio Lvio o rcfcrcn. salido quc
csic cdao c una olra rina, cla Iarnonia,
clas inagcns, cla lclcza das crcsscs c clo
iodo da narraao. Dclillc iraz ccclcnics rcflccs
accrca dcsic cisodio, c a Dclillc nc rcorio.
535
Olscrvc-sc a aric con quc sc iniroduz csia
falula. cono Encias cnconira a Evandro no aio
dc cclclrar un sacrifcio a Hcrculcs, sacrifcio a
quc sc associou or conviic do ncsno Evandro,
cra lcn facivcl quc csic lIc clicassc a causa; c
assin o cisodio nascc da aao con naiuralidadc.
Tcn-sc oinado quc a ona do csiilo c a raidcz
arcccn nao confornar con a vclIicc do rci, cuja
inaginaao dcvcra scr nais lcnia; orcn a
cciiaao cn quc clc sc acIava, a rcligiosidadc
roria do scu caraicr c ncsno dos scus anos,
jusiifican lcnancnic o ion solcnc da narraao
dc una faanIa dc quc fora icsicnunIa. os
vclIos ionan fogo ao sc iransoriarcn s coisas
do scu icno. A oiniao dos aniigos, fundada
cn inscrics, lcn cono a da naior aric dos
nodcrnos, c quc a cavcrna dc Caco cra vulcanica,
junio ao nonic Avcniino; nas Mr. Donsiciicn
difcrc. Nao Ia a cavcrna dc Caco; a dc Virglio
cisiiu ccriancnic nos arrcdorcs dc Fona. Una
conIco cu nao longc do Avcniino, da ouira
landa do Tilrc, no Monic-Vcrdc, ouco nais ou
ncnos cono clc dcscrcvcu a dc Caco. O govcrno a
fccIou ara quc nao scrvissc dc couio aos Cacos
nodcrnos, isio c aos ladrcs. voz quc a falula
dc Caco iinIa or fundancnio Iisiorico a
lcnlrana dc un vulcao; nao Ia rolalilidadc
alguna dc quc o Iouvcssc no Avcniino, cujo local
a isso rcugna alsoluiancnic."
536
271-272. - 265-266. - Hcync c ouiros cnsan
quc Ia aqui inicrolaao. Fcfcrc orcn Scrvio
quc o aliar dc Hcrculcs, cIanado Au Muxnu,
cisiia cn scu icno no oun Houun, c cra dc
rodgiosa grandcza. Ora scndo assin, confornc
ianlcn sc colIc dc Procrcio c dc Ovdio, nao
vcjo o orquc Hcync acIa o lugar indigno do
ocia; o qual iinIa cn visia, cono or vczcs
Iavcnos noiado, cclclrar as aniiguidadcs
ronanas, norncnic as do siio cn quc c fundada
a cidadc cicrna. Fcarc-sc quc, ao dianic, clc nao
sc dcscuida do scu roosiio, falando da oria
Cuncntu, do Luccu no Palaiino, do losquc
Agcto, do Cuto, do Tuco, c fazcndo o
conirasic dc concos iao Iunildcs con a
nagnificcncia da coric dc Augusio.
363-453. - 364-448. - Esic cisodio cnirc
Vulcano c Vcnus, iudo quc sc assa na oficina
dos Ciclocs, c da nais alia ocsia. Ao dcois, no
fin do livro, sc faz a dcscriao das arnas clo
dcus cnconcndadas, c do lroqucl cn quc clc
rorio iralalIou. Scndo una iniiaao dc
Honcro, concordan iodos quc c nuiio sucrior
ao lugar da Ilada; ois o quc vcn gravado no
lroqucl dc Aquilcs, odia cricnccr a qualqucr
ouiro gucrrciro; c o quc vcn no dc Encias, lIc c
rorio c ariicular, or scr un vaiicnio do quc
iinIa dc aconicccr aos scus dcsccndcnics.
537
558-593. - 549-584. - A fala dc Evandro c
una das nais icrnas do ocna, c rcala o caraicr
do rci. adniravcl o crfciio quadro quc
rcrcscnian os dois vcrsos 592-593, vcriidos nos
ncus 587-588. Vcja-sc Dclillc, ianio accrca da
fala, cono dos vcrsos.
594-596. - 585-587. - lcn conIccida csia
assagcn or causa do uliino vcrso, cuja
ononaiocia iniia o galoc dos cavalos. Traici dc
crini-la, c ara isso rcfcri o icrno aniigo
nguu ao nodcrno unIu ou cusco, quc nao
iinIan un son convcnicnic.
670. - 662. - Na dcscriao do cscudo vcn a
figura dc Caiao dc iica a diiar o dirciio. Esic so
rasgo nosira o rigorisno dos quc cIanan o
ocia adulador dc Augusio. O olrc filIo do
canoncs quc, scndo dcsojado da sua Icrdadc,
a rccucrou or graa do scnIor do nundo,
ncccssariancnic lI'o Iavia dc agradcccr, c o ncio
cra louva-lo cn scus vcrsos; ncn clc sc iinIa
janais arcscniado cono Ioncn oliico, ara
scr cssc louvor una coniradiao con a sua vida
assada. Fcfliia-sc quc Virglio so gala o lon quc
Augusio raiicava ara aagar o cssino quc fcz
quando Oiavio; c, cscrcvcndo a rcsciio das
gucrras civis, fulnina a iodas, scn disiinguir
cnirc o scu roicior c os conirarios. Louvou
orcn ao ncsno icno os ininigos dc Augusio
cn qucn acIava ncrccincnio c viriudc, cono
538
ncsia assagcn a Caiao, cono a Calo na ccloga
X. Nao sc odia cigir ncn cscrar nais do
acfico lurgucs dc Maniua. Horacio, quc icn
sido acusado da ncsna iacIa, cnconirou
dcfcnsor Ialilssino cn Mr. Paiin; o qual, con o
lrico laiino cn nao, dcnonsira quc csic
sujciiou-sc ao vcnccdor quairo anos dcois,
quando os naiorcs rcullicanos iinIan ccdido
ncccssidadc, cono aconicccu a Pollion, ao filIo
dc Cccro, a Mcssala, iao lrilIanic na laialIa dc
Filios; c quc o ilusirc filIo do lilcrio, acsar dos
afagos do scu odcroso anigo, nunca rcncgou o
scu caro Druio, c ousava jaciar-sc dc icr
ncrccido a confiana daquclc grandc cidadao.
Quanios auiorcs Ia, ncsno cnirc os vivos, quc,
dcois dc Iavcrcn iroado conira as lisonjas dc
Horacio c Virglio, vao accndcr odrc inccnso a
rcis c nagnaias, quc scn ossurcn as nolrcs
qualidadcs dc Augusio, so icn scus vcios c
Iiocrisia! Dc nais, Iavia cnirc os dois
grandcs ocias c o incrador un onio dc
coniaio quc os iornava anigos. aaionados cran
os ircs da ocsia c das lclas arics. Os ocias
folgavan dc louvar un rncic csclarccido quc
as roicgia, quc iinIa o ncsno gosio quc clcs.
nada Ia nais naiural. E noic-sc quc Augusio
con iania igualdadc os iraiava, quc os visiiava
cn suas casas, c aic cons vcrsos cn Ionra dc
Virglio. Luiz XIV, quc fazia scniir quc cra
nonarca a Facinc c aos ouiros scus roicgidos,
539
foi iodavia lisonjcado or iodos; c nao c ianio
noda cIanar a Facinc adulador, cono ao cico c
ao lrico ronanos. Suondc quc Augusio os
Iouvcssc olIado con dcsdcn. cn vcz dc csialar
cono o iragico franccs, rovavclncnic Virglio
icria dciado a coric scn nnio dcsrazcr, indo
ara a sua Maniua ou ara a sua aldcia dc
Andcs; c o filosofo Horacio, cn alguna saiira ou
caria faniliar, con finssinas aluscs, icria rido
da cqucncz c do orgulIo dos Ioncns.
731. - 728. - O vcrso do rcnaic, quc Addison
cria un dos nais lclos da Encida, foi condcnado
or Scrvio. En naicrias dc crudiao c
rcconcndavcl o concniador, nao cn naicrias dc
gosio. Ncsia dcscriao, diz Dclillc, o lciior Iavia
crdido dc visia a Encias ara so cnsar cn
Augusio; nas Virglio cIana a aicnao solrc clc
do nodo nais dcsiro c cngcnIoso. N'un vcrso
icvc a aric dc louvar os Fonanos, lisonjcar a
Augusio c cclclrar o Icroi. O rcscnic, o
assado, c o fuiuro, iudo ali sc conicn, c o
assunio da Encida sc acIa iniciro ncsia inagcn
iiorcsca."
540


