B5001/UNIT 1/1

UNIT 1

FUNGSI HIPERBOLA

OBJEKTIF

Objektif am: Mempelajari dan memahami fungsi hiperbola Objektif Khusus: Di akhir unit ini pelajar seharusnya boleh: Mentakrifkan fungsi hiperbola Mencari nilai bagi fungsi hiperbola Mengenal dan melakar geraf fungsi hiperbola Menyatakan identiti fungsi hiperbola

B5001/UNIT 1/2

INPUT
1.0 PENGENALAN Fungsi hiperbola adalah hasil gabungan fungsi eksponen, ex . Berbeza daripada fungsi trigonometri yang berkaitan dengan sudut dalam bulatan, fungsi hiperbola pula berkaitan dengan bentuk hiperbola. Fungsi hiperbola, secara lazimnya ditulis di dalam bentuk sin hiperbola, kos hiperbola, tangen hiperbola dan sebagainya. Ini diringkaskan dalam bentuk sinh x, kosh x, tanh x dan seterusnya. Dalam unit ini pelajar akan mempelajari berkenaan dengan mencari nilai-nilai tertentu dan melakar geraf bagi sesuatu fungsi hiperbola. 1.1 TAKRIFAN FUNGSI HIPERBOLA Dua fungsi utama yang bertindak sebagai asas bagi fungsi hiperbola ialah fungsi e x dan e x di mana e x dan e x ialah suatu siri kuasa bagi x. ex = 1 + x + x 2 x3 x 4 + + + .......... 2! 3! 4! x 2 x3 x 4 + .......... 2! 3! 4!

ex = 1 x +

Jika fungsi - dan dibahagikan dengan 2, kita akan perolehi suatu fungsi yang ditakrifkan sebagai sin hiperbola bagi x, sinh x. Maka: sinh x = e x e x 2 .

Berdasarkan pertimbangan yang sama seperti fungsi , kita akan memperolehi takrifan bagi fungsi hiperbola yang lain, iaitu seperti di bawah: e x + e x 2 e x e x e x + e x

kosh x =

tanh x =

B5001/UNIT 1/3

Selain daripada fungsi-fungsi hiperbola seperti di atas, kita juga boleh takrifkan fungsi hiperbola bagi keadaan-keadaan yang lain. kosh x e x + e x koth x = = sinh x e x e x 1 2 sec h x = = x kosh x e + e x 1 2 kosekh x = = x sinh x e e x 1.2 MENENTUKAN NILAI FUNGSI HIPERBOLA Kita dapat menentukan nilai dengan menggunakan fungsi-fungsi hiperbola yang telah kita takrifkan di dalam bahagian 1.1 di atas. Contoh 1.2a Dapatkan nilai bagi sinh 1.275 . Penyelesaian: e x e x Diketahui sinh x = , maka dengan menggantikan 2 x = 1.275 di dalam fungsi tersebut maka kita akan perolehi penyelesaiannya, iaitu: sinh 1.275 = e1.275 e 1.275 2 3.579 0.279 = 2 = 1.65

Contoh 1.2b Tentukan nilai bagi kosh 2.156 Penyelesaian: e x + e x Diketahui kosh x = , oleh itu 2 kosh 2.156 = e 2.156 + e 2.156 2 8.637 + 0.116 = 4.377 2

B5001/UNIT 1/4

AKTIVITI
AKTIVITI 1.2a Soalan 1 Tuliskan takrifan bagi fungsi-fungsi hiperbola yang berikut: a . sinh x b. kosh x c. tanh x

Soalan 2. Tentukan nilai bagi fungsi-fungsi hiperbola yang berikut: a. b. c. d. sinh 1.18 kosh 1.5 tanh 1.28 sinh ( 1.532 ) sinh 2.381 e. kosh 1.321

B5001/UNIT 1/5

MAKLUM BALAS
MAKLUM BALAS AKTIVITI 1.2a Soalan 1 a. sinh x = e x e x 2

e x + e x b. kosh x = 2 c. tanh x = e x e x e x + e x

Soalan 2 a. b. c. d. e. 1.474 2.352 0.856 2.206 2.671

B5001/UNIT 1/6

INPUT
1.3 GERAF FUNGSI HIPERBOLA Seperti yang telah diketahui, dari takrifan fungsi hiperbola itu sendiri, fungsi hiperbola bergantung kepada nilai fungsi e x dan e x . Oleh itu, baik kita ketahui bentuk geraf yang mungkin dilukiskan untuk kedua-dua fungsi tersebut.

