TEMA: RISK MENADMENT KOD M&A

SADRAJ Uvod............................................................................................................................................3

Upravljanje rizicima...................................................................................................................4 Merderi i akvizicije...................................................................................................................5 Znaajni aspekti u vezi sa programima merdera i akvizicija....................................................8 Rizici kod sprovoenja programa merdera i akvizicija.............................................................9 Strategijsko upravljanje rizicima u banci..................................................................................12 Zakljuak...................................................................................................................................14 Literatura...................................................................................................................................15

Uvod Jaanje trine konkurencije i globalizacija kao osnovni pokretai, te dodatno procesi deregulacije sektora, jaanje uloge finansijskih trita, integracije meunarodnih trita kapitala, kao i prodor savremenih informacionih tehnologija doveli su do tendencije stvaranja krupnijih bankarskih institucija. Krupnije bankarske institucije ostvaruju vee trokovne utede kroz ekonomiju obima, a pored ovoga one vre i diversifikaciju svojih poslovnih aktivnosti, ime omoguavaju znatno smanjenje rizika u sve turbulentnijem okruenju. Najvaniji zadatak banke danas upravo je uspjeno upravljanje rizicima. Radi se o kontinuiranom procesu identifikacije rizika i upravljanje njima na nain da se banka to je mogue vie osigura od gubitaka a povea korist. To zahtjeva kvalitetnu kreditnu funkciju banke sa razraenim mehanizmima i kriterijima odobravanja svojih sredstava. Banke grijee kada pokuavaju da plasiraju to vie svojih sredstava ne vodei dovoljnu brigu o povratu tih sredstava. 2

Merderi i akvizicije nisu popularni jedino u bankarskom sektoru, svi tipovi poslovnih organizacija ako imaju motive za to uputaju se u poslovna spajanja a motivi za to mogu biti razliiti kao to su unapreenje prodaje, sticanje prevlasti na tritu, utede trokova i druge marketinke i strateke koristi. Procesi merdera i akvizicija koji djeluju na smanjenje broja banaka u sektoru mogu se realizovati kroz nekoliko modela. Prvi model se odnosi na spajanje dvije ili vie manjih banaka, koje se integriu u veu cjelinu. Drugi model predstavlja pripajanje manjih banaka od strane vee i ekonomski jae banke. I kao trei model imamo spajanje ili akviziciju dvije velike banke, koje na ove naine stiu iru geografsku pokrivenost, te za cilj imaju jaku trinu poziciju u svjetskom bankarstvu, na globalnom nivou.

Upravljanje rizicima Rizik se moe definisati kao neizvjesnost buduih dogaaja. Rizik sam po sebi ne znai nita loe. On znai i ansu da se napravi zarada. Preuzimanje rizika je jedna od glavnih funkcija banaka u savremenoj ekonomiji. Zapravo u svim tipovima poduzetnitva postoji potencijal za dogaaje koji e rezultirati pozitivnim i negativnim ishodom. Upravljanje rizikom je centralni dio stratekog menadmenta svake organizacije. Sredite dobrog upravljanja rizikom je identificiranje rizika i postupanje s njima na nain da se minimizira mogunost negativnog ishoda. Upravljanje rizikom trebao bi biti kontinuirani razvojni proces koji se protee kroz strategiju organizacije i implementaciju te strategije. Upravljanje rizikom obuhvata poslovnu filozofiju, kulturu i poslovnu klimu organizacije i centralni je dio interesovanja menadmenta i korporativnog upravljanja bilo koje organizacije.

Upravljanjem rizicima se eli postii optimizacija rizika i prinosa. Glavni cilj je osiguranje sigurnog i stabilnog poslovanja te treba osigurati da: - Nivo svjesnosti svih zaposlenih da bude na potrebnom nivou, - Da potencijalni gubici mogu biti nadoknadivi, - Zatita reputacije, - Odravanje adekvatnosti kapitala, - Unapreenje poslovanja u cjelini.

Identifikacija
a

Razumjevanj e

Mjerenje

Upravljanje Izvjetavanje

Praenje Finansiranje

Analiziranje

Shema br.1 Proces upravljanja rizikom

Merderi i akvizicije Merderi i akvizicije predstavljaju metode transformacije preduzea u uslovima globalizacije koje omoguavaju firmama da se prilagode ansama iz okruenja i na bolji nain pozicioniraju kako bi ostvarile veu vrijednost za svoje interesne grupe. Merderi predstavljaju transakciju u kojoj nastaje jedan ekonomski entitet od prethodnih dva ili vie entiteta. Najei sluaj merdera je kada jedno preduzee apsorbuje drugo. Za merdere je posebno karakteristino da je rije o dobrovoljnom sporazumu dva preduzea, gde jedna kompanija prikljuuje svu aktivu (i pasivu) druge kompanije, ime se uveava njena veliina. Vlasnici prikljuene kompanije mogu zamjeniti svoje akcije za akcije nove uveane firme. Jedan slian oblik je konsolidacija, koji se razlikuje jedino potome to spajanjem dva preduzea nastaje sasvim novo preduzee, dok ranija dva prestaju da postoje, a njihovi vlasnici nisu oteeni jer mogu da zamjene svoje akcije za akcije nove zajednike firme. 4

Drugi oblik transakcije su akvizicije. To je vrlo irok pojam koji se koristi u sluaju kada jedno preduzee kupuje i stie paket akcija drugog preduzea. Na taj nain ono moe preuzeti kontrolu i doi u situaciju da odluuje o njegovoj budunosti. Danas je to osnova ostvarivanja rasta i sinergije velikih i jakih kompanija, kao i boljih performansi i stratekih ciljeva. Da bi ostvarile svoj puni sinergetski efekat potrebno je da procesi akvizicije budu adekvatno projektovani, da se sklapanju akvizicionog posla prie na odgovarajui nain, sa odgovarajuom taktikom, te da postakvizaciona integracija bude implementirana na osnovu utvrenog planskog programa akvizicije. Akvizicija moe imati razliite oblike i naine realizacije. Na primer, plaanje se moe obaviti u gotovom novcu ili hartijama od vrednosti, moe biti prijateljska i neprijateljska i moe biti usmerena ka potpunom ili deliminom sticanju kontrole nad drugim preduzeem. Takoe, ona se moe odvijati u tri oblika: kao direktna i privatna ponuda menadmenta eljenog preduzea, kao javna ponuda za otkupom akcija i kao akvizicija fizike aktive. Na finansijskim titima postoji veoma veliki broj strategija koje se tiu M&A aktivnosti. Postoje strategije ofanzivnog tipa, koje za cilj imaju sticanje kontrole nad drugim preduzeem, kao i defanzivne. to se tie ofanzivnih strategija, postoje dvije podgrupe. U prvu, u kojoj je ponuda za preuzimanje usmjerena direktno ka vlasnicima, spadaju operacije na otvorenom tritu, javne ponude, ponude sa dvije cijene i mehanizam borbe zastupnika. Drugu podgrupu ofanzivnih strategija ine one aktivnosti preuzimanja kod kojih se ponuda upuuje menaderima ciljane kompanije i u nju spadaju dva mehanizma, ponuda za pripajanje i ponuda medvei zagrljaj.