NOTAS AO LIVRO IX

As nclIorcs assagcns sao a ncianorfosc
das naus cn ninfas, o cisodio dc Euralo c Niso,
c o uliino conlaic dc Turno. A ncianorfosc
conicn-sc cn 47 vcrsos; o cisodio, cn 321; o
conlaic, cn 128. nais da nciadc do livro. Sc a
isio ajuniarnos o cnsaio dc Ascanio cn naiar a
Nunano, a conaraao dc Turno con o Nilo, os
ouiros scus conlaics, as faanIas dc Pandaro c
Dicias, a rcsisicncia dc Mncsicu, c os doics do
csiilo, c csic nono igual aos nais galados. Mr.
Anar, iraduior dos quairo uliinos, olscrva. Os
dois livros rcccdcnics rcararan os succssos
vindouros. Todo o Lacio csia cn arnas; vai
rcaarcccr Encias, con nuncrosos auiliarcs;
nas quanio sc assa cn auscncia rcala o
inicrcssc da sua volia. Turno c scu consclIo dc
gucrra lanaran nao dc una circunsiancia
favoravcl; c o ocia arovciia-sc dcla ara alrir
cano ao valor do rci dos Fuiulos, c nos nosirar
o digno rival quc icn dc disuiar ao Icroi iroiano
Lavnia c o cciro dc Iialia. Assin, lcn quc so
ncsic livro Encias dcic dc aarcccr cn cssoa,
clc o cncIc iniciro or csia ncsna auscncia. c a
541
dc Aquilcs, na Ilada. Tudo sc lIc rcfcrc
ncccssariancnic, cono a un ccniro unico, dondc
aric o novincnio gcral." A csias rcflccs
acrcsccnio quc Ia noiavcl difcrcna na auscncia
dos dois Icrois. a quc icvc lugar cla colcra dc
Aquilcs, c danosa aos scus; csia, a quc a
rudcncia dc Encias o olrigou, dccidiu a viioria.
176-502. - 173-493. - Passo a ncianorfosc
das naus, guardando-nc ara as noias ao livro X.
Mas falarci das ccnsuras arciais ao
solrcccclcnic cisodio dc Euralo c Niso. A
rincial c quc os dois ccrccn una carnificina
inuiil; o quc nal asscniava solrciudo cn Euralo,
a qucn o ocia inia ncigo c icrno. Mas no
coraao Iunano calcn scniincnios lcn
divcrsos. Euralo, iao icdoso ara con sua nac,
iao ficl c dcdicado anigo, scndo aluno c filIo dc
un gucrrciro, icndo vivido scnrc cnirc arnas,
csiava Ialiiuado a considcrar cono lciio o nal
fciio ao ininigo; c o ardor da idadc o lcvava a
cnsar quc cicrninar os cIcfcs c soldados
conirarios, cra una olra ncriioria c Icroica.
CIaicaulriand faz solrcssair csics scniincnios
oosios, quando noia quc as nulIcrcs indianas,
quc iinIan cIorado c lancniado a CIuctus,
nosiravan-sc ao dcois duras na ocasiao cn quc
o ian sacrificar, nao considcrando ja nclc o
Ioncn, orcn so o ininigo. Euralo fazia quasc o
ncsno, orquc o fanaiisno dc ariido sufoca cn
nos a Iunanidadc; c as idcias daquclc icno
542
solrc o dirciio da gucrra nao cran iao razoavcis
cono as do nosso; sc lcn quc a nclIoria dos
nodcrnos c as nais das vczcs anics cn icoria
quc na cccuao. Ha ouira ccnsura nais foric.
cono udcran os dois fazcr iania noriandadc?
cra ossvcl quc csiivcssc dornindo iodo o
ccrciio laiino? Con cfciio c difcil dc concclcr
quc clcs ianio olrasscn inuncncnic; nas nao
c nisicr suor quc dornissc iodo o ccrciio.
lasia quc dornissc a orao do lado quc Euralo
c Niso guardavan; c or clcs icrcn visio as
foguciras ciinias or aqucla landa, c quc
susciiaran quc dali os Fuiulos dornian.
Conccdido o dcfciio aoniado, csia c icnuc
nancIa cn una conosiao ondc Virglio
rovaria o scu incnso ialcnio ara a iragcdia, sc
ja o nao iivcssc nosirado no livro IV. Escuso
csccificar lclczas quc icn sido analisadas clos
auiorcs quc alcgo, c or nuiios ouiros; nas cn
rcsuno dirci algunas, ara quc o lciior as
olscrvc. A iniura dos cIcfcs, cncosiados cn
suas lanas, dc lroqucl no lrao, dclilcrando no
ncio do cano; a cIcgada rccniina dos
nancclos; a cclanaao do vclIo Alcics; o
sullinc discurso dc Ascanio; a rcconcndaao dc
Euralo cn favor dc sua nac, c a roncssa do
ncsno Ascanio; os rcscnics quc os varcs fazcn
aos dois jovcns; as adcquadas conaracs; nais
quc iudo, a caiasirofc con as difcrcnics
criccias, c a dor c dcscscro da nac dc Euralo,
543
sao da nais clcvada ocsia. Dcn sc vc quc
Virglio arovciiou a liao dos iragicos grcgos, a
qucn ianio adnirava. Nos vcrsos da iraduao
204-206 Ia una consiruao quc forra alavras, a
ccnlo dc Fcrrcira, c do nodcrno Carao. o
nosso Moracs a clica no cionc dc granaiica,
ag. 22 da cdiao dc 1831.
665. - 654. - Ancntu cran ccrias lanas con
una corrcia quc as ligava. vcja-sc a noia dc La
Fuc. Adoici o icrno, orquc nao icnos
cquivalcnic. cn analogo scniido o adoiaran os
CasiclIanos, cuja lngua, cono irna filIa da
ronana, icn con a nossa iania rclaao. Dc
assagcn dirci quc Ia cn Paris un rofcssor dc
noncada quc, ignorando o oriugucs, cnsina quc
csic c una corruao do csanIol! A rcsunao
dc salcr o quc nao sc csiuda odc gcrar ainda
naiorcs aradoos.
798-818. - 770-800. - A rciirada dc Turno,
dcois dc sc icr nosirado un Aquilcs, c dcscriia
sucriorncnic. o snilc con o lcao quc,
crscguido clos noniciros, vai rccuando
lcniancnic, scn qucrcr fugir, inia o lrio do rci
dos Fuiulos. Afinal, acossado cla nuliidao c or
Mncsicu, lana-sc ao rio c salva-sc a nado, con
iodas as suas arnas. Fcarc-sc orcn quc cssas
faanIas sao cn auscncia dc Encias, visia dc
qucn cnalidccc Turno, cono un asiro ao
rcslcndor do Sol.
544