5 4 3 2 1 0 -2 -1 0 1

y = ex

y = e-x

5 4 3 2 1 0

-2

-1

Rajah 1.1. Geraf Fungsi ex

Rajah 1.2. Geraf Fungsi e-x

Perhatikan bahawa nilai fungsi ex dan e-x adalah positif untuk semua nilai x 1.3.1 GERAF Kosh x e x + e x , kita ketahui bahawa, setiap nilai bagi 2 kosh x ialah purata bagi nilai-nilai ex dan e-x. Bentuk geraf yang akan diterbitkan e x + e x bagi fungsi kosh x = adalah seperti di dalam rajah 1c. 2 Dari takrifan, kosh x = y = ex y = e-x

5 4 3
Rajah 1.3: Geraf kosh x

2 1 0

e x + e x y= 2

-2

-1

B5001/UNIT 1/7

Dari geraf kosh x didapati bahawa: 1. 2. 3. 4. kosh 0 = 1 nilai kosh x sentiasa melebihi 1 geraf kosh x adalah simetri pada paksi y, iaitu kosh (-x) = kosh x bagi setiap nilai kosh x, terdapat 2 nilai x yang sama, iaitu x = a

1.3.2 GERAF sinh x Dari takrifan, sinh x = di dalam rajah di bawah: y = ex e x e x , kita dapat plotkan geraf y = sinh x seperti 2

y = e-x

5 4 3
Rajah 1.4: Geraf sinh x

2 1 0

e x e x y= 2

Dari geraf sinh x, kita boleh mentakrifkan bahawa:

-2

1. 2. 3. 4.

sinh 0 = 0 sinh x wujud untuk semua nilai x, iaitu - < x < geraf sinh x simetri pada titik asalan, sinh (-x) = -sinh x bagi setiap nilai sinh x, hanya terdapat satu nilai x.

-1

-1 0 -2 -3

INPUT
1.4 IDENTITI FUNGSI HIPERBOLA

Takrifan enam fungsi hiperbola yang telah kita ketahui di dalam bahagian 1.2 boleh digunakan di dalam membentuk identiti fungsi hiperbola. Identiti fungsi hiperbola ini mempunyai persamaan dengan identiti fungsi trigonometri kecuali tanda negatif (-) dan positif (+).

B5001/UNIT 1/8

Contoh 1.4a Buktikan bahawa kosh2 x sinh2 x = 1. Penyelesaian: e x + e x e x e x kosh x sinh x = 2 2 e 2 x + 2e x e x + e 2 x e 2 x 2e x e x + e 2 x = 4 4 2x 2 x 2x 2 x e +2+e e +2e 4 = = = 1 terbukti. 4 4
2 2 2 2

Dengan pertimbangan yang sama kita boleh terbitkan identiti-identiti hiperbola yang berikut: 1. kosh2 x sinh2 x = 1 2. 1 tanh2 x = sekh2 x 3. koth2 x 1 = kosekh2 x 4. sinh (s + t) = sinh s kosh t + sinh t kosh s; dan sinh (s - t) = sinh s kosh t - sinh t kosh s 5. kosh (s + t) = kosh s kosh t + sinh s sinh t; dan kosh (s - t) = kosh s kosh t - sinh s sinh t 6. sinh 2x = 2 sinh x kosh x 7. kosh 2x = kosh2 x + sinh2 x = 2 kosh2 x 1 = 2 sinh2 x +1

B5001/UNIT 1/9

AKTIVITI
AKTIVITI 1.4a Soalan 1: Nyatakan fungsi-fungsi bagi geraf-geraf yang berikut: a. b. y

x x

-2

c. y

2.5 2.0 1.5 1.0 0.5 0.0

-2

-1

Soalan 2: Nyatakan sama ada identiti-identiti berikut benar atau salah i. ii. iii. iv. sinh2 x + kosh2 x = 1 1 tanh2 x = sech2 x koth x = 1 tanh x

sinh x = 2 sinh x kosh x

B5001/UNIT 1/10

MAKLUM BALAS
MAKLUM BALAS AKTIVITI 1.4a Soalan 1: a. y = e-x b. y = sinh x c. y = kosh x

Soalan 2: i. ii. iii. iv. salah benar benar salah

B5001/UNIT 1/11

PENILAIAN KENDIRI
Pelajar diminta mencuba semua soalan dalam penilaian kendiri ini dan sila semak jawapan anda pada maklum balas yang disediakan. Anda dinasihatkan untuk berbincang dengan pensyarah anda jika anda menghadapi sebarang masalah. Soalan 1 Tentukan nilai-nilai bagi fungsi-fungsi hiperbola yang berikut : i. ii. iii. iv. v. vi. Soalan 2 Satu garis lengkung terbentuk memenuhi persamaan y = c kosh Jika c = 50, kirakan nilai y apabila x = 109. Soalan 3 Buktikan kosh 2x = 1 + 2 sinh2 x Soalan 4 Lengkapkan jadual y = sinh x di bawah dan seterusnya lakarkan geraf yang terhasil. x y Soalan 5 Jika L = 2c sinh H , tentukan nilai L apabila H = 63 dan c = 50. 2c 2.5 2.9 3.3 3.7 4.1 4.5 x . c tanh 1.27 kosh 3.17 sinh 2.89 koth 1.5 sech (-1) kosekh (-0.5)

B5001/UNIT 1/12

MAKLUM BALAS PENILAIAN KENDIRI

Soalan 1 i. ii. iii. iv. v. vi. 0.8539 11.924 8.969 1.1048 0.6480 1.9190

Soalan 2: y = 224 Soalan 4 x y 2.5 6.0502 y 2.9 9.0596 3.3 13.5379 3.7 20.2113 4.1 30.1619 4.5 45.003

Soalan 5: L = 67.25