Beascna 7_Bascna 7.

qxd 15/05/2012 15:28 Page 163

Mm n nGort
Gheofar, anseo thos, blaiseadh eile den obair at idir lmha le blianta beaga anuas i Roinn an Bhaloidis, COC, mar chuid den tionscnamh taighde AN LANN DCHAIS LEICTREONACH (LDL). n mbliain 2008 amach is Baloideas na mBan an tama at choradh agus san alt seo a leanas cuireann Treasa N alaithe, iar-Chntir Taighde de chuid na Roinne, blire den seanchas saibhir a bhailigh s i gceantar na nDise faoi bhrid litheoir BASCNA. Eagarthir BASCNA, 2011 Seanchas na mBan Rinn gCuanach Seo a leanas blire beag as dh agallamh a cuireadh ar Neans N Ragin, Bean U Bhraonin, as Rinn gCuanach, Co. Phort Lirge ina ndantar cur sos ar ada na mban i gceantar na Rinne sa tseanaimsir. T cna ar Neans sa tSeanchill, insan tigh inar rugadh agus tgadh i dtrochaid an chid seo caite, it ar mhair ceithre ghlin d muintir roimpi. Le linn a hige, bhuaigh Neans scolireacht go dt menscoil lnGhaelach i gCarraig na Siire, agus ar aghaidh go Coliste Cnoc Son, mar ar cilodh ina minteoir le hEacnamaocht Bhaile . Thug s seal ag mineadh i gCill Mhantin agus tamall eile i mBaile tha Cliath sarar dhein cigire sa Roinn Oideachais di. Chuir s suim riamh sa drmaocht, sa bhfilocht agus sa Ghaeilge agus is minic fs le clos ag glacadh pirte i ndospireachta ar Raidi na Gaeltachta. Seo mar a labhair s liom ina tigh fin, sa tSeanchill, Rinn gCuanach, ar 5 Eanair agus ars ar 11 Meitheamh 2009. Treasa: Agus abair liom anois, cn sort caidrimh a bh ag na mn le chile, ag riteach n ag achrann? Neans: Bhuel, bhds ag riteach agus ag achrann, is dcha. Nfhaca mise aon achrann r-mhr idir inne [...] bhuel dheireadh mo mhthair ... n cuimhin liomsa anois daoine a bheith ag argint, n ag achrann n aon rud mar sin, ach sa seanshaol bhodh ana-argint

Beascna 7_Bascna 7.qxd 15/05/2012 15:28 Page 164

Mm n nGort

idir na mn. Bhuel, ts agat ... caithfidh t a thuiscint, a Threasa, go raibh na tithe ansan, sos lr a bhaile [Baile na nGall], bhodar anachngarach dona chile. Bh ... tin tu, ceann tu, dtuigeann t? Agus ar dh thaobh an tsrutha ag dul sos an bthar. Agus ... ag gach aon tigh bh carn aoiligh lasmuigh den doras acu, mar bh bothn acu don asal, it a gcuirids, bfhidir, na cearca is na lachain agus p rud eile a bh acu. Agus bh gach aon rud roinnte amach. Agus an uair sin, scaoilt amach na hanlaithe san i rith an lae. Thadh na cearca agamsa isteach id chuidse isteach i gcuid na gcomharsan - ag scrobadh is ag scrios agus ag gilt ... ag scrobadh, bfhidir, ar an gcarn aoiligh. Agus bh an carn aoiligh ana-thbhachtach an uair sin, ts agat, mar leas don talamh, agus bh garra agus paiste taln age gach inne. Agus ansan, nuair a scaoilt amach na lachain agus an bhardal,2 thids san sos cois tr, agus bheids ansan thos feadh an lae, gan inne ag danamh aon chraim dobh, go dt go dtagaids anos istoche. Agus dheireadh mo mhthair i gcna go mbodh s ana-shuimiil iad a fheiscint ag teacht anos. Agus t seanphictir agam sa tigh in it igin de sheanBhaile na nGall, agus d bhfachf air anois le ... gloine mhadaithe, chfe thos age bun an bhaile lne lachan ag teacht anos n ... n dtrigh. An bhardal chun cinn, na lachain agus an lacha ag teacht anos agus dhiontads go lir isteach ina gcuid fhin. T: N dhanfaids botn? N: Bhuel, de ghnth n dhanfaids. Ach [Neans ag gire] bfhidir go dtugta cuireadh dhibh teacht isteach in iteanna eile, dtuigeann t? Agus raghaids am, n raghaids chugatsa seachas chugamsa, bheids ag al agus bheadh raic ansan acu. Agus sa phictir canna gheof sicn a fheiscint amuigh i lr an bhthair ag piocadh. Agus ... shl mise go raibh an pictiir sin ana-shuimiil agus thuig m ansan conas mar a bh acu i mBaile na nGall an uair sin. Ach bhodh easaontas, bfhidir, beag ansan. Agus, ar ndigh, siad na mn a raghadh ag argint mar gheall air: Cad an scrios a dhein do chuidse ar mo chuidse! agus mar sin de. Ach bh baint aige go lir ... mar go rabhadar go mr ag brath ar an gcarn aoiligh. Bhodh na mn san ana-ghleithearnach. Bhds san ag danamh obair an t, tabhairt aireachas do phist; bhodar ag danamh na hoibre ar fad amuigh sa ngarra; bhodar thos ar an dtrigh ag baint

