ngilizler stanbul'dan nasl kt?

Resmi tarih, stiklal Sava'ndan sonra ngilizler bata olmak zere igal kuvvetlerini stanbul'dan nasl balar nlerinde karttmz yazar. Ne de olsa fena halde yenik ve eziktirler karmzda. Nitekim muzaffer Trk ordusu 6 Ekim 1923 gn stanbul'a girmi ve ehri 5 yla yakn sren dman igalinden kurtarmtr. Artk deimesi art olan tarih kitaplarmzda byle yazar yazmasna ama gerekler ayn kanaatte deildir. Aslnda tilaf devletlerinin silahl kuvvetleri, resmi geit trenleri ve centilmenlere yakr "garden party"lerle veda etmiler, halkn alklar arasnda bayramz selamlayarak Dolmabahe rhtmnda kendilerini bekleyen "Arabic" adl vapura binmiler ve sevin iinde el sallayarak stanbul'dan ayrlmlard. Hangi tarihte peki? Herkes gibi '6 Ekim'de' diyorsanz yanlyorsunuz. Doru cevap iin ise biraz sabrnz istirham edeceim. nk daha nce hatrlatmam gereken baz nemli noktalar bulunuyor. ncelikle unu belirtelim ki, igal kuvvetlerinin stanbul'u terk edii ile Lozan Antlamas'nn imzalanmas olaylar arasnda sandmzdan da yakn bir ba mevcuttur. Yani Lozan imzalanana kadar igal devam etmiti, hatta sonrasnda da 2,5 aya yakn bir sre igalciler bakentimizden gitmemilerdi. Hemen araya girip syleyeyim: Ankara'nn 13 Ekim'de bakent oluu tilaf kuvvetlerinin gidiinden bir hafta kadar sonraya rastlar, yani Lozan imzalandnda stanbul hl payitahttr ve bir maddesinde de Hilafet merkezinin stanbul olduu aka yazldr. O zaman unu sormak hakkmzdr diye dnyorum: Ankara'y bakent yapmakla Lozan' ilk delen biz mi olduk yoksa? Hani Lozan ilk imzaland haliyle dimdik ayaktayd? Aslnda Lozan defalarca delinmitir. Hatta Montr bir yana, belki de Lozan'n lehimize asl delinii, "Kanalistanbul" projesiyle gerekleecektir. Bylece Boazii, 1918'den bu yana ilk defa tam olarak egemenliimiz altna girecektir. Konumuza dnecek olursak, ehrin boaltlmas srasnda stanbul Komutan olarak grev yapa n Selahaddin Adil Paa'nn "Hayat Mcadelelerim" adl hatralarnda (1982) o gnler ieriden ve ayrntl bir ekilde anlatlr. (Maalesef bu hatratn orijinali, Paa'nn olu Semuh Adil Bey'in ifadesiyle Kemal Ilcak'n yalsnda kaybolmutur.) Grevine Halife Abdlmecid'in biat treniyle balayan Selahaddin Adil Paa, 24 Temmuz 1923'te imzalanan Lozan Antlamas'nn hkmlerine uygun olarak bir ay sonra (23 Austos) TBMM Lozan' onaylayacak ve ancak o zaman tilaf kuvvetleri denklerini toplamaya balayacaklardr. (ngiltere parlamentosunun onay ise eyllde gelecektir.) 25 Austos'ta igal kuvvetleri hazrla balam, binalar teslim etmektedirler birer ikier. Boaltma 1,5 ayda tamamlanacak ve son gn dostane bir tren dzenlenecektir. Bundan sonrasn S. Adil Paa'nn hatratndan takip edelim (sayfa 424): "General Harrington tarafndan tilaf devletleri ordular namna 29 Austos'ta Trk ordusu iin Sumer Palas'ta bir ay ziyafeti verilerek stanbul'daki askeri, sivil birok kii arlm ve kumandanlka (yani Trk tarafnca) da 19 Eyll 1923'te Beykoz Park'nda bir garden parti ile buna karlk verilmiti." S. Adil Paa bundan sonra ordumuzun stanbul'a girii iin de hazrlk yaptklarn ve eyll sonuna kadar igal kuvvetlerinin binalar teslim iinin srdn, birliklerin de byk lde -karargh heyetleri hari- lkelerine yollandn anlatyor. Nihayet 2 Ekim gn tilaf devletlerinin Mondros Mtarekesi hkmleri gereince el koyduklar btn cephane ve sava malzemesinin Trk hkmetine teslim edildiine dair belge imzalandktan sonra artk resmi ilemlerin tamamlandn yazan Paa, ayn gn, yani 2 Ekim 1923 gn igal

kuvvetlerinin stanbul'u nasl terk ettiklerini de yle anlatyor (s. 425): "Trk, ngiliz, Fransz ve talyan birliklerinden ayrlan birer birlik belirli saatte Dolmabahe meydannda yerlemi ve yaplan geit merasiminden sonra tilaf devletleri kumandanlar tarafndan byk bir seyirci topluluu nnde alklar arasnda anl bayramz selamlanarak yabanc kumandanlar cami rhtmna kadar uurlanm ve burada rhtma yanaan bir motorla Fndkl aklarnda beklemekte olan Arabic vapuruna gitmilerdi. Bu suretle de stanbul igaline kesinlikle son verilmiti." Bizzat stanbul'u teslim alan komutann azndan aktardm yukardaki satrlar tilaf kuvvetlerinin stanbul'u nasl terk ettiklerini belge deerinde bir anlatmla ortaya koyuyor. Yalnz o soruyu unutmadnz umarm: 'Hangi tarihte?' diye sormutuk. Resmi tarih 6 Ekim diyor, S. Adil Paa ise 2 Ekim. Dorusu, tilaf gleri 2 Ekim'de ekip gitmilerdi ama onlar gndermenin erefi Selahaddin Adil Paa gibi bir muhalife kalmasn diye resmi tarihte Trk ordusunun stanbul'a giri tarihi esas alnd ve ad yalnz stiklal Sava'ndan deil, 18 Mart'n gerek kahraman olduu anakkale Zaferi tarihinden bile silindi. te bizde buna tarih diyorlar. Mustafa ARMAAN - 03 Temmuz 2011, Pazar ZAMAN KANIT: