gazetesinin okurlarna armaandr. aramba gnleri yaymlanr.

Sayfalar
Belgelerle Adm Adm Eski Konya (3)

Cilt: 9 Say: 7 3 MART 2010 ARAMBA

Hazrlayanlar: M. Ali UZ - Ali IIK

av.mehmetaliuz.hotmail.com aliisik42@mynet.com

SELUKLU DNEM NCES VE SONRASINDA KONYA:

Mehmet Ali UZ Mehmet DOAN

b. Karamanolu ve Osmanl Dnemi Konyal, Konyann H.872, M. 1467 tarihine kadar muhtelif zamanlarda uzun ve ksa faslalarla Karamanoullarna bakentlik yaptn ve doru olan tarihin de bu olduunu zikreder.(1) Karamanoullar, Trkiye Sel-

uklu devletinin tarih sahnesinden ekilmesinden sonra kendilerini devletinin meru miraslar olarak kabul ediyorlard. Uzun sre bunun mcadelesini verdiler. Osmanl ile girdikleri btn mcadelelerde hep kaybettiler, ama mcadeleden de vazgemediler. Zaman zaman Osmanlya ihanet etmeyecekleri

Bedesten ve evresi, 1895.

Akademik Sayfalar

Merhaba

97

3 MART 2010

yolunda verdikleri szlerin de hi birisinde durmadlar. 1465 yllarnda Karamanolu Beyliinin banda Pir Ahmet Bey vardr. Pir Ahmet Bey 1466-67 ylnda Fatihin de banda bulunduu orduyla Konya surlar nnde yapt savata byk bir yenilgiye urayarak Larendeye kat. Fatih onun takibine Mahmut Paay memur etti. Karamanoullar, OsmanlKaramanolu arasndaki mcadelesinde Konyaya byk zarar vermekle beraber, o dnemde bilhassa, Karamanolu II Mehmet ve olu brahim Beyler zamannda Karamanda ve Konyada birok eserin yaplmasna ve ehrin imarna devam edildi. nemli vakf messeseleri kuruldu. Meramda halen ayakta olan Hasbeyolu Camii ve Drlhuffaz, yine merkezde, bir sanat aheseri Hasbey Darlhuffaz, brahim Bey mareti, Medresesi (Kazanl Medrese) ve bir han (Kapan Han), Muiniye Medresesi, Ebu shak Kazerun Zaviyesi, Nasuhbey Darlhuffaz, Ali Efendi Muallimhanesi, Mahkeme Hamam ve Turgutoullar Trbesi gnmze kadar gelen-gelemeyen daha pek ok eser, o dnemde yapld. Fatih dneminde Konya, kesin olarak Osmanl hkimiyetine girdi. Sadrazam Mahmut Paa, sonradan Fatih tarafndan Mahmut

Paann yerine getirilen, Rum Mehmet Paa, acmaszca Karaman ve Konyadan pek ok aileyi, sanatkr, inaat ve ini ustasn stanbula srd. nsanlara zulmetti, katliamlar yapt. Fatihin emriyle Takkeli Da zerindeki muhkem Gevele Kalesi ykld. Konya ve Karaman evresinde pek ok da tarihi esere zarar verildi. (3) Bundan sonra Konyada Sultan Cem, ehzade Abdullah, ehzade ehinah gibi pek ok nl Osmanl ehzadesi Konya valiliinde bulundu. Karamanolu-Osmanl mcadelesinde zarar gren ehrin yaralar sarld. Konyann nfusu artt. Her bakmdan Konyann gelimesi salanmaya alld. Osmanl Dneminde geliip byyen Konyada Sultan Selim, erafeddin, Piri Mehmet Paa, Kap, Hac Fettah, Nakibolu, Kla (Saray) ve Aziziye Camileri, Yusufaa Kitapl, Selimiye mareti, Ahmet Efendi Hamam ile Mahmud Dede trbesi gibi pek ok trbe ve otuzun zerinde Osmanl Dnemi medresesi hep bu dnemde yapld. ehir emelerle donatld. ehrin her taraf yeni yeni kk ve bahelerle gzelletirildi. Meramn n her tarafa yayld. Mevlna Dergh ek binalarla geniletildi. Derghta nemli tamirler gerekletirildi. Konya, Osmanlnn hkimiyeti dneminde

98

Merhaba

Akademik Sayfalar 3 MART 2010

nemini koruyan ehirlerin banda geliyordu. Burdurlu Ahmet Paa zamannda, 1868 ylnda Konyada ilk basmevi ald. Bir yl sonra da Konya isimli ilk resmi vilyet gazetesi yaymlanmaya baland. 19. yzyl sonlarnda Erzurumlu Ali Kemali Paann valilii zamannda (18941898) Anadolu-Badat demiryolu tamamland ve ilk defa tren Konyaya geldi. Konya bilhassa Avlonyal Ferit Paa zamannda byk gelime gsterdi. ayrba suyu o dnemde Konyaya getirildi. Ekonomi canland. kinci Merutiyetten sonra da Konyada ilk yksek mektep olan, Mekteb-i Hukuk ald.(4) Bir tarafta Konyada bu gelimeler olurken maalesef, giri blmnde de ifade ettiimiz gibi, Konyada Osmanlnn son dnemlerinden balamak zere, tarih doku ve tarih yaplar gaflet, cehalet ve ihanetler sebebiyle byk tahribata urad. Cumhuriyet Dneminde bu tahribat hzland. Bunlarn ou devlet eliyle ve belediyeler vastasyla yapld.Tarih eser tahribat adeta uurlu bir ekilde yrtld. Arka arkaya girilen savalarn ve ekonomik kriz

ve imknszlklarn da bunda byk rol oldu. Pek ok eser tabiatn tahribatyla yklmaya terk edilirken, bazlar da meydan, yeil alan ve yol ama bahaneleriyle kazma krek ykld. Harf nklabn takip eden yllarda tarih eserler zerinde bulunan pek ok kitabe ve turalar keskieki kaznd. Vakflar deta kapann elinde kald. Pek ok vakf mlk, Bakanlar Kurulu Karar ile sata sunuldu. Tarih Seluklu trbeleri etraflarndaki arazilerle birlikte zel ahslarn eline geti. Kanun dneminde yaplan dokuz kubbeli tarih Bezistan bile yere serilmekten kendini kurtaramad. Gnmzde pek ok tarih eserin yerinin bile nerede bulunduu bilinmez hale geldi. zet olarak Konyada tarih doku acmaszca ve tamamen tahrip edildi. Verilen bu tarih bilgiden sonra, Aleddin Tepesinden balamak zere, belgelerle adm adm eski Konya inceleme ve aratrmamza geebiliriz.
____________________ . Konyal, s .64. Konyal, s.111. Seluk Es, Byk Konya Ansiklopedisi. Mehmet nder, Mevlna ehri Konya, s. 43-47.

