binhnguyenloc.

com 1
Bnh-nguyn Lc
Nh vn cua tm l doi sng hng ngy
Cao Huy Khanh
T nhung truyn ngn du tay (Nht gi, K thc l959) qua dn loai truyn di m
cc dim thnh cng l D Doc bn nhung Gieo Gi Gt Bao 1959, Qun Tai Heo
1960, Nhn Cho Mi Ai l962, Hoa Hu B Do 1963... huong sng tc ct yu cua
Bnh-nguyn Lc vn l mt huong thun nht: phn tch tm l. Nhung dy l
mt thu tm l rt bnh dn, rt thuc t v d l tm l thuong tnh cua dm dn d
thuc gioi trung luu khi phai di du voi thc t. Tht vy, nhung vn d phuc tap
m ci thc t cua np sng vn mi nh vt cht cua x hi moi (xut hin tai min
Nam t sau d nhi Th chin) dt ra cho nhung c nhn/nhn vt buc ho phai gi ai
quyt, d l d ti tm l cn ban cua Bnh-nguyn Lc: s cm d cua doi sng vt
cht thnh thi khin con nguoi d hu hong hay bin tnh t trong pham vi si nh hoat
gi a dnh (Gieo Gi Gt Bo, i n Thu Ngn Cho Di Tic Thuong) ra dn ngoi x
hi (Nhn Cho Mi Ai, Nua Dm Trang Sup, Hoa Hu B Do).
Dc bit nht l d ti d lai huong v mi di tuong chon loc: gioi dn qu ma va
l qu ln tinh bt du gia nhp np sng thnh thi moi (tp trung tai d thnh hay o
cc thnh thi min Dng Nam phn
1
). T d tiu thuyt Bnh-nguyn Lc mang mt
sc thi tm l kh ky quc boi s pha trn giua (c tnh tm l) thnh thi v thn
qu khin nhn vt cua ng va hn nhin va thc t, va bnh dn va gian ngoa.
Nhu ci tnh trang bt thch ung cua nguoi thnh thi sng o thn qu (D Doc) hay
nguoc lai l ci tnh trang tm l bt thch ung cua nguoi dn qu sng o thnh thi
(NhChMA, HHBD). Cho nn diu rt d thy l hu ht cc nhn vt tiu thuyt
cua Bnh-nguyn Lc du c chung mt phong thi mt c tnh: nua qu nua tinh.
Nhung d ti tm l bnh dn v thc t k trn duoc Bnh-nguyn Lc khai thc
bng mt ky thut phn tch ti mi. Ky thut ny ch trong do su cc chi tit bin
chuyn v tm l tht nho nht trong np cam nghi cua mi nguoi, chng han: Long
mucn ni l s( Qu bi ct chng ni t h)t . N hung chng ch(t t hy l ci y sc l m kh5 Qu khng
bi ct !cn !u, cho nn chng khng dm ni r a. S i m l )ng cua chng l )i khi cn Qu nghi anh
chng s( l i s gi 4-dci r a./Ng( nh)n y ! gi p Qu yn l ng, v cu !i su mi t r n nco
!ucng hi cu l m cua c./ Long khng c can-!4m l m mch l ng con gi , m)c du ci mt l ng
y chi nhc t hi . Nhu v)y ngy ki a chng sc ph)m ph4i mch l ng t o./ Chng bi ct t hc m vn
khng dm chm dut t nh t r )ng khng phn mi nh y, m m5i l n c chuy(n p mc l chng
nci -h)n !cn hai ba hm (DD, tb 1973, 195)+ Li n nghe qua t h bi ct Sang ny gi c vn cn
ng5i ! !(i N g(c vc mci cci gi y. N g(c t ucng han cung chi mci vc t r ucc !y m(t pht t hi .
Khng l g m Ng(c ni !cn gi y vc khi Sang !ang l m cng vi (c khc./ Li n h5i h(p qu.
Chi ph4i pht r a c m(t cu chi nhc l nm gi ko vo cui !5 an, vo gi c !i ch( t hc l phi t ang.
V)y m nng l m khng !u(c nhu l gi ko n)ng qu, chn cua nng cung n)ng nhu bi
t r 5ng duci !t , kh bucc !i v cng. / Rct cu(c nng cung xa !u(c du vct cua t (i l 5i (?)
1
Khc voi Son Nam von c boi canh v nhn vat hon ton thuoc v cc vng nng thn min Ty Nam phan.
binhnguyenloc.com 2
nhung vn khng hct h5i h(p. (NhChMA, cun 2, 18). Mc du p dung s phn tch
tm l o dy nhung khng v th m ngh thut tm l cua Bnh-nguyn Lc tro
thnh su sc boi v thc s ci chu truong phn tch tm l d khng duoc dt trn
mt cn ban l thuyt no vung chc v moi l a.
