MHENDSLK ARATIRMALARI 151618535 ENERJ DNM TEKNOLOJS DERS ALIMASI

Biyoyakt retimi in Isl nilem le Biyoktlenin yiletirilmesi: KULLANILMI AY RNE DANIMAN Prof.Dr.Hrriyet ERAHAN

HAZIRLAYANLAR 151620071026 Murat KISADUR 151620061064 Batyr GURBANYAZOW 151620081073 Sarantuya BATBADRAKH 151620081049 ada ZDL

ZET Bu almada Enerji Dnm Teknolojileri dersi kapsamnda, kullanlm ay atklarnn torrefaksiyon prosesi ile n iyiletirme ilemi incelenmitir. Torrefaksiyon deneyleri 200 oC, 250 oC, 275 oC ve 300oC de olmak zere 4 farkl scaklkta, 100C/dk sabit stma hznda ve 400 cm3/dk sabit azot ak hznda gerekletirilmitir. alma scaklna ulaldktan sonra 30 dakika torrefaksiyon srdrlmtr. Torrefaksiyon sonras elde edilen kat rnler ile hammaddede kl, uucu madde, sabit karbon ve st sl deer tayinleri yaplmtr. Elde edilen rnlerden ikisinde ve hammaddede elementel analiz almalar yaplmtr. almada kuru klsz temelde ktle ve enerji verimleri hesaplanmtr. alma parametresi olan scakla kar nem, kl, uucu madde, sabit karbon, st sl deer, ktle ve enerji verimi grafikleri izilip, elde edilen bulgular yorumlanmtr. Farkl scaklklarda ilem grm rneklerin karbon, azot ve hidrojen miktarlarnn deiimi grafiklenmitir.

1.GR 1.1.Biyoktle 1.1.1.Biyoktlenin Tanm ve Kullanm Alanlar Dnyann en nemli birincil enerji kayna petroldr. Petrol, %25 ile kmr, % 20 ile doalgaz % 7 ile nkleer ve %14 ile yenilenebilir enerji kaynaklar izlemektedir (4). Ana enerji kayna petrol, giderek azalmaktadr. Buna ek olarak, fosil kaynaklarn kullanm sonucu oluan hava kirlilii ve devamnda oluan iklim deiiklii gibi artan evresel sorunlardan dolay, tm dnyada atmosfere daha az karbondioksit salan, fosil kaynaklara alternatif, evreyi daha az kirleten, yenilenebilir enerji kaynaklar aranmaktadr. Biyoktle bunlardan biridir (4).

1.1.2.Biyoktle eitleri Biyoktle trleri drt temel grupta toplanmaktadr. lk grubu odunsu bitkiler oluturmakta olup, odunsu ve otsu (mevsimlik) bitkiler ve odun endstrisi artklar ile ormansal artklar bu gruba dahil edilmektedir. Tarmsal biyoktle grubunda genel olarak tarm alanlarnda retilen yal tohum bitkileri, ekerli bitkiler (eker kam gibi yksek nem ierikli), niastal bitkiler ve hayvansal atklar sralanabilir. Deniz ve gllerde bulunan deniz otlar, yosunlar, saz bitkileri ve baz mikroorganizmalar ise sulu biyoktleler ismi altnda incelenirler. Bu gruptaki biyoktleler ok yksek nem ieriine sahip olmasna ramen byme hzlarnn ok yksek olmas nedeniyle son yllarda daha fazla nem kazanmaktadr. Endstriyel atk kaynakl biyoktleler ise genel olarak gda ve endstriyel amalar iin kullanlan ham madde atklardr ve ehirsel atklardr (11).

1.1.3.Dnyada ve Trkiyede Biyoktle 1.1.3.1.Dnyada Biyoktle

Orta verimdeki bir arazi paras zerinde yaplan hesaplara gre 1 hektar tarladan ylda ortalama 2530 ton biyoktle elde edilmektedir. Byle bir blge iin yllk ortalama ya tutar 250mm dolayndadr. klim koullar asndan daha uygun olan yartropik blgelerde ise verim hektar bana 40 tonbiyoktle dzeyine kabilecei kesindir. Biyoktleden elde edilen enerjinin birim maliyeti dier yaktlarla yarabilecek durumdadr (10). Brezilya biyoktlenin geni apta, zellikle tatlarda kullanlmas ynnden dnyadaki en iyi rneklerden biridir. Bu lkede yaklak 5 milyon tat, 1989 dan beri yakt olarak benzin yerine eker kam veya benzeri rnlerden elde edilen saf biyoetanolu, yine bir ok ara da benzin/etanol karmn kullanmaktadr (10).

Hindistanda halen eitli byklkte bir milyondan fazla biyogaz retim tesisi bulunmaktadr. inde 1 milyarn zerindeki nfusun byk ounluu yakt olarak biyoktle kullanmakta olup daha ok yemek piirmek ve aydnlanmak iin kullanlan biyogaz retimi iin 5 milyondan fazla kk tesis yaklak 25 milyon insan tarafndan iletilmektedir (10). sve, enerjisinin %16s gibi byk bir ksmn biyoktleden elde etmektedir. Avusturya da 11,000 den fazla biyoktle ile alan enerji retim sisteminin toplam gc 1200 MWa ulamtr. Bu lke de enerjisinin %13n biyoktleden salamaktadr. Amerika da biyoenerji kaynakl elektrik retimi 9000MWyi gemi durumda olup, bu lke de toplam enerjinin %4 n biyoktleden salamaktadr. Bu deer nkleer enerjiden elde edilen miktara yakndr (10).

