T.C.

MLL ETM BAKANLII

ENDSTRYEL OTOMASYON TEKNOLOJLER

PLC PROGRAMLAMA
523EO0322

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET- 1 .................................................................................................... 3 1. TEMEL SEVYE PLC KULLANIMI.................................................................................. 3 1.1. PLC Hakknda Temel Bilgi........................................................................................... 3 1.1.1. PLCnin Tarihi ....................................................................................................... 4 1.1.2. PLCnin Yaps ...................................................................................................... 4 1.1.3. Rle ile PLCnin Karlatrlmas......................................................................... 7 1.1.4. PLC k eitleri ................................................................................................ 9 1.2. PLC Programlama ....................................................................................................... 11 1.2.1. Merdiven Diyagram ile Programlama ................................................................. 11 1.2.2. SFC ile Programlama........................................................................................... 14 1.2.3. eitli Marka PLClerin Rle Saylar................................................................. 15 1.3. Devre Dizayn ............................................................................................................. 16 1.3.1. Devre Dizaynnn Ak ....................................................................................... 16 1.3.2. Programlama Gereleri ........................................................................................ 18 1.4. PLC iin Komut Dili (retici Dil) ............................................................................ 19 1.4.1.Temel Bilgi ........................................................................................................... 20 1.4.2. Programlama iin Uyarc fadeler ...................................................................... 29 UYGULAMA FAALYETLER ....................................................................................... 33 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 36 RENME FAALYET 2 ................................................................................................. 38 2. LER SEVYE PLC KULLANIMI................................................................................... 38 2.1. Saysal Veri Kavram .................................................................................................. 38 2.1.1. kilik Say Sistemi ............................................................................................... 38 2.1.2. Sekizlik ve Onaltlk Say Sistemi ....................................................................... 38 2.1.3. BCD Say Sistemi ................................................................................................ 39 2.1.4. Veri Sistemi ......................................................................................................... 40 2.1.5. 16 ve 32 Bitlik Verinin Ynetimi ........................................................................ 41 2.2. Aygt ........................................................................................................................... 42 2.2.1. Bit Aygt (Bit Device) ........................................................................................ 43 2.2.2. Kelime Aygt (Word Device) ............................................................................. 43 2.2.3. Veri Tama ......................................................................................................... 45 2.2.4. Verilerin Kodlarnn Deitirilerek Tanmas (BCD/BIN) ................................ 47 2.2.5. Artrma/Azaltma (Increment / Decrement).......................................................... 48 2.2.6. Karlatrma (Comparison)................................................................................. 50 2.2.7. Toplama ve karma (Addition - Subtraction) .................................................... 54 2.2.8. arpma ve Blme (Multiplication and division) ................................................. 55 2.3. Zaman Kontrol Komutlar ........................................................................................... 56 2.3.1. Zamanlayc lemleri .......................................................................................... 56 2.3.2. DECO (Decode) Komutuyla Zamann Set Edilmesi ........................................... 59 2.3.3. TTMR Komutu ile Zamann Set Edilmesi........................................................... 61 2.3.4. zel Zamanlayc ................................................................................................. 65 2.3.5. ALT Fonksiyonu.................................................................................................. 66 2.4. Sayc Fonksiyonu ....................................................................................................... 68

2.4.1. 16 Bit Yukar Sayc (up counter) ........................................................................ 68 2.4.2. 32 Bit Yukar / Aa Sayc ................................................................................ 69 UYGULAMA FAALYETLER ....................................................................................... 72 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 77 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 79 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 80 KAYNAKA ......................................................................................................................... 81

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 523EO0322 Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Ortak Alan PLC Programlama Bu modl PLC yapsn, programlama mantn ve genel data komutlarnn kullanmna ynelik program yazmn anlatan renme materyalidir. 40/32 PLCye Hazrlk modln alm olmak PLC de programlama yapmak. Genel PLC programlamasn doru olarak yapabileceksiniz. Amalar 1. Yaplacak ie uygun PLC seimini doru olarak yapabileceksiniz. 2. PLCde merdiven diyagram ile programlamay doru olarak yapabileceksiniz. Ortam: Ardk kontrol laboratuvar Donanm: Bilgisayar, PLC, kablo Her faaliyetin sonunda lme sorular ile renme dzeyinizi leceksiniz. Aratrmalarla, grup almalar ve bireysel almalarla retmen rehberliinde lme ve deerlendirmeyi gerekletirebileceksiniz.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME

iii

iv

GR

GR
Sevgili renci, PLCye Hazrlk modln tamamladktan sonra bu modlde endstriyel otomasyon alannda nemli yeri olan PLCnin kullanmna ynelik temel almalar yapmaya balayacaksnz. Bu amala ncelikle PLC yapsn tanmak ve programlanabilir kontrol mantn anlamaya almak gerekir. Programlanabilir mantksal kontrol ile rleli kontrol uygulamalar arasnda karlatrma yapabilmek iin her iki kontrol yntemini de yeterince kavramak gerekir. Bu modlde eitli alglayclarn durumlarn dikkate alarak istenen artlarda PLC kna bal aktatrlerin kontrolne ynelik uygulamalar yaplacak. Balangta verilen rnekler programlama mantnn anlalrln kolaylatrmak iin basit dzeyde seilmitir. Programlanabilir mantksal kontroln avantajlar daha karmak uygulamalarda daha ak grlecektir. Uygulama alanlarnda eitli marka ve zelliklerde PLClerle karlaacaksnz. Fakat marka ve zellikleri farkl bile olsa genelde PLClerin programlama mantklar birbirine yakndr. Bu modlde Mitsubishi marka PLCye uygun programlama yntemlerini tanyacak ve bunlarla ilgili uygulama yapma imkn bulacaksnz. Programlanabilir kontrol dendiinde bilgi ileme ve bilginin iletimi sz konusu olur. Bunun iin bu modlde say sistemlerini ksaca hatrladktan sonra PLC zerinde bilgi ilemeye ynelik uygulamalara da yer verilecektir. Bu modl tamamlandnda programlanabilen mantksal kontrol aygtlarnn temel dzeyde kullanmna ve programlanmasna ynelik yeterliklere sahip olacaksnz.

RENME FAALYET- 1
AMA

RENME FAALYET- 1

Yaplacak ie uygun PLC seimini doru olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu renme faaliyetinden nce ; Sanayide PLClerin kullanm alanlar ile ilgili internet ortamnda aratrma yapnz. Rleli kontroln sakncalarn aratrnz.

1. TEMEL SEVYE PLC KULLANIMI

1.1. PLC Hakknda Temel Bilgi
Programlanabilir mantk denetleyici (Programmable Logic Controller), PLC olarak ksaltlmaktadr. PLC, alglayclardan ald bilgiyi kendine verilen programa gre ileyen ve sonularn i elemanlarna aktaran bir mikrobilgisayar sistemidir. Rleli kontrol sisteminin olumsuz ynlerini gidermek amacyla gelitirilmitir. Zamanla zellikleri gelitirilerek ardk kontrol, hareket denetimi (dorusal ve dner hareket denetimi), sre denetimi (scaklk, basn, nem, hz), veri ynetimi (makine veya sre hakknda veri toplama, izleme ve raporlama ) gibi amalarla endstriyel kontrol alanlarnda kullanlabilir hale getirilmitir. Gnmzde MITSUBISHI, OMRON, SIEMENS gibi bir ok firma eitli zelliklerde PLC retmektedir. Her firma, rettii PLCye uygun yazlmlar da gelitirmektedir. Her ne kadar farkl firmalara ait PLClerin farkl zellikleri olsa da programlama mant birbirlerine ok benzemektedir. Bu kitapta, MITSUBISHI FX2N PLCnin baz zellikleri aklanacak ve kullanmna ynelik alma yaplacaktr.

ekil 1.1: eitli PLC grntleri

1.1.1. PLCnin Tarihi

Programlanabilir mantk denetleyici bazen PC (Programmable controller) olarak da sylenilebilir. MITSUBISHI retimi olan PLCler bazen Sequencer (art arda getiren) olarak da adlandrlr. Tmyle programlanabilen ilk denetleyici, 1968 ylnda mhendislik alannda danmanlk yapan Bedford Associates adl bir firma tarafndan General Motors firmas iin aadaki tabloda belirtilen ihtiyalara tatmin edici cevap bulunabilmesi amacyla gelitirilmitir. Program ieriini deitirmek ve bunu fabrika ierisinde yapabilmek mmkn ve kolay olmaldr. Programn srdrlebilir olmas, mmkn klnmal ve kurulan sistemin fii pirizine takldnda alacak ekilde olmaldr. Fabrika ierisinde rleye gre ok daha yksek gvenirlie sahip olmaldr. Rleli kontrol ile kyaslandnda boyutlar daha kk olmaldr. Kontrol nitesi, ana sisteme veri gnderebilmelidir. Parasal ynden rleli sisteme gre pahal olmamaldr. Giri gerilimi olarak AC 115 Volt gerilimde kullanlabilmelidir. Solenoid valf, motor src gibi elemanlarn altrlmasnda, AC 115 Volt, 2 amper zerindeki gerilim ve akm deerlerinde de kullanlabilmelidir. Ana sistem, alan sistemin deimesi durumunda genileyebilmelidir. En azndan 4 Kilobaytlk ve genileyebilme imkn veren, program yaplabilecek hafzaya sahip olmaldr.

Zamanla PLC zellikleri gelitirilmi ve 1978 ylnda PLClerin birbirine veri aktarmasna imkn veren veri devresi tasarlanmtr. 1980 ylnda kk, tek para, dk maliyetli, 64 giri/kl ve daha gl bir PLC olan 84 Micro piyasaya srlmtr. Balangta yalnzca basit ilemler iin kullanlan PLCler gnmzde eitli firmalar tarafndan gelitirilerek ok daha karmak sorunlar zebilecek zelliklerle donatlm ve endstriyel kontrol alanlarnda gvenle kullanlmaya balanmtr.

1.1.2. PLCnin Yaps

Aadaki ekilde de grlecei gibi PLC, ierisinde ilemci (CPU) , giri-k ara yzleri ve hafza (memory) bulunduran bir endstriyel mikrobilgisayardr. PLC ile kontrolde, programlama konsolundan PLCye eitli giri sinyalleri ve kontrol ierikleri gnderilir. Sonu olarak da k sinyalleri, k elemanlarna yneltilir. Giri, k gereleri ve PLC arasndaki sinyal deiiminde giri arabirimi ve k arabirimi olarak adlandrlan tekrarlayc (repeater) gereklidir.

ekil 1.2: PLCnin i yaps

ekil 1.3, PLC ile evre birimleri arasndaki balanty gstermektedir. Giri eleman olarak buton, anahtar, seici anahtar, dijital anahtar, snr anahtar, fotoelektrik anahtar, yaklam anahtar vb. kullanlabilir. Bu elemanlardan gelen sinyaller PLCnin ilemcisine giri arabirimi zerinden gnderilir. lemci (CPU), hafzaya kaydedilmi olan programn ieriine ve giri sinyallerine gre k sinyallerini kontrol eder. altrlmas istenen donanmlar k eleman olarak isimlendirilir. Elektromanyetik valf, lamba, kk gl motor vb. alclar elektriksel deerleri uygun olmas durumunda dorudan PLCye balanabilecei gibi transistr, rle vb. dier kontrol elemanlar zerinden de kontrol edilebilir.

ekil 1.3 : PLC ile giri k gereleri arasndaki balant

Referans: Programlama konsolu, komut listesindeki komutlar kullanarak program yazmak ve bu program PLCye gndererek kaydetmek iin kullanlan bir programlama gerecidir. Hafzaya kaydedilen program ilemci (CPU) tarafndan okunur. Okunduktan sonra da programn ierii yaplabilirliine gre kontrol edilir. Program uygulanabilir olduunda, CPU tarafndan altrlr ve bir sonraki adma geilir. Hafzadaki tm program satr satr ilenir.

