Yzey Gerilimi

Ramis Kl 501520120011

Yzey Gerilimi

Yzey Gerilim Kuvvetleri

Gazlarda sz konusu olmayan yzey gerilimi sv ve katlara zg bir olgudur. Ktlesel ekim kuvvetinin olmad bir yere rnein uzay boluuna braklan bir miktar sv kre eklini alarak hemen en kk yzey alanna sahip olur. Svnn iindeki molekller zerine etkiyen ekim kuvvetlerinin bilekesi sfr olduu halde sv yzeyindeki molekller sv iine doru eken net bir kuvvetin etkisi altndadr. Yzeyi kltmeye alan bu kuvvetleri yenmek iin dardan svya enerji vermek gerekmektedir. Sabit scaklk ve basnta sv yzeyini 1m2 veya 1cm2 bytmek iin verilmesi gereken enerjiye yzey gerilimi ad verilir.

Btn svlarda iddeti svnn trne gre deien molekller aras ekim kuvvetleri bulunmaktadr. Svlarda i ksmlarda molekller evresindeki komu molekller tarafndan her ynden eit olarak , dier bir ifadeyle kresel simetrik ekilde, ekim kuvvetlerinin etkisi altnda bulunurlar. Bylece sv ierisindeki bir molekle etkiyen kuvvetler birbirlerini dengeler. Oysa svnn yzeyinde bulunan bir molekl (sv- buhar ara yzeyi gz nne alndnda) buhar fazndaki younluk sv fazdan dk olduundan, sadece yzeyin altndaki molekller tarafndan svnn ierisine doru ekilirler. Sv ierisindeki molekller, yzeydekilere gre daha fazla ekim kuvvetinin etkisi altnda bulunduklarndan potansiyel enerjileri, yzeydeki molekllerin potansiyel enerjilerinden daha dktr. nk genel olarak bilinmektedir ki bir cisme etki eden ekim kuvvetleri ne kadar fazla ise cismin potansiyel enerjisi o kadar dktr

Sv-buhar ara yzeyi Moleklleri svnn i ksmnda yzeye getirerek yzeyi geniletmek iin, sistemin zerine i yaplmas gereklidir

zeltilerin Yzey Gerilimi

znen tanecikler iteki zc molekllerinin yzeydeki zc molekllerini ie doru ekmesini belli lde engellediinden zeltilerin yzey gerilimi saf zcye gre genellikle dktr. zcnn yzey gerilimini dren maddeler yzey aktif, deitirmeyenler ise yzey inaktif olarak isimlendirilmektedir. Sulu zeltiler iin yzey aktif maddeleri; organik asitler, alkoller, esterler, eterler, aminler ve ketonlar eklinde; yzey inaktif maddeleri ise inorganik elektrolitler,organik asitlerin tuzlar ,molar ktleleri kk olan bazlar yannda eker ve gliserin gibi uucu ve elektrolit olmayan maddeler eklinde sralayabiliriz.

zeltilerin Yzey Gerilimi Devam.

Ya asitleri gibi suyun yzey gerilimini nemli lde dren maddeler, hem polar hidrofilik(su seven)grup hem de apolar hidrofobik (su sevmeyen)grup ihtiva ederler. Ya asitlerindeki COOH grubu gibi hidrofilik gruplar, eer molekln kalan apolar ksm ok byk deilse, molekln znrln arttrr. Ya asitlerinin hidrokarbon ksmlar bir sulu zeltinin i ksmlarnda rahatszlk duyarlar (yani yksek bir serbest enerjiye sahiptirler) ve onlar svnn i ksmndan yzeye getirmek ok az i gerektirir. Bu sebeple yzey gerilimini dren bir znen(yzey aktif madde), zeltinin yzey tabakalarnda birikir. Byle znenlerin ara yzeyde pozitif adsorbland sylenir.

zeltilerin Yzey Gerilimi Devam.