NOTAS AO LIVRO X

Mr. Anar adnira csic conclio, cla ona c
najcsiadc do csiilo, cla cscolIa dos cicios,
cla grandcza do assunio. Conquanio scja cu
aaionado do ocia, nao concordo con o criico
cn acIar nuiio alaio dcsia ccna a do livro
rinciro das Mctunooscs, c ncnos concordo cn
quc o auior cra acnas un Ioncn csiriiuoso c
dc ialcnio, nao un vcrdadciro gcnio. Ccrio c quc
Virglio c nais caio c judicioso, nais conciso c
dc una scnsililidadc nais csquisiia; coniudo, a
alundancia, a varicdadc c a inaginaao dc Ovdio
sao iais, quc so un grandc ocia as odc ossuir.
Ovdio icn sua nancira, cono ianlcn Virglio; c
anlos cncanian c rcndcn, osio quc or ncios
divcrsos. Sc aquclc iivcssc noldado scnrc os
scus quadros clos das Ccorgicas c da Encida,
icria ialvcz sido un cscriior nais crfciio, nas
nao scria iao rcconcndavcl cla sua asnosa
invcnao.
6-117. - 6-117. - O ialcnio oraiorio, ainda
nais salicnic nos uliinos livros, aarccc cn ioda
a fora ncsics lclssinos discursos. o dc Juiicr c
lrcvc c cncrgico, incraiivo c gravc; o dc Vcnus c
545
rcsciioso, concdido c aiciico; o dc Juno, ao
conirario, vccncnic c inciuoso, iodo cIcio dc
inicrrogacs, nais ara acusar c rcclanar os
scus dirciios, do quc ara sc dcfcndcr. Nada Ia
nais sullinc quc o silcncio do ar c do ccu, do
nar c da icrra, quando Juiicr vai anunciar a
sua voniadc surcna, assin cono o
csircnccincnio do Olino iodo ao accno do
solcrano, quc jurava cla Esiigc. En algunas
cscolas do Drasil, ncsircs incriios cnsinan quc
Iotu or unu, dc quc nc sirvo no vcrso 48, c
un lclcsno; scndo corrcnic nos classicos,
ianio rosadorcs cono ocias, c aic con csic
vcrlo fornaran-sc alavras Iojc nuiio cn uso,
or ccnlo Iotu-ou, Iotu-ogo. Vcja-sc Moracs c
Consiancio.
146-214. - 146-214. - No livro V iraia-sc dos
Troianos quc icn dc lrilIar duranic a gucrra; no
sciino, dos nais ilusircs do ariido dc Turno;
aqui, dos nais conscuos Lainos quc vicran cn
socorro dc Encias. Olscrvc-sc quc, cnirc os
auiliarcs, o dc quc sc fala con nais inicrcssc c
Palanic; o qual dcvc rcrcscniar un grandssino
acl c influir ianio no dcsfccIo.
219-250. - 219-250. - Mr. Anar, dcsculando
o ocia con nao icr iido icno dc acrfcioar a
sua olra, diz. Encias dcvidancnic asna
(siuci} do quc sc assa cn iorno dclc. Una nau
quc sc iransforna cn divindadc nariina, c na
546
nanIa scguinic sc faz Ialil orador, c sc rccorda
a roosiio do scu aniigo nisicr, c das coisas
quc, ncsno naquclc icno, nao sc vian iodos os
dias, c nosiran alias quc cn naicria dc ias
naravilIas, ianio cnirc os aniigos cono cnirc os
nodcrnos, o nais difcil c o rinciro asso." Esia
criica icn o vcio dc rovar dcnais. a scr
adniiida, a conclusao scria quc, ao ncnos cn as
cocias, nunca icn lugar una ncianorfosc
qualqucr; ois quc cn iodas Ia nais quc
invcrosinilIana, Ia inossililidadc. Mas, nas
olras dc inaginaao, icn-sc dciado assar csias
lilcrdadcs, quando a ficao c cngcnIosa, ara
con a varicdadc causarcn razcr ao lciior. E cn
una naao cducada con as idcias do aganisno,
cujos scciarios crian cn Juiicr convcriido cn
iouro c cn ouiras qucjandas iransfornacs,
cssas inossililidadcs nao arccian iais; da
ncsna forna quc os Ioncns dc fc acrcdiian Iojc
cn nilagrcs, dc quc zonlan os csriios forics.
Horacio, con o scu cosiunado criicrio, qucria
quc scnclIanics ncianorfoscs nao sc fizcsscn
cn un drana, visia dos cscciadorcs, orquc
nao odian scr cccuiadas a onio dc iludir os
olIos; nas da largas narraao. Ora, una vcz
adniiida a nudana das naus cn ninfas, nao c
nais invcrossnil quc falcn cono as ouiras
dcusas do nar; c Dclillc, quc c dcsia oiniao,
acrcsccnia quc, sc Aolnio iniroduz a falar un
au da nau Argos, or scr un carvalIo da
547
florcsia dc Dodona, nuiio ncnos invcrossnil c
quc, ja ninfa do nar, discorra a nau dc Encias, a
qual ianlcn cra dc carvalIos da florcsia dc
Cilclc. Esias razcs orcn nao valcn ianio cono
as fundadas nas crcnas c rcconcciios
oularcs, quc crniiiran ao ocia assin
cnolrcccr c cclclrar as cnlarcacs quc ao Lacio
Iavian iransoriado o scu Icroi; alcn dc quc clc
nao fcz nais quc adoiar as iradics. scu dcs
uto, scd unu ccnns. Ja sc icn diio, c rcciirci
quc ara lcrnos ccrios cdaos dos aniigos, c
rovciioso quc dc algun nodo nos iorncnos da
sua rcligiao c nos visianos das suas
rcocuacs. Esiou convcncido dc quc Virglio,
ainda quc iivcssc vivido ara cncndar a Encida,
nao icria riscado csia ficao.
273. - 271. - HuIcu, roosio clo Dr.
Sinoni, nc arccc ncccssario, ou ao ncnos uiil. o
nosso oxcu difcrc, cono o oxo do uIo. Esia
ocasiao, cn quc nc arovciio dc una lcnlrana
sua, iono-a ara agradcccr cn ullico ao ncsno
scnIor a fincza dc nc ofcrcccr un dos scus
Cuncs dos scucos; olra cIcia dc lons
cnsancnios c dc lics norais.
287-307. - 286-306. - O dcscnlarquc dc
Encias c dos auiliarcs c dcscriio con icrnos
iccnicos c con ioda a roricdadc, norncnic
