Cyfenw Enwau Eraill

Rhif y Ganolfan 0

Rhif yr Ymgeisydd

TGAU Newydd 4461/52 GWYDDONIAETH A

HAEN UWCH BIOLEG 1 A.M. DYDD IAU, 12 Ionawr 2012 1 awr
Cwestiwn 1 2 3 4 5 6 7 DEUNYDDIAU YCHWANEGOL Yn ogystal r papur hwn, maen bosibl y bydd angen cyfrifiannell a phren mesur. CYFARWYDDIADAU I YMGEISWYR Defnyddiwch inc neu feiro du. Ysgrifennwch eich enw, rhif y ganolfan ach rhif ymgeisydd yn y blychau ar ben y dudalen hon. Atebwch bob cwestiwn. Ysgrifennwch eich atebion yn y lleoedd gwag priodol yn y llyfryn hwn. GWYBODAETH I YMGEISWYR Mae nifer y marciau wedi ei nodi mewn cromfachau ar ddiwedd pob cwestiwn neu ran o gwestiwn. Cofiwch fod yr asesun ystyried ansawdd y cyfathrebu ysgrifenedig a ddefnyddiwch yn eich atebion i gwestiynau 2 ac 8. 8 9 10 Cyfanswm Ir Arholwr yn unig Marc Mwyaf 8 6 4 6 6 3 8 6 7 6 60
4 4 61 5 2 0 0 01

Marc a Roddwyd

SJJ*(W12-4461-52)

2 Atebwch bob cwestiwn. 1. (a) Maer plt bwytan iach yn dangos y mathau a chanran y bwydydd dylen ni eu bwyta ar gyfer deiet iachus.

Arholwr yn unig

Y plt bwytan iach

Ffrwythau a llysiau (33%)

Bara, reis, tatws, pasta a bwydydd eraill startsh (33%)

Cig, pysgod, wyau, ffa a ffynonellau eraill o brotein sydd ddim yn gynnyrch llaeth (12%)

Bwydydd a diodydd uchel mewn braster a/neu siwgr

Llaeth a bwydydd cynnyrch llaeth (15%)

Hawlfraint y Goron/FSA

Cyfrifwch y canran or plt bwytan iach ddylai ddod or Bwydydd a diodydd uchel mewn braster a/neu siwgr. Dangoswch eich gwaith cyfrifo. [2]

Ateb

..............................................

(4461-52)

3 (b) Maer siart isod yn dangos canran y gwahanol fathau o fwydydd syn cael eu prynu yn y siopau.
Bara, reis, tatws, pasta a bwydydd eraill startsh 19%

Arholwr yn unig

Ffrwythau a llysiau 24%

Cig, pysgod, wyau, ffa a ffynonellau eraill o brotein sydd ddim yn gynnyrch llaeth 13%

Llaeth a bwydydd cynnyrch llaeth 21% Bwydydd a diodydd uchel mewn braster a/neu siwgr 23%
Hawlfraint y Goron/FSA

Cig, pysgod, wyau Ffrwythau a llysiau Bara, reis, tatws, pasta Llaeth a bwydydd cynnyrch llaeth Bwydydd a diodydd uchel mewn braster a/neu siwgr

(4461-52)

Trosodd.

4 4 61 52 0 0 03

Pa dri math o fwyd syn cael eu prynu mewn canran syn fwy nar hyn sydd ar y plt bwytan iach? Ticiwch ( ) y tri blwch. [1]

4 (c) Maer tabl isod yn dangos cynnwys braster pryd o fwyd. Bwyd Cebab doner Mayonnaise Pecyn o greision Toesen (doughnut) Cyfanswm Cynnwys braster (g) 50.2 11.5 11.5 13.3 86.5

Arholwr yn unig

Canllaw Swm Dyddiol (Guideline Daily Amount) braster ar gyfer benyw gyffredin yw 70g. Cyfrifwch ormodedd (excess) cynnwys braster y pryd bwyd yma. [1]

Ateb

..............................................

(ch) Pam mae labeli bwyd yn aml yn rhoi gwybodaeth am gynnwys braster am bob 100g o fwyd? [1]

(d) Eglurwch pam maen afiach bwyta gormod o fraster.