D chi l mt cn ban tm l thng thuong. Ay, chnh l ci n np (sinh hoat) tm l
hng ngy cua con nguoi trong doi sng: quanh qun nhung chuyn vun vt khng
du, nghi lui nghi toi nhung diu ln qun (nhung vu gi t chng, mt vo, ngoai tnh,
Iuong gat, kim com, vay no, sinh con de ci...). Thnh ra cui cng tro thnh mt
thu tm l tap nhap tun mun, di khi cn nhum ci ve l l un khng di toi du m
cung chng c nghia no dc sc: Th)t l cc l q, nhung yu t h khng t hc 1ich s !u(c.
Kc yu l un l un !i n gn v nht l khng bi ct !icu. Tr nh !u(c nhung ci t ( ! l yu t ,
yu c chung mc r 5i v)y. Cho nn khng phai l mt diu tnh co khi da s cc nhn
vt chnh trong tiu thuyt Bnh-nguyn Lc du thuc phi nu m din hnh nht l
ci canh m thinh duong suy trong D Doc; v ngay cc nhn vt nam cung nhim
lun ci tm l dn b tnh d khng km.
Tm l bnh dn v thc t, d moi chnh l ci ban sc vn chuong cua ring Bnh-
nguyn Lc tm thy trong hu ht cc tc phm cua ng, ngay ca di voi mt vi
truyn ngn mang huong v sc thi khc hn, Nhung truyn ngn ny d khin
nguoi ta ng nhn v khuynh huong sng tc ct yu cua ng dc bi t l truyn
Rng Mm, trong K Thc. Tht ra truyn Rng Mm chi l mt truong hop hi m
hoi trong ton th s nghip sng tc cua Bnh-nguyn Lc trong d mu sc phong
luc dng qu min Nam ni bt mt cch dc bit. Nhung dng thoi mt vi truyn
ngn ni d vn nm trong dng vn tm l bnh dn boi chu dch phn tch tm l
thuong nht cung nhu boi nghia l un l lnh manh lac quan vn cn duoc Bnh-
nguyn Lc gi u lai noi dy: d l truong hop nhung truyn Khng Trn Nua trong
Nht Gi. Rng Mm + Ba Con Co + Ba Sao Giua Goi/ Trong K Thc. Nht l ci
nghia lun l, lnh manh lac quan, thi qu dn d tro thnh vui tuoi khoe khon
vn l un lun hin r trong cc truyn di tm l cua ng, theo dng truyn thng
(vn chuong Nam Ky): truyn Bnh-nguyn Lc l un l un dua dn nhung kt cuc
c hu (him t hy c nhung bin c bi tham xay ra trong truyn, ngay nhu nhung
bin c c ve bi tham nht cua O D(c, mt vu t tu v mt vu sut bi mt chng,
cui cng du bt thnh ca) Cho nn d l truoc truyn di hay truyn ngn cua
Bnh-nguyn Lc, nguoi doc cn phai dt nhung tc phm d vo trong khuynh
huong tm l moi mong hiu duoc tht xc dng ci sc thi vn chuong dc bi t
cua ng
2
.
Bnh dn v thc t, d l sc thi vn chuong dc bit cua Bnh-nguyn Lc ni v
mt ni dung. Ni v mt hnh thuc, phai thm dc dim ny nua l d di, qu d
di. Boi v hu nhu ng khng bn tm v cn trong dng muc d sn sc dn phn
hnh thuc ni chung cua tc phm mnh. Truoc ht ky thut thut s c din o dy
2
Nu khng, gia du coi truyn Rung Mm thuoc khuvnh huong phong tuc chng han th ngay ci truyn ngn
thuoc vo loai thnh cng nhat ny cua Bnh-nguyn Loc (von thuong duoc ca tung) van to ra xa la voi nhng
truyn ngn v phong tuc cua Son Nam .
binhnguyenloc.com 3
(truyn ngn cung cng mt cch nhu truyn di) duoc su dung mt cch qu d
dng, thuong khi hn dn (thi quen ua ngm vinh trong truyn, thi quen xen vo
trong truyn d thay th nhn vt m l lun). V du: O t hn quc mi cn Ong, nhut l
ven cc con l (, khng hi cu t )i sao t r ong vng muci l am nam nay cc b xt m(c nhi cu qu./
Cc b)n bi ct t hu cc y hay chang ? O l t hu cc . DD 214 hay: Chng t r ai mong !(i bat
cc c chc mi khng bi ct t u bao nam r 5i . Nay han vua !cn, xem chung ! yu m(t nguci
t r ong my chi em, chua bi ct r nguci no, t h chng t r ai khc l )i !cn nua. Khi bt c)p, l c
t hi qu nhu v)y, khng r ci l ng sao !u(c ,(185). Dn cch kt cu th ln xn, boi s m
dm cc tnh tit phuc tap m tha thai, mun tao s dn dp gay cn cho din tin
cua ct truyn nhung lai thiu s chon loc cn thn v kho lo cc tnh tit nng ct
nn rt cuc cu chuyn thnh ra di dng. Bt php Bnh-nguyn Lc duoc ci gian
di, qu gian di. ng xung dng bt cu l c no trong khi vn di thoai bi lam dung
li da - hon ca Son Nam - v cng v sau cng c tnh cch thin v l l un, di nhin
l kh khan tuy khng nng n.
