Sheshi Nna Terez Hyrja I 59A Nr.10 Pristina 10000, Kosovo T/F: +381 38 746 206 E: ridea.institute@gmail.

com

Manor Road Oxford OX1 3UQ United Kingdom T: +44 (0)1865 278700 F: +44 (0)1865 278725 E: cis@politics.ox.ac.uk

RAPORT HULUMTUES Konsolidimi i shtetsis s Kosovs: Proceset, Problemet, Perspektivat

Prishtin Tetor 2012

Prkrahur nga: Kosovo

Copyright Tetor, 2012 Instituti Krkimor pr shtje Evropiane dhe t Zhvillimit (RIDEA) dhe Qendra pr Studime Ndrkombtare (Universiteti i Oksfordit)

RAPORT HULUMTUES Konsolidimi i shtetsis s Kosovs: Proceset, Problemet, Perspektivat

Prmbajtja:

i. ii. iii.

SFONDI I RAPORTIT..........................................................................................4 OBJEKTIVAT E HULUMTIMIT.......................................................................5 STRUKTURA E RAPORTIT...............................................................................6

I.

A PO AFROHET FUNDI I LOJS N VERIUN E KOSOVS? ALTERNATIVAT DHE SKENARET PR ZGJIDHJEN E REBUSIT N VERIUN E KOSOVS..7 I.1. Sfondi i rebusit n veri t Kosovs7 I.2. Mjetet e analizs................................................................................................8 I.3. Skenart e mundshm pr zgjidhjen e rebusit n veri t Kosovs...................10 I.4. Prfundime.......................................................................................................13 I.5. Rekomandime..................................................................................................13

II. NJOHJA NDRKOMBTARE

KOSOVS: PERSPEKTIVA INVENTARIZUESE

DHE E

SHIKIMIT PRPARA.........................................................................................................19 II.1. Nj vlersim krahasues: Kosova dhe t tjert............................................................20 II.2. Njohja: Vlera dhe Rndsia q ka pr Shtetsin......................................................21 II.3. Prfundime.................................................................................................................23 II.4. Opsione Politike dhe Rekomandime..........................................................................24

SHTOJCA ........................................................................................................................26

i.SFONDI I RAPORTIT N prgjithsi, shtetsia ka dy dimensione: at t brendshm dhe t jashtm. Republika e Kosovs, shteti m i ri n Evrop, shpalli pavarsin m 17 shkurt 2008. Gjykuar n baz t rrethanave t saj t veanta, Kosova ka arritur prparim prmbajtsor n adresmin e q t dy dimensioneve t shtetsis. Gjithsesi, deri te konsolidimi i shtetsis s Kosovs, n aspektin e brendshm dhe t jashtm, akoma mbesin edhe shum sfida t rndsishme pr tu adresuar.

Sa i prket dimensionit t jashtm t shtetsis, deri m sot Kosova sht njohur nga m shum se 90 shtete, prfshir Shtetet e Bashkuara t Ameriks (SHBA) dhe shumicn drmuese t shteteve t Bashkimit Evropian (BE). Po ashtu, Republika e Kosovs ka arritur q t antarsohet n organizata t rndsishme ekonomike ndrkombtare, si Banka Botrore (BB) dhe Fondi Monetar Ndrkombtar (FMN), q t dyja kto agjencione t specializuara t Organizats s Kombeve t Bashkuara (OKB). Mirpo, akoma mbesin sfida pr tu adresuar deri n realizimin e plot t dimensionit ndrkombtar ose t jashtm t shtetsis s Kosovs. Pr shembull, Kosova akoma nuk njihet nga 5 shtete antare t BE-s. Pr m shum, Kosova nuk sht shtet antar n OKB apo organizatat e tjera relevante rajonale dhe ndrkombtare (si Kshilli i Evrops [KiE], Organizata pr Siguri dhe Bashkpunim n Evrop [OSBE]) dhe, n baz t rrethanave aktuale politike ndrkombtare, nj gj e till nuk pritet t ndodh s shpejti. Ksisoj, kjo hyrje e shkurtr parashtron nj mori pyetjesh me rndsi, ku mbase pyetja m me rndsi sht: Si duhet t adresohet shtja e konsolidimit t shtetsis s Kosovs n marrdhniet ndrkombtare nga ana e institucioneve t vendit? Me fjal t tjera, far duhet t bhet n mnyr q Kosova t bhet antare e plot e bashksis ndrkombtare t shteteve?

Sa i prket konsolidimit t shtetsis s brendshme, n kt rrafsh sht arritur prparim prmbajtsor. Prparimi mund t vrehet para s gjithash n raport me masat e ndrmarra dhe rezultatet e arritura n adresimin e nevojave t komuniteteve pakic. Pr shembull, komuniteti serb n Kosovn qendrore dhe jugore ka filluar t integrohet n institucionet 4

lokale dhe qendrore t shtetit t Kosovs. E njjta vlen edhe pr komunitetet e tjera q jetojn gjithandej Kosovs. Pa dyshim, ky prparim mund t konsiderohet prmbajtsor. Gjithsesi, ana tjetr e mozaikut ka t bj me problemet dhe sfidat e vazhdueshme, q gjithashtu jan t dukshme. Qeveria e Kosovs akoma nuk po ka mundsi t menaxhoj implementimin e kushtetuts n pjesn veriore t vendit, gj q prbn edhe sfidn m t madhe n drejtim t konsolidimit t shtetsis prbrenda. Kjo, n ann tjetr, ngrit shum pyetje m rndsi. Pyetja n vijim mund t konsiderohet si nga m t rndsishmet: Si duhet t sillen institucionet e Kosovs n raport me dimensionin e brendshm t shtetsis, n veanti me pjesn veriore t vendit? far masash strategjike apo specifike qofshin ato politike, ekonomike, ligjore apo tjera duhet t ndrmerren n mnyr q Qeveria t jet n gjendje t realizoj integrimin e pjess s mbetur t komunitetit serb n sistemin shoqror dhe politik t Kosovs?

Sa i prket organizimit dhe prmbajtjes, ky raport prezanton dhe prshkruan prmbajtjen kryesore t asaj q sht thn nga panelistt n nj konferenc akademike ndrkombtare t organizuar nga RIDEA n mars 2012, duke prfshir edhe hulumtime dhe diskutime tjera me rndsi. Gjithashtu, ky raport prmban edhe nj varg rekomandimesh n t dyja aspektet e konsolidimit t shtetsis: t brendshm dhe t jashtm.

ii. OBJEKTIVAT E HULUMTIMIT Objektiva hulumtuese kryesore e ktij raporti sht identifikimi i disa nga shum prgjigjet e mundshme lidhur me pyetjet e identifikuara paraprakisht. N mnyr q t arrihet kjo objektiv, raporti (sikurse edhe Konferenca me tem t njjt e organizuar muaj m par nga RIDEA dhe Qendra pr Studime Ndrkombtare Universiteti i Oksfordit) do t adresoj kto shtje: (a) pjesa e par synon t identifikoj prgjigjet lidhur me sfidat e konsolidimit t brendshm t shtetsis s Kosovs, n veanti sa i prket rebusit n veriun e Kosovs; dhe (b) pjesa e dyt diskuton dhe krkon prgjigje t mundshme pr problemin e konsolidimit t shtetsis s Kosovs n rrafshin ndrkombtar.

iii. STRUKTURA E RAPORTIT Si u tha m par, ky raport do t bazohet, por nuk limitohet vetm, n diskutimet dhe gjetjet e Konferencs s organizuar nga RIDEA dhe Qendra pr Studime Ndrkombtare Universiteti i Oksfordit n mars 2012. Prve ksaj, raporti do t prdor edhe materiale tjera, si jan intervistat konfidenciale m prfaqsuesit e Qeveris, misioneve ndrkombtare e t organizatave joqeveritare, persona nga sfera akademike, sikurse edhe publikime tjera me rndsi.