1.1.3.2.Trkiyede Biyoktle Trkiye enerji gereksiniminin yaklak % 80nini petrol, doal gaz ve kmr ithalat ile karlayan bir lkedir. Bu ithalat iin 2008 ylnda 50 milyar USD denmitir. (9). Biyoktle enerjisi kullanmna geilmesi lke ekonomisi ve evre kirlilii asndan nem tamaktadr. Birok lke bugn kendi ekolojik koullarna gre en uygun ve en ekonomik tarmsal rnlerden alternatif enerji kayna salamaktadr. Trkiye de bu potansiyele, ekolojik yapya sahip lkeler arasndadr. Trkiye biyoktle materyal retimi asndan, gnelenme ve alan kullanlabilirlii, su kaynaklar, iklim koullar gibi zellikleri uygunolan lkedir (15). lkemizdeki tarm artklarndan her yl elde edilebilecek enerji potansiyeli 5,4 milyon ton petrole edeerdir. Bundan baka lkemizde aa, orman ve sanayi atklar olarak 5,9 milyon ton, hayvan atklar olarak da 1,5 milyon ton petrol edeerine karlk gelen bir potansiyel bulunmaktadr. Bu enerjinin ok ynl bir enerji kayna olarak dorudan stma ve aydnlatma amacyla kullanld gibi, elektrik enerjisine ve mekanik enerjiye evrilme alternatifleri de mevcuttur (9).

Trkiye; biyoktle materyal retimi asndan, gnelenme ve alan kullanlabilirlii, su kaynaklar, iklim koullar gibi zellikleri uygun olan bir lkedir. Trkiye'de kltrel yetitiricilie ve gda retimi dnda fotosentezle kazanlabilecek enerjiye bal olarak biyoktle enerjisi brt potansiyeli teorik olarak 135-150 milyon TEP/yl kadar hesaplanmakla birlikte, kayplar dldkten sonra net deerin 90 milyon TEP/yl olaca varsaylmaktadr (9). Tablo 1. Trkiyedeki Toplam Tarla rnleri retimi ve Atk Miktarlar (21)

1.2.Biyoenerji
Biyoktle yeni-yenilenebilir enerji kaynaklar iinde ciddi bir teknik potansiyele sahiptir. Ana bileenleri karbohidrat bileikleri olan bitkisel ve hayvansal kkenli tm maddeler Biyoktle Enerji Kayna, bu kaynaklardan retilen enerji ise Biyoktle Enerjisi olarak tanmlanmaktadr. Biyoktle yenilenebilir, her yerde yetitirilebilen, sosyo-ekonomik gelime salayan, evre dostu, elektrik retilebilen, tatlar iin yakt elde edilebilen stratejik bir enerji kaynadr (8). Son yllarda hzl sanayileme, nfus art, kentleme ve yaam standartlarnn ykselmesi gibi etkenler enerji tketimini artrrken, enerji kaynaklarnn hzla tkenmesine yol amtr. Dnyada enerji tketim miktar son 100 ylda yaklak olarak 17 kat artmtr. Btn bunlarn sonucu olarak, enerji an karlamak iin dnyada biyoktle almalarna byk hz verilmitir. Bu byk potansiyelin yan sra biyoktlenin ekonomik ve evresel adan olumlu zellikleri de gz nne alndnda, biyoenerji konusuna ilgi giderek artmaktadr. Biyoktle, dnyada drdnc en byk enerji kaynan oluturmas ynyle nemli bir enerji kayna konumundadr (9).

Biyoktle dorudan yaklarak veya eitli srelerle yakt kalitesi artrlp, mevcut yaktlara edeer zelliklerde alternatif biyoyaktlar (kolay tanabilir, depolanabilir ve kullanlabilir yaktlar) elde edilerek enerji teknolojisinde deerlendirilmektedir. Biyoktleden; fiziksel sreler (boyut kltme-krma ve tme, kurutma, filtrasyon, ekstraksiyon ve biriketleme) ve dnm sreleri (biyokimyasal ve termokimyasal sreler) ile yakt elde edilmektedir. Dnm sreleri ve rnlerine rnek olarak, uygulamada baarsn kantlam aadaki biyoyaktlar verilebilir; (8) Dnm Sreci rn Biyometanlatrma Sreleri Biyogaz Biyofotoliz Sreleri Hidrojen Fermentasyon Sreleri Biyoetanol Piroliz Sreleri Pirolitik sv Gazlatrma Sreleri Gaz yakt Karbonizasyon Sreleri Biyokmr Esterleme Sreleri Biyomotorin (8).

1.3.Dnyada ay retimi ve Tketimi

Dnya toplam ay retim alanlar yaklak 2461000 hektardr. 45 lkede ay retimi yaplmaktadr. 1990l yllardan sonra ay retim alanlarnn srekli artt istatistiklerde gzlenmektedir. ay retim alanlar sralamasnda in 943000 hektarla birinci srada yer almaktadr Trkiye, 77 bin hektarla Hindistan, Sri Lanka, Kenya ve Endonezyann ardndan 6nc srada bulunmaktadr (12). Dnya kuru ay retiminde ise 2006 yl verilerine gre, in yaklak 1050000 tonluk retimiyle birinci srada, Hindistan yaklak 893000 tonluk retimi ile ikinci srada yer almaktadr. Sri Lanka ve Kenyadan sonra istatistiklerde Trkiye normal artlarda 200000 tonu aan kuru ay retimiyle 5inci srada yer almaktadr (Tablo 2) (12). Tablo 2. lkeler tibariyle Dnya ay retimi (ton) (12).