PLCnin hafza kapasitesi, tipine bal olarak deiir. rnein MITSUBISHI firmasnn kk tip PLCsi olan FX2 serisinde, program kapasitesi 2000 adm (adm 0dan adm 1999a kadar) ve program kapasitesi 8000 adm (adm 0dan adm 7999a kadar) olan iki tipi vardr. Program kapasitesi, mterinin ihtiyacn karlayacak kapasitede olmaldr. OMRON firmasnn da SYSMAC S6 ve C500 gibi rnleri ile mterinin farkl ihtiyalarna cevap verebilecek program kapasitesine ve giri-k terminallerine sahip PLCleri piyasaya sunmutur.

ekil 1.4: Programn ileyii

1.1.3. Rle ile PLCnin Karlatrlmas

Aada PLC belirtilmitir. Ekonomi kullanmnn rleli kontrole gre eitli alardan stnlkleri

Fabrikasyonda 10 ve zeri elektromanyetik kontaktr veya anahtar kullanm PLC kullanmna gre daha pahaldr. Tasarmda i gc kazanc

Gerelerin evre planlamas basitletirilebilir. PLC kullanldnda kontrol devresinin dizayn ve deitirilmesi daha kolaydr. Ayn elemanlar iin alma eklini deitirmek isterseniz PLC ierisindeki program deitirmek yeterli olacaktr.

retim sresinde azalma

Gerelerin teknik zelliklerinin deitirilmesinde ve paralarn montajnn basitletirilmesinde esneklikler vardr. Kablolamann basitletirilmesi sayesinde retim sresi azaltlr ve bylece genel maliyet de azaltlm olur. Kk boy ve standartlatrma

PLC, rleli kontrole gre ok daha kk boyutludur. Programn tekrar tekrar kullanm sayesinde seri retim mmkndr. (Program EPROM ierisinde saklanr.) Gvenilirliin gelitirilmesi

Rleler ve zamanlayclardaki karklk azaltlabilir. (Kontaklarda bulunan toz ve rlenin titreimi, kontaklarn ON ve OFF zamanlarnda karkla neden olur. ) Bakm kolaylnn gelitirilmesi

PLCnin mr, rleye gre daha uzundur. PLCnin hata tehis fonksiyonu kullanlarak sistemdeki hata kolaylkla bulunup gerekli bakm kolaylkla yaplabilir. Rleli ve PLC ile yaplan kontroln zellikleri aadaki tabloda verilmitir.
Maddeler 1. Fonksiyon 2. Kontrolde deitirilebilirlik 3. Gvenilirlik 4. ok ynllk 5. Genileyebilirlik 6. Bakm 7. Teknik anlay 8. Boyut 9. Dizayn sresi Rleli kontrol Rle saysn artrmak sureti ile kark kontrol devreleri yaplabilir. Kablolamay deitirmek gereklidir. Eksik kontak yznden baz kstlamalar vardr. Dier yerlerde kullanmada anlalmasnn g olduu bilinmekdedir. Ekleme ve deiiklik yapmak zor ve karmaktr. Periyodik bakm yapmak ve anan paralar deitirmek gereklidir. Sklkla kullanldndan anlalmas kolaydr. Genelde byk boyutludur. Dizayn ve fabrikasyon iin ok zamana ihtiya vardr. Karmak kontrol asndan pahaldr. Elektromanyetik rle ve kontaktrler 10 defa kullanma kadar ekonomiktir. PLC ile kontrol Programlama ile kark kontrol devreleri yaplabilir. Program deitirerek kontrolde istenilen deiiklik yaplabilir. Yar iletken teknolojisinden dolay yksek gvenilirlie sahiptir. Programn deitirilmesi ile tekrar tekrar ve farkl yerlerde kullanlmas mmkndr. alma limitine kadar genilemesi mmkndr. PLC niteleri deitirilebilir ve tamir edilebilir. PLC donanmnn ii kapal kutudur. ok farkl modellerde ve genelde de kk boyutludur. Dizayn ve fabrikasyon iin fazla zamana ihtiya yoktur. Karmak kontrollerde pahal deildir.

10. Ekonomi

1.1.4. PLC k eitleri

Kontaa bal olarak eitli trde klar vardr. PLC bir yere kurulaca zaman her bir kn karakteristik zellii dikkate alnmaldr. PLCnin ekline bakarak karar vermek zordur. Aada her bir PLCye ait k zellikleri aklanmtr. Rle kl PLC

Rle kl PLCde k kontak eklindedir ve bu ok sk karlalan k eklidir. k devresinin sadece kontaktan olumas nedeniyle bu PLC hem doru hem de alternatif akmda kullanlabilir. Devreye 2 amper gibi yksek deerli akm uygulanabilir. (Her bir kontandan 2 ampere kadar akm ekilebilir.) Kutuplar olmad iin eitli alanlarda kullanlmas mmkndr. rnein DC motor, byk gl elektromanyetik valf gibi. Cevap verme hznn dk olmas, mekanik hareket olmasndan dolay rle kontaklarnn zamanla anmas bu PLClerin dezavantaj olarak sylenilebilir. Triyak kl PLC

Bu tip PLClerde triyak veya tristr k eleman olarak kullanlr. Bu tip PLCler kontaksz tip PLClerdir. Triyak kl PLCde ka 85 242 Volt arasnda alternatif gerilim uygulanmaldr. Cevap verme sresi bakmndan bu PLC rle kl PLC ye gre ok daha hzl fakat transistr kl PLC ye gre ise daha yavatr. Bu tip PLCnin kndan alabileceimiz akm ise 0,3 amper kadardr. Triyak kl PLC, uygulamada ok fazla yer bulmamasna ramen, alternatif akm kullanlan ve kontrol panelinde rle kl PLC ye sahip olan fabrikalarda yeniletirme yapmak amac ile kullanlabilir. Transistr kl PLC

Transistr kl PLClerde Photo Coupler kullanlmaktadr. k akm yaklak 0,5 amperdir. Bu PLClerde cevap verme sresi 0,2 ms gibi ok ksa bir sredir. Transistr kl PLClerin bazlarnda, zel bir nite olmakszn pozisyon kontrol yapabilmek amac ile pals k mevcuttur. Transistr kullanld iin bu PLClerin knda kutuplar vardr ve kablolama esnasnda bu kutuplara zellikle dikkat edilmelidir. Otomasyona gemi olan fabrikalarda, son zamanlarda, ok miktarda kk elektrik motoru ve valfler kullanlmaktadr. Bu PLCler bu tr cihazlara kumanda etmede kullanlmaktadr. Ayn zamanda robot ya da CNC kontrol nitesinin kontrol iin de yksek deerli akmlara ihtiya yoktur. Bu gibi alanlarda hzl almas sebebi ile transistr kl PLCler tercih edilmektedir. Bu PLClerin mekanik konta olmad iin anma ve grlt olmamakta, bylece k nitesi ok daha uzun mrl olmakta ve sessiz almaktadr.

Aadaki tablo eitli k tiplerine gre PLClerin zelliklerini gstermektedir. zellikler (MITSUBISHI FX2N) Konu Anahtarlama Voltaj Rle kl -AC250V, -DC30V Triyak kl AC85V-242V 0,3A / 1 kontak 0,8A / com. 15VA/AC100V 30VA/AC200V 1mA/AC100V 2mA/AC200V OFF ON <1ms ON OFF <10ms Photo tristr ile Photo tristr srldnde LED k verir. Transistr kl DC5V-30V 0,5A / 1 kontak 0,8A / com. 0,5A/24V DC (12W) 0,1mA/30V DC OFF ON <0.2ms ON OFF <0.2ms Photo coupler ile Photo coupler srldnde LED k verir.

Anma Akm 2A / 1 kontak Maksimum Yk Maksimum endktif yk Ak devre akm sznts Cevaplama sresi Akm izolasyonu alma gstergesi 8A / com. 80VA -OFF ON 10ms ON OFF 10ms Rle ile Bobini enerjilendiinde LED k verir.

Devre Dizayn

ekil 1.5 : k tipine gre PLClerin zellikleri

10

1.2. PLC Programlama

Kontrol ieriini PLC hafzasnda saklamak iin programlama konsolunu kullanmak ya da kiisel bilgisayar kullanmak gibi farkl yollar vardr. Program, devre sembolleri (merdiven diyagram) kullanlarak yaplabilecei gibi dorudan komutlar (retici dil) ile de yaplabilir.

1.2.1. Merdiven Diyagram ile Programlama

Merdiven (merdiven) diyagram ile programlamada semboller kullanlr. Rleli kontrole alk olanlar iin merdiven diyagram ile program yapmak daha kolaydr. Fakat komutlarn kullanmn da mutlaka renmek gerekir. Merdiven diyagram ile program yazmak rleli kontrolde izilen ardk diyagrama ok benzemektedir. Fakat ardk diyagramda kullanlan semboller ile merdiven diyagramnda kullanlan semboller farkldr.

Aada basit bir devre gsterilmektedir. Rlenin bobin ve konta ardk diyagramda gsterilir. Fakat merdiven diyagramda, rlenin bobin ve kontan izmeye gerek yoktur. PLCde hangi giri artlarnda hangi k ya da klarn aktif olacan belirtmek yeterlidir. PLC, rlenin fonksiyonlarna da sahiptir. Bu nedenle rleyi izmeye gerek yoktur. Aadaki diyagram X1 (a kontak), X2 (b kontak) ve Y0n kullanld bir ardk diyagram ve merdiven diyagramn gstermektedir.

11

ekil 1.6 : PLC ardk ve merdiven diyagram

12

Merdiven diyagram, zel retici dil kullanlarak da aklanabilir. retici dil ile yaplan programda, ilemin srasn ve yntemini grebiliriz. lemin sras ve yntemi, programn analizi asndan nemlidir. Programn, sol ana hattan balayp sa ana hatta doru alan her satr nite olarak tanmlanmaktadr. Bir satr, merdiven diyagramnda bir nitedir. Bir nitenin balangc retici dilde LD komutu kullanlarak gsterilmelidir. nite sa tarafta sona erdiinde de retici dil iin OUT komutu kullanlmaldr. Aadaki ekil buna bir rnek olarak verilmitir. retici dil her PLC reticisi firma iin farkl komutlarla yazlmaktadr. Fakat komutlar farkl olsa da mantk hemen hemen tm rnler iin ayndr. Bu kitapta, donanmmz MITSUBISHI firmasna ait olduu iin ayn firmaya ait olan retici dil kullanlmtr.

Aadaki tablo farkl firmalara ait retici dil ile ilgili bilgi vermektedir. Mantksal ifade Mantksal ifadeyi a kontak tan balat (LoaD) Mantksal ifadeyi b kontak tan balat (LoaD Inverse) a kontan mantksal oaltlmas, seri balant (AND) b kontan mantksal oaltlmas, seri balant (AND Inverse) Sembol MITSUBISHI LD Firma OMRON SHARP LD STR

HITACHI ORG

LDI

LD NOT

STR NOT AND

ORG NOT AND

AND

AND

ANI

AND NOT

AND NOT

AND NOT

13

a kontan paralel balanmas, mantksal ekleme (OR) b kontan paralel balanmas, mantksal ekleme (OR Inverse) Mantksal bloun seri balants (AND Block) Mantksal bloun paralel balants (OR Block) Mantksal ilemin k (OUT) Mantksal ilemde boluk (Hibir ey yaplmamas) Program sonunun tanmlanmas (Bu programn bitmesi deil, ilemin sona gelmesi demektir.)