Operacije na otvorenom tritu predstavljaju inicijalnu kupovinu akcija i uvod u neku od strategija M&A. Ovaj mehanizam tie se otkupa akcija ciljanog preuzea direktno od vlasnika akcija, na sekndarnom tritu, odnosno berzi. Na ovaj nain se rijetko moe doi do znaajnijeg udjela u vlasnitvu, to predstavlja najveu manu ovog mehanizma, jer broj akcija koji se ovim putem moe stei ogranien je brojem akcija u slobodnom prometu. Javna ponuda predstavlja jedan od najeih i najstandardnijih mehanizama preuzimanja. U pitanju je upuivanju javne ponude za otkup akcija ciljanog predzea i objavljuje se u sredstvima javnog informisanja, nerijetko i uz jaku propagandnu kampanju. Da bi ponuda za preuzimanje bila uspijena, ponua mora da ponudi cijenu koja e znaajnije biti vea od tekue cijene u sekundarnom prometu. Najvea prednost ovog mehanizma lei u injnici da ponua pomou njega moe izbjei menadere, direktore i lanove upravnih odbora ciljanog preduzea. Ponuda sa dvije cijene predstavlja jo jednu varijantu javne ponude za preuzimanje u kojoj ponua nudi dvije cijene za akcije ciljane kompanije. Prva cijena je via ili u nekom smislu superiornija, na primjer isplata u gotovini i odmah, i odnosi se na odreeni maksimalni broj akcija, kojima ponua stie kontrolu nad ciljanim preduzeem. Druga cijena je znaajnije nia i odnosi se na preostale akcije. Ovim mehanizmom se uspeno vri pritisak na vlasnike akcija ciljane kompanije da svoje akcije prodaju to prije, uz vrlo povoljne uslove i visoku premiju. Borba zastupnika predstavlja pokuaj pojedinanih akcionara ili grupe akcionara da preuzmu kontrolu ili unesu neke druge promjene u poslovanje akcionarskog drutva. To se vri putem mehanizma zastupanja vlasnika akcija na godinjim skuptinama akcionara. Zastupanje oznaava pravo da se glasa pomou akcija nekog drugog akcionara. Uslov za otpoinjanje borbe je da jedna grupa ima odreeni procenat glasova. Oni preko svojih predstavnika pokuavaju da izloe svoju viziju i program razvoja kompanije i tako privole ostale, neopredljene, vlasnike akcija da im daju galsove. Ponuda za pripajanje predstavlja ponudu koju jedno preduzee upuuje direktno menaderima ciljanog preduzea, sa eljom da se izvri pripajanje, udruivanje ili kupovina. Menaderi ciljane kompanije mogu samostalno da odlue o ponudi, uzimajui u obzir niz relevantnih faktora, kao to su, na primer, pozicije oba preduzea, uslovi ponude, razlozi, koristi, finansijski efekti... Medvei zagrljaj je specifian mehanizam preuzimanja u kom se, bez prethodne najave i upozorenja, upuuje pismeno obvetenje menadmentu ciljane kompanije u kojoj su sadrni gotovo svi relevantni uslovi preuzimanja. Ponuda je nazvana medvei zagraljaj jer je menaderima ciljanog preduzea obino ostavljeno malo vremena za donoenje odluke, a najee se radi o ponudi daleko veeg i znanijeg preduzea, koja se teko moe odbiti.

