Sagduyu

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.
html
INDEX 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38.
GR TEOLOJ YAN LAHYAT NEDR? NSAN NE SOFU DOAR NE DNC BR ALLAH'A NANMAK GEREKSZDR EN DORUSU ONU H DNMEMEKTR DN, SAFDLLK ZERNE KURULMUTUR HER DN BR SAMALIKTIR ALLAH'I SINIRLAMAK MMKN DELDR HURAFENN KKEN TM DNLERN KKEN DN ARACILIIYLA, ARLATANLAR, NSANLARIN DELLKLERNDEN YARARLANIRLAR DN, CAHLLER MUCZEYLE KANDIRIR AHMAK VE BARBAR BYKLER OLMASAYDI DN OLMAZDI HER DN TAHAKKM STENDEN DOMUTUR HER DNE ESAS HZMET VEREN EY, KUKULU EYLERN EN KUKULU OLANIDIR ALLAH'IN VARLII HAKKINDA KANAAT EDNMEK MMKN DELDR ALLAH'IN VARLII KANITLANMAMITIR "ALLAH BR RUHTUR" DEMEK, HBR EY SYLEMEMEK, HBR ANLAM FADE ETMEMEKTR RUHANYET BR HAM HAYALDR HER VARLIK MADDENN BARINDAN IKMITIR YEN LAHYATIN METAFZK ALLAHI NEDR? GNEE TAPMAK, BR RUHA TAPMAKTAN DAHA AZ AKLA AYKIRIDIR BR RUH-ALLAH, RADE KULLANAMAZ VE CRADA BULUNAMAZ ALLAH NEDR? LAHYATIN DKKAT EKEN ELKLER ALLAH'A TAPMAK BR MEVHUMA TAPMAKTIR ALLAH'IN SONSUZLUUNUN VE LAH YZNN BLNMESNN MKANSIZLII TANRISIZLIA NEDEN OLUR VE BUNU HAKLI KILAR ALLAH'A NANMAK H NANMAMAKTAN NE DAHA EMNDR, NE DE DAHA AZ CANYANE ALLAH'A NANMAK OTOMATK BR OCUKLUK ALIKANLIIDIR BU TKAT, BABALARDAN OCUKLARA GRENEKLE GEEREK YERLEM BATIL BR NANITIR BATIL NANLARIN KAYNAI BATIL NANLAR NASIL YAYILIR VE KKLER HENZ MUHAKEMEDE BULUNMAYA GSZ OLDUKLARI BR YATA ETLMESELERD, ZAMANIMIZ LAHYATININ LKELERNE NSANLAR ASLA NANMAZLARDI DOA OLAYLARI ALLAH'IN VARLIINI KANITLAMAZ DOA OLAYLARI, DOAL NEDENLERLE AIKLANIR DNYA YARATILMAMITIR VE MADDE KEND KENDNE HAREKET EDER HAREKETN MADDENN KENDSNDE VAR OLDUUNUN VE DOLAYISIYLA RUHAN BR HAREKET ETTRC VARSAYMAK GEREKSZLNN TEK KANITLARI NSANIN VARLII HBR EKLDE ALLAH'IN VARLIINI KANITLAMAZ NE NSAN NE DE EVREN RASTLANTININ ESERDR
file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html (1 of 153) [19.10.2007 08:48:21]
file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html
39. EVRENN DZEN DE BR ALLAH'IN VARLIINI KANITLAMAZ 40. SOYUT BR RUH ZEK OLAMAZ VE BR LAH ZEKAYA TAPMAK HAM BR HAYALDR 41. TEOLOJNN ALLAH'INA VERD BTN NTELK YNE TEOLOJNN ALLAH'TA VARSAYDII ERE 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70.
AYKIRIDIR "YARATILIIN KONUSU VE AMACI NSAN TRDR" DEMEK SAMADIR NE ALLAH NSAN N YAPILMITIR NE NSAN ALLAH N EVRENN OLUUMUNDAK AMACIN NSANIN MUTLULUU OLDUU DORU DELDR ALLAH'IN LTFU DENLEN EY BO BR KELMEDEN BARETTR BU SZDE ALLAH LTFU DNYAYI YLETRMEKTEN OK BOZMAKLA MEGUL VE NSANIN DOSTU OLMAKTAN OK DMANIDIR HAYIR, DNYA ZEK BR VARLIK TARAFINDAN YNETLMEZ ALLAH DEMEZ OLARAK TANINAMAZ YLKLER VE KTLKLER DOANIN ZORUNLU NEDENLER VE ESERLERDR. BUNDA HBR EY DETRMEYEN ALLAH NE ALLAHTIR ? BU HAYATIN ZORLUKLARINA KARI DN TESELLLERN BOLUU. BR CENNET BR AHRET UMUDU HAYALDR, HAYAL RNNDEN BAKA BR EY DELDR DAHA AZ HAYAL OLMAYAN SAMA FKRLER LAHYATI ALLAH'INI INSANLIIN EKSKLERNDEN KURTARMAYA BOUNA ALIIYOR: YA ALLAH ZGR DELDR YA DA Y OLMAKTAN OK KTDR BR TANRISAL LTUFA, SONSUZ Y VE KUDRETL BR ALLAH'A NANILMAZ LAHYAT, ALLAH'INDAN BR DELLK, BR ADALETSZLK, BR KTLK VE GADDARLIK FRT, ALABLDNE DMANLIK, KN VE NEFRET DOLU BR VARLIK YAPMAKTADIR HER DN, TANRISALLIKTAN ALAKA VE AKILSIZCA KORKMA DUYGUSU VERMEYE ALIIR GEREK DN LE EN KARANLIK EN ALAKA HURAFELER ARASINDA BR FARK YOKTUR LAHYATIN ALLAH HAKKINDA VERD DNCELERE GRE ALLAH'I SEVMEK MMKN DELDR CEHENNEMN SREKL CEZA VE EZYET NANCINI CAT ETMEKLE LAHYATILAR, ALLAHLARINDAN, TKSNLECEK VE NSANLARIN EN KTSNDEN DAHA KT, AHLAK BOZUCU, AMASIZ VE YALNIZCA KEYF N ZALM BR ZORBA YAPMILARDIR LAHYAT AIK BR ELKLER ZNCRNDEN BAKA BR EY DELDR ALLAH'IN SZDE SANAT ESERLER LAHYATIN YCEL DENLEN EY ASLA KANITLAMAZ ALLAH'IN YCEL, MELEKLERN VE SAF RUHLARIN YARATILMASI DDASINDA DA DAHA OK GRLMEMEKTEDR LAHYAT, ALLAH'ININ HER EYE YETEN KUDRETNDEN SZ EDER VE ONU HEP ACZ GSTERR YERYZNN BTN DN SSTEMLERNE GRE ALLAH'IN MEVCUTLARIN EN MAYMUN TAHLISI EN MAKUL OLMAYANI EN BUDALASI OLMASI GEREKR KTLK ALLAH'TAN GELMEZ DEMEK SAMADIR ALLAH'A ATFEDLEN HER EY BLME SIFATI, ALLAH'IN CEZALANDIRACAI SULU NSANLARA TANRISALLIIN GADDARLIINDAN KAYET ETME HAKKINI VERR LK GNAH VE EYTAN HAKKINDA DN HKAYELERN SAMALII EYTAN DA DNLER GB RAHPLER ZENGN ETMEK N CAT EDLMTR ALLAH NSANOLUNU HATA YAPMAZ NTELKTE YARATMADIYSA CEZALANDIRMAYA HAKKI YOKTUR "TANRININ STE NSAN N TANRISAL BR SIRDIR, NSANIN BU SIRRI NCELEME VE BU KONUDA BR KARAR VERME HAKKI YOKTUR" DEMEK SAMADIR YLER, KTLER, MASUMLAR, SULULAR ZERNE "AYIRMAKSIZIN" BELA VE SIKINTI DREN BR
71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. 92. 93. 94. 95. 96. 97.
VARLII "ADALET VE YLK ALLAHI" OLARAK ADLANDIRMAK SAMADIR; FELAKETLERNN TEK NEDENNN KUCAINDA, FELAKETLERYLE AVUNMALARINI NSANLARDAN STEMEK PEK GARPTR YASAKLAMAYA MUKTEDR OLDUU HATALARI SULAYAN VE CEZALANDIRAN BR ALLAH, BENLNDE BUDALALIKLA ZULM BRLETRM BR DELDR NSAN RADES BR HAM HAYALDR NSAN RADESNN (TANRI TARAFINDAN NSANA BIRAKILMI RADE) VAR OLMAMASINDAN, TOPLUMUN KT ADAMLARI CEZALANDIRMAYA HAKKI OLMADII SONUCU IKARILMAMALIDIR NSAN RADESNE GSTERLEN KANITLARIN REDD EER OLSAYDI ALLAH DA ZGR VE ZERK OLMAZDI; BTN DNLERN YARARSIZLII TE BUNDANDIR BZZAT TEOLOJNN LKELERNE GRE NSAN TEK BR AN BLE ZGR DELDR HER KTLK, HER BOZUKLUK, HER GNAH ANCAK ALLAH'A ATFEDLEBLR; DOLAYISIYLA ALLAH'IN CEZALANDIRMA VE DLLENDRME HAKKI YOKTUR NSANLARIN YAKARILARI ALLAH'IN YNETMNDEN HONUT OLMADIKLARINI KANITLAR BU DNYANIN ZULM VE SEFALETLERNN BAKA BR ALEMDE (AHRETTE) ONARILACAI, BO BR NAN, ABES BR VARSAYIMDIR LAHYAT, ANCAK, ALLAH'INA GLLK HAKKI YAN BTN HAKLARA TECAVZ HAKKI VEREREK YA DA NSANLARA AHMAKA BR TAAT EMREDEREK, ALLAH TARAFINDAN ZN VERLEN KTL VE ADALETSZLKLER HAKLI GSTERR NCL'DE "YEHOVA"YA ATFEDLEN SREKL KURTARMA VE MHALAR HEP ZALM VE BARBAR BR TANRI GEREKTREN TUHAF VE GLN UYDURMALARDIR OCUKLARINI ANCAK MUTSUZ ETMEK N DNYAYA GETREN BR KMSEYE SEVECEN, CMERT VE ADL BR BABA DENLEBLR M? NSANLARIN BTN YAAMI VE DNYADA OLUP BTEN HER EY, NSAN ZGRL VE VCUDU OLDUU NE SRLEN BR ALLAH'IN YL VE ADALET ALEYHNDE KANITTIR TANRININ YARATMA GC YA DA TANRININ LTF DENLEN EYE MNNETTAR OLMAMIZ GEREKT DORU DELDR "NSAN, YARATICI KUDRETN SEVGL UCUUDUR, ALLAH'IN GZDESDR, MESASNN TEK AMACIDIR, DOANIN KRALIDIR" DDASINDA BULUNMAK, BR DELLKTR NSANLA HAYVANLARI KARILATIRMA DNYADA ZORBALARDAN DAHA REN HAYVAN YOKTUR NSANIN KUSURSUZLUUNUN REDD DOU MASALI DNYADA ALLAH'IN NMET VE HSANINDAN BAKA BR EY GRMEMEK VE BU DNYANIN ZELLKLE NSAN N YARATILMI OLDUUNA NANMAK BUDALALIKTIR RUH NEDR? KMSENN BUNDAN HABER YOKTUR. BU RUH, MADDEDEN BAKA BR CEVHERDEN OLSAYDI, BUNLARIN BRLETRLMES MMKN OLMAZDI BR RUHUN VARLII SAMA BR VARSAYIMDIR. LMEZ BR RUHUN VARLII DAHA SAMA BR VARSAYIMDIR APAIKTIR K, NSAN TMYLE LR YAN NSANIN LM TAM VE KESNDR RUHUN MANEVYATINA KARI TRAZ KABUL ETMEZ KANITLAR LAHYATILARIN HEP SIINDII DOAST NEDENLERN SAMALII MATERYALZMN NSAN TR N ONUR BOZUCU OLDUU DORU DELDR AHRET HAYATI NANII ANCAK HALKIN SAFLII ARACILIIYLA BUNU SMRENLER N
98. 99. 100. 101. 102. 103. 104. 105. 106. 107. 108. 109. 110. 111. 112. 113. 114. 115. 116. 117. 118. 119. 120. 121. 122. 123. 124. 125.
YARARLIDIR AHRET HAYATI NANIININ AVUTUCULUU GEREE AYKIRIDIR; AVUTUCU OLSA BLE, BUNDAN NANIIN DORULUUNUN IKARILMASI GEREKMEZ BTN DN LKELER HEP HAYALDR. SEZG, KKLEM BR ALIKANLIK ESERDR. ALLAH BR KURUNTUDUR VE ONA VERLEN SIFATLAR BRBRN ORTADAN KALDIRIR, BRBRN YIKIMA URATIRLAR HER DN, ELKLER SIR ARACIYLA BRLETRMEK N HAYAL EDLM BR SSTEMDEN BAKA BR EY DELDR ZELLKLE RAHPLERN IKARI N CAT EDLM OLAN SIRLARIN SAMALII VE YARARSIZLII DNYA LSNDE BR ALLAH'IN DNYA LSNDE BR DN BLDRMES GEREKRD DNN GEREKSZLN KANITLAYAN EY ANLAILMASININ OLANAKSIZ OLMASIDIR BTN DNLER ETL DNLERN TARAFTARLARININ BRBRNE KARIT VE TM AYNI LDE AKILDII VE ABES NANILARIYLA GLN HALE GETRLMTR NL BR LAHYATININ GR DESTLERN ALLAHI LAHYATILARIN ALLAHINDAN NE DAHA AZ ELKLDR NE DE DAHA AZ MEVHUMDUR "KAVMLER YZYILLAR BOYU BR TANRISALLIIN HKM VE KUDRETN TANIMITIR" DEMEKLE ALLAH'IN VARLII KANITLANAMAZ TANRILARIN TMNN KAYNAI VAHETTR. BTN DNLER DPSZ CEHALET, HURAFE, KAN DKCLK ABDELERDR VE YEN DNLER YENDEN GENLEM ESK DELLKLERDR DN GELENEKLERN TMNDE AHMAKLIK YA DA BARBARLIK ZYAFET VARDIR BR DN GR NE KADAR ESK VE GENEL OLURSA, O KADAR KUKULU VE GVENLMEZDR DN KONUSUNDA KUKUCULUK, TEOLOJK LKELERN YZEYSEL BR ARATIRMA VE NCELENMESNN SONUCUDUR VAHYN REDD ALLAH'IN BR KEZ NSANLARA GRNM, ONLARLA KONUMU OLDUUNUN KANITI NEREDE? HBR EY MUCZELERN DORULUUNU KANITLAMAZ EER ALLAH SYLEM OLSAYDI, ETL MEZHEPLERN, TM BRBRNN ARDINDAN LANET OKUYAN, TM BRBRN HAKLI OLARAK HURAFE VE KFRLE SULAYAN MENSUPLARINA AYRI AYRI YOLLAR SYLEM OLMASI TUHAF OLURDU MUCZELERN KARANLII VE KUKULU KKEN SZDE MUCZELERN SAMALII MUCZELERLE LGL KARAR VERME TARZI KONUSUNDA, PASCAL'IN GRNN REDD TEOLOJNN ASIL LKELERNE GRE, HER YEN VAHY VE TEBL, SAHTE VE DNSZ ESER SAYILMALIDIR EHTLERN KANI, MUCZELERN GEREKL VE HIRSTYANLIIN TANRISAL KKEN ALEYHNDE TANIKLIK EDER EHTLERN BANAZLIKLARI, PEYGAMBERLERN HEP IKARA DAYANAN ABALARI, DNN DORULUUNU ASLA KANITLAMAZ TEOLOJ, ALLAH'INDAN AKLIN VE ZEKA IIKLARININ BR DMANI YAPAR MAN AKILLA UZLATIRILAMAZ, BRLETRLEMEZ VE AKIL MANDAN STNDR MANI AKLIN YERNE KOYMAK STEYENLERN ARLATANLIKLARI NE KADAR SAMA VE GLNTR KENDS HAKKINDA EN OK BELRSZ OLDUU SYLENEN EYE, KANITSIZ, SZ ZERNE NANMAK GEREKT NASIL DDA EDLR?
126. MAN YALNIZCA ZAYIF, BLGSZ YA DA TEMBEL RUHLARDA KK SALAR 127. YALNIZ TEK BR HAK DN OLDUUNU RETMEK SAMALIKTIR VE MLLETLERDE BR KARIIKLIK 128. 129. 130. 131.
NEDENDR AHLAK VE ERDEM N DN H GEREKL DELDR HTRASLARA KARI DN EN ZAYIF ENGELDR EREF VE HAYSYET DUYGUSU, HTRASLARI ZAPT ETMEK VE KISITLAMAK N, DNDEN DAHA SALAM VE DAHA GL BR DZGNDR H KUKU YOK; TEMSL ETTKLERN SYLEDKLER ALLAH GB, OUNLUKLA ZALM VE ACIMASIZ ZORBALAR OLAN VE DN ANCAK ESRLERN DAHA OK HAYVANLATIRMAK, ZNCRLER NDE DAHA KOLAY YYP YUTMAK N KULLANAN HKMDARLARIN HTRASLARINA KARI DN, DAHA ETKL BR GEM, DAHA ETKL BR ENGEL DELDR HKMDARIN KUTSAL HUKUKU DENLEN EN SAMA, EN GLN, EN REN GASPIN KKEN... HKMDARLARA HAKMANE TLER DN, POLTKA N KTDR; EDEPSZ, KTLK ZORBALARDAN VE REN VE BEDBAHT UYRUKTAN BAKA BR EY MEYDANA GETRMEZ HIRSTYANLIK, HER DN GB, EN OK DAYANAI OLDUU ZORBALII VAAT EDEREK YAYILMITIR DN LKELERN TEK HEDEF, HKMDARLARIN ZORBALIKLARINI GLENDRMEK VE MLLETLER BUNLARA KURBAN ETMEKTR KAVMLERE ZARAR VERDKLERNDE ALLAH'TAN BAKA KORKACAKLARI OLMADIINA KRALLARI NANDIRMANIN KTL HAKKINDA SOFU BR HKMDAR, BR LKE N BELADIR BASKI YNETM N, DNN HMAYES, HALKIN ELEM VE GALEYANINA KARI ZAYIF BR KUATMADIR. BR ZORBA, KEND KENDNE ZARAR VEREN VE UURUMUN KENARINDA UYUYAN BR AKILSIZDIR HKMDARLARI KORKUDAN, VCDAN AZABINDAN KURTARARAK DORU YOLDAN SAPMALARINI, DN KOLAYLATIRIR AYDIN BR HKMDAR NEDR? RUHBAN HEYETNN STN HTRASLARI VE CNAYETLER RAHPLERN ARLATANLIKLARI AHLAKI, BTN DORU FKRLER, BTN DORU NANLARI BOZAN DNN MEYDANA GETRD SAYISIZ FELAKETLER BTN DNLER HOGRSZDR, VCDAN ZGRLN KABUL ETMEZ VE DOLAYISIYLA YLN VE GZELLN YIKICISIDIR BR DEVLET DNNN SALDIRGANLII DN, KAN DKCL MERULATIRARAK ACIMASIZLIK DZGNN GEVETR VE LAH AMALAR N GEREKL OLABLECEN RETEREK CNAYET MUBAH KILAR DNE ATFEDLEN KTLKLERN, ANCAK NSANLARIN HTRASLARININ HZN VERC ESERLER OLDUU DDASININ REDD HBR AHLAK, DN GRLERLE UZLATIRILAMAZ, BRLETRLEMEZ NCL'N AHLAKI, UYGULAMA YETENENDEN YOKSUNDUR BR AZZLER TOPLUMU MMKN DELDR NSANIN DOASI BOZUK DEGLDR; BUNUN TERSN DDA EDEN BR AHLAK NSAN N DELDR ZLEYCLERNN LAHI HAZRET SA HAKKINDA GNAHLARIN AFFI NANCI, RAHPLERN IKARI N CAT EDLMTR
132. 133. 134. 135. 136. 137. 138. 139. 140. 141. 142. 143. 144. 145. 146. 147. 148. 149. 150. 151. 152. 153.
154. ALLAH KORKUSU HTRASLARA KARI ACZDR 155. CEHENNEMN CAT EDLMES, KTLE ENGEL OLAMAYACAK LDE SAMADIR 156. ZELLKLE RAHPLERN IKARI ZERNE KURULU DN AHLAK VE ERDEMLERN SAMALII 157. 158. 159. 160. 161. 162. 163. 164. 165. 166. 167. 168. 169. 170. 171. 172. 173. 174. 175. 176. 177. 178. 179. 180. 181. 182. 183. 184. 185.
HAKKINDA LAHYATILARIN RETT VE UYGULADII BMYLE HRISTYAN YLKSEVERL NASIL BR SONU DOURUR RAHPLER N ALTIN MADEN OLAN "GNAH IKARMA" AYN, AHLAKIN GEREK LKELERN YIKMITIR BR ALLAH'I VARSAYMAK, AHLAKA GEREKL DELDR DN VE DNN METAFZK AHLAKI KAVMLER N KTDR VE NSANIN DOASINA ZITTIR DNLE SYASETN BRLEMESNN, GEREK HKMDARLAR GEREKSE KAVMLER N NE KADAR KT OLDUU HAKKINDA KLTLER AIR VE MLLETLERN OUNLUU N YIKIMDIR DN, AHLAKI FELCE URATIR SOFULUUN KT SONULARI AHRET HAYATINI VARSAYMAK, NSAN N NE AVUTUCUDUR NE DE AHLAKA GEREKLDR BR TANRITANIMAZ Y HAREKET ETMEK, TAVIR VE DAVRANILARINDA DRST OLMAK N, BR SOFUDAN DAHA OK NEDENLERE SAHPTR PEK OK GRLD GB, ATEST BR KRAL, DNDAR VE OK AD BR KRALDAN STNDR FELSEFE ARACILIIYLA EDNLEN AHLAK ERDEM N YETERLDR GRLER KLK ZERNDE ENDER OLARAK ETKL OLUR AKIL, NSANI DN YOKLUUNA VE ATEZME SEVK EDER, NK DN SAMADIR VE RAHPLERN ALLAH'I KT VE KORKUNTUR TEZM, YAN ALLAHILII VE SOFULARI ORTAYA IKARAN, KORKUDUR ALLAH SEVLEBLR M? ALLAH VE DN HAKKINDA HER YERDE VAR OLAN ETL VE ELKL FKRLER KANITLAR K, ALLAH VE DN, HAYALGCNN HAM HAYALLERNDEN BAKA BR EY DELDR HER DNN TEMEL OLAN BR ALLAH'IN VARLII DAHA KANITLANMAMITIR IKAR DUYGUSUYLA HAREKET EDENLER NANMAYANLAR DEL, NANLI GENEN RAHPLER VE HER DNDEN MESLEKTALARIDIR GURUR, BYKLENME VE KALP BOZUKLUU, ALLAHSIZLARDAN VE NANMAYANLARDAN OK SOFULARDA, HOCALARDA, HAHAMLARDA BULUNUR BATIL FKRLERN MR SINIRLIDIR, GEREK AKIL VE HAKKANYET ZERNE KURULMAYAN HBR SALTANAT KALICI DELDR LAHLARIN GSTERCLER, AKLIN ELS VE ZGRLN SAVUNUCUSU OLSALARDI, NE KADAR KUDRET VE SAYGIYA MAZHAR OLURLARDI DNN YERNE FELSEFE GESEYD, EVRENDE NE KADAR MUTLU VE BYK DEVRMLER GEREKLERD NANMAYANIN LRKEN TVBE ETMES, NANMAMAK ALEYHNE HBR EY KANITLAMAZ ALLAHSIZLIIN TOPLUMUN BTN BALARINI PARALADII DORU DELDR HALK N DNN OK GEREKL OLDUU HAKKINDA SIK SIK TEKRARLANAN GRLERN REDD AKIL VE MUHAKEMEYE DAYANAN HER SSTEM HALKA GRE DELDR LAHYATIN GEREKSZL VE TEHLKES. HKMDARLARA MAKUL TLER DNN HALK VE HKMDARLAR ZERNDE KT ETKLER
186. TARH BZE RETR K, BTN DNLER, MLLETLERN CEHALETLERNN YARDIMIYLA, 187. 188. 189. 190. 191. 192.
UTANMAKSIZIN TANRISALLIK TARAFINDAN GNDERLDKLERN SYLEYEN ADAMLAR TARAFINDAN TESS EDLMTR ESK VE YEN DNLER, SOYUT KURUNTULARINI VE GLN AYNLERN HEP BRBRLERNDEN ALMITIR TEOLOJ FELSEFEY HEP GEREK YOLUNDAN EVRMTR TEOLOJ, DNYADA VE DOADA HBR EY AIKLAMAZ VE AYDINLATMAZ NSAN RUHUNUN MANEVYATINI, LAHYATN NE KADAR KISITLADII VE KLTR, AKIL VE GEREK IIKLARININ LERLEMESN NE KADAR ERTELED HAKKINDA DNN AYKIRI VE KT OLDUU NE KADAR TEKRAR EDLSE VE KANITLANSA AZDIR DN PANDORA KUTUSUDUR VE BU UURSUZ KUTU AILMITIR
1. GR
Yaratl, uyruunun zihnini kartrmaya ok uygun mutlak bir hkmdar ile ynetilen bir lke var. Bu hkmdar, bilinmek, sevilmek, itaat edilmek istiyor. Ancak hibir zaman kendisini gstermiyor ve her ey hakknda edinilebilen bilgiyi kukulu klmaya alyor. Hakimiyet ve saltanatna bal kavimler, grnmeyen hkmdarlarnn karakteri ve yasalar hakknda szclerinin verdii fikirlerden baka fikirlere sahip deil. Szcler bile, hkmdarlarnn karakteri ve niyetleri hakknda hibir fikre sahip olmadklarn, bu hkmdara giden yollarn geilmesinin olanaksz olduunu, niyet ve sfatnn bilinmesinin hi mmkn olmadn kabul ediyor. te yandan, icra arac olduklarn syledikleri efendilerinden kan emirler hakknda, bu szcler arasnda birlik yok. mparatorluun her ilinde bu emri baka baka ilan ediyor. Birbirlerini kk dryorlar, birbirlerine hileci, sahtekar diyorlar, ilann grev edindikleri emirler, fermanlar ak deil. Bu emirler ve fermanlar, uyruun eitim ve aydnlanmasna zg, ancak bunlar uyruun akl erdiremeyecei, anlalmaz eyler. Gizli hkmdarn yasalar, evirmenlere, aklayclara muhta; ancak bunlar aklayanlar da, gerek anlam hakknda srekli olarak ekime halindeler. Dahas var. Bunlar kendi kendileriyle de uyumu deil. Gizli hkmdarlarna dair ettikleri sylentilerin tm bir elikiler yumandan baka bir ey deil, hemen yalanlanmayacak hibir kelime sylemiyorlar. Bu gizli hkmdarn son derece iyi olduunu sylyorlar; oysa onun isteklerinden, emirlerinden ikayet etmeyen kimse yok. Sonsuz hakim olduu varsaylyor; oysa ynetiminde her ey manta ve saduyuya aykr. Adaleti vlyor; oysa uyruklarnn en iyileri genellikle en az yardm ve iyilie eriiyorlar. Her eyi grd, her yerde hazr ve nazr olduu temin olunuyor; oysa, bu hazr ve nazrln hibir eye yarar yok. Dzen ve doruluk dostu olduu syleniyor; oysa, lkesinde her ey alt st olmu, karklk iinde. Her eyi o yapyor; oysa olaylar, ender olarak tasarlarna uygun grlyor. Her eyi nceden gryor, ancak hibir eyin olmasna engel olamyor. Kendisine yaplan saldr ve tecavze kar sabr ve tahamml yok; bununla birlikte herkesi kendisine tecavz edebilmeye gl klyor. Eserlerindeki bilimsellie hayranlkla baklyor, oysa elikilerle dolu eserleri ksa mrl. Srekli olarak
yapmakla, bozmakla, iinden asla memnun kalmakszn yaptn onarmakla urayor. Her giriiminde, kendi byklnden ve anndan baka bir ama yok; oysa bykl ve anyla yceltilmeye hi ulamyor. Yalnzca uyruunun refah iin alyor, uyruu ise ounlukla zorunlu ihtiyalarndan bile yoksun. Armaan ve iyiliklerine erimi gibi grnenler, genellikle hallerinden en az memnun olanlar. Bunlarn hemen tm, byklne hayran olmaktan ve olgun hikmetini yceltmekten, iyiliine tapmaktan, adaletinden korkmaktan, asla itaat etmedikleri emirlerine sayg duymaktan ayrlmadklar hkmdarlarna kar aralksz isyan halinde bulunuyorlar. Bu lke dnyadr; bu hkmdar Allah'tr; vekilleri rahiplerdir; uyruu insanlardr. index
2. TEOLOJ YAN LAHYAT NEDR?