1.4.Trkiyede ay retimi ve Tketimi lkemizde ay tarm, 204000 retici tarafndan, 767000 dekar sahada kk aile iletmecilii eklinde yaplmaktadr. ay tarm ve ticareti Dou Karadeniz Blgesi ekonomisinde ok nemli bir yer tutmakta, dengeli gelir dalm salamakta, istihdam yaratarak blgesel gn azalmasnda rol oynamaktadr. lke ekonomisine ise 300 milyon dolarlk kaynak yaratmakta, 1 milyon insann ise geim kaynan tekil etmektedir (16). Dnyada Hindistan, in, Sri Lanka, Grcistan, Kenya, Endonezya ve ran olmak zere ay reten lkeler iersinde Trkiye 5. srada bulunmaktadr. Dnyann en gen ay reticisi olan lkemizde ay tarmnda ve ay sanayinde nemli gelimeler kaydedilmitir. lk kuru ay retimi 1938 ylnda Rizede elde edilmi ve 1947 ylnda da ilk ay fabrikas yine bu ilimizde kurulmutur (14). lkemizde Kamu ve zel sektrn satn ald ya ay yapra miktar, 850-900000 ton, retilen kuru ay miktar 180-190000 ton, yurt ii tketim miktar ise 150-160000 ton arasndadr (16).

1.5.Torrefaksiyon lemi Torrefaksiyon, son zamanlarda biyoktle n ilemi olarak bilinen ve 2000C ile 3000C arasndaki scaklkta inert ortamda uygulanan bir ilemdir(1). Baka bir deyile torrefaksiyon, gazlatrma ve beraber yakma (co-firing) gibi biyoktle dnm teknolojilerin n ilemi olarak uygulanmaktadr (2). Torrefaksiyon ilemi, eitli kaynaklarda oksijensiz ortamda lml piroliz (4), sl kavurma ve yksek scaklkta kurutma olarak da gemektedir (2). imdiye kadar torrefaksiyon sadece odunsal biyoktleler zerine uygulanm olmasna ramen, 1930lu yllarda Fransada aratrlmaktayd. zellikle bu ilem zerine yaynlanm aratrmalarn says olduka az olmakla beraber son yllarda hzla artmaktadr (2). 2000Cnin altnda yaplan sl ilemler odunu uzun srede muhafaza etmek iin uygulanrken torrefaksiyon, biyoktlesel hammaddenin enerji verimini artrmak amacyla uygulanmaktadr (2). lem srasnda sadece uucu organik maddeler uzaklatrlmakta ve reaktif hemiselloz fraksiyonu bozulmaktadr. Biyoktlenin karbon ierii ve kalori deeri artmakta ve kuruma ilemi gereklemektedir (4). zet olarak torrefaksiyon ilemi sonucu biyoktlesel hammaddenin kalitesi, fiyat ve enerji verimi (daha etkin proses kontrol ve daha yksek verim) arasnda ekonomik optimizasyon salanmaktadr (7).

2.ENERJ DNM TEKNOLOJLER 2.1. Dorudan yakma Biyoktlenin dorudan yaklarak enerji retilmesi, bilinen en eski yntem olmasna karn, son yllarda verimi ykseltmek iin yeni yakma sistemleri gelitirilmektedir. zellikle biyoktle ile alan termik santral yapmnda akkan yatakl sistemler allagelmi yakma sistemlerinin yerlerini almaktadr (8). 2.2. Havasz rtme Havasz rtme biyolojik bir ilem olup, oksijensiz ortamda yaayabilen mikroorganizmalar tarafndan yaplr ve organik madde + bakteri + su = metan + karbondioksit + hidrojen slfr + kararl gbre + bakteri olarak ifade edilir. Bu ilem ancak tmyle oksijensiz bir ortam da gerekleebilir (8). Havasz rtme ile gaz ve sv yakt elde edilmesinde, genellikle hayvan gbresi, zel olarak yetitirilen baz bitkilerle, tarm atklar kullanlr. Bu yntemle biyoktleden retilen gaz yaktlar arasnda en iyi bilinen ve yaygn olarak kullanlan biyogaz olup, % 5575 metan gaz ile % 2545 karbondioksit ierir (8).

2.3. Fermantasyon Biyoktlede bilindii zere deiik oranlarda, hemiselloz ve lignin bulunmaktadr. Selloza enzimatik hidrolizin arkasndan uygulanan, kimyasal hidroliz, enzimler veya kimyasal ilemler ile glikoza paralanabilir. Kimyasal hidroliz artlar bazen glikozu bozabildii iin, bu ilem son derece dikkatle yaplmas gerekmektedir. Glikozun fermantasyonu ile, etanol, aseton, btanol ve ham petrol rnlerinden elde edilen rnlere edeer bir ok kimyasal rn elde edilebilir. Bu kimyasal rnler, petrolden karlan kimyasal rnler yerine kullanlabilir. Dier bir deyile, seliloz, glikoz ve dier birok rn iin ucuz bir biyoktle kaynadr (8).

ekil 2.1 Biyoktleden fermantasyon ilemleri (8)

2.4. Piroliz Piroliz biyoktle ve kmr gibi fosil kaynaklarn inert ortamda s etkisi ile bozundurulmasdr. Piroliz sonucunda kulanlan hammadelerdeki organik yap kat, sv ve gaz rnler vererek bozunur. Gaz rn CO, CO2, CH4, H2 , gibi bileenleri ierir. Katran da denilen sv rn ise yzlerce bileik ieren sv rndr. Piroliz sonunda geriye kalan kat rne ise ar (char) ad verilir. 2.5. Gazlatrma Gazlatrma kmr gibi fosil yaktlarn veya biyoktlenin hava , O2 , su buhar gibi reaktiflerle ksm oksidasyonudur. Gazlatrmada ama kat yakttan gaz rn elde etmektir. Elde edilen gaz rn CO, CO2, CH4, H2, C2H6 gibi bileenleri ierir. Gaz rnn sl deer, gazlatrmada kulanlan reaktife baldr. 2.6. Biyofotoliz Baz mikroskobik alglerden gne enerjisi yardmyla hidrojen ve oksijen elde edilme ilemidir. Deniz suyu iindeki bu algler bir tr gne pili gibi alarak deniz suyunu fotosentetik olarak ayrtrmaktadr (8).