OR

OR

OR

OR

ORI

OR NOT

OR NOT

OR NOT

ANB

AND LD

AND STR

AND ORG

ORB

OR LD

OR STR

OR ORG

OUT

OUT

OUT

OUT

NOP

NOP

NOP

NOP

END

END

END

END

ekil 1.7: Farkl firmalara ait retici dil komutlar

1.2.2. SFC ile Programlama

SFC, Sequential Function Chart (Sral Fonksiyon Grafii) ifadesinin ksaltlm eklidir. Durum gei grafii anlamna da gelir. SFC, bir programlama metodudur ve her zaman deien, gelien adm ilemleri bu yntemle gsterilir.

14

SFC ile, ardk kontrol ya da lojik kontrol devreleri dizayn edilirken, geleneksel ve karmak dizayn yntemleri kullanlmadan, ok kolay bir ekilde programlama yaplr. Bu sistem, kolay programlama yaplabildiinden dolay, IEC standard iin dikkate deerdir. Btn bu olumlu yanlarna bakacak olursak, SFC sistemi hzla geliecek gibi grnmektedir. SFC ile programlama ayrca bir modlde aklanacaktr. Aadaki ekil SFC diyagramna bir rnek olarak verilmitir.

ekil 1.8: rnek SFC diyagram

1.2.3. eitli Marka PLClerin Rle Saylar

retici firmalar PLC iinde kullanlabilecek rle, zamanlayc, sayc gibi elemanlar kendilerine zg sayda yapmakta ve numaralandrmaktadr. Programlama esnasnda bu snrlamalara dikkat etmek gerekir. Aadaki tabloda bu duruma ait bilgiler verilmektedir.

15

MITSUBISHI A1SH Giri k rlesi (Maksimum, toplam) 256 adet X00-XFF Y00-YFF (X ve Y st ste gelmez) 2048 adet M0-M999 L1000-L2047 200 adet T0-T199 M1000-L2047 56 adet T200-T255

MITSUBISHI FX2N 256 adet X00-X267 Y00-Y267 (X ve Y st ste gelir)

OMRON CQM1H Input 256 adet 0CH-15CH Output 256 adet 100CH-115CH 2368 adet 16CH-89 CH 116CH-189CH

OMRON C200HE 640 adet 0CH-29CH 300CH-309CH (Giri ve k st ste gelmez) 6464 adet 30CH-231CH 310CH-511CH

OMRON CS1

HITACHI H-200 256 adet X00-X1515 Y00-Y1515 (X ve Y st ste gelmez)

5120 adet 0CH-319CH

Yardmc rle

500 adet M0-M499

42304 adet 1200CH1499CH 3800CH6143CH

1984 adet R0-R7BF

100 ms zamanlayc 10 ms zamanlayc

200 adet T0-T199 46 adet T200-T245

Sayc

256 adet C0-C255

200 adet C0-C199

512 adet 512 adet (Zamanlayc (Zamanlayc 4096 adet ve saycnn ve saycnn T0-T4095 toplam) toplam) Zamanlayc Zamanlayc TIM0-TIM511 TIM0-TIM511 Sayc Sayc CNT0CNT0CNT511 CNT511 Yksek hzl 4096 adet zamanlayc C0-C4095 TIM0-TM15 (Sayc ve (Zamanlayc zamanlayc ve sayc st st ste ste gelmez) gelmez) CH Kanal anlamna gelir. Eer 0 dan 15 e kadar iki basamakl bir say her bir kanaln sonuna eklenirse, bu rle numaras olarak gsterilecektir.

512 adet (Zamanlayc ve saycnn toplam) Zamanlayc TD0-TD255 Sayc CU0-CU511 (Zamanlayc ve sayc st ste gelmez)

ekil 1.9: eitli marka PLClerin rle snrlamalar

Bu kitaptaki uygulamalar ve rnekler MITSUBISHI - FX2N iin hazrlanmtr. FX2N iin snrlamalar aada verilmitir. Giri rlesi k rlesi Yardmc rle Zamanlayc Sayc X00-X07 Y00-Y07 M00-M09 M10-M19 M20-M29 T00-T09 T10-T19 T20-T29. C00-C09 C10-C19 C20-C29..

1.3. Devre Dizayn

1.3.1. Devre Dizaynnn Ak
Balang seviyesinde olanlar PLC iin bir program yazarken aadaki ilemleri takip edebilir.

16

ekil 1.10: Devre dizayn ak

Kontroln ierii ve artlar kavranmal, programn zm mant gelitirilmelidir. Kullanlacak giri ve k eleman numaralar belirlenmelidir. Birbiriyle ilikili giri klarn numaralar da ilikili seilirse programn anlalrl daha basit olacaktr. PLC ile giri ve k elemanlar kablolamas yaplmaldr.

17

Programda hangi elemanlarn kullanlacana genellikle merdiven diyagram izilirken karar verilir. st ste kullanmdan kanmak iin tahsisat tablosu yaplmaldr. Devre, kontrol srasna uygun olarak izilmelidir. Bu durumda devrenin anlalmas ve izilmesi kolaylaacaktr. Merdiven diyagram zerinde program yaplmasna kodlama (coding) denilmektedir. Programn kontrol edilmesi, debug olarak adlandrlr. PLC ve yazlm, yaplan program kontrol etme fonksiyonuna sahiptir. Eer programda bir hata varsa, hata mesaj ve hata kod numaras grntlenmelidir. Program EPROM veya EEPROM ierisine kaydedilmelidir. Hatas giderilmi program altrlmaldr.

1.3.2. Programlama Gereleri

PLC iin program iki farkl donanm ile yaplabilmektedir. Bunlar programlama konsolu ve kiisel bilgisayardr. Kiisel bilgisayar iin zel yazlm gereklidir. Programlama konsolu ile programlama

Programlama konsolu, komut listesindeki komutlar (retici dil) kullanarak PLCye program yazmaya ve yklemeye yarayan bir donanmdr. zerinde klavye ve ekran vardr. Tanabilir ve kk olmas avantajdr. Kiisel bilgisayar ile programlama

18

Bilgisayar ve zel bir yazlm kullanarak PLC program yazmak mmkndr. Bu yntem, PLCye program yazmak ve transfer etmek iin kullanlan en yaygn yntemdir. Fabrikalarda programlar dorudan deitirmek iin laptop kullanlmaktadr. Yukarda bahsettiimiz zel yazlmlardan bazlar aada ifade edilmitir. MITSUBISHI OMRON SIMENS FX-PCS/WIN GX-Developer CX-Programmer STEP7

1.4. PLC iin Komut Dili (retici Dil)

PLC reticileri, kendi rnleri iin farkl programlama dili (retici dil - komut dili) kullanmaktadr. Bu farkl dil, PLC programlama metodunun farkllndan ya da PLCnin fonksiyonlarnn farkllndan kaynaklanmaktadr. Fakat temelde birbirlerine benzer. Aadaki tablo, MITSUBISHI rnleri iin, basit elektrik devrelerine gre komut kelimeleri hakknda aklayc bilgi vermektedir. Sembol ad LD Load LDI Load inverse AND And ANI And Inverse OR Or ORI Or Inverse ANB And Block ORB Or Block OUT Out NOP Nop SET Set RST Reset PLS Pulse PLF Pulf Fonksiyon lemi balat (a kontak) lemi balat (b kontak) Seri balant (a kontak) Seri balant (b kontak) Paralel balant (a kontak) Paralel balant (b kontak) Bloklar arasnda seri balant Bloklar arasnda paralel balant Bobine enerji verili lem yok Bobine enerji verili (Mhrlemeli) Bobin enerjisi kesik Enerji verildii anda bir seferlik ykselen sinyal Enerji kesildii anda bir seferlik ykselen sinyal Boluk Devre, Eleman

19

MC Master control MCR Master control reset MPS Push MRD Read MPP Pop END End

Master Control Blockun balamas Master Control Blockun bitmesi Hafzann set edilmesi Hafzann okunmas Hafzann okunmas ve resetlenmesi Programn tamamlanmas Programn tamamlanmas

ekil 1.11: Temel ardk komutlar (retici dil komutlar) (MITSUBISHI)

1.4.1.Temel Bilgi
(1) LD Load kelimesinin ksaltlm halidir. Normalde ak olan a kontakn ana enerji hattna balanmasn ifade eden komut kelimesidir. (2) LDI Load Inverse kelimelerinden alnmtr. Normalde kapal olan b kontakn ana enerji hattna balanmasn ifade eden komut kelimesidir. Aada ardk diyagram ve retici dil (komut kelimeleri ) birlikte grlmektedir.

Ardk diyagram ekil 1.12: LD ve LDI

retici dil

(3) AND Bu komut VE olarak aklanr ve normalde ak olan bir konta (a kontak) baka bir kontaa seri olarak balamay ifade eden komut kelimesidir. (4) ANI AND inverse komut kelimelerinin birletirilmesi ile oluturulmutur. Normalde kapal olan (b kontak) konta baka bir kontaa seri balamay salayan komut kelimesidir.

20

(5) OR Bu komut, VEYA olarak aklanr ve normalde ak olan bir konta baka bir kontaa paralel balamay salayan komut kelimesini ifade eder. (6) ORI OR inverse komut kelimelerinin birletirilmesinden oluturulmutur. Normalde kapal olan bir konta (b kontak) baka bir kontaa paralel balamay ifade eden komut kelimesidir. (7) OUT k ya da bobini enerjilendirmeyi salayan komut kelimesidir. Aadaki ardk diyagram ve retici dil, yukarda anlatlan (1) (7) arasndaki komutlar gstermektedir.

ekil 1.13: Temel komutlarn kullanmna rnek

(8) ANB Bu komut VE Blok (AND Block) olarak aklanr. Bloklar birbirine seri balamak iin kullanlan komut kelimesidir. (9) ORB Bu komut Veya Blok (OR Block ) olarak aklanr. Genellikle kendi arasnda seri olarak balanm olan kontaklarn blok halinde paralel balanmas amac ile kullanlr. Aadaki ardk diyagram ve retici dil (1) (9) arasndaki komutlara rnek olarak verilmitir. zleyen retici dilde, adm numaras 006 007 ve 008 009da program paralel devreler halinde yapldktan sonra birbirlerine ANB komutu ile balanmaldr.

21

ekil 1.14: eitli komutlarn kullanmna rnek (1)(9)

ekil 1.15: eitli komutlarn kullanmna rnek (1)(9)

X005 X011 arasndaki program paralel olarak tamamlandktan sonra ANB komutu kullanlarak nceden yaplan program ile birbirine seri olarak balanr.

22

(10) SET Bu komut bit aygtn srekli olarak ON konumuna getirir. (11) RST Bu komut bit aygtn srekli olarak OFF konumuna getirir. Aadaki ardk diyagram, retici dil ve zaman izelgesi, SET ve RST komutlarnn uygulamasn gstermektedir. SET komutu, ayn k aygt iin birden fazla kullanlabilir. Kark merdiven diyagramlarnda SET komutu ve her bir giri kouluna uygun k adresi, ayn k adresi kullanlsa bile giri koullarnn farkllna baklmaz.

ekil 1.16: SET ve RST

ekil 1.17 Zaman zaman izelgesi

(12) MP Bu komut, SPLCnin o andaki aktif ileminin sonucunu hafzaya almaya yarar. MPS merdiven diyagramnda balant noktasna set edilir.