Sa i prket konferencs, ajo sht organizuar n formn e dy paneleve t specializuara me persona nga sfera akademike dhe politike. Panelistt ishin studiues me renome dhe ekspert me njohuri t veanta lidhur me temat e diskutuara. Ajo far bie n sy sht karakteri multidiciplinar i dijeve dhe njohurive q karakterizon pjesmarrsit n konferenc. Temat e przgjedhura (t prshkruara m lart) u diskutuan nga nj varg dimensionesh dhe perspektivash, si e drejta ndrkombtare, marrdhniet ndrkombtare, sociologjia, ekonomia, kultura, filozofia etj. Agjenda e konferencs, bashk me panelistt dhe profilin e tyre institucional, sht e bashkngjitur n kt raport n form t shtojcs.

Prve panelistve, n konferenc ishin t pranishm edhe mbi 40 pjesmarrs tjer t profileve dhe fushave t ndryshme, duke prfshir zyrtar t lart qeveritar, zyrtar ndrkombtar, prfaqsues t shoqris civile dhe student (t studimeve baz dhe atyre pasdiplomike). Konferenca kishte mbulim t gjer mediatik dhe pr t u raportua n edicionet e lajmeve qendrore.

I. A PO AFROHET FUNDI I LOJS N VERIUN E KOSOVS? ALTERNATIVAT DHE SKENARET PR ZGJIDHJEN E REBUSIT N VERIUN E KOSOVS

I.1. Sfondi i rebusit n veri t Kosovs

N kontekstin e ktij studimi, sht me rndsi t theksohet q shtja e pakicave kombtare, t cilat e gjejn veten t bllokuara apo kurthuara n shtete pjes e t cilave nuk dshirojn t jen, sht nj shtje e njohur n historin moderne t Evrops Qendrore dhe Lindore, Ballkanit e edhe m gjer n marrdhniet ndrkombtare. Qkur procesi i formimit t shteteve t reja sovrane n rajon filloi para rreth nj shekulli, n fund t Lufts s Par Botrore, bashksit etnike dhe kombtare q u gjendn si pakica n shtete t cilat ato konsideronin se u prkisnin kombeve tjera, kan qen shtje dhe problem i prhershm n politikn e Evrops Qendrore dhe Lindore dhe Ballkanit1. Prandaj, n perspektiv historike, shtja e serbve t Kosovs (n veanti serbve n veri t Kosovs) nuk sht dika e re, por shembulli m i fundit i nj shtje t vjetr dhe shum t njohur.

N kt mnyr, kjo pjes e ktij studimi krkon q t adresoj nj qllim sa delikat, po aq fondamental dhe t arritshm, at t prmirsimit dhe avancimit t raportit n mes t komunitetit serb n veriun e Kosovs dhe Qeveris qendrore. N thelb, sfida e integrimit t pakics serbe n Kosov, si dhe pakics serbe n veri t Kosovs n veanti, daton q nga periudha e paslufts (1999). Ky studim synon q t nxis ndjenjn dhe realitetin e integrimit m t madh t ktij komuniteti n sistemin institucional t Kosovs. Pr m shum, problemi i parashtruar sht i lidhur ngusht me trashgimin nga e kaluara. N fakt, pa ju referuar historis, konteksti i veant sht i till q pas shpalljes s pavarsis s Kosovs dhe themelimit t institucioneve t pavarura, disa serb ju bashkuan ktyre institucioneve, e disa jo; kta t fundit kryesisht serb q jetojn n pjesn veriore t Kosovs.
1

Bose, Sumantra, prezantim n konferencn e organizuar nga RIDEA dhe Qendra pr Studime Ndrkombtare Universiteti i Oksfordit n mars 2012 n Prishtin.

Me fjal t tjera, pjesa veriore e Kosovs mbetet e paintegruar n sistemin politik, ekonomik, shoqror dhe juridik t Kosovs. N ann tjetr, institucionet e Kosovs jan pajtuar t zbatojn Propozimin Gjithprfshirs pr Zgjidhjen e Statusit t Kosovs t t Drguarit Special t OKB-s Marti Ahtisari (Martti Ahtisaari), i njohur si Plani i Ahtisarit, pjes thelbsore e t cilit sht themelimi i nj numri t komunave t banuara nga pjestar t komuniteteve joshumic. Nj numr i komunave t reja (me prjashtim t komuns s Mitrovics s Veriut) jan themeluar formalisht n Kosovn qendrore dhe jugore, gj q sht konsideruar si histori suksesi nga pjesa m e madhe e bashksis ndrkombtare.2

N kt kontekst, kjo pjes e studimit synon q t hulumtoj dhe identifikoj shkaqet dhe faktort m me rndsi q kushtzojn situatn e till n veriun e Kosovs. Pr m shum, prve ravijzimit t problemit dhe faktorve kushtzues, qllimi sht q t identifikohen alternativat dhe skenart e mundshm q ojn deri te zgjidhja e rebusit n veriun e Kosovs.

I.2.

Mjetet e analizs

Sa i prket metodologjis s prdorur n kt studim, n nj mnyr ajo synon q t jet holistike dhe gjithprfshirse, n vend se prjashtuese. Korniza analitike e studimit t rebusit n veriun e Kosovs sht kryesisht e bazuar, por jo limituar, n punn e sociologut amerikan Roxhers Brubejkr (Rogers Brubaker). M konkretisht, ky raport mbshtetet n konceptin e Brubejkrit t njohur si lidhja trepalshe (triadic nexus).3

Koncepti i Brubejkrit prdoret n kontekst t transformimit dhe rindrtimit t shteteve n Evropn Juglindore pas rnies s komunizmit. Sipas tij, tensionet nacionaliste n procesin e shtetndrtimit dhe rindrtimit t shtetit mund t analizohen duke prdorur nj lidhje t vetme ndrvarsie (lidhja e trefisht) q mban s bashku tre nacionalizma t
2 3

Shih Raportin e Progresit t KE-s pr Kosovn t vitit 2011. Brubaker, Rogers (1996). National minorities, nationalizing states, and external national homelands in the ne Europe. N: Nationalism Reframed: Nationhood and the National Question in the New Europe. Nju Jork: Cambridge University Press.

ndryshm nacionalizmin nacionalizues, nacionalizmin e vendit am dhe nacionalizmin e pakics. Me fjal t tjera, Brubejkri ofron nj korniz t nj raporti trepalsh n mes t nj shteti t ri kombtarizues, pakics apo pakicave kombtare, dhe shtetit kombtar t jashtm (zakonisht nj shtet am n fqinjsi) t pakics apo pakicave kombtare.