Kako je 1980ih godina veliki broj M&A aktivnosti imao odlike neprijateljskog preuzimanja, tako su se razvijale i usavravale strategija za odbranu. One su postale izuzetno sofisticirane, uz ukljuivanje sve veeg broja strunjaka kako iz, tako i van preduzea. Defanzivne strategije mogue je podijeliti u dvije velike podgrupe. Prva grupa tie se preventivnih strategija, odnosno odbrane prije ponude za preuzimanje i u nju je mogue ukljuiti amandmane o nepreuzimanju u internim aktima kompanije, otrovne pilule, dokapitalizaciju pomou vie klasa akcija i zlatni padobran. Drugu grupu ine odbrane posle objavljivanja ponude za preuzimanje u koju spada veliki broj mehanizama, kao to su pakman, parnienje, promene u strukturi kapitala, beli vitez i sporazumi o otkupu akcija. Amandmanima u internim aktima drutva, odnosno u statutu akcionarskog drutva, oteava se pokuaj za preuzimanje. Najei amandmani se tiu poveanja stepena saglasnosti akcionara da bi se prihvatila ponuda za preuzimanje. Obino se prag saglasnosti definie na 2/3, 4/5, a u ekstremnim sluajevima i do 95% saglasnosti. Otrovne pilule su odbrana koja je prvi put upotrebljena 1982. godine, za odbranu kompanije El Paso Electronics. Rije je o odbrani gde se ciljano preduzee koristi emisijom razliitih hartija od vrijednosti, ime mu se smanjuje vrijednost u oima potencijalnog ponuaa. Dokapitalizacija pomou vie klasa akcija predstavlja mehanizam da se kreira takav glasaki mehanizam koji e omoguiti lake zadravanje kontrole nad kompanijom. Zlatni padobran, pak, predstavlja odbrambenu strategiju koja podrazumeva postojanje atraktivnog sporazuma koji menaderima garantuje visoku kompenzaciju u sluaju neprijateljskog preuzimanja i gubitka posla. Sam mehanizam se naziva zlatnim jer u sebi sadri znaajne iznose koji se garantuju menaderima. Njegovo postojanje ne moe da sprijei preuzimanje, ali ga moe odvratiti, poto ono u tom sluaju postaje skuplje, pa samim tim i manje verovatno Bijeli vitez je strategija u kojoj preduzee koje je meta preuzimanja pokuava da nae prijateljsku kompaniju koja se naziva beli vitez i koja predstavlja alternativu neprijateljskom ponuau (crni vitez). Bijeli vitez se obino obavezuje da nee izvriti likvidaciju ciljanog preduzea, da nee otputati radnike kao i da e zadrati postojei menaderski vrh. Slino ovoj strategiji, vri se i strategija bijelog pratioca, gde se akcije mete preuzimanja prenose u ruke prijateljske kompanije ili investitora, koji tada poseduje znaajan vlasniki udio, ali nema namjeru da stekne potpunu kontrolu nad kompanijom. Sporazume o otkupu akcija takoe ine vei broj mehanizama odbrane ija je sutina da preduzee meta sprijei neprijateljsko preuzimanje tako to sklapa sporazum sa ponuaem da otkupi svoje akcije. Neke od tipinih odbrana iz ove grupe su otkup akcija uz premiju, gde preduzee otkupljuje svoje akcije od ponuaa uz znaajnu premiju, kao i sporazmi o prestanku dalje kupovine akcija, gdje se izmeu ciljane komapnije i ponuaa postie sporazum da ponua vie nee kupovati akcije mete. Tako dolazi do zamrzavanja odreenog procenta vlasnitva preduzea, ime se sprijeava pokuaj neke tree strane da izvri upad i ugrozi dotadanje vlasnike pozicije.