2.7.Transesterifikasyon

Bitkisel ya da hayvansal yalar sodyum hidroksit ve metanol ile ilem grd zaman gliserin ve ya asiti metil esterleri meydana gelir. Bu esterler biyodizel olarak anlr (8). 2.8.Anaerobik zndrme Biyoktlenin ak havada bakteriler tarafndan rd ya da znd, doal olarak oluan bir sretir. Anaerobik zndrme depolama alanlarnda olur ve belediye ve dier endstriyel atk sularn belirli blmlerinin ilenmesinde kullanlr. Anaerobik bakteriler s, elektrik veya etanole dntrlebilecek metanca zengin biyogaz retirler (8).

2.9.Torrefaksiyon 2.9.1.Kullanm Amac Torrefaksiyon ilemi biyoktleden oksijeni uzaklatrarak biyoktlesel hammaddedeki reaktif hemiselloz ynn bozunmas ile enerji younluu arttrlm yakt retimini amalayan ilemdir (2). lemin uygulanmas srasnda byoktleden organik bileimlerin ksm olarak uzaklamas ktle kaybna yol amakta, fakat torrefaksiyon uygulanm kat rnn enerji ierii ilemden nceki miktar ile hemen hemen ayn kald iin hammaddeye gre daha ok enerji younluuna sahip ve tanmas daha kolay rn elde edilmektedir (2). 2.9.2.Torrefaksiyonun Uygulanma Nedeni Biyoktlenin de dier enerji kaynaklar gibi avantajlar ve dezavantajlar vardr (3). Biyoktlesel hammaddelerin dk yn younluu, yksek nem oran ve dk enerji younluu uzun mesafede tanmas gerektiinde olumsuz etkiler yaratabilir (1). Torrefaksiyon ilemi biyoyakt retimi iin srekli beslenmesi gereken biyoktlesel hammaddenin tama ve depolanma maliyetinin azaltlmasnda nemli rol oynamaktadr. Ek olarak torrefaksiyon ileminin, piroliz, gazlatrma, ortak yakma prosesleri iin g tketimini ve biyoktlenin tlme maliyetini azaltma ve ya pirolizinde yksek asiditeye neden olan bileikleri uzaklatrma gibi olumlu etkileri vardr. Bunun nedeni ise torrefaksiyon ilemi srasnda hammaddenin kimyasal bileimi, enerji ve ktle ieriinde deime sz konusudur (1).

2.9.3.Torrefaksiyon Uygulanma Yntemi Torrefaksiyon ilemi stma, kurutma, torrefaksiyon ve soutma olmak zere drt aamada gerekletirilmektedir. Bu tanm Hollandal bilim adam Bergman tarafndan scaklk-sre parametre baz alnarak sunulmutur (6). Torrefaksiyon boyunca belirlenen 5 temel aama ise: n stma: Biyoktlede kurumann gereklemeye balad scakla kadar stma ilemidir. Scakln artmasna paralel olarak bu aamann sonunda biyoktledeki nem buharlamaya balamaktadr (2). n kurutma: 1000Cde scaklk sabit tutulduunda biyoktlenin ierdii serbest su buharlamaktadr (2). Kurutma sonras ve ara stma: Ortam scakl 2000Cye ulatnda hafif fraksiyonlarn buharlamas sonucu biyoktlede ktle kayb gzlenmektedir (2). Torrefaksiyon: lem srasndaki maksimum sabit scaklk olarak da tanmlanan torrefaksiyon scaklnn 2000Cye ulat anda asl proses balamaktadr (2). Biyoktlenin ierdii hemiselloz, selloz ve lignin bileenlerinin reaktifliine gre Chen ve Kuoya gre (5) iki farkl torrefaksiyon blgesi sz konusudur

2400Cnin altndaki scaklkta selloz ve lignin bileiklerinin az etkilendii fakat hemiselloz bileiklerinin byk oranda bozulmasyla lml torrefaksiyon (light torrefaction) gereklemektedir. 2700Cnin stnde ise sellz ve lignin bileenlerinin nemli derecede etkilendii iddetli torrefaksiyon (severe torrefaction) prosesi sz konusudur (2),(5). Kat rnn soutulmas: Torrefaksiyon ileminden sonra kat rn, istenilen scaklk olan oda scaklna kadar soutulmaktadr (2,5).