Akademik Sayfalar

Merhaba

99

3 MART 2010

Prof. Dr. Haim KARPUZ

KIBRIS YAKINDOU RM ENSTTS MEVLN SEMPOZYUMU

18 ARALIK 2009-LEFKOA ZET

BALKAN MEVLEVHANELER

evlevihane, Mevlna Celleddin-i Ruminin dncelerini esas alan, tarikat prensiplerinin retildii bir kurum olup deiik yaplardan olumaktadr. Mevlevi tekkeleri tarikat retiminin yannda hat, tezhip, musiki gibi gzel sanatlarla ilgili, yolcularn barnmas, fakirlerin doyurulmas ve benzeri sosyal amal almalar da yapmlardr. Mevlevihaneler zaviye ve asitane olmak zere byklk ve alma bakmndan ikiye ayrlr. Zaviye dervilerin yaad, sema, dua ve zikir yaplan kk tekkelerdir. Asitne, tarikatn temel eitiminin verildii, 1001 gn ile karlan byk Mevlevi tekkeleridir. Bunlar: Konya, Afyon, Manisa, Ktahya, Halep, Galata, Yeni Kap, Kasmpaa, Beikta, Bahariye, Bursa, Kahire, Kastamonu, Eskiehir, Gelibolu ve Larissa Yeniehir Mevlevihaneleridir. Dierleri daha kk programl tarikat yaplar zaviyelerdir. ster asitne ister zaviye olsun bir Mevlna tekkesinde u blmler bulunur. 1. Matbah- erif, 2. Dervi Hcreleri, 3. Meydan- erif, 4. Trbe Hamuan, 5. Haremlik Selmlk, 6. Dier Meknlar. Dier Meknlarn ierisinde, bata ktphane olmak zere hamam, frn, muvakkithane, cem-sohbet odas gibi mekanlar; kuyu, sarn, adrvan, gibi tesisler de Mevlevihane yaplar iinde yer alr. Trkiyedeki Mevlevihaneler zerine muhtelif almalar yaplmtr. Bunlarn tekke mimarisi ve ilevleri bakmndan Ahmet Ik Doann
Merhaba
Akademik Sayfalar 3 MART 2010

(Doan, 1977) almas nemlidir. Barihuda Tanrkorur da Mevlevihaneler zerine ayrntl almalar yapmtr. Hasan znder sadece Mevln Dergh'n ele almtr. 17. yzylda ok sayda Mevlevihane gezen Evliya elebi bu yaplarn mimarisi, eyhleri, ayinleri hakknda ok ilgin bilgiler vermektedir. Mevlevihanelerin 19. yzylda durumlar, faaliyetleri ve listeleri hakknda Sezai Kk ayrntl bir alma yapmtr. (Kk, 2000, 465469) Yazda zetleyeceim bilgiler, Hz. Mevlnann 800. doum yldnm iin hazrlanan bir fotoraf albm almas srasnda yaptmz gzlemlere ve bu alanda yaplan genel almalara ve yaynlara dayanmaktadr. Evliya elebi, Veledi elebi (afak,2007) ve inasi Kke gre Balkanlardaki Mevlevihanelere ksaca gz atalm. Edirne Mevlevihanesi: II. Sultan Murad zamannda Muradiye Camisi ile birlikte 1435 ylnda kurulduu kabul edilir. Mevlevihanenin dervi odalar, mtemilat gnmze gelmemitir. Arnavutluk: Elbasan ve pek ehirlerinde Mevlevihaneler olduu kaynaklarda geer. Ancak tekke binalarnn ayakta olup olmad bilinmemektedir. Sarayevo sa Bey Zaviyesi: Bosna Hersekin bakenti, Sarayevoda Bendba semtinde 1462de kurulmu, ykla yapla 1957 ylna kadar gelmi ve o yl ortadan kalkm bir mevlevihanedir. 1659 zaviyeyi ziyaret eden Evliya elebi burasn Mevlevi tekkesi olarak tanmlamaktadr.

100

Filibe Mevlevihanesi: Rumelide Bektai, Halveti vd. tekkelere gre gnmze gelen nadir Mevlevihanelerden birisi de Bulgaristandaki Filibede bulunmaktadr. Kentin merkezinde Osmanl dokusunun bulunduu tepe mevkiinde 18. yzyln balarnda Peevi Ahmed Dede adna kurulmutur. Peoy Yakoval Hasan Paa Mevlevihanesi: ehrin surlarnn dnda Zigetvar Kaps civarnda yer alan mevlevihanenin, sadece semahane olarak kullanlan camisi gnmze gelmitir. 16.yzylda yaplm Yakoval Hasanpaa Camii kuzeyinde U planl medrese ile birlikte Mevlevihane olarak kullanld bilinmektedir. Uzun sre kadnlar hastahanesinin kilisesi olarak kullanlm ve 1957den sonra restore edilerek cami haline getirilmitir. skp Mevlevihanesi: Makedonya Cumhuriyetinde bakent skpte 18. yzylda yaplmtr. Mevlevihane yklm geriye soluk bir resim kalmtr. Yerini tam olarak bilmiyoruz. Evliya elebiye gre Sadrazam Melek Ahmet Paann kona Mevlevihane haline getirilmitir. Belgrat ve Ni Mevlevihaneleri kaytlarda gemesine ramen gnmze gelememilerdir. Kosova pek Mevlevihanesinin de son durumu bilinmemektedir. Gzleve Mevlevihanesi: Karadenizin kuzeyinde, en uzaklardaki Mevlevihanelerden biriside Ukraynann Krm zerk Cumhuriyetindeki Gzleve - Yevpatoriada 18. yzylda kurulmutur. Surlarn dnda, Eski Odun Pazar Semti'nde bir camii ile ayn alan ierisindedir. Atina Mevlevihanesi: Atinann merkezinde Akropolisin gneyinde Plaka semtinde Roma agorasnn iinde yer alr. Fethiye Camiinin yaklak 100 m. gneyindedir. Yaknndaki Hac Mehmet Medresesi ve Mustafa Aa Camii ile bir gen olutururlar. Kesin yapl tarihi bilinmemektedir. Yapdan ilk olarak 17.Yzylda Evliya elebi sz etmektedir.