[2]

(dd) Rhowch un defnydd (use) ar gyfer braster yn y corff dynol.

[1]

(4461-52)

5 2. Maer hormon inswlin yn helpu i gadw lefelau glwcos y gwaed o fewn ystod (range) normal, cul. Maer graff yn dangos newidiadau yn lefelau glwcos y gwaed yn ystod cyfnod o wyth awr, ar pwyntiau lle cafodd mwy o inswlin ei ryddhau i mewn ir gwaed.
mwy o inswlin yn cael ei ryddhau

Arholwr yn unig

Lefel glwcos y gwaed (unedau mympwyol)

ystod normal

4
Amser (oriau)

Defnyddiwch y wybodaeth uchod, ach gwybodaeth eich hun, i egluro sut mae lefelau glwcos y gwaed yn cael eu rheoli yn y corff dynol. [6 ACY]

(4461-52)

Trosodd.

4 4 61 52 0 0 05

6 3. Y terfyn (limit) alcohol yn y gwaed syn gyfreithlon ar gyfer gyrru yn y DU (UK) yw 80 mg o alcohol am bob 100 ml o waed. Mewn rhai gwledydd, maen anghyfreithlon (illegal) gyrru gydag unrhyw alcohol yn y gwaed. Dymar terfyn sero. (a)

Arholwr yn unig

(i) Pam maen beryglus gyrru os yw lefel yr alcohol yn y gwaed yn fwy nar terfyn cyfreithlon? [1]

(ii) Rhowch un rheswm pam mae rhai pobl yn credu y dylai fod terfyn sero yn y DU. [1]

(b) Mae alcohol yn gyffur caethiwus (addictive). Eglurwch ystyr cyffur caethiwus.

[2]

(4461-52)

7 4. Maer wiwer goch ar wiwer lwyd yn byw mewn coetir (woodland). Maer ddwy rywogaeth o wiwer yn cystadlu am adnoddau tebyg. Pan fydd y ddwy rywogaeth yn rhannur un cynefin (habitat), maer wiwer lwyd fel arfer yn cystadlun well nar wiwer goch.

Arholwr yn unig

Y wiwer goch

Y wiwer lwyd

Roedd poblogaeth fawr or wiwer goch yn arfer bod ar Ynys Mn. Yn gynnar yn y 1970au, dechreuodd y wiwer lwyd gyrraedd dros pontydd ffyrdd. Tyfodd nifer y wiwer lwyd ar yr ynys yn gyflym. Erbyn canol y 1980au, roedd y wiwer goch wedi diflannu o sawl rhan or ynys. Yn 1998, dechreuodd grwpiau cadwraeth (conservation) reoli nifer y wiwer lwyd a chafodd y wiwer goch ei hail gyflwyno i sawl coetir. (a) Arwynebedd Ynys Mn yw 710 km 2. Dim ond 3% or arwynebedd syn goetir aeddfed syn addas ar gyfer y wiwer goch.
4 4 61 52 0 0 07

Cyfrifwch arwynebedd y coetir syn addas ar gyfer y wiwer goch. Dangoswch eich gwaith cyfrifo. [2]

.............................................

km2 [2]

(b) Nodwch ddau o adnoddau y maer ddwy rywogaeth o wiwer yn cystadlu amdano. 1. 2.

.................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................

(c) Ar wahn i gystadleuaeth rhyngddynt am adnoddau, rhowch ddau ffactor arall a allai gyfyngu (limit) ar faint poblogaeth y wiwer goch ar wiwer lwyd. [2] 1. 2.
.................................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................................

(4461-52)

Trosodd.