Znaajni aspekti u vezi sa programima merdera i akvizicija Motivi za merdere i akvizicije (dalje u tekstu m&a) u bankarskom sektoru su mnogobrojni i jako razliiti. Neki od njih se fokusiraju na maksimiziranje koristi za akcionare kroz realizaciju postakvizicionih potencijala. Drugi, se pak vie fokusiraju na optimizaciju koristi menadmenta banaka. Znaajan pokreta na primjenu strategije m&a je redukcija rizika kroz veu diversifikaciju, koja stabilizuje novane tokove, a od koje koristi imaju i akcionari i menadment. Kada razmatramo motive za merdere i akvizicije u bankarskom djelu finansijskog sektora, neophodno je praviti razliku tipa m&a i veliine ukljuenih institucija, kao i ciljnog regiona, u sluaju prekograninih m&a. Manje banke su uglavnom motivisane trokovnom efikasnou (ekonomija obima), kao i postizanjem veliine koja e obezbjediti opstanak na tritu. Velike banke donose elemenat strategijskog repozicioniranja, dok formiranje konglomerata ima za cilj diversifikaciju rizika, kao i ublaavanje dohodovne volatilnosti. Kao najznaajnije pokretake snage merdera i akvizicija u ovom sektoru moemo navesti: 1. Unapreenje informacione tehnologije. Nova tehnoloka unapreenja podstiu primjenu programa m&a usljed njihovih visokih fiksnih trokova i potrebe njihovog prenoenja na iru potroaku bazu. U isto vrijeme, unapreenja brzine i kvaliteta komuniciranja, kao i odrade podataka doprinjelo je uvoenju ireg spektra usluga, veem broju klijenata na irem geografskom podruju. 2. Finansijska deregulacija. Tokom proteklih nekoliko godina vlade brojnih zemalja otklonile su znaaje pravne i regulatorne barijere za konsolidacije u bankarskom sektoru. To je otvorilo put rastu aktivnosti m&a, nacionalnih i internacionalnih, u okviru finansijskog sektora, ali i van njega. 3. Globalizacija finansijskog i realnog sektora. Globalizacija je po mnogo emu nusprodukt tehnolokih izazova i deregulacije. Njen uticaj je najjai meu institucijama koje pruaju finansijske usluge, naglaavajui znaaj ekspanzije trita kapitala. 4. Rastui pritisak akcionara za finansijskim performansama. Rast konkurentnosti je doveo do suzbijanja profitnih margina, a to je dalje uslovilo pritisak akcionara za unapreenjem performansi. 5. Pozicioniranje konkurentnosti. Pozicioniranje konkurentnosti na bolji nain u odnosu na druge je jak motiv za primenu m&a u bankarskom sektoru. Akvizicijom druge banke koja dobro posluje na tritu, a na kom imamo malo iskustva, stiemo znaajne prednosti. 6. Rast. Podsticaj bankama za rast dolazi iz ve injenice da velike banke tee propadaju (poznato kao fenomen too big to fail). Naravno da regulatorne vlasti oklijevaju sa zatvaranjima velikih banaka ije bi gaenje dovelo do ozbiljnih finansijskih problema u bankarskom sektoru.

7. Trokovna efikasnost. Merderi i akvizicije omoguavaju sniavanje trokova kroz postizanje ekonomije obima i okvira. Trokovi mogu biti umanjeni ako je jedna banka u mogunosti da ponudi nekoliko usluga po nioj cijeni, nego nekoliko njih nudei posebno iste usluge. 8. Diversifikacija. Merderi i akvizicije mogu doprinjeti boljoj diversifikovanosti kako geografskoj, tako i u pogledu usluga koje se nude klijentima. Smisao fuzija/akvizicija lei i u repozicioniranju banke u kontekstu njene razvojne strategije, pri emu banka nastoji da na dui rok pojaa svoju konkurentnost na finansijskom tritu. Fuzije i akvizicije predstavljaju bitne institucionalne mehanizme za bre repozicioniranje banaka ili drugih finansijskih institucija u ekonomskom okruenju koje je proeto brim dinaminim promjenama. S druge strane, moemo govoriti i o silama koje negativno utiu na konsolidovanje sektora, a najznaajnije su: 1. Regulatorna ogranienja. Postojea pravna i regulatorna ogranienja i razlike regulativa zemalja nastavljaju da budu barijere za konsolidacije, naroito one koje se odnose na prekogranine aktivnosti. 2. Kulturoloke razliitosti. Kulturoloke razlike poput korporativnih kultura i reima korporativnog upravljanja, kao i jezike i obiajne barijere predstavljaju znaajne remetilake snage za konsolidovanja sektora. Rizici kod sprovoenja programa merdera i akvizicija Rizik je inherentna karakteristika svih stratekih odluka, u smislu da postoji odreen stepen neizvesnosti vezan za ishod svake odluke. Naravno, nije mogue osigurati se od svake vrste rizika pri sprovoenju m&a, pa su indentifikacija i rad na ublaavanju sveukupnog stategijskog poslovnog rizika vezanog za transformacije jako vani. Analizu strategijskog rizika neophodno je sprovesti prije samog sprovoenja programa merdera ili akvizicije. Ako se na osnovu ovakve analize ustanovi da bi performanse bile ispod oekivanja, neophodno je razmotriti razvoj izlazne strategije prije okonanja dila, ako je on ve u toku, ili odustati od istog na samom poetku. Za strane ukljuene u merder ili akviziciju u tranzitornom periodu sprovoenja nastaju brojni rizici, naroito neposredno prije i nakon m&a. Uopteno, rizici vezani za m&a rastu kako se poveava kompleksnost transakcije, te se jednostavan nacionalni merder banaka nalazi na najniem stepenu spektra tranzicionih rizika, za razliku od obimnijih prekograninih operacija. Supervizorske vlasti su ukazale na niz operacionalnih pitanja koja zahtjevaju panju i monitoring tokom m&a, ukljuujui operativni rizik koji proizilazi iz integrisanja sistema upravljanja rizicima, sistema raunovodstva i sistema usmjerenih na klijente, te je neophodno na adekvatan nain adaptirati i interne kontrolne procedure.