quando TarcIon arroja raia a nau, quc fica
cndcnic da oa c vasa n'agua a iriulaao. o
548
ccsccnt ucstu c o undu cuIcns inian
adniravclncnic o rolo c a rcssaca da onda.
Consulic-sc o Vgus nuutcus dc ag. 33-36,
ondc Mr. Jal iraz as nais adcquadas
olscrvacs. Dcscjos iivc dc as coiar; nas
dcsisii, orquc, ara r iudo quc nc arccc
inicrcssanic ncssa olra, nisicr scria iranscrcvc-
la or iniciro.
344. - 342. - Conca Encias o conlaic, c un
dardo, quc lIc rcvirou Nuniior, fcrc a Acaics na
coa; o quc nosira o jus dcsic gucrrciro ao iiulo
dc grandc c dc ficl quc lIc da o ocia, ois quc
clc nao odia clcjar scnrc ao lado do anigo,
scn corrcr iguais avcniuras. CIanan-no frio,
orquc nao sc lIc csccifca una aao dc
valcniia, a nao scr a noric dc Eulon, gucrrciro
scn rcnonc. E na vcrdadc, fazcndo o ocia
lrilIar a Mncsicu no liv. IX c cn ouiros lugarcs,
a Ascanio cn naiar o cunIado dc Turno, a Cias
cn dar calo dc Ufcnic, anigo niino c da naior
confiana do ncsno Turno, a Scrcsio cn ajudar
a Mncsicu c Ascanio a rcclir a Turno c -lo cn
rciirada; icndo sin caliado a TarcIon, a
Pandaro c Dicias, a Palanic, a Euralo c Niso, c a
ouiros do scu ariido, arccc quc dcvcra guardar
una rocza ara o conanIciro inscaravcl do
Icroi; conanIciro, cn qucn o auior quis
rcrcscniar Pairoclo; nas quanio fica alaio dc
Honcro! Concordando con os criicos ncsia
ccnsura, csiou lcn alIcio da oiniao dos quc
549
acIan insignificanics os calos a qucn Encias
conandava cn cIcfc. Na Ilada, ondc a auscncia
dc Aquilcs duranic ncscs dciou aos Crcgos o
cano livrc c a olrigaao dc o sulsiiiurcn, dc
Honcro ninisirar a Aja, a Dioncdcs, a Ulisscs,
a Mcrion, a Pairoclo c a nuiios ouiros,
ooriunidadc a csirondosas valcniias; nas na
Encida isso nao cra ossvcl cn grandc cscala,
scndo a auscncia dc Encias dc quairo dias, c
icndo clc ordcnado sua ouqussina gcnic quc
sc dcfcndcssc das irincIciras c nao sc arriscassc
a conlaicr fora. O quc dcvcnos adnirar c a aric
con quc, vcndo quc a inaao csfriaria o inicrcssc,
susicnia-o cngcnIosancnic, nao so clo arrojo
dc Niso c Euralo, cono cla icncridadc dos
giganics; a qual dcu lugar ao valor dc Mncsicu,
dc Scrcsio, c ncsno dc gucrrciros ja vclIos quc
dcfcndian scus nuros, c faz aarcccr a
assonlrosa inircidcz dc Turno, cono a
ncccssidadc c o gcral dcscjo da volia dc Encias.
Efciuada ao quario dia, aarccc clc dc nanIa
visia do scu cano, c ganIa una viioria anics dc
anoiicccr. Ncsia rcssa, vc-sc lcn quc, sc o ocia
sc dcnorassc a iniar conlaics singularcs c as
faanIas dc cada socio, nao Iavia icno dc
dcscrcvcr a laialIa, ncn rcalar o valor c roczas
do Icroi c do scu rival; o quc csscncialncnic
rcqucria o assunio. Os confliios ois da Encida
nao sao cono os da Ilada, nas cono convinIa
quc fosscn, dado o lano do ocna. A dcsiruao
550
dc Troia cra o fin dc Aquilcs; o dc Encias, a
fundaao dc una nova. isio lasia a rovar quc a
Encida nao nos dcvia cnircicr con ianios
conlaics nancira da Ilada, c quc Virglio
olrou con dcsccrnincnio.
680. - 678. - Dcsic asso cn dianic cnira
Mczcncio con scu filIo. Turno, icndo naiado a
Palanic, Iavia dcsaarccido or indusiria dc
Juiurna; a qual, ara o sulirair ao lrao do
Troiano, o fcz corrcr aos a figura dclc aic cIcgar
a una nau ondc o faniasna sc Iavia rcfugiado, c
ncssa nau o iransoriou a Ardca. Fcnoio o
gcncral dos Fuiulos, o sulsiiiui Mczcncio; c,
dcois dc assinalar-sc con rodgios dc valor,
vcio s naos con Encias. Esic o ia inolar,
quando o lrioso Lauso aara o golc, o aiaca, c
norrc viina da icdadc filial, nao qucrcndo ouvir
os avisos do ncsno Encias, quc o naia con
csar. O quc salido or Mczcncio, vcio dc novo
cnconirar-sc con o vcnccdor dc Lauso, c acala
ianlcn. Esic cdao c un dos nclIorcs quc a
ocsia aniiga c nodcrna icn criado; nas o
Troiano c arguido dc coniradiiorio, orquc, scndo
o, nao lIc calia dizcr coisas icanics a
Mczcncio. Noic-sc orcn quc Encias so sc nosira
incoravcl dcsdc a noric dc Palanic; Palanic, quc
lIc fora confiado or Evandro, a qucn o Icroi
dcvia a aliana dc TarcIon c os ncios dc
conscguir a cnrcsa; or Evandro, quc iinIa sido
o Ioscdc c anigo dc Anquiscs. A colcra, iao
551
naiural cn iais casos, c dcsculavcl; c o ocia
dcu nais una rova dc salcdoria no cscolIcr o
noncnio, scn faliar vcrossinilIana, dc
airiluir ao scu Encias a inciuosidadc c furor dc
Aquilcs. Para gozar do iiulo dc io, no scniido dc
ccrios criicos, scria ncccssario quc sc dciassc
inolar, ou acnas sc dcfcndcssc daquclcs quc
rocuravan arrancar-lIc a vida! Qual c o Ioncn,
or nais io c Iunano, quc algunas vczcs nao
icnIa ronido cn anargas invcciivas? Scndo
Mczcncio un fornidavcl cancao, quc ncsno
fcrido clcjava galIardancnic, c qucria ou norrcr
ou naiar, c lcn naiural quc Encias o nandassc
adianic; o quc ianio ncnos lIc dcvia cusiar,
quanio nais odioso cra o iirano aos Tirrcnos,
scus aliados.
552