8 5. (a) Cafodd tymheredd croen Gareth ei fesur cyn, yn ystod ac ar l ymarfer. Maer canlyniadau iw gweld ar y graff. cyn ymarfer yn ystod ymarfer ar l ymarfer

Arholwr yn unig

50 45 40 Tymheredd y croen 35 (C) 30 25 20 0 2 4 6 8 10 12 14

Amser (mun) Or graff: (i) Nodwch y cynnydd yn nhymheredd y croen yn ystod ymarfer. [1]

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C (ii) Am faint o amser ar l stopio ymarfer mae tymheredd y croen yn parhau i gynyddu? [1]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mun

(4461-52)

9 (b) Maer diagram yn dangos toriad drwy groen Gareth. blewyn mandwll chwys

Arholwr yn unig

epidermis

derbynnydd tymheredd nerf synhwyraidd pibellau gwaed

chwarren chwys

Gan ddefnyddior diagram ach gwybodaeth eich hun:

(i)

(ii) Eglurwch sut mae newidiadau yn y pibellau gwaed syn agos at arwyneb y croen yn helpu i ryddhau gormodedd o wres or corff. [2]

(4461-52)

Trosodd.

4 4 61 52 0 0 0 9

Disgrifiwch sut mae gwybodaeth am gynnydd yn nhymheredd y croen yn cyrraedd yr ymennydd. [2]

10 6. Maen gyfreithlon bridior crwban mewn caethiwed (captivity). Maen anghyfreithlon allforio (export) neu fewnforior (import) crwban gwyllt. Roedd gwyddonwyr eisiau gwybod a oedd crwbanod mewn siop anifeiliaid anwes wedi cael eu bridio mewn caethiwed neu wedi eu mewnforio. Mae gan y crwban sydd wedi cael ei fridio mewn caethiwed am sawl cenhedlaeth (generations) batrwm gwahanol o gemegion yn eu DNA, ou cymharu phatrymaur crwban o boblogaeth wyllt. Maen bosib dangos y patrymau fel bandiau. Mae enghreifftiau o bedwar crwban iw gweld isod. Crwban wedii fridio mewn caethiwed G A T C

Arholwr yn unig

Crwban 1 G A T C

Crwban 2 G A T C

Crwban 3 G A T C

(4461-52)

11

Arholwr yn unig

(a) Pa enw syn cael ei roi ar y patrymau DNA?

[1]

(b) Eglurwch sut gall y wybodaeth yma gael ei defnyddio i ddangos bod crwban yn perthyn i boblogaeth wyllt ac nid i boblogaeth mewn caethiwed. [2]

3
(4461-52)

Trosodd.

12 7. Maer diagram yn cynrychioli llif yr egni drwy gwe fwyd mewn pwll (pond) yn ystod un flwyddyn.
Golau haul

Arholwr yn unig

6400000 kJ (yn cyrraedd y pwll)

32000 kJ (yn cael ei sefydlogi (fixed) mewn carbohydradau gan blanhigion pwll) 6400 kJ (yn cael ei ryddhau gan blanhigion pwll yn ystod resbiradaeth)

X
20480 kJ (planhigion pwll syn cael eu bwyta gan lysysyddion)

(planhigion pwll sydd heb eu bwyta)

14400 kJ (yn cael ei ryddhau yn ystod resbiradaeth)

3566 kJ (llysysyddion syn cael eu bwyta gan gigysyddion)

468 kJ (llysysyddion heb eu bwyta) 2046 kJ (wedii gynnwys mewn defnydd gwastraff)

2300 kJ (yn cael ei ryddhau yn ystod resbiradaeth)

cigysyddion

900 kJ (wedii gynnwys mewn defnydd gwastraff)

(a) (i) Pa broses syn achosi i egni o olaur haul gael ei sefydlogi mewn carbohydradau? [1]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(ii) Cyfrifwch ganran y golau syn cyrraedd y pwll, sydd wedi cael ei sefydlogi mewn carbohydradau gan blanhigion pwll. [1]

(4461-52)

Ateb

.........................................................

13 (b) Dim ond 20 480kJ y flwyddyn syn cyrraedd y llysysyddion. Cyfrifwch yr egni sydd dal i fod yn y planhigion pwll, sydd heb eu bwyta, fel sydd iw weld ar X yn y diagram. [1]

Arholwr yn unig

Ateb

.........................................................

(c) Awgrymwch un rheswm am y gwahaniaeth yn yr egni syn cael ei ryddhau yn ystod resbiradaeth gan blanhigion pwll a llysysyddion. [1]

(ch) Eglurwch sut mae defnydd gwastraff anifeiliaid, syn cynnwys nitrogen, yn cael ei ailgylchu ai ddefnyddio eto yn y gwe fwyd. [4]

(4461-52)

Trosodd.