Girit-Hanya Mevlevihanesi: Mevlevihane 1890 ylnda alm, 1924 ylnda kapanmtr. smail Kara bu Mevlevihane hakknda bir monografi yaymlamtr. Kurucusu Konyal Kara emsi Dededir. Mtemilat yklan tekkenin semahane-trbe ksm gnmzde renci yurdu olarak kullanlmaktadr. Selanik Mevlevihanesi: Yunanistann kuzeyindeki Serez ve Selnik Mevlevihaneleri de yklmtr. Veled elebi Serezin banisi olarak Ramazan Dede'yi, eyhi olarak Mehmed Aah Dede'yi kaydetmitir. Selanik Mevlevihanesine ait baz fotoraflar gnmze gelmitir. Zaviye statsndeki Mevlevihane ehrin bat kesiminde surlarn dnda, Yenikap karsnda geni aalkl bir bahe ierisinde bulunuyordu. 1617 ylnda Ekmekizade Ahmed Paa tarafndan kurulmutur. Yeniehir-Larissa Mevlevihanesi: Yunanistann Teselya blgesindeki Larissa Yeniehir Mevlevihanesi Kstem Nehri kenarnda yer almaktadr. 17.yzyl balarnda Ekmekizade Ahmet Paa tarafndan yaptrlan bir zaviyedir. Yeniehir Mevlevihanesi'nden bir ok alim, air ve neyzen yetimitir. Bunlardan birisi de uzun ney (girift) fleyen Giriftzen Asm Bey'dir. Her eyi ile bir Trk yurdu olan Yeniehirin elimizden kmas zerine u msralar sylemitir (Dursun, 2000, 75): Sanmam taleb-i devlet-i ch etmeye geldik Biz leme bir yr iin h etmeye geldik. Rodos Mevlevihanesi: Rodos Adas'nda, Rodos Kalesinde bulunan Hamza Paa Camiinin Mevlevihane olduu baz aratrmaclar ve iinde yaayanlarca belirtilmitir (Konuk, 2008, 37). 16. yzylda yaptrlan cami gnmze gelmitir. Rodos Mevlevihanesi Veled elebi ve Sezai Kkn listelerinde gememektedir. Sakz ve Midilli Mevlevihaneleri 19. yzylda faal olmalarna ramen gnmze gelememilerdir (Kk, 2003, 466469).

Akademik Sayfalar

Merhaba

101

3 MART 2010

Nail BLBL

HACI MERLER SOKAI, OLDU KONYA SOKAI

2004 ylnda yaplan mahall idareler seiminde Karatay Belediye Bakan Mehmet Hanerli, Topraklk, Kerimdede Mektep ve Akeme mahallelerini ayran Hac merler Sokann tarih dokusunu koruyup, gelecek nesillere rnek bir Konya Soka hlinde brakabilmek amacyla tasarlad projeyi getiimiz yllarda hayata geirmeye balad. ehrimizin en eski yerleim birimlerinden birisi olan bu sokakta ayakta kalan Osmanl mimarisinin son rnei cumbal 4 evin ikisi belediye tarafndan onarlarak, sokak kilitli ta denip, gemiin izlerini tayan aydnlatma direkleri yerletirildi. Onarlarak asl hviyeti korunan 2 ev 65 yl nce, Topraklk Mektebinde 4. snfa kadar retmenim olan Tahir Grda ile Dorucanlar n Sabriye abladan intikal eden olu Ahmed Aa'ya, onarlmay bekleyen evler ise, Konyann mehur frn kebaplarndan kr Usta ve Sinanlar lkabyla tannan aileden Recep Sinangile aitti. Topraklk gibi, ehrin birok tannm ailesinin meskeni bulunan Hac merler Sokanda eskiden kimler yoktu ki? Belli bir biimi olmayan talarn dendii sokak halk arasnda Hac merler olarak anlsa da gnmzde ler Mezarl tarafndan girite Akeme Mahallesi ile bu sokak arasnda kalan sadaki tarih Dede Bahesi iinde medfun bulunan Mahmut ve ynel Dedelere izafe edilerek Mahmut Dede adn tayor. Kanuni Sultan Sleymann vezirlerinden Karaman Beylerbeyi Ali Paann vakfettii bahe eskiden Mevlevlerin Mahmud ve ynel dedelerin kabrini ziyaret ederek, Perembe gecesi zikir yaptklar, iinde havuz bulunan aal bir sayfiye yeri imi. brahim Hakk Konyal, Konya Tarihinde eskiden Mahmudiye Tekkesi denildiini belirttii trbenin etrafnn mezarlk olduunu, trbenin duvarlarnda Ferruhzade Hac Musa ile Damad Osman Paann hicr 1131 tarihli iki kymetli levhasnn ve byk taneli bir zikir tesbihi bulunduunu, Mahmud Dede'nin mezar tan Akeme Mahallesinde grdn, lm tarihinin hicr 763 olduunu, bahenin bir ksmnn Evkaf (Vakflar) daresi tarafndan 600 liraya emeci brahim Tuzaya satldn kaydediyor. Kanuni devri eri sicil defterlerinde Mahmud Dede ad verilen Akeme Sokana girite solda bulunan emenin milad 1555 tarihinde Ali Paa tarafndan yaptrldn reniyoruz. Hac merler, ya da gnmzdeki adyla Mahmut Dede Soka na girerken sa kede eskiden ofr Abdurrahmann satn ald bir medrese ve annemin annesi Hasibe zkib-

Sada grlen Kebap kr Usta'nn onarlmay bekleyen harap hldeki evinde yklma tehlikesi olduu iin kimsenin oturmasna izin verilmiyor.

102

Merhaba

Akademik Sayfalar 3 MART 2010

rit ninemin 1900den nce tahsil yaptn syledii mahalle mektebi, Topraklk Kerimdede Caddesinin balad sokan sol kesinde de nnde Hacet Ta olan mahalle emesi vard. Ne yazk ki eme buradan kaldrlarak, hemen solunda Fildilerin Atiye ablann evi ve Otuzbirlerin Mehmet Aa'nn bahesinden itibaren yeni alan sokan sa kesine tanm, ancak biroklar gibi ne yazk ki suyu kesilmi. Sokaa girite sada Medreseye bitiik evde oturan Mustafa Aa'nn bakkal dkkn vard, yannda geni tahta kapdan girilen ve Dede Bahesi denilen alanda askeriye mteahhidi Cell Kapancnn bulgurhanesi bulunuyordu. Celal Aa, Ceze marka motosiklet ile gelip gider, birok kadn iinin alt burada buday kaynatr, serip kurutur, sonra da makinalarla ekilerek bulgur hline getirilerek askeri birliklere verirdi. Ben ortaokula giderken tatillerde okul harl yapmak iin gnlk 50 kurua makinalara teneke ile kaynam buday dkerdim. Bahenin bir zamanlar sokak emesinin bulunduu ksmna amelelerin geceledii bir bina yapld, daha sonra buras Kuran Kursu hline getirildi. Sa takip ederek yllar nceki ev sahiplerini sralamaya devam edelim. Kursun bitiindeki iki kanatl kapl baheli ev, Yeni Konya Gazetesi ve Krmz Ktphanenin sahibi Mustafa Naci ile aabeyi Ahmet Gcyenerin baba eviydi. Baba Hasanlar lkabyla maruf aile daha sonra bu evi satt ve kasap Vahit rnd burada yllarca oturdu. Bitiikteki ilk kmaz sokan iinde Yrmk Sleyman isimli bizden 3-4 ya byk olan birisi vard ve ngiliz krnab (sicim) ile boyunun byklnde bir uurtma uurur, geceleri kuyruuna takt kk bir gaz lambas sabaha kadar yanard. kmak sokan bitiiindeki ev, st kapal yayl arabas olan Hdaverlere aitti. Ailenin Akbanktan emekli byk olu Muhteem lkapl Rza Seluku sanrm tanyan oktur. Hemen yanlarnda ise ok ypranm, deta harabe halinde ve

en ksa zamanda onarlmas gereken Kebap krnn maliknesi vard. Yanndaki 2. kmaz sokan sol kesinde Mehmet Bayrak ve annesi Azime Hanm, iinde karda solda Rukiye emeciolu, sada bankadan emekli eski Meramsporlu Muammer emecinin baba evi ile camc Mehmet Aacakn evi yer alyordu. Hac mer Mescidinden nceki retmen Tahir Bey'e ait Osmanl evi onarlarak, deta yeniden yaplm hle getirilerek, Emekliler Kona ve muhtarla tahsis edilmi. Yllarca Mehmet Efendi hocann imamlk yapt 104 yllk Hac mer Camii nin bitiiindeki 3. kmaz sokakta da byk olu Nuri retmen, gen yata len kk olu Ali, halterci olan Aynac Mehmet zhavala oturuyordu. Kedeki tarih emenin nnde de hacet ta vard. Hac merler Sokandan sola Bozkrl Mustafa Efendi'nin (Parlaktrk) evine dnlrken sada bacanam Mehmet Tepebann doup byd ta merdivenli ev yer alyordu. imdi de kesinde Karayollarnda alan koyu Galatasarayl ve ayn zamanda dmanyurtlu olan Muzafferin babas Nesip Aa'nn, altnda dkkn bulunan bakkal Nesip Aa'nn evinin bulunduu sokaktan geriye dnelim:
Akademik Sayfalar

Benzerleri giderek azalan Recep Sinangilin Konya Sokandaki esiz maliknesi deta kaderine terkedilmi gibi.

Merhaba

103

3 MART 2010

retmen Tahir Beyin onarlarak ilk gnk grntsne kavuturulan Osmanl evi, emekliler kona ve muhtarla tahsis edilmi.

Hac merler Sokann 104 yllk camisi, gemiten gnmze kalabilen 3-5 hatradan birisi.

Bitiikteki evi 30 yl nce Mevlna Nakliyat Ambarnn sahibi Halil Keklik satn almt. Yanndaki bugn benzeri pek az kalan ve esiz bir Osmanl mimarisi rnei olan Recep Sinangilin maliknesi de istimlk edildii sylendii ve iinde oturanlar olduu hlde ne yazk ki onarlmay bekliyor. Bu evin bitiiinde rahmetli Mevlt, Mustafa, mer ve smail Civelekin amcalar Ahmet Civelekin evi ile onarlm olan Dorucanlarn Ahmet Aa'nn kona vard. Arada sahip deitirerek yeniden yaplm iki katl betonarme binadan sonra kmaz sokan kesindeki ev elektriki Osman Kpeliye aitti. kmazn iinde sadaki ilk ev Kasap Reit Aa'nn byk olu Ticaret Borsas umum ktip yardmcs, Tatldil ekercisi Mehmet ve smail Tatldilin aabeyleri Reit Tatldilin evi idi. 25 yl altktan sonra emekli olduum Borsada birlikte altmz Reit aabey, daha sonra Topraklk Kuran Kursunun karsndaki baheli evde uzun yllar oturmutu. kmaz sokan iinde sada 2. ev