23

(13) MRD Bu komut bir hafza okuma komutudur ve kullanld yerdeki aktif ilemin sonucunu okur. MRD komutu ile, MPS komutundan sonraki noktaya set edilir ve bir nce set edilen noktadaki veri okunur. Ayn zamanda bir sonraki balant noktasn da bu nokta ile balant kurmaya zorlar. (14) MPP Bu komut kullanld noktada, PLCnin ierisindeki ilemlerin sonucunu okumaya ve reset etmeye yarar. MPP komutu, birden ok kola ayrlan devrede, en son k noktasna set edilir. MPS komutu kullanlan bir devrede MPP komutu da son olarak kullanlmaldr. MPS, MRD ve MPP komutlar, k bobinlerini kontan sol tarafna balamak iin kullanlr. Eer bunlar bu ilem iinde kullanlmazlarsa, sadece son kontan sa taraf yaplabilir. Aadaki uygulama, MPS, MRD ve MPP komutlarna rnek olarak verilmitir. Ayn ardk diyagram iin iki adet retici dil kullanlarak yaplm program verilmitir. Bu programlardan sol taraftakinde MPS, MRD ve MPP komutlar kullanlm, sa taraftakinde ise bu komutlar kullanlmamtr. Bu iki program birbirinin ayn ilemi yapar. Fakat uzunluklar farkldr.

ekil 1.18: MPS, MRD ve MPP kullanm

24

ekil 1.13 gibi dallara ayrlan bir ardk diyagramda, MPS, MRD, MPP gibi komutlar kullanlmazsa, LD X000 ve AND X001 komutlar her bir daln bana eklenmelidir. Bu durumda kark bir devre yaplmas gerektii durumlarda, programn adm says ok artacaktr. Buna bal olarak da programlama konsolu ile program yapmak ok daha zor bir hal alacaktr.

ekil 1.19: Program konsolu

25

(15) PLS Bu bir sinyal komutudur. Bu komut uygulandnda sadece ilk deiim sinyali alnr. (16) PLF Bu bir sinyal dme komutudur. Bu komut uygulandnda sadece son deiim sinyali alnr. Aadaki ardk diyagram ve retici dil PLS ve PLF komutlarn gstermektedir.

ekil 1.20: PLS ve PLF

ekil 1.21: Zaman grafii

(17) MC MC (Master Control), ynetici kontrol blounun balangcn ifade eder (Program adm 3).

26

Ynetici kontrol blounun grup seviyesi, (Nest) 0 dan 7 ye kadardr. (Toplam sekiz adet)

(18) MCR MCR (Master Control Reset), ynetici kontrol blounun bitiini ifade eder (Program adm 2).

Aadaki ardk diyagram ve retici dil, MC ve MCR komutlarnn kullanmna rnek olarak verilmitir.

ekil 1.22: MC ve MCR

X0 butonuna basldnda ( Master Control ON olduunda) MC ve MCR komutlar arasnda kalan ilemler gerekletirilir. X0 butonu serbest brakldnda ise, bu iki komut arasnda kalan ilemler gerekletirilmeden atlanr. MC komutu, yardmc rle (M) ve k rlesi (Y) iin etkilidir. LD komutu, MC komutundan sonra uygulanr. MC komutu uyguland anda, ana elektrik hatt (bus line) MC komutunun bir altna kayar. MCR komutu ile de orijinal noktasna dner. Grup (Yuva) seviye numaras kk numaradan byk numaraya doru (N0, N1, N7) kullanlmaldr. MCR komutu kullanldnda (Nest seviyesi ile birlikte), kullanld grup seviyesi ve zerindeki seviyeleri resetler. En sonunda N0 nest seviyesi de resetlenmelidir.

27

(19) NOP lem yok ya da nemsiz satr anlamnda bir komuttur. PLC ierisindeki program silindiinde, tm komutlar NOP eklinde olur. Program ierisinde de NOP komutu kullanlabilir. Bu durumda program iletilirken bu satrlar atlatlr ve sonraki komutlar altrlr. Fakat gerekli olmad durumlarda, program admnn daha da uzamasna meydan vermemek iin bu satrlarn silinmesi daha uygundur. (20) END Programn en son satrna END komutunun yazlmas durumunda PLC, bundan sonra yazlan komutlar altrmaz. END komutu, test almalarnda programn eitli blmlerine konularak programn para para kontrol yaplabilir.

(21) SP SP (Space, boluk) boluk tuu, sayc ve zamanlaycya sabit say girmede, MC komutunda vb. yerlerde kullanlr. Bu bir komut olarak alglanmamaldr.

28

ekil 1.23: MC komutu kullanm

Aadaki izelge, fonksiyon komut snflandrmasn gsterir. Fonksiyon (Grev) Komut, kontak olarak ele alnr. Komut, bobin olarak ele alnr. Komut, balant olarak ele alnr. Dier tr komutlar. LD LDI OUT PLF ANB ORB MC MCR Komut AND OR ANI ORI PLS SET RST MPS MPP MRD NOP END

1.4.2. Programlama iin Uyarc fadeler

(1) Programn uygulama sras Kontak ve adm Programlama sras

29

ekil 1.24: Programlama sras

Yukardaki program soldan saa ve yukardan aaya doru altrlr. (2) Ayn k rlesinin birden fazla kullanlmas PLC programnda ayn bobin birden fazla yerde altrlacaksa, en son kullanlan kontak ncelie sahip olur (Bobin kontaklar bobinin en sondaki durumuna gre ak ya da kapal olur). Giriler X001=ON X002=OFF

k durumu Y001=OFF Y002=ON

30

Yukardaki ekilde, ayn devre ierisinde Y001 rlesi iki kez kullanlmtr. X1 ON olduunda ilk Y001 bobini de ON olur. Dolaysyla Y002de ON olur. X2 konta OFF olduu iin ikinci kez kullanlan Y001 bobini de OFF durumuna gelecektir. Sonu olarak Y001 bobininin son hali OFF olacaktr. Ayn k rlesi iin hazrlk Program ierisinde ayn bobinin birden fazla kullanm yasaklanmamtr . Ancak bu kullanm ile ilemler karmak bir hal alacaktr. Bu sebeple ayn k rlesini birden fazla kullanmak yerine, aadaki gibi bir kullanm daha uygun olacaktr.

ekil 1.25: ift kontak kullanm kural

31

(3) Programlama iin istenmeyen durum Kpr devresi

ekil 1.26 : Programlama iin istenmeyen durum

Programlamada, soldaki devrede olduu gibi X004 kontann balant ekli mmkn deildir. Byle bir devrenin kurulmas gerektiinde sadaki devrede olduu gibi bir balant yaplabilir. Bu iki devre birbirisinin aynsdr fakat soldaki devre programlama olarak hatal bir devredir. Sadaki devre, X001 ve X003 dikkate almazsak, dier kontaklarn yalnz ya da blok halinde paralel balantsndan meydana gelmitir. k rlesinin balants

Merdiven diyagram izilirken bobinin sa taraf dorudan hatta balanmaldr. k rlesinin sana baka bir bobin ya da kontak izilemez.

ekil 1.27 : Bobin balants

32

UYGULAMA FAALYETLER UYGULAMA FAALYETLER

Aadaki ilem basamaklarna gre uygulama faaliyetlerini yapnz. lem Basamaklar ncelikle verilen problemde sizden istenenleri kavraynz. Hangi komut ya da komutlar kullanarak nasl bir zm yolu izleyeceinize karar veriniz. zmnz ncelikle bir kt zerine izerek kontrol ediniz. Giri ve k elemanlar iin gerekli kablolamay yapnz. Merdiven diyagramn bilgisayar ortamnda kurallara uygun iziniz. Programnz derleyerek PLCye yklemeye hazr hale getiriniz. PLCye programnz ykleyiniz. PLC enerjili ve STOP konumunda olmaldr. PLC besleme gerilimi 220 V ve giri-k nitelerinin sinyal deeri 24 V olarak uygulama yaplmaldr. neriler alma artlarn kafanzda canlandrabilmeniz gerekir.

Size zel bir zm yolu gelitirebilirsiniz. nce kt zerinde almak problem zme yeteneinizi gelitirecektir. Enerji verildii anda ne olmas isteniyor? Sorusundan balaynz. PLC enerjisiz olmaldr.

Programnz kaydetmeyi unutmaynz.

Giri artlarn salayarak programn almasn kontrol ediniz.

33

Uygulama- 1
Bu uygulamada merdiven diyagram ile yazlan programn retici dile evrilmesine ynelik alma yaplacaktr. Aadaki ardk diyagrama gre retici dilde program yaznz ve almasn aklaynz.

ekil 1.28 : PLC program

34

Uygulanama- 2
Bu uygulamada verilen artlar salayan program yazarak dc motor kontrolne ynelik uygulama yaplacaktr. PLC giriine bal butonlarla PLCnin kna bal olan bir dc motorun altrlp durdurulmasn saylayan programn merdiven diyagramyla yaplmasn reneceksiniz. alma artlar: Enerji verildiinde motor almayacak X000 butonuna basldnda motor almaya balayacak. X000 butonu braklsa bile alma devam edecek. X001 butonuna basldnda motor duracak. Her iki buton, ayn anda basl tutulursa motor almayacak.

35

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular cevaplayarak bu faaliyette kazandnz bilgileri lnz. 1. Alglayclar PLCde nereye balanmaldr? A) k nitesi B) Giri nitesi C) Hafza D) CPU Rleli kl FX2N PLCnin k ularndan ekilebilecek en byk akm deeri ne kadardr? A) 2 A B) 5 A C) 10 A D) 0,2 A Hangisi PLCde bir k ekli deildir? A) Triyakl B) Transistrl C) Rleli D) Direnli Hangisi paralel iki ak konta ifade etmek iin kullanlr? A) AND B) OR C) ORI D) ANI Hangisi seri iki blou birletirmek iin kullanlr? A) MPS B) SET C) ANB D) ANI Bit aygtn srekli olarak ON durumunda tutan komut hangisidir? A) SP B) SET C) MPS D) LD

2.

3.

4.

5.

6.

36

7.

Paralel iki blou ifade etmek iin hangisi kullanlmaldr? A) LD B) NOP C) END D) ORB Program sonunda kullanlmas gereken komut hangisidir? A) END B) SET C) MPS D) LD Y0001 kn ON yapmak iin hangi komut kullanlmaldr? A) RST Y0001 B) LD Y0001 C) OUT Y0001 D) ORB Y0001

8.

9.

Deerlendirme
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorular iin ilgili faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz.

37

RENME FAALYET 2 RENME FAALYET 2

AMA
PLCde merdiven diyagram ile programlamay doru olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu renme faaliyetinden nce aadaki hazrlklar yapmalsnz. Say sistemleri ve kontrol alanlarnda kullanmna ynelik aratrma yapnz. Sayc ve zamanlayclarn kullanm alanlarn aratrnz.

2. LER SEVYE PLC KULLANIMI

2.1. Saysal Veri Kavram
2.1.1. kilik Say Sistemi
Gnlk hayatta varlklarn saysn ifade etmek iin onluk say kullanlmaktadr. Onluk say sisteminde 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 rakamlar kullanlr. sistemi

Saysal devrelerde sinyal ya da anahtarlarn durumlar ikilik say sistemiyle aklanabilmektedir. kilik say sisteminde varlklarn says yalnzca 0 ve 1 rakamlar kullanlarak ifade edilir. Bu rakamlarn her birine bit denir. Pozitif manta gre bir elektrik devresinde sinyalin varl veya bir anahtarn kapal olmas 1, sinyalin yokluu veya anahtarn ak olmas ise 0 ile gsterilir. Benzer ekilde devreye enerji verip kesmek ya da PLC ierisindeki rleleri ya da hafzalar aktif ya da pasif yapmak iin de ikilik say sistemi kullanlr. Devreye enerji verilmesi ya da herhangi bir elemann aktif olmas 1 , devre enerjisinin olmamas ya da herhangi bir elemann pasif durumda olmas da 0 sinyali ile gsterilir.