Dodatno tipinim poslovnim neizvjesnostima (konkurencija, volatilnost cijena i sl.) akvizator se suoava sa slijedeim rizicima: 1. Operativni rizik. Operativni rizik je izraen ako ciljna kompanija nakon preuzimanja nije u mogunosti da dostavi oekivane poslovne rezultate. Ako akvizator nema vrst postakvizicioni plan integrisanja, ili taj plan ne sprovede u dijelo, dolazi do ovakvog tipa rizika koji onemoguava da se opravda cijena plaena za ciljnu kompaniju (banku). 2. Finansijski rizik. Finansijski rizik se odnosi kako na rizik kod individualnih finansijskih institucija, tako i na sistematske finansijske krize koje obuhvataju dio ili cjelinu finansijskog sistema. Konsolidovanje bankarskog sektora kroz primjenu m&a uveava sistemski rizik, s obzirom da rast veliine banaka poveava proporciju onih koji nose potencijalni rizik. Sistemski rizik se takoe uveava i usljed rasta okvira aktivnosti velikih banaka koje se sada ukljuuju u iri spektar aktivnosti, te je bankarsko upravljanje i monitoring u ovakim uslovima jako otean. Sistematski rizik dovodi do gubitka ekonomske vrijednosti ili gubitka povjerenja u znaajan dio finansijskog sistema, pokrenut dogaajem koji je dovoljno jak da utie i na realni sektor privrede. Kada govorimo o m&a slijedei rizici se smatraju najznaajnijim: 1. Rizik likvidnosti. Rizik likvidnosti za banku predstavlja rizik da banka nee biti u mogunosti da izmiruje svoje dospjele obaveze. Banka (naroito akvizator) mora da obezbijedi dovoljno sredstava kojima e izmirivati svoje obaveze kako one dospjevaju i nakon merdera ili akvizicije. 2. Kamatni rizik. Rizik kamatne stope moemo definisati kao vjerovatnou da e rastue ili opadajue kamatne stope negativno uticati na maru prihoda od kamate u odnosu na trokove po kamati ili da e dovesti do smanjenja neto vrijednosti. Da bi izbjegla ovakav rizik banka ne treba da ulazi u nova zaduenja kako bi preuzela drugu banku, s obzirom na nestabilnost kamatnih stopa i injenicu da bi za ciljnu banku na kraju mogla platiti i vie nego to ona vrijedi. 3. Kreditni rizik. Kreditni rizik je vjerovatnoa da e pasti vrijednost nekih sredstava finansijske institucije, naroito zajmova, i da e moda postati bezvrijedni. Tehnike upravljanja kreditnim rizikom se mogu jako efikasno koristiti kao podrka odluivanju oko sprovoenja merdera i akvizicije, prije i poslije zakljuenja posla. Naime, u fazi prije zakljuenja posla i fazi due diligence-a jako je bitno analitiko donoenje odluka o kritinim faktorima poput vrijednosti portfolia, karakteristikama i vrijednosti komitenata, karakteristikama usluga i kompatibilnosti komitenata ciljne banke. Uiniti merder ili akviziciju uspjenom moe biti oteano usljed izazova sa kojima se banke suoavaju na svim poljima menadmenta finansijskih usluga. Suoavanje sa kulturolokim razliitostima zaposlenih ili oblasti poslovanja kod prekograninih i vansektorskih m&a, razlikama regulatornih i raunovodstvenih sistema zahtjeva visok nivo vjetina i znaajne resurse.