NOTAS AO LIVRO XI

22-181. - 20-177. - As lclczas quc Ia ncsics
funcrais, na iniura do aio Accics, c na do nscro
Evandro quc ficava scn osicridadc, nao sc
odcn cnuncrar; c nisicr scnii-las. Esia noia c
ara jusiificar Virglio dc duas arguics. 1 quc o
io Encias inola no iunulo dc Palanic alguns dos
risionciros; 2 quc clc naia, no dcsfccIo do
ocna, o scu rival Turno, acsar das rcccs do
vcncido. Quanio rincira arguiao, oonIo
quc us significa rcligioso, icncnic aos dcuscs,
ananic dc scu ai c fanlia; c, ainda quc
cicnsivancnic signifiquc conassivo, a
sucrsiiao c o Ialiio arrasiavan o cIcfc a crcr
indcscnsavcl iao larlaro sacrifcio ara alacar
os nancs do norio. Encias, lcn quc anigo da
jusiia, iinIa as rcocuacs do scu icno, c a
durcza dc gucrrciro o assaliava ianlcn. o scu
naiural o lcvava conaiao; a colcra, quc lIc
accndcra a noric dc Palanic, cnrcsiou-lIc a
crucldadc quc ccrccu. Virglio ccriancnic nao
arovava csia aao; nas quis ncla iniar aquclc
scculo fcroz, cn quc os rorios Ioncns lcn
fornados nao salian socar scnrc os incios
553
da vingana. E nos os crisiaos, criados con o
lciic uro da vcra douirina, csclarccidos luz do
cvangclIo, nao icnos or grandcs c ios, ncsno
or sanios, a Ioncns quc olraran ior quc
Encias? Sc lIcs crdoanos, dcvcnos dcscular o
furor dc un agao. Fcciirci o quc dissc cn ouira
noia, quc Encias so foi duro dcois quc lIc
roularan Palanic; c con iais rigorcs ianlcn
iinIa cn visia aicrrar c alrcviar a gucrra.
Dcnais, a ccricncia nosira quc a ira c
dcsncdida nos quc rarancnic sao dcla
assaliados. Quanio noric dc Turno, a criica
ncn ncrcccria rcsosia, sc nao fossc ianias vczcs
rcnovada. EscolIi csic lugar ara a conlaicr, or
scr nclc quc vcn a lcna jusiificaao do ocia.
Encias, acolIido clo aniigo Ioscdc dc
Anquiscs, iudo olicn da sua lcncvolcncia,
gucrrciros, cavalos, vvcrcs, a aliana dc TarcIon
c dos Tirrcnos. c aic un filIo unico lIc confia
Evandro, acsar dos scus irisics
rcsscniincnios. Palanic, na flor dos anos, lravo,
gcncroso, dcois dc icr olrado rodgios dc valor,
norrc s naos dc Turno, nao cn un cnconiro
foriuiio, nas or qucrcr dc roosiio o rci dos
Fuiulos causar iananIa dor ao ai, c ncsno na
ocasiao diz quc dcscjava ali a Evandro ara
icsicnunIar a ccna. Soulc-o Encias, acusa-sc dc
nao icr rccavido aquclc dcsasirc; faz ao norio
un onoso funcral, c o cnvia a Palanicia.
Evandro solia-sc cn ranio; nas afinal, cono sc
554
Encias csiivcssc rcscnic, ronc ncsias vozcs.
Sc a luz ncsia orfandadc cu sofro, Encias, A iua
dcsira c causa, ao filIo c ao adrc OlIa quc dcvcs
Turno. csic o scrvio Quc do icu lrio cscro c da
foriuna." E csic rccado c cnviado ao Icroi iroiano.
Enconiran-sc os dois rivais, rcndc-sc Turno, c
aos scus rogos Encias quusc ia ccdcndo, quando
vc o ialin dc Palanic ao onlro do scu vcnccdor;
cniao, lcnlrado das rcccs dc Evandro c dos
scus dcvcrcs ara con clc, inola a Turno,
dizcndo-lIc quc cra Palanic qucn naquclc golc o
naiava. Sc Encias cn iais circunsiancias lIc
crdoassc, or ccrio olraria cono un aniiciado
disculo dc Crisio, nas nao olraria lcn
scgundo as idcias c oinics do scu scculo, c
scgundo as olrigacs coniradas ara con
Evandro. Eu sullinIci o advcrlio quusc, orquc
Virglio, quc julgava scr una ncccssidadc ara
Encias aqucla noric, nao diz quc iivcssc lugar so
or causa do ialin, nas quc ial aarccincnio lIc
aagou a noncnianca conaiao. Sc
aconicccssc o conirario, cniao c quc dcvia Encias
scr iido or un lon coric dc fradc caucIo,
cono alguns lIc icn cIanado. Nos vcrsos quc
alrangc csia noia lc-sc o quc clc iornou cn
rcsosia aos cnlaiadorcs laiinos, quando
vicran cdir ircguas ara cnicrrar os norios. E
a az, diz cnirc ouiras razcs, qucrcis soncnic
Para os da luz rivados nas laialIas? Eu
qucrcria conccdc-la aos vivos." Isio, a
555
rcugnancia con quc naiou a Lauso, o duclo quc
ofcrccc ara cviiar cfusao dc sanguc, as
gcncrosas condics quc ros no caso dc
vcnccr, ao rcvcs das dc Turno c Laiino,
convcnccn da injusiia con quc Mr. Anar,
conarando Encias a Aquilcs, diz assin dc
Virglio. Si du noins il rciaii dc icns cn icns
son Icros ccs rciours dc scnsililiic quc l'on
rcirouvc avcc iani dc laisir dans AcIillc lui-
ncnc!..." Dc soric quc, na oiniao dc Mr. Anar,
cn Aquilcs Ia nais ioqucs dc scnsililidadc quc
cn Encias! E csic ncn dc icnos a icnos a
icn!!
225-293. - 219-285. - Esic cdao, lcn
ouco arcciado, c un dos nais lclos, c cn quc
nais sc nosira a filosofia do auior. Laiino c
Turno dcuian Vcnulo a Dioncdcs, cdindo-lIc
aulio conira Encias. Dioncdcs rccusa, c o ocia
c o clogio da az na loca dcssc gucrrciro, quc
ouirora so conIccia o jus da csada, c sc aircvcu
a aconcicr c fcrir o rorio dcus Maric. Fcarc-
sc na Ialilidadc do ocia cn o fazcr icccr os
louvorcs dc Encias, lcnlrando o conlaic quc
anlos iivcran, cono consia da Ilada liv. V. O
quc orcn assinaladancnic sc dcvc arovar, c o
airioiisno con quc Virglio arovciia a ocasiao
dc rcconcndar o rcouso dc quc ncccssiiava o
scu as, dcois dc ianias c iao cruas gucrras
inicsiinas.
556
300-485. - 292-469. - No consclIo or Laiino
convocado, quc rinciiou alguns vcrsos airas,
sao adniravcis os discursos do rci, dc Dranccs, c
norncnic o dc Turno. a rudcncia c o fin
acfico dc un, as insinuacs cavilosas c o zclo
cnrcsiado ao ouiro cla invcja, a fora dc razcs
c novincnios quc Ia no icrcciro, colocan Virglio
cnirc os nais cloqucnics oradorcs, quc icn
salido graduar as aics c casar a facundia con
a logica. Olscrvc-sc cono Turno, ao anuncio
dc quc vinIa o rival solrc a cidadc, or si
dclilcra, iona iodas as ncdidas, narcIa a
cnconirar o ininigo. No ncio da consicrnaao,
nulIcrcs c ncninos csiao dcfcndcndo os nuros;
c con suas danas lcva dons a Mincrva a rainIa
Anaia, ao c da qual sc acIa Lavnia dc olIos
laios c calada. Alguns criicos, suondo quc as
donzclas na aniiguidadc cran cono ccrias
nodcrnas, lcn falanics c rcioricas, a coriar cn
oliica c a dccidir qucsics dc qunica c ncsno
dc anaionia, ralIan conira a iniroduao dcsia
crsonagcn nuda; nas Virglio, quc nclIor
conIccia csias coisas do quc quanio La Harc
icn Iavido, viu lcn quc a rinccsa, criada ao
lafo naicrno c sulnissa voniadc aicrnal, scn
icr anor a ncnIun, dcvia sujciiar-sc ao quc fossc
dc rovciio ao rcino; c, sc as insiancias da nac
advogavan or Turno, os dcscjos do ai c os
oraculos, a quc or sua idadc c cducaao dava
assaz cso, a unIan cn lalana; c cran
557
rorias da sua siiuaao a ccciaiiva c a
ncuiralidadc. O caraicr dc Lavnia, longc dc scr
una falia no ocia, c nais una rova do scu
juzo.
649. - 625. - Dcsic vcrso cn dianic Canila,
airas ja ncncionada, aarccc na ccna c a cncIc
quasc ioda aic o fin dcsic livro. Aicnic-sc cn quc
o ocia, Iavcndo no VII dcscriio as ouiras
crsonagcns conirarias aos Troianos, ncnciona
Canila con ncnos cicnsao. csia rcscrva foi
calculada; orquc, sc ali sc iivcssc coniado o
nascincnio c a cducaao da virgcn, o lciior
odcria icr csquccido cssas niudczas, c icr-sc-ia
crdido aric do inicrcssc da sua noric; inicrcssc
quc cn grandc aric nana das rinciras
circunsiancias da vida da Icrona. AcIa-sc na
ncsna agina iudo o quc a iorna insignc. scu
nascincnio, as ccnas da infancia, as cscranas
da nocidadc, sua gloria, sua noric cnfin, anic a
qual vai iudo nurcIar.
689. - 666. - Mr. Anar dcsic alauso quc sc
da Canila, dizcndo quc c Ionroso cair s naos dc
una Icrona cono cla, a jusiifica clo calor da
aao c cla cnlriagucz do iriunfo. Mas
acrcsccnia quc o Icroi nao icn a ncsna ccusa,
orquc, scndo o, nao dcvcra (liv. X, v. 830, ou
815-816 da iraduao} dizcr a Lauso quc cra una
consolaao norrcr s naos do grandc Encias.
Mas cnirc os gucrrciros, cono sc vc aqui c sc lc
558
cn Ossian, cra consolador acalar s naos dos
lravos; c o diio dc Encias, quc cn ouira ocasiao
scria una jaciancia, nosira a conaiao do
Icroi, quc assin quis adoar os dcrradciros
noncnios dc Lauso.
559