Hayvan Pazarnda grevli Borsa memuru Hasan Glsnn, kardaki ev de Mehmet Boyunun evleriydi. Arkadam Kadir Boylunun babas olan Mehmet Aa, evi daha sonra Hac mer Camii imam Mehmet Efendi'ye satmt. kmaz sokan solunda Konyasporda da oynayan Karayollarndan emekli kr Telliolugilin evleri bulunuyordu. Dedesi Mesti Mustafa Telliler, ninemin aabeyi olduu iin akrabamz olan kr, babas Tahir aa 1949da gen yata vefat edince aabeyi Nail ve kk kardei merhum Osman, anneleri Azize abla ile birlikte Koyunolu Mzesinin karsndaki caminin sokana tanmlard. kmaz sokan d yznde Civelein Mehmet Aann evi vard. Buradan tandktan sonra Hoca Hsn Efendi'nin satn alp, yllarca ikmet ettii cumbal ev yl nce gmt. Bu evin bitiiinde Ay Nine, tpk ei Sleyman Aa ve olu A. Rza aabeyi gen yata kaybeden bitiiindeki Fildilerin Atiye abla gibi yllarca yalnz bana yaamt. nce Topraklk Mektebi, medrese ve eski mahalle mektebi ykld, yerlerinde uzun yllar Keklik nakliyat ambar, oto tamircisi H. Hseyin faaliyet gstermi, Mehmet Tuza babasna ait yeri depo olarak kullanm, bakkal Mustafa Aa'nn evi yklarak, Dereli Seyit isminde birisinin kiralayp, mozayik havuz, kk banyo kveti, knk, briket iml ederek kire satt Dede Bahesi'nin yerine imdiki akaryakt istasyonu yapld. Kerimler Caddesinde Koyunolu Mzesine varmadan 45 yl oturduktan sonra tebdil-i mekn eylediim iin ilkokul arkadalarmla birlikte top oynadmz, oturanlar isim isim bildiim Konya Soka olarak dzenlenen Hac merler, ya da imdiki adyla Mahmut Dede Sokanda deta yabanclk ektim. Zihnimde muhafaza ettiim eski skinleri terk-i dnya edince 4 Osmanl Konandan baka tandk hi kimse kalmam.

104

Merhaba

Akademik Sayfalar 3 MART 2010

BOZKIRLI MUSTAFA EFEND KTAPLARI

ozkrl Mustafa Efendi kitaplara ok dknd. Hayreddin Karaman Hoca bir ansn yle anlatr: 1950'li yllar, Konya mam Hatip Okulunda renciyim, uzaka bir camide de grev yapyorum, ama aldm maa hem karn hem de kitap alm gidermeye yetmiyor. Konya'da bir iki kitap (sahaf ) var, bunlardan biri ayn zamanda kendisinden Farsa rendiim Arif Etik Hoca. Onun da sermayesi zayf, ara sra stanbul'a gidiyor, oradan hem Arap lkelerinde yeni baslm kitaplar, hem de Anadolu'dan gezgin kitaplarn toplayp getirdikleri kitaplar getiriyor. Benim bir nceki alveriten de borcum bulunduu iin, hasretle beklediim kitaplar gelince ekine ekine dkkna gidiyorum, sonra cesaretimi toplayp biraz kitap ayryorum, sonra bunlar alacam sylyorum, hoca da -para pein olmad iin- gnll gnlsz veriyor. Yine byle bir kitap seimi yaptm. Kitaplar masann zerinde iken Bozkrl Mustafa Efendi isimli kitap kurdu bir hoca dkkna geldi. Dorudan masann zerine yneldi. Tarafmdan seilmi kitaplar yle bir gzden geirdi ve hepsini ayrd, paras pein olduu iin kitap hoca ona itiraz etmedi. Bana da dnp bakmad, hocann setii dier kitaplarla beraber tamamn paketledi, paray ald, bir fayton arld, hoca faytona kuruldu, kitaplar da karsna yerletirdi ve gitti. Dkkndan ktm, duvara dayal bisikletime atladm, drt kilometre kadar uzakta olan camiye (meskenim de orada idi) doru pedallara basmaya ve hkra hkra alamaya baladm. Camiye yaklanca hrsm pedallardan alm, gzyalar ile de yanan barm soutmu olmalym ki

Ahmet elik
celikahmet66@hotmail.com

sakinletim.(1) Mustafa Efendi halk arasnda ayakl ktphane diye bilinirdi. En yakn arkadalar kitaplaryd. Resmi grevi dnda en fazla urad meknlar Arapa eserler satan kitaplar olurdu. zellikle Kitap Arif (Etik), Can, Uysal Kitapevleri ile smail ncili'nin dkkn sk urad

(1) Kitap Postas, Ekim 2005, Say: 7

Akademik Sayfalar

Merhaba

105

3 MART 2010

yerlerdi. Yeni gelen Arapa kitaplardan haberdar olur, gerekli olanlar mutlaka alrd. Evine gtrd kitaplar hanmndan ekindii iin saklayarak odasna karrd. Kendisine : -Aldn bu kitaplar okuyor musun diye sorulduu zaman, cevab: -Ben aldm kitab okumadan kitaplma yerletirmem. olmutur. Gerekten de evindeki sehpasnn zerinde irili ufakl onlarca kitap her zaman bulunurdu. Ktphanesindeki kitaplarn ciltlerdi. Rafa yerletirdii kitaplarn da grebilecei tarzda fihrist yapard. Bozkrl Mustafa Efendinin kitaplar onun hastal srasnda dnemin