C mt dc dim v gi tri hnh thuc trong tiu thuyt Bnh-nguyn Lc, gip tc
phm dat duoc quyn ru vui tuoi v t hoai mi , y l ci phong thi k chuyn duom
dy hi tnh, ci giong diu hi huoc mt cch thong dong v khoe khon cua ng:
Tc gi 4 t hi n t r uy(n v hi (p Scn !ng ki cm h)n l c l )o khap c4 cc ngan cua chi cc bp
phci cua chng m chi t m !u(c c muci bcn !5ng nam c ba nci khc nhau. Chng mung r 5
bi ct bao m ch(t nh)n r a r ang cn m(t ngan nua, ngan b m)t r t kh t hy v n l n vci bao
ngoi cua ci bp. Chng t h(c l ay vo v t i m chng b5ng !)p t hnh t hnh v !u ngn t ay
chng !ng ph4i t hu gi y mcm quen t hu(c. /D ucng Chu kp t c gi y y bang hai !u ngn
t ay r t r a t h h, ! l t c gi y hai !5ng (Qun Tai Heo, 76). Giong vn d dem lai s
th vi thoai mi nho pha ln vo giong diu k chuyn gon gng v thanh thoi theo
kiu truyn Tu: M( hng hng nhu by cuu nam nghi, g)m cc ho hon v v vi, ht !ang
cay t r n mi cng !t m5 ci
3
. / Oy l chcn m m(ng !ci cat !ut nua chung, kc chct yn nghi
t hi n t hu, m nguci scng cung kh mong t r c vc vci x h(i l oi nguci / A nh Su nh4y bay
qua nh h5 l y, nhu m(t t ay ki cm khch phi d) hnh, r 5i hai kc c ngoi vng php l u)t y mci
cng nhau t m s (KTh, 56) Th nhung nhiu khi gi ong vn hi huoc d lai bi tc gia
Iam dung qu thnh ra gin hot bng lon khng dng ch khng dng l c, nht l
ngay di voi nhung bin c dc bit cua cu truyn. Nhung bin c c ve si dng, bi
tham vn di d him hoi trong truyn cua ng, thinh thoang nu c chng nua th
cung bi khi hi ha ht khin rt cuc cu truyn bi mt thng bng boi thiu mt
trong dim cc dim hp dn cua n
4
: Chng cung !ang bi bc t t r ong m(t hn !4o
nhu t hc, !4o i t nh, v l m sao m chng r a !, v r a bang cch no ? Qun mt r 5i . Gi c t h
nghe bc b(i , nhung quanh c l ao yu !ucng ! c nhung dng nucc v hnh - nucc mat cua
ai chang ? - ngan chng l (i t r c vo bc ! Qun hai heo, anh hng l m !)i n)n. O)i n)n l
3
tuong ny tc gia c gi ch l muon cua nguoi khc.
4
Bnh-nguyn Loc c phn ra mot loai goi l Truyn Vui trong cc tc pham cua ng m din hnh l tap
truyn Tm Trang Hong (xem Nguin Ngu : Song V Vit, 231). Nhung thit tuong ci tnh cch truyn vui
d, ngoi nghia ring bit dnh ring cho mot th loai tc pham nhu trn, van cn bao hm mot nghia
chung nm trong ci huong sng tc nong cot cua ng von th hin mot cch du dn trong tat ca cc tc
pham khc (tuy khng duoc tc gia xp vo Truyn Vui)
binhnguyenloc.com 4
!y, l mci t nh c)n x(t ny, t uy c)n nhung vn chct !uci t r ong ! !u(c nhu t hucng (QTH,
75-76).