Duke u bazuar n teorin e Brubejkrit, Dejvid Xh. Smith (David J. Smith) ka propozuar nj lidhje t katrfisht (quadratic nexus) si korniz analitike n studimin e procesit t shtetndrtimit, q ndrlidh shtetet kombtarizuese, pakicat kombtare dhe shtetet kombtare t jashtme me institucionet e nj rrjeti gjithnj n rritje t organizatave ndrkombtare.4 Kjo pasqyron rolin n rritje t aktorve ndrkombtar n rajon si dhe tensionet dhe konfliktet ne mes t aktorve t ndryshm. Ngjashm, n rastin e Kosovs, dhe n kt moment n veriun e Kosovs, sht e domosdoshme t merret parasysh edhe nj faktor i katrt bashksia ndrkombtare apo aktort ndrkombtar t prfshir n rastin n fjal.5 M fjal t tjera, ne duhet t marrim parasysh nj shumsi pozicionesh dhe qndrimesh t aktorve t till si SHBA, BE, shtetet antare t BE-s, si dhe shtete si Rusia, Kina, India, Indonezia etj.

Rrjedhimisht, rebusi n veriun e Kosovs duhet par n kontekst t ktij raporti katrpalsh n mes t Kosovs, serbve n Kosov (veanrisht atyre n veri t vendit), Serbis, si dhe bashksis (s prar) ndrkombtare.

Bazuar n kt korniz analitike ne mund t skicojm skenart e mundshm pr zgjidhjen e rebusit n veriun e Kosovs dhe n kt mnyr t nxirren rekomandime t ndryshme pr t gjitha palt e interesuara dhe t prfshira n kt rebus.

Smith, David J. (2002) Framing the National Question in Central and Eastern Europe: A Quadratic Nexus? The Global Review of Ethnopolitics 2.1: 3-16. 5 Bose, Sumantra, prezantim n konferencn e organizuar nga RIDEA dhe Qendra pr Studime Ndrkombtare Universiteti i Oksfordit n mars 2012 n Prishtin.

I.3. Skenart e mundshm pr zgjidhjen e rebusit n veri t Kosovs N parim, ka t paktn pes mnyra ose skenar pr zgjidhjen e problemit n veri t Kosovs.

Skenari i par sht q kjo pjes e vendit t ri-integrohet prmes prdorimit t forcs, ngjashm me aksionin e Qeveris s Kroacis kundr Republiks Serbe t Krajins (RSK) m 1995 apo at t Qeveris s Shri Lanks kundr rebelve Tamil n veri t atij vendi m 2009. Kjo nuk sht zgjidhje e mundshme n kontekstin e tanishm gjeopolitik dhe rajonal t Kosovs. Mirpo, nse problemi vazhdon edhe n periudhn afatmesme, ky skenar nuk mund t anashkalohet n trsi, meq kjo shtje sht e lidhur drejtprdrejt me dilemn e siguris t bhet apo zhbhet Kosova.

Skenari i dyt i mundshm sht ndarja e asaj pjese t Kosovs dhe bashkimi i saj me Serbin n mnyr t ngjashme me krijimin e Irlands s Veriut nga gjasht rajonet e Irlands n fillim t viteve 1920 si pjes e Mbretris s Bashkuar, derisa 26 rajonet tjera fillimisht formuan Shtetin e Lir Irlandez e m von Republikn e Irlands. Ky skenar nuk sht leht i realizueshm pr shkak t shum vshtirsive dhe komplikimeve. Nj skenar i till krkon arritjen e konsensusit t pjesshm apo t prgjithshm n shtetin e Kosovs dhe t Serbis, dhe po ashtu nuk adreson shtjen e serbve q jetojn n pjesn qendrore dhe jugore t Kosovs. Pr m shum, kjo zgjidhje do t ishte e papranueshme pr shumicn e popullats n Kosov. Gjithsesi, n rast se ndodh nj skenar i till, do t kishte nj efekt zinxhiror (domino) n rajon (p.sh., shqiptart n Luginn e Preshevs, n Maqedoni, n Mal t Zi, pastaj serbt n Republika Srpska, n Mal t Zi etj.) Me fjal t tjera, nj zgjidhje e till do t hapte kutin e Pandors dhe shumica n bashksin ndrkombtare kundrshton kt skenar. Ksisoj, ky sht nj skenar pothuajse i parealizueshm. Skenari i tret sht q ti jepet veriut t Kosovs autonomi e gjer politike, e ngjashme me at t Republika Srpska-s n Bosnj dhe Hercegovin apo at t shtetit konstitutiv vetqeveriss turko-qipriot si pjes e shtetit nominalisht t bashkuar Republika e Qipros s Bashkuar, propozuar nga OKB n vitin 2004. Kjo zgjidhje sht e parealizuar n 10

kontekstin e tanishm Kosovar, ngaq sht shum e mundur q t mos pranohet nga klasa politike n vend dhe popullata shumic shqiptare n Kosov. Ngjashm, kjo zgjidhje do t ishte e papranueshme edhe pr nj pjes t popullit serb q jeton n rajonet e tjera t Kosovs. Po ashtu, kjo nuk garanton q Serbia do t njihte sovranitetin e Kosovs n kmbim. Pr m shum, kjo do t ndante Kosovn prbrenda (n mes serbve n veri dhe shqiptarve e komuniteteve tjera n pjesn tjetr t territorit) dhe do thellonte ndarjen e do krijonte status asimetrik pr serbt n veri dhe ata n jug t vendit. N fund t fundit, kjo zgjidhje (autonomi territoriale pr veriun e Kosovs) do t ishte nj hap prpara n drejtim t krijimit t bazs pr shkputjen e ksaj pjese t territorit t Kosovs. Gjithashtu kjo do t mund t shkaktonte efekt zinxhiror, si n rastin e shqiptarve n Luginn e Preshevs, shqiptarve n Maqedoni etj. Rrjedhimisht, duke patur parasysh faktet e lartprmendura, mund t thuhet q kjo zgjidhje nuk sht e mundur dhe po ashtu nuk sht n pajtim me vlerat dhe parimet Evropiane.

Skenari i katrt sht si n rastin e Brkos n Bosnj dhe Hercegovin. N kt rast, bashksia ndrkombtare ka krijuar nj zon inkubaconi t veant n mnyr q t promovohen lidhjet multietnike dhe vlerat e parimet demokratike. Gjithsesi, kjo strategji e ka integruar Brkon jo shum suksesshm n shtetin e Bosnjs dhe Hercegovins, pjesrisht pr shkak t raportit t saj t veant me shtetin, duke qen n bashkpronsi (kondominium) t t dy njsive t Bosnjs, Federats boshnjako-kroate dhe Republika Srpska-s.6 Duke marr parasysh faktin q deri n njfar mase veriu i Kosovs sht n bashkpronsi (kondominium) edhe t Kosovs edhe t Serbis, edhe kjo strategji do t ishte jofunksionale dhe si pasoj do t prodhonte nj integrim t dshtuar t veriut t Kosovs me pjesn tjetr t Kosovs.