Konya belediye bakan olan Mehmet Keeciler tarafndan Konya Belediyesi namna satn alnm ve bunlar Koyunolu Kitapl deposuna konulmutur. Uzun sre ktphanenin deposunda kalan eserler 20 yllna Hayra Hizmet Vakf Ktphanesi'ne verilmitir. Bu kitaplar Hayra Hizmet Vakf Ktphanesi'nde Bozkrl Hoca Kitapl ad altnda 15.000-17.735 numaradadr. Bu kitaplardan Osmanlca 660; Trke (Latince) 64; Arapa, 545; Farsa, 15; Almanca 1, Franszca, 2; ngilizce, 1 eserdir. Basm tarihlerine gre hicri 11001199 tarihli 2; 1200-1299 tarihli 175; 1300-1399 tarihli 752; miladi 18631978 tarihine kadar 581 esere rastlanlmtr. Eserlerinin ounun basm yeri stanbul (757); Kahire (505), Beyrut (108) olarak grlmektedir. Ayrca kitaplarn arasnda Abdlbasir Efendi, eyh Memi Efendinin olu Muhammed Bahaeddin Efendi, eyhzade Ahmed Ziya ve Zeynel Abidin efendilere ait imzal baz kitaplara rastlanmtr. Hayra Hizmet Vakf Ktphanesinde Dr. smail Bilgili ve Mevlt zdemir katlmyla Bozkrl Hoca Kitapln 31 Mays -14 Haziran 2008 tarihinde tarafmzdan tamamen tek tek taranm ve belge niteliinde olabileceklerin fotoraflar ekilip arivlenmitir. Bu incelememizde Bozkrl Mustafa Efendiye ait kitaplar arasndan ona ait: Kitap fihristleri, mektuplar, vaaz hazrlklar, yazl notlar, baz feraiz zmleri, 1 adet fotoraf, baz hutbeleri, yazl baz hadisler ve dualar kmtr. Mektuplarn bir ksm Mustafa Efendinin babas Muttalip Efendi, kardei Mehmet Parlaktrk, Avdan kynden Tahir Yldrm, Vaiz Ahmed ve Hayrettin Karamana aittir. Bozkrl Mustafa Efendinin kitap okuma merakn bilmeyen yok gibidir.

106

Merhaba

Akademik Sayfalar 3 MART 2010

Bu yzden kitaplarn taradmz srada Hadimli Mehmet Vehbi Efendinin telif ettii Hlasatl-beyan adl eserin 5. cildinde Bozkrl Mustafa efendiye hitaben yazlan bir not dikkatimizi ekti. Bu Notta yle deniliyordu: bu kitap hykl Efendi Koca Musa Aa tarafndan Bozkrn Dere karyesinden Muttalip olu Mustafa Efendi'ye okuyup-okutup ner-i talim etmek zere vakf olunmutur. 10 haziran 1937. hykl (mza: Koca Musa) Bu notu Mustafa Efendi'nin kardei Mehmet Parlaktrke sorduumuzda olay hatrladn, abisinin kitap sevgisi yznden umra hyk kynden ismi geen zatn 40 kilo tereyan satarak Mehmet Vehbi Efendinin kitabn alp abisine hediye ettiini anlatt. Kendisinin 2 Nisan 1947de Hayrolu Kynden Kitap Abdurrahman Efendi'ye gnderdii bir mektup yine kitaplarla ilgilidir. Mektupta yle demektedir: Muhterem kardeim Abdurrahman Efendi'ye, Esselamu aleykm ve rahmetullahi ve berekathu. Hamil-i varak Hasan Efendi kardeimle tarafnza 25 lira gnderiyorum. Aldnzda pusulann arkasn imza edip gnderiniz. Geriye 25 lira borcum kalyor. Onu da inallah elime getii vakit gnderirim. Size gndereceim MearikulEnvar vakf imi. Vakf olduunu bilmiyordum. Sonra anladm. Bunun iin onu gndermedim. Onun yerine u kitaplar Ahter-i Kebir (4), Kaytl Haleb (1), Tenbihulgafilin (2) gnderiyorum. Eer kabul etmezseniz parasn veririz. Feraidl-feraiz kitabn da gnderiyorum. Aldnzda bildiriniz. Baki selam. Hayrolu mam (imza: Mustafa Parlaktrk). Mektubun yan tarafnda: (4) Taliml mteallim, (5) Nesefi Tefsiri adet 2, (6) erhu akaid, (7) merah erhi, (8) Mlteka gndermiizdir. Bozkrl Mustafa Efendi'nin nemli bir zellii de okuduu kitaplara

Osmanlca olarak fihrist yapmasdr. Fihrist yaptktan sonra bazen tarih ve imza da att grlmektedir. Bazen de fihrist bitiminde temmet biavnillahil-melikil vehhab diye yazmtr. Tarih sras ile batan sonra okuduu ve kitaplara yapt fihristler u ekildedir. 1945 smail Hakk Bursevi, Kenzi Mahvi; 1947 mam Buhari, Sahih, 5 sayfa; 1948 mam Rabbani, Mektubat, 36 sayfa (III: cildin sonunda emmet mtalat imam rabbani fi yevmil erbia. 17ubat/1948 imza); 1948, Muhammed Masum, Mek-

Akademik Sayfalar

Merhaba

107

3 MART 2010

tubat, 16 sayfa; 1948 mam arani, Kibrit-i Ahmer; 1948-1952, Tahtavi; 1949, smail Hakk Bursevi, Ruhul-Beyan tefsiri, 95+6 sayfa; 1949, Mehmet Zihni Efendi, Kavll-Ceyyid; 1949, Nef l Mevvel; 1949, el-Cisri, Risale-i Hamidiyye; 1949-50, Meydani, Lbab; 1950, Ayntebi, erh-u Siyer-i Kebir; 1950, bni Arabi, Futuhat, fihriste 19 Temmuz 195ode balam 19 austos 1950de bitirmitir. 1951, Mehmet Zihni Efendi, Meahirn-nisa, 6 sayfa; 1950, Hseyin Kaifi, Reahat Aynel-hayat; 4 sayfa hihrist 1951, Celaleyn, Tefsir; 1952, Molla Cami, Nefahatl-ns, 8 sayfa; 1952, Reddl hilaf, 1952 Ruh-u mesnevi, 2 sayfa 1954 Muhammed Haseneyn Mahluf, Kelimetl-Kur'an, 1955 Elmall Hamdi Yazr, Tefsir