2.1.2. Sekizlik ve Onaltlk Say Sistemi Octal (Sekizlik) Say Sistemi

Sekizlik say sisteminde varlklarn says 0,1,2,3,4,5,6,7 rakamlar kullanlarak ifade edilir. kilik sistemdeki sayy en sadan itibaren erli gruplara blerek ve 0 ile 7 arasndaki rakamlar kullanarak sekizlik say sistemine dntrebiliriz.

38

Hexadecimal (On altlk) say sistemi

On altlk say sisteminde varlklarn says 0.1.2.3.4.5.6.7.8.9,A,B,C,D,E,F karakterleriyle ifade edilir. On altlk say sisteminde her bir karakter drt bit ile ifade edilir. kilik say, drderli gruplara blnerek ve her bir drtl grubun on altlk say sistemindeki karl bulunarak dnm ilemi yaplabilir. Saylarn hangi sistemde olduunu belirtmek iin bazen saynn sana indis eklinde say sistemi yazlr. On altlk say sistemi programlarda ok sk kullanlmaktadr. ndis eklinde yazmak bazen sorun yaratabilir. Bu nedenle on altlk saylar genellikle saynn sonuna ya da bana H harfi eklenerek belirtilir. rnein; H10 ya da 10H (decimal karl 16), H2A ya da 2AH (decimal karl 42).

Yukarda, PLCnin k nitesinde her bir rlenin sinyal durumu grlmektedir. Sekiz bit geniliindeki bu saynn onluk say sistemindeki karl 16+8+4+1= 29dur. Ayn sinyal durumunu on altlk say sisteminde ifade etmek iin sadan itibaren her bir drt bit bir karakter ile gsterilir.

Y007 Y000 aras H1D says ile gsterilirse Y4, Y3, Y2 ve Y0 klarnn aktif olduunu ve dierlerinin de pasif olduunu anlamak gerekir. Bu durum ikilik say sisteminde 00011101 eklinde gsterilir. Ayn say onluk say sisteminde 29 a eittir. H1D (Hexadecimal) = 00011101 (Binary) = 29 (Decimal)

2.1.3. BCD Say Sistemi

BCD, ikilik kodlanm onluk say sistemidir (Binary Coded Decimal). Onluk say sistemindeki bir saynn her bir karakterinin ikilik say sisteminde drt bit ile gsterilmesi durumudur. Onluk say sisteminde en byk karakter 9 olduundan her bir karakter drt bit ile ifade edilir.
39

Aada 1510 saysnn BCD karlnn 00010101BCD olduu gsterilmitir.

2.1.4. Veri Sistemi

Binary, octal, hexadecimal ve BCD say sistemleri u ana kadar akland. Aadaki tabloda baz saylarn farkl say sistemindeki karlklar verilmitir. Decimal 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 : 99 BCD 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0001 0001 0001 0001 0001 0001 0001 : 1001 0000 0001 0010 0011 0100 0101 0110 0111 1000 1001 0000 0001 0010 0011 0100 0101 0110 : 1001 Hexadecimal 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 0A 0B 0C 0D 0E 0F 10 : 63 Binary 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0001 : 0110 0000 0001 0010 0011 0100 0101 0110 0111 1000 1001 1010 1011 1100 1101 1110 1111 0000 : 0011 Octal 0 1 2 3 4 5 6 7 10 11 12 13 14 15 16 17 20 : 143

ekil 1.29: Baz saylarn farkl say sistemlerinde karlklar.

kilik say sisteminin her bir rakam 1(ON) ya da 0(OFF) ile gsterilir. 1 veya 0 ile gsterilen en kk birime bit denir.

40

Bir bayt

Bir bayt

Bir kelime

Sfr ile yedinci bit arasndaki sekiz bitten oluan veriye (one byte) bir bayt denir. On alt bitten meydana gelen veriye ise (one word) bir kelime ad verilir.

2.1.5. 16 ve 32 Bitlik Verinin Ynetimi

Aadaki ekil 16 bitlik verinin durumunu gstermektedir. aret biti nemli zellie sahiptir. aret bitinin 0 olmas, saynn pozitif, 1 olmas ise negatif olduu anlamna gelir.

PLC iinde negatif saylar binary olarak ve saynn ikiye tamamlayan alnarak gsterilir. rnein, D10 veri kaydedicisinin (Data register) ierii negatif bir say ise, bu veri kaydedici ierisinde saynn ikiye tamamlayan kullanlr. Negatif bir saynn ikiye tamamlayan her bir bitin tersinin alnp sonuca 1 eklenmesi ile elde edilir. Ayn ekilde ikiye tamamlanm bir saynn gerek karln bulmak iin saynn tersi alnarak 1 ilave edilir. - 3n ikiye tamamlayan ve gerek saynn gsterimi aadaki gibidir.

41

ekil 1.30: kilik ve onluk say sistemindeki baz pozitif ve negatif saylar

65535ten daha byk saylar ifade etmek iin 16 bitlik veri genilii yeterli deildir. 2147483648 ile +2147483647 arasndaki saylar 32 bitlik veri ile ifade edilebilir. Bu alan genellikle ihtiyac karlamaktadr. 32 bitlik veri st 16 bit ve alt 16 bitlik verilerin birlemesinden oluur. PLCde 32 bitlik veri kullanarak ilem yapmak mmkndr. st 16 bit Alt 16 bit

aret biti 0:Pozitif 1:Negatif

ekil 1.31: kilik ve onluk say sistemindeki baz pozitif ve negatif saylar

2.2. Aygt
Sral kontrol teknolojisini anlamada aygt ok nemlidir. Tm veriler aygt kullanlarak aklanmaldr. PLCde bit ve kelime aygt olmak zere iki tr aygt vardr. Bit aygt sadece 1 ve 0 sinyallerini gsterebilir. (rnein, X, Y, M, S birer bit aygtdr.) Kelime aygt ise saysal deerleri gsterir. (rnein T, C, D birer kelime aygtdr.)

42

2.2.1. Bit Aygt (Bit Device)

Bit aygt sadece 1 ve 0 bilgisini gstermek iin kullanlr. rnein giri rlesi (X), k rlesi (Y), yardmc rle (M), durum (S) vb. bit aygt sadece 1, kapal ya da 0, ak bilgilerini tamasna ramen, bu aygtlarn birlikte kullanmyla saysal bilgiler de tanabilir. Drtl gruplar (nite) halindeki bit aygtlarn yan yana kullanarak 32 bitlik veri ilemek mmkndr.

K: Basamak saysnn aka belirtilmesi gereklidir ve basamak saysnn nne K harfi konur. 4: Basamak says. (4 basamak ayrld durumda) 16 bitlik ilemlerde basamak (digit) says K1, K2, K3, K4 eklinde belirtilir. 32 bitlik ilemlerde ise basamak says K1, .....K8 eklinde belirtilir. Burada bir basamak 4 bit anlamna gelmektedir. Y: k aygtn belirtilir. 0: Belirtilen en kk bit numaras.Y0dan itibaren basamaklandrlacak anlamndadr. Kstlamann olmad durumlarda en kk bit istee bal olarak belirtilebilir. (rnein, K4M11) Fakat bu numaray 0 ya da 10un katlar olarak belirtmek daha iyidir. Burada K4, 4 basamakl bir niteyi gsterir. K2, 2 basamakl bir niteye karlk gelir. Tama, karlatrma, ekleme, karma, arpma ve blme gibi veri ilemleri yaplrken 32 veya 16 bitlik ilem yapldna dikkat etmek gerekir. 32 bitlik ilem sonucunu 16 bitlik alana yazamazsnz.

2.2.2. Kelime Aygt (Word Device)

Kelime aygt 16 ya da 32 bitlik veriyi kaydetmek zere tasarlanmtr. PLCde eitli kelime aygtlarndan bahsedilebilir.
43

(1) Veri kaydedicisi (Data register) ( D )

Bu veri kaydedicisi ile 16 bitlik veri ya da iki adet 16 bitlik veri kaydedicisinin birlikte kullanlmas ile 32 bitlik veri kontrol edilebilir. D0 16 bit veri

32 bit veri

D1

D0

Eer dk numaral veri kaydedicisi (rnein D0 ) 32 bitlik data iin ayarlanr ise, bir st numaral veri kaydedicisi otomatik olarak ikinci 16 bite ayrlr.

(2) Zaman kaydedicisinin gncel deeri ( T )

Zamanlaycya, gncel deer olarak saysal bir deer verilebilir. Bu aygt 16 bitlik bir kaydedicidir ve 0 ile 32767 arasndaki deerleri alabilir. Zamanlaycya negatif deer girilemez. Zamanlaycnn birimi ayarlanan zamanlayc numarasna gre 100 ms, 10 ms ve 1ms olarak deiiklik gsterir. Bu konuda daha geni bilgi verilecektir.

(3) Saycnn gncel deeri ( C )

Saycya gncel deer olarak saysal bir veri girilebilir. Ayar numaras deitirilerek yukar sayc veya aa sayc elde edilir.

(Yukar sayc iin)

st bitteki 0 nedeniyle bu kaydedici 16 bitliktir ve 0 ile 32767 arasndaki saylar deer olarak alabilir. (Eer bu say negatif olarak girilirse, sayc almaz.)

(Aa sayc iin)

Bu kaydedici 32 bitlik bir kaydedicidir ve negatif saylar da alabilir. Alabilecei deerler; -2147483648 ile +2147483647 arasndaki saylardr.

44

2.2.3. Veri Tama

Saysal deer, veri kaydedicide (D), X,Y,M,S gibi birletirilmi bit aygtlarnda, zamanlayc ya da saycda geerli deer olarak tutulur. Byle bir veri bir kaydediciden baka bir kaydediciye tanabilir. Bu ilem veri tama (data transfer) olarak adlandrlr. Veri tama ilemi MOV komutu ile yaplr. Tama ilemi yaplrken hangi verinin nereye tanaca uygun ekilde belirtilmelidir. Tama ileminde bit geniliine de dikkat edilmelidir. 32 bitlik veri 16 bitlik alana tanamaz. Tama komutuyla birlikte onluk say sisteminde veri tanmlamak mmkndr. (rnein onluk sistemde 25 saysn tamak iin kaynak, K25 eklinde yazlr.)

ekil 1.32: MOV Komutu

Tama butonu kapandktan sonra tekrar almasna ramen, hedefin ierii eski durumuna dnmez. Tanan deer hedef ierisinde sakl tutulur. Butonun kapal olmas, elektrik akmnn iletilmesi, ak olmas ise elektrik akmnn iletilmemesi anlamnda kullanlmaktadr.

ekil 1.33: MOV komut rnei

45

DMOV
Saysal verinin uzunluuna gre 16 bit ya da 32 bitlik veriler vardr. 32 bitlik veri ile ilgili almalarda D (Double), komutun bana eklenmelidir. Burada kaynak ve hedef says istee bal olarak ayrlabilir. Fakat herhangi bir karkla meydan vermemek iin, en dk bit numarasn ift say olarak semek iyi olacaktr.

ekil 1.34: DMOV komutu

D10un ierii D12ye tanr. D20,D21in ierii D22,D23e tanr.

