Potpuna kompenzacija na potroakoj sabirnici

OPIS PROJEKTNOG ZADATKA: Induktivni potroai (jednofazni i trofazni asinhroni motori, transformatori, prigunice, fluo rasveta,...) u toku rada, iz mree povlae pored aktivne snage koja se pretvara u koristan rad(obrtanje osovine motora, svjetlost), i reaktivnu snagu koja se koristi za stvaranje magnetnog polja. Za razliku od aktivne energije koja se trajno ''troi'' u potroau, reaktivna energija ''osciluje'' izmeu izvora i potroaa. Prisustvo reaktivne energije u sistemu ima negativne posljedice iako ne vri koristan rad, reaktivna energija optereuje prijenosne vodove. Prividna snaga nekog sistema je vektorski zbir aktivne i reaktivne snage sistema

to je manja reaktivna snaga potroaa, manja je i prividna snaga, a samim tim je manja i struja koja tee prikljunim kablovima. Kao rezultat toga, poveava se prijenosna mo kabla, odnosno istim presjekom kabla se moe prenijeti vea aktivna snaga, smanjuje se zagrijavanje kabla pa se produava ivotni vijek izolacije, usljed manje struje manji su padovi napona, pa se direktno utie na pouzdan rad ureaja. Kao mjera prisustva reaktivne energije u sistemu koristi se faktor snage (cos ). Faktor snage se definie kao odnos aktivne i prividne snage nekog potroaa:

Maksimalna vrijednost faktora snage iznosi cos =1, to znai da je prividna snaga jednaka aktivnoj, odnosno da potroa ne zahtjeva reaktivnu energiju. Faktor snage cos =1 imaju isto omski (rezistivni, otporniki) potroai, razne vrste grijaa i sijalice sa uarenim vlaknom. Svi ostali potroai pri svom radu povlae reaktivnu energiju. Reaktivna energija ima dva karaktera induktivni i kapacitivni. Induktivni karakter imaju ureaji koji u sebi sadre rezliite namotaje. U najveem broju to su svakako asinhroni motori koji predstavljaju i najee potroae elektrine energije u industrijskim pogonima. Kapacitivni karakter imaju potroai koji predstavljaju kondenzatore razliitih namjena. Nepovoljno je prisustvo bilo koje vrste potroaa, bilo induktivnih bilo kapacitivnih. Potroai induktivnog i kapacitivnog karaktera su ''suprotnog znaka'', tj. uticaj potroaa induktivnog karaktera ponitava se dodavanjem potroaa kapacitivnog karaktera. Elektrodistributivna preduzea naplauju potronju reaktivne energije koju potroai povlae iz mree. Cijena reaktivne energije predstavlja jo jednu manu njenog prisustva kod potroaa. Mjeseni troak za reaktivnu energiju moe biti znatan u zavisnosti od broja i veliine potroaa reaktivne energije u pogonu, odnosno od broja i snaga asinhronih motora u pogonu, jer su to najei potroai u pogonu. Reaktivna energija potrebna za rad asinhronih motora se efikasno moe obezbjediti u samom pogonu dodavanjem potrebnog broja kondenzatorskih baterija, odnosno dodavanjem sistema za kompenzaciju reaktivne energije (ili sistem za popravak faktora snage). Na taj nain je obezbjeena reaktivna energija za motore koja ne prolazi kroz brojila reaktivne energije (mjerne grupe) i tako direktno utie na smanjenje mjesenih rauna za struju, a samim tim i na ukupne trokove rada.

2.

TEORIJSKA PODLOGA ZA IZRADU PROJEKTNOG ZADATKA

Kompenzaciju reaktivne energije je korisno izvriti zbog - dobiti potroaa, i - dobiti za elektroenergetski sistem. to se tice dobiti potroaa, osnovna je finansijska korist. Nakon izvrene kompenzacije potroa elektrine energije iz svog rauna eliminie stavku za reaktivnu energiju. to se tice dobiti za elektroenergetski sistem treba znati da reaktivna energija (reaktivna snaga- reaktivna struja ) pravi na prijenosnom vodu gubitke snage (energije) na isti nain kao i sama aktivna energija. Znai, eliminacijom nepotrebnog transporta veih koliina reaktivne energije od proizvodnje do potronje preko prijenosnih kapaciteta, dobija se smanjenje tehnikih gubitaka aktivne energije u itavom elektroenergetskom sistemu. Elektrina mrea u okviru elektroenergetskog sistema ima funkciju prenosa i distribucije elektrine energije od izvora do potroaa uz zadovoljavanje odreenih kriterijuma koji se tiu kvaliteta isporuene elektrine energije, sigurnosti napajanja potroaa, pouzdanosti itd. Elektrina energija se uglavnom koristi u transformisanom obliku ( mehanika, termika i sl). Za mnoge potroae naizmjenine struje kao to su elektromotorni pogoni, transformatori, elektroindukcione pei itd. neophodna je aktivna struja Ia koja je u fazi sa naponom i koja uestvuje u stvaranju aktivne snage, dok je reaktivna komponenta