NOTAS AO LIVRO XII

Aqui c ondc nais sc usa do naravilIoso.
Ccnsura-sc o quasc dcscanso dos dcuscs. Juiicr
ja nao alala o Olino; Juno ja nao susciia as
lorrascas, ncn invoca as divindadcs infcrnais.
Mas, confornc Dclillc, c isio anics noiivo dc
louvor quc dc viiucrio. o quc Ia dc nais oicnic
sc cclisa anic a gloria do cIcfc iroiano; c a
siiuaao dos dois ovos, o furor dc Turno, a
coragcn do rival, ofcrcccn najcsiadc nais gravc
do quc as naquinas cicas cnrcgadas na
ocasiao. Nada rcala ianio o lrilIo dc Encias,
cono o rcrcscnia-lo aodcrando-sc das voniadcs
cclcsics, c forando a roria Juno a rccorrcr a
un ardil, nao ara culsar da Iialia os Troianos,
nas ara salvar o scu roicgido. A surrcsa c
adniraao, diz Scgrais, sao frcqucnics. A foriuna,
scnrc voluvcl, nao ccssa dc cnircicr a cscrana
c o icnor. Fcz-sc a az; c roia or un agouro;
clcja-sc, vcnccn os Troianos; c fcrido Encias,
sao rcclidos os scus aic aos arraiais; Vcnus cura
ao filIo nilagrosancnic; o Icroi lcvania a
coragcn dos gucrrciros; nao odcndo olrigar ao
duclo, vai assaliar a cidadc; cnfin Turno c
560
consirangido a vir s naos. CIcia dc incidcnics a
luia, inrcvisio scnrc o dcsfccIo, dc coninuo
crcnos la cIcgar, c novas circunsiancias icndcn
a rciarda-lo."
383-440. - 368-423. - fcrido o Icroi or
nao dcsconIccida, c dcia vcr o ocia quc foi
cla dcusa Juiurna. ncnIun norial dc jaciar-
sc dc o Iavcr fciio. Cura-o Iais, cn qucn
Virglio, or graiidao, rcrcscnia Aninio Musa,
scu ncdico c dc Horacio c dc Augusio; nas o
ncdico iudo conscguiu con o socorro dc Vcnus.
nolilssina a inacicncia do Icroi, quc cdc
lIc arranqucn o fcrro, uscn do ncio nais ronio
ara iornar ao conlaic; c nal sc ocra a cura,
ainda cocando da frccIada, vcsic as arnas,
alraa c lcija o filIo, dizcndo o quc sc lc na
iraduao, do vcrso 417-423. Aqui Ia una
iniiaao dc Honcro, nas con a difcrcna
rcqucrida clas circunsiancias. Mr. Nisard acIa
Honcro nuiio sucrior. cu acIo quc anlos sao
oiinos, lcn quc divcrsos os quadros. Hciior lcija
a Asiianaz, quc sc csania da Iorrida crisia do
caaccic; aos dcuscs o consagra, c lIcs cdc quc
un dia aquclc filIo cccda a lravura aicrna, c
coniando norio o scu ininigo, vcnIa a scr o
julilo dc sua nac. c lcla c sullinc a dcscdida, c
nunca foi o grandc ocia assin aiciico, a nao
scr nas ccnas assadas cnirc Aquilcs c Prano
dcois da noric dc Hciior. Encias, quc falava a
un adolcsccnic c nao a una criana, nao odia
561
scrvir-sc dc iguais inagcns; nas da coragcn con
quc sofrcu as dorcs da ocraao, iira ccnlo
con quc aninc a Ascanio, a fin quc sc rccordc
scnrc quc o icvc or ai c a Hciior or iio. Cada
un dos dois gcnios igualncnic soulc arovciiar a
siiuaao. or ccrio nais aiciico o lugar dc
Honcro, orquc o assunio o ajudava; nao foi
orcn nais Ialil quc o scu disculo c cnulo.
681. - 665. - Encias lusca a Turno clo
cano, scn qucrcr fcrir os quc lIc fogcn, ncn os
quc o arrosian; so qucr o duclo. vcndo coniudo
quc Turno o cviia, c quc ja un farao dc Mcssao
lIc iinIa lcvado a cincira c as lunas, sc rcsolvc
a clcjar. O ocia rciardou con aric o duclo, ara
quc os rivais ainda assinalasscn o scu indonado
valor. Encias, or insiraao dc Vcnus, iraa
lano naior, aiaca os nuros dc Laurcnio, dcois
dc roicsios solcncs. A rainIa, ao vcr a cnirada
do ininigo, dando a Turno or norio no confliio,
suicida-sc; o quc nal salc Turno, acsar das
rcccs da irna, corrc a iravar-sc con Encias.
O quc sc scguc c adniravcl; nas so dirci dos
vcrsos 760 c 761, na iraduao 737 c 738. Tcn
Mr. Anar quc Scgrais sc acIa cnlaraado ara
jusiificar a Encias dc colardia, or nao icr
conscniido quc sulsiiiusscn a Turno a csada
quc sc lIc quclrara. Ainda quc nao arovo quc sc
colocassc o Icroi na rccisao dc scr jusiificado, a
ccIa dc colardia nao lIc calc janais; ois, nao
olsianic Iavcr Juiurna irazido ouira csada ao
562
irnao, csic nao dciou dc scr vcncido c norio.
Encias iinIa visio os acios roios ja duas vczcs,
clos caiiacs dc nais noncada quc rcsiavan a
Turno, Tolunnio c Mcssao; icncu quc, a iiulo
dc irazcrcn a nova csada, sc iniroduzisscn na
lia dois ou nais canccs, quc unidos a Turno,
or si iao fornidavcl, o aiacasscn
conjuniancnic, a clc quc nao csiava dc iodo sao,
ncn con as suas foras c cosiunada ligcircza.
scndo cniao o ariido nui dcsigual, a crfdia
odia fazc-lo sucunlir; c o cIcfc dos Troianos,
cujo fin nao cra nosirar valcniia, nas
csialclcccr os scus conairioias, iinIa a
olrigaao dc rcvcnir os crigos.
O dcsfccIo or un duclo c cono o da Ilada;
nas Virglio, vcndo quc a aao cn Honcro iinIa
cnfraquccido con a coniinuaao do ocna or
causa dos funcrais dc Hciior, c vcndo ao ncsno
icno quc a iniura dos funcrais cn si ncsna
cra do nais lclo cfciio; iniiando sc Iouvc con
un ial gosio quc cquivalc ao ncnos invcnao.
dcscrcvcu airas os funcrais dc Palanic con
ioqucs so rorios do scu inccl; c acala a
Encida clo duclo, nada acrcsccniando ao
dranaiico dcsic rcnaic.
A Encida, conclui Mr. Anar, c scn rclica
una adniravcl olra dc ocsia, c una das nais
lclas dc Honcro, scgundo sc icn diio; nas, cono
cocia, dcia nntuncntc quc dcscu, quanio
563
ao lano, disosiao, c solrciudo ao caraicr
rincial..... Un salio nodcrno, L. A.
Daricnsicin, rofcssor cn Colourg, vai nais
longc. foran, no scu concciio, os louvorcs
rodigalizados a Augusio c a scu govcrno quc
dcicrninaran Virglio norilundo a cdir quc
qucinasscn a Encida; o quc clicaria o afogo do
rncic cn a conscrvar." Eu aqui nao crcio cn
Mr. Anar, ncn cn Daricnsicin. Nao sci cono o
rinciro acIa nntuncntc quc dcscu na
Encida. o quc c infiniiancnic dcfciiuoso nao odc
scr una das nclIorcs olras dc Honcro. c
rclaiar cn dcnasia o ocia grcgo, ou
dcsconIcccr a fora dos vocalulos. A Iioicsc dc
Daricnsicin c nais una das inuncravcis quc nao
icn solida lasc. Virglio qucria qucinar a sua
olra so cla razao quc os scculos icn acciiado,
cla incrfciao do csiilo norncnic dos uliinos
scis livros. Daricnsicin, cono c nania dc nao
oucos dos scus, gosiava dc scr o adrc
Hardouin, dc avcniurar conjcciuras; c csia sua c
dcrrilada clo ocia, quc, no ncsno icsiancnio
ondc nandava qucinar a Encida, lcvou a
Augusio a quaria dc scus lcns. En vcz dc scr
infiniiancnic dcfciiuoso o caraicr dc Encias,
adnira cono dc Virglio con iao fcliz ciio
conlinar ianias qualidadcs c viriudcs, scn
coniradiao ncn disaraic nas acs, dcsconiado
o sacrifcio dc Ioncns no iunulo dc Palanic, quc
na sucrsiiao daquclcs icnos larlaros icn a
564
sua dcscarga. O Icroi dc Virglio c un dc
Honcro, afcioado c noldado na confornidadc
das idcias rogrcssivas do gcncro Iunano.
565


Notas do Editor

(} A lcn da vcrdadc, c rcciso, aqui,
ncncionar quc J. D. Mcllo c Souza, cn rcfacio
ao Tcairo Crcgo (vol. XXII dc Cusscos JucIson},
cicrnou osiao coniraria, ncncionando
crcssancnic Odorico Mcndcs. O rcccdcnic dc
Odorico Mcndcs, irasladando ara o nosso
idiona, cn dccasslalos, os ocnas dc Honcro c
dc Virglio, nao c dc noldc a aninar idcniicos
icniancs. Slvio Foncro ccnsura, c con razao, as
incrvcis ciravagancias raiicadas clo ilusirc
naranIcnsc (...}". E dcfcndc quc, nas iraducs,
sc convcria cn rosa o quc cn ocsia foi
concclido. Podc-sc criiicar o rcsuliado final da
iraduao dc Odorico Mcndcs, nas nao, cnso,
ncgar-lIc o csforo quc icn, cono Ionrosos
rcccdcnics, as iraducs cn vcrsos da Encida
or Annilal Caro ara o iialiano c JoIn Drydcn
ara o inglcs, ara so ncncionar duas. Scn
rccisar scqucr ncncionar as iraducs dos
classicos nais aniigos or ouiro classico da
lngua. Anionio Fcliciano dc CasiilIo.

(1} olo" na fonic digiializada c na cdiao dc
566
1854. Ncsia, rcccdc clago" (sic}. Pclo scniido,
grafanos lo" (Falcao, aor ou gaviao quc nao
cIcga a icr un ano. A. Aurclio}, cn vcz dc olo
ou olo.