14 8. Yn 1859, fe wnaeth Ewropeaid ryddhau 24 cwningen yn Awstralia ond doedd braidd dim ysglyfaethwyr naturiol y gwningen yno. Erbyn y 1950au roedd poblogaeth y gwningen wedi codi i dros 60 miliwn, ac roedden nhwn bla (pest) difrifol i gnydau (crops). Yn 1954 cafodd y firws myxoma, a oedd yn achosi clefyd yn y gwningen, ei gyflwynon fwriadol i Awstralia i reoli poblogaeth y gwningen. Erbyn 1960, roedd poblogaeth y gwningen wedi lleihau 90%. Erbyn 2010 roedd y boblogaeth wedi cynyddu eto i dros 30 miliwn. Defnyddiwch y syniad o ddetholiad naturiol i egluror newidiadau ym mhoblogaeth y gwningen yn Awstralia, dros y 150 o flynyddoedd diwethaf. [6 ACY]

Arholwr yn unig

(4461-52)

15

TUDALEN WAG

(4461-52)

Trosodd.

16 9. (a) (i) Yn y lle gwag isod, brasluniwch graffiau bar i gynrychioli amrywiad parhaus ac amrywiad amharhaus. [2] Parhaus Amharhaus

Arholwr yn unig

Nifer r nodwedd

Nifer r nodwedd

Nodwedd

Nodwedd [1]

(ii) Pa fath o amrywiad syn cael ei reoli gan fwy nag un genyn?

...........................................................................................................................

(b)

Mae gan y falwoden, Cepaea nemoralis, naill ai cragen blaen neu gragen fandog (banded).

plaen

bandog

Mae biolegydd wedi cyplu (mated) dwy falwoden sydd chragen blaen. Cafodd 48 o epil eu cynhyrchu. Mae gan 36 ohonyn nhw gragen blaen a 12 ohonyn nhw gragen fandog.

(4461-52)

17 (i) Gan ddefnyddior llythrennau B a b i gynrychiolir alelau ar gyfer cragen blaen a chragen fandog, dangoswch y croesiad hwn mewn sgwr Punnett. [2]

Arholwr yn unig

(ii)

Eglurwch y canlyniadau yma yn nhermaur math o amrywiad a threchedd genetig (genetic dominance). [2]

(4461-52)

Trosodd.

18 10. Mae bionwy yn gymysgedd o garbon deuocsid a methan. Maen cael ei gynhyrchu yn y pridd mewn safle tirlenwi (landfill) lle mae gwastraff yn cael ei ddympio. Mae weithiaun cael ei gasglu ai werthu fel tanwydd. Cafodd yr un math ar un ms o wastraff ei ddympion rheolaidd mewn safle tirlenwi am sawl blwyddyn. Fe wnaeth cyfaint y bionwy oedd yn cael ei gynhyrchu leihau ar l ir metel trwm, plwm, gael ei ddympio ynon anghyfreithlon.

Arholwr yn unig

(a) Eglurwch sut mae carbon deuocsid yn cael ei gynhyrchu yn y safle tirlenwi.

[2]

(b) Er mwyn profi mai plwm oedd yn achosir lleihad yn y carbon deuocsid oedd yn cael ei gynhyrchu, cafodd ymchwiliad ei wneud gan ddefnyddior offer canlynol.

NODWCH: Mae dr calch yn newid o fod yn glir i fod yn llaethog (milky) pan fydd carbon deuocsid yn bresennol.

dr calch

dr 10g o bridd

plwm nitrad 10g o bridd

sodiwm nitrad 10g o bridd

Cafodd yr offer ei adael am 24 awr a dymar canlyniadau: Tiwb A Dr calch llaethog B clir C llaethog

(4461-52)

19 (i) Eglurwch y canlyniadau yn B. [2]

Arholwr yn unig

(ii) Eglurwch bwrpas y sodiwm nitrad yn C. [1]

(iii) Disgrifiwch sut byddech chin gosod pedwerydd tiwb D, i ddangos mai micro-organebau syn gyfrifol am newid lliwr dr calch.

[1]

(4461-52)