Skenari i fundit, pr nga radha por jo edhe rndsia, do t ishte implementimi i plot i Planit t Ahtisarit n veriun e Kosovs n mnyr paqsore. E shikuar nga perspektiva e raportit katrpalsh t diskutuar m hert, kjo zgjidhje do t knaqte Qeverin e Kosovs,

Binnendijk, H. et al (2006) Solutions for Northern Kosovo: Lessons Learned in Mostar, Eastern Slavonia, and Brko, Center for Technology and National Security Policy. http://www.ndu.edu/CTNSP/docUploaded/DTP%2034%20Mitrovica.pdf

11

serbt n jug t Kosovs dhe shumicn n bashksin ndrkombtare. Mirpo, tash pr tash kjo zgjidhje nuk sht e pranueshme pr Serbin, serbt n veri t Kosovs dhe disa shtete n bashksin ndrkombtare (p.sh Rusin). Si u tha edhe m hert, nuk ka nj zgjidhje pr rebusin n veri t Kosovs q do ti knaqte q t gjitha palt n raportin katrpalsh. Mirpo, sipas ktij studimi, zgjidhja m e mir dhe m leht e realizueshme pr problemin n veri t Kosovs sht implementimi i plot i Planit t Ahtisarit. N thelb, Plani i Ahtisarit sht skenari i vetm q sht n prputhje me vlerat Evropiane dhe konceptin e patriotizmit kushtetues7, q sht edhe fondament i vet ngrehins moderne politike Evropiane. Pr shembull, disa nga dimensionet e shtetit t Kosovs q ndrlidhen me konceptin e patriotizmit kushtetues jan: a) kushtetuta; b) sistemi politik; dhe c) simbolet shtetrore.

Sa i prket Kushtetuts s Kosovs, teksti sht n themel i pavrejtje, me referime t vazhdueshme n karakterin multietnik t Kosovs dhe n barazin e t gjith qytetarve. Sistemi politik, n ann tjetr, ruan dhe promovon kto vlera nprmjet aplikimit t parimit t vendeve t rezervuara pr komunitetet pakic n sistemin zgjedhor dhe n parlament. Ky sht nj shembull pozitiv i shprehjes s prkushtimit t shtetit pr t prfaqsuar interesat e t gjitha grupeve etnike. Simbolet e shtetit jan po ashtu reflektim i ides se secili komunitet ka nevoj pr simbole q e prfaqsojn at, dhe q individt t mund t identifikohen me to. Flamuri dhe himni i Kosovs jan n kt vij dhe duken t

Patriotizmi Kushtetues s pari sht formuluar n vitin 1979 nga Dolf Shternberger (Dolf Sternberger), nj politikolog gjerman, dhe fillimisht sht konceptuar n raport me kontekstin e veant gjerman. N dekadn n vijim, Jurgen Habermasi (Jrgen Habermas) adoptoi dhe e popullarizoi kt koncept. Derisa Shternbergeri ishte i preokupuar vetm me Gjermanin, Habermasi ka theksuar q ideja e Patriotizmit Kushtetues sht baza m e prshtatshme pr identitet kombtar n fardo shteti, si dhe pr nj identitet t ardhshm Evropian. Ai thot q nse identiteti kombtar sht i bazuar n veti t veanta kulturore (si gjuha, feja apo tradita e veant etnike), ather kjo do t prjashtoj ata individ apo grupe n shtet q nuk i ndajn kto veti apo nuk identifikohen me to, duke krijuar probleme pr kohezionin shoqror dhe integrimin. Ky konstatim sht veanrisht relevant kur kihet parasysh fakti q shumica e shteteve n bot jan n t vrtet shumetnike. N kt kontekst, qllimi i patriotizmit kushtetues sht q t krijoj nj komb t qytetarve, besnikria politike dhe identifikimi kolektiv i t cilve sht me bashksin shumetnike, politike dhe shtetin q garanton liri dhe trajtim t barabart pr t gjith. Rodriguez, Mateo, prezantim n konferencn e organizuar nga RIDEA dhe Qendra pr Studime Ndrkombtare Universiteti i Oksfordit n mars 2012 n Prishtin.

12

jen zgjedhur me shum kujdes q mundsisht t jen t pranuara pr pjestart e t gjitha komuniteteve.8

I.4. Prfundime

Mnyra se si rebusi n veriun e Kosovs evoluon n muajt dhe vitet n vijim do t varet para s gjithash nga natyra e evoluimit t raportit katrpalsh n mes Kosovs, Serbis, serbve t Kosovs (para s gjithash atyre n veri t vendit) dhe bashksis ndrkombtare. Gjithsesi, t gjitha faktet, si dhe prmbajtja e Planit t Ahtisarit dhe t qenurit e tij n pajtim me vlerat dhe parimet Evropiane, e bjn kt skenar si zgjidhjen m reale pr veriun e Kosovs. Prandaj, ky studim prkrah implementimin e plot t Planit t Ahtisarit n tr territorin e Kosovs si t vetmen zgjidhje t mundshme pr problemin e veriut t Kosovs. N seksionin n vijim paraqiten disa rekomandime lidhur me lvizjen prpara n drejtim t implementimit t Planit t Ahtisarit n veriun e Kosovs.

I.5. Rekomandime

Rekomandimet e ktij studimi jan t ndara n tri grupe: a) rekomandime pr Qeverin e Kosovs; b) pr serbt n Kosov (veanrisht ata n veri); dhe c) pr bashksin ndrkombtare. Konfliktet etnike brenda nj shteti, dhe n kt rast rebusi n veri t Kosovs, zgjidhen ose prmes forcs dhe fitores ushtarake ose me nj zgjidhje prmes bisedimeve. Mirpo, si u cek edhe m lart, forca brutale nuk sht mjet pr zgjidhjen e problemit n veri t Kosovs. Ksisoj, rekomandimi i par i prgjithshm pr t gjitha palt e prfshira n zgjidhjen e rebusit sht q t prkushtohen n dialog.

a) Rekomandimet pr Qeverin/Institucionet e Kosovs: S pari, para se t hyhet n fardo dialogu, qoft me Serbin (pr normalizim t raporteve), apo me palt e interesuara dhe prfshira n veri t Kosovs lidhur me

Po aty.

13

problemin n at pjes t vendit, Qeveria e Kosovs duhet t krkoj unitet politik n Prishtin ndrmjet shumics s partive parlamentare. Rezoluta e fundit e miratuar n Kuvendin e Kosovs mund t shrbej si nj shembull/model i mir n prpilimin e nj platforme konsensuale dhe n vija t prgjithshme brenda Kuvendit t Kosovs. Ngjashm deputett e Kuvendit (dhe sidomos deputett dhe profesionistt n mesin e partive opozitare) nprmjet komisioneve parlamentare do t duhej t asistonin dhe merrnin pjes n ekipe t ndryshme teknike gjat gjith procesit t dialogut. Kjo gjithashtu nnkupton q t gjith aktort relevant politik n Kosov jan t prfshir n kt proces.