Beascna 7_Bascna 7.qxd 15/05/2012 15:28 Page 165

Mm n nGort

agus ag gearradh agus ag tarraingt trioscair, [len]a thabhairt anos chun aoil agus leas a dhanamh don talamh, an dtuigeann t? Agus deirt i gcna gurb iad na tr chrama bhodh mo mhthair a r a bh ar mhn na Rinne n prta, pist agus trioscar [] Ach bh t ag caint ar na mn a bheith ag argint? T: Sea? N: Bh bean amhin thos i mBaile na nGall go raibh ana-chil uirthi agus bhodh s ag argint go mr leis na comharsain agus bh ... bh cil uirthi. Agus bh an bhean so ag caint li l amhin agus bh s ag gearn li cad a bhain di, go raibh s tar is argint a bheith aici le duine igin eile. Agus arsa an bhean seo lithi, Mire N Shoda a bh uirthi, agus dirt s ... agus dirt Mire li: Agus cad a dhein t? Agus arsa s: Mhuise, ar ndigh, cad a bh le danamh agam mara ndanfainn Mire N Shoda dhom fhin? Agus ag caint le Mire N Shoda a bh s! Bhuel, is ar igin a dhirigh li dul isteach abhaile, mar gur thinig ropaire mr de chloch ina diaidh, nuair a bh s istigh thar an leathdoras, agus mbuaileadh s ! Ach bh cil ar Mhire, mar nuair a thagadh an conach ceart uirthi agus nuair n beadh ag ir lithi san argint, tharraingodh s anos a hada agus dhanfadh s ... d phluc a budin a bhualadh lena chile le drochmheas ar an duine, mara mbeadh ag ir li san argint. Ach bhaineadh daoine ana-ghreann aisti, de rir dealraimh. Dheinids. Ach thairis sin, n cuimhin liom daoine a bheith ag achrann go mr, mar dharfadh mo sheanmhthair i gcna: Muise, na daoine bretha macnta bh ann fad nuair a bhodh s ag cuimhneamh siar ar na daoine go lir. Ach, caithfidh mise a r, n mid a chonaic mise riamh, go rabhadar go lir ana-mhr lena chile T: Agus abair liom, cad iad na hada a chaitheadar? N: Bhuel, ar ndigh, bhds ana-ghalnta don Domhnach. Bh buatais (daoine go raibh an t-dh leo go raibh a leithid acu), buatais arda orthu, agus bhn leathar ana-bhog iontu, stoca fada ar ndigh, agus bh ide ar leith don Domhnach. Mar, ar ndigh, an buns a bh le gach aon rud n a bheith cluthair agus a bheith compordil. Bh na hada fada orthu agus bhodh na brst a bhodh orthu ... Bloomers agus bhds ag teacht anuas [sic] go dts na gline, agus do bh stoca bre fada ag gilt suas thrsta, cniotilte a bhformhr. Agus ansan bh petticoata flainn dearg orthu. Bh an

Beascna 7_Bascna 7.qxd 15/05/2012 15:28 Page 166

Mm n nGort

flainn dearg ana-thbhachtach chun an teas a choimed ins na duin, ins an droim agus gach aon phioc dobh. Lasmuigh de sin bh sciorta dubha, de ghnth, a bheadh danta dbhar garbh go leor, mar a bheadh ... binn ann. Agus lasmuigh de sin bheadh aprn soda. Bhodh na blsanna go hlainn ar fad. Mar ... bhodh veist ar ndigh laistigh de, agus cnaip ann, is in aon phosa amhin, bfhidir, n ana-fhada, agus bhodh muinearcaill orthu. Bhodh an bls a bh lasmuigh danta de shoda agus do bhodh filltn lainne, ana-dheas orthu agus cnaip beaga bdeacha ndnadh. Agus ansan do bhodh seiln, seiln droim acu, ceann gairid a bhodh ana-bhog, bhodh s chomh bog le cashmere anois, bh s ana-bhog. Agus bh an sel mr ansan acu, agus bh s sin ana-bhog chomh maith. Bshin an ceann Domhnaigh, dtuigeann t? Ach chlddh s sin ... [ar an] gceann anuas agus trasna agus mar sin de. T: Agus an raibh ceann eile acu? N: Bh gnthcheann acu don ... i rith na seachtaine, bheadh s nos gairbhe, nos praicticila ar fad ...1 * * *

