Professional Documents
Culture Documents
c2 Sai So Cua Phep Do Va Xu Ly Ket Qua Do 6683
c2 Sai So Cua Phep Do Va Xu Ly Ket Qua Do 6683
(2 LT)
Ngoi sai s ca dng c o, vic thc hin qu trnh o cng gy ra nhiu sai s. Nguyn nhn ca nhng sai s ny gm: - Phng php o c chn. - Mc cn thn khi o. Do vy kt qu o lng khng ng vi gi tr chnh xc ca i lng o m c sai s, gi l sai s ca php o. Nh vy mun c kt qu chnh xc ca php o th trc khi o phi xem xt cc iu kin o chn phng php o ph hp, sau khi o cn phi gia cng cc kt qu thu c nhm tm c kt qu chnh xc. 2.1. Sai s tuyt i, sai s tng i, sai s h thng. - Sai s ca php o: l sai s gia kt qu o lng so vi gi tr chnh xc ca i lng o. - Gi tr thc Xth ca i lng o: l gi tr ca i lng o xc nh c vi mt chnh xc no (thng nh cc dng c mu c cp chnh xc cao hn dng c o c s dng trong php o ang xt). Gi tr chnh xc (gi tr ng) ca i lng o thng khng bit trc, v vy khi nh gi sai s ca php o thng s dng gi tr thc Xth ca i lng o. Nh vy ta ch c s nh gi gn ng v kt qu ca php o. Vic xc nh sai s ca php o - tc l xc nh tin tng ca kt qu o l mt trong nhng nhim v c bn ca o lng hc. Sai s ca php o c th phn loi theo cch th hin bng s, theo ngun gy ra sai s hoc theo qui lut xut hin ca sai s.
Tiu ch phn loi Theo cch th hin bng s - Sai s tuyt i. - Sai s tng i. Loi sai s Theo ngun gy ra sai s Theo qui lut xut hin ca sai s
- Sai s phng - Sai s h thng. php. - Sai s ngu nhin. - Sai s thit b. - Sai s ch quan. - Sai s bn ngoi.
- Sai s tuyt i X: l hiu gia i lng o X v gi tr thc Xth : X = X - Xth - Sai s tng i X : l t s gia sai s tuyt i v gi tr thc tnh bng phn trm: X = X .100 (%);
X th
v X Xth nn c th c: X
X .100 (%) X
Sai s tng i c trng cho cht lng ca php o. chnh xc ca php o : i lng nghch o ca sai s tng i: =
X th 1 = X X
- Sai s h thng (systematic error): thnh phn sai s ca php o lun khng i hoc thay i c qui lut khi o nhiu ln mt i lng o. Qui lut thay i c th l mt pha (dng hay m), c chu k hoc theo mt qui lut phc tp no . V d: sai s h thng khng i c th l: sai s do khc thang o (vch khc b lch), sai s do hiu chnh dng c o khng chnh xc (chnh ng tm ngang sai trong dao ng k) Sai s h thng thay i c th l sai s do s dao ng ca ngun cung cp (pin yu, n p khng tt), do nh hng ca trng in t
Hnh 2.1. Sai s h thng do khc vch l 1 - khi c cn hiu chnh thm 1 .
2.2. Cp chnh xc. - nh ngha: cp chnh xc ca dng c o l gi tr sai s cc i m dng c o mc phi. Cp chnh xc ca dng c o c qui nh ng bng sai s tng i qui i ca dng c v c Nh nc qui nh c th: qX = X m .100 (%)
Xm
vi Xm- sai s tuyt i cc i, Xm- gi tr ln nht ca thang o. Sau khi xut xng ch to thit b o lng s c kim nghim cht lng, chun ha v xc nh cp chnh xc. T cp chnh xc ca thit b o lng s nh gi c sai s ca kt qu o. Thng cp chnh xc ca dng c o c ghi ngay trn dng c hoc ghi trong s tay k thut ca dng c o. 2.3. Phng php loi tr sai s h thng. Mt trong nhng nhim v c bn ca mi php o chnh xc l phi phn tch cc nguyn nhn c th xut hin v loi tr sai s h thng. Mc d vic pht hin sai s h thng l phc tp, nhng nu pht hin th vic loi tr sai s h thng s khng kh khn. Vic loi tr sai s h thng c th tin hnh bng cch:
Chun b tt trc khi o: phn tch l thuyt; kim tra dng c o trc
khi s dng; chun b trc khi o; chnh "0" trc khi o Qu trnh o c phng php ph hp: tin hnh nhiu php o bng cc phng php khc nhau; s dng phng php th X l kt qu o sau khi o: s dng cch b sai s ngc du (cho mt lng hiu chnh vi du ngc li); trong trng hp sai s h thng khng i th c th loi c bng cch a vo mt lng hiu chnh hay mt h s hiu chnh: o Lng hiu chnh: l gi tr cng loi vi i lng o c a thm vo kt qu o nhm loi sai s h thng. o H s hiu chnh: l s c nhn vi kt qu o nhm loi tr sai s h thng. Trong thc t khng th loi tr hon ton sai s h thng. Vic gim nh hng sai s h thng c th thc hin bng cch chuyn thnh sai s ngu nhin. 2.4. X l kt qu o. Nh vy sai s ca php o gm 2 thnh phn: sai s h thng -khng i hoc thay i c qui lut v sai s ngu nhin -thay i mt cch ngu nhin khng c qui lut. Trong qu trnh o hai loi sai s ny xut hin ng thi v sai s php o X c biu din di dng tng ca hai thnh phn sai s : X = + . nhn c cc kt qu sai lch t nht so vi gi tr thc ca i lng o cn phi tin hnh o nhiu ln v thc hin gia cng (x l) kt qu o (cc s liu nhn c sau khi o). Sau n ln o s c n kt qu o x1, x2, .., xn l s liu ch yu tin hnh gia cng kt qu o. 2.4.1. Loi tr sai s h thng. Vic loi tr sai s h thng sau khi o c tin hnh bng cc phng php nh mc 2.3: - S dng cch b sai s ngc du, - a vo mt lng hiu chnh hay mt h s hiu chnh, 2.4.2. Tnh ton sai s ngu nhin. Da vo s ln cc gi tr o c c th xc nh qui lut thay i ca sai s ngu nhin nh s dng cc phng php ton hc thng k v l thuyt xc sut. Nhim v ca vic tnh ton sai s ngu nhin l ch r gii hn thay i ca sai s ca kt qu o khi thc hin php o nhiu ln, nh vy php o no c kt qu vi sai s ngu nhin vt qu gii hn s b loi b. - C s ton hc: vic tnh ton sai s ngu nhin da trn gi thit l sai s ngu nhin ca cc php o cc i lng vt l thng tun theo lut phn b chun (lut phn b Gaux-Gauss). Nu sai s ngu nhin vt qu mt gi tr no th xc sut xut hin s hu nh bng khng v v th kt qu o no c sai s ngu nhin nh vy s b loi b. - Cc bc tnh sai s ngu nhin: Xt n php o vi cc kt qu o thu c l x1, x2, ..., xn.
vi (cn gi l sai s d). 3. Tnh khong gii hn ca sai s ngu nhin: c tnh trn c s ng phn b chun: = [ 1 , 2 ] ; thng chn: = [ 1 , 2 ] vi :
1 = 2 =
v
i =1
2 i
n.(n 1)
vi xc sut xut hin sai s ngu nhin ngoi khong ny l 34%. 4. X l kt qu o: nhng kt qu o no c sai s d vi nm ngoi khong
[ 1 , 2 ] s b loi.
2.4.1. Tm khong gi tr ca kt qu o vi xc sut tin cy P%. - C s ton hc: gia cng kt qu o ta s dng cng c ton hc xc sut thng k tm c kt qu o trong khong AX '1, 2 vi xc sut tin cy l P, vi gi thit nu s php o n20 th kt qu o tun theo lut phn b xc sut chun, cn nu 2< n <20 th kt qu o tun theo lut phn b xc sut Student. - Cc bc gia cng kt qu o: 1. Loi b cc kt qu o c sai s qu ln. 2. Loi tr sai s h thng. 3. Loi tr sai s ngu nhin. 4. Thc hin theo lu thut ton nh hnh 2.2. Kt qu s nhn c kt qu o AX nm trong khong [ X '1, 2 ; X + '1, 2 ] , vi xc sut tin cy P% (tc l chc chn P% rng kt qu o AX nm trong khong [ X '1, 2 ; X + '1, 2 ] ).
2.4.2. Xy dng biu thc gii tch ca ng cong thc nghim. Trong k thut o lng thng phi thc hin nhng thc nghim xc nh ng cong qua h gia hai i lng X v Y, hay ni cch khc l phi tm biu thc gii tch v mi quan h gia chng. Qu trnh ny cn gi l qu trnh hi qui. - Tng quan v phng php: sau khi thc hin n php o hai i lng X v Y s c cc kt qu o c l xi v yi c xp thnh cc cp tng ng (xi, yi) di dng dy s, bng s hoc th. T cc gi tr ny c bit l khi biu din dng th, bc u c th a ra d on v mi quan h gia X v Y. r hn c th tnh h s tng quan gia
GV_L Quc Huy_B mn T-L_Khoa in
X v Y. T h s tng quan gia X v Y c th nhn xt quan h gia X v Y l tuyn tnh hay phi tuyn; nu l tuyn tnh th tuyn tnh mnh hay yu, tng quan dng hay m; nu l phi tuyn th phi tuyn mnh hay yu, biu thc ng cong quan h l bc 2, bc 3, bc cao hoc l hm m, hm lgaritt chn biu thc thc nghim cho mi quan h gia X v Y. Da trn biu thc thc nghim c chn tm biu thc c th c th s dng cc phng php ph hp: phng php bnh phng cc tiu, phng php ko ch, phng php trung bnh, phng php tuyn tnh haty yu cu v chnh xc, kh nng tnh ton y = f(x) ?
Hnh 2.3. Xy dng biu thc gii tch ca ng cong thc nghim.
- Xc nh h s tng quan gia hai i lng: Vn t ra: xt hai i lng X v Y vi cc gi tr tng ng bit trc l xi v yi c xp thnh cc cp tng ng (xi, yi). Cn xc nh xem gia i lng X v Y c mi tng quan no khng? Phng php: xc nh xem gia i lng X v Y c mi tng quan no khng ta phi tm h s tng quan gia X v Y. T gi tr tnh c ca h s tng quan s rt ra cc kt lun v mi tng quan gia X v Y: c mi tng quan nh gi thit hay khng, tng quan tuyn tnh hay phi tuyn, tng quan tuyn tnh mnh hay yu, tng quan dng hay m (hng dn sinh vin c thm ti liu [1], mc 3-7-1, trang 62). - Xy dng phng trnh v biu thc thc nghim t kt qu o: c cc phng php thng dng gm: Phng php bnh phng cc tiu. Phng php ko ch. Phng php trung bnh. Phng php tuyn tnh ha. - Phng php bnh phng cc tiu: Vn t ra: xt hai i lng X v Y vi cc gi tr tng ng bit trc l xi v yi c xp thnh cc cp tng ng (xi, yi). Cn xc nh hm y = f(x) biu din mi quan h gia i lng X v Y. Phng php: xc nh hm y = f(x) biu din mi quan h gia i lng X v Y ta s dng phng php bnh phng cc tiu tm a thc P(x) tha mn l ng cong gn ng ca f(x) v phn nh c qu trnh vt
l c nghin cu.
f(x)
P(x)
Cc bc thc hin: 1. Chn a thc gn ng P(x) ca f(x) (da trn dng ng cong thc nghim quan h X v Y, da trn h s tng quan gia X v Y): P(x)= a0 + a1x + a2x2 + + amxm. 2. Xc nh cc h s a0, a1, a2, , am ca P(x) t iu kin tha mn P(x) gn ng vi f(x):
S = [ f ( x k ) P( x k )] 2 = [ f ( x k ) (a 0 + a1 x k + a 2 x k + ... + a m x k )] 2 = min
2 m k =1 k =1 n n
S a = 0 0 S = 0 a1 S a = 0 2 ... S = 0 a m
: l h phng trnh i s tuyn tnh vi (m+1) n (a0 n am) v (m+1) phng trnh, gii ra ta c gi tr ca a0, a1, am t suy ra P(x).
- Phng php ko ch; Phng php trung bnh: p dng bng cch d on trc dng ng cong quan h mt cch tng i chnh xc sau tnh cc h s ca ng cong. Cc phng php ny n gin, thun tin nhng chnh xc khng cao bng phng php bnh phng cc tiu. - Phng php tuyn tnh ha: p dng khi ng cong thc nghim c dng khc vi cc a thc, v d: dng hm m, dng hm lgarit, phng php ny a chng v dng tuyn tnh (ng thng) bng cch i bin, thay cc i s mi l mt hm ca i s c, t ng dng cc phng php bnh phng cc tiu, ko ch, trung bnh gii. Qu trnh tnh ton c th tin hnh bng tay hoc ng dng my tnh (PC) gii bng cc chng trnh t vit hoc bng cc phn mm chuyn dng: Matlab, Mathematica, Maple, Exel (Hng dn sinh vin c thm ti liu [1], mc 3-7-2, trang 67). Bi tp: 1. Tnh ton sai s tuyt i, sai s tng i, cp chnh xc. 2. Gia cng kt qu o (ch cng c Exel, Matlab).