Sa st ekil sembolik olarak bir yzey aktif maddeyi gstermektedir. Yzey aktif bir madde sulu bir zeltiye konduunda sa alttaki gibi polar ksm suda apolar ksm darda olacak ekilde yzeye yerleir. Bu maddelerin son derece az bir miktar suyun yzeyini bir tek katmanla btnyle rtmeye yeter. Yaklak 2mg m suda bir metrekarelik bir alan kaplamak iin yeterlidir. Bu molekller yzeyde daha mutludurlar, bu da yzey enerjisinin azald (yaklak 10kat) anlamna gelir. Dier bir ifadeyle bir yzey aktif madde molekln bulk fazdan yzeye karmak, su molekln bulk fazdan yzeye karmaktan daha kolay olmas(yani daha az enerji gerektirmesi)sebebiyle yzey aktif maddeler bulunduklar zeltinin yzey gerilimini drrler diyebiliriz. Bu maddelerin geni bir uygulama alan vardr. rnein;evlerimizde temizlik maddesi olarak kullandmz eitli bulak ve amar deterjanlar ampuanlar ve sabunlar aktif madde olarak yzey aktif madde ihtiva ederler

YZEY GERLMLERNN LM YNTEMLER

Yzey gerilimi lm iin birbirinden farkl ok sayda yntem vardr. Svlarn klcalda ykselmesi veya dmesi, damla ktlelerini belirleme veya damla sayma, bir halkann svdan koparlmas ve maksimum kabarck basncnn belirlenmesi bunlardan en nemli olanlardr. Su gibi slatan svlarn moleklleri ile cam arasndaki ekim kuvvetleri sv molekllerinin birbiri arasndaki ekim kuvvetlerinden daha byktr. Sv ile cam arasndaki ekim kuvvetlerine adezyon kuvvetleri denir. Klcal boruda ykselmeye bu adezyon kuvvetleri yol amaktadr. Civa gibi slatmayan svnn moleklleri ile cam arasdaki ekim kuvvetleri sv molekllerin birbiri arasndaki ekim kuvvetlerinden ok kk kalmaktadr. Sv moleklleri arasndaki ekim kuvvetlerine kohezyon kuvvetleri ad verilir.Klcal boruda alalmaya yol aan bu kuvvetler kohezyon kuvvetleridir. Adezyon kuvvetinin etkin olduu klcallarda sv yzeyi i bkey,kohezyon kuvvetinin etkin oldugu klcallarda ise d bkeydir. Klcal olmayan borularda sv yzeyi dz grnr.

Bu yntemler:

Kapiler Ykselme Yntemi Wilhelmy Levha Yntemi Halka Yntemi Damla Yntemi Asl Damla Yntemi

Kapiler Ykselme Metotu

Bu metot uygun bir ekilde yrtldnde, yzey gerilimlerini belirlemek iin kullanlabilecek ok doru bir metottur. lmler yzeyin distrbansn iermedii iin, zamanla ortaya kan etkiler izlenebilir. Svnn dar kapilerde ykselmesi iin,

= r.h.d.g /2.cos =0 iin, = . r.h.d.g olur. d= dsv-dbuhar

ekil 4.3: Kapiler ykselme

Doru bir alma iin menisks dzeltmesi yapmak gereklidir. Dar kapilerde menisks yaklak olarak yar kreseldir, bu nedenle = . r.(h+r/3).d.g olur. Pratikte, kapiler ykselme metodu deme alarn lmedeki belirsizlik nedeniyle sadece deme as sfr olduunda kullanlr.

Wilhemly Levha Yntemi

nce mika levha ya da mikroskop cam ekil 1te gsterildii gibi, terazinin kolundan aslr ve sv ierisine daldrlr. Koparma metodu olarak kullanldnda (ekil 1a), svy tutan kap derece derece drlr ve ayrma noktasnda dengedeki ekme belirlenir. x plak iin uzunluu; y, genilii; W arl gsterir ve deme as sfr kabul edilerek

ekil1: Wilhelmly levha metotlar a)koparma b)statik

Wkoparma-W= 2 (x+y) yazlr.

Levha metodu, yzey gerilimindeki deiiklikleri lmek iin statik metot (ekil 1b) olarak kullanlabilir. Yzey gerilimi deitiinde, plakay sabit dalmada (immersion) tutmak iin kuvvetteki deiiklik llr.