T: Bh t ag r liom mar gheall ar do sheanmhthair, go raibh rsn i bpca amhin agus milsein sa phca eile. Cn saghas baill adaigh a bhodh uirthi. An cuimhin leat in aon chor? N: is cuimhin liom go maith. Mar a bhodh ar na mn ar fad an uair sin. Caithfidh t cuimhneamh ... t mise ag dul thar n-ais anois go dts na trochaid, agus san uair sin bhodh ... ide speisialta acu i gcna don Domhnach. Agus bhodh blsanna de shoda dubh, dubh a chaithids, dubh ar fad. T: Ba chuma ar bhaintrigh iad n nrbh ea? N: ba chuma, ba chuma. Bhuel ... baintrigh ba ea an bheirt acu seo ceart go leor, ach ... sin an ns a bh ann ages na seandaoine. Bls soda dubh a mbodh plata, mion-phlata beaga iontu, agus bhodar go hlainn, agus cnaip beaga bdeacha snasta ndnadh. Agus dheinids fhin iad so, n mbacmhainn dibh (agus norbh acmhainn mar bh na daoine bocht ag an am) bfhidir go ndanfaids ... go gcuirt ndanamh iad in it igin. Agus ansan bh ... mar a dheirids, na cta a bhodh orthu ... ghlaoids cta ar gach

Beascna 7_Bascna 7.qxd 15/05/2012 15:28 Page 167

Mm n nGort

aon rud, agus ochtar ar aon rud a bh faoi bhun an sciorta, agus uachtar a bhodh ar an sciorta. Ach bhodh ... an t-ochtar danta de flainn dearg, lmhdhanta, petticoats mra, cta sos go dt na ritn. Agus don Domhnach bh ide ana-dheas acu den chuid is fearr. Agus choimedta sin don Domhnach. Agus bhodh sel ar leith acu, sel ana-bhog ar fad, ceann mr, agus bheadh anathbhacht ag gilt leis an sel so. T: Sin sel an Domhnaigh, an ea? N: Sel an Domhnaigh! Agus sel ... sela dubha, is cuimhin liomsa ... is cuimhin liom ceann n dh a bh daite anseo sa Rinn, nuair a bh m im phiste. Ach dubh ... agus bhds ana-bhog. Agus bhodh seiln ar leith ansan le cur ar a gceann, n ar an ngualainn, seiln gualainne. Ach i rith na seachtaine bh an ide n ba ghairbhe. Bheadh an flainn lmhdhanta agus ... bhodh brga lainne bog orthu don Domhnach. Agus bhodar ard, a dtuigeann t, agus thagaids anos leathshl, agus bh leathar ana-bhog iontu, ach bhds ... bh ide an Domhnaigh ana-thbhachtach. Agus ansan bh ide laethil n ba ghairbhe, agus bhodh ochtar orthu danta de bhinn dorcha dubh agus plata ann agus bhodh s mr leathan agus ... bheadh an ochtar [sic] de flainn dearg ar ndigh acu, agus stoca lmhchniotilte agus iad go bre fada. Is cuimhin liom gur thosnaigh m ar phire stoca a chniotil dom sheanmhthair agus thg s geimhreadh ar fad orm aon stoca amhin a chniotil bh s chomh fada san, agus chaith mo mhthair teacht i gcabhair orm i ndeireadh na dla, n bheadh an bhean bhocht caillte ag an bhfuacht ag fuireach leothu ach mar sin a bh agus ... bhodh seiln ansan a bhodh, bfhidir, criseilte, n cniotilte acu dos na gualainn. Agus bhodh a leithid acu a dul dtn Str, agus chaithids aprn dubh soda chomh maith, lasmuigh de gach ao rud, mar is cuimhin liom nuair a thids go dt An Str, sin an Comharchumann a bh anseo thos, i gCnocn an Phaoraigh, taobh le Baile na nGall, agus thids ann chun arn agus im agus subh agus sicra agus ruda mar sin a fhilt, agus mara mbeadh ao mhla acu, is isteach san aprn a chuirt na teachtaireachta chun iad a bhaili leo agus iad a thabhairt ... iad a thabhairt abhaile mar sin. T: , go bre ar fad. Agus cad mar gheall ar fho-adach? Cn saghas fo-adaigh a chaithids?

Beascna 7_Bascna 7.qxd 15/05/2012 15:28 Page 168

Mm n nGort

N: bhds san cluthair! Cluthair! Bhodh veisteanna acu, agus bhds ... rud beag cosil leis na veisteanna a bhodh ar na fearaibh, ach n bheids ... bheids nos mne. Gheobhadh muinearcaill fada a bheith orthu agus cnaip beaga ndnadh anseo chun tosaigh, agus ar manam go raibh teas iontu. Bhodar cluth[air] ... chaitheadar teas a bheith iontu mar n raibh aon teas insna tithe, ar ndigh.3 Nta
Sliocht as agallamh dar dta 5 Eanair 2009. Maidir leis an bhfoirm seo den bhfocal i gcanint na nDise, feic Michel Sochin, Sean-chaint na nDise: The Idiom of Living Irish (Baile tha Cliath: Institiid Ardlinn Bhaile tha Cliath), 54. 3 Sliocht as agallamh dar dta 11 Meitheamh 2009.
1 2