MOVP
Eer tama ilemini, tama butonuna bastmzda sadece bir seferlik yapmak istiyorsak bunu gerekletirebilmek iin MOV komutunun sonuna P harfini eklemeliyiz. (MOVP) Pnin anlam Pulse, yani bir seferlik sinyal demektir.

X0 butonuna basld srece D20 deki bilgiler D30a tanr. Eer bu esnada D20nin ierii deiirse, D30un ierii de deiecektir X0 butonuna srekli baslsa bile D20 deki bilgiler sadece bir seferlik D30a tanr. Bu esnada D20nin ierii deise bile D30un ierii deimeyecektir. Bu komut kullanldnda ilem sresi azalr

ekil 1.35: MOVP komutu

46

X10 butonuna basld anda, X0-X3 aras Y0-Y3 arasna aktarlr. Ayn ekilde X4X7 aras da Y4-Y7 arasna aktarlr. X10 girii serbest braklmadan X0-X3 arasnda yaplacak deiiklik Y0-Y3 arasna aynen yanstlrken, X4-X7 arasnda yaplan deiikliin Y4-Y7 arasna yansmad grlr.

2.2.4. Verilerin Kodlarnn Deitirilerek Tanmas (BCD/BIN)

PLC ierisinde binary (BIN) kodlu ve binary kodlanm decimal (BCD) ilemlerin ayn anda yaplmas mmkn deildir. nk bu kod sistemlerinin yaplar tamamen farkldr. BCD komutu ile 16 ya da 32 bitlik binary say, BCDye evrilir. lem aral 16 bitlik ilemlerde 0 ile 9999 arasndadr. BCD komutu 7 segment displaye dorudan veri k komutu olarak kullanlabilir. BIN komutu ile 16 ya da 32 bitlik BCD say, binary sayya evrilir. Eer kaynak tarafndan BCD biiminde say salanmaz ise hata meydana gelir. Hata meydana geldii zaman M8067 rlesinin konta kapanr. (Bu konta kullanarak hata durumunu anlayabiliriz.) BIN komutu, dijital anahtardan bilgileri dorudan okumak iin kullanlabilir.

Kaynak iindeki binary veri, BCD koduna evrilerek hedef iinde saklanr.

Kaynak iinde BCD kodundaki veri, binary koduna evrilerek hedef iinde saklanr.

47

X0-X7 aras, binary sayya evrilerek D0 ierisinde kaydedilir. Binary olan D0n ierii BCD koduna evrilir ve Y0-Y7ye k olarak gnderilir.

ekil 1.36: BCD-BIN komutu

2.2.5. Artrma/Azaltma (Increment / Decrement)

Bir kaydedici iindeki veriyi programn her devrinde bir artrmak ya da azaltmak mmkndr. INC komutu, ayarlanan hedefteki deeri programn her devrinde 1 artrr. DEC komutu ise hedefteki deeri programn her devrinde 1 azaltr.

48

ekil 1.37: BCD-BIN komutu

INC
Kontrol butonuna basld srece programn her devrinde hedefe 1 eklenir. (Hedefteki say bir artar.) Bu 16 bitlik bir komuttur. Bundan dolay hedef +32767 saysna ulanca, otomatik olarak tekrar -32768 saysndan itibaren artmaya balayacaktr. 32 bitlik komut olmas isteniyorsa, komut INCD eklinde yazlmaldr. Bu durumda hedefteki say +2147483647 deerine ulatktan sonra otomatik olarak 2147483648 saysndan itibaren tekrar artmaya balayacaktr.

DEC
Kontrol butonuna basld srece programn her devrinde hedeften 1 kartlr. (Hedefteki say bir azalr.) Bu 16 bitlik bir komuttur. Bundan dolay hedef -32768 saysna ulanca, otomatik olarak tekrar +32767 saysndan itibaren azalmaya balayacaktr. 32 bitlik ilem yapmak iin DECD eklinde yazlmaldr. Bu durumda hedefteki say -2147483648 deerine ulatktan sonra otomatik olarak +2147483647 saysndan itibaren tekrar azalmaya balayacaktr. INCP , DECP Bir kaydedici iindeki deeri azaltma ya da artrma ilemini tama butonuna srekli baslsa bile yalnzca bir kez yapmak iin komutun sonuna P yazlr. Bu durumda ilem yalnzca butona baslan ilk program devrinde bir kez yaplr.

49

2.2.6. Karlatrma (Comparison)

Veri kaydedicide bulunan saysal bir veri ile, zamanlayc ya da saycnn aktif deerin, X, Y, M, S gibi bit aygtlarnn birletirilmesinden oluan saynn ya da K gibi sabit bir saynn karlatrlmas mmkndr.

Karlatrmann sonucuna gre; eer 1. deer 2. deerden byk ise, 1. bit ON olur. Eer 1. deer 2. deere eit ise, 2. bit (1. bitten sonra gelen bit) ON olur. Eer 1. deer 2. deerden kk ise, 3. bit ON olur. 1.deer > 2. deer 1.deer = 2. deer 1.deer < 2. deer 1. bit ON 2. bit ON (2. bit 1. bitten sonra gelen bittir.) 3. bit ON (3. bit 2. bitten sonra gelen bittir.)

RNEK
X0 butonuna basldnda 20 deeri ile D10 veri kaydedicisinin ieriini karlatracak ve 20 saysnn D10un ieriinden byk olmas durumunda Y0, 20 saysnn D10un ieriine eit olmas durumunda Y1 ve 20 saysnn D10un ieriinden kk olmas durumunda Y2 kn aktif yapacak olan program yaznz. 1.

2.

Yukarda gsterilen iki program ayn amaca yneliktir. Birinci ekilde M0-M2 yardmc rle olarak kullanlm ve bu yardmc rlelerin kontaklar kullanlarak Y0-Y2 klar altrlmtr. kinci ekilde ise Y0-Y2 aras direkt olarak belirtilmitir.

50

RNEK
(1-1) X0 butonuna basldnda 10(Decimal) sabit says D10 veri kaydedicisine tanacaktr. (1-2) X1 butonuna basldnda 20(Decimal) sabit says D10 veri kaydedicisine tanacaktr. (1-3) X2 butonuna basldnda 30(Decimal) sabit says D10 veri kaydedicisine tanacaktr. (2) X3 butonuna basldnda karlatrma yaplacaktr. D10 ile 20 sabit saysnn karlatrlmasndan sonra , D10>20(decimal) ise Y2 ON, D10=20(decimal) ise Y4 ON, D10<20(decimal) ise Y6 ON olacaktr. Yukardaki artlar salayan programn merdiven diyagramn iziniz.

Cevap

ZCP
Alan karlatrma (Zone compare) komutudur. ZCP komutu 1.deer ve 2.deer ile belirlenen veri aral ile 3. deeri karlatrmak iin kullanlr.

ekil 1.38:ZCP komutu

51

Karlatrmann sonucuna gre eer 3. deer, 1. ve 2. deerlerden kk ise, 1. bit ON olur. Eer 3. deer, 1. ve 2. deere eit ya da iki deerin arasnda ise 2. bit ON olur. Eer 3. deer, 1. ve 2. deerlerden daha byk ise 3. bit ON olur. 1. deer, 2. deer > 3. deer 1. deer 3. deer 2. deer 1. deer, 2. deer < 3. deer 1. bit ON 2. bit ON (2. bit, 1. bitten sonra gelen bittir.) 3. bit ON (3. bit, 2. bitten sonra gelen bittir.)

RNEK
X0a basldnda D0n ierii srekli olarak artacak. X1e basldnda D0n deeri ile decimal 10000 ve 20000 saylar karlatrlacak. Karlatrmann sonucuna gre; - Eer D0n deeri 10000den kk ise Y0 k aktif olacak. - Eer D0n deeri 10000 ya da 20000e eit olursa veya bu iki deer arasnda olursa Y1 k aktif olacak. - Eer D0n deeri 20000den byk olursa Y2 k aktif olacak.

2. deerin 1. deerden kk olmas durumunda, 2. deer 1. deer olarak ayarlanr.

RNEK
Aadaki ilemleri gerekletirecek program yapnz. X1e basldnda zaman sayc saymaya balayacak. Eer 20 saniye getii dnlyorsa X1 butonu serbest braklacak. 20 saniye ile zaman saycnn ierii Karlatrma komutu kullanlarak karlatrlacak (k, Y0-Y2). 19-21 saniye aras ile zaman saycnn ierii Alan Karlatrma komutu kullanlarak karlatrlacak. (k Y10-Y12) * 60 saniye sonra zaman sona erecek. M8011 10ms clock ZRST Alan reset komutu M8012 100ms clock ZRST M0 M10 M8013 1 sec clock M0dan M10a kadar olan blgeyi resetler. M8014 1 min clock
52

53

2.2.7. Toplama ve karma (Addition - Subtraction) ki deer arasnda toplama ve karma ilemleri ADD ve SUB komutlar ile yaplr. Komut Yazlm ADD SUB Komut Ad BINARY ekleme BINARY karma

ekil 1.39:ADD ve SUB komutu

ADD ve SUB komutlar 16 bitlik ilem yapar. 32 bitlik ilem yapmak iin DADD, DSUB komutlar kullanlmaldr.

er hesaplamann sonucu 0 olursa, zel yardmc rle M8020 (zero flag) alr. Eer hesaplamann sonucu 16 bitlik ilemlerde 32767yi ve 32 bitlik ilemlerde de 2147483647yi geerse zel yardmc rle M8022 (carry flag) alr. Ayn ekilde hesaplama sonucu, 16 bitlik ilemlerde -32768i ve 32 bitlik ilemlerde de -2147483648i geecek olursa (negatif ynde), zel yardmc rle M8021 (borrow flag) alr.

54

2.2.8. arpma ve Blme (Multiplication and division)

arpma ve blme ilemleri MUL ve DIV komutlar kullanlarak yaplr. Aadaki tablo arpma ve blme komutlarn gstermektedir. Komut Yazlm MUL DIV Komut Ad BINARY arpma BINARY blme

ekil 1.40: MUL ve DIL Komutu

MUL ve DIV komutlar 16 bitlik ilemler iindir. 32 bitlik ilem yapmak iin DMUL, DDIV eklinde kullanlmaldr.

55

2.3. Zaman Kontrol Komutlar

2.3.1. Zamanlayc lemleri
Belirli bir zaman gecikmesiyle bir ilemin yaplmas iin zamanlayclar kullanlr. Zamanlaycnn deeri, nceden ayarlanan deere ulatnda k kontaklar konum deitirir. Program hafzasndaki sabit bir say ya da veri kaydedicinin (D) ierii zamanlaycya n ayar deeri olarak verilebilir. PLCdeki zamanlayc 1ms, 10 ms veya 100 mslik clock sinyaliyle sayma yapacak ekilde ayarlanabilir. 10 mslik bir zamanlaycya 457 n deeri girildiinde gerek ilem zaman aadaki ekilde hesaplanr. 45710ms 4570,01s = 4,57s Hatrlamayan zamanlayc (Non-retentive timer) 100ms zamanlayc T0-199 (200p) (0,1-3276,7s) 10ms zamanlayc T200-245(46p) (0,01-327,67s) (MITSUBISHI FX) Hatrlayan Zamanlayc (Retentive timer) 1ms hatrlayan zamanlayc T246-249(4p) (0,001-32,767s) 100ms hatrlayan zamanlayc T250-255(6p) (0,1-3276,7s) (MITSUBISHI FX)

56

ekil 1.41: Zamanlayc eitleri

Hatrlayan zamanlayc (retentive timer) sayma deerini kontrol konta alsa bile hafzada tutar. Kontrol konta tekrar kapannca kald yerden saymaya devam eder. Hatrlayan zamanlaycy resetlemek iin bobin enerjisinin kesilmesi yeterli deil dir. Reset iin zel reset komutu kullanlmaldr. Zamanlayc n deeri, sabit bir say olarak program yazlrken girilebilir.