S dyti, pas prcaktimit t hapit t par, Kosova duhet t krkoj n mnyr kmbngulse nga bashksia ndrkombtare q t siguroj dhe t mbikqyr trheqjen e menjhershme t zyrtarve t siguris, mbrojtjes, drejtsis, dhe shrbimit sekret t Serbis nga veriu i Kosovs dhe pjest tjera t vendit. N skenarin m t mir, kjo do t duhej t ndodhte para fardo ri-nisjeje apo vazhdimi t dialogut me serbt lokal apo me Serbin. Arsyeja pr kt sht e lidhur me faktin q nj veprim i till do t krijonte kushte normale pr dialog prndryshe do dialog do t mund t ishte i pakuptimt. Kjo gjithashtu sht n pajtim me Rezolutn 1244/99 t OKB-s, q sht dokument i tejcituar nga Qeveria dhe institucionet e Serbis. N t njjtn koh, Qeveria e Kosovs duhet t prkrah dhe t forcoj edhe m shum Zyrn Administrative pr Mitrovicn e Veriut;

S treti, pas kompletimit t dy hapave t par, Qeveria e Kosovs, me ndihmn dhe prkrahjen e bashksis ndrkombtare, duhet t prkushtohet pr nj dialog gjithprfshirs me t gjitha palt n veri t vendit. Ky dialog duhet t adresoj nevojat dhe shqetsimet e qytetarve n at pjes t vendit. Kura m e mir pr kt sht vetdijesimi i serbve lokal pr prmbajtjen dhe prparsit e Planit t Ahtisarit, gj q duhet t shkoj dor pr dore me nj plan konkret socioekonomik pr zhvillimin e asaj pjese t territorit t Kosovs. Qeveria e Kosovs 14

me ndihmn e donatorve ndrkombtar do t mund t themelonte nj fond t veant zhvillimor pr kt pjes t Kosovs. Pr m shum, ky dialog duhet t adresoj problemin dhe arrij nj marrveshje lidhur me t drejtn e pjestarve t t gjitha komuniteteve q t kthehen n pronat e tyre n veri t Mitrovics dhe pr t drejtn e serbve nga veriu i Kosovs q t mund t kthehen n pronat e tyre gjithandej Kosovs. Ky proces duhet q t oj deri te zgjedhjet e lira, t drejta dhe demokratike n t gjitha komunat n veri t Kosovs, duke prfshir edhe komunn e re t Mitrovics s Veriut. N fund, Qeveria e Kosovs duhet q t adresoj dhe t zgjidh nprmjet dialogut shtjen e integrimit t sektorit gjyqsor, policor dhe arsimor n veri t Kosovs me pjesn tjetr t vendit n prputhje me Planin e Ahtisarit dhe Kushtetutn e Kosovs. Krejt n fund, kjo duhet t oj drejt arritjes s nj marrveshje gjithprfshirse n mes t Qeveris s Kosovs dhe palve t interesuara dhe prfshira n veriun e Kosovs n pajtim me Planin e Ahtisarit dhe Kushtetutn e Kosovs;

N ann tjetr, rreth dialogut me Serbin lidhur me normalizimin e raporteve dypalshe, Qeveria e Kosovs duhet t insistoj n kushtet nga rekomandimi i dyt t prshkruara m sipr, prpara rinisjes s ktij dialogu. N kt pik, Kosova duhet t insistoj gjithashtu n implementimin prmbajtsor n praktik t marrveshjes pr menaxhimin e integruar t kufirit (IBM) dhe t t gjitha marrveshjeve t tjera t arritura n dialogun teknik n mes Serbis dhe Kosovs;

shtjet m me rndsi q Kosova duhet t krkoj ti adresoj n dialogun pr normalizimin e raporteve me Serbin jan: demarkacioni i kufirit, personat e pagjetur, fondi pensional kosovar i plakitur nga Serbia n vitin 1999, dmet e lufts, sukcesioni dhe shtje tjera t ndrlidhura. Qeveria e Kosovs nuk duhet t prfshihet n diskutime pr ndonj tem tjetr q do mundsonte hapjen e shtjes s statusit t Kosovs, apo ndonj tem tjetr q bie ndesh me Kushtetutn.

15

b) Rekomandimet pr serbt n Kosov (veanrisht ata q jetojn n veri t Kosovs):

Gjendja e tanishme n veri t Kosovs n rend t par nuk sht n interesin e njerzve q jetojn n at pjes t vendit. Nj jet normale, e qet dhe prosperuese sht n interesin e t gjithve q jetojn n at pjes t Kosovs. Mnyra e vetme pr t arritur kt sht prkushtimi i sinqert n nj dialog qytetar me Qeverin e Kosovs dhe aktort relevant ndrkombtar. Themelimi i shpejt i institucioneve dhe vendosja e rendit dhe ligjit n veri t Kosovs, zgjedhjet e lira, t drejta dhe demokratike dhe zhvillimi ekonomik jan n rend t par n interesin e shumics s qytetarve (pavarsisht prkatsis etnike) n veri t Kosovs;

Procesi i decentralizimit n pjesn tjetr t Kosovs sht prmbyllur me sukses. sht fakt mir i njohur q ky proces ka ndryshuar n mnyr pozitive jetn e shum njerzve q jetojn n komunat me shumic serbe t krijuara rishtazi. Kjo duhet t shrbej si nj shembull dhe model pr qytetart e veriut t Kosovs, n mnyr q ata t prkrahin themelimin e komuns s re n Mitrovicn e Veriut;

Zyra administrative e themeluar sfundmi sht nj hap i duhur n drejtim t vendosjes s kontakteve dhe komunikimit n mes t serbve lokal dhe Qeveris s Kosovs. Serbt lokal duhet t prdorin shrbimet e ksaj zyre n mnyr q t rritet prkrahja pr procesin e decentralizimit n veri t Kosovs. N kt kontekst, qytetart n veri t Kosovs duhet t jen t vetdijshm pr faktin q Plani i Ahtisarit ofron t drejta t veanta pr komunat me shumic serbe n administrimin e shtjeve t tyre. N thelb, ky plan sht i ngjashm me strukturat qeverisse n Belgjik, Irland t Veriut/Mbretri e Bashkuar dhe Bosnj, transferon kompetenca thelbsore te njsit lokale t qeverisjes dhe madje ju lejon ktyre njsive kompetenca lidhur me bashkpunimin ndrkufitar me

16

shtete tjera n fusha dhe sfera t caktuara.9 Rasti i Belgjiks mund t prmendet sa pr ilustrim. Pr shembull, komunitetet gjuhsore n Belgjik rregullojn shtjet arsimore n baz t parimit funksional, q do t thot se komuniteti frankofon dhe flaman qeverisin shkolla t veanta brenda territorit t Brukselit.10 Pr m shum, q t dyja komunitetet jan t lejuara q t nnshkruajn traktate pr politikat arsimore me shtete t tjera.11 Plani i Ahtisarit garanton t drejta t njjta pr komunat me shumic serbe n prgjithsi dhe at n Mitrovicn e Veriut n veanti. Serbt nga veriu i Kosovs duhet t krkojn mundsin q t integrohen n institucionet qendrore t Kosovs dhe t prfitojn nga 20 vendet e rezervuara n Kuvendin e Kosovs. Duhet theksuar q edhe n kt aspekt Kosova sht mjaft e avancuar. Pr shembull, Kroacia dhe Sllovenia ndajn 8 (nga 151) respektivisht 2 (nga 90)12 ulse pr pakicat, q jan shum m pak se n Kosov. Prandaj, kjo ilustron m s miri faktin se Plani i Ahtisarit sht shum gjeneroz n raport me serbt n Kosov dhe pr kt arsye kta t fundit duhet ta shfrytzojn kt mundsi q ju ofrohet.