Moi s du tro thnh d di qua tay Bnh-nguyn Lc (vit vn nhu mt vic gin
hot, da cot cho vui, d nhu bn: d ngay cch dt nhan d tc phm tht d dng
cua ng). Diu ny c th duoc giai thch boi nhiu l do chung v ring: l do chung
l anh huong cua truyn thng k chuyn doi bnh di v rt mc t nhin cua nguoi
dn min Nam; cng anh huong cua ngh lm (nht) bo chuyn nghip
5 ,6
; l do
ring l anh huong cua c tnh ua thch s phn tch l l un bc tap rng v b mt
nhung thiu chiu su cua ring ng
7
cung nhu ci anh huong qu su dm cua xu
huong sng tc v ci vn phong cc c din m ng tng tip nhn v tha huong
truoc kia
8
.
oi th xt v ton th th dn nay mt thnh cng cua D Doc (c kt cu l i nh dng,
ky thut thut s trong sut, xy dng tm l nhi, hnh vn tri chay di thoai
duyn dng hon ca) vn khng du suc d cuu vn gi tri cho s nghi p vn chuong
thin v luong hon l v phm d. Nhn theo quan dim vn hoc su th s ph phn
gi tri mt nh vn phai duoc dt cn ban trn mt s phm dinh tng qut v ton
din huong v ton b (nu khng th cung l da s) s nghip vn cua nh vn d
chu khng th chi cn cu trn mt vi tc phm ring re khng thi
9
. Hon nua, s
thnh cng duy nht v qu him hoi cua D Doc
1 0
so voi s nghip sng tc d s
cua tc gia vn khng phai l mt diu g c ve kh hiu boi d l hu qua tt nhin
cua s loai tr mt thuc (vn chuong) dng dn v nghim chinh noi ng: Vn di
ng d to ra kh xem nhe ci cng phu vit vn ri khng mt may may bn tm dn
vic gan loc, trau chut hay cai tin hnh thuc v ky t hut cua tc phm m cng v
sau vic sng tc cn bi xu huong bin khao ln p nua.
5
Tc gia dong thoi l mot nh bo kv cuu tai min Nam, tu bin ho: oi song hin nay o u Mv d voi vng
hoi ha lm roi, o nuoc ta nhip song cng bt dau quay nhanh, ci th gio ginh cho vic got gia tc pham
mnh, sua di sua lai dn hai muoi lan nhu loi khuyn cua mot nh ph bnh gia Php o th kv XVII: l
diu t ai lm duoc (?) Xem Nguin Ngu : Song v vit 232 ng tic l mot loi bin ho cng to ra d di
qu dng na !
6
Ca hai l do chung ny cng p dung cho truong hop Ngoc Linh na (xem bi k tip).
7
Nhc lai: cng trnh nghin cuu su hoc xung danh dau tin cua Bnh-nguyn Loc l tc pham vi dai Nguon
Goc M Lai Cua Dn Toc Vit Nam chnh thuc xuat hin tu dau thap nin 70 d tung gy chan dong (rat bat
ngo) mot thoi trn vn dn min Nam. Ngoi ra cng nn nho l v sng tc, ngoi loai tiu thuyt, ng cn
vit du cc loai vn v cc vn khc; cng nhu v bin khao, ngoi dia hat so hoc, ng cn nghin cuu nhiu
loai d ti thuoc nhng dia hat khc na. Tong kt lai, Bnh-nguyn Loc c ca mot su nghip (ni chung) that
khong lo (Xem Nguy Ngu sdd 241-245).
8
y l mot nh vn thuoc vo hng kv cuu nhat trong gioi nh vn min Nam v ng d bt dau hoat dong v
bo ch v vn hoc tu dau thap nin 40.
9
Tc gia tu phn by khi m ai cng voi vng ca th nguoi ta se dnh gi trn ci g cn lai cua moi nh vn
trong khng kh hap tap d (Nguin Ngu : sdd, 232).
10
J su thnh cng cua Doc, c mot dim can luu : cot truyn cua tc pham ny d duoc goi tu mot vo
kich ngoai quoc nhu loi cng nhan cua tc gia (Ghi ch dau sch Xem thm: Phong van Bnh-nguyn Loc
trong giai pham Thoi Tap so 5, 4/74, tr. 80). Di nhin su ghi nhan ny khng c nghia l d phu nhan hay xt
lai gi tri cua cng trnh sng tc rat xung dng ny cua Bnh-nguyn Loc v nu c muon chng na th
dy van l mot tc pham thuoc loai siu phng tc.
binhnguyenloc.com 5
Cho nn cui cng c th ni cam tnh m nguoi ta dnh cho Bnh-nguyn Lc c ve
nay d khng cn gi u duoc nguyn ven nua cho gi tri vn chuong dch thc xung
dng cua ng; nhung phai ni d l mi cam tnh - diu g cn lai - dnh cho tm hn
bnh di v coi mo cho thi d sng thong dong d di tht dng mn cua nguoi dn
min Nam m Bnh-nguyn Lc d th hin duoc ton ven qua phong cch lm vn
dc bit cua ri ng ng.
T h i T p , s 12, 1974