(2} aliva" na fonic digiializada c na cdiao dc
1854. Dcvcria scr alivia", ialvcz c or crro dc
inrcssao saiu aliva". En ouiros vcrsos, grafou-
sc aliviar, alivia, cic. Escandindo o vcrso, orcn,
rcsolvi nanicr aliva", orquc nc arcccu scr a
inicnao do iraduior, or una qucsiao dc
ncirica.

(3} d'Iria na fonic digiializada. Erro iiografico
cvidcnic.

(4} Piia" na fonic digiializada, PIiIia" no
icio cn rif. Podcria scr Fia? En laiin. Assaraci
PIiIian

(5} - coo ou, cn ouira fonic, co (?}. En Laiin,
Eoo. Foi conscrvado a grafia do laiin, cn
naiuscula, aqui. En ouiros irccIos, co.

(6} ciaiico" ncsno (ciasiado, cnlcvado}.
Nao csiaiico (arado, inovcl}.

(7} Ia" na fonic digiializada. Ic (c}" na fonic
dc 1854 cn rif. Fcsiaurado ara c.

567
(8} ccnioiscnio (lai.. ccniu}. Conscrvou-
sc a grafia da fonic digiializada, igual da cdiao
dc 1854.

(9} Dc csiras" na fonic digiializada. Dcs
csiras" na fonic dc 1854 cn rif. Maniido Dc
csiras" Podcria scr Dcs csiras...", no scniido
dc Dcsdc?. Tanlcn faria scniido, nas o
cnsancnio scria ouiro...

(10} Dcifolo" na fonic digiializada. DciIolo"
na fonic dc 1854 cn rif c cn ouiros vcrsos
DciIolo". Maniido, aqui, Dcifolo", cono na
fonic digiializada.

(11} gu na fonic digiializada. gun` na fonic dc
1854 cn rif. Crafia rcsiaurada, aqui, ara gun`.
claro quc o iraduior qucria rcscrvar a ncirica,
nas nao uiilizar a aococ gra.

(12} Voo na fonic digiializada. Coo` na fonic dc
1854 cn rif. As duas fornas farian scniido.
Crafia rcsiaurada ara Co.

(13} Hctoccdo na fonic digiializada.
Hctoccdcndo na fonic dc 1854 cn rif. Tcio
rcsiaurado.

(14} Lussos na fonic digiializada. Lussos na
fonic dc 1854 cn rif. Mas, clo scniido c ouiras
568
fonics, grafci Laos". Lassos, a, nao faria o
ncnor scniido.

(15} Ccia, na fonic digiializada, Scca no
arquivo cn rif da cdiao dc 1854. Enirc colocar
Ccia ou nanicr Scca, oici or aiualizar ara
Sccia, cn cvidcnic soluao dc conronisso. (En
laiin. Scacac}

(16} PucIno na fonic digiializada. PucIno na
fonic dc 1854 cn rif. Aiualizado ara PacIino,
(rononiorio da Siclia}.

(17} Mas o ardido gincic...", na fonic
digiializada. En ouira fonic, Mas no ardido
gincic...". (ardidoCorajoso, valcnic, inircido,
rcnIido, cncarniado; nao ardido, quc odcria sc
rcfcrir a un cavalo rovcnicnic dc Ardca.}

(18} DcscoIc u Encus na fonic digiializada.
DcscoIc Encus na fonic dc 1854 cn rif. Tcio
rcsiaurado.

(19} Du ununtc sc docu na fonic digiializada.
Du ununtc sc docu! na fonic dc 1854 cn rif. Pclo
scniido, conscrvci a inicrrogaao.

(20} uunu os ouos na fonic digiializada. u
uunu uos ouos na fonic dc 1854 cn rif. Tcio
do original digiializado naniido. A scguir, Dos
569
ossos tu nc nuscc na fonic dc 1854 cn rif,
naniido o original digiializado. Dos ossos tu nc
nusccs.

(21} cu u scus nuos na fonic digiializada; cu
u ncus nuos na fonic dc 1854 cn rif. Tcio
rcsiaurado (Laiin. nca nocnia uidi}.

(22} uc! o sso... na fonic digiializada c na
fonic dc 1854 cn rif. Tcio naniido, nas arccc
quc, Iojc, faria nais scniido uc o sso!... ou
uc o sso..., nais dc acordo con a scric dc
inicrrogacs dc Ana.

(23} utuntc na fonic digiializada, uctuntc na
fonic dc 1854 cn rif. Conscrvci uctuntc, nais
roino do icio cn laiin. uctuntcn unnun,
rcscrvando o scniido dc unu cnutudu. A
clininaao do c", colocando utuntc odcria,
ialvcz, dar a cnicndcr quc cra una unu cn utu.

(24} ccsto na fonic dc 1854 cn rif. Aqui icnos
un lon ccnlo das confuscs quc odcn advir
da clininaao dos diacriicos. No caso, ccsio
dcriva dc cucstu (Manola dc couro, guarnccida
dc fcrro - scu cudo dt ugnun connttcc
cucstu}, nao dc cstu, ncn dc ccstu. Todos, Iojc,
grafados ccsto.

(25} coos na fonic digiializada, coos na fonic
570
dc 1854 cn rif. Tcio rcsiaurado. A scrc volicia
c sc insinua clas ofcrcndas no aliar colocadas
(coos c iaas}.

(26} aricos, na fonic digiializada. Erro
iiografico. Na fonic dc 1854, ariscos.

(27} u uczcs na fonic digiializada c na fonic dc
1854 cn rif. Maniido, cn vcz dc sulsiiiuir or
s vczcs", con o ncsno scniido.

(28} cncctun na fonic digiializada, nctun na
fonic dc 1854 cn rif. Tcio rcsiaurado.

(29} Scu na fonic digiializada, Tcu na fonic dc
1854 cn rif. Maniido, cn vcz dc sulsiiiuir or
Tcu".

(30} sorrcndida na fonic digiializada c na
fonic dc 1854 cn rif.

(31} cnstun na fonic digiializada, cncstun
na fonic dc 1854 cn rif. Maniido, cn vcz dc
sulsiiiuir or cnrcsian".

(32} ncn na fonic digiializada, ncn na fonic
dc 1854 cn rif. O iraduior nanicvc o icrno cn
laiin (lincn,inisliniar,solcira}. Tcio rcsiaurado.

(33} Hudo na fonic digiializada, HuIdo na
571
fonic dc 1854 cn rif. Tcio rcsiaurado. Falido
(raivoso}.

(34} Vutcno dcscdcn na fonic digiializada,
Vutcnos dcscdcn na fonic dc 1854 cn rif.
Tcio c concordancia rcsiaurados.

(35} Dcusu na fonic digiializada c na fonic dc
1854 cn rif. Maniido or fidclidadc s fonics. O
scniido, iudo indica, c o dc divisar" c nao o dc
lancjar", do dicionarizado vcrlo dcvisar".

(36} suiurnos na fonic digiializada c na cdiao
dc 1854. Aiualizado ara soiurnos

(37} Inicrrogaao na fonic digiializada, auscnic
na fonic dc 1854 cn rif. Inicrrogaao rciirada.

(38} can, na fonic digiializada c na cdiao dc
1854. Aiualizado ara ca (Iino cn Ionra a
Aolo, na aniiguidadc grcga}

(39} iirrcno Coriio" na fonic digiializada,
iyrrIcno Cocyio" na fonic dc 1854 cn rif. En
laiin, CoryiIi TyrrIcna". Maniido Coriio".

(40} cizania" na fonic digiializada, zizania"
(zizania} na fonic dc 1854 cn rif. As duas grafias
csiao dicionarizadas. Manicvc-sc cizania, nais
usual.
572

(41} aoiic" na fonic digiializada, aouic" na
fonic dc 1854 cn rif. As duas grafias csiao
dicionarizadas.

(42} scdia" na fonic digiializada, scdia" na
fonic dc 1854 cn rif. scdio" nao csia
dicionarizada, ccdio" sin. Crafanos ccdia",
aicniando ao scniido.

(43} iariarca" na fonic digiializada, iariarca"
na fonic dc 1854 cn rif. Podcria scr, Iojc,
iariarcia, do vcrlo iariarcar (iarianudcar}. Mas,
cn laiin, icnos. Tariarcan (inicndii} uoccn".
Manicvc-sc, orianio, a grafia iariarca" (rclaiiva
ao Tariaro, infcrnal}.