c) Rekomandime pr bashksin ndrkombtare: Bashksia ndrkombtare (n veanti Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara t Ameriks) duhet t ndihmojn dhe lehtsojn dialogun n mes t Qeveris s Kosovs dhe serbve n veri t Kosovs dhe dialogun paralel pr normalizimin e raporteve ndrmjet autoriteteve t Prishtins dhe Beogradit;

Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara t Ameriks duhet t krkojn dhe pastaj t mbikqyrin trheqjen e menjhershme t aparatit serb t siguris nga Kosova, duke prfshir edhe zyrtart e shrbimit sekret. N fakt, n mnyr q t arrihet ky qllim krkohet vullnet i mir nga ana e Qeveris s Serbis. BE posedon mekanizmin e fuqishm t shkopit dhe karrots dhe ajo duhet q ta

Stroschein, S (2008) Making or Breaking Kosovo: Applications of Dispersed State Control, Perspectives on Politics. Vol. 6/No. 4, p. 655. 10 Po aty, 656. 11 Po aty. 12 Kroacia ka vende t rezervuara pr Hungarezt, Italiant, ekt, Sllovakt, Rutheniant, Ukrainasit, Gjermant dhe Austriakt. Ndrsa Sllovenia pr Hungarezt dhe Italiant.

17

prdor at n mnyr q t drejtoj sjelljen e Qeveris s Serbis n veri t Kosovs. BE duhet patjetr q t prdor kt mundsi n mnyr q t mos lejoj edhe nj Qipro tjetr me kufi t padefinuar brenda gjirit t saj;

Pr zgjidhjen e rebusit n veri t Kosovs, BE dhe SHBA duhet q t promovojn dhe garantojn implementimin e Planit t Ahtisarit. Ato duhet t bjn t qart q fundja ky plan sht rezultat kompromisi n mes Kosovs dhe bashksis ndrkombtare, e jo pozicion fillestar i Kosovs. do zgjidhje tjetr q do t mund t onte kah autonomia territoriale si n rastin e Katalonis n Spanj, Tirolit Jugor n Itali, Krimes n Ukrain apo Kebekut n Kanada, thjesht krijon bazat pr nj minishtet brenda Kosovs. Kjo do ta bnte shtetin e Kosovs jofunksional dhe do t hedhte bazat pr shkputjen prfundimtare t ksaj pjesa nga territori i Kosovs. Dhe, n fakt, prderisa Plani [i Ahtisarit] zyrtarisht shmang ravijzimin e autonomis territoriale, nj koncentrim i komuniteteve serbe n veri, kombinuar me strukturat komunale, de facto prodhon nj shkall t gjer t autonomis territoriale pr kt rajon. 13 Prandaj, legalizimi i autonomis territoriale t veriut t Kosovs (q shkon prtej Planit t Ahtisarit) do t ishte vetm hapi i par drejt nj konflikti t ri n rajon dhe bashksia ndrkombtare nuk duhet ta bj kt gabim. N t vrtet, kjo do t mund t zgjidhte problemin n periudh afatshkurtr, por pavarsisht ksaj, integrimi etnik do t mbetet pothuajse i paarritshm dhe kjo e bn kt zgjidhje t papajtueshme me vlerat dhe parimet Evropiane. Pr kt arsye, ky studim i rekomandon bashksis ndrkombtare q t implementoj plotsisht Planin e Ahtisarit si zgjidhjen e vetme dhe m t mir pr problemin n veri t Kosovs.

13

Stroschein, S (2008) Making or Breaking Kosovo, 662.

18

II. NJOHJA NDRKOMBTARE SHIKIMIT PRPARA

KOSOVS: PERSPEKTIVA INVENTARIZUESE

DHE E

Sfondi i paevitueshm i ktij seksioni t studimit pa dyshim formohet nga realitetet q rrethojn vendin dhe statusin e Kosovs n arenn ndrkombtare. Nj prshkrim m i detajshm i ktyre realiteteve do t ishte si n vijim:

Deri m sot, Republika e Kosovs sht njohur nga m shum se 90 shtete antare t Kombeve t Bashkuara, prfshir edhe 22 nga 27 shtetet antare t BE-s, 34 nga 47 shtetet antare t Kshillit t Evrops, 2/3 e shteteve antare t OSBE-s, gjysma e shteteve antare t Ligs Arabe, dhe prafrsisht gjysma e shteteve antare t Organizats s Bashkpunimit Islamik. Kosova po ashtu sht antarsuar n Bankn Botrore dhe Fondin Monetar Ndrkombtar.

Fotografia e plot prmban nj tjetr pjes, akoma t pakompletuar, t aspirats s Kosovs pr tu br antar me t drejta t plota i bashksis ndrkombtare. Sfidat kryesore q mbesin i referohen faktit q (a) Kosova akoma nuk sht antare e Organizats s Kombeve t Bashkuara dhe nj numri organizatash tjera relevante Evropiane dhe ndrkombtare, si Kshilli i Evrops dhe OSBE-ja, dhe (b) akoma nuk sht njohur nga pes shtete antare t BE-s (edhepse pozicionet e ktyre shteteve, t paktn n disa aspekte, nuk jan t unifikuara).

Sfondi i mtutjeshm pashmangshm sht i formsuar nga procese dhe vendime tjera si opinioni kshilldhns i Gjykats Ndrkombtare t Drejtsis (GJND) n lidhje me legalitetin e Shpalljes s Pavarsis s Kosovs dhe dialogut ndrmjet Kosovs dhe Serbis t lehtsuar nga BE dhe t parapar me Rezolutn e Asambles s Prgjithshme t OKB-s 64/298 dhe, mbase, n veanti, marrveshjen e arritur n mes t palve pr prfaqsimin dhe bashkpunimin rajonal t 24 shkurtit 2012.

Ky sfond i shkurtr, por prmbajtsor, ngre nj sr pyetjesh q jan n gjendje t ndikojn proceset vendimmarrse t menjhershme apo ato afatgjata pr dhe rreth 19

Kosovs dhe, m gjersisht, t nj rndsie thelbsore pr t tjert q shohin apo krkojn prfitime nga rezultatet e Kosovs pr nevoja dhe qllime t tyre.

N mesin e shum pyetjeve q jan t kushtzuara nga konteksti i prshkruar jan: Si duhet t adresojn institucionet e Kosovs shtjen e konsolidimit t mtutjeshm t shtetsis s Kosovs ndrkombtarisht, n kontekst t njohjeve dhe antarsimit n organizatat ndrkombtare q aspiron? ka mund dhe duhet t bhet n mnyr q Kosova t bhet antar i barabart dhe me t drejta t plota i bashksis ndrkombtare? far problemesh mund t priten dhe cilat jan perspektivat pr arritjen e qllimeve t dshiruara?

Seksionet n vazhdim t ksaj pjese t studimit ofrojn nj diskutim pr kto pyetje.