1955 Elmall Hamdi Yazr, Metalib Mezahib 1960-1965 Tebrizi, MikatlMesabih; 2, cilde 5 sayfalk fihrist iin 10 Ocak 1960da balam 28 Nisan 1960da bitirmi. 4, cild iin 14 sayfalk fihristi 9 Haziran 1965de, 10 sayfalk 5. Cilt fihristi 5 Ekim 1965de tamamlamtr. 1964 Kastallani, Mevahibl Ledniyye 1966 Zemaheri, Keaf, 1966-67 Taberi, Tefsir 1968 Ahmed Hamdi Akseki, Mezahib, 1971 Taftezani, erhul-akaid, 1971-72 Kurtubi, Ahkam, 28 sayfa 1972 Alusi, Ruhul-meani, 3 sayfa 1972 Fahreddin Razi, Tefsir-i kebir, 1972 Kitab- mukaddes, Tarih atmayp indeks yapt eser-

ler

Abdullah b. Esad el-Yafii, edDrrn Nazm Fi Havassil-KuranilKerim, 3 sayfa Ali Haydar, Drerl-Hukkem,

108

Merhaba

Akademik Sayfalar 3 MART 2010

Ali Nasf, et-Tac, Aliyyl-kari, erhu email Ayni, Fethul-Bari Bursevi, erhu Usul Aare emizade, Hlasatl-Evcibe, bni Abidin, el-Ukudd-Drriyye, bni Abidin, Reddl-Muhtar, 5 sayfa bni Hacer, Usdl-Gabe, bni Melek, Mearikl-Envar, bni Nuceym, Bahrur-Raik zmirli smail Hakk, MeanilKuran, Kad iyaz, erhu email, Kad yaz, ifa- erif, 7 sayfa Mehmet Arif, Binbir Hadis, Mehmet Vehbi, Hlasatl-Beyan, 1 sayfa Mehmet Zihni, Nimet-i slam, 5 sayfa Mzniri, et-Tergib vet-Tergib, 1 sayfa Nebhani, Envarul-Muhammediyye, 1 sayfa Nesai, Snen, mer Nasuhi Bilmen, stlahatlFkkyye Kamusu, 6 sayfa Serahsi, Mebsut, Suyuti, tkan 2 sayfa

emseddin Sami, Kamusu Trki Tahtavi, Merakil-Felah, Kitaplarna u ekilde imza att grlmektedir: -Amell-mersum e-eyh Bozkrl Mustafa Parlaktrk, Konya - bu Tahtavi tercmesi bandan nihayetine kadar mutalaa ettim ve kolay olsun diye fihrist yaptm. Tarihimza -Sahibi ve maliki Bozkrn Dere karyesinden Mustafa Parlaktrk Sonu olarak Bozkrl Mustafa Efendi Toplam 57 esere genel manada indeks almas yapmtr. Bu eserleri konularna gre tasnif edersek yle bir tablo ile karlaabiliriz: Fkh, 15; Tefsir, 15 (2 tanesi tasavvufi tefsir niteliinde); Hadis, 9; Tasavvuf, 6; Siyer, 5; Akaid, 2; Tabakat, 2; Din 1; Felsefe 1; Gramer, 3 Bunlardan Fkh-tefsir eserleri hukuki nitelikte olup onun d dnyaya ynelik gayretlerini; Hadis, tasavvuf, siyer ve tabakatla ilgili eserler onun i dnyasn yanstan bilgi ve amel ynn, geri kalan akaid, din felsefe ve gramerle ilgili almalarnn ise tefekkr, dnce ve mukayese etme gayretleri olarak grebiliriz. Allah Rahmet etsin.

Aczimin Giryesi
Cemiyet stra b
her ferde, byk-kk n ya a ya a d yerde, Toplum grd her , ak m la ay p luk. Dn: Aclar m de sorumlu he ir vd re g ir Hem b her derde? or vcuttaki ly a n i ni Gz

A hmet Sevgi
Akademik Sayfalar

Merhaba

109

3 MART 2010

M. Ferit (Uur)ten Bir Konferans: 2

A. Nshet TURGUT

Kablel-slm Trk Hars ve Medeniyetine Dair

(sayfa 3) (Ural) Nehrini geerek Avrupann arkna yaylm ve dalmlar hatta Macaristana ve Tunann cenubuna kadar giderek yerlemilerdir. Trk yurdunun cenup hududunu Sedd-i in ile, Tibeti Trkistan- iniden ayran (Kunlun) Dalar, Pamir Yaylasnn cenubundaki (Hinduku) silsilesi ve ran Yaylas tekil eder. Trklerin imalde oturduklar yerler (57nci) arz- imalye kadar imtidat eder (uzanr). Bu geni saha dhilinde bulunan lkelerin pek eski devirlerden beri Trk vatan olduuna delil olmak zere corafi tabirat ve isimlerin Trke olduklarn sylemek kfidir. Bu cesim corafi sahay takriben vasatnda (Yablunuvi), (Sayansk), (Byk Altay), (Kk Altay), (Tiyenan) ve cenubunda (Hinduku), (Karakurum), (Kunlun) ve (Altnda) silsile-i cibali (sradalar) kat etmekte ve arki Trkistan, Garbi Trkistan namlaryla iki byk ksma ayrmaktadr. Eer bu dalar ve bu dalardan nebean eden (kan) aylar, rmaklar, nehirler ile gller ve dalar arasndaki mmbit ve feyyaz vadiler, alanlar olmasayd deniz gibi lleri, usuz, bucaksz stepleri ihtiva eden bu ktada yaamak kabil olmazd. Trk illerini