10

Merderi i akvizicije postavljaju znaajne menaderske izazove, koji rastu kako raste kompleksnost rastue organizacije. Tabela br. 1 izdvaja najoiglednije rizike u svim kategorijama bankarskih m&a, ex ante, kao i ex post transakcije.

Odluke o sprovoenju programa merdera i akvizicija mogu imati uticaj na sveukupni rizik banke i njenu optu strategiju. Rizike banka mora da posmatra na strukturiran nain, doprinosei nadogradnji procedura za upravljanje rizicima, kao i kroz usvajanje adekvatnih praksi upravljanja aktivom i pasivom (ALM Asset and Liability Management). Upravljanje aktivom i pasivom daje sveobuhvatan i dinamiki okvir za mjerenje, monitoring i upravljanje rizicima banke i neophodno je da bude integrisano u optu poslovnu strategiju. Cilj dobrog upravljanja rizicima je da preraste u strateko sredstvo upravljanja bankom.

11

Strategijsko upravljanje rizicima u banci Proces rada i aktivnosti Komisije za upravljanje aktivom i pasivom (ALCO Asset and Liability Committe) je vien kao najznaajniji segment strategijskog upravljanja bankama. Institucionalizacija Komiteta za upravljanje aktivom i pasivom u okviru finansijskih institucija je postala neophodnost bez koje banke i druge finansijske institucije ne bi mogle efikasno funkcionisati na konkurentnom, promjenljivom i deregulisanom tritu. Zadatak Komisije za upravljanje aktivom i pasivom je da postavi odgovarajui miks aktive i pasive shodno anticipiranim buduim dogaajima i potencijalnim posljedicama kretanja kamatnih stopa, ogranienja likvidnosti, izloenosti deviznom riziku i sl. Ono to podrazumjevamo pod procesom rada Komisije za upravljanje aktivom i pasivom su specifine procedure identifikovanja i kvantifikovanja rizika, kroz procjenu kretanja kamatnih stopa i deviznih kurseva, projektovanje prihoda i testiranje strategija kako bi se utvrdila ona koja je najoptimalnija za finansijsku instituciju u datom momentu. Proces rada i aktivnosti Komisije moemo upotrijebiti i pri formulisanju i evaluaciji programa merdera i akvizicija kod banaka. Proces se sastoji iz deset koraka i to: Korak 1: Sagledavanje rezultata poslovanja iz prethodnog mjeseca Cilj je utvrditi da li je banka u svojim operativnim aktivnostima pratila odluke Komisije i da li su ostvareni postavljeni ciljevi. Korak 2: Procjena trenutnih pozicija bilansa stanja Da bismo procjenili trenutnu strukturu mogue je koristiti vie benchmark-a: - Benchmark finansijskog upravljanja poput ROE ili ROA - Benkchmark strategijskog rizika kao to je kreditni rizik na agregatnom nivou, likvidnost ... - Benchmark ukupnog rizika kao to je VAR Value at risk. Korak 3: Projekcije egzogenih faktora za razliite scenarije Egzogeni faktori su oni koji nastaju van banke i nad kojima ona nema kontrolu, kao to su kamatne stope i devizni kursevi. Oni utiu na prihode banke, njene trokove i cijenu odreenih usluga. Tehnike za predvianje ovih faktora su brojne, a neke od njih su: Delphi, regresiona analiza i Monte Carlo simulacija. Na osnovu analiza donose se odluke o postavljanju najvjerovatnijih scenarija za date varijable. Korak 4: Razvoj strategija za upravljanje aktivom i pasivom na osnovu projektovanih egzogenih faktora Na osnovu analize egzogenih faktora i u skladu sa postavljenim stratekim pravcem mogue je razviti vie strategija upravljanja aktivom i pasivom.