II.1. Nj vlersim krahasues: Kosova dhe t tjert

Metoda e par themelore e ktij seksioni sht t shikohen trendet nga e kaluara n vendimmarrje n mnyr q t kuptohen dhe shpjegohen realitetet n Kosov, dhe t kuptohen efektet e mirfillta dhe implikimet e trendeve t tilla.

Duhet thn q n fillim se Kosova nuk sht shteti i vetm q, t paktn pr disa koh, ka trhequr njohje t pjesshme, edhepse relativisht domethnse. Periudha e pas Lufts s Dyt Botrore ofron fakte t mjaftueshme pr ekzistimin e shteteve q kan prjetuar shkall t ndryshme t njohjes. N aspektin doktrinar, tri kategori t tilla t shteteve jan identifikuar: N kategorin e par jan shtetet q kan arritur njohje t gjer vetm pas nj periudhe t tejzgjatur t mosnjohjes. N kategorin e dyt jan rastet kur njsit politike kan marr shum pak njohje dhe kshtu ju sht mohuar shtetsia. Dhe s treti, kemi rastet ku njsit politike q kan aspiruar shtetsin kan marr shum pak apo aspak njohje.14 Raste t ktyre njsive q kan marr pak ose aspak njohje jan: Abkazia dhe Osetia Jugore n Gjeorgji (t cilat kan marr njohje nga gjasht, respektivisht pes
14

Caplan, Richard, prezantim n konferencn e organizuar nga RIDEA dhe Qendra pr Studime Ndrkombtare Universiteti i Oksfordit n mars 2012 n Prishtin.

20

shtete t OKB-s); Biafra n Nigeri (e njohur vetm nga pes antar t OKB-s); Republika Turke e Qipros Veriore (e njohur vetm nga Turqia); eenia n Rusi (e njohur vetm nga Afganistani nn regjimin e Talibanve); Katanga n Kongo (pa asnj njohje); dhe Somalilandi n Somali (po ashtu pa asnj njohje).

Rasti q megjithat ka disa ngjashmri me Kosovn konsiderohet t jet Bangladeshi (m par i njohur si Pakistani Lindor). Qoft sa i prket prvojs nga e kaluara (shtypje apo agresion nga shteti pjes e t cilit kan qen), qoft sa i prket zhvillimeve t mvonshme (p.sh. intervenimi i jashtm ushtarak: nga NATO n rastin e Kosovs, dhe nga India n Bangladesh), kto dy vende kan shum ngjashmri. Gjithashtu, ato nuk jan njohur plotsisht nga shtetet tjera pas shpalljes s pavarsis s tyre, e as nga shtetet nga t cilat jan pavarsuar. Mirpo, dallimi kryesor n mes t ktyre dy shteteve sht q mosnjohja e Bangladeshit nga Pakistani ka zgjatur dy vjet (deri n shkurt 1974) periudh kur Bangladeshi pranohet n OKB, derisa n rastin e Kosovs, edhe m shum se katr vjet nga shpallja e pavarsis, vendi nuk sht njohur nga Serbia e as nuk sht antarsuar n OKB.

Deri m tani jan prezantuar vetm prvojat e entiteteve t ndryshme. Mirpo, shtja se sa e rndsishme ose jetike sht njohja pr shtetsin, sht pyetje krejt tjetr q do shtjellohet n seksionin n vijim.

II.2. Njohja: Vlera dhe Rndsia q ka pr Shtetsin

Teoria e s drejts ndrkombtare njeh dy pikpamje dominuese lidhur me rndsin e njohjes ndrkombtare n procesin e shtetndrtimit. Kto jan teoria deklarative dhe teoria konstitutive.

Teoria deklarative konsideron q njohja ka karakter deklarativ n raport me shtetsin, pra sht thjesht njohje e ekzistimit t shtetit. N kt pikpamje, akti i njohjes nuk prbn krijim t shtetit. Konventa e Montevideos e vitit 1933 pr t Drejtat dhe Obligimet e Shteteve prkrah pikpamjet e ksaj teorie. Neni 3 i Konvents thot: 21

Ekzistenca politike e Shtetit sht e pavarur nga njohja nga Shtetet tjera. Edhe para njohjes, Shteti ka t drejt t mbroj integritetin dhe pavarsin e tij, t garantoj ruajtjen dhe prosperitetin e tij, dhe rrjedhimisht t organizoj vetn si ai e sheh t arsyeshme, t nxjerr ligje lidhur me interesat e tij, administroj shrbimet e veta dhe t definoj juridiksionin dhe kompetencat e gjykatave t veta.

Ky pozicion i prkrahur nga Konventa e Montevideos gjithashtu sht prkrahur edhe nga opinione t organizatave dhe mekanizmave t ndryshm. Pr shembull, Komisioni i Arbitrazhit i Kshillit Evropian pr ish-Jugosllavin, i njohur si Komisioni i Badinterit, konsideron q efektet e njohjes nga shtetet tjera jan krejtsisht deklarative.

Pikpamje t kundrta jan t mbledhura rreth asaj q njihet si teoria konstituive. Pikpamjet e ksaj teorie jan t bazuara n premisn q njohja nuk sht vetm deklarative, por posedon edhe rol t rndsishm politik pr ekzistencn e shtetsis. Trendet nga e kaluara kan ofruar shembuj kur shtetet kan funksionuar si t tilla dhe kan gzuar t drejta t asocuara m shtetsin edhe n munges t njohjes formale apo njohjes s plot (p.sh. Izraeli n raport me mosnjohjen nga shtetet arabe apo Maqedonia n vitet 1991 deri 1993).

Pa marr parasysh konsideratat teorike, askush nuk mund t mohoj rolin dhe kontributin e njohjes nga bashksia ndrkombtare e shteteve t reja t pavarura, jo vetm pr qllime t integrimit n bashksin e shteteve t bots (p.sh OKB), por edhe pr qllime t konsolidimit t brendshm.

Si u tha edhe m lart, Kosova sht njohur nga m pak, apo prafrsisht, gjysma e shteteve antare t OKB-s, dhe sa i prket antarsimit n organizata ndrkombtare, ajo sht antare e shum pak organizatave globale. Prve Banks Botrore dhe Fondit Monetar Ndrkombtar, Republika e Kosovs nuk ka mundur ti bashkohet ndonj organizate tjetr t prmasave t njjta, edhepse sht n pozit ti bashkohet disa organizatave t mdha me baz n Evrop, si Kshilli i Evrops (KiE) dhe Banka Evropiane pr Rindrtim dhe Zhvillim (BERZH). Edhe nse antarsohet, gjasat jan q 22

antarsimi n KiE nuk do t ndodh n nj t ardhme t afrt, gj q nuk vlen edhe pr antarsimin n BERZH.

II.3. Prfundime

N kundrshtim me at q sht pritur, apo duket t jet pritur, ndikimi i mendimit kshilldhns t Gjykats Ndrkombtare t Drejtsis, pavarsisht tonit afirmativ pr Kosovn, nuk ka ndryshuar pasqyrn e njohjeve dhe statusin ndrkombtar t Kosovs n nj mnyr radikale apo rrnjsore. Andaj, me t drejt mund t pyetet: ka do t ndodhte sikur vendimi t ishte ndryshe (n kuptimin negativ)?