110

Merhaba

Akademik Sayfalar 3 MART 2010

imal ve vasat taraflarnda sulayan (Lena), (Yenisey), (Obi), (li), (Seyhun), (Ceyhun), (Tarm), (Selenga), (Orhun) ve arknda cereyan eden (Huvanghu), (Amur) nehirleriyle daha birtakm sular membalarn bu dalardan almaktadrlar. (Hazar Denizi = Kuzgun Denizi), (Aral Gl), (Balka), (Baykal), (Isk Gl) Trk dnyasnn en mehur glleridir. (Sayfa 5) Orta Asyann byk bir ksmn btn sahann bete drdn yaz yani dzlk arazi tekil eder. Dzlklerde; bozkrlara, takrlara (tarma elverisiz kurak arazi) ve kumluklara ayrlr. Kum sahralar dzlklerin drtte n igal eder. Garp havzasnn tesinde berisinde (Barkan) ad verilen dalgal ve mteharrik kum ynlar grlr. Kum sahralarna kumlarnn rengine gre isim taklr. Hazar Denizinin arkndan balayarak eski Buhara Hanlna kadar uzanan sahraya (Karakum), Seyhun ve Ceyhun nehirleri arasndaki kumlua (Kzlkum), Seyhunun arkndakine (Akkum), Seyhunun imalinde ve upu (u, uy?) Nehrinin cenubundaki kumlua (Moyunkum) [moyun = byk], Balka Glne dklen li Nehrinin garbndakine (Tavkum) [tav = tag = da], linin arkndakine (ekAtrav Kum, namlar verilir. Bugn Moolistanda kain (Byk Gobi) ile ini Trkistanda bulunan (Kk Gobi) lleri de vasi (geni) kumluktur. Kum sahralarnn vasf- barizleri ottan aatan sudan mahrum olmaktr. Frt-

nalarn tesiriyle bunlar denizler gibi dalgalanr, hareket eder ve sahalarnn genilete genilete mmbit yerleri basp mahveder. Vaktiyle mamur ve abadan olan baz yerler ve ehirler bugn kumlar altnda kalmtr. Hlasa bu kum meselesi Trkistan iin bir felaket tekil eder. Edvar- evvelinde Hazar Denizinden Baykal Glne ve inden geen (Huanghu) yani Sar Nehire kadar imtidat eden sahann koca bir deniz olduu anlalmaktadr. Tuzlu teressbat (tortular), kumlar, hayvanat- bahriye-i bakaya ve intbaati (intibalar) buna delalet eder. Topra tuz teressbatn ihtiva eden kr (verimsiz, kumlu) araziye (takr) tabir olunur. Baykaln garp ve Devam Edecek
Akademik Sayfalar

Merhaba

111

3 MART 2010

Av. zgen KKKONER

Mkemmel Bir Eser KONYA - MEVLNA

ederken bilhassa hepimizin bildii Aleddin, Aziziye, pliki erafeddin, Kapu ve Sultan Selim camilerine zellikle geni yer ayrlmtr. Ayrca oumuzun bilmedii ama kitaptan rendiimiz hanlardan Altunapa Han, Kzlren Han, Kurueme Han, Dokuzun Han, Horozlu Han, Sultan Han, Obruk Han, Zazadn Han, Kadnhan, Kubad-Abad Saray, Klaslan Kk bunlardandr. Kitapta bunlardan baka Sahip- Ata, Meram, Mahkeme Hamam ve Ilgn termal ve Kk Kaplcalar da tantlmtr. Yllarca bir niversite grevi grm ve binlerce talebenin yetitirildii medreselere de yer verilmitir. Bunlardan bazlar unlardr : Ali Gav Medresesi, Kkkaratay Medresesi, Hasbey Darl Hffaz' dr. Trbeler'den de Atebaz Veli Trbesi, Gme Hatun Trbesi, ems-i Tebrizi Trbesi, Tacl Vezir Trbesi, Tavusbaba Trbesi, Seyid Muhammed Hadimi Trbesi, Nasreddin Hoca Trbesi de anlatlmtr. Tabii bunlarn hemen hemen hepsinin fotoraflar da vardr. Bir kimse kitab okuyup bitirince hi bilmedii Konyay btn cepheleriyle gezmi ve grm gibi olur. Bir ok tarihi bilgilere ular. Fotoraflarn grnce de bu eserlerin ihtiam karsnda adeta bylenir. Hayret ve hayranl bir kat daha artar. Sonu olarak , ok faydalandm, bilmediklerimi rendiim bu eseri tm okuyuculara takdim etmekle byk bir mutluluk duymaktaym. Bizlere bu eseri kazandran dostumuz Dr. Naci Bakrcy bir kere daha kutlar, bunun gibi nice eserlere imza atmasn yrekten dilerim.

eerli ve alkan hemehrimiz Dr. Naci Bakrc en son olarak KONYA-MEVLNA isimli bir eser yaymlad. Bu esere muhteem desem mbalaa etmi olmam. Eser tam anlamyla Konyamz her ynyle tantyor. Konyamzdaki tm mzelerde yani bata Mevlna mzesi olmak zere Arkeoloji, Etnorafya, Atatrk Evi, Koyunolu Mzeleri ile Mevlna Kltr Merkezi ve stiklal Harbi ehitliinde de sergilenen her konudaki mstesna ecdat yadigarlarn, hatta Roma ve Bizans Dneminden intikal etmi eserleri hem de fotoraflaryla tantyor. Bu birbirinden gzel fotoraflar da Hikmet etinerin objektifinden yerlerini bulmu, kendisine de teekkr borcumuzdur. Ayrca eserde Konya tarihine yer verildii gibi Hazreti Mevlnann soyu, Konyaya gelii, ems-i Tebrizi ile bulumas, vasiyeti ve eserleri de geni bir ekilde anlatlmtr. Yine eserde Konya ve civarnda bulunan tm tarih eserlere hatta kiliselere bile yer verilmitir. rnein bunlardan atalhyk, Karahyk, Eflatun Pnar, Hitit Ant, Fasllar Ant, Yalburt Ant, vriz Kaya Kabartmas, Sille Aya Elena Kilisesi, Aziz Pavlus Kilisesi, Akmanastr, Eflatun Manastr, Kilistra Antik Kenti, Tnaztepe Maaras, Ac Gl, Tuz Gl, Obruk Gl, Meke Gl, Yer Kpr elalesi, ral Obruu, Beyehir Gl ve Mill Park hakknda da geni bilgi verilmitir. Yine camilere, medreselere, hanlar, ktpaneler, hamamlar,ve kaplcalara da yer verilmitir. Camilerimizden bahis
112
Merhaba
Akademik Sayfalar 3 MART 2010