Konusu yalnzca anlalmaz eyler olan bir bilim vardr. Btn bilimlerin dnda olan bu szde "bilim", duygularmzla, aratrlmayan ve deerlendirilmeyen eylerle urar. Hobbs bu bilime Meleklzzulmat (Ro-yaume de tenebres) adn verir. Bu lke, herkesin, oturmakta olduu alemde tandklar yasalara muhalif olan yasalara bal olduu bir lkedir. Bu tuhaf lkede k, karanlktr; saduyu, delilie dnr. Bu bilime, teoloji (ilahiyat) denir ve bu teoloji, insan aklna srekli bir hakarettir. "Eer"leri, "belki"leri birbiri zerine ya ya, en ak bilgileri unutturacak ve en olumlu gerekleri kukuya drecek lde insanlarn zihnini kartrmaya yetenekli, birleme ve ilerlemeden yoksun hoyrat bir sistem, bir manzume vcuda getirebilmilerdir. Bu dzenlenmi Galimatias * ile, doa, insan iin aklanmas mmkn olmayan bir muamma olmutur; gerek alem, gerek d alemlere yer amak iin takatsiz braklmtr; tek bulucusu olduu kuruntular lkesinin yegane yol gstericisi olan hayal gcne yerini terk etmeye, akl mecbur edilmitir.
* Galimatias, ak olmayan, belirsiz, karmakark sz demektir. (A.C.)
index
3. NSAN NE SOFU DOAR NE DNC

Her dinin ilkeleri Allah dncesi zerine kurulmutur. Oysa duyularn hibirine etkisi olmayan (duyularn hibiriyle hissedilmeyen ve aratrlmayan) bir zat hakknda gerek dncelere sahip olmak, insanlar iin mmkn deildir. Btn dncelerimiz ve duygularmz araclyla bizde bir etki yapan ve uyarda bulunan ey, maddelerin, eylerin temsilleri, simgeleri, tasvirleridir. Zihin dnda bir konusu, bir maddesi olmayan Allah fikri, gzmzn nne ne getirebilir?
Byle bir dnce, etkisiz eserler kadar kuruntu deil midir? Zihin dnda bir ilkel rnei, asl nshas, prototipi bulunmayan bir fikir, bir kuruntudan baka bir ey midir? Bununla birlikte baz inan ustalar, Allah fikrinin insanla yat olduunu insanlarn ana rahminden balayarak bu Allah dncesine sahip olduklarn ve bu dnceyle doduklarn ileri srerler. Her ilke bir hkmdr; her hkm tecrbe eseridir; tecrbe ancak duyularmzn almasyla kazanlr. Bundan u sonu kar: Dini ilkeler kukusuz bir temele dayanmaz ve asla yaa bal deildir. Tanr dncesi ve din ilkeleri kesinlikle doutan kazanlmaz, insan bunlar dnce halinde tayarak ve sahip olarak domaz. Sonradan, aile, toplum ve genel evre bunlar kendisine alar. index
4. BR ALLAH'A NANMAK GEREKSZDR EN DORUSU ONU H DNMEMEKTR

Her dini sistem ancak Allah'n ve insann doas ve bunlarn aralarndaki iliki zerine kurulabilir. Ancak bu ilikinin gerek varl hakknda bir hkm vermek iin tanrsal doa hakknda baz fikirlere sahip olmak gerekir. Oysa, btn ilahiyat, Tanrnn iyz anlalmaz diye bize barmaktan ve te yandan bu anlalmas mmkn olmayan Allah'a sfatlar tayin etmekten ve insann anlalmaz Allah' onaylamada ekingen olamayacan sylemekten bir an geri kalmamaktadr. nsanlar iin en nemli olan ey, anlamann tam ve kesin bir olanakszl iinde bulunmalardr. Eer Allah, insan iin anlalmas mmkn deilse, onu hi dnmemek en akla uygun yoldur. Ancak din, insann bir cinayet ilemi olmakszn Allah' hatrndan karamayaca hkmn vermektedir. index
5. DN, SAFDLLK ZERNE KURULMUTUR

n ns fat Bize, "Tanr s n rl zekalar iin anla labilir ierikte de ildir" deniliyor. Bu ilkenin doal sonucunun u olmas gerekir: Tanrnn sfat, snrl zekalar uratrmak iin deildir. Oysa din, snrl zekalarn, sfat insanlar tarafndan anlalmayan bir zat (yani Allah') asla gzden kaybetmemeleri gerektiini belirtiyor. Dolaysyla, pekala grlyor ve anlalyor ki, din, insanlarn snrl zekalarn, anlalmas kendileri iin olanaksz olan bir eyle megul etme sanatdr.
index
6. HER DN BR SAMALIKTIR
"Din insan Allah ile birle tirir ya da Allah'la ili kiye geirir; bununla birlikte Allah sonsuzdur" demiyor musunuz? Allah sonsuz ise, sonu olan hibir varlk onunla ne ilemde bulunur, ne ilikide. liki olmayan yerde, ne birleme, ne ilem, ne de grev olabilir. Allah'la insan arasnda grev ilikisi yoksa, insan iin din hi yoktur. Allah sonsuzdur demekle, sonu olan insan iin her dini hemen srgn ediyorsunuz. Sonsuzluk fikri bizim iin rnei olmayan, prototipsiz , konusuz bir fikirdir.
index
7. ALLAH'I SINIRLAMAK MMKN DELDR

Allah sonsuz bir varlksa, ne bu dnyada, ne ahirette Allah'la insan arasnda hibir iliki olamaz; dolaysyla Allah dncesi insann kafasna hibir zaman girmeyecektir. nsann bu hayatta olduundan daha aydn olaca dier bir hayatta (ahiret hayatnda) bile, Allah'n sonsuzluu, Allah dncesiyle insann snrl zekas arasna yle bir uzaklk koyar ki, insan, ahirette de dnyada olduundan fazla Allah'a akl erdiremeyecektir. Bundan, aka u sonu kar: Allah dncesi ahirette de insan iin bu dnyada olduundan daha anlalr bir ey olmayacaktr. Bundan u da kar: Melekler, Archange'lar1, Seraphin'ler2 gibi stn zekalar dahi Allah hakknda, bu dnyada hibir fikri olmayan insandan daha ok fikre sahip olamazlar. 1 Byk melekler: Cebrail, Azrail gibi. 2 Melaikei mkerremenin israfiliyyun denilen snf. index
8. HURAFENN KKEN
En ok mmkn olmayan eyin, kendileri iin en esasl ey olduuna insanlar inandrmay nasl baardlar? nk, insanlara korku saldlar. Korktuunda, insann muhakemesi artk ilemez; insan dnemez, deerlendirme yapamaz. te yandan insanlara, akl ve muhakemelerine
gvenmemeleri de tlendi; zihin byle kartrlnca artk her eye inanlr ve hibir ey aratrlmaz. index
9. TM DNLERN KKEN
Cehalet ve korku... te her dinin balca iki nedeni. Allah hakknda insan kuatan belirsizlik, kendisini dine balayan birinci bamsz nedendir. nsan gerek maddi, gerek manevi karanlkta korkar; korkusu ihtiyat olur ve korkmak ihtiya halini alr, korkaca bir ey olmadnda kendisinde bir eksiklik, bir boluk olduunu sanr. index
10. DN ARACILIIYLA, ARLATANLAR, NSANLARIN DELLKLERNDEN

YARARLANIRLAR Ta ocukluundan beri, baz kelimeleri her iittiinde titremeyi alkanlk haline getirmi olan kimse, bu kelimelere ve titremeye muhtatr. te bu nedenle, byle bir adam, korkacak bir ey olmadna garanti vermeye alan kimseden ok, bu korkular iinde tutacak kimseyi dinlemeye eilimli olur. Asl astar olmayan eylere inanan adam, korkuyu arzular; hayal gc bunu ister. Denilebilir ki, korkacak hibir eyi olmamaktan korktuu kadar, hibir eyden korkmaz. nsanlar hayal hastalardr. lalarna alc bulmak iin, karc arlatanlar, hep insanlarn deliliklerini, budalalklarn srdrmeye zen gsterirler. ok sayda ila veren doktorlar, iyi bir rejim, iyi bir hayat tarz tleyen ya da doann yapaca etkiye brakan doktorlardan daha ok dinlenir ve daha ok gvenilir olurlar. index
11. DN, CAHLLER MUCZEYLE KANDIRIR

Din ak olsayd, cahiller iin daha az ekici olurdu. Onlar iin, karanlk ve esrarl eyler, korkular, masallar, kerametler ve srekli olarak beyinlerini iletecek, yoracak, akla smaz eyler gereklidir. Romanlar, inanlmaz cin ve cad hikayeleri, sradan insan ruhu iin, gerek tarihlerden daha ekicidir. Din konusunda insanlar byk ocuklardr. Bir din ne kadar samalk ve mucizelerle dolu olursa,
halkn ruhu zerinde o oranda tahakkm hakk kazanr. Sofu, bnlne hibir snr koymamak zorunda olduuna inanr. Bir ey ya da eyler ne kadar ok anlalmaz olursa, halka o oranda ilahi grnr. Bu eyler ne kadar az inanlabilir olursa, bunlara inanan sradan insanlar, o oranda erdem ve stnlkler olduunu sanr. index
12. AHMAK VE BARBAR BYKLER OLMASAYDI DN OLMAZDI

Dini dncelerin balangc, genellikle vahi milletlerin henz ocukluk halinde bulunduu dnemdir. Din koyanlar; tanrlar, ayinler, efsaneler, artc ve korkun masallar sunmak iin, her dnemde hep kaba, cahil ve ahmaklara bavurmulardr. Babalar tarafndan incelenmeksizin kabul edilen batl ve esassz inanlar, az ok deierek, bask ve sk dzen altnda bulunan ve ou kez babalarndan daha ok dnce ve muhakemede bulunmayan ocuklara gemitir. index
13. HER DN TAHAKKM STENDEN DOMUTUR

Kavimlerin ilk yasalarnn konuu, halk egemenlikleri altna almak olmutur. Bu amaca ulamak iin en kolay zm, onlar korkutmak ve muhakemeyi yasaklamak oldu. Bu yasa koyucular, kavimleri dolambal yollardan gtrdler; ta ki, klavuzlarnn amalarn anlayamasnlar; bastklar ve getikleri yeri grmesinler diye onlan semaya baktrdlar. Yol zerinde onlar masallarla elendirdiler. Szn ksas, ocuklar uyutmak ya da susturmak iin ninniler syleyen ve tehditlerde bulunan stannelerinin yntemlerini uyguladlar. index
14. HER DNE ESAS HZMET VEREN EY, KUKULU EYLERN EN KUKULU OLANIDIR
Bir Allah'n varl btn dinlerin temelidir. Bu varlktan ok az kimse kuku duyar. Ancak dinin bu iyz, esas dnen her zekay en ziyade durduracak ieriktedir. Her ilmihalin ilk sorusu, zm en etin soru olmutur ve hep etin olacaktr. index
15. ALLAH'IN VARLII HAKKINDA KANAAT EDNMEK MMKN DELDR

Niteliklerinin bizce anlalmaz olduu her zaman temin olunan, btn duygular mahvedici, doas ve ierii bilinmeyen bir zatn varlna inanld, itenlikle ileri srlebilir mi? Bir zatn var olduuna veya olabileceine beni inandrmak iin, ie, bu zatn "ne" olduu bana sylenmekle balanmaldr. Byle bir zatn varlna ya da varlnn olanakl olduuna inandrmak, beni cevap veremez bir hale getirip susturmak iin, bana bu zat hakknda birbiriyle elimeyen ve birbirini ortadan kaldrmayan eyler sylenmelidir. Ksacas, varlna beni tmyle inandrmak iin, bu zat hakknda, anlayabileceim eyler sylenmelidir ve kendisine bu sfatlarn atfedildii zatn olmamasnn mmkn olmad, bana kantlanmaldr. Bir ey, birbirini karlkl olarak bozan, mantken birletirilmeyen ve anlalmayan iki dnceyi kapsyorsa; o ey hayal rndr. nsanlar iin aklk, ancak bize fikirler reten ve bizi bunlarn birletirilmesinin mmkn olup olmad hakknda karar verme iktidarna eritiren duygularmzn srekli tankl zerine kurulabilir. Vazgeilmez bir varlk, yokluunda eliki oluturan bir varlktr. Herkese onaylanan ve uygulanan bu ilkeler, Allah'n varlndan sz alr almaz suya der, "yanlg" olur. imdiye kadar bu varlkla ilgili ne sylendiyse ya anlalmaz ya da tmyle elikili bulunur ve dolaysyla saduyu sahibi olan her insan iin olanaksz olmas gerekir. index
16. ALLAH'IN VARLII KANITLANMAMITIR

Btn insanlarn bilgisi az ok aydnland ve olgunlat. Bilmem hangi uursuzluk eseri olarak, Allah'a ait bilgi hibir zaman aydnlanmad. En uygar milletler, en derin dnrler bu konuda en vahi milletlerle ve en cahil hdklerle ayn dzeydedir. Hatta meseleye yakndan baklrsa, Allah'a ait bilginin, birtakm kuruntularn, belirsizliklerin etkisiyle daha da ok karartld grlr. imdiye kadar her din ancak, "mantk"ta iddiay kant kabul etme hatas zerine kurulmutur: Bedavadan varsayar ve sonradan rettii varsaymlarla kantlar! index
17. "ALLAH BR RUHTUR" DEMEK, HBR EY SYLEMEMEK, HBR ANLAM FADE

ETMEMEKTR Metafizikletire metafizikletire (yani doast nitelikler vere vere) Allah'tan tam bir cin, bir ruh yaptlar. Ama yeni ilahiyat bu sayede, vahilerin ilahiyatndan daha ileri bir adm att m? Vahiler dnyann hdavendi olarak bir "byk cin" (bir ruh) tanrlar. Btn cahiller gibi, vahiler, acemilikleri gerek nedenlerini belirlemelerine engel olan btn eserleri "cin"lere atfederler.
Bir vahiye, saatinizi ileten eyin ne olduunu sorunuz, size cevap olarak "bir cin" (bir ruh) diyecektir. Hocalara dnyay yrten eyin ne olduunu sorunuz; size verecei cevap, "bir ruh" (bir cin) olacaktr. index
18. RUHANYET BR HAM HAYALDR

Vahi, bir "ruh"tan sz ettiinde, hi olmazsa bu kelimeye baz anlamlar ykler. Bununla, yrrlkte olmayan, ancak hissedilen eserler meydana getiren havaya, rzgara, gzel kokuya, esintiye benzeyen bir etkeni amalar. Yeni ilahiyat meseleyi incelte incelte, kendisi iin olduu kadar bakalar iin de az anlalr oluyor. Ona "ruh" kelimesinin neyi ifade ettiini sorunuz; size hemen, "Bilinmeyen bir cevherdir, tmyle basittir, bir mekana sahip de ildir; maddeyle hibir ilgisi ve ili kisi yoktur" karln verecektir. Dorusunu syleyelim, byle bir "cevher" hakknda en kk bir fikir oluturacak bir insan var mdr? lahiyat dilinde "ruh", anlamsz bir laftan, bir dnce yokluundan baka bir ey midir? Ruhaniyet dncesi de modelsiz bir fikirdir. index
19. HER VARLIK MADDENN BARINDAN IKMITIR

Btn varlklar, varl btn duyularmzla sabit olan, her an eserlerini duyduumuz, i yaptn, hareket ettiini grdmz maddenin barndan karmak; eyann olumasn bilinmeyen bir kuvvete, bizzat kendisinde bulunmayan bir eyi kendi kendisinden karamayan ve kendisine verilen ruhani cevherin hibir eyi harekete geirmeye yetenekli olmad "ruhani" bir varla atfetmekten ve yklemekten daha doal ve daha anlalabilir deil midir? Bir ruhun madde zerine etkisi hakknda bize verilmeye allan dncenin hibir ey ifade etmedii, ya da modeli olmayan bir dnceyi ifade ettii kadar, hibir ey ak deildir. index
20. YEN LAHYATIN METAFZK ALLAHI NEDR?

Eski adamlarn maddi Jpiter'i hi olmazsa kendisine benzeyen ahslar tahrik edebilir, dzenleyebilir ve oluturabilirdi! Ancak yeni ilahiyatn Allah' ksr bir ahstr, "lemyelit"tir. Ona atfedilen ierie gre, ne uzayda bir yer igal edebilir, ne maddeyi hareket ettirebilir, ne gzle grlen bir alem oluturabilir, ne de insanlar ya da ilahlar dourabilir. Metafizik Allah, elsiz bir iidir; yersiz korkulara, bo kuruntulara, deliliklere ve az dalana yol amaktan baka bir eye yetenekli deildir. index
21. GNEE TAPMAK, BR RUHA TAPMAKTAN DAHA AZ AKLA AYKIRIDIR

nsanlara madem bir Allah lazmd, birok milletin tapt bu gnele, bu ihtiya grlebilirdi. Allah'la neden yetinmediler? nsanlarn kulluk ve kranna gnein hak kazand dereceden daha ok hak kazanm hangi varlk vardr? O gne ki, btn varlklara k, scaklk ve hayat verir; o gne ki, huzuru doay neelendirir, genletirir; ve yokluu, doay hzne ve bitkinlie boar. index
22. BR RUH-ALLAH, RADE KULLANAMAZ VE CRADA BULUNAMAZ

lahiyat, bize, "Allah eylem ve icrada bulunmak iin ele ve kola muhta de ildir, o irade gcyle icra eder" diye baryor. Ancak bir irade gcne sahip olan Allah nedir? Ve bu ilahi iradenin konusu ne olabilir? Perilere, cinlere, cadlara, hortlaklara, byclere, gulyabanilere inanmak; bir ruhun madde zerinde, sihirli ya da hayali bir eylem ve etkide bulunmasna inanmaktan daha az m gln, ya da daha az m olanakszdr? Byle bir Allah kabul edilir edilmez, insan kzdracak, isyan ettirebilecek hibir masal ve kuruntu bulunmaz. lahiyatlar, (hocalar, rahipler, hahamlar, ksacas btn ruhaniler) insanlar, kendilerine sylenen hikayeleri, bunlarn mmkn olup olmadklar hakknda hibir tartmaya girmeksizin dinleyen ocuk yerine koyar ve onlara bu ocuklara yaplan ilemi yaparlar. index
23. ALLAH NEDR?