(44} s solias" na fonic digiializada, a solias"
na fonic dc 1854 cn rif. Tcio rcsiaurado.

(45} ondas Iilcrnas" na fonic digiializada,
onda Iylcrna" na fonic dc 1854 cn rif. Tcio
rcsiaurado.

(46} inciia s arnas" na fonic digiializada,
inciia as arnas" na fonic dc 1854 cn rif. Tcio
rcsiaurado.

(47} ccnios" nas duas fonics. Por iscnio
(ccniu}; o " conscrva-sc dicionarizado no
573
Dicionario Aurclio, or ccnlo, cn ccnao
(ccniionc}, iscnao.

(48} rdca" na fonic digiializada, Ardca" na
fonic dc 1854 cn rif. Tcio rcsiaurado. Traia-sc
da conuna iialiana dc igual nonc. Cf. Il conunc
di Ardca"
|Iii.//digilandcr.lilcro.ii/ardca/indicc.Iin|. Do
icrriiorio diz-sc Ardcaiino. Turno foi o niico rci
dc Ardca.

(49} Dcus as lavras c gados" na fonic
digiializada, Dcus das lavras c gados" na fonic
dc 1854 cn rif. Tcio rcsiaurado.

(50} cnlaraa" na fonic digiializada,
cnlraa" na fonic dc 1854 cn rif. Tcio
rcsiaurado.

(51} Do vclIo Lacio a dcsarada gucrra" na
fonic digiializada, Do vclIo Tacio a dcsarada
gucrra" na fonic dc 1854 cn rif. En laiin.
suItoquc |nouun consugcc Icun/Honuds,|
Tutoquc scn. Tacio, ois. Tcio rcsiaurado.
Quanio a dcsuudu, clo icio cn laiin scria
disarada" (novun consurgcrc lcllun}. Mas
odcria, ianlcn, scr ncologisno do iraduior.
dcs-arada, nao arada, ininicrruia, inccssanic.
Aiualizado ara disarada", nas con a rcssalva
acina.
574

(52} asado" na fonic digiializada, asado" na
fonic dc 1854 cn rif. Cono, con ccricza nao dc
iraia dc un lugar con asas", aiualizanos a
grafia ara azado" (rocio, ooriuno, rorio}.

(53} A iania audacia" na fonic digiializada,
iania audacia" na fonic dc 1854 cn rif. Tcio
rcsiaurado.

(54} aggrcdc" na fonic dc 1854. O iraduior
conscrva o icio roino ao laiino. aggrcdc (dc
aggrcdcrc}.

(55} Quc dcira os cingc" na fonic
digiializada, Quc a dcira os cingc" na fonic dc
1854 cn rif. Tcio rcsiaurado, crasc clininada.

(56} calIaos" na fonic digiializada c na dc
1854. Crafia aiualizada.

(57} cn no carrcgan" na fonic digiializada,
cn no corrcgan" na fonic dc 1854 cn rif.
Maniido carrcgan" (scniido. aiacan cn grandc
nuncro; no, no caso, cono usado clo iraduior,
significaria nolc Iunana, scndo no alrcviao}.

(58} alIcios" na fonic digiializada, aiIcios" na
fonic dc 1854 cn rif. Maniido alIcios" (laiin.
uuu ucnu, cic..}.
575

(59} rclcnlrava" na fonic digiializada,
rclunlrava" na fonic dc 1854 cn rif. Tcio
rcsiaurado.

(60} circnuo" na fonic digiializada c na dc
1854. Crafia alrasilcirada.

(61} csirinonios" na fonic digiializada,
sirynonios" na fonic dc 1854 cn rif. (laiin.
Sirynoniac}. Crafia naniida.

(62} varonil" na fonic digiializada, varoil" na
fonic dc 1854 cn rif. Crafia naniida.

(63} rogrcdc" na fonic digiializada c na dc
1854. Crafia aiualizada.

(64} scnianincs" na fonic digiializada,
scnianincs" na fonic dc 1854 cn rif. Crafia
naniida (laiin. scnianincs}.

(65} agrcdc" na fonic digiializada, aggrcdc" na
dc 1854. Crafia aiualizada.

(66} ncssagciro" na fonic digiializada c na
fonic dc 1854 cn rif. Crafia naniida (Do fr.
ncssagcr, clo ori. ncscgciro, ani. ncssagciro -
aud Dicionario Aurclio - Scculo XXI}.

576
(67} aic qui" na fonic digiializada, aicqui" na
dc 1854. Parccc-nc inovaao do iraduior.
Aiualizci ara "aic aqui", nas odcria scr aicquc?

(68} oucas" na fonic digiializada, oucas" na
dc 1854. Aiualizado ara ocas.

(69} cnlrcic" na fonic digiializada, Ionlrcc"
na fonic dc 1854 cn rif. Crafia aiualizada ara
onlrcic.

(70} foras" na fonic digiializada, fas" na
fonic dc 1854 cn rif. Maniido foras.

(71} gcncas" na fonic digiializada, gcncas"
na dc 1854. Aiualizado ara gcncas (aos
gcnidos, a gcncr}.

(72} o iiracolo" na fonic digiializada, a
iiracolo" na fonic dc 1854 cn rif. Tcio
rcsiaurado.

(73} ofrcndas" na fonic digiializada,
offrcndas" na dc 1854. Por ofcrcndas, ara cfciio
ncirico. Adicionci o aosirofo ara aoio
lciiura. Cf. no Livro VIII. "Scnrc icras ncu
culio, offrcndas scnrc", na fonic dc 1854,
ofrcndas na fonic digiializada, o'frcndas ncsia
cdiao.

577
(74} csirucio" na fonic digiializada, cirucio"
na fonic dc 1854 cn rif. Laiin. Exstuctosquc
ioros olicniu frondis inunlrani

(75} Coa" na fonic digiializada. Co'a" na dc
1854. O aosirofo foi rccucrado, cono aoio
lciiura (con a}.

(76} insiiguc" na fonic digiializada,
insiigucis" na fonic dc 1854 cn rif. Tcio
rcsiaurado.

(77} ciolo" na fonic digiializada, ciolo" na
fonic dc 1854 cn rif. Prcfcri grafar ctoo cn vcz
dc aiualizar ara cto (ciolioda Eiolia}.

(78} vvido" na fonic digiializada, vivido" na
fonic dc 1854 cn rif. Prcfcri rcsiaurar ara uudo
(quc vivcu nuiio} cn lugar dc uuuo (laiin.
ossuii quid vivida virius ccriarc licci}.

(79} cdras c csirccs" na fonic digiializada,
cdra c csirccs" na fonic dc 1854 cn rif. Tcio
naniido.

(80} rcso" na fonic digiializada. Evidcnic crro
iiografico. Na cdiao dc 1854, rczo".

(81} s cosias" na fonic digiializada,
cosias" na fonic dc 1854 cn rif. Tcio naniido.
578

(82} sorrcsa" na fonic digiializada c na fonic
dc 1854. Crafia aiualizada.

(83} Saqucan-sc" na fonic digiializada,
Saqucan-sc" na fonic dc 1854 cn rif. Tcio
aiualizado cono Suqucun-sc.

(84} Dciano" na fonic digiializada, Diciano"
na fonic dc 1854 cn rif. Tcio rcsiaurado.

(85} anlrosia" na fonic digiializada,
anlrosia" na fonic dc 1854. Aqui, anlrosia.
Crafia rcsiaurada.

(86} arcno" na fonic digiializada, afciio" na
fonic dc 1854 cn rif. Tcio rcsiaurado.

(87} afinal" na fonic digiializada, a final" na
fonic dc 1854 cn rif. Tcio rcsiaurado.

(88} inrovisa" na fonic digiializada,
inrovisa" na fonic dc 1854 cn rif. Maniido o
accnio diacriico da fonic digiializada.
(inrovisa dc forna suliia, rccniina}
579


Proilido iodo c qualqucr uso concrcial.
Sc vocc agou or cssc livro
VOCE FOI FOUDADO!
Vocc icn csic c nuiios ouiros iiulos CFTIS
dircio na fonic.
www.cloolslrasil.con
580


2005 Pullio Virgilio Moronis

2005 CoyrigIi dcsia iraduao.
Manucl Odorico Mcndcs (1799-1864}

Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil.con

__________________
Janciro 2005

You might also like