Resim 1. ya hammadde ay at (solda) torrefaksiyon rnleri ay at (sada)

3.MATERYAL VE YNTEM almada, hammadde olarak kullanlan ay atna torrefaksiyon prosesi uygulanarak iyiletirilebilme potansiyeli ksaca incelenmitir. almada hammadde olarak kullanlan ay atnn torrefaksiyon ilemi iin deneysel parametre olarak sadece scaklk seilmitir. Istma hz,bekleme sresi gibi dier paremetreler belirli deerlerde sabit tutulmutur. 3.1. Deneylerde Kullanlan Hammaddenin Hazrlanmas Yaplan almada hammadde kayna olarak ay at seilmitir. alma ncesi belirli miktarlarda toplanan ay at bir bez yardmyla hafife sklarak iindeki su miktar azaltlmaya allmtr. ay at daha sonra havann neminden etkilenmemesi iin deneysel almalar iin azlar kapal cam kavanozlara konularak buzdolabnda muhafaza edilmitir. 3.2 Hammadde ve rnlerin Elementel Analizi Elementel analizde biyoktlesel hammadde ve torrefaksiyon rnlerin ierdikleri karbon, oksijen, hidrojen ve azot miktarlar belirlenmitir. Etvde (~ 103 ) sabit tartma getirilerek tamamen kurutulan hammadde ile 200 ve 300 torrefaksiyon scaklnda elde edilen katlarn elementel analizleri ODT merkez laboratuvarlarnda LECO, CHNS-932 cihaznda yaplmtr. Elementel analiz uygulanan 200 ve 300 de elde edilmi katlar da etvde kurutulup nemi giderildikten sonra analize gnderilmitir.

3.3 Hammadde ve rnlerin Kaba Analizi

3.3.1.Nem Tayini
Nem tayini analizi ve hesaplamalar, ASTM E 871-82 (17) standart metoduna uygun olarak yaplmtr. Bu standarda gre nem oran , belirli miktarda hammade ve 4 farkl scaklkta uygulanan torrefaksiyon rnlerinin standart miktarda tartlp hazrlanan numunenin kontroll scaklk, zaman ve atmosfer koullar altnda kurutulduktan sonraki ktle kayb belirlenerek hesaplanr. Numune miktar: 10g Scaklk: 10310C Sre: 16 saat Numunedeki nem oran , % nem=[(Wi -Wf)/Wi] * 100 (3.1) Wi: numune miktar, g Wf: kurutma sonras miktar, g

3.3.2.Uuu madde tayini Hammadde ve rnlerde uucu madde tayini , ASTM E 872-82 (18) standart metoduna uygun olarak yaplmtr. Bu metod, belli koullar altnda gerekletiren stma ilemi sonucu biyoktlesel hammaddedeki uuu maddelerin orann belirlemeye yol gstermektedir. lem koullar: Scaklk: 950200C Sre: 7 dk Hammadde ve torrefaksiyon kat rnleri sabit tartma getirilen krozelerde istenilen scaklk deerine ulam frna konulup ilem sonrasnda ktledeki kayb ile uucu madde miktar % olarak hesaplanmtr. Hesaplamada kullanlan forml: %Uucu madde = % Arlk kayb - % Nem (3.2) % Arlk kayb = 100 (3.3) Not: % nem deeri sfr alnmtr, nk hammadde ve katlar kurutulduktan sonra kaba analize tabi tutulmutur.

3.3.3.Kl tayini Hammadde ve torrefaksiyon rnlerinde kl tayini, ASTM E 1534-93 (19) standart metoduna uygun olarak yaplmtr. Kl ierii, biyoktlesel hammaddeki yakma ilemi srasnda yanmayan fakat enerji kaybna neden olmadan oksidasyona urayan madde orann belirlemektedir. Kl tayini analizi esnasnda kontrol altnda olmas gereken parametreler: Scaklk: 580-6000C Sre: 4 st Hammadde ve torrefaksiyon rnlerinden her biri nceden sabit tartma getirilmi krozelerde istenilen scakla ulalm frnda belirlenen sre boyunca stlmtr. % kl ierii tayininde kullanlan forml ise: % kl = (kl ktlesi/numune ktlesi) *100 (3.4)

3.3.4.Sabit Karbon Miktarnn Belirlenmesi Hammadde ve torrefaksiyon rnlerinin ierdii sabit karbon miktarnn bulunmasnda aadaki bant kullanlmtr. % Sabit karbon = %100 - % kl - % Uucu madde - % Nem (3.5) Not: % Nem torrefaksiyon yaplan rnler iin sfr alnmtr, nk katlar torrefaksiyon sonras etvde kurutulduktan sonra kaba analize tabi tutulmutur. 3.3.5.Isl Deer Tayini Kaba analiz sonular kullanlarak numulerde sl deer tayini, ESOG Kimya Mhendislii Laboratuarnda bulunan Gallenkamp Autobomp adyabatik kalorimetre bombas cihaznda yaplmtr. Her bir kuru numuneden 0,8 g tartlarak, aadaki formle gre st sl deer (cal/g ) biriminde hesaplanmtr. (3.6)

3.4 Deney Sistemi ay atnn torrefaksiyon ilemi sabit yatakl reaktrde gerekletirilmitir. Bu dzenek elektrikle stlan (101 oC/dk stma hz) dikey frn ierisine yerletirilen 4 cm apnda ve 30 cm uzunluunda paslanmaz elikten yaplm sabit yatakl reaktr ve reaktre azot beslemesi yapan azot tankndan olumaktadr. 3.5. Deneyin Yapl alma iin parametre olarak belirlenen scaklk 200 ,250, 275 300 olmak zere drt farkl deerde seilmitir. Dier paremetreler her bir deney iin aadaki gibi sabit tutulmutur: Istma hz : 10 0C/dk Bekleme Sre: 30 dk Her bir scaklk deeri iin, hammaddeden 30 g tartlp reaktre besleme yaplmtr. Besleme reaktrde sabit stma hz ve sabit azot ak hznda (400 cm3/dk) alma scaklna ulaana kadar tutulduktan sonra 30 dk daha bekletilip ilem sonlandrlmtr. Reaktr soutulduktan sonra rn alnmtr.