Nga vrojtimet paraprake mund t thuhet q, edhepse kritike n sfern e marrdhnieve ndrkombtare, shtja nse shpallja e pavarsis sht apo ka qen n pajtim (apo n kundrshtim) me t drejtn ndrkombtare, mund t mos ket vler t plot determinuese. N kt kuptim, e drejta ndrkombtare duket t jet vetm nj copz e nj shumsie faktorsh q formsojn realitetin n arenn ndrkombtare. Prandaj, ndikimi i mendimit t GJND-s n 21 njohjet q kan ndodhur qyshkur, nuk mund t matet leht n mnyr objektive. Ndjenja e prgjithshme sht se mendimi i GJND-s ka ofruar nj prbrs shum kredibil dhe autoritativ pr argumentin n favor t njohjes, n veanti sa i prket atyre shteteve q kan formsuar (apo kan thn se kan formsuar) qndrimet dhe mendimet e tyre bazuar n karakterin legal apo jolegal t aktit t shpalljes s pavarsis.

Prtej sfers s konsideratave t pastrta juridike ndrkombtare, ekziston nj prshtypje e prgjithshme q nocioni i effectivit (efektivitetit) t nj njsie politike sht shtylla mbajtse e shtetsis. Si u tha edhe m lart n raport, edhe dimensioni i brendshm edhe ai i jashtm i konsolidimit t shtetsis jan m rndsi.

Nse shikojm prapa dhe vlersojm far sht arritur n Kosov deri m tani, lirisht mund t prfundohet q edhe efektiviteti (effectivit) i brendshm edhe ai i jashtm jan

23

larg t qenurit t parndsishm.15 Prandaj, krijimi i nj game strukturash t brendshme politike dhe institucionale dhe funksionalizimi i tyre, sikurse dhe njohja nga m shum se 90 shtete antare t OKB-s, jan larg nga t qenurit arritje pa vler. N munges t antarsimit n OKB (konsolidimi i jashtm) dhe ushtrimit t plot t autoritetit n pjes t ndryshme t territorit, veanrisht n veri, (konsolidimi i brendshm), situata sht e till q nuk knaq aspiratat e nj antari me t drejta t plota t komunitetit botror t shteteve.

Ky sfond prandaj krkon prpjekje, strategji dhe masa q avancojn qllimet e synuara. Meq verdikti lidhur me ligjshmrin e shpalljes s pavarsis s Kosovs tashm sht dhn dhe ky verdikt sht dhn nga organi m i lart gjyqsor n bot, duhet q fokusi t zhvendoset n shtjet q kan t bjn me arritjen dhe ruajtjen e efektivitetit (effectivit) t brendshm dhe t jashtm. Derisa nnseksioni n vazhdim ofron disa rekomandime m t detajuara, pashmangshmrisht duhet t thuhet q ka dy rrug t pazvendsueshme pr konsolidimin e mtutjeshm t shtetsis s Kosovs: (1) konsolidimi i kredencialeve demokratike t Kosovs; dhe (2) konsolidimi i gjendjes ekonomike. Prandaj, prmirsimi dhe perfeksionimi i vlerave dhe virtyteve ekzistuese demokratike dhe rivitalizimi i ekonomis mbeten vitale jo vetm pr konsolidimin e efektivitetit t brendshm, por edhe pr forcimin e dimensionit t jashtm t shtetsis s Kosovs.

II.4. Opsione Politike dhe Rekomandime

Gjendja n Kosov, edhepse me shkall t vrejtshme t arritjeve, ka nevoj pr m shum prparim dhe konsolidim n mnyr q t arrihet aspirata pr nj shtet t mirfillt, antar me t drejta t plota n bashksin ndrkombtare t shteteve. Si t arrihet kjo? ka duhet t bjn institucionet e Kosovs, apo si duhet q t adresojn

15

DAspremont, Jean, prezantim n konferencn e organizuar nga RIDEA dhe Qendra pr Studime Ndrkombtare Universiteti i Oksfordit n mars 2012 n Prishtin.

24

shtjen e konsolidimit t mtutjeshm t shtetsis s Kosovs n rrafshin ndrkombtar?

Kto jan disa pyetje kye pr t cilat ofrohen opsionet politike dhe rekomandimet n vijim:

Konsolidimi i brendshm mbetet faktor ky sa i prket imazhit dhe perceptimit t jashtm pozitiv. Kosova duhet q t vazhdoj t avancoj edhe m tutje proceset e zhvillimit demokratik dhe ekonomik, duke prfshir edhe nj nga fushat m me rndsi, at t sundimit t rendit dhe ligjit. N kt mnyr, vendi jo vetm q do t zhvillohet pr vete, por do t minimizoj kritikat dhe skepticizmin e jashtm lidhur me sjelljen e saj dhe qndrueshmrin, dhe do t bindte t tjert pr nevojn dhe meritat e nj vendimi t mundshm pr njohje.

N munges t njohjes nga Serbia dhe pranimit n OKB, Kosova duhet t vazhdoj dhe t intensifikoj lobimin aktiv jasht vendit. N kt kontekst, ajo duhet t vazhdoj t punoj n partneritet t ngusht m aleatt e saj kryesor, q kan apo mund t ken ndikim n shum vende dhe rajone t bots.

Kosova duhet q t shfrytzoj pranin e saj n organizatat rajonale dhe ndrkombtare n t cilat sht antare pr t forcuar shtetsin dhe t vendos e thelloj marrdhniet me shtetet q akoma nuk e kan njohur at.

25

SHTOJCA I PROGRAMI I KONFERNCS 16 mars 2012 Arritja e folsve/panelistve 20:30 22:30 Dark n restorantin Tiffany 17 mars 2012 9.00 Regjistrimi dhe kafe 9.30 Fjal mirseardhjeje Kryesues i Konferencs: Dr. Labinot Greievci (RIDEA)

9.45 Paneli i Par: NJOHJA NDRKOMBTARE E KOSOVS: PERSPEKTIVA INVENTARIZUESE DHE E SHIKIMIT PRPARA Kryesues i panelit: Dr. Qerim Qerimi (RIDEA dhe Universiteti i Prishtins) Folsit: Prof. Richard Caplan Universiteti i Oksfordit Dr. Ralph Wilde Kolexhi Universitar Londr Dr. Jean dAspremont Universiteti i Amsterdamit Dr. Othon Anastasakis Universiteti i Oksfordit Elizabeth Pond 26

Universiteti Xhon Hopkins 11.15-11.30 Pauz pr kafe 11.30.-12.30 Diskutim 12.30-14.00 Drek 14.00 Paneli i dyt: Veriu i Kosovs: PERSPEKTIVA INVENTARIZUESE SHIKIMIT PRPARA
DHE E

Kryesues i panelit: Prfaqsuesi i Qendrs pr Studime Ndrkombtare (Universiteti i Oksfordit) Folsit: Prof. Sumantra Bose Shkolla e Londrs pr Ekonomi dhe Shkenca Politike (LSE) Nida Gelazis Qendra Uilson, Uashington Prof. Bruno Sergi Universiteti i Mesins Dr. Mateo Ballester Rodriguez Universiteti Complutense, Madrid 15.30-15.45 Pauz pr kafe 15.45-17.00 Diskutim 17.00-17.30 Prfundime 20.30 Dark

27