Bir Allah'n varln sarsmak iin bir ilahiyatya, Allah'tan sz etmesi iin ricada bulunmaktan baka bir ey gerekmez. Allah hakknda bir kelime syler sylemez, en kk dnce bize gsterir ki, szlerinin, Allah'na atfettii salam esaslarla birletirilmesi mmkn deildir. Bu durumda Allah nedir: Doann grnmeyen gcn ifade etmek iin retilmi soyut bir kelimedir. Ya da, ne genilii ne uzunluu ne derinlii olan matematiksel noktadr. Bir filozof, ilahiyatlardan sz ederken byk bir zihin aklyla yle demitir: " lahiyat lar Ar imet'in bilinen meselesinin zmn bulmu lard r: Dnyay manivela ile hareket ettirmek iin gkyznde bir dayanak noktas ." index
24. LAHYATIN DKKAT EKEN ELKLER

Din; mekansz olmakla birlikte sonsuz olan, geniliiyle her yeri dolduran, arzusunu hibir zaman uygulamayan, son derece iyi olan ve bununla birlikte hep honutsuzlar meydana getiren, dzeni seven ve bununla birlikte ynetiminde kargaa hkm sren bir zatn nnde diz ktrr. lahiyatn "Allah" nedir, imdi dnlsn. index
25. ALLAH'A TAPMAK BR MEVHUMA TAPMAKTIR

n Skntdan kurtulmak iin bize demliyor ki; "Allah' iyzn bilmeye gerek yoktur, ona bilmeksizin ibadet edilmelidir, onun s fat na cretkar bir gzle bakmak caiz de ildir." Ancak, hakknda bir fikir ve bilgi edinmeksizin ona kulluk etmek gerekiyorsa, varlndan emin olmak gerekmez mi? Bu durumda, ona atfedilen sfatlarn kendisinde birlemesinin mmkn olup olmayaca incelenmeden nce, Allah'n varl hakknda nasl kanaat ve gven oluturulabilir?
Allah'a tapmak, gerekte, insan dimann kuruntularna tapmak* ya da daha dorusu hibir eye tapmamaktr.
* Bir kutsal hadistir, yani Allah kelam olmakla birlikte Kuran'a ithal edilmeyen tanrsal szlerdir. "Ben kulumun zannnda mevcudum" (Yani insanlar beni nasl sanrsa, yleyim. Ben insanlarn kuruntusunda mevcudum anlamndadr.)
index
26. ALLAH'IN SONSUZLUUNUN VE LAH YZNN BLNMESNN MKANSIZLII

TANRISIZLIA NEDEN OLUR VE BUNU HAKLI KILAR Kukusuz zihinleri daha ok kartrmak iin, ilahiyatlar, Allah'larnn iyz ve gerei hakknda bir ey sylememeyi gerekli grdler. Bize, Allah'n olanaksz sfatlarndan baka bir ey sylemezler. "Allah sonsuzdur, lml deildir" gibi soyutlamalar zoruyla gerek ve tam olgun bir zat oluturabilecekleri zehabnda bulunurlar. Oysa bu oluumdan sonu olarak ortaya kabilen, ancak hayali bir yaratktr. Bir "ruh"tur, madde olmayandr. Bu, lmsz bir varlk, asla sonu olmayan bir varlktr. Eksiksiz, hibir eksii olmayan tam bir varlktr. Byle bir fikirsizlik ve anlamszlk ynlarndan, gerek, ksa ve zl bir bilgiyi itenlikle edinebilecek bir kimse var mdr? Her dnceyi olumsuz klan, hibir akln kabul etmedii ey, ademden (yokluktan) baka bir ey olabilir mi?
"Allah' ns fat n anlamak insan akl n n iktidar iinde de ildir" iddiasnda bulunmak, Allah'n "insanlar iin yaplmam" olduunu (yani Allah'n insanlarla hibir ilikisi olmadn) teslim etmektir. Eer Allah'ta her eyin sonsuz olduu temin olunursa, onunla yarattklar arasnda hibir iliki olmayaca itiraf edilmi olur. Allah sonsuzdur demek, Allah' insan iin bir "hi"e evirmektir. Ya da en azndan, onu insan iin yararsz klmaktr. Bize denilecek ki, "Allah insan ak ll yaratt , ancak onu her eyi bilir olarak yaratmad " . Bundan u sonu kar: Allah insana tanrlarn iyzn anlayacak lde geni yetiler vermedi. Bu durumda sabit olur ki, Allah insanlar tarafndan ne bilindi, ne de Allah bunu istedi. byle olunca, bu yaplar yznden tanrlarn ierii hakknda bir fikir edinemeyen yaratklara kzmaya, gcenmeye, Allah'n ne hakk vardr!
Kiisel yaratl gerei olarak bilemedii, tanyamayaca bir eyi bilemediinden,
tanmadndan dolay, bir tanrtanmaz, yani bir Allah'n varln kabul etmeyen kimseyi cezalandrm olsayd, Allah hi kukusuz zorbalarn en haksz ve en tuhaf olurdu. index
27. ALLAH'A NANMAK H NANMAMAKTAN NE DAHA EMNDR, NE DE DAHA AZ

CANYANE Genellikle insanlar iin hibir ey, bir kant, korku kadar ikna edici klmaz. Bu ilkenin sonucu olarak hocalar, rahipler, hahamlar vb. btn ilahiyatlar bize derler ki, "En gvenilir yn tutulmal d r. Allah, varl hakk nda ku kulanmak kstahl nda bulunanlar iddetli cezalara, azaplara arpacakt r, onun iddeti do rudur. Bu nedenle tanr s zlardan intikam n ac madan alacakt r. nk, deliliklerden ya da fesattan, dinsizlik ve gnahkarl ktan ba ka, bir mutlak hkmdar n varl n reddettirebilecek hibir ey yoktur". Bu tehditleri soukkanllkla inceleyecek olursak, sz konusu eylerin "varsayldn" buluruz. Yani szn ettikleri eylerin gerekte olmadn, varsaylan eyler olduunu grrz. Kendisine inanmann daha gvenilir ve mevcudiyetinde tereddt ya da onu inkar etmenin pek irkin, pek lanetlenmi olduunu bize sylemeden nce, ie, bir Allah'n varln inandrc bir ekilde kantlamakla balanmalyd. Bize yine kantlanmalyd ki, adil bir Allah, bozuk akllarn anlayamad bir zat, varlna inanmaya engel olan bir cinnet halinde bulunduklarndan dolay insanlar acmaszca cezalandrabilir. Szn ksas, kantlamas gerekirdi ki, adaletle dolu olduu sylenen ilahi zat, kendisi hakknda insann kuatlm olduu yenilmez ve zorunlu cehaleti cezaya arptrabilir... lahiyatlarn dnce, yarglama ve akl yrtme tarz pek tuhaf deil midir? Korkun hayaletler retirler, onlar elikilerden olutururlar. Sonra da emin yolun, bizzat icat ettikleri bu hayaletlerin varlndan kukulanmamak olduunu sylerler!
Bu yol izlenince, inanlmas inanlmamasndan daha gvenilir olmayan hibir samalk bulunmaz. Btn ocuklar tanrtanmazdr, Allah hakknda hibir fikirleri yoktur; bu durumda bu cehaletleri nedeniyle ocuklar sulu mudur? ocuklarn Allah'a inanma zorunluluu hangi yata balar? Ergenlik yanda diyeceksiniz. Bu ya ne zaman balamaldr?... Bundan baka, en derin ilahiyatlar, hocalar, papazlar, hahamlar tanrnn iyz meselesinde yaya kalr ve bu konuda bir ey bilmekle iftihar edemezken, dnyann halk, kadnlar, iiler, szn ksas btn insan kitlesini oluturanlar, bu noktada hangi fikre sahip olabilirler? index
28. ALLAH'A NANMAK OTOMATK BR OCUKLUK ALIKANLIIDIR

nsanlar, kendilerinden daha ok fikre sahip olmayan kimselerin szleri zerine, Allah'a inanrlar. Stninelerimiz bizim ilk ilahiyatlarmzdr. ocuklara gulyabanilerden ve Allah'tan sz ederler. En kk yatan balayarak otomatik olarak her iki ellerini kavuturmay (el balamay) ocuklara retirler. Stnineler, ibadet etmeye zorunlu tuttuklar ocuklarn Allah hakkndaki fikrinden daha ak bilgilere sahip midir? index
29. BU TKAT, BABALARDAN OCUKLARA GRENEKLE GEEREK YERLEM BATIL

BR NANITIR Aile mlk, vergileriyle birlikte babalardan evlatlara intikal ettii gibi, din de babalardan evlatlara geer. Eer kendilerine bir Allah verilmi olmasayd, dnyada pek az kimsenin bir Allah' olurdu. Herkes anne ve babasndan, retmeninden; bunlarn da kendi anne, baba ve retmenlerinden alm olduklar Allah' alr. Ancak herkes bu Allah' kendi yaratlna gre dzenler, deitirir ve kendine gre renklendirir. index
30. BATIL NANLARIN KAYNAI

nsan dima, zellikle ocuklukta yumuak bir balmumu gibidir, zerinde yaplmak istenen btn deiiklikleri kabul etmeye hazrdr. Kendisinin akl yrtme gc olmad bir zamanda, eitim, insana hemen hemen btn grlerini, btn fikirlerini verir. Pek gen yamzda iken kafamza sokulmu doru ya da yanl fikirleri doadan alm ya da doarken bunlarla birlikte
domu olduumuz inancnda bulunuruz. te bu kan, sapknlklarmzn en byk kaynaklarndan biridir. index
31. BATIL NANLAR NASIL YAYILIR VE KKLER

Batl inanlar, eitim ve retim grevlilerinin grlerini bizde imentolamaya yarar ve onlarn bizden ok usta, ok uyank olduklar inancnda bulunuruz; bize rettikleri eyler hakknda ok gl bir vicdani kanaatleri olduunu sanrz. Kendi kendimize yardm edemediimiz bir zaman ve yata, hakkmzdaki zen ve dikkatlerine bakarak, bizi aldatmak isteyebileceklerine ihtimal vermeyiz. Bizleri bytm, yetitirmi olanlarn tehlikeler tayan sznden baka hibir esas olmakszn, bunlarn bize binbir trl sapknl kabul ettirmelerinin nedeni ite budur. Bize sylediklerini muhakeme etmenin yasaklanmas bile gvenimizi asla azaltmaz ve ou kez onlarn grlerine saygy artrmaya da yardm eder. index
ETLMESELERD, ZAMANIMIZ LAHYATININ LKELERNE NSANLAR ASLA NANMAZLARDI nsanolunun dincileri, din ilkelerini, insanlara, bunlar henz batl gerekten ya da sa eli sol elden ayrt edecek bir yaa gelmeden nce retmekle ok tedbirli olarak hareket ederler. Kk yandan beri bu dncelerle doldurulmu krk yandaki bir adamn kafasndan bu dnceleri karmak ne kadar zor olursa, tanrlar hakknda verilen kksz fikirlere krk yandaki bir adamn ruhunu altrmak da o kadar zordur. index
32. HENZ MUHAKEMEDE BULUNMAYA GSZ OLDUKLARI BR YATA
33. DOA OLAYLARI ALLAH'IN VARLIINI KANITLAMAZ

Bize temin ederler ki, doann olaanst olaylar bir Allah'n varlna bizi gtrmek ve bu nemli geree bol bol inandrmak iin yeterlidir. Ancak dnyada, doay izlemek ve seyrini deerlendirmek iin, bo zaman, yetenei ve gerekli eitimi, hazrlklar bulunan ka kii vardr? nsanlarn ounluu, ona hi dikkat etmezler. Bir kyl her gn grm olduu gnein gzelliine asla hayran olmaz. Bir gemici, denizin bir dizi hareketini asla hissetmez; bunlardan teolojik sonu karmaz. Zamannda, dzeneklerini
anlayamadklar her konuda kendilerine Allah'n parma gsterilmi olan ve nceden ilahiyatlar eliyle hazrlanm bulunan baz kimseler iin, ancak bunlar iin, doa olaylar bir Allah'n varln kantlayabilir. Batl fikirlerden arnm bir fiziki, doa olaylarn doann gcnden, srekli ve eitli yasalardan, karmak birlemelerin zorunlu sonucundan baka bir ey olarak grmez. index
34. DOA OLAYLARI, DOAL NEDENLERLE AIKLANIR

Doann nedenleri hakknda bilgisizliklerini itiraf edecekleri yerde, hakknda hi olmazsa bir fikir edinebildikleri doay incelemek yerine hayal dnyasnda bilinmeyen bir neden aramaya giden din imamlarnn mantklar kadar alacak hibir ey yoktur. Grdmz olaylarn yaratcs Allah'tr demek, bu olaylar gizli bir nedene balamak deil midir? Allah nedir? Bir ruh nedir? Ey bilginler! Doay ve yasalarn inceleyiniz. Doada, doann iyzn grp setiinizde, fikirlerinizi aydnlatmak yle dursun, tersine, fikirlerinizi daha ok karkla ve kendi kendinizi anlamak olanakszlna drecek olan "doast" nedenlere bavurmaynz. Doast nedenler aramaynz.
"Bir Allah olmaks z n do an n a klanmas mmkn de ildir" diyorsunuz. Bu, pek az anladnz her eyi aklamak iin hi anlamadnz bir nedene, bir etkene ihtiyacnz var demektir. Siz karanlk olan bir eyi, karanl iki katna kararak grmek ve semek iddiasnda bulunuyorsunuz. Dmleri oaltarak, bir dm zdnz sanyorsunuz.
Ey cezbedici fizikiler! Bir Allah'n varln bize kantlamak iin, ayrntl botanik kitaplarn kopya ediniz. nsan vcudunun inceden inceye, uzun uzadya aklanmasna giriniz. Sonra sularn akntsna hayranlkla bakmak iin yeryzne dnnz; kelebeklerin, bceklerin, poliplerin, iinde Allah'nzn bykln bulduunuzu saydnz organlam zerrelerin nnde dnyay unutmaya dalnz. Btn bu eyler bir Allah'n varln kantlamayacaktr. Btn toplam evren olan sonsuz karmak birlemelerle eitli eyler meydana getiren etki ve maddelerin eitlilii hakknda sahip olmanz gereken fikirlerden yoksunsunuz. Bu, doann ne olduunu bilmediinizi kantlayacaktr. Mikroskopla donanm olduunuz halde bile, doann, gzlerinizin ancak pek az bir ksmnn grd ok sayda varlk meydana getirmeye gsz olduuna hkmettiinizde, doann kuvvetleri hakknda hibir fikre sahip deilsiniz demektir. Szn ksas, bu nitelik kantlayacaktr ki, hissedilmesi ya da bilinmesi mmkn olan etkenlerden habersiz bulunduunuzdan, hakknda gerek bir fikir edinmeniz hep olanaksz olacak bir etkeni kast ettiiniz bir kelimeden yardm almay daha kolay buluyorsunuz. index
35. DNYA YARATILMAMITIR VE MADDE KEND KENDNE HAREKET EDER

Bize gururlanarak, "sahipsiz eser yoktur" diyorlar. Her dakika, dnyann kendi kendine olumadn tekrarlyorlar. Ancak, evren bir etkendir, asla bir sonu deildir. Bir sanatla yaplm uydurma bir ey deildir. O asla yoktan var edilmemitir. Evren hep var olmutur; varl zorunlu ve gerekli bir varlktr. Etkeni kendisindedir. Kendi kendisinin yaratcsdr. yz hareket etmek ve oluturmak olan doa, gzlerinizin nnde yapt gibi, grevini yapmak iin yrrlkte bulunmayan ve kendisinden daha fazla bilinmeyen bir harekete geiriciye, iticiye muhta deildir. Madde, kendi enerjisiyle, bir tr heterojenliin zorunlu sonucu olarak, hareket eder. Hareketlerin ya da eylem ve etkilerin eitlilii, maddelerin eitliliini oluturur. Varlklar birbirlerinden ancak organlarmza ulatrdklar izlenim ya da hareketler sayesinde ayrr ve seeriz. Gryorsunuz ki, doada her ey hareket halindedir ve siz, doann esasnda l ve enerjisiz olduunu iddia ediyorsunuz. Esasen hareket eden ve aktif olan bu toplamn bir hareket ettiriciye muhta olduunu sanyorsunuz. Pekala, bu hareket ettirici nedir? Bir ruhtur. Yani kesinlikle anlalmaz ve elikili bir varlk. Bunun zerine size diyeceim ki, maddenin bizzat ve kendi kendine hareket ettii sonucunu karnz; ve doaya bir hareket vermek iin gerekli hibir eye sahip olmayan o ruhani hareket ettiricinizden sz etmeyi braknz; beyhude gemilerinizden dnnz; hayali bir dnyadan knz; gerekliin varlyla "var olan" gerek bir dnyaya giriniz; tali nedenlere zen atfediniz; gzlerinizle grdnz btn eserleri oluturmak iin doann muhta olmad, olanaksz balang nedenlerini braknz! index
36. HAREKETN MADDENN KENDSNDE VAR OLDUUNUN VE DOLAYISIYLA RUHAN

BR HAREKET ETTRC VARSAYMAK GEREKSZLNN TEK KANITLARI Maddelerin ya da cisimlerin zerimizde oluturduklar izlenimlerin ya da etkilerin eitlilii sayesindedir ki, onlar hissederiz; onlar hakknda ayr ayr duygulara ve dncelere sahip oluruz; bunlar birbirinden ayrr ve her birine zel duygular tayin ederiz. Oysa bir eyi fark etmek ya da hissetmek iin o eyin organmz zerine etki yapmas gerekir. Bu ey, bir hareket ortaya karmakszn bizde etki yapmaz; kendisi de bizzat harekette bulunmakszn bizde bu hareketi oluturamaz. Bir eyi grmek iin, gzlerin o eye ynelmi olmas gerekir. Grnts gzme ulaan, gzmn atabakas zerinde etkili k veren, mekana sahip olan rengin madde zerinde bir hareketi olmakszn ve grmeyi, havsalam alamaz. Bir cismin kokusunu almak iin, koku alan organn uyarlm olmas, baka bir deyimle gzel kokulu maddeden yaylan zerreciklerin etkisiyle koklama duyusunun harekete gemesi gerekir. Bir sesi iitmek iin, bizzat hareketli olmasa baka bir eyi harekete geiremeyecek olan bir maddi ses kaynann harekete geirdii hava dalgalarnn kulak zarna arpmas zorunludur. Bundan
aka u sonu kar: Hareket olmakszn ne duyabilirim, ne fark edebilirim, ne seebilirim, ne karlatrabilirim, ne madde hakknda bir hkm verebilirim, ne de dnce gcm herhangi bir konuyla igal edebilirim. Okulda "bir varl bu varl
zelliklerinin kayna d r" derler. Oysa, haklarnda bir fikrimiz bulunan cisim ya da maddelerin btn zelliklerini, varlklarn bize bildiren ve ilk zihinsel grntlerini bize veren tek neden, harekettir. Algladm bir hareket olmakszn, kendi varlmdan bile haberdar ya da emin olamam. Dolaysyla u sonucu karmak zorundaym: Hareket, maddenin, bolukta yer tutmas kadar esas sfatdr. Ve onsuz maddenin alglanmas ve kavranmas mmkn deildir. Eer hareketin her maddenin zelliklerinden, gzle grlebilen eylerinden ve asli sfat olduunu gsteren kesin kantlardan sudan bahanelerle kanlmakta inat edilirse, hi olmazsa, l ya da gsz sanlan maddelerin, birbiri zerine etki yapacak duruma getirildiklerinde kendiliklerinden harekete getiklerini teslim etmekten kimse yasaklanmaz. Bir iede korunan , havaya braklnca ate ya da havayla temastan yoksun olan Pyrophore almaz m? Un ve su, birbirine kartrlnca ekimeye balamaz m? Bu bakmdan l maddeler, kendiliinden harekete geerler. Dolaysyla, madde hareket yeteneine sahiptir; eylemde ve ite bulunmak iin, bir harekete geiriciye muhta deildir.
index
n iyz n btn
37. NSANIN VARLII HBR EKLDE ALLAH'IN VARLIINI KANITLAMAZ

nsan nereden geliyor? Kayna, balangc nedir? Zerrelerin geliigzel bir rastlant ve birbiri arkasndan gelip birlemesi sonucu mudur? lk insan yerkrenin balndan tmyle, bugnk halinde olumu olarak m kmtr? Bilmiyorum. nsan hep, doann dier rnleri gibi, doann bir rn grnmektedir. lk talarn, ilk aalarn, ilk aslanlarn, ilk fillerin, ilk karncalarn vb. nereden geldiklerini sylemek istersem, insann kaynan aklarken dtm lde glk iinde bulunurum.
nsan Bize ard kesilmeksizin bararak diyorlar ki; " makinesi gibi a rt c bir eserde, Allah' n, sonsuz lde zeki ve gl bir yarat c n n elindeki kudreti nsan makinesinin bana, akl durdurucu, onaylay n z!" aknlk verici grndn kabul ederim. Ancak, madem insan doann iinde mevcuttur; doann oluumu kuvvetlerin stndedir demekte kendimi hakl grmem. unu da eklerim ki, bana bunu aklamak iin, ne gzleri, ne ayaklar, ne elleri, ne ba, ne akcierleri, ne bir az ve ne bir nefesi bulunan soyut bir ruhun biraz amur alarak ve zerine fleyerek insan yapt
sylendiinde, insan makinesinin bu ekilde oluumunu aklm hi almaz. Paraguayllar aydan geldiklerini syler ve bundan dolay bize budala grnrler. Avrupa'nn ilahiyatlar soyut bir ruhtan geldiklerini sylerler. Bu iddia daha akl bandadr. nsan anlayl ve olgundur; bundan, insann uursuz, zekasz bir doann deil, zeki bir zatn eseri olmas gerektii sonucu karlr. Vcuduyla, pek vnd ve marur grnd akln kulland son derecede ender grlyor ve hibir ey bu kadar ender grlmyorsa da; insann zeki olduunu, ihtiyalarnn bu yetiyi genilettiini ve rnek olarak dier insanlarla birlikte yaamas ve kaynamas sayesinde zekasnn verimli olduunu teslim ederim. Ancak insan makinesinde ve eritii zekada, eseri olmasyla bu kadar vnmesi gereken bir yaratcnn sonsuz zekasn ak olarak gsteren hibir ey grmyorum. Gryorum ki, bu ok alacak makine bozulmaya aktr. Gryorum ki, makine bozulunca, artc akl da bozuluyor ve perian oluyor, bazen tmyle yok oluyor. Bundan u sonucu karyorum: insan akl, insan vcudunun maddi organlarnn bir dizi durum ve kuralna baldr ve insann akll olmasndan Allah'n da akll olmas sonucunu karmak gerekmez. Nitekim, insann maddi olmasndan Allah'n da maddi olmas sonucu karlmyor! nsann ktlklnden, yarat olduu Allah'n ktlkl sonucunu karmak ne kadar olaan deilse, insann zeki olmas da, Allah'n zeki olduunu kantlamaya o kadar az elverilidir. lahiyatlar, ii nasl tutarlarsa tutsunlar, Allah hep; eserleri kendisini inkar eden ya da bu eserler araclyla kendisi hakknda bir hkm vermek olanaksz olan bir etken olacaktr. yilik, olgunluk ve hakimiyetle dolu olduu, rahman, rahim, alim, hakim olduu sylenen bir etkenden, hep ktln, eksikliklerin, deliliklerin olutuunu greceiz. index
38. NE NSAN NE DE EVREN RASTLANTININ ESERDR

nsan, evren ve Bu durumda; " btn ieri i rastlant n n eseri midir?" diyeceksiniz. Hayr, size tekrar ediyorum: Evren asla bir eser deildir; evren btn eserlerin etkenidir, kapsad varlklarn tm bu etkenin zorunlu eserleridir ki bazen onun hareket biimini bize gsterir, ancak seyrini ounlukla gizli tutar. Gerek etkenler hakkndaki bilgisizliklerini rtmek iin, insanlar "rastlant" kelimesini kullanrlar. Her ne kadar insanlar tarafndan bilinmeseler de, bu etkenler kesin kurallara gre eylem ve etkide bulunmann asla dnda kalmazlar; etkensiz asla bir eser yoktur.
Doa yle bir kelimedir ki, varlklarn, eitli maddelerin, sonsuz bileimlerin, kombinasyonlarn, gzlerimizin tank olduu eitli hareketlerin toplam byklnn okluunu ifade etmek iin kullanrz. Gerek organik, gerek inorganik btn cisimler, grdmz eserleri zorunlu olarak oluturmaya zg birtakm etkenlerin sonulardr. Doada hibir ey rastlant olarak yaplmaz;
orada her ey sabit yasalar izler. Bu yasalar baz eserlerle etkenleri arasndaki balantdan baka bir ey deildir. Bir madde zerresi baka bir zerreyle yanllkla ya da rastlantsal olarak karlamaz. Bu karlama, sabit yasalarn eseridir. Bu yasalar, benzer durumlarda zorunlu olarak yapmakta olduklar ve baka trlsn yapamadklar iin, her varln hareket etmesini gerektirir. Zerrelerin toplumsal rastlantsallndan sz etmek ya da rastlantya baz etkenler atfetmek, cisimlerin birbirleri zerinde etki yapmalar, birbirleriyle karlamalar yasalar hakknda bilgisiz olduunu sylemektir. Doaya, varlklarn zelliklerine ve baz nedenlerin birlemesinden zorunlu olarak meydana gelmi olan sonuca hi aina olmayanlar iin her ey rastlant olarak grnr. Gnei, sistemimizin merkezine koyan, rastlant deildir. Gne, doas gerei ve olumu olduu cevherin eseri olarak bu yeri igal eder ve buradan, evresindeki gezegenlerde bulunan varlklara hayat vermek iin mas zorunludur... index
39. EVRENN DZEN DE BR ALLAH'IN VARLIINI KANITLAMAZ

Bir Allah'a tapanlar, btn evrenin dzeninde onu yneten akll ve hakim bir zatn varln reddetmenin olanaksz olduunu sanrlar. Ancak bu dzen, bize bazen elverili bazen zararl olan etkenler ya da durumun zorunlu olarak ortaya kard hareketlerin, cereyanlarn zorunlu sonucundan baka bir ey deildir. Bu etken ve durumlarn bazlarn iyi bulur, bazlarndan ikayet ederiz. Doa, hep ayn yolu izler, yani ayn etkenler ayn eserler meydana getirir. teki etkenler birinci etkenleri baka trl etkide bulunmaya zorlamadka, bu eserlerin eylemini bozmadka, ayn etkenler ayn eserler oluturmaya devam eder. Eserlerini hissettiimiz etkenler, eylemlerinde ya da hareketlerinde bize mehul olduundan, daha az olaan ve zorunlu olmayan etkenlerin te etkisiyle bozulunca, aknlk iinde kalyor, "i mucize!" diye baryoruz ve bunlar, gzlerimizin nnde hareket eden btn etkenlerden daha az bilinen etkenlere mal ediyoruz. Evren hep dzen iindedir, onun iin karklk, ihtilal olmaz. Bozukluundan ikayet ettiimiz zaman, yalnz bizim kendi makinemizde bozukluk vardr. Cisimler, etkenler, bu dnyann kapsad varlklar, eserlerini ister uygun bulalm, ister bulmayalm, birbirleri zerine tan olduumuz biimde, zorunlu ve gerekli olarak eylemde ve etkide bulunurlar. Depremler, volkanlar, su basknlar, bulac ve salgn hastalklar, ktlk, kuraklk, ar cisimlerin dmesi, rmaklarn akmas, rzgarlarn esmesi, bereketli yamurlar, Allah'n ltfna, verdii nimetlerinden dolay minnettarlk duymamz gerektiren hayrl eserler kadar zorunludur ve evrenin dzenli eserlerindendir. Dnyada bir dzenin egemen olmasn grerek aknla dmek, ayn etkenlerin ayn eserler oluturduuna amak demektir. nsann bir dzensizlik grnce rahatsz olmas, etkenlerin
eylem tarz ve etkileri deiince ya da bozulunca, eserlerin artk ayn eserler olamayacan unutmaktr. Doada bir dzen, bir intizam grlnce bundan aknla dmek, bir eyin var olabileceine amaktr; bizzat kendi kendisinin varlna arm olmaktr. Bir mevcut iin dzen olan, dier bir mevcut iin dzensizliktir, biri iin huzur ve gvenlik olan, bakas iin zdrap ve karklktr. Engel ve cezayla karlamakszn her eyi kartrabildikleri zaman zararl olan yaratklar, her eyi yolunda, her eyi dzenli bulurlar. Ktlk yaparken rahatsz edildiklerinde, muzrlar ve ktler, tersine, her eyi karklk ve dzensizlik iinde grrler. Doann yaratcs ve hareket ettiricisinin Allah olduu varsaylsa, yine, Allah iin doada hibir dzensizlik, hibir karklk mevcut olmazd. Yapaca etkilerin tm, Allah'n bunlara verecei zelliklere, ieriklere ve zorlamalara gre, eylemi yerine getirmeleri zorunlu olmaz myd? Eer eyann ak alkanln deitirseydi, "snnetullah" (Allah'n koyduu dzen), "deimez" olmazd. Allah'n varlnn, zekasnn, kudretinin ve iyiliinin en inandrc kant saylan dnya dzeni yalanlanrd. Allah'n varlndan kukuya dlrd ya da en azndan, Allah sebatszlkla, acizlikle ve eyay ilk dzenlemesi srasndaki sezgi ve beceri eksikliiyle sulanrd. Yapt, hazrlad ya da eylem ve harekete geirdii unsurlar, aralar semekte aldanm olmakla Allah' sulamakta, insan hakl olurdu. Eer dnyann dzeni tanrsallk sfatn, gcn ve sezgisini kantlasayd, dzensizlik de tanrsalln zaafn, kararszln, alkln kantlard. Diyorsunuz ki; "Allah her tarafta vard r, onsuz hibir ey yap lmaz, onsuz bir sinek bile kanad n k p rdatamaz, her eyi geni li iyle doldurur, Allah hareket ettirici olmasa madde hibir eylem ve etki yapamaz." Ancak bu durumda, teslim ediyorsunuz ki, Allahnz karklk etkenidir, doay bozan odur, karkln babasdr. nsanda da vardr ve insan gnah ilediinde insan kkrtan odur! Eer Allah her yerde mevcut ise, Allah bendedir, benimle eylem yapar, benimle birlikte aldanr, benimle birlikte Allah' gcendirir, benimle birlikte Allah'n varln reddeder ve bir Allah'n varl fikrini rtr. Ey dinciler, ey tanrbilimciler! Allah'tan sz ettiiniz zaman ne yaptnzn, ne sylediinizin farknda olmuyorsunuz. index
40. SOYUT BR RUH ZEK OLAMAZ VE BR LAH ZEKAYA TAPMAK HAM BR HAYALDR
Zeki olarak adlandrdmz bir varln dncelere, iradelere sahip olmas gerekir. Dncelere, iradelere sahip olmak iin organlara sahip olmak gerekir; organa sahip olmak iin
bir vcuda sahip olmak gerekir. Cisimleri etkilemek iin cisme sahip olmak gerekir. Dzensizlii, karkl hissetmek iin "sknt duymak" yetenei olmaldr. Bundan ak olarak u sonu kar: Soyut bir "ruh" zeki, kavrayl olamaz ve dnyada olup bitenlerden etkilenemez. Siz, "ilahi zeka, ilahi fikirler, ilahi amalar insanlar n zekalar yla, fikirleriyle, amalar yla hibir ekilde benzerlik gstermez" diyorsunuz. Ancak bu durumda, insanlar gerek iyi, gerek kt olarak Allah'n amalarn nasl deerlendirir, dncelerini nasl akla vurur, zekasn nasl tutkuyla yceltebilir?! Bu durum, hakknda bir fikir edinmek mmkn olmayan bir zat hakknda hkm vermek, onu fazlasyla takdir etmek ve beenmek, ona tapmak demektir ve Allah'n iine, amalarnn derinliine hayran olmak, hakknda bir fikir vermek mmkn olmayana tapmak deil midir? Bu ayn amaca hayran olmak, ne iin olduunu bilmeksizin hayran olmak deil midir? Hayranlk cehaletin kzdr. nsanlar ancak anlamadklarna hayran olur ve taparlar. index
41. TEOLOJNN ALLAH'INA VERD BTN NTELK YNE TEOLOJNN ALLAH'TA

VARSAYDII ERE AYKIRIDIR Allah'a verilen btn bu sfatlar, ierii bakmndan, insan trnn bireylerine her trl benzerlikten yoksun bir zata hibir ekilde uygun gelmez. Geri tanrsall sslemi olmak iin kullandklar insan yaratlndan gelen eyleri abartarak iin iinden klabileceini sanyorlar. nsan yaratltan gelen zellikler sonsuza kadar srer ve bu andan itibaren artk anlamak olana ortadan kalkar. nsann Allah ile birlemesi demek olan Theantropie 'den ne sonu kar? Yalnzca bir batl hayal kar. Vcuda getirilmesi iin dnyann zahmeti ekilmi olan hayali hemen gzden saklamakszn, o batl hayalin hibir eyi, hibir sfat kabul edilmez. Dante, "Cennet" (Paradis) ezgisinde, tanrsalln, kendisine, keskin renkleri birbirinden kan bir gkkua oluturan daire eklinde grnm olduunu ykletirir; ancak gz kamatran n kaynan tespit etmek istediinde, air, kendi ehresinden baka bir ey grmemitir. nsan Allah'a taparken dorudan doruya kendi kendisine tapar. Allah'n insana ait yaratltan gelen eylerden, erdemlerden ya da olgunluktan hibirine sahip olamayacan bize kantlamak iin en yzeysel bir dnce ile yetinmek gerekmez miydi? Erdemlerimiz ve olgunluumuz, deimi mizacmzn sonulardr. Allah'n da bizim gibi mizac var m? Bizim olumlu niteliklerimiz, kendileriyle birlikte yaadmz kimseler hakkndaki iyi niyetlerimizdir. Size gre Allah yalnz bana bir zattr, topluluk halinde yaamaz. Bu durumda kendi ilkelerinize gre kabul ediniz ki, bizim erdemler dediimiz eylere Allah sahip olamaz ve onun hakknda da insanlar erdemli olamazlar.
index
42. "YARATILIIN KONUSU VE AMACI NSAN TRDR" DEMEK SAMADIR

Kendi stnlnn tutkunu olan insan sanyor ki, Allah, evreni yaratrken konu ve ama olarak insan trn almtr. Bu kadar yanltc bir gr ne zerine oturtuluyor? Bize yant olarak, " unun zerine: ilahiyat anlamaya ve ona lay k olan ba l l sunmaya yetenekli bir zekaya eri mi olan tek varl k diyorlar. Bizi temin(!) ediyorlar ki, Allah dnyay ancak kendi insand r" an ve erefi iin yaratt ve planna insan trnn dahil olmas gerekti. Ta ki, eserlerine hayran olan ve kendisini ycelten bir kimse bulunsun! Ancak bu hkmlere gre, Allah, hedefini ak bir ekilde yitirmi deil midir? 1. Bizzat sizin fikir ve kanaatinize gre, insan her zaman Allah'n bilmenin tam bir olanakszl ve Allah'n iyz hakknda hi yenilmeyen bir cehalet iinde bulunacaktr. 2. Hibir benzeri bulunmayan bir varlk iin an ve erefin hibir karar ve etkisi olamaz. an ve eref, kendi stnln bakalarnn stnlyle karlatrmaktan hasl olur. 3. Eer Allah esasen mutluysa kendi kendisine yeter ve herkesten ve her eyden gnl tok ise, aciz yaratklarn kendisine ibadet sunmalarna ne ihtiyac vardr? 4. Btn mesaisiyle birlikte Allah hi yceltilmemitir. Tersine dnyann btn dinleri onu saldrgan ve isyan hedefi olarak gstermektedir. Btn dinlerin konusu, gnahkar, nankr ve asi insan ile fkeli Allah'nn arasn bulmaktr. index
43. NE ALLAH NSAN N YAPILMITIR NE NSAN ALLAH N

Eer Allah sonsuz ise, Allah insan iin yaplmtr demek, insan karncalar iin yaplmtr demekten daha abestir. Bir bahenin karncalar, bahvann amacna, arzularna, projelerine uygun olarak hareket etseler, bahvann fikrine gre hareket etmi olurlar m? Karncalar, Versay parknn kendileri iin yaplm olduunu ve grkemli bir hkmdarn cmertliinin bu park oluturmasnn ancak kendilerini mkemmel bir ekilde yerletirmek amacna ynelik olduunu ileri srseler, bu karncalar yanlmam olurlar m? nsana gre ok kk bir bcek
ne kadar aadaysa, Allah'a gre insan, ondan bin kat daha aa bir yerde kalr. Dolaysyla teolojinin aklamasna gre, zellikle tanrsalln sfat ve amacyla ilgilenen teoloji, yani ilahiyat, deliliklerin en tam olan, deliliklerin en bydr. index
44. EVRENN OLUUMUNDAK AMACIN NSANIN MUTLULUU OLDUU DORU

DELDR Evreni icat ederken, Allah'n insan mutlu etmekten baka bir ama gtmediini iddia ederler. Ancak, zellikle kendisi iin yaplm ve her eye gc yeterli Allah tarafndan ynetilmekte olan bir alemde, insan, gerekten mutlu mudur? Tasarruflar kalc mdr? Hazlar aclarla kark deil midir? Durumlarndan honut olanlar ok mudur? nsan tr maddi ve manevi srekli dert ve felaketlerin kurban deil midir? Yaratann sanatnn aheseri olarak gsterilen insan vcudu makinesinin bin tarzda bozulmas yok mudur? Bize, ikide bir duran ve bir sre sonra kendiliinden bozulup krlacak olan karmak bir makine sunan bir makinecinin ustalna hayran olur muyuz? index
45. ALLAH'IN LTFU DENLEN EY BO BR KELMEDEN BARETTR

Zayf yaratklarn ihtiyalarn salayarak, tanrsallk gsterisiyle cmertlik etmeye, zen gstermeye Allah'n ltfu denir. Ancak insan gzn aar amaz Allah'n kimseyle ilgilenmediini grr. Allah'n ltfu ve iyilii, bu dnyada oturanlarn byk ounluu iin tmyle uykudadr, insanlarn "mutlu" diye adlandrd ok kk bir miktarna karlk, ok byk bir mutsuzlar kafilesi bask altnda inlemekte ve yoksulluk iinde sararp solmaktadr. Ezmekte olduklar esirlerden daha mutlu olmayan birka karanlk zorbann savurganlklarna lokma olsun diye azlarndan lokmalar ekilip alnan milletler yok mudur? Tumturakl szler ve vnmeyle, hocalar, Allah'n iyiliklerini, cmertliklerini aklarken ve Allah'n iyiliine gvenmemizi isterken, ani felaketlerin huzurunda, bu ayn hocalarn, "Allah' n ltf insanlar n beyhude projeleriyle e leniyor, isteklerini alt st ediyor, insanlar n ok al mas na glyor, insanlar n olgun zihinlerini elmekten zevk al yor" diye baya bir ekilde szlandklar grlmyor
mu? Peki, insan tryle alay eden, insan tryle elenen bir Allah'n ltfuna nasl gvenilir? Hareket tarzn aklayamadm bir hafiyenin bilinmeyen edal yryn hayranlkla grmem benden nasl istenebilir?
"Hakk nda eserleriyle karar veriniz" diyeceksiniz; esasen ben de eserleriyle karar veriyorum ve buluyorum ki, bu eserler benim iin bazen yararl, bazen zararldr. "Bu dnyada insan trnn her bireyi iin ktlklerden ok iyilik vard r" diyerek, iyiliklerin Allah' hakl kard, aklad zehabna kaplyorlar. Varsayalm ki, bu Allah ltfunun bize verdii iyilik yzdr ve ktlkler ondur; herhalde bu kyas ve kabulden, yz derece iyilie kar, Allah'n ltfunun on derece ktle bulam varln, varsaylan "mkemmellik"le birletirmek nasl mmkndr?
Btn kitaplar, Allah'n ltfnu ve zenini zellikle yceltmeye ynelik ve en dalkavuka vglerle doludur. Bunlar okunurken sanlr ki, insann bu dnyada mutlu yaamas iin hibir aba gstermesine gerek yoktur. Oysa, insan almazsa bir gnden fazla zor yaar. Gryorum ki, insan yaamak iin kan, ter dkmek, ift srmek, avlamak, balk tutmak, kesintisiz almak zorundadr. Bu ikinci etkenler, yani insan aba ve almas olmakszn, balang etkeni (herhalde lkelerin ounda) insann muhta olduu eylerden hibirini elde etmiyor. Her ne zaman bu yeryznn neresinde gz gezdirecek olsam vahi ve uygar insan, "Ltf rabbani" ile srekli bir mcadele iinde grrm. Tanrsal ltfn kasrgalarla, frtnalarla, donlarla, dolularla, su basknlaryla, kuraklklarla, insann almasn ou kez yararsz klan ve emeklerini berhava eden afetlerle ynelttii darbelere kar, insan, savunma durumu almak zorundadr. Szn ksas, insan trnn mutluluk nedenini hazrlamakla megul olduu iddia edilen bu tanrsal ltfun ktlk dolaplarndan korunmak iin insanoullarnn durmadan megul bulunduunu gryorum. nsanlarn byk ehirler kurduklar her yerden rmaklar geirmi olduundan dolay, bir sofu tanrsal ltf son derece hayranlkla, saygyla yceltiyordu. Eyann oluunda Allah'n velinimete yaraan amacn aka grdklerini ne sren "bilgin"lerin muhakeme tarz ne kadar doruysa, bu adamn muhakeme tarz da ancak o kadar doru deil midir? index
46. BU SZDE ALLAH LTFU DNYAYI YLETRMEKTEN OK BOZMAKLA MEGUL VE

NSANIN DOSTU OLMAKTAN OK DMANIDIR Kendisinin ycelmesinde dayanak saylan hayranlk verici eserlerinin korunmasnda, tanrsal ltfn zel bir ekilde ortaya ktn gryor muyuz? Eer dnyay yneten oysa, onu, dnyay dzeltmekten ok ykmakla, oluturmaktan ok yok etmekle megul gryoruz. nsanlarn
korunmasn ve mutluluunu hep gzettii varsaylan tanrsal ltuf, ayn insanlar her an binlerce kez yok etmiyor mu? Tanrsal ltuf, her an, sevgili yaratn grmez oluyor; bazen evini depremle sarsntya uratyor; tarlasn bazen suya bastryor, bazen yakc bir kuraklkla kasp kavuruyor. Btn doay insana kar silahlandryor; bizzat insan insana kar silahlandryor, genellikle insan nihayet ac iinde ldryor. Evreni korumak ve kollamak bu mudur? Batl inanlardan ayr olarak, tanrsal ltfun insan tr ve duygulu btn varlklar hakknda bu kukulu, bu kark durumu incelemeye alnrsa grlr ki, merhametli ve zen gsteren bir anaya benzemekten ok uzak olarak, bu tanrsallk, daha ok o ahlaksz analara benzer ki; ehvetli aklarnn sonularn hemen unuturlar, rahimlerinde tadktan ykten kurtulmu olmalarndan doar domaz memnun olurlar, onlar bir daha anmazlar, ocuklarn yardmsz ve korumasz olarak talihin keyif ve hevesine terk ederler. Kendilerine barbar ilemi yapan milletlerden bu konuda daha uyank olarak, "Hotanto"larn, ou kez iyilik yapyorsa ktlk de yapt iin "Allah"a ibadet etmekten sakndklar rivayet olunur. Hotantolar'n bu muhakemesi; Allahlarnda iyilikten, sezgiden, zenden baka bir ey grmeyen ve saysz pek ok dert ve sknt iindeki dnyann cokuyla ve kendilerinden geerek ptkleri ayn elden km olmas gerektiini grmek istemeyen birok insann muhakemesinden daha doru ve tecrbeye daha uygun deil midir? index
47. HAYIR, DNYA ZEK BR VARLIK TARAFINDAN YNETLMEZ

Saduyunun mant bize, bir etken hakknda ancak eserleri araclyla karar verilebileceini gsteriyor. Bu etkenin hep olumlu olarak anlabilmesi iin, hep iyi, yararl, gzel eserler oluturmas gerekir. Bir etken ki, iyilii ve ktl, hayr ve erri oluturur; o etken bazen iyidir, bazen ktdr. Ancak ilahiyatn mant btn bu eyleri ykma uratyor. Ona gre bu dnyada grdmz olaylar, sonsuz iyi olan bir etkenin varln kantlar ve bu etken Allah'tr. Her ne kadar bu dnya zorluklarla doluysa da, her ne kadar bu dnyada ou kez kargaa egemense de, her ne kadar insanlar kendilerinin ezilmesiyle szlanp inlemektelerse de, yine biz kani olmalyz ki, bu eserler sonsuz iyi bir etkene aittir... e bakn ki, birok kimse bunun byle olduuna inanyor grnyorlar! Dnyada olup biten her ey, zeki bir varlk tarafndan ynetilmediklerini bize en kesin ekilde kantlar. Bir varln zekas, yetenei hakknda, ancak, hedefledii amaca ulamak iin kulland aralarn uygunluuyla karar verebiliriz. Diyorlar ki, Allah'n amac trmzn mutluluudur. Bununla birlikte, ok sknt ekmek, az haz duymak, sonra lmek iin doan ve ancak bunun iin doan btn duygulu varlklarn talihini, ayn gereklilik ve zorunluluk dzenler, insann barda sevin ve acyla doludur. Her yerde iyiliin yannda ktlk vardr. Karklk, dzenin yerine geer; remeyi ykm izler. Bana,
"Allah' n amac gizli eylerdir ve izledi i yollar n iinden kmak, bunlar anlamak mmkn de ildir" derseniz, size u yant vereceim: Allah'n zeki olup olmad hakknda hkm vermek mmkn deildir.
index
48. ALLAH DEMEZ OLARAK TANINAMAZ

Allah'n "kayyum" olduunu, yani asla deimez, hep bir halde olduunu ne sryorsunuz. Ancak, onun lkesi saydnz bu dnyadaki srekli kararszl kim oluturuyor! Bu mehul hkmdarn hkmeti kadar sk ve acmaszca inklaplara uram bir hkmet var mdr? Eserlerine kuvvet ve salamlk verecek kadar kudretli ve deimez bir Allah'a her eyin srekli kararszlk iinde bulunduu bir doann hkmdarl, velayeti, idaresi nasl atfedilebilir? Eer benim trm iin yararl eserlerde sabit bir Allah grmek inancnda bulunursam, trmn urad skntlarda ne trl bir Allah grebilirim? Bana diyorsunuz ki; cezalandrmaya onu zorunlu klan, bizim gnahlarmzdr. Size u cevab veririm: Siz de Allah'n deimez olmadn ifade ediyorsunuz. nk, insanlarn gnahlar, onu, durumunu deitirmek zorunda brakyor. Bazen fkelenen, bazen skunet bulan bir varlk, srekli olarak bir durumda, hep ayn varlk olarak kalabilir mi? index
49. YLKLER VE KTLKLER DOANIN ZORUNLU NEDENLER VE ESERLERDR.

BUNDA HBR EY DETRMEYEN ALLAH NE ALLAHTIR? Evren olabildii eyden baka bir ey deildir*. Evrende duygulu varlklar haz ve ac duyarlar. Yani bazen ho, bazen ackl biimde duygulanrlar. Bu eserler, bu sonular zorunludur. Bu eserler, kendi zel duyularma gre etkide bulunan etkenlerden oluur. Bu eserler, benim kendi yaratlm ve ieriimin bir sonucu olarak, zorunlu biimde ya houma gider ya da gitmez. Ayn yaratl, bu etkenlerin bazlarndan saknmaya, bunlar ortadan kaldrmaya, uzaklatrmaya ve yok etmeye; bazlarn ise aramaya, arzu etmeye, elde etmeye zorunlu klar. Her eyin zorunluluk sonucu olduu alemde, hibir eye yaramayan, her eyi olaan akna terk eden bir Allah, zorla kabul ettirilen bir ahsiyetten baka bir ey midir? O, kendisinin de bal olduu genel yasalarda hibir ey deitirmeyen sar bir Allah'tr. Benim lehimde ancak pek az bir ey yapmak isteyen zatn "sonsuz kudret"i ka para eder? Benim mutluluuma kar ilgisiz olan bir zatn iyilii, sonsuz bykl nerede? Bana sonsuz bir iyilik yapabilecei halde snrl bir iyilik bile yapmak istemeyen bir zatn tevecch benim neme yarar?
* Dn ve Yar
n adl ve Dr. Gustave Le Bon'dan evrili kitabn "Felsefi Grler" blmne baknz.
index
50. BU HAYATIN ZORLUKLARINA KARI DN TESELLLERN BOLUU. BR CENNET

BR AHRET UMUDU HAYALDR, HAYAL RNNDEN BAKA BR EY DELDR Yce bir Allah'n ynetimi altnda niin bu kadar aresiz, bu kadar perian insanlar bulunduunu sorduunuz zaman, "Bu alem, insan daha mutlu bir aleme gtrmeye mahsustur" diye bizi avuturlar. Bize, zerinde yaadmz yuvarlan bir "snav yeri" olduunu sylerler. Sonra "Allah yaln z kendisine zg olan gerekle mesi olanaks z ve sresiz mutlulu u insana verememi ve ula t ramam t r" diyerek azmz kapatrlar. Bu cevaplarla nasl yetinilebilir? Nasl tatmin olunabilir? nce ahiret hayat: Bu ahiret hayat fikri, bunu varsaymakla imdi eritikleri mutluluktan daha srekli, daha saf bir mutlulua sahip olmak iin, insanlarn ldkten sonra tekrar yaamak arzularnn ifadesi olan hayalgcnden baka bir dayanaa sahip deildir. kinci olarak: Her eyi bilen, yaratklarnn dnce ve gidiatna tmyle vakf bulunmas gereken bir Allah'n, ilemlerinden ve niyetlerinden emin olmak iin bu kadar snavlara ihtiyac olduunu havsala nasl alabilir? nc olarak: Bilim adamlarnn hesaplarna gre, zerinde bulunduumuz yeryz alt ya da yedi milyon yldan beri mevcuttur. Bu zamandan beri milletler trl biimler altnda, srekli zarar ve felaketlere urad. Srekli olarak zorbalarn, fatihlerin, kahramanlarn, savalarn, su basknlarnn, kuraklklarn, istilac kuvvetlerin vb. sknts altnda insan trnn tedirgin ve perian edildiini tarih bize gsteriyor. Bu kadar uzun skntlar ve zalimce felaketler, zorluklar; tanrsalln gizli niyetleri hakknda bizi temin edecek ierikte midir? Bu kadar srekli bunca ktlk, bunca felaket, tanrsal ltfn bize hazrlad gelecek hakknda yksek bir fikir verir mi? Drdnc olarak: Eer bize temin edilmek istendii gibi, Allah; kerim, iyilik ve hayrsever ise, insanlara srekli mutluluk olmasa bile, hi olmazsa lml yaratklar bu dnyada eriebilecekleri lde bir mutlulua kavuturamaz myd? Mutlu olmak iin sonsuz ya da ilahi bir mutlulua muhta myz? Beinci olarak: Eer Allah, bu dnyada insanlar, mutlu olduklar dereceden fazla mutlu etmediyse, sofularn anlatlmaz ve bitmez bir haz ve nimete eriileceini iddia ettii "cennet" umudu ne olur? Eer Allah aklmzn erebilecei tek yer olan yeryzn ktlklerden koruyamam ya da korumak istememise, hakknda hibir fikrimiz olmayan teki dnyay (yani ahiret dnyasn) ktlk ve felaketlerden koruyabileceine ya da korumak isteyeceine ne sebep dnebiliriz?
Lactance'e* gre, 2000 yl nce Epicure yle demi:
"Allah, ya ktl engel olmak istiyor ancak ktl yasaklamaya muktedir olam yor; ya ktl yasaklamaya muktedir olabiliyor ancak engel olmak istemiyor; ya ktl ne istiyor ne de yasaklayabiliyor; ya da ktl Allah hem istiyor hem de yasaklamaya kadirdir. E er yasaklamaya kadir olmaks z n yasaklamak istiyorsa, Allah acizdir; e er Allah ktl yasaklamaya gc yetti i halde yasaklamak istemiyorsa, bu durumda ona atfedilmesi zorunlu tutulan bir ktlklk kar s nda bulunuyoruz demektir. E er Allah ktl yasaklamaya hem gc yetmiyor, hem de bunu yasaklamak istemiyorsa, hem aciz hem herkesin ktl isteyen olur; e Allah ktl n yasaklanmas n hem istiyor ve buna da gc yetiyorsa, o halde ktlk nereden geliyor? Ya da Allah ktl olmas na neden engel olmuyor?"
er
2000 yl geen bir sreden beri saduyu sahibi, bu zorluklarn zmn bekliyor. Hocalar, papazlar, hahamlar vb. ise bize bu zorluklarn ancak ahirette zleceini retip duruyorlar.
* Firmiavaus Lactantio slubunun zayfl nedeniyle Le Ciceron obretien lakabn alm olan bir Hristiyanlk savunucusudur. 225 ylnda byk olaslkla Trete'de lmtr. Balca eseri, De laformation
deI'homme'dir. (A.C.)
index
51. DAHA AZ HAYAL OLMAYAN SAMA FKRLER

Bize yaratklarn rtbelerinden sz ediliyor. Varsaylyor ki, Allah yaratklarn trl snflara ayrmtr ve her snf yaratk yetenekli olduklar lde mutluluktan nimetlenir. Bu hayali sralamaya gre, smklbcekten gkteki meleklere kadar btn varlklar kendilerine zel mutluluktan yararlanr. Tecrbe, bu ulvi hayali bozmaktadr. inde yaadmz dnyada, her duygulu varln ac ektiini ve tehlikeler iinde yaadn gryoruz. nsan, yolu zerinde birok canly yaralamakszn, rahatsz etmeksizin, ezmeksizin yryemez. Oysa, bizzat insan da her admda, kendisini lme gtrebilecek beklenen ve beklenmeyen bir sr hastalklara, belalara uramaktadr. En derin haz ve sevin arasnda, yalnz lm fikri onu zmeye ve perian etmeye yeterli deil midir? Btn hayat boyunca sknt ve eziyetler, onun yiyeceidir, insann sk skya bal ve tutkun olduu grnen ve tanrsalln en byk armaan saylan yaamnn bir an bile korunacandan, insan emin deildir. index
52. LAHYATI ALLAH'INI NSANLIIN EKSKLERNDEN KURTARMAYA BOUNA
ALIIYOR: YA ALLAH ZGR DELDR YA DA Y OLMAKTAN OK KTDR
Denecek ki, "Alem, mmkn olabilen btn olgunla maya sahiptir; dnyan n, yarat c s olan Allah' n bizzat kendinden kaynaklanmayan nedenlerle byk erdemleri de, byk eksiklikleri da bulunmas gerekmi tir" . Ancak biz cevap verir ve deriz ki, dnyann byk kusurlar olmas zorunluysa, insan mutlu edemeyecek bir alemi hi yaratmamann, iyiliki yce bir Allah'n yaratlna daha uygun olmas gerekirdi. Sizin dediinize gre, alemi yaratmadan nce Allah, ezeli ve ebedi olarak mutlu idiyse, alemi yaratmakszn mutlu olmaya devam edebilirdi. nsann ac ve sknt ekmesi neden gereksin? nsann varl neden gereksin? Onun varlnn Allah iin ne nemi vardr? Hi nemi yok mudur? Ya da biraz nemi var mdr? Eer insann varl Allah iin hi yararl ya da gerekli deilse, Allah onu neden yoklukta brakmad?
Eer insann varl Allah'n an ve bykl iin gerekliyse, Allah insana muhtat; insan var olmadan nce kendisi iin bir eksiklik vard demektir! Kusurlu bir i yaptndan dolay, acemi bir ii affedilebilir, nk alktan lmemek iin iyi kt almak "zorundadr". Bu ii ho grlebilir. Ancak sizin Allah'nz asla ho grlmez, affedilmez. ddianza gre, o her eyden ve herkesten gz toktur. O halde insanlar niin yapyor? Sizin iddianza gre Allah insanlar mutlu etmek iin her eye sahiptir. Pekala, niin insanlar mutlu etmiyor? Ya iyi olmaktan ok kt olduu sonucunu karnz ya da, baka trl yapmayarak, yapm olduunu yapmaya zorunlu olduunu kabul ediniz. Bununla birlikte Allah'nzn zerk olduunu zgr olduunu temin ediyorsunuz. Yine bu alemin dier cansz varlklar gibi. zaman iinde kudretini uygulamaya balamakla ve zaman iinde buna son vermekle birlikte, Allah'n deimez olduunu da sylyorsunuz. Ey ilahiyatlar! Allah'nz insann eksiklerinden kurtarmak iin bouna abalar harcadnz. Yine bu Allah'ta "insan kula"ndan bir para kalmtr. index
53. BR TANRISAL LTUFA, SONSUZ Y VE KUDRETL BR ALLAH'A NANILMAZ

ihsanlar "Allah nimet ve n n mutasarr de il midir? Kendi mal n istedi i gibi kullanmakta ve tasarrufta zgr de midir? Mal n geri isteyemez mi? Hareket ve duru unun hesab sormaya yarat klar hibir hakk yoktur. Kudretindeki eserleri istedi i gibi kullanabilir. lmllerin mutlak hkmdar oldu u iin keyfinin istedi i gibi mutluluk ya da felaket da t r." f
n n
il
Yapt ktlkler nedeniyle bizi avutmak ve gnl almak iin ilahiyatlarn bize yapt aklama budur. Onlara unu sylerim: iyilik ve nimetleriyle sonsuz olan bir Allah'n tasarrufu olmaz, belki akln gerei olarak, iyilik ve nimetlerini yaratklarnn zerine samaya zorunlu olur. Onlara derim ki, gerekten iyiliksever bir varlk, iyilik yapmaktan, hayr yapmaktan ekinmede kendisinde hak bulmaz. Gerekten cmert olan bir kimse, verdiini geri almaz, bunu yapan
herkesin teekkr beklememesi gerekir; ve nankrler vcuda getirdiinden dolay szlanmaya, yaknmaya hakk yoktur. Bu Allah'la insanlar arasnda karlkl bir anlama ve ykmllkler varsayan din ile, ilahiyatlarn Allah'a atfettikleri zorba ve garip yaratl nasl birletirilebilir? Eer Allah'n, yarattklarna kar hibir borcu, hibir grevi yoksa, yaratklarn da Allah'a kar hibir borcu, hibir grevi olmayabilir. Her din, "bana uyunuz, beni seviniz, bana ibadet ediniz, ben de sizi mutlu edece im" dedii varsaylan tanrsallktan insanlarn beklemekte kendilerini hakl zannettikleri mutluluk zerine kuruludur. nsanlar da "Bizi mutlu ediniz, szlerinize sad k kal n z, biz de sizi sevece iz, yasalar n za uyaca z" diyor. Yarattklarnn mutluluunu ihmal etmekle, tevecch ve iltifatlarn keyfi olarak datmak ve armaanlarn geri almakla, Allah, her dine "temel" hizmetini gren anlamay bozmuyor mu, yrtmyor mu? ieron hakl olarak, "Allah insana kendisini sevdirmezse onun Allah' olamaz" demiti. Tanrsall iyilik oluturur; bu iyilik ancak insann hissettii mutluluklarla ortaya kar, insan mutsuz olur olmaz bu iyilik ve onunla birlikte tanrsallk da yok olur; sonsuz bir iyilik ne taraf tutucu, ne de ayrcalk olabilir. Eer Allah sonsuz iyiyse btn yarattklarn mutlu etmelidir. Snrsz ve sonsuz bir iyilik fikrini yok etmek iin tek bir mutsuz yeterlidir. Sonsuz iyi ve gl olan bir Allah'n lkesinde tek bir insann sknt iinde olmasn havsala alr m? Skntl olan bir hayvan, bir peynir kurdu dahi, tanrsal ltfa, Allah'n sonsuz iyiliklerine kar, yenilmeyen, itiraz kabul etmez kantlar olurlar. lahiyatlara gre, bu dnyann keder ve aclar, su ileyen insanlarn ilahiyat katndan zerlerine ektikleri ve hak ettikleri cezalardr. Ancak insanlar niin suludur? Eer Allah her ey eye kadir ise, "Bu dnyada her dzen ve intizam zerine bulunsun, btn uyru um, iyi, masum, her kusurdan ve gnahtan ar nm olsun, mutlu olsun!" demek, onun iin "Her ey olsun!" demekten daha m masrafldr? Daha m ok zahmetlidir? Bu kadar mutlak gl olan Allah'n, eserini noksan ve kusurdan arnm olarak vcuda getirmesi, bu kadar kusurlu, bu kadar kt yapmasndan daha m zordu? nsanlarn yokluu ile mutlu ve bilgili olarak var olmalar arasndaki boyut, insanlarn yokluuyla budala ve sefil olarak var olmalar arasndaki boyuttan daha m fazlayd? Din bize bir cehennemden, yani Allah'n sonsuz kerem, ltuf ve iyiliine ramen, insanlarn pek
ou iin sonsuz zdraplar saklad mahpesten, sonsuz aclar veren yerden sz ediyor. Dolaysyla, insanlar bu dnyada pek mutsuz kldktan sonra, Allah'n onlar ahirette daha ok mutsuz klabileceini dolayl olarak anlatyor. Bu duruma kar, "O zamanda, Allah' n iyili i yerine adaleti geer" diyerek iin iinden kyorlar. Ancak bir byk ki, en korkun eziyete yer verir; o sonsuz deildir, sonsuz bir iyilik deildir. te yandan sonsuz kt olan bir Allah'a, deimez bir varlk gzyle baklabilir mi? Merhametsiz bir kahrla, gazapla dolu olan ve bir ad da kahhar (batnc yok edici) olan bir Allah, kendisinde, merhametin, ayrt etmeksizin herkesi korumann (rahmanlrahimliin) ve iyiliin, "glgesi" olsun bulunabilen bir Allah mdr? index
54. LAHYAT, ALLAH'INDAN BR DELLK, BR ADALETSZLK, BR KTLK VE

GADDARLIK FRT, ALABLDNE DMANLIK, KN VE NEFRET DOLU BR VARLIK YAPMAKTADIR
Din imamlarnn bize tarif ettikleri yolda, tanrsal adalet kukusuz tanrsall bize sevdirecek bir niteliktir ya! Yeni ilahiyatn bize verdii bilgiye gre aka grnr ki, Allah, insanlarn ounu ancak sonsuza kadar azarlamak amacyla yaratmtr. Bu dnyada, tavr ve hareketleri kendilerine ahirette sonsuz cezalar ektirebilecek insanlar yaratmaktansa duygulu canllar hi yaratmamak, bykle, akla, insafa, hakka daha uygun olmaz myd? Tek bir insan yaratacak ve sonra onu lanetlenmek tehlikesine uratacak kadar blc bir Allah'n, olgun bir zat olarak deil, bir hakszlk, adaletsizlik, ktlk ve kyclk ifriti olarak dikkate alnmas gerekir. Eksiksiz, olgun bir Allah oluturmaktan ok uzak olarak, ilahiyatlar, varlklarn en mkemmel olmayann vcuda getirmilerdir. Teolojik bilgiye gre, Allah yle bir zorba ve zalim hkmdara benzer ki, klelerinin ounun gzlerini oyduktan sonra bir zindana hapseder, bir elence olmak zere, orada kendisini tantmakszn, krlkleri sonucu yrrken birbirine arpanlar iddetle cezalandrmann yolunu bulmak iin, bunlarn tavr ve hareketlerini perde arkasndan gzetir, ancak gzlerini oymad az saydaki klelerinin de arkadalarna arpmaktan saknma ustal ve yeteneine sahip olmalarn ok iyi bir ekilde dllendirir. "Karakui takdir" (predestination gratuite) inannn Allah hakknda verdii fikirler ite byledir. nsanlar her ne kadar Allahlarnn sonsuz iyi olduunu bize tekrar etmekten usanmyorlarsa da, gerekte buna hi inanmadklar ortadadr. Bilinmeyen, tannmayan, nasl sevilebilir? Dnlmesi ve tasavvur edilmesi insan endie ve karkla atmaktan baka bir sonu vermeyen bir zata nasl "sevgi" beslenir?! index
55. HER DN, TANRISALLIKTAN ALAKA VE AKILSIZCA KORKMA DUYGUSU VERMEYE

ALIIR Pek ok kimse, bize, gerek dinle hurafeler arasnda fark olduunu ileri srer ve der ki: "Hurafeler, tanr sall ktan anlams z ve alaka bir korkudur; gerek bir dindar, tanr sall ktan alaka korkuya kar l k Allah' na gvenir ve iten sevgi gsterir. Oysa bo inanlara inanc olan kimse, Allah'ta bir d mandan ba ka bir ey gremez; ona asla gvenmez; onu kuruntulu, zalim nimetlerini vermede cimri, cezalar n da tmakta savurgan bir zorba olarak grr." Ancak aslnda her din, Allah hakknda bu ayn fikri vermiyor mu? Allah'n sonsuz iyi olduunu, ayn zamanda Allah'n abuk fkeleneceini, iddetli cezac, yok edici, intikamc olduunu, ltuf ve iyiliklerine pek az kimseyi eritirdiini, iyilik ve ltfuna kavuturmay keyfinin istemedii kimseleri byk bir fkeyle cezalandrdn bize durmadan tekrar etmezler mi? index
56. GEREK DN LE EN KARANLIK EN ALAKA HURAFELER ARASINDA BR FARK

YOKTUR Allah hakkndaki bu fikirleri, bir iyilik-ktlk karm bulduumuz ve iinde yaadmz gerek olaylar gz nne alrsak; hissettiimiz iyilie ve ktle gre, bu Allah'n doal olarak, bize isteksiz, dayanksz, bazen iyi, bazen kt grnmesi gerekir. te bu durumuyla, sevgimizi kazanmasnn bedeli olarak, yreklerimizde gvensizlik, korku, endie dourmas kesindir. Dolaysyla dinle en karanlk, en esirane, en alak hurafeler arasnda fark yoktur. Eer "teist", yani Allah, Allah' yalnz gzel yanndan gryorsa, hurafeci, onu en iren yanndan gryor. Birinin delilii, neeli bir deliliktir, dierinin delilii sknt veren bir deliliktir; ancak her ikisi de edeerde samalama ve edeerde cinnet halindedir.
index
57. LAHYATIN ALLAH HAKKINDA VERD DNCELERE GRE ALLAH'I SEVMEK

MMKN DELDR Eer Allah hakknda fikirlerimi teolojiden, yani ilahiyattan karrsam, Allah bana en ok, sevgiyi reddeden, tiksinti ve irenmeye yol aan karakteriyle grnr. Bize, Allahlarn iten sevdiklerini syleyenler, sofular ve yalanclardr; ya da Allah' ancak profilden gren delilerdir. Dnlmesi insana korku ve dehet veren, insan titreten bir zat nasl sevilebilir? Bize sknt ve eziyetler getiren bir zat nasl sevilebilir? Bizi cehennem azabna uratacak kadar barbar olduu varsaylan bir Allah, zdrapsz ve titremesiz nasl gz nnde tutulur? Bize; ocuka bir korkudan, yani evladn babasndan korkmasna benzer bir korkudan, ya da insanlarn Allahlar hakknda beslemesi gereken sayg ve sevgiyle kark bir korkudan asla sz edilmesin. leyebilecei en kk bir hatadan dolay kendisini cezalandrmak iin en ac azap ve skntlara uratacan bildii bir babay, bir evlat hibir zaman sevemez. Yeryznde hibir insan, evlatlarnn %99'u iin, gerek sresi ve gerek iddeti itibariyle sonsuz cezalar, sresiz azap ve eziyetler veren bir Allah hakknda en kk bir sevgi krnts bile besleyemez. index
58. CEHENNEMN SREKL CEZA VE EZYET NANCINI CAT ETMEKLE LAHYATILAR,

ALLAHLARINDAN, TKSNLECEK VE NSANLARIN EN KTSNDEN DAHA KT, AHLAK BOZUCU, AMASIZ VE YALNIZCA KEYF N ZALM BR ZORBA YAPMILARDIR
Cehennem azabnn sonsuzluu inancn icat edenler, pek iyi olduunu syledikleri Allah'tan, mevcutlarn en iren olann yaptlar. Zalimlik insanda yaramazln son derecesidir; ancak hibir duygulu ruh yoktur ki, en byk ktlknn bile urad ikencelerin hikayesini dinlerken fkelenmesin ya da isyan etmesin. Ancak bu gaddarlk, gerekesiz ve tmyle keyfi olursa insan daha ok kzdrabilir, daha ok isyan nedeni olur. En kan dkc zorbalar, Caligula'lar, Domitien'ler*, Neron'lar dahi kurbanlarna ac ektirmek ve bunlarn zdraplarn aalamak iin baz gerekelere sahip bulunuyorlard. Bu gereke, ya kiisel gvenlikleri, ya intikam lklar, ya korkun ibret rnekleriyle korkutmak istemeleri, ya da barbar meraklarn tatmin etme arzularyd. Bir Allah, bu gerekelerden bir tanesine sahip olabilir mi? Gazabnn kurbanlarn zmekle, bir Allah, ne sarslmaz kudret ve bykln tehlikeye drebilmi, ne de hibir eyin bozamad huzur ve mutluluunu bozabilmi (bunlarn hibirini yapamam) olan yaratklarn cezalandrm olur. te yandan, ahiretin cezas bu dnyada
bulunan ve bundan dolay ahiretin eziyetine tank olamayacak olan hayat ehli iin yararszdr. Cezalar, eziyetler, ekenler iin de yararszdr; nk cehennemde hidayete erilmez, affedilme zaman artk gemitir. Nasl oluyor ki, Allah, sonsuz intikamcln gstermekten, kendisini elendirmekten ve yaratklarnn gszlklerini aalamaktan baka bir amaca sahip bulunmuyor! Btn insan trnn akl ve insaflarna bavururum: Doada bir tek adam var mdr ki, hemcinsim demiyorum, herhangi bir duygulu varl, kin olmakszn, misilleme olmakszn, merak etmeksizin ve hibir korkusu olmakszn, yani kendini koruma durumunda bulunmakszn, soukkanllkla zmek isteyecek kadar kendisini zalim hissetsin? Byle bir varlk, sizin ilkelerinize gre insanlarn en ktlerinden daha ktdr. Muhtemel ki, bana, "sonsuz tecavzler sonsuz cezalar hak eder, sonsuz cezalar gerektirir" diyeceksiniz. Ben de size derim ki; mutluluu sonsuz olan Allah'a asla tecavzde bulunulamaz. unu da ekleyeceim; lml olan yaratklarn tecavzleri sonsuz olamaz. Kendisine tecavz edilmesini istemeyen bir Allah, yaratklarnn tecavzlerini sonsuzlua kadar srdrmeye raz olamaz. Size derim ki; sonsuz iyi olan bir Allah, ne sonsuz zalim olabilir, ne de yalnzca onlara eziyet etmekten zevk almak iin yaratklarnn mrn sonsuza kadar uzatabilir. Azaplarn sonsuzluu inancn, ancak en vahice barbarlk, en byk fesatlk, en kr hrs dndrebilir. Eer kendisine tecavzde bulunulabilecek ya da kendisine kfredilebilecek bir Allah mevcut olsayd, bu Allah'n zayf yaratklarn, yararsz cezalarla srekli olarak zmekten zevk alacak kadar kt bir zorba olduunu sylemeye cesaret edebilen kimseler, yeryzndeki en byk kfrbazlar olurlard. (Yani bu Allah'n en byk cinayetini yzne vuranlar olurlard.)
* Domitien, 18-96 yllar arasnda Roma imparatorudur. stibdadn en zalimcesini Roma'ya ektirmitir. Sonunda karsnn desteiyle ldrlmtr ve 12 kayzerin sonuncusu bu zalim imparator olmutur.
index
59. LAHYAT AIK BR ELKLER ZNCRNDEN BAKA BR EY DELDR

nsanlarn eylemlerinden Allah'n etkilendiini, kendisini saldrya uram hissettiini ileri srmek, Allah hakknda bize verilmeye allan fikirleri yok etmektir. " nsan alemin dzenini bozabilir, Allah' n n elinde y ld r m tutu turabilir, Allah' n projelerini a rtabilir" demek, insan Allah'ndan daha gldr,
Allah'n iyiliini bozabilir, iyiliini gaddarla dntrebilir demektir. lahiyat bir eliyle yaptn dier eliyle ykmaktan baka bir ey yapmaz. Eer her din, srekli fkelenen ve sakinleen bir Allah zerine kurulmu ise, her din ak bir eliki zerine kurulmu demektir. Btn dinler tanrsalln basiret ve kudretini ykseltmekte ve vmekte birleir; ancak tanrsalln durumunu, iar ve hareketlerini, bize yorumlamaya ve aklamaya balar balamaz, onda tedbirsizlikten baka bir ey bulmayz. "Allah dnyay bizzat kendisi diyorlar; "Allah, iin yaratt " lkesinde kendisine kulluk edecek uyru a sahip olmak iin insanlar yaratt " diyorlar. Oysa, insanlarn srekli olarak Allah'a kar isyan ettiklerini gryoruz! index
60. ALLAH'IN SZDE SANAT ESERLER LAHYATIN YCEL DENLEN EY ASLA

KANITLAMAZ Bize srekli olarak tanrsalln yceliini verler. Bu yceliin kantlarn sorar sormaz, zerlerinde silinmez harflerle bu yceliin yazl olduunu ileri srdkleri eserleri gsterirler. Oysa btn bu eserler kusurludur ve iinde ktl tar. Tanrsalln aheseri, en artc eseri olarak gsterilmekten bir an geri kalnmayan insan, yaratt her eye kadir etkenin (yani Allah'n) gznde, beenilmeyen, nefret edilen eksikliklerle doludur. Bu eser, yaratcs iin ou kez o kadar irentir ki, yaratc onu atee atmak zorunda kalr. Ancak Allah'n en nadir eseri mkemmel olmaynca, tanrsalln yceliine hangi kantla inanlabilir? Bizzat yaratcsnn bu kadar az honut olduu bir rn, bir eser (yani insan), bizi, yaratcsna hayran ve takdirhan edebilir mi? nsan fizii saysz hastalklara ve nihayet lme maruzdur. nsan ruhu ve maneviyat kusurlarla doludur. Bununla birlikte insann, yaratlanlarn en olgunu ve mevcutlarn en ereflisi olduunu syleye syleye bitiremiyorlar! index
61. ALLAH'IN YCEL, MELEKLERN VE SAF RUHLARIN YARATILMASI DDASINDA

DA DAHA OK GRLMEMEKTEDR nsanlardan daha mkemmel varlklar yaratmakla, grnyor ki, Allah, bir zamanlar, ne daha ok baarl olmutur, ne de yceliine daha gl kantlar vermitir.
Birok dinde meleklerin, saf ruhlarn tanrlarna (hdaventlerine) kar isyan ettikleri ve hatta onu gkyznden kovma abasnda bulunduklar grlmyor mu? (Teolojinin ileri srd savlara baklrsa) Allah, melekleri ve insanlar mutlu etmek istedi ve melekleri ve insanlar mutlu etmeyi hibir zaman baaramad. Yaratlanlarn gururu, ktlkleri, gnahlar, isyanlar, eksiklikleri, yce yaratann isteklerine ve iradelerine hep kar geldi. index
62. LAHYAT, ALLAH'ININ HER EYE YETEN KUDRETNDEN SZ EDER VE ONU HEP
ACZ GSTERR Her din, ak bir ekilde, "Dieu proposeet l'homme dispose" , yani "Allah takdir eder ve insan uygular" ilkesi zerine kuruludur. Dnyann btn teologlar, bir yanda tanrsallk, te yanda yaratklar olduu halde, iki taraf eit olmayan bir savatan sz eder. Tanrsallk hibir zaman bu savatan erefli olarak kmaz. Btn gcne ramen, yaratklarn olmalarn arzu ettii bir ekilde yapmay bir trl baaramaz. Abesin, samaln zerine ty dikme kabilinden olarak bir din vardr ki, Allah'n insan soyunu iyiletirmek iin bizzat lm olduunu iddia eder; ve bu lme ramen insanlar hi de Allah'n arzu edebilecei bir durumda deillerdir. index
63. YERYZNN BTN DN SSTEMLERNE GRE ALLAH'IN MEVCUTLARIN EN

MAYMUN TAHLISI EN MAKUL OLMAYANI EN BUDALASI OLMASI GEREKR Her lkede ilahiyatn Allah'a oynatt rol kadar tuhaf hibir ey yoktur. Eer Allah gerek olsayd, yani tanrsallk gerekten var olsayd, onda yaratklarn en hoppasn, en budalasn grmek gerekirdi. Allah'n dnyay, ancak yaratklaryla onur krc savalarnn getii sahne olmak zere yarattna inanmak gerekirdi. Melekleri, insanlar, eytanlar, kt ruhlar vb. ancak kendilerine kar nfuzunu kullanabildii dmanlar olarak yarattna inanmak gerekir; onlar kendisine hakaret etmekte serbest brakyor, projelerini boa karacak derecede kurnaz klyor, asla teslim olmayacak kadar inat yapyor. Bunlarn tmn hiddetlenmek, skunet bulmak, uyumak, yaptklar karklklar dzeltmek iin yapyor. Allah, yaratklarn balangta kendisinin istedii gibi olacaklar yolda yaratm olsayd, tanrsallk ne kadar ok zahmetten kurtulmu olurdu! lahiyatlar ne kadar ok skntdan, ezilip bzlmekten kurtarrd! Yeryznn btn din sistemlerine gre, Allah yalnz kendi kendine eziyet etmekle megul grnr. Allah bu eziyetleri, melhemlerinin iyiliini gstermek iin vcutlarna byk yaralar aan arlatanlar gibi kullanr. Bununla birlikte insanlar eliyle kendisine yaptrd incinmeden, atrd yaradan, tanrsalln kkl bir ekilde ifa bulduunu da grmedik.
index
64. KTLK ALLAH'TAN GELMEZ DEMEK SAMADIR

Allah her eyin yaratcsdr denir; bununla birlikte ktln Allah'tan gelmedii de temin olunur. O halde ktlk nereden geliyor? nsanlardan m? Peki ama, insanlar kim yaratt? Allah yaratt; o halde ktlk Allah'tan geliyor demektir. Eer Allah insanlar imdi olduklar gibi yaratmam olsayd, dnyada ahlak bozukluu ya da gnah olmazd. Dolaysyla, insanlarn bu kadar kt ahlakl olmasndan Allah' sorumlu tutmak gerekir. nsan ktlk yapmak ya da Allah'a tecavz etmek gcne sahipse, bundan u sonucu karmak zorundayz: Allah tecavze uramak istedi; insan yapan Allah, ktln insan eliyle yaplmas kararn verdi. Byle olmasayd, insan, varlnn kayna olan etkene aykr bir eser olurdu. index
65. ALLAH'A ATFEDLEN HER EY BLME SIFATI, ALLAH'IN CEZALANDIRACAI SULU

NSANLARA TANRISALLIIN GADDARLIINDAN KAYET ETME HAKKINI VERR Allah'a "ezeli bilim", baka bir deyile dnyada olacak eylerin tmn nceden grmek veya bilmek gc atfedilir. Ancak bu nceden bilme, ona ne an ve byklk nedeni olabilir, ne de insanlarn hakl olarak yneltebilecekleri paylama ve eletirilerden onu kurtarabilir. Eer Allah gelecee ait olaylar nceden bilmek gcne sahipse, mutluluk tahsis ettii yarattklarnn dn nceden grmesi gerekli deil midir? Fermanlarnda yarattklarnn bu dne izin vermeyi tasarlam idiyse, kukusuz, bu tasarlama bu dn (bu gnah ilemenin) olmasn "istemi" olduundandr. Byle olmasayd, bu d, bu temiz yoldan bu sapma asla olmazd. Eer yaratklarnn gnahlar, itaatsizlikleri hakknda Allah'n nceden bilgisi zorunlu ya da kanlmaz olmasayd, sulular cezalandrmaya Allah'n kendi adaleti tarafndan mecbur edildii varsaylabilirdi. Ancak Allah her eyi olmadan nce grmek yetisine ve her eyi nceden deerlendirmek ve dzenlemek gcne sahip olduundan, kendi kendine zalim kanunlar kabul ettirmemek kendi elinde deil miydi? Ya da hi olmazsa cezalandraca ve mutsuz edebilecei yaratklar yaratmamakta, yeni bir kanunla kendisini serbest klamaz myd? nceden bilmesinin eseri olarak, sonraki bir yasay mutlulua ayrmasnn onun iin ne nemi vardr? radelerinin dzenlenmesi mutsuz yaratklarnn durumunda bir ey deitirir mi? Kendilerini gzyalar iinde brakt iin, adaletinin kendisini er ge cezalandrmak zorunda brakacan pekala bildii yaratklar balangta yokluktan ekip karan Allahlarndan, mutsuzlar, yine ikayette hakl olmazlar m? index
66. LK GNAH VE EYTAN HAKKINDA DN HKAYELERN SAMALII

Diyorsunuz ki, "insan Allah' elinden saf, masum ve iyiydi; ancak gnah olarak tabiat
kt n
zaman n cezas bozuldu".
nsan gnah ileyebildiyse, Allah'n yaratc elinden kt zaman bile mkemmel deildi demektir! Allah, insann gnah ilemesine ve tabiatnn bozulmasna neden izin verdi? Batan karlmaya (yani eytann insan yanltmasna) direnemeyecek kadar zayf olduunu bildii halde, insan batan karmas iin eytana neden izin verdi? Bu alak, kt ruhlu azdrc ve batan karc olan eytan, Allah niye yaratt? insan tr iin bu kadar iyilik isteyen Allah, yaratllar gerei mutluluumuzun dman olan birok kt ruhu kknden neden karp atmad. Ya da daha dorusu, btn insan tr zerinde stnlk salayacaklarn ve mthi etkilerini nceden grm olmas gereken kt ruhlar niye yaratt? Szn ksas, hangi zorunluluk, hangi uursuzluk eseridir ki, dnyann btn dinlerinde kt "ilke", iyi "ilke" zerinde ya da tanrsallk zerinde bu kadar ak bir stnlk gstermektedir? index
67. EYTAN DA DNLER GB RAHPLER ZENGN ETMEK N CAT EDLMTR

Bir talyan rahibinin temiz kalbine onur veren safa bir hikaye anlatlr. Kolayca aldatlan bu safdil adam dini konuma yaparken, srekli olarak fikir retir. Tanrnn ltfuyla btn insanlar mutlu edecek gvenilir bir ara bulduunu sylemek zorunda kalr. yle der: "Cehennemde kendisine felaket arkada edinmek tek amac yla, eytan, insanlar ba tan kar r, aya n kayd r r. Dolay s yla, cennetin ve cehennemin anahtarlar na sahip olan Papa'ya ba vural m; btn kilisenin ba nda, Allah'a yalvarmas n isteyelim, Allah' n eytanla uyu mas n , tekrar tevecch ve
etmesini, eski mertebesine Allah'tan Papa istirham etsin. Bu hareket tarz eytan n insan trne kar kt projelerine mutlaka son verecektir."
iltifat
na mazhar karmas n
Bu safdil rahip galiba grmyordu ki, eytan semavi din iin, en azndan Allah kadar gereklidir. Semavi dinler; rahipler, hocalar, hahamlar vb; Allah'la eytan arasndaki bozukluktan ok honutturlar; iki dman arasnda bir uzlamaya araclk etmeyecek lde honutturlar. Varlklar ve gelirleri bu iki dmann atmalar, dmanlklar zerine kurulmutur. nsanlar batan karmaya ve gnah ilemeye yneltilmezse, rahiplerin ynetimi ve gc, insanlar iin gereksiz olur. Manicheisme (Manicilik)* btn dinlerin, kukusuz eksenidir; ancak ne are ki, tanrsall, ktlk kuruntusunda hakl karmak iin icat edilen eytan, gksel dmannn aczini ya da beceriksizliini bize her an her dakika kantlar.
* ran'da domu ve 270 ylna doru lm olan Manes ya da Manchee tarafndan icat edilmi bir dindir. Bir gzellikler Allah, bir de ktlkler Allah kabul eder. yilik ve nur Allah olarak "Hrmz", ktlk ve karanlk Allah olarak "Ehrimen"i gsteren bu din "Zerdt" dininden alnmadr. (A.C.)
index
68. ALLAH NSANOLUNU HATA YAPMAZ NTELKTE YARATMADIYSA

CEZALANDIRMAYA HAKKI YOKTUR
nsan n tabiat Diyorlar ki; " ister istemez (yani Allah' n ilgisi olmaks z n) bozulmu tur; Allah, tanr sal yceli inin ayr lmaz bir paras olan yan lmazl n insana b rakamam t r." Ancak o durumda, tabiat ister istemez bozulacak ve bu yzden Allah'a tecavzde bulunacak olan insan yaratmak zahmetini Allah neden seti? te yandan, bizzat Allah, insan hata yapmaz klamadysa; hata yapmaz, yanlmaz olmad iin, insan, Allah ne hakla cezalandryor? Bu cezalandrma, ancak gl olann "gl olmas"ndan ald hakla olabilir. En glnn bu hakkna "saldrganlk" denir. Saldrganlk ise, varlklarn en adiline yakmaz. Tanrsalln yceliine katlmadklar yada kendisi gibi tanrlar olmadklar iin insanlar cezalandran Allah, son derece haksz ve adaletsiz olur.
Allah, hi olmazsa niteliklerinin mmkn olan olgunluk trn btn insanlara brakamaz myd? Baz insanlar iyiyse ya da Allah'n emirlerini reniyorsa, bu Tanr ayn ltfu, ayn yetenekleri trmzn btn bireylerine neden vermedi? Ktlerin says, iyilik ve gzellik erbabnn saysndan ne kadar stnlk gsterir? Niin ktler, iyilerden bu kadar fazladr? Temiz ve doru insanlar yerletirmekten baka bir ey istemedii bu dnyada, Allah, neden bir dosta karlk on bin dman bulmaktadr? Allah'n ahirette, Allah korkusuyla gnah ilemekten ekinenlerden, meleklerden, ya da dnyada Allah'n emir ve arzularna uygun bir hayat yaam olanlardan kurulu bir mabeyn, bir yaknlar, yardmclar heyeti oluturmak istei doruysa; btn insanlar yaratrken mutluluu sonsuzlua eritirmenin gerektirdii erdemlerle sslenmi olarak yaratm olsayd, daha kalabalk, daha parlak, kendisi iin daha onurlu bir mabeyn, daha erefli ve daha byk yakn bir evre oluturmu olmaz myd? Szn ksas, eksikliklerle dolu, yaratcsna asi, zorunlu bir ktye kullanma yznden zgrlnn hsrana uramasna maruz bir yaratk yapmak yerine, insan balangcnda yoktan karmamak, hi yaratmamak daha ksa bir yol olmaz myd? Eksiksiz bir Allah'n, insanlar yerine yalnzca ok mlayim, ok itaatkar melekler yaratmas gerekirdi. Meleklerin serbest olduu syleniyor; bunlardan bazlar gnah ilemilerdi, isyan etmilerdi. Ancak hi olmazsa tanrlarna kar birlikte ayaklanmak iin zgrlklerini ktye kullanmamlardr; Allah, yalnz iyi trden, hi isyan etmeyecek soydan melekler yaratamaz myd? Yanl yapmayacak, ya da zgrlklerini hibir zaman ktye kullanmayacak insanlar yaratamaz myd? Melekler semada gnah ileme yeteneinden uzaktr; yeryznde de gnah ileyebilme durumundan uzak, yanl yapmaz nitelikte insanlar yapamaz myd? index
69. "TANRININ STE NSAN N TANRISAL BR SIRDIR, NSANIN BU SIRRI
NCELEME VE BU KONUDA BR KARAR VERME HAKKI YOKTUR" DEMEK SAMADIR
nsanlar Bize srekli olarak; " Allah'tan ay ran muazzam boyut, bu Allah' n iste inin bizim iin bir s r kalmas n zorunlu k lar ve Allah m z sorguya ekmek hakk na sahip olamay z" diyorlar. Size gre, bu cevap inandrc mdr? Deil mi ki, benim sonsuz mutluluum sz konusu oluyor, bizzat Tanrnn isteini, durumunu incelemek hakkm deil midir? nsanlar, Allah'tan umduklar mutluluk nedeniyledir ki, ilahi saltanatna boyun emilerdir. nsanlarn ancak korku etkisiyle boyun eecekleri bir zorba, kendisinden aklama isteminde bulunulamayacak bir hdavent, kesinlikle yanna varlamayan, grlemeyen, tannamayan bir hkmdar; akll, anlayl insanlarn saygsn kazanamaz. Eer, Tanrnn istei benim iin bir sr ise, bu, benim iin hi ekici deildir. Her
eyin anlalamaz olduu ya da kendisinden ou kez isyan ettirici fikirler edinilebilen bir gidiata, bir istee, iyz bilinmeyen kimseye insan ne tapabilir, ne hayran olabilir, ne saygl olabilir, ne de onu taklit edebilir. Meer ki, bilmemeye, cahili olmaya zorunluluk duyulan her eye ibadet etme gerei ve her anlalmaz eyin bu anlalmazlk nedeniyle hayranla deer olduu ne srlsn. Ey rahipler! Bize srekli olarak baryor; "Tanr sall n iste i anla lamazd r ve onun yollar bizim yollar m z de ildir; iyz bizce hi bilinmeyen ynetiminden ikayette bulunmak deliliktir; Allah' n hkmlerini adaletsizlikle sulamak haks z bir harekettir, nk bizim iin anla lmas mmkn de ildir" diyorsunuz. Ancak bu konuda hoa gidecek szler sylerken grmyor musunuz ki, tek konusu, nfuz edilemez ve anlalmaz dediiniz tanrsallk yollarn bize aklamak olan din sistemlerinizi kendi elinizle ykyorsunuz. Peki bu hkmleri, bu yollar, bu mukadderat siz kavradnz m? Bunlarn kkne inerek baktnz m? Grdnz m? Bunu sylemeye cesaretiniz yok. Geri vicdannzn herkese kapal yerinde bunu dnmekten geri kalmyorsunuz, bunlar bizlerden ok anlamyorsunuz. Bizi kendisine hayran etmek istediiniz Allah'n "plan" hakknda, birok kimsenin adil, iyi, anlayl, insafl bir varla layk bulmad plan hakknda, tesadfen ilgili iseniz, u halde artk "Allah' n plan anla lamaz, bilinemezdir" demeyiniz. Eer Allah'n plann, amacn siz de bizim gibi bilmiyorsanz, hibir ey anlamadklarn, ya da bu istekte tanrsal bir ey anlamadklarn itiraf edenler hakknda koruyucu, acyc, insafl davrannz. Kendiniz de bir ey anlamadnz fikirler iin herkese satamaktan, herkesi bask yaparak zmekten vazgeiniz. Her eyin reddettii ve yalanlad uyku hayalleri iin birbirinizin etini yemekten, boaz boaza gelmekten vazgeiniz; bize anlalr ve gerekten insana yararl eylerden sz ediniz. Hakknda yalnz kekelediiniz ve sylediklerinizin tm birbirini yalanlayan, bir Allah'n "nfuz edilemeyen" ve "anlalamayan" yollarndan artk sz etmeyi braknz! Byk Allah'n bilinmeyen gizli derinliinden bize srekli olarak sz ederek, girdaplar aratrmaktan bizi yasaklayarak, Allah' clz akl ve muhakememize getirmenin kstahlk olduunu syleyerek, hdavendimiz hakknda hkm vermeyi cinayet sayarak, ilahiyatlar, kendilerinin de bir ey anlama imkanszl iinde bulunduklar, artc bulduklar bir Allah'n eylem ye davranlar sz konusu olunca, iinde bulunduklar aknlktan baka bir ey retmiyorlar. index
70. YLER, KTLER, MASUMLAR, SULULAR ZERNE "AYIRMAKSIZIN" BELA VE

SIKINTI DREN BR VARLII, "ADALET VE YLK ALLAHI" OLARAK ADLANDIRMAK SAMADIR; FELAKETLERNN TEK NEDENNN KUCAINDA, FELAKETLERYLE AVUNMALARINI NSANLARDAN STEMEK PEK GARPTR
Bedensel ac ve bedensel zarar, bedensel gnahn cezas saylr. Byk skntlar, hastalklar, ktlklar, savalar, depremler, ahlak bozukluklar, insanlar cezalandrmak iin Allah'n genel olarak kulland aralardr. Bu yolla, bu ktlkleri, adil ve iyi bir Allah'n sertliine balamakta pek zorluk ekilmez. Bununla birlikte, skntlarn, bu felaketlerin, iyiler ve ktler, dinsizler ve sofular, masumlar ve sulular zerine "ayrt etmeksizin" dtn grmyor muyuz? Bu hareket tarznda, fikri, birok felaketzedelere bu kadar avutucu grnen bir varln adaletine ve iyiliine bizim hayran olmamz nasl istenir? Madem Allahlarnn olaylarn hakimi olduunu, bu dnyann olaylarnn tek dzenleyicisi ve datcsnn Allah olduunu unutuyorlar, bu bedbahtlarn dimann karm olmas gerekir. Bu durumda, tesellisini kucanda bulmak istedikleri skntlardan dolay bizzat Allah'a satamalar, Allah' knamalar gerekmez midir? Zavall baba! Sevgili bir ocuunu ya da mutluluunun dayana olan eini yitirmenin tesellisini iyiliksever Tanrnn kucanda aryorsun. Heyhat! Grmyor musun, onlar senin Allah'n ldrd? Senin Allah'n seni sefil ve perian etti. Sen ise istiyorsun ki, sana ynelttii iren darbelerden dolay Allah seni avutsun, teselli etsin! Teolojinin tuhaf ve metafizik grleri insan ruhundaki en basit, en ak, en doal dnceleri o derece alt st etmeyi baarmtr ki, Allah' ktlklkle sulayamayan sofular, talihin en kt darbelerine dahi, iyiliki Allah'n bir kesin kant olarak bakmaya almlardr. Sknt ve keder iinde bulunduklar zaman, Tanrnn kendilerini sevdiine, Tanrnn kendilerini yokladna, Tanrnn kendilerini snamak istediine inanmalar bunlara emredilir. Bu yolla, din, ktl iyilie dntrmeyi baarmtr! Bir inansz, ok hakl olarak, "Tanr sevdiklerine byle davran yorsa, beni hat r na getirmemesini kendisinden pek ziyade rica ederim" diyebilir. En mthi skntlarn, en tyler rpertici hzn ve kederin, ilahi alametlerin tevecch olduuna inanmak iin, ok iyi olduunu syledikleri Tanrlar hakknda, insanlarn ok zalimce, ok kt fikirler edinmeleri gerekli oldu! Bu durumda, dmanlarna ac ektiren kt ruhlu bir eytan, en sevgili dostlarna sk sk iddetli skntlar hissettirmekle megul olan iyilik Allahndan bazen daha usta, daha tertipli mi olacak? (Kt ruhun dmanlarn skntya sokmas, kerim ve rahman adlarn tayan Allah'n sevdiklerini zulm etmekle megul olmasndan elbette daha anlalr bir hareket olur.)
"Allah sevdiklerine dert verir" inanc bilinir. Bu ne ykc, ne kadar bozucu ve ne kadar kokumu bir inantr. (A.C.)
index
71. YASAKLAMAYA MUKTEDR OLDUU HATALARI SULAYAN VE CEZALANDIRAN BR

ALLAH, BENLNDE BUDALALIKLA ZULM BRLETRM BR DELDR Zayf ve korumasz ocuklarn kollad bize srekli olarak temin olunan ve bununla birlikte bu ocuklar kayalar, uurumlar, sular arasnda babo dolamakta serbest brakan; yanl ve zararl arzularna ender olarak engel olan; ihtiyatsz, tehlikeli silahlarla oynamalarna ve yaralanma tehlikesine maruz kalmalarna izin veren bir baba hakknda ne deriz? Zavall ocuklarna olacak ktlkten kendi kendisini sorumlu tutmas gerekirken, yanllarndan dolay ocuklara en zalimce ceza veren bu ayn baba hakknda ne dnrz? Hakl olarak; bu baba, benliinde zulm ve alkl toplam bir delidir deriz. Olumasn yasaklayabilecei kabahatleri sulayan bir Allah, insaf, iyilii ve doruluu olmayan bir varlktr. ngrl bir Allah, kabahatin nne geer ve bylece kendisini kabahati sulama skntsndan da uzak tutar. Kerim bir Allah insan tabiatnn gerei olduunu bildii zayflklar, gnahlar cezalandrmaz. Adil bir Allah, eer insan yaratmsa, gelip geici isteklerine direnecek derecede metin olarak yaratmam olduu iin, yarattn cezalandrmaz. Zayflklar su saymak, zorba ynetimlerin en zalim olandr. Yaadmz dnyada bile insanlar kusurlarndan dolay cezalandryor demek, adil bir Allah'a iftira etmek deil midir? yiletirilmeleri zellikle kendisine ait olan ve inayeti ulamadka baka trl hareket edemeyen yaratklar, "adil" bir Allah nasl cezalandrr? Bizzat ilahiyatlarn ilkelerine gre, insan imdiki bozuk ahlakyla ktlkten baka bir ey yapamaz; nk tanrsal ltuf olmakszn iyilik yapmak iin asla bir kuvvete sahip olamaz. Oysa kendi haline terk edilen ya da tanrsal yardmlardan yoksun braklan insan, insan yaratl ister istemez ktlk yapmaya yneltir, ya da iyilik yapmaya yeteneksiz klarsa, insann kendi iradesi nerede kalr? Bu ilkelere gre, insan ne hakl ne haksz olur; yapt gzelliklerden dolay bir insan dllendiren Allah, "kendi kendisine" dl vermi olur. Yapt hatadan, iledii gnahtan dolay bir insan cezalandrmakla, Allah, bu gce eritirmedii iin daha iyisini yapmas olanaksz olan insan cezalandrm olur. index
72. NSAN RADES BR HAM HAYALDR

lahiyatlar bize hep; insan zgrdr derler. Oysa bunlarn btn ilkeleri insann zgrlnn ykm ve yok edilmesinde birleir. Tanrsall, hakl karmak isteyerek, alaka, en kara, en karanlk zulmlerle sularlar. Tanrnn ltfu olmakszn insann ktlk yapmakta zorunlu olduunu kabul ederler ve iyilik yapmak nimetini asla vermemi olduundan dolay Tanrnn insan cezalandracan temin ederler.
Biraz dnlrse teslim etmek zorunlu olur ki, insan btn eylemlerinde zgr deildir ve insan iradesi ilahiyatlarn sisteminde bile bir ham hayaldir. nsan filan ya da falan ana babadan domakta ya da domamakta zgr mdr? Ana ve babann ya da eiticilerinin grlerini, fikirlerini almak ya da almamak insann elinde midir? Ben putperest ya da Muhammedi ana babadan domu olsaydm, sevi olmak elimde olur muydu? Bununla birlikte, hain dinbilimciler bize temin ediyorlar ki, Allah, nasranilerin dinini tantmak abas gstermeyenlerin tmn, acmaszca cezalandracaktr! nsann domas hibir ekilde kendi seimi ve arzusu sonucu olmaz, dnyaya gelmek isteyip istemedii insana sorulmamtr. Doa, ona verdii ana, baba ve lke hakknda kendisinin oyunu almamtr. nsann edindii dnceleri, grleri; yanl, doru btn bilgileri ald ve zerinde asla hakimiyet kuramad eitiminin rndr. htiraslar, zlemleri, doann kendisine vermi olduu yaratln, kendisine telkin edilmi olan dncelerin zorunlu sonucudur. Hayat boyunca istekleri, eylemleri hep insann ilikisinin, alkanlklarnn, ilerinin, haz duyduu eylerin, konumalarnn, elinde olmayarak bir kelimede kendini gsteren dncelerin, zerinde hibir trl hkm ve nfuzu olmad birok olayn eseridir. Gelecei nceden grmeye gc yetmediinden, insan, yaad an izleyen anda ne isteyeceini ve ne yapacan bilmez. nsan doduu andan yaamnn son nefesine kadar bir an zgr olmakszn yaamnn sonuna varr. Diyeceksiniz ki; insan isterse danr, seer, karar verir. Bundan da, eylemlerinde zgr olduunu karacaksnz. nsann arzu ettii, istedii dorudur. Ancak insan, iradeleri ya da arzular zerinde hakim deildir. nsan ancak benliine, kendine yararl olduuna karar verdii eyi arzu edebilir. Ne acy sevebilme, ne holand eylerden tiksinme zgrl vardr. Tutkunu olduu gzel an, sevgilisinin yz izgilerine veren, ak deildir. Dolaysyla ak ve muhabbetinin konusu olan sevgiliyi sevmekte ya da sevmemekte ak zgr deildir. Kendisine hakim olan hayalgc ve miza, insann hkm ve tasarrufunda deildir. Bundan zorunlu olarak u sonu kar: nsan, ruhunda kendiliinden ykselen iradelerin, arzularn hakimi deildir. nsan arzular na Ancak diyeceksiniz ki, " direnebilir; bunun iin insan zgrdr" . Bir eyden vazgeiren nedenler, o eye ynelten nedenlerden daha gl olduunda, ancak o zaman, insan arzularna direnir. Ancak o zaman direnmesi zorunludur, istee bal deildir. Namussuz olarak tannmak, itibar kaybetmek ve ceza korkusu duygusu, paraya dknlk duygusuna stn gelen kimse, bir bakasnn parasn zorla almak ya da almak arzusuna zorunlu olarak direnir. Dantmz zaman zgr deil miyiz, zerk deil miyiz? Ancak bilmekte ve bilmemekte, kukulu ya da emin olmakta insan zgr mdr? Danma; eylemimizin sonular hakkndaki tereddtlerimizin, kararszlmzn zorunlu bir sonucudur. Bu sonutan emin olur olmaz, ya da emin olduumuz inanc bizde doar domaz zorunlu olarak karar alrz; o zaman iyi ya da kt karar vermi olmamza gre, zorunlu olarak eylem ve uygulamada bulunuruz. Yanl, doru kararlanmz istee bal deildir; kararlanmz, zorunlu olarak aldmz ya da zekamzn bizzat oluturduu fikirlerin zorunlu olarak tayin ettii kararlardr.
nsan semekte zgr deildir; insan kendisine en yararl ya da ho grdn semekte, aka zorunludur. Seimini ertelerken de zgr deildir. Karlat konularn niteliini reninceye, ya da rendiine inanncaya, ya da ilerinin sonucunu iyice tartncaya, hesaplayncaya kadar seimini ertelemeye zorunludur. " nsan, kendisine zararl oldu unu bildi i eylemin uygulanmas karar n her an al r; bundan dolay insan zgrdr, eylemlerinde serbesttir; insan bazen kendi kendisini ldrr; bundan dolay insan zgrdr" diyeceksiniz. Bunu reddederim: nsan iyi ya da kt dnmekte, doru ya da yanl akl yrtmekte, muhakemede bulunmakta zgr mdr? Akl ve anlay, edindii grlere ya da organlarnn yapsa bal deil midir? Ne bu grler, ne de bu yap insann zgrln kantlayamaz. nk insann elinde olmayarak olumulardr.
i yapmak ya da yapmamak iin bahis tutsam, bu i i yapmakta ya da yapmamakta zgr de il miyim? Bu i i yapmak ya da yapmamak elimde de il midir?" diyorsunuz. Size, hayr diye cevap vereceim. Bahsi kazanmak arzusu sz edilen eyi yapmaya ya da yapmamaya sizi zorunlu olarak yneltir. "Ya bahsi kaybetmeye raz olursam?" O zaman da, zgr olduunuzu bana kantlama arzunuz, bahsi kazanma arzunuzdan daha kuvvetli bir neden olur!
Ancak diyeceksiniz ki, kendimi zgr hissediyorum. Bu, masaldaki sinei hatrlatan bir kuruntu, bir illzyondur. Ar bir arabann oku zerine konmu olan bu sinek, zerinde gtrlmekte bulunduu arabay kendisinin ekip gtrmekte ve sevk ve idare etmekte olduu zannyla kendi kendini alklyordu. zgr olduu zannnda bulunan insan da, haberi olmakszn gtrld halde, evrenin makinesini sevk ve hareketlendirmekte kendisinin serbest olduunu sanan bir sinektir. Bir eyi yapmakta ya da yapmamakta zgr olduumuzu zannettiren i duygu, yalnzca katksz hayalden baka bir ey deildir. Eylemlerimizin gerek balangcna baktmzda, anlarz ki, bu eylem ve iler asla hkmmz altnda bulunmayan isteklerimizin, arzularmzn kanlmaz sonucudur. Kendi kendinizi zgr sanyorsunuz, nk istediinizi yapyorsunuz. Ancak istemekte ve istememekte, arzu etmekte ve arzu etmemekte zgr msnz? stekleriniz ve arzularnz; elinizde olmayan ve
"Bir i
tasarrufunuzda bulunmayan eya ya da sfatlar; ya da yaratltan gelen zellikler tarafndan kanlmaz olarak ve istee bal olmakszn harekete geirilmiyor mu? index
73. NSAN RADESNN (TANRI TARAFINDAN NSANA BIRAKILMI RADE) VAR

OLMAMASINDAN, TOPLUMUN KT ADAMLARI CEZALANDIRMAYA HAKKI OLMADII SONUCU IKARILMAMALIDIR
nsanlar n eylemleri zorunluysa, insanlar istedi ini yapmakta zgr de illerse, toplum ne hakla, toplumu kirleten kt adamlar cezaland r yor? Ba trl hareket edememi olan kimseleri cezaland rmak adaletsizlik de midir?"
"
ka
il
Eer kt adamlar kt tabiatlarnn zorunluluklarna gre zorunlu olarak eylemde bulunuyorsa, toplum da bunlar cezalandrarak meru mdafaa arzusuyla eylem ve davranta bulunmu olur. Baz eyler (objeler) bizde zorunlu olarak ac duygusu oluturur. Bundan dolay yaratlmz, bizi bu eylerden irenmek zorunda brakr, bizi bunlardan kanmaya davet eder. Alktan kvranan bir kaplan paralamak, yemek istedii insann zerine atlr; ancak insan kaplandan korkmamakta zgr deildir ve kaplan ldrme arelerini, zorunlu olarak arar. index
74. NSAN RADESNE GSTERLEN KANITLARIN REDD

"E er her zorunluysa, insanlar yanl lar , gr d nceleri de zorunludur; o halde, insanlar iyile iddias nda nas niin bulunulabilir?" ey leri ve tirmek l ve n
nsanlarn hata ve kusurlar, bilgisizliklerinin zorunlu sonulardr. Bilgisizlikleri, inatlklar, kolay aldatlmalar da tecrbesizliklerinin, ihmalkarlklarnn, az dnmelerinin zorunlu sonucudur. Nitekim beyne kan toplanmas baz hastalklarn zorunlu sonucudur. Gerek, deney, dnce, akl; bunlar bilgisizlii, banazl ve budalalklar iyiletirmeye yarayan arelerdir. Fasat (kan alma, hacamat), dimaa hcum eden kan yattrmaya zgdr. Ancak diyeceksiniz ki, gerek, birok hasta kafalara niin bu iyiletirici etkiyi yapmyor? nk btn arelere direnen hastalklar vardr, nk kendilerine verilen ilalar almayan inat hastalar iyiletirmek mmkn deildir; undan dolay ki, baz kimselerin karlar, bazlarnn da beyinsizlikleri, gerein kabulne doal olarak kar koyar. Bir etken, etkisini ancak, bu etkiyi zayflatan ya da sonusuz klan teki etkenler tarafndan asla kesintiye uratlmad zaman oluturur. Doru yoldan sapmada iddetle kar olan; doru yoldan sapann yannda yer alan ve dnceden, muhakemeden ekinen insanlara, en iyi kantlar, en iyi tanklar dahi kabul ettiremezsiniz. Ancak gerek, kendisini iten bir dorulukla arayan temiz ruhlar, kesinlikle samalklardan kurtaracaktr. Gerek, bir etkendir; araya, etkilerini durduran baka etkenler girmezse, gerek mutlaka eylem ve etkisini oluturur. Bize diyorlar ki, "insandan insan iradesini kald rmak, onu yaln zca bir makine, bir otomat dzeyine indirmektir; zgrlksz, seeneksiz olunca art k onda ne de er ne erdem kal r" . nsanda deer nedir? Hemcinsinin bireyleri gznde, insan saygdeer klan bir hareket tarzdr. Erdem nedir? Bizi bakalarna iyilik etmeye ynelten bir eilim, bir ruhsal durumdur. Bu kadar arzu edilen eserler oluturmaya yetenekli makinelerin ya da "otomat"larn neresi aalamaya deer olur? Marc-Aurele, Roma mparatorluu'nun yaygn makinesinde yararl bir hareket ettirici, bir zemberek oldu. Zemberekleri bizzat kendi hareketlerini kolaylatran bir makineyi aalamaya, bir makinenin ne hakk vardr? Gzellik erbab; mutlulua doru eiliminde, topluma belli hareketleri yaptranlar, zembereklerdir. Kt adamlar, kt konulmu, iyi yerletirilmemi zembereklerdir; toplumun dzenini, ileyiini, ahengini bozarlar. Kendi kar iin, toplum iyileri sever ve dllendirirse; ktleri de sevmez, aalar ve yararsz ya da zararl zemberekler, yaylar gibi sker atar. index
75. EER OLSAYDI ALLAH DA ZGR VE ZERK OLMAZDI; BTN DNLERN

YARARSIZLII TE BUNDANDIR
Dnya bir etkenin zorunlu sonucudur. Dnyay birletiren cansz ya da canl btn varlklar birbirine baldr. Ayn etkenler tarafndan hareketlendirildikleri ve ayn zelliklere sahip bulunduklar srece, bu varlklarn, ne hal ve harekette iseler o hal ve harekette devam etmeleri zorunludur. zelliklerini yitirince zorunlu ve kanlmaz olarak baka trl eylem ve harekette bulunurlar. Varl bir an iin kabul edilse, Tanr bile asla yapmak istediini yapmakta zgr olarak grlemez. Eer bir Allah var olsayd, hareket tarz, ister istemez yaratlnda bulunan zellie, nitelie bal olurdu. ncesiz, sonsuz olan bu zatn, ncesiz ve sonsuz bir nitelii ve yaratl olur ve bu nitelik ve yaratln egemenliine gre hareket etmekte Tanr zorunlu olurdu. Hibir ey isteklerini durdurmak ya da deitirmek yeteneinde olmazd. Bir kez bu byle olunca, ne bizim abamz, ne dualarmz, ne kurbanlanmz onun deimez seyrini ve asla deimeyen isteini durduramaz ya da deitiremezdi. Bundan u sonucu karmak zorunluluu vardr ki; eer bir "Tanr" olsayd bile dinlerin hepsi tmyle yararsz olurdu. index
76. BZZAT TEOLOJNN LKELERNE GRE NSAN TEK BR AN BLE ZGR DELDR
Eer ilahiyatlar, kendi kendileriyle srekli olarak eliki halinde bulunmasalard, yine kendi varsaymlarna gre, insana bir an olsun zgr ve zerk gzyle baklamayacan teslim ederlerdi. nsann Tanryla srekli bir ballk iinde bulunduu, Tanrnn iradesi olmadka tek bir nefes bile alamayaca farz ve iddia olunmuyor mu? Allahsz var olmayan, Allahsz zel varln koruyamayan ve eceliyle ilgili olarak Allah'n iradesi gerekleince, hayat terk eden bir kimse zgr mdr, zerk midir? Eer Allah, insan "adem"den kardysa, eer insann varln srdrmesi yaratlmann srmesiyse, eer Allah yarattn bir an gznden ayrmazsa ve insann bana gelen her ey Tanrnn iradesi sonucuysa, eer insan kendiliinden hibir eye g yetiremezse, eer insann urad skntlar, Tanrnn istei eseriyse ve kendisine Tanrnn ltf ynelmeksizin hibir iyilik yapamazsa; insann hayat boyunca bir an olsun zgrle kavutuu nasl ne srlebilir? Gnah ileyen insan Allah korumasayd, insan nasl gnah ileyebilirdi? Eer gnah iledii srada, Allah insan koruyorsa, onu gnah ilemeye devam etmesi iin yaamak zorunda brakyor demektir. index
77. HER KTLK, HER BOZUKLUK, HER GNAH ANCAK ALLAH'A ATFEDLEBLR;
DOLAYISIYLA ALLAH'IN CEZALANDIRMA VE DLLENDRME HAKKI YOKTUR Allah hep, adamlarnn ou asi uyruundan olan bir hkmdara benzetilir; ve iddia edilir ki,
kendisine itaat eden uyruu dllendirmek ve isyan edenleri de cezalandrmak hakkna sahiptir. Bu benzetmenin hibir ksm doru deildir. Allah, btn yaylarn, zincirlerini yaratm olduu bir makinenin bandadr. Bu yaylar, ancak Allah'n dzenledii biimde alr. Eer bu yaylar iyi almyorsa, Allah, kusuru kendi beceriksizliinde bulmaldr. Allah; hi yoktan kendine uyruk yaratm ve bunlan kendi keyif ve arzusuna gre oluturmu, iradesine kar kma ve direnme gc kimsede bulunmayan yaratc bir hkmdardr. Allah'n lkesinde asi uyruu varsa, bu, lkesinde asi uyruk bulunmasn Allah'n istemi olmasndandr. nsanlarn gnahlar dnyann dzenini bozuyorsa, bu, Allah'n dnyann dzenini bozmak istemi olmasndandr. Hi kimse Allah'n adaleti hakknda kukuya dmeye cesaret etmiyor; bununla birlikte adil bir Allah'n hakimiyeti altnda adaletsizlikten, zulmden baka bir ey grlmyor. Kuvvet, kavimlerin aln yazsna hakim oluyor; hakkaniyet dnyadan srlm gibi grnyor; birka kii btn insanlarn rahatn, mallarn, zgrln ve hayatn cezaya arplmakszn kendine oyuncak ediyor. "Allah tarafndan ynetilen" bu alemde her ey bozuk ve karmakarktr. index
78. NSANLARIN YAKARILARI ALLAH'IN YNETMNDEN HONUT OLMADIKLARINI

KANITLAR nsanlar Tanrnn olgunluuna, erdemine, iyiliine, adaletine, gzel dzenine hayran olmaktan geri durmuyorlar. Gerekte ise, Allah'tan asla honut deildirler. Srekli olarak semaya gnderdikleri dualar, Tanrnn ynetiminden hibir ekilde honut olmadklarn bize gstermez mi? Allah'tan bir iyilik istemek iin Allah'a yakarta bulunmak, onun zenli iyilikseverliine gvensizlik gstermektir. Bir ktlkten vazgeirmek ya da ktl durdurmak iin Allah'a yalvarmak; plannn, siyasetinin devamna engel olmaya almaktr. Felaketlere urayan insann Allah'tan yardm rica ve istirhamnda bulunmas, karmza asla uymayan plann, lehimize dzeltmesi iin, bu felaketlerin yapcsna bavurmak demektir. Bir iyimserin, baka bir deyile bu dnyada her eyi iyi bulan, olanaklarn en iyisinde yaadmz bize syleyen kimsenin, eer mantkl olsayd, asla dua etmemesi gerekirdi. Dahas var: nsann daha mutlu olaca baka bir alemi beklememesi gerekirdi. Mmkn olan en iyi dnyadan daha iyi alem bulunabilir mi? Baz ilahiyatlar, iinde bulunduumuz alemden daha iyi bir alem yaratamam olduunu dndkleri iin iyimserlere (optimistlere) kafir gzyle baktlar. Bu ilahiyatlara gre, iyimser olmak, yani bu dnyay eksiksiz ve en iyi grmek. Tanrnn kudretini snrlamaktr; Allah'n bu alemden daha iyi (ya da daha az kt) bir alem yapmaya gl olmadn kabul etmek suretiyle kfretmektir. Ancak bu ilahiyatlar, unu grmyorlar m: Dnyay yaratt zaman elinden geldiince iyi yaptn iddia etmek, daha iyisini yaratabilecei halde ok kt bir dnya oluturmak eytanlnda bulunduunu iddia etmekten daha az hakaret ierir. Eer iyimser,
kendi sistemiyle tanrsal bykle zarar veriyorsa, ona kafir gzyle bakan ilahiyat da her eye gc yeterliini savunaym derken, ilahi zatn asalet ve ltfunu yaralayarak "kafir" olur. index
79. BU DNYANIN ZULM VE SEFALETLERNN BAKA BR ALEMDE (AHRETTE)

ONARILACAI, BO BR NAN, ABES BR VARSAYIMDIR Dnyamzn oluuna sahne olduu ktlklerden ikayet ettiimizde, bizi teki dnyaya (yani ahirete) havale ediyorlar. Bize denilmek isteniyor ki, bu dnyada kmasna bir sre iin izin verdii zulm ve sefaletleri Allah, ahirette onaracak... Bununla birlikte, madem Allah olduka uzun bir sre adaletini uykuda brakarak bu yerkresinin hayat boyunca ktln egemen olmasna raz olmutur; baka bir krenin, baka bir dnyann hayat boyunca da sakinlerinin felaketleri zerinde ilahi adaletin ayn ekilde uykuya dalmayacan bize kim ve ne temin eder? Allah'n ok sabrl olduu ve adaleti ok yava olsa da hi de az olmad sylenerek, sknt ve aclarmz avutulur. Adil, deimez, her eye gc yeten bir zata sabrn yakamayacan grmyorlar m? Allah zulme, diyelim ki bir an bile, gz yumabilir mi? Bilinen bir ktle gz yummak ya zayflk ya kararszlk ya da dankllk belirtisidir. Yasaklamak gcne sahip olduu bir ktle gz yummak, ktln yaplmasna raz olmaktr.*
* eyh Sadi: "Kuyuyu ve kr grrsen ve bu durumda sessiz ve ilgisiz kal rsan (yani kazan n ve musibetin nne, kr uyararak ve do ru yolu gstererek gemezsen) gnah i lemi olursun" demektedir. Bir ktln olmasna engel olabilirken, engel olmayan, o ktl dorudan doruya yapm olur. Bu nedenledir ki, tihat'n hakim fikirlerinden biri de udur ki, tekrar hatrlanabilir: nsan yalnz yapt ktlkten deil, yapabildii halde yapamad iyilikten de sorumludur.
index
80. LAHYAT, ANCAK, ALLAH'INA GLLK HAKKI YAN BTN HAKLARA TECAVZ
HAKKI VEREREK YA DA NSANLARA AHMAKA BR TAAT EMREDEREK, ALLAH TARAFINDAN ZN VERLEN KTL VE ADALETSZLKLER HAKLI GSTERR
Birok dinbilimcinin her taraftan bana yle bardn duyarm: "Allah sonsuz adildir ancak adaleti asla insanlar
adaleti gibi de ildir." Bu durumda, bu tanrsal adalet ne trden ya da ne ierikte bir adalettir? ou kez insann adaletsizliine, hakszlna bu kadar ok benzeyen bu tanrsal "adalet" hakknda ne fikir edinebilirim? "Allah iin hakl olan ey yarat klar na gre zalimcedir" demek, adil ve adaletsiz, hakl ve haksz konusundaki btn fikirlerimizi karmakark etmek deil midir? Tanrsal olgunluu, insanln olgunluuna tmyle zt olan bir zat nasl rnek, nasl model olarak alnabilir?
Diyorsunuz ki, "Allah, mukadderat m z n hakimidir, hkmran d r; hibir eyin s n rlayamad yksek gc, ona yaratt klar n kendi eliyle istedi i gibi yapma hakk n verir; bir toprak solucan n n da, bir insan n da ikayet iin a z n amaya ayn derecede haklar yoktur". Bu zorbaca aklama tarz, hi kuku yok, zulm ve iddetinden muzdarip olanlar susturmak, szlerini kesmek isteyen hkmdarlarn, nazrlarn (bakanlarn) kulland dilden dn alnmtr. Dolaysyla, vlen bir Allah'n vekillerinin kullanaca dil, bu dil olamaz; dnen, muhakeme eden bir insana Allah' kabul ettiremez. Ey adil bir Allah'n vekili, nazr, elisi! Sana diyeceim ki, en byk kudret, en byk ycelik, bizzat Allahnza, yaratklarn en k, en aal konusunda bile haksz olmak hakkn veremez. Bir zorba, hibir zaman bir Allah deildir (zorba olan Allah olamaz), kendisine hakszlk etmek, ktlk yapmak hakkn veren bir Allah, zorbadr. Bir zorba, insanlar iin bir model deildir. Bir zorba, insanlarn gznde bir tiksinti konusudur, dmanlk etmeye ve nefrete deer bir konudur. Tanrsall hakl karmak iin, Allah' her an varlklarn en haksz, en adaletsizi yapmak garip deil midir? Allah'n eylemlerinden, yaratlndan ikayet edilir edilmez, "Allah, mutlak hdavenddir" denilerek bizim susturulabildiimiz sanlyor. Allah mutlak hdavenddir demek, Allah en gl olduundan sradan kurallarla snrl deildir demektir. Ancak en gl hak, btn haklarn gasp demektir. Bu "en gl hak" malup ettii mutsuzlara istediini yapabileceini dnen vahi bir fatihin, vahi bir muzafferin hakk ve ancak onun gznde bir hak olabilir. Bu barbar hak, ancak o esirlere meru grnebilir ki; direnemeyecek ve kar koyamayacak lde kendilerini zayf hissettiklerinden, zorbalar her eyi, her zulm yapmann sakncas olmadn, mubah olduunu sanacak kadar kr olmulardr. En byk felaketlerin ortasnda ve daha dorusu, deyimlerin hissedilen tutarszl iinde, sofularn "iyi Allah mutlak hdavenddir, her istedi ine kadirdir" diye bardklarn grmyor muyuz? Ey, byle mantksz dnenler! Ey muhakemelerinde mantk balants
bulunmayanlar! Demek ki, siz "iyi Allah"n size veba gnderdiine, "iyi Allah"n size sava verdiine, "iyi Allah"n ktlk nedeni olduuna, szn ksas "iyi Allah"n iyi olmaktan "rahmanrrahim" olmaktan geri durmakszn urayacanz ktlklerin en byklerini yapmak istek ve gcne sahip bulunduuna gnlden inanyorsunuz! Hi olmazsa size ktlk yapt zaman Allah'nz "iyi Allah", "rahmanrrahim Allah" diye adlandrmaktan vazgeiniz. O zaman olsun, "Allah adildir" demeyiniz; en ok "gldr" deyiniz ve onun gnderdii darbelere kar koymann sizin iin mmkn olmadn syleyiniz. Diyeceksiniz ki, Allah bizi, ancak en byk iyiliimiz iin cezalandrr. Yani cezalandrmas bize en byk kar salar. Ancak; bulac hastalklar yznden mahvolmaktan, savalarda boazlanmaktan, ahlaksz efendilerine uyarak bozuk ahlakl olmaktan, bir sr zalim ve zorbann demir asasnn eziyet ve basks altnda ezilmekten, ou kez milletler zerine ykc etkilerini yzyllarca hissettiren kt hkmetlerin zulm ve eziyeti altnda yok olmaktan, syleyin, kavimlerin hangi gerek kar vardr? Trmzn bu kadar zalimce lokmas olduu en yrek paralayc sefaletlerde, en srekli eziyetlerde, ahlak bozukluklarnda, lgnlklarnda "yararlar" ve "karlar" gren imann gzleri, ne tuhaf gzlerdir! index
81. NCL'DE "YEHOVA"YA ATFEDLEN SREKL KURTARMA VE MHALAR HEP ZALM

VE BARBAR BR TANRI GEREKTREN TUHAF VE GLN UYDURMALARDIR Babalarnn iledii isyan ve gnahlardan dolay, haberleri olmakszn sulanan insan tryle barmas iin susuz ve gnah ileme gc olmayan z olunu ldrten bir Allah'a inanmalar kendilerine nerilen Hristiyanlar, tanrsal adalet hakknda ne tuhaf fikirler edindiler! Uyruunun isyan etmesinden sonra kendi fkesini yumuatmak iin, isyanla hibir ilgisi bulunmayan veliahtn ldrmekten baka are bulamayan bir hkmdar hakknda ne deriz? Hristiyan diyecek ki, "ilahi adaletini bizzat ho nut edemeyen uyru u hakk ndaki iyiliklerinin sonucu olarak, Allah, z o lunun lmesine raz oldu". Ancak bir babann yabanclar iin iyilii, evlad iin gaddar ve barbar olma hakkn kendisine vermez, ilahiyatn Allah'na ykledii zellikler ve nitelikler, her an birbirini ortadan kaldrmaktan, her an birbirini bozmaktan baka bir ey yapmyor. Tanrnn olgunluklarndan, zelliklerinden birinin uygulanmas hep teki olgunluunun, teki zelliinin zararna oluyor. Tanrsal adalet hakknda Musevi, seviden daha doru fikirlere sahip midir? Musevinin Yehova's susuz kavmi zerine vebay musallat eder. Allah'n esirgemek istedii mutlak bir hkmdarn gnahlarn balatmak iin uyruundan 70 bin kii yok edildi!
index
82. OCUKLARINI ANCAK MUTSUZ ETMEK N DNYAYA GETREN BR KMSEYE

SEVECEN, CMERT VE ADL BR BABA DENLEBLR M? Btn dinlerin tanrsalla alabildiine srd kara zulm ve gaddar lekelerine ramen, insanlar tanrsall gaddarlkla sulamaya raz olmaz. Bu dnyann zorbalar iin olduu gibi, gerein onlar kzdrmasndan, bunun sonucu olarak zerlerindeki bask ve keyfi idareyi en azndan iki kat artrmasndan korkarlar. Kendilerine "Allah sevecen bir babad r; amac , bu dnyada uyru unun sevgisini, sayg s n ve itaatini sa lamakt r, bu iyiliksever Allah ancak sonsuz mutlulu a hak kazanmak iin ve ancak bunun iin uyru una hareket serbestisi verir" diyen rahipleri dinlerler. ocuklarnn byk ounluunu yeryznde yalnzca eziyetli, skntl ve aclarla dolu bir yaam srmesi iin dnyaya getiren bu babann sevecenlii nasl ve hangi belirtiyle anlalr? nsan, suistimal edebilecek bir mevkiye koyduu ve bu suretle sonsuz cezalara uratt sylenen bu szde hareket zgrlnden daha kt bir ihsan var mdr? index
83. NSANLARIN BTN YAAMI VE DNYADA OLUP BTEN HER EY, NSAN
ZGRL VE VCUDU OLDUU NE SRLEN BR ALLAH'IN YL VE ADALET ALEYHNDE KANITTIR
nsanlar yaama davet ederek, Allah, onlar ok zalim ve tehlikeli bir oyun oynamak zorunda brakmyor mu? Kendi rzalar olmakszn, koruyamadklar ve tasarruf edemedikleri bir miza ile, tehlikeli, yaratllarna bal ihtiras ve arzularla hareket eden, dmekten kurtulamayacaklar tuzaklara maruz, kmasna ihtimal vermedikleri ve nn almaya kadir olmadklar olaylarn srkledii mutsuz, lml "insan"lar, iddeti ve sresi bakmndan mthi ikence ve cezalara sevk edebilen bir yola dmeye zorunlu bulunurlar. Gezginler, Asya'nn bir lkesinde fantazilerle dolu ve pek tuhaf, isteklerinde pek zorba bir sultann egemen olduunu anlatr. Bu hkmdar, zamann zerine zar ve bir zar kutusu
konmu bir masa nnde geirir. Masann bir ucunda sultan kuatan mabeyincilerin ve ahalinin agzlln eken altn ynlar vardr. Sultan, uyruunun zayflklarn bildiinden onlara yle szler eder:
"Esirler, kleler! Size iyilik yapmak istiyorum. Ltuf ve keremim sizi zengin etmek ve tmnz mutlu k lmak istiyor. Bu hazineleri, bu alt nlar gryor musunuz? Haydi bakal i te bunlar sizin iindir, bunu kazanmaya al n z. Her biriniz s rayla bu zarlar kutuyu eline als Zarlar alt kez ift getirmek mutlulu eri en, hazineye sahip olacakt r. Ancak sizi haberdar edeyim ki, istenen say y edemeyen, mrboyu karanl k bir zindana at lacak. Ve adaletim, onun yava yanan bir ate zerinde yak lmas n istiyor."
m,
ve n. una
elde
Hkmdarn bu konumas zerine, orada bulunanlar hayret ve aknlk iinde birbirinin yzne bakar. Hibiri bu kadar tehlikeli bir ans denemek istemez. O zaman fkelenen sultan yle der:
"Acayip! Oynamak, zar atmak iin kimse gelmiyor mu? Bu benim hesab ma gelmez. Benim an m ve bykl ister ki, oynans Dolay oynayacaks Emrediyorum. Cevap vermeksizin itaat ediniz!"
yla n
z!
m n.
u nokta dikkate alnmaldr: Zorbann zarlar yle yaplmt ki, yz bin kez atlsa ancak bir kez ift gelebilir. Bu nedenle, alicenap hkmdar, zindannn dolduunu ve servetinin elinde kaldn grmekten zevk alr. Ey lmller! Bu sultan, sizin Allah'nzdr; hazinesi cennettir; zindan cehennemdir; zarlar da sizdedir; sizler de bu zarlarla oynamak zorunda braklanlarsnz! index
84. TANRININ YARATMA GC YA DA TANRININ LTF DENLEN EYE MNNETTAR

OLMAMIZ GEREKT DORU DELDR Bizi saysz nimet, iyilik ve baa boan Tanrnn ltfuna sonsuz kran borlu olduumuz her an tekrarlanr. zellikle yaamak mutluluu vlr. Ama heyhat! Hayatndan honut olan ka kii vardr? Eer hayat bize baz tatlar veriyorsa, bu tatlar birok acyla karm deil midir? Yakc tek bir ac, en sessiz, en mutlu bir hayat birdenbire zehirlemeye yetmez mi? Ellerinde olsayd, talihinin grn almakszn iine att skntl hayat mesleine tekrar girmeye, tekrar yaamaya istekli olacak ok kimse var mdr? Diyorsunuz ki, hayat yalnz bana ok byk bir nimettir. Ancak bu hayat, ou kez aclarla, korkularla, ou kez zalim olan ve ok az hak ettiimiz hastalklarla srekli olarak tedirgin edilmiyor mu? Bylece birok taraftan tehdit edilen bu hayat her an elimizden alnamaz m? Bir sre yaadktan sonra sevgili einden, sevgili bir evlattan, avutucu bir dosttan ayrlmam olan; veya bunlardan ayrlk ve aclarn dnce gcn istila etmedii kim vardr? Zehir gibi ac felaket bardan bana dikmek zorunda kalmam ok az kimse vardr. ok az kimse vardr ki, hayatn son bulmasn ou kez istemesin. Szn ksas, dnyaya gelmek ya da gelmemek, gr ve isteimize bal olmamtr. Bir sre kendisiyle elendikten sonra, kesip yemek zere tutsak ederek kmesine koyduundan dolay, kuun, avcsna ok duygusal kran ve gnl borcu mu beslemesi gerekir? index
85. "NSAN, YARATICI KUDRETN SEVGL UCUUDUR, ALLAH'IN GZDESDR,
MESASNN TEK AMACIDIR, DOANIN KRALIDIR" DDASINDA BULUNMAK, BR DELLKTR
Bu dnyada ekmek zorunda olduu aclar ve sakatlklarla birlikte, dehetli hayalgcnn teki dnyada (ahiret aleminde) kendisine yaratt tehlikelere ramen, insan, kendisini Allahnn gzdesi, btn zenlerinin konusu, btn almasnn tek amac sanmak deliliinde bulunur. Btn dnyann kendisi iin yaplm olduunu sanr; kendisine kstaha "doann kral" adn
verir ve kendisini teki canllarn, teki btn hayvanlarn pek ok stne koyar. Zavall insan! Bu byklk iddialarn neye dayandrabiliyorsun? Ruhunun, erimi olduu akln, evrendeki yaratklar zerinde bir hakimiyet uygulamaya elverili olan yce yetilerine mi dayandryorsun? Ancak, ey dnyann zayf hkmdar (ey insan), gsterili yaaynn sreceinden bir an emin misin? Aaladn maddenin en deersiz, nemsiz zerreleri, tahtn elinden almaya ve seni hayattan yoksun etmeye yetmez mi? Szn ksas, hayvanlarn kral (yani insan), en sonunda mutlaka solucanlarn, kurtlarn gdas, yemi olmuyor mu? Bize ruhundan dem vuruyorsun! Ancak bir ruh nedir bilir misin? Grmyor musun ki, bu ruh, bilekesi hayat olan organlarn faaliyetteki btn toplamndan, bunlarn halen almakta olmasndan baka bir ey deildir. Yaayan, dnen, muhakeme eden, anlayan, senin gibi hazz arayan, acdan kaan ve ounlukla kendilerine senin organndan daha ok yarayan organa sahip bulunan teki hayvanlar iin bir ruh kabul etmeyecek misin? Bize aklnn yetisini vyorsun. Ancak, sahibi olduundan dolay bu kadar vndn bu yatknlk, seni teki yaratklardan daha ok mutlu ediyor mu? an ve erefinden onur duyduun, saydn ve kendisine asla kulak asmamay dinin emrettii akln ska kullanyor musun? Ya senden daha zayf ya da senden az kurnaz olduklar iin aaladn bu hayvanlar, senin yreinin daima lokmas olduu aclara, ruhsal eziyetlere, binlerce deersiz istee, binlerce hayali ihtiyaca maruz mudur? Senin gibi gemii anmakla acl ve gelecek endiesiyle kukulu ve kararszlar m? Bugnk durumla snrl olduklarndan, senin "igd" dediin ey, benliklerini korumak, savunmak ve btn muhta olduklar eyleri aramak iin kendilerine yetmiyor mu? Senin aalayarak sz ettiin bu igd, ilerine senin artc zekandan daha ok yaramyor mu? Hayvanlarn barsever cehaletleri, seni bedbaht eden dncelerden, beyhude inceleme ve aratrmalarndan ve hemcinsini lgnca kltan geirmeye kadar ileri gtrdn btn bu eylerden daha yararl deil midir? zet olarak, bu hayvanlarn, birok insan gibi kendi kendilerini yalnz lm korkusuyla deil, lm izleyeceine inandklar sonsuz ceza ve eziyet korkusuyla da tedirgin edecek derecede bozuk hayalgleri var mdr? Judee kral, Herode'un oullarn ldrdn rendiinde, "Auguste Herode'un o ullar olmaktansa, domuzlar olmak bin kez daha diye bard. nsan hakknda da ayn ey sylenebilir. Tanrnn iyidir" yaratma kudretinin bu sevgili evlad (ileri yaratk dediimiz insan) btn teki hayvanlardan daha byk tehlikelere maruzdur. nsan, bu dnyada pek ok sknt ektikten sonra baka bir dnyada da sonsuza dek azap ve eziyet ekme tehlikesine ak olduuna inanmyor mu? (Hayvanda ahiret azab endiesi var mdr? Sonsuz eziyet korkusunun verdii sknt var mdr?) index
86. NSANLA HAYVANLARI KARILATIRMA

nsanla, teki hayvanlar arasnda ak ve kesin ayrc izgi nedir? nsan hayvanlardan esas yla, olarak ne farkla ayrlr? "Zekas
ruhunun yetisiyle, akl iledir ki; insan, fiziksel zorlamalarla hareket eden ve akl n hibir etkisi olmad btn teki hayvanlardan stndr" denilecek. Ancak hayvanlarn ihtiyalar, insanlarn ihtiyalarna oranla snrl olduundan, kendi hayatlarna gre tmyle yararsz olacandan, hayvanlar, insanlarn yetilerinden pekala vazgeebilirler; onlarn igdleri kendileri iin yeterlidir. Oysa, hayatn dayankl klmak ve hayalgcnn, batl inanlarnn byklnn ve yapsnn kendisine eziyet etmesi iin rettii ihtiyalar doyurmaya insann btn yetileri zar zor yetiiyor. Hayvan, insann maruz olduu ayn eylere asla maruz deildir. Onun ne ayn ihtiyalar vardr, ne ayn arzular, ne ayn fantezileri. Hayvan olgunluk durumuna olduka abuk eriir. Oysa insann, ruh ve yetisinin tmyle varlk iinde olduu, bu yetileri serbeste uygulad ve mutluluu iin bunlar akllca, doru kulland pek ender grlr.
index
87. DNYADA ZORBALARDAN DAHA REN HAYVAN YOKTUR

Bize temin ederler ki; insan ruhu basit bir cevherdir. Ancak ruh bu kadar basit olsayd, insan trnn tm bireylerinde tmyle ayn ierikte ortaya kmas gerekirdi; bu bireylerin ayn akl yetisine sahip olmas gerekirdi. Bununla birlikte, i byle olmuyor; insanlar, yz izgileri kadar dnce ve anlay nitelikleriyle de birbirlerine benzemezler. nsan tr arasnda, bir at ya da itle bir insan arasndaki fark kadar farklar gsteren bireyler vardr. Baz kimseler arasnda hangi uyumu ya da hangi benzerlii buluyoruz? Bir Locke'nin, bir Newton'un dehasyla bir kylnn, bir "Hotanto"nun, bir "Lapon"un kafas arasnda pek ok ve adeta sonsuz fark ve uzaklk bulmuyor muyuz? nsan, teki hayvanlardan, ancak organlarnn farkyla ayrlr ve bu organizasyon fark, hayvanlarn yapamad baz eyleri oluturmaya, insan yetenekli klar. nsan tr bireylerinin organlar arasnda gzle grdmz fark, akl yetisi olarak adlandrdmz fark bize aklamaya yeterlidir. Bu organlardaki eitli dzeylerdeki inceliin, kan scaklnn, akc svlarn hznn, telciklerin ve sinirlerin yumuaklk ve sertliinin, insanlarn ruhlar arasnda grlen sonsuz eitlilii zorunlu olarak oluturmas gerekir. Pratik, alkanlk ve eitim sayesindedir ki, insan zekas geliir ve kendisini evreleyen yaratklarn stne kmay baarr. Kltrsz ve deneysiz insan, hayvan kadar akl ve beceriden yoksun bir yaratktr. Bir ahmak; organn glkle harekete geiren, dima zorlukla harekete geirilen, kan yava dolaan bir insandr. Zeki bir adam; organ uysal olan, kolay ileyen, hzla hisseden, dima abuk harekete geen bir adamdr; organlar ve dima, birok bilgiyle kendisini megul eden konular zerinde uzun sre alm bir kimsedir.
index
88. NSANIN KUSURSUZLUUNUN REDD

nsandan kan delilikler ve garabetler; insann teki hayvanlar zerindeki stnln, insann kendisine bedavadan verdii bu stnlk sfatn akln gznde yok ediyor. Ne kadar ok hayvan, kendi kendine son derece akll ve doru sfatn veren hayvandan (yani insandan) daha ok yumuaklk, daha ok temkin ve insaf gsterir! ou kez esaret, zulm ve bask altnda bulunan insanlar arasnda karncalarn, arlarn ya da kunduzlarn topluluklar kadar iyi oluturulmu topluluklar var mdr? Ayn trden yrtc hayvanlarn, yararsz olarak birbirini paralamak, birbirini yok etmek iin sahralarda, ovalarda, birbirlerine "randevu" verdikleri grlm mdr? Yrtc hayvanlar arasnda din savalar grlyor mu? Hayvanlarn teki trlere kar zulm ve saldrganlklarnn nedeni alk ve beslenme ihtiyacdr. nsann insana kar zulm ve saldrganlnn nedeni ise, efendilerinin kavga karmak isteinden, agzllnden ve saygsz, batl inanlarnn azgnlndan baka bir ey deildir! Dnyada her eyin insan iin yapldn sananlara ya da bunun byle olduuna bizi inandrmak isteyen teologlara; evimizi hep zarara uratan, zarar veren bunca hayvann, insann refahna, bolluk iinde yaamasna ne gibi bir hizmeti olduu sorulduunda, ok akn ve telal bir hale derler. Bir engerek ylan tarafndan sokulmasnda, bir sivrisinek tarafndan srlmasnda, bit, pire, tahtakurusu gibi bceklerin lokmas olmasnda, bir kaplan tarafndan paralanmasnda vb. tanrlarn sevgilisi (yani insan) iin bilinen ne "yarar"lar vardr? nsanlarn kendileri iin yaplm olduu iddiasnda bulunsalard, btn bu hayvanlar, ancak bizim ilahiyatlarmz kadar doru dnm olmazlar myd? index
89. DOU MASALI

Badat'a yakn bir yerde, evliya olmakla tannm bir dervi gnlndeki yalnzlk kesinde sessiz bir hayat sryordu. evre halk, duasn almak iin ona her gn erzak ve hediye tamakta can atyordu. Kutsal adam, kendisini her gn nimet ve iyiliklerine boan Tanrnn m, ltfuna teekkrden geri kalmyordu. "Ey Allah insan kullar na senin sevecenli in ve iyili in, dil ile anlat lmayacak kadar oktur! Vcut ve varl n n bana her gn verdi i nimetlere hak
kazanmak iin ben ne yapt m? Ey yerin ve g n padi ah , ey evrenin sevecen yaradan ! Hangi yceltici kelimeyle senin ltuf ve iyiliklerinin kran hakk yla yerine getirebilirim? Ya rab! nsan evlad iin senin iyiliklerin, ltuflarin ne kadar byktr!"
diyordu.
Allah'a kar kran duygusuyla cokulu olan, yalnzl seven bu kutsal kii, yedinci kez hacca gitmeye niyet etti. O srada Trklerle ranllar arasnda srmekte olan sava, Allah korkusundan kaynaklanan niyetinin uygulanmasn erteleyemedi. Allah'a tam gvenle yola kt. Herkesi kendisine hrmet ettiren kyafetinin saldrdan korumas ve himayesi altnda, bir engelle karlamakszn askeri birlikler arasndan geti. Herhangi bir ekilde rahatsz edilmek yle dursun, her admda iki dman tarafn askerinden sayg gryor ve yceltiliyordu. Sonunda yorgunluktan bitkin dt, gnein yakc na kar snacak bir yer aramak zorunda kald. Yan banda berrak bir su akan hurma aalarnn glgesini buldu. Huzur ve sessizlii ancak sularn hlts ve kularn cvltsyla bozulan bu cra yerde, veliyullah, yalnzca cennet gibi bir snak bulmakla kalmam, leziz bir yiyecek de bulmutu. Hurmalar ve baka leziz meyveleri toplamak iin elini kaldrmas yeterliydi. Irmaktaki saf, berrak ve serin suyla susuzluunu gideriyordu. Yeil imen, onda, ho bir dinlenme uykusuna yatma istei uyandrd. Uyandnda abdest ald ve kendinden geecek lde heyecan ve sevinle, "Ya rab! insan evlad iin senin nimetlerin ne kadar byk ve say s zd r!" dedi. Karn doymu, din ve en olarak yine yola koyuldu. Gzne, dallar meyvelerle dolu aalar, ieklerle bezenmi yamalar, zmrt gibi yeil ayrlar sunan gzel bir diyarda yoluna bir sre devam etti. Bu manzaraya hayran olan veliyullah, insan trnn mutluluk nedeni ve refahyla her yerde ilgileniyor grnen cenab Allah'n cmertliini vmekten ve yceltmekten bir an geri kalmyordu. Biraz ilerde, almas zor dalara rastgeldi. Ancak dalarn en yksek noktasna varnca nnde korkun bir manzara buldu. Ruhu dehet ve korku iinde harap olduu halde, atein ve klcn ykc etkisiyle dolu, ssz bir ova grd ve gzden geirdi. Ova birka gn nceki kanl savan eseri olarak yz binden ok insan cesediyle rtlyd! Topran stne serpilmi insan llerini kartallar, akbabalar, kargalar, kurtlar, alabildiine yiyor, paralyorlard. Bu manzara, bizim hac efendiyi ezilmi, boynu bkk dnceye bodu. Allah ona, zel bir ltuf olarak, hayvanlarn dilini anlamay balamt. nsan etiyle karnn iyice doyurmu olan bir kurdun sevinle syledii szleri iitti. Kurt yle diyordu:
"Ey Allah m! Kurto luna senin gzel nimetlerin, iyiliklerin ne kadar byk ve say s zd r! Bizim iin pek tehlikeli olan bu i ren insan evlad na, senin basiretli, hikmet ve iyili in bir lg nl k, bir delilik fkesi gndermek zeni ve ltfunda bulunur. Yaratt klar n n bekisi olan tanr sal iyiliklerinin bir eseri olarak, bu insan evlad , rk m z n bu y k c lar , birbirlerini bo azlar, bu suretle bize gsteri li yemekler haz rlar. Ey Tanr , senin nimetlerin kurt soyu iin ne kadar byk ve say s zd r!"
index
90. DNYADA ALLAH'IN NMET VE HSANINDAN BAKA BR EY GRMEMEK VE BU

DNYANIN ZELLKLE NSAN N YARATILMI OLDUUNA NANMAK BUDALALIKTIR
Sarho bir hayalgc, dnyada Allah'n nimet ve armaanndan baka bir ey grmez. Daha sakin, daha mantkl bir zeka ise, dnyada iyilik ve ktlkler grr. Bize yle diyeceksiniz: "Sizi ayd nlatan u gne i, sizin iin rnler ve ye illiklerle rtl olan yerkreyi, bak lar n z e lendirmek, gzel koku sunmak iin aan bu iekleri, leziz meyveler alt nda e ilen bu a alar , susuzlu unuzu gidermek
iin akan bu saf ve duru sular ticaretinizi, ili kolayla t rmak iin dnyay kaplayan bu denizleri, basiretli bir do an n sizin kullanman z iin retti i bu hayvanlar grnz".
kinizi
Evet, btn bu eyleri gryorum ve elimden geldiince bunlardan yararlanyorum. Ancak bu pek gzel gne, birok iklimde benim iin hep rtldr. teki baz iklimlerde iddetli scakl tedirgin eder, kasrgalar karr, korkun hastalklar yapar. Tarlalar kavurur. ayrlarn yeillii yoktur, aalar meyvesizdir, rnler yanmtr, kaynaklar, pnarlar kurumutur. Ancak zorlukla yaayabilirim ve sizin hep iyiliksever, hep nimet verir, yedirir iirir bulduunuz doann iddetli ac ve skntsndan inlerim. Eer bu denizler, bana baharat, ziynet ve yararsz meta getiriyorsa, bunlar almaya gidecek kadar aymaz birok insan da boup yok etmiyor mu? nsann densizlii, kendisini evrenin tek merkezi olduuna inandrr; yalnz kendisi iin bir alem ve bir Allah yapar; kendisini doay istedii gibi deitirebilecek kadar nemli zanneder. Ancak teki hayvanlar konusu alnca, Allahszca dnr. Kendi trnden baka trlerin ve bireylerin Tanrnn dnya apnda yaratma gcne az layk otomatlar (fikirsiz, duygusuz, iradesizler) olduklar ve hayvanlarn, bu Tanr gcnn adaletine ya da nimetine konu olmayacaklar dncesinde bulunur. nsanlar mutlu ya da felaketli olaylara, sala ya da hastala, hayata ya da lme, bolluk, bereket ya da ktla; varln bedavadan varsaydklar zgrlklerini gzel ya da kt kullanmalarnn dl ya da cezas gzyle bakarlar. Peki hayvanlar konusu alnca, ayn ekilde muhakemede bulunurlar m? Hayr; geri adil bir Allah'n hkmnn emri altnda, bunlarn da haz ve ac duyduklarn, salkl ya da hasta olduklarn, insanlar gibi yaadklarn ve ldklerini grrler; bu hayvanlarn hangi su ve cinayetlerinden dolay, doann mutlak hakiminin gznden dm olduklarn sormak hatrlarndan gemez. Teolojik batl dncelerle snrl baz kr insanlar, iin iinden kmak, glkten kurtulmak iin, deliliklerini, hayvanlarn "hissetmediini" iddiaya kadar vardrmamlar mdr? Bu durumda insanlar, delice iddialarndan asla vazgemeyecekler mi? Doann kendileri iin yaplm olmadn kabul etmeyecekler mi? Doann, oluturduu btn yaratklara eit davrandn, yani doann gznde btn yaratklarn eit olduunu grmeyecekler mi? Organlara sahip tm yaratklarn ayn dzeyde yaamak ve lmek, hazz ve acy duymak iin yaplm olduklarn grmeyecekler mi? Szn ksas, anlay ve kavray yetileriyle, yersiz vnen olacaklarna, bu yetilerin kendilerini ou kez hayvanlardan daha mutsuz ettiini; kendilerinde ne dnce, ne batl inan, ne gurur, ne de insann mutluluk ve refahn her an tehlikeye atan delilikler bulabildiimiz hayvanlardan daha mutsuz ettiini kabul etmek zorunluluunu hissedip grmeyecekler mi? index
91. RUH NEDR? KMSENN BUNDAN HABER YOKTUR. BU RUH, MADDEDEN BAKA
BR CEVHERDEN OLSAYDI, BUNLARIN BRLETRLMES MMKN OLMAZDI teki hayvanlar zerinde stn olmalar hakkn, insanlar, esas olarak, kendilerinin sonsuz bir ruha sahip olduklar grne dayandrr. Ancak bu ruhun neden ibaret olduu sorulunca aptklarn, dillerinin dolatn, kekelediklerini grrsnz. Bu mehul bir cevherdir; maddeden ayr, gizli bir kuvvettir; hakknda hibir fikir bulunmayan bir ruhtur. Onlara, Allah'lar gibi mekandan tmyle arnm varsaydklar ruhun, mekan ile var olan cisimleriyle nasl birleebilmi olduunu sorunuz. Size cevap olarak, bu konuda hibir ey bilmediklerini, bunun bir sr olduunu, bu bileim ve uzlatrmann tanrsalln btn gcnn eseri olduunu sylerler. Btn eylem ve ilerinin hareket ettiricisi yaptklar gizli, daha dorusu hayali cevher hakknda insanlarn edindikleri "ak" fikirler ite byledir! Ruh, maddeden esasen ayr bir cevherse ve maddeyle hibir ilikisi olamazsa, bunlarn birlemesi bir sr deil, hayali bir emir olur. Ayrca bu ruh, maddeden ayr bir kkenden geldii iin, ister istemez maddeden farkl bir eylemde bulunmas gerekir. Bununla birlikte, gryoruz ki, maddenin hareketleri, bu sz geen ruha kendini hissettiriyor ve bu iki cevher hep birbirine uyumlu, hep ahenkli olarak eylemde bulunuyorlar. Bize bu ahenk ve uyumun bir sr