RNEK

X0 butonuna basld anda Y0 aktif olacak. Y0dan 10 saniye sonra ise Y1 aktif olacaktr. T0 100 mslik zamanlaycdr. 100*100ms = 10 sn. X1 basldnda ise Y0 ve Y1 OFF olacaktr. Bir veri kaydedicinin ierii zamanlayc n deeri olarak kullanlabilir. Harici bir veri girii de zamanlayc n deeri olarak set edilebilir. Sabit say veya veri kaydedicinin ierii, program hafzasnda bulunur. Eer veri kaydedicinin deeri negatif bir say ise zamanlayc almayacak ve ilem hatas verecektir.
57

RNEK
Bu rnekte iki dijitlik dijital anahtar ile zamanlaycnn n ayar deeri saniye biriminde ayarlanacaktr.

Dijital anahtarda (thumbwheel) her bir dijit iin drt bitlik k vardr. ki dijit iin PLCnin X0-X7 girileri kullanlacak. Bu rnekte 100ms zamanlayc kullanlacak. X10a basldnda Y10 hemen ON olacak ve ayarlanm sre kadar k aktif kalacak.

BCD olan X0-X7 aras BINARY sayya evrilir ve D0da saklanr. D0K10=D3,D2 T0, 100 msliktir. Saniyeye evirmek iin n deer 10 ile arplmaldr. Mhrleme konta kullanlarak, n ayar deerine ulaldnda Y10un enerjisiz kalmas salanr.

58

2.3.2. DECO (Decode) Komutuyla Zamann Set Edilmesi

DECO, kod zme komutudur. Kaynan kodu hedefe sadece bit numaras olarak zlr. Kaynak bit aygt olduu durumda bit numaras 0 ile 8 arasnda olmaldr. Eer kaynak kelime aygt ise, bu durumda bit numaras 0 ile 4 arasnda olabilir. 0 ile 8 arasndaki bit numaralarn deitirmek sureti ile kod zme ilemi 0 ile 255 arasnda yaplabilir. (1) Hedefin bit aygt olduu durumda;

Kaynak 1+4=5, bu nedenle M10dan itibaren 5. bit (M15) ON olur. Eer kaynan hepsi 0 ise M10 ON olur. Bit numaras 0 ile 8 arasnda bir say olmaldr (2) Hedefin kelime aygt olduu durumda;

ekil 1.42: DECO komutu

59

Hedefe, dk bitten itibaren kod zlr. (K3 ise B0-B2 aras bit numaras olarak alnr.) Bit numaras 0 ile 4 arasnda olmaldr. Bit numaras drtten az ise, hedefin yksek sekiz biti 0 olur. Harici bir veri girii DECO komutu kullanlarak rnek 7de olduu gibi zamanlayc n deeri olarak set edilebilir.

RNEK

Bir haneli dijital anahtar kullanarak yanda gsterilen on farkl zaman deerini PLC iindeki T0 zamanlaycsna set etmek iin gerekli program yaznz. Byle bir uygulama ile zamanlayc deeri, programa mdahale etmeden deitirilebilir. Bu uygulama iinde DECO komutu kullanlacaktr.

60

M8000: alma habercisi X3-0 arasnn kodu M15-0 arasna zlr. X3-0 aras binary olarak ele alnr. M0:ON(X3-X0:OFF) K5....D0 M1:ON(X3-X1:OFF X0:ON) K10....D0 Yukardaki dzen ile ayn. X10:ON Zamanlayc alr. (T0) (n deer 5 ile 50 arasnda olacaktr.) (0,5s. 5s.) T0:ON Y10:ON

2.3.3. TTMR Komutu ile Zamann Set Edilmesi

Giriin basl tutulduu sre ,K kuvvet deeriyle arplarak hedefe yazlr. Bu komut kullanlarak zamanlaycnn n deeri giri tarafndan ayarlanr. Girie basma zaman T(saniye) olarak belirlendiinde, gerek hedef aadaki tabloya gre tespit edilir. Kuvvet(K) K0 K1 K2 Hedef(D) T 10T 100T

Giri ON olduu sre D+1 iindeki deer artmaya dervam eder. Giri OFF olduktan sonra, D+1 ierii Dye aktarlr ve D+1 resetlenir.

ekil 1.43: TTMR komutu

61

X0a basma zaman saylr. Bu sre 10 ile arplr. Sonu D0 veri kaydedicisinin ierii olarak saklanr. Bu deer zamanlayc n ayar deeri olarak set edilir. X1e basld andan itibaren zamanlayc saymaya balar. Sayma deeri D0n iindeki deere ulatnda T0n kontaklar konum deitirir ve Y1 k aktif olur.

RNEK

Bu rnekte 10 farkl zamanlaycya (T0-T9) dardan retme butonu ile zaman deeri ayr ayr girilecektir. retme butonuna basma sresi 10 ile arplarak D0a kaydedilecek. D0daki deerin hangi zamanlaycya aktarlaca dijital anahtar ile belirlenecektir. (Bunun iin dizin kaydedici kullanlacak.) M8000: alma habercisi X17-14 aras binarye evrilerek dizin kaydediciye kaydedilir (dizin kaydedici, Z). Basma zaman saylr (X12) ve 10 ile arplarak D0a aktarlr. retme butonunun brakld anlalr. retme butonu brakldnda D0daki veri D (100+Z)ye aktarlr.

62

X0-X11 arasndaki butonlarla Y0-Y11 klarn kontrol yaplr.

RNEK
Bu rnekte 10 farkl zamanlaycya (T0-T9) dardan retme butonu ile zaman deeri ayr ayr girilecektir. X12 basl tutularak zaman artrlacak, X13 basl tutularak da daha nce set edilmi olan zaman azaltlabilecektir. retme butonuna basma sresi 10 ile arplarak D0a kaydedilecek.

63

D0daki deerin hangi zamanlaycya aktarlaca dijital anahtar ile belirlenecektir. Bunun iin dizin kaydedici kullanlacaktr .

M8000: alma habercisi X17-14 aras binary sayya evrilir ve dizin kaydediciye (Z) kaydedilir. X12,13e basma zaman saylr ve sonu 10 ile arplarak D0a aktarlr. retme zamannn bulunmas (Yukar) D100Z + D0 ........ D100Z retme zamannn bulunmas (Aa) D100Z D0 .........D100Z

64

X0-X11 arasndaki butonlara basldnda Y0-Y11 aras klar ayarlanm zaman kadar sonra k verir.

2.3.4. zel Zamanlayc

STMR hedef D+0dan D+3e kadar olan alan etkileyen, zel bir zamanlaycdr. D+0 ters zamanlaycdr. Giri OFF olduktan sonra zamanlayc saymaya balar ve ayarlanan srenin sonunda kontan OFF yapar. D+1 ise ters zamanlayc gibi alr fakat aradaki fark; giri OFF olunca D+1 ON olur. Ayarlanan sre sonunda tekrar OFF olur. D+2 ve D+3 aada zaman grafiinde gsterildii gibi alr.

D+3 aadaki ekilde gsterildii gibi kullanlabilir. Bu durumda D+1 ve D+2 titreim devresini oluturacaktr. (D+1 ve D+2 sras ile ON, OFF olacaklardr.)

ekil 1.44: zel zamanlayc

65

2.3.5. ALT Fonksiyonu

Giri sinyali verildiinde, hedef ON olur ve giri sinyali kesilse bile hedef durumunu korur. kinci kez giri sinyali verildiinde, hedef OFF olur ve giri sinyali kesilince yine bir nceki gibi hedef durumunu korur. (Hedef OFF olarak kalr.) ALT komutu, iki koullu ilemlerde gei iin ideal bir komuttur. (Ayn giriten balama ve durdurma gibi).

X0 ON olduunda Y0 ON olur. Y0 ON durumunu korur. X0 tekrar ON olduunda Y0 OFF olur ve OFF durumunu korur. ALT komutunun ilevi aadaki devre kurularak da salanabilir. Devreyi inceleyerek almasn kavraynz.

ekil 1.45: Alt fonksiyonu

66

RNEK

X10a butonuna basl tutulduu srece Y1 ve Y2 klar bir saniye aralklarla ON / OFF olacaktr.

(zm 1)
STMR komutu kullanlarak yaplabilir.

X10a basld srece Y2, 1 saniye aktif olur. Daha sonra Y2 k vermez ve 1 saniye boyunca Y1 aktif olur. Bu ilem srekli olarak tekrar eder.

(zm 2)
ALT komutu kullanlarak yaplabilir.

67

2.4. Sayc Fonksiyonu

lemlerin belirli sayda yaplmasn salamak iin sayclar kullanlr. Sayc, giriine uygulanan sinyal saysn sayar ve saylan aktif deer, girilen n deere ulatnda kontaklar konum deitirir. Sayma ilemi yukar ve aa ynde olabilir. Bu blmde PLClerde bulunan iki eit saycy inceleyeceiz. 1. 16 bit yukar sayc 2. 32 bit yukar / aa sayc

2.4.1. 16 Bit Yukar Sayc (up counter)

16 bit yukar sayc 1 ile 32767 arasnda sayma yapabilir. Saycnn bobinine her enerji veriliinde, aktif deeri bir artar. Saycnn aktif deeri, nceden tanmlanan n deere ulat anda konta konum deitirir. (Ak olan kontaklar kapanr, kapal olanlar alr.) Bundan sonra, sayc reset edilene kadar aktif deeri sabit kalr. Reset ilemi, RST komutu ile yaplr. RST komutu uygulandnda, saycnn deeri 0a dnecektir. Ayn zamanda k kontaklar da resetlenir. Saycnn n deeri dorudan, sabit bir say kullanlarak ayarlanabilir veya dolayl olarak, veri kaydedicide bulunan veri kullanlarak da ayar ilemi yaplabilir.

RST komutu, sayc ilemlerinin banda mutlaka kullanlmaldr. Giri sinyalinin her ON olmas durumunda, sayc deeri bir artacaktr. Saycnn deeri, n deere ulatnda (K,D) saycnn konta konum deitirir.

68

ekil 1.46: Sayclarn alma prensibi FX2N (MITSUBISHI) model PLCde 16 bit sayc numaralandrmas aadaki gibi yaplmtr. Farkl PLCler iin kullanm kitapklarndan yararlanabilirsiniz. 16 bit genel yukar sayc C0-C99 (100 adet) Hafzal 16 bit yukar sayc C100-C199 (100 adet)

2.4.2. 32 Bit Yukar / Aa Sayc

32 bit yukar / aa sayc kullanlarak 2147483648 ile +2147483647 deerleri arasnda sayma ilemi yaplabilir. Bu saycya n deer olarak negatif say da verilebilir. Saycnn deeri artarak n deere ulatnda, dier sayclarda olduu gibi kontaklar konum deitirir. Saycnn sayma yn (sayma ileminin yukar ya da aa olaca), sayc numarasna (C) bal olarak kullanlacak yardmc rle (M) ile belirlenir. Saycnn n deeri, sabit bir say (K) kullanlarak ayarlanabilecei gibi, dolayl yoldan, bir veri kaydedicinin ierii kullanlarak da ayarlanabilir. n deer olarak veri kaydedicisi kullanldnda, bir sonra gelen veri kaydedici otomatik olarak ayrlr. (Bu veri kaydedicisinin ayrlmas, bir tek veri kaydedicisi yeterli olsa bile yaplr.) Sayma yn RST komutu, sayma ileminin banda mutlaka uygulanmaldr. Her giri sinyalinde sayc deeri bir artar. Saycnn deeri n deere (K, D) ulatnda kontaklar konum deitirir.