struje Ir pomjerena u odnosu na napon za (/2 rad) i potie stvaranje reaktivne snage. U sluaju kada je preovlaujua induktivna reaktivna komponenta (Xl >Xc) gdje je X l induktivna reaktansa, Xc-kapacitivna reaktansa, fazorski dijagram napona i struje potroaa je:

Prividna odnosno stvarna struja koja se uspostavlja u kolu fazno zaostaje u odnosu na napon napajanja za ugao , pa se prema strujama koje su uspostavljene u kolu mogu definisati odgovarajuce snage Prividna snaga S= 3 UI Aktivna snaga P= 3 UIcos Reaktivna snaga Q= 3 UIsin Faktor snage cos =Ia/I= P/S Spektar tzv induktivnih potroaa , koji koriste reaktivnu energiju, je vrlo irok i oni su glavni uzronici slabog-malog faktora snage u nekompenzovanoj mrei. Posljedice takvog stanja mogu biti razliite. Elektrini izvor, koji napaja aktivne i reaktivne-induktivne potroace mora proizvoditi prividnu snagu . Ranije je reeno da se , u tom sluaju, mora prenositi vea snaga. Npr kod konstantne aktivne snage i kod porasta reaktivne induktivne snage dolazi do porasta prividne snage prema izrazu:

Treba naglasiti da je idealan sluaj prenosa kada je cos=1 odnosno kada proizvoai proizvode i kada se prenosi samo aktivna snaga. U reimu prenosa elektrine energije pojavljuju se gubici koji rastu sa duinom prenosa . Npr za potroace sa faktorom snage 0.707 kada je Ia=Ir za prividnu struju se dobije:

Dulovi gubici kod takvog prenosa su dva puta veci u odnosu na sistem kod koga je cos=1 tj.

Sa opravdanjem se postavlja pitanje pod kojim se uslovima moe smanjiti struja izvora odnosno struja kroz prijenosni sistem, a da se pri tome reim rada potroaa ne narui odnosno da struja kroz prijemnik ostvari isti uinak. Ovaj se problem efikasno rjeava kompenzacijom reaktivne energije ili popravkom faktora snage. Kompenzacija reaktivne energije predstavlja smanjivanje ili potpunu eliminaciju reaktivne komponente struje kroz izvor i kroz prenosni sistem.U tehnikoj praksi razvijena su razlicita tehnika rjeenja. Najefikasniji nain je svakako postavljanje , paralelno sa prijemnikom, kondenzatorskih ureaja kapacitivne reaktanse Xc. U tom sluaju reaktivna komponenta struje izvora se koriguje ili u potpunosti eleminie , to znaci da se ukupna struja izvora smanjuje, dok struja kroz prijemnik ostaje ista.

Osnovne prednosti sistema za kompenzaciju reaktivne energije su: -ugradnjom sistema za kompenzaciju reaktivne energije u centru potronje rastereuje izvore oko proizvodnje te iste energije odnosno proizvodnja izvora se svodi samo na proizvodnju aktivne energije; -prenosna mrea se oslobaa prijenosa reaktivne energije, Dulovi gubici se smanjuju jer reaktansa X tei ka nuli, a faktor snage cos pribliava se idealnoj vrijednosti tj tei 1.; - padovi napona na kraju prenosnog sistema znatno se smanjuju jer iz: U=IXsin + IRcos =XIr+RIa, moe se zakljuiti kada sin0, slijedi: U=RIa -rad mnogih potroaa utie na pojavu stvaranja viih harmonika ( ispravljai, elektrolune pei kao i ostali nelinearni potroai ). Kombinacijom kondenzatorskog postrojenja i ugradnjom sistema prigunica ostvaruje se mogunost filtracije viih harmonika; -konano, ugradnja sistema kompenzacije reaktivne energije oslobaa potroaa plaanja prekomjerno potroene reaktivne energije ime se ostvaruju znatni finansijski efekti. Kompenzacija reaktivne energije moe se realizovati kao: -pojedinana kompenzacija,