3.6. Hesaplamalar 3.6.1.Ktle Verimi Ktle verimi kuru klsz temel zerinden aadaki bantdan hesaplanmtr (1): %ktle verimi = (3.7) kkt 100 = kkt 100 3.6.2.Enerji Verimi Enerji verimi(k.k.t), torrife edilmi biyoktlede harcanmadan kalan toplam enerji miktar olup aadaki ekilde hesaplanmtr (1): %enerji verimi = (3.8) kkt kkt Burada, mrn : ilem sonras miktar, (g) (kkt) mbesleme : besleme miktar, (g) (kkt) Drn: rnn st sl deeri, (cal /g) (kkt) Dbesleme: hammaddenin st sl deeri, (cal /g) (kkt) kkt : kuru- klsz temel

4.SONULAR VE TARTIMA 4.1. Kuru Temelde Sonular Hammaddenin ve torrefaksiyon sonunda elde edilen rneklerin nem ierikleri Tablo 4.1 ve ekil 4.1de verilmitir

ekil 4.1. Nem eriinin Scaklkla Deiimi Grld zere torrefaksiyon scakl arttnda elde edilen rnlerde ciddi bir oranda nem kayb yaanmaktadr. Scakla maruz kalan ay at bnyesindeki suyu buharlama yoluyla kaybetmektedir.

izelge 4.2.de ay atna uygulanan torrefaksiyon ilemi sonucu laboratuar ortamnda elde edilen kaba analiz deerleri gsterilmektedir. rneklerin nem miktar belli olduu iin kaba analiz sonular kuru temel zerinden verilmitir.

ekil 4.2. Uucu Madde Miktarnn Scaklkla Deiimi Uucu madde ierikleri ise ekil 4.2.de grld gibi hammaddeye gre 200oC ve 250oCde azalmakta sonraki scaklklarda art gstermektedir.

ekil 4.3. Kl Miktarnn Scaklkla Deiimi ekil 4.3te grld zere kl ierii scaklk deiimi ile dalgalanma gstermektedir. Hammaddeye gre 200oC, 275oC ve 300oCde elde edilen rneklerdeki kl ierii artmasna ramen, 250oCde ilem gren rnekte hammaddeye gre, pek bir farkllk gzlemlenmemitir.

ekil 4.4. Sabit Karbon Miktarnn Scaklkla Deiimi rnlerin sabit karbon ieriklerinin torrefaksiyon scakl ile (200oChari) hammaddeye gre azald ekil 4.4ten grlmektedir

ekil 4.5. st Isl Deerin Scaklkla Deiimi ekil 4.5te rneklerin st sl deerlerinin farkl scaklklarda yaplan ilemler sonucunda deiimleri grlmektedir. 200oC ve 250oCde elde edilen rneklerde st sl deerler hammaddeye gre art gsterirken, 275oC ve 300oCdeki rneklerde hammaddeye gre st sl deerde azalma gzlenmitir

4.2 Kuru Klsz Temelde Sonular izelge 4.3te hammadde ve 4 farkl scaklktaki torrefaksiyon ileminden sonra elde edilen rnlerin kuru klsz temel zerinden kaba analiz sonular verilmitir. Torrefaksiyon rnleri iin kuru klsz temel zerinden scakla kar kaba analiz sonular ekil 4.6-8de verilmitir.

ekil 4.6. Kuru Klsz Temelde Uucu Madde Miktarnn Scaklkla Deiimi ekil 4.6da kuru klsz temel zerinden verilen sonular, hammaddeye gre uucu madde miktarlarnn 200oC ve 250oCde ilem grm rneklerde azaldn, 250oC ve 300oCde ilem grm rneklerde ise arttn gstermektedir.

ekil 4.7. Kuru Klsz Temelde Sabit Karbon eriinin Scaklkla Deiimi ekil 4.7de gre kuru klsz temelde rnlerin scaklk deiimine bal sabit karbon yzdeleri grlmektedir. 200oC ve 250oCde sabit karbon ierikleri hammadde karbon ieriine gre az da olsa art gsterirken, 275oC ve 300oClerde rneklerin sabit karbon ierikleri hammadde karbon ieriine gre azalma gstermitir.

ekil 4.8. Kuru Klsz Temelde st Isl Deerin Scaklkla Deiimi ekil 4.8. kuru klsz temelde, rneklerin scakla bal st sl deer deiimini gstermektedir. 200oC ve 250oCde ilem grm rneklerde, hammaddenin st sl deerine gre bir art sz konusudur. 275oC ve 300oCde ilem gren rneklerin ise st sl deerlerinin hammaddenin st sl deerine gre azald grlmtr

4.2.3. Ktle Verimi Ktle verimi, ilemden sonra, biyoktlesel hammaddenin ktle kaybna uramas sonucu, kalan rnek miktarnn % olarak ifadesidir. izelge 4.4te scakla kar ktle verim deiimi sunulmaktadr. Aada ktle verimi iin rnek bir hesaplama verilmitir:

ekil4.9. Scaklkla Ktle Veriminin Deiimi ekil 4.9dan grld gibi torrefaksiyon scakl arttka ktle verimi azalmaktadr.

4.2.4. Enerji Verimi Denklem 3.8e gre enerji verimleri aada hesaplanmtr.

200oC torrefaksiyon ileminde enerji verimi anlamsz bulunmutur. Bunun, bu rnn st sl deerinin lmndeki hatadan kaynakland dnlmektedir. Bu nedenle bu scaklk iin enerji verimi verilmemitir. ( Bu rnn st sl deerinin tekrar mevcut kalorimetre bombasnn arzas nedeniyle blmde; zaman kst nedeniyle de baka bir yerde tekrarlanamamtr.)

ekil 4.10da grld zere torrefaksiyon scakl art ile enerji verimi azalmaktadr.

4.3. Elementel Analiz Sonular ODT Merkez Laboratuar bnyesinde bulunan PALde ( Petrol Aratrma Laboratuar), orijinal hammaddenin (1031oCde etvde kurutulmu) ve torrefaksiyon sonucunda elde edilmi iki rnn C,H,N,S,O tayinleri yaplmtr. Laboratuarda kullanlan elementel analiz cihaz LECO, CHNS-932dir. Tablo 4.6da hammadde ile 200oC ve 300oCde elde edilen rnlerin elementel analizleri verilmitir.

Tablo 4.7de ise elementel analiz sonular kuru klsz temelde verilmitir.

*Etvde 1031 oCde 16 saat sreyle kurutulan rnek **Torrefaksiyon sonucunda elde edilen ve 1031 oCde 16 saat sreyle kurutulan rnekler *** Farktan hesaplanmtr.

ekil 4.11. Hammaddenin ve 200oC ve 300oCde Elde Edilen rnlerin Azot erikleri ekil 4.11de grld gibi, hem kuru hem kuru klsz temelde, 200oC ve 300oCde elde edilen rnlerin azot ierii hammaddeye gre azalmaktadr.

ekil 4.12 Hammaddenin ve 200oC ve 300oCde Elde Edilen rnlerin Karbon erikleri ekil 4.12de elementel analiz sonucunda rneklerin karbon ierii kuru temelde ve kuru klsz temelde karlatrlmtr. Karbon ierii 200oCde orijinal hammaddeye gre azalrken, 300oCde ilem grm rnein karbon ierii orijinal hammaddeye gre artmtr.

ekil 4.13 Hammaddenin ve 200oC ve 300oCde Elde Edilen rnlerin Hidrojen erikleri ekil 4.13e gre, biyoktlesel hammaddeye gre torrefaksiyon rnlerinin ierdii hidrojen azalmaktadr. Bu durum , ilem srasnda su ve organik bileenlerin ayrlmasndan kaynaklanabilir.

ekil 4.14. Hammaddenin ve 200oC ve 300oCde Elde Edilen rnlerin Oksijen erikleri ekil 4.14te grld zere 200oC de ilem grm rnn oksijen ierii, orijinal hammaddenin ve 300oC de ilem grm rnn oksijen ieriinden daha yksektir. 300oC de ilem grm rnn oksijen ierii, ayn zamanda orijinal hammaddenin oksijen ieriinden de daha dktr.

4.4. Sonularn Deerlendirilmesi Bu almada Enerji Dnm Teknolojileri dersi kapsamnda, kullanlm ay atklarnn torrefaksiyon prosesi ile n iyiletirme ilemi incelenmitir. Yaplan almalar sonucu aadaki sonular elde edilmitir.rnler zerine yaplan kaba analizler sonucunda elde edilen veriler izelge 4.1 ve 4.2 de gsterilmitir. Bu deerler kullanlarak kuru klsz temelde hesaplama yaplm ve btn deerler scakla kar grafie geirilmitir. izilen grafiklerden elde edilen sonulara gre nem miktarndaki deiim scaklk artyla azalma eilimindedir (ekil 4.1). Uucu madde ierikleri ise hammaddeye gre 200oC ve 250oCde azalmakta sonraki scaklklarda art gstermektedir. Bunun nedeni olarak 250oCden daha yksek scaklklarda ortamdan uzaklaan uucu bileenlerin ve gaz miktarnn art belirtilebilir.(ekil 4.2).Scaklk artyla uucularn uzaklatrlmasndan tr bal olarak inorganik maddelerin artmasndan dolay kl miktar da artmas beklenir, fakat bu almada kl ierii scaklk deiimi ile dalgalanma gstermitir. rnlerin ierdii sabit karbon miktar, 2000Cde hammaddeye gre fazla olmasna ramen,200oCnin zerindeki scaklklarda azalmaktadr, (ekil 4.4). st sl deer ise 200oC ve 250oCdeki rnlerde hammaddeye gre art gsterirken, 275oC ve 300oCdeki rnlerde azalma gstermitir. (ekil 4.5).

Elde edilen bulgulara gre kuru klsz temelde ktle ve enerji verimleri hesaplanmtr. Ktle ve enerji verimi sonular srasyla Tablo 4.4 ve 4.5te verilmitir. Ktle veriminde scaklk ile azalma sz konusudur, bunun sebebi olarak da ilem gren numunelerin scaklk artndan dolay meydana gelen ktle kayplar gsterilebilir(ekil 4.9). Enerji verimi ise ktle verimine ve st sl deerlere bal olduundan, enerji veriminde de bir azalma sz konusudur(ekil 4.10).(200oC torrefaksiyon ileminde enerji verimi ile ilgili durum sayfa 34te belirtilmitir.) Hammadde ile 200oC ve 300oCde elde edilen rnlerin elementel analiz sonularna gre, kuru ve kuru klsz temellerde ilem scakl arttka, hammaddeye gre azot ve hidrojen ieriklerinde d gzlenirken, karbon miktarnda 200oCde azalma, 300oCde art gzlenmitir. Oksijen ieriinde de, hammaddeye gre 200oC rnnde azalma, 300oC rnnde art gzlenmitir.