Halka metodu
Bu metotta yzey veya ara yzeyden halkay koparmak iin gerekli olan kuvvet iki ekilde llr. a) Terazinin kolundan halkay asma b)Bklme-tel dzenei (du Nouy tensiometresi) kullanma Ayrma kuvveti, yzey ve ara yzey gerilimi ile u ifade ile ilikilidir: = F/ 4R :dzeltme faktr F: Halkay ekme kuvveti R: Halkann ortalama ap ekil 2: Halka metodu ile ara yzey geriliminin llmesi

Devam Sfr sabit deme asn elde etmek iin, kuvvetli asitle ya da aleve tutularak temizlenmi platin halkalar kullanlr. Halkann durgun yzeyde dz bir ekilde uzanmas gereklidir. Ara yzey almas iin, tercihen halkay daha dk sv slatmal. CCl4 zerinde su iin halkann hidrofobik olmas gerekirken, su zerinde benzen iin, temiz platin halkann kullanlmas uygun olur. Dzeltme faktr , gerilim kuvvetlerinin dikey olmayan ynn ve kopma noktasnda halka ile desteklenen svnn kompleks eklini hesaba katar. Bu yzden , ara yzeyin doasna ve halkann boyutlarna baldr. 'nn deerleri Harkins ve Jardon tarafndan izelgeye geirilmitir. Ayn zamanda bu deerler , Zuidema ve Waterslarn denkleminden de hesaplanabilir.
(-a)2= 4b/2 . 1/R2. F/ 4R (d1-d2) + c

Halka metodu

a: o.7250 b: 0.09075 m-1s2 (Tm halkalar iin), d1: dk fazn younluu, d2: Daha yksek fazn younluu c: 0.04534 1.679 r/R r:telin yar ap

Damla Yntemi
Sv damlalarnn, dey olarak ykselen dar tpn ucundan yavaa kendi balarna kopmalar beklenir. Damlalar ya tartlr, ya saylr ya da hacmi llr.
Kopma noktasnda, = m.g /2r = V.d.g /2r m: damlann ktlesi, V: damlann hacmi d: svnn younluu, r: tpn yar ap : dzeltme faktr

ekil 3: Dar bir tpn ucundan damlann kopmas

Devam

Damla Yntemi

dzeltme faktr aadaki nedenlerden dolay gereklidir: Damla tamamen ucu terk etmez. Yzey gerilim kuvvetleri nadiren tamamen deydir. Kavisli sv yzeyinin ortasnda basn fark vardr.

, r / V1/3 oranna baldr. nin deeri Harkins ve Brown tarafndan belirlenmitir ve 0.6 ve 1.2 arasnda olan r / V1/3 deerlerinin daha iyi olduu belirtilmitir. Mikrometre rngal bretle birlikte kullanlan u, yzey ve ara yzey gerilimlerini belirlemede ok uygun damla-hacim aracdr. Tpn ucunun tamamen slatlmas gerekmektedir (r:d yar ap); alternatif olarak keskin azl u kullanlabilir. Doru lmler iin ekil 3: Damla hacmi ve damla arl dzenein titreimden uzak olmas ynteminde dzeltme faktrnn deime ve damlann son % 10unun ok erisi =f( r / V1/3) yava olumas gerekmektedir.

Asl Damla Profili

Svnn asl kalan damlas fotoraflanr ve ekli grafik kadna izilir. Damlann eitli boyutlarndan yzey ve ara yzey gerilimi hesaplanabilir. Bu yntemde kulanlan alet goniometredir. .

Yzey Gerilimine Etkileyen Faktrler

1-SICAKLIK: Svlarn ounun yzey gerilimi, scaklk arttka dorusal olarak azalr. Bu da molekllerin kinetik enerjisinin artmasyla yzey gerilimlerin azaldn ifade eder. Kritik scakla gelindiinde yzey gerilimi sfrdr. Suyun yzey gerilimine scakln etkisi Tablo 4te gsterilmitir. Tablo 4: Suyun scaklk ile deien yzey gerilimi Scaklk (C) Yzey gerilimi 0 25 50 75 (dyn/cm) 75.65 71.97 67.91 63.50

2- DERM: zeltilerin yzey geriliminden de hatrlyamz gibi zeltiye eklenen maddeler genellikle yzey gerilimini drrler. 3-YZEY AKTF MADDELER: Yzey aktif maddeler de yzey gerilimini dren etki gsterirler.