-grupna kompenzacija, -centralna kompenzacija, i - mjeovita kompenzacija. Pojedinana kompenzacija izvodi se za tzv velike potroae elektrine energije (elektrolune i elektroindukcione pei, veliki motori itd.) i to na mjestu prikljuka.Reaktivna energija kompenzira se na mjestu njenog nastanka ime se rastereuje sistem dovodnog napajanja i smanjuju gubici. Znaci, pojedinana kompenzacija se koristi kod ureaja kao to su elektromotori i transformatori pod uslovom -da se radi o velikoj srednjoj potronji, -da potroa ima stalni faktor snage, i -da se radi o dugom trajanju uputanja. Primjena ove kompenzacije je posebno rairena kod asinhronih motora koji imaju konstantno optereenje kao to su pumpe, kompresori, ventilatori, razni mlinovi itd. Svakom induktivnom potroau dodjeljuje se odgovarajui kondenzator odnosno kondenzatorska baterija.

Prednosti pojedinane kompenzacije Prikljuni kablovi se odoptereuju od reaktivne energije

 U pravilu nisu potrebni dodatni sklopni ureaji Ekonominija je pojedinana kompenzacija kod potroaa: Veih snaga (>20kW) Grupna kompenzacija pretpostavlja da se sa jednim sistemom kompenzacije reaktivne energije kompenzira vei broj manjih induktivnih potroaca reaktivne energije. Ovaj sistem je posebno primjenjiv kod kompenzacije reaktivne snage grupe manjih elektromotora.

Ako se potroai pojedinano ukljuuju, tada mora takoer i kondenzator sadravati sklopni ureaj (npr. uklopnik), koji se ukljuuje samo onda kada su svi potroai u pogonu ili se instalira regulirani ureaj za kompenzaciju. Reaktivna energija i gubici na ovaj se nain smanjuju samo u razdjelnim vodovima a ne u vodovima izmeu razdjelnika i potroaa. Iz ekonominih razloga esto vea rasvjeta postrojenja kompenzuje u grupama.

Centralna kompenzacija podrazumjeva primjenu kompenzacije kod prikljuka na glavne napojne sabirnice vie grupno kompenziranih potroaca. Centralna kompenzacija po pravilu predpostavlja automatsku regulaciju tj. ugradnju automatskog regulatora koji u kontinuitetu, neovisno od promjene optereenja, ostvaruje tarifnim stavovima poeljan faktor snage ( cos=0.95). Kod odstupanja izmjerene i zadate vrijednosti faktora snage on prema potrebi ukljuuje ili iskljuuje kondenzatore stepenasto.

Prednosti centralne kompenzacije Snaga kondenzatora automatski se prilagoava potrebnoj reaktivnoj energiji Relativno je jednostavna naknadna ugradnja modula ili jedinica za proirenje Sredinjim poloajem mogu je laki nadzor Mjeovita kompenzacija objedinjuje sva tri prethodno navedena naina kompenzacije. Primenjuje se kod izuzetno velikih pogona sa velikim brojem motora, pa se za odreene pogone sa specifinim karakteristikama primenjuje odgovarajui vid kompenzacije. Potrebna snaga kondenzatora za kompenzaciju reaktivne energije moe se odrediti na nekoliko naina: poznavanjem parametara potroaa u pogonu moe se izraunati njihova reaktivna snaga na osnovu koje se odreuje snaga kondenzatorskih baterija, primjenom specijalnih mjernih ureaja, mrenih analizatora, moe se u toku rada pogona izmjeriti reaktivna energija koju povlai pogon, pa se na osnovu mjerenja moe odrediti potrebna snaga kondenzatorskih baterija, i

 na osnovu mjesenog rauna za utroenu elektrinu energiju. Na osnovu obraunatog utroka aktivne i reaktivne energije, kao i angaovane snage moe se odrediti potrebna snaga kondenzatorskih baterija za kompenzaciju reaktivne energije u pogonu.

Izbor najpovoljnije vrste kompenzacije Kod odluke, dali e se pojedini potrai najpovoljnije kompenzirati s kondezatorskim fiksnim stepenom ili centralnom regulacijskom jedinicom, treba razmotriti privredne i tehnike aspekte postrojenja. Pojedinanoje isplativo kompenzovati vea troila koja su konstatnom radu i bez veih promena optereenja. S obzirom na zahtjevne distribucije da kompenzacijski ureaji ne priguuje MTK signale, kao i svakim danom sve vee prisustvo viih harmonikama u mrei, treba odabrati automatski regulirani ureaj za kompenzaciju, adekvatne izvedbe.

Smanjenje struje i strujnih toplinskih gubitaka usljed ugradnje kondezatora

Iz gornje tabele vidljiva je korist kompenzacije npr. na kraju dueg prikljunog voda. Optimalnom kompenzacijom moe se rasteretiti kabal, kao i smanjiti pad napona u resprektibilnoj veliini.