5. KAYNAKLAR 1.Medic, D., Darr, M., Shah, A., Potter, B., Zimmerman, J., Effects of Torrefaction Process Parameters on Biomass Feedstock Upgrading, Fuel, 91:147-154, 2012. 2.Van der Stelt,M.J.C., Gerhauser,H., Kiel, J.H.A., Ptatinski,K.J., Biomass Upgrading by Torrefaction fot the Production of Biofuels, Biomass and Bioenergy, 35:3748-3762, 2011. 3.Chew,J.J., Doshi,V., Recent Advances in Biomass Pretreatment-Torrefaction Fundamentals and Technology, Renewable and Sustainable Energy Reviews, 15:4212-4222, 2011. 4.gl,., Akgl,G., Biyoktle Teknolojisi, Yekarum Dergisi (1)3-11, 2012. 5.Cher, W.S., Kuo, P.C., Torrefaction and Co-Torrefaction Characterization of Hemicellulose, Cellulose and Lignin as well as Torrefaction of Some Basic Constituents in Biomass, Energy, 36:803-811, 2011. 6.Bergman, P.C.A, Boersma, A.R., Zwart, R.W.R., Kiel, J.H.A., Torrefaction for Biomass Co-Firing in Existing Coal Fired Power Station Biocoal, Report ECN-C-05-013, Petten, ECN, 2005. 7. http://www.ieabcc.nl/workshops/task32_2011_graz_torrefaction/Kleindschmidt_Paper.pdf (Eriim tarihi 03.06.2012) 8.http://www.mmo.org.tr/resimler/dosya_ekler/9514e888b8f2aca_ek.pdf (Eriim tarihi 24.04.2012) 9.Karaymazlar S., Saraolu N., abuk Y., Kurt R. Biyoktlenin Trkiyede Enerji retiminde Deerlendirilmesi, Bartn Orman Fakltesi Dergisi , Cilt: 13, Say: 19, 63-75, 2011. 10.http://habitaticingenclik.org.tr/dl/yayinlar/enerji/BiyoKutle.pdf (Eriim tarihi 24.04.2012) 11.http://web.ogm.gov.tr/diger/iklim/Sayfalar/BiyoenerjiveBiyok%C3%BCtle.aspxEriim tarihi 24.04.2012) 12http://www.tgdf.org.tr/turkce/tgdfraporlari/igmsiyahcay.pdf (Eriim tarihi 24.04.2012) 13.http://www.ttb.gov.tr/dosya/AYIN_KTABI.pdf Eriim tarihi 24.04.2012) 14.(http://www.ito.org.tr/Dokuman/Sektor/1-18.pdf (Eriim tarihi 24.04.2012) 15http://w.uteg.org/makaleler/biyokutle_enerjisi_turkiye.pdf (Eriim tarihi 30.05.2012) 16(http://www.biriz.biz/cay/caysorun.htm Eriim tarihi 24.04.2012) 17.ASTM E 871-82. Standart Method for Moisture Analysis of Biomass,ASTM Standards, 1998. 18ASTM 872-82. Standart Method for Volatile Matter in the Analysis of Biomass,ASTM Standards, 1998. 19ASTM E 1534-93. Standart Method for Determination of Ash Content of Biomass,ASTM Standards, 1998. 20http://www.crbnet.it/File/Pubblicazioni/pdf/1248.pdf(Eriim tarihi 30.05.2012) 21.http://www.mmo.org.tr/resimler/dosya_ekler/32590c74a229a9f_ek.pdf?dergi=563 (Eriim tarihi 24.04.2012)

9.Karaymazlar S., Saraolu N., abuk Y., Kurt R. Biyoktlenin Trkiyede Enerji retiminde Deerlendirilmesi, Bartn Orman Fakltesi Dergisi , Cilt: 13, Say: 19, 6375, 2011. 10.http://habitaticingenclik.org.tr/dl/yayinlar/enerji/BiyoKutle.pdf (Eriim tarihi 24.04.2012) 11.http://web.ogm.gov.tr/diger/iklim/Sayfalar/BiyoenerjiveBiyok%C3%BCtle.aspxEri im tarihi 24.04.2012) 12http://www.tgdf.org.tr/turkce/tgdfraporlari/igmsiyahcay.pdf (Eriim tarihi 24.04.2012) 13.http://www.ttb.gov.tr/dosya/AYIN_KTABI.pdf Eriim tarihi 24.04.2012) 14.(http://www.ito.org.tr/Dokuman/Sektor/1-18.pdf (Eriim tarihi 24.04.2012) 15http://w.uteg.org/makaleler/biyokutle_enerjisi_turkiye.pdf (Eriim tarihi 30.05.2012) 16(http://www.biriz.biz/cay/caysorun.htm Eriim tarihi 24.04.2012) 17.ASTM E 871-82. Standart Method for Moisture Analysis of Biomass,ASTM Standards, 1998. 18ASTM 872-82. Standart Method for Volatile Matter in the Analysis of Biomass,ASTM Standards, 1998. 19ASTM E 1534-93. Standart Method for Determination of Ash Content of Biomass,ASTM Standards, 1998. 20http://www.crbnet.it/File/Pubblicazioni/pdf/1248.pdf(Eriim tarihi 30.05.2012) 21.http://www.mmo.org.tr/resimler/dosya_ekler/32590c74a229a9f_ek.pdf?dergi=563 (Eriim tarihi 24.04.2012)

DNLEDNZN TEEKKR EDERZ