69

ekil 1.47: 32 Bitlik sayclarn alma prensibi Sayma deeri yukar ynde artarak n deere ulatnda sayc bobini enerjilenir ve kontaklar konum deitirir. Sayma deeri sfrdan set edilen negatif n deere ulatnda ise sayc bobini resetlenir. Ayrca reset komutu (RST) uygulandnda saylan deer ve saycnn konta ayn anda resetlenir. FX2N (MITSUBISHI) PLCde 32 bit sayc numaralandrmas aadaki gibi yaplmtr. Farkl PLCler iin kullanm kitapklarndan yararlanabilirsiniz. 32 bit genel yukar / aa sayc Hafzal 32bit yukar / aa sayc C200-C219 (20 adet) C220-C234 (15 adet)

Hafzal sayclar pil ile desteklenir. PLC enerjici kesilse bile saycnn sayma deeri sakl tutulur. Enerji geldiinde kald yerden saymaya devam eder. Sayma yn, zel yardmc rle (M8200 M8234) kullanlarak belirlenir. C200 iin M8200 ve C234 iin M8234 kullanlr. Yardmc rle ON olduunda ilgili sayc aa sayma yapar. Yardmc rle OFF olduunda ilgili sayc yukar sayma yapar.
70

RNEK

32 bit yukar / aa sayc kullanarak aadaki ilemleri gerekletirecek devreyi yapnz. Sayc deeri -10a ulatnda k (Y2) aktif olacak. Ayarlanan deerler, soldaki ekle uygun olacak.

M8200 sayma yn ON aa,

OFFYukar sayma

Reset komutu 32bit Yukar / Aa sayc. C200n deeri artarak -10 deerine ulatnda sayc konta aktif olur ve Y2 k verir.

71

UYGULAMA FAALYETLER UYGULAMA FAALYETLER

Aadaki ilem basamaklarn her bir uygulama faaliyeti iin yapnz. lem Basamaklar ncelikle verilen problemde sizden istenenleri kavraynz. Hangi komut ya da komutlar kullanarak nasl bir zm yolu izleyeceinize karar veriniz. zmnz kt zerine izerek kontrol ediniz. Giri ve k elemanlar iin gerekli kablolamay yapnz. Merdiven diyagramn bilgisayar ortamnda kurallara uygun iziniz. Programnz derleyerek PLCye yklemeye hazr hale getiriniz. PLCye programnz ykleyiniz. Giri artlarn salayarak programn almasn kontrol ediniz. neriler alma artlarn kafanzda canlandrabilmeniz gerekir. Size zel bir zm yolu gelitirebilirsiniz. nce kt zerinde almak problem zme yeteneinizi gelitirecektir. Enerji verildii anda ne olmas isteniyor? Sorusundan balaynz. PLC enerjisiz olmaldr.

Programnz kaydetmeyi unutmaynz. PLC enerjili ve STOP konumunda olmaldr. PLC besleme gerilimi 220 V ve giri-k nitelerinin sinyal deeri 24 V olarak uygulama yaplmaldr.

Uygulama- 1
Aadaki ilemleri gerekletiren bir program yazarak uygulamasn yapnz. 1. 2. 3. 4. X0 butonuna basld zaman 3 says D0 kaydedicisine tanacak, X1 butonuna basld zaman D1 kaydedicisinin ierii D2 kaydedicisine tanacak, X2 butonuna basld zaman X10-X13 aras D3 kaydedicisine tanacak, X3 butonuna basld zaman 5 says Y10-Y13 arasna tanacak.

72

Uygulama- 2
Aadaki ilemleri gerekletiren bir program yazarak uygulamasn yapnz. 1. 2. 3. X0 butonuna basl olduu srece D0n deeri srekli artacak. X1 butonuna basl olduu srece D1in deeri srekli azaltacak. X2 butonuna basldnda Y0-Y17 aras binary olarak sadece ilk devirde, bir kere artacak. X3 butonuna basldnda D2nin deeri sadece bir kere azalacak. X4 butonuna basldnda Y0-Y3 aras BCD olarak ve sadece bir kere artacak.

4. 5.

Uygulama- 3
Aadaki ilemleri gerekletiren bir program yazarak uygulamasn yapnz. 1. X0 butonuna basldnda 10 (Decimal) sabit says D10 veri kaydedicisine tanacak. X1 butonuna basldnda 20 (Decimal) sabit says D10 veri kaydedicisine tanacak. X2 butonuna basldnda 30(Decimal) sabit says D10 veri kaydedicisine tanacak. X3 butonuna basldnda D10 ile 20 sabit says karlatrlacak. Eer;

2.

3.

4.

D10>20(decimal) ise Y2 ON, D10=20(decimal) ise Y4 ON, D10<20(decimal) ise Y6 ON olacaktr.

Uygulama- 4
Bu uygulama sayc ve karlatrma komutunun kullanmna yneliktir. Aadaki ilemleri gerekletiren bir program yazarak uygulamasn yapnz. 1. 2. X1e basldnda zaman sayc saymaya balayacak. Yaklak 20 saniye sonra X1 butonu serbest braklacak (Sre tahmini olacak).

73

3.

20 saniye ile sizin tahmini srenizi sayan zaman saycnn ierii Karlatrma komutu ile karlatrlacak (k, Y0-Y2).

19 saniyeden 21 saniyeye kadar olan zaman aral ile zaman saycnn ieriini Alan Karlatrma komutunu kullanarak karlatrnz (k Y10-Y12). 60 saniye sonra zaman sona erecek.

74

Uygulama- 5
Bu uygulama BCD kod ile binary saylarn PLC zerinde kullanm ve birbirine dntrlmesine yneliktir. Dijital ya da thumbwheel anahtar ve seven segment display kullanarak aadaki artlar salayan program yaznz, varsa uygun eitim seti zerinde uygulamasn yapnz.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

8.

Dijital anahtarn deerini displaye evirecek program yapnz (2 basamakl). X10a basldnda byk say D1e yerletirilecek. X11e basldnda kk say D2ye yerletirilecek. X12ye basldnda D1 ile D2 toplanacak ve sonu displayde gsterilecek. X13e basldnda byk saydan (D1), kk say (D2) karlacak ve sonu displayde gsterilecek. X14e basldnda kk saydan (D2), byk say (D1) karlacak ve sonu displayde gsterilecek. X15e basldnda D1 ile D2nin arpm yaplacak ve displayde gsterilecek. (6)X16ya basldnda D1in ierii D2ye blnecek ve displayde gsterilecek. ( Blm sonucu displayin onlar basamanda, kalan ise birler basamanda gsterilsin.) (7)X17ye basldnda D2nin ierii D1e blnecek ve sonu ayn ekilde displayde gsterilecek.

75

Uygulama- 6
Bu uygulama sayc kullanmna yneliktir. Aadaki ilemleri gerekletiren bir program yazarak uygulamasn yapnz. 1. 2. 3. X1e her basldnda sayc deeri bir artacak, Sayma deeri 5e ulatnda sayc konta aktif olacak, Y0 k verecektir. X0a basldnda sayc deeri resetlenecektir.

Aadaki ilemleri gerekletiren bir program yazarak uygulamasn yapnz. Uygulama 6ya aadaki istenenleri ekleyiniz. 1. 2. 3. X2ye basl tutulduunda programn her devrinde C1 saycsnn deeri bir artacak. Saycnn deeri, n deere (K10) ulatnda, Y1 k aktif olacak. X0a basldnda sayc deeri resetlenecektir.

76

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular cevaplayarak bu faaliyette kazandnz bilgileri lnz. 1. 100111112 saysnn karl hangisidir? A) 9510 B) 9F16 C) 8E16 D) 95BCD 4110 saysnn karl hangisidir? A) 10000001BCD B) 01010001BCD C) 00010100BCD D) 01000001BCD D3e 15 yazmak iin hangi komut satr yazlmaldr? A) MOV K15 D3 B) MOV D3 K15 C) MOV K1X15 D3 D) MOV D15 D3 32 bit tama ilemi iin hangi komut kullanlmaldr ? A) MOV B) DMOV C) MOVP D) MOV K1X32 BCD D0 K2Y000 komutu hangi uygulamay yapar? A) D0 BIN kodunda Y0-Y2 arasna yazar B) D0 BCD kodunda Y0-Y2 arasna yazar C) D0 BCD kodunda Y0-Y7 arasna yazar D) D0 BIN kodunda Y0-Y7 arasna yazar CMP K15 D4 Y000 komutu uygulandnda D4 iinde 16 varsa hangi k ON olur? A) Y2 B) Y1 C) Y0 D) HBR DIV K20 K3 D2 komutu uygulanrsa D3 iinde hangisi vardr ? A) 6 B) 2 C) 0 D) 3
77

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

Hangisi 10mslik zamanlaycdr ? A) T5 B) T205 C) T255 D) T55

Deerlendirme
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz.

78

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Performans Testi (Yeterlik lme)
Modlde yaptnz uygulamalar tekrar yapnz. Yaptnz bu uygulamalar aadaki tabloya gre deerlendiriniz. Aklama: Aada listelenen kriterleri uyguladysanz Evet uygulamadysanz Hayr stununa X iareti yaznz. Deerlendirme ltleri Evet Bilgisayar ortamnda merdiven diyagram izip derleyebildiniz mi? Derlenmi bir program PLCye yazdrabildiniz mi? stenen artlar salayacak kablolama yapabildiniz mi? Temel kontrol komutlaryla program yazabildiniz mi? BIN sayy PLC zerinde BCDye evirebildin mi? PLC zerinden bir giri eleman ile bir k elemannn kesik ya da srekli kontroln yapabildiniz mi? 32 bit veri tama ilemi yapabildiniz mi? ki farkl yazma iindeki verileri karlatrarak hangisinin byk olduunu belirleyebildiniz mi? Bir butona basl tutulduu srece bir yazma iindeki verinin yalnzca bir kez artmasn salayabildiniz mi? Sabit saylar ,yazmalar iindeki veriler ya da giri ularndaki deerler arasnda drt ilem yapabildiniz mi? Bir giri art salandktan belirli bir zaman sonra k veren program yazabildiniz mi? alma esnasnda enerji kesilip tekrar gelse bile zamann kald yerden devam etmesini salayan program yazabildiniz mi? PLC giriine bal anahtarlar kullanarak zamanlayc deerini ayarlayabildiniz mi? Bir giri artnn belirli sayda tekrarlanmas durumunda k artlarn salayan program yazabildiniz mi? Sayma ilemini enerji kesilip tekrar geldiinde kald yerden devam ettiren program yazabildiniz mi? stununa, Hayr

Deerlendirme
Hayr cevaplarnz var ise ilgili uygulama faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarnzn tm evet ise bir sonraki modle geebilirsiniz.

79

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

renme Faaliyeti 1 Objektif Testler (lme Sorular) Cevap Anahtar
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. B A D B C B D A C

renme Faaliyeti 2 Objektif Testler (lme Sorular) Cevap Anahtar

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. B D A B C A D B

80

KAYNAKA KAYNAKA
Tetsuya OKUBO, Kahraman NEY, Ardk Kontrol Teknolojisi Ders Kitab, M.E.B - JICA Austos 2005. MITSUBISHI Programlama Katalou www.nagoya.melco.co.jp Selim GLEN, PLC Ders Notlar, JICA-2006.

81