12

Korak 5: Simulacija strategija za razliito projektovane egzogene faktore u odabranom vremenskom okviru Neophodno je obezbjediti smjernice vremenskog okvira koritenog pri simulacijama, kao i za razliite ishode istih. Podatke o neophodnim ulaganjima, kapitalnim zahtjevima i scenarijima rasta datog oblika poslovanja neophodno je proslijediti Komisiji koja dalje radi na formulisanju adekvatne strategije. Korak 6: Utvrivanje adekvatne strategije Konana svrha rada Komisije je formulisanje odgovarajue strategije za banku i njenog daljeg toka poslovanja, na osnovi percipirane budunosti. Korak 7: Transformacija odluka Komisije u mjerljive ciljeve Benchmark osnove koritene u ocjeni trenutne situacije (korak 2) su one koje koristimo kod postavljanja ciljeva. Ciljevi moraju biti realni i dostini i adekvatno komunicirani operativnim divizijama. Korak 8: Komuniciranje ciljeva menadmentu banke Detaljna lista zaduenja oko specifinih zadatak mora biti formirana i komunicirana do onih koji su odgovorni za realizaciju. Korak 9: Redovan monitoring aktivnosti banke kako bi se obezbjedilo sprovoenje strategije i realizacija ciljeva Korak 10: Utvrivanje da li je strategija odgovarajua Ukoliko doe do promjena pretpostavki vezanih za egzogene faktore, banka mora izvriti odreena prilagoavanja strategije kako bi ona na najbolji nain koristila novonastajue anse iz okruenja.

13

Zakljuak Primjena strategije merdera i akvizicija u bankarskom sektoru je podstaknuta brojnim razliitim uticajima. Samo neki od njih su unapreenje informacione tehnologije, finansijska deregulacija, globalizacija, rast konkurentnosti u sektoru, potreba za rastom, trokovnom, ali i dohodovnom efikasnosti. Rizik koji je inherentan u bankarskom poslovanju, kao i opti rizik vezan za merdere i akvizicije esto moe eliminisati koristi koje bi upotreba njihove strategije mogla donijeti. Ovi rizici su kompleksni i zahtjevaju strategijsko upravljanje. Jednim od najvanijih segmenata strategijskog upravljanja u bankarskom sektoru smatra se proces Komisije za upravljanje aktivom i pasivom (ALCO). Ovakak proces svih institucija ukljuenih u sprovoenje merdera ili akvizicije mora biti kombinovan kako bi se odredila i ocjenila odgovarajua strategija. Trenutna pozicija banke, prisutni rizici i njihova meusobna povezanost moraju biti sagledani kako bismo dobili pravu sliku ishoda primjene razliitih strategija. Neophodno je sagledati kako se rizik mjenja i ponaa kao posljedica primjene odgovarajue strategije. Za postizanje uspjeha kroz primjenu strategije merdera i akvizicija u bankarskom sektoru, tradicionalni principi sprovoenja merdera i akvizicija moraju biti integrisani sa praksama strategijskog upravljanja rizicima.

14

Literatura [1] Altunbas, Y., Ibanez, D. M., Mergers and Acquisitions and Bank Performance in Europe: The Role of Strategic Similarities, European Central Bank, Working Paper Series No. 398, oktobar 2004. [2] Beets, S., Styger, P., Strategic Risk Management Practices as a Prerequisite in Bank Merger and Acquisition Feasibility Studies, July 2001., www.bnet.com [3] Bankarstvo, European Center for Peace and Development, Beograd, 2006. [4] Fuzije i akvizicije, Prometej, Novi Sad, 2004. [5] European Central Bank, Mergers and Acquisitions involving EU Banking Industry Facts and Implications, Decembar 2000. [6] Mare, D., The ALCO Process, www.riskflow.com [7] Rose, Peter S., Hudgins, Sylvia C., Bankarski menad!ment i finansijske usluge, Data Status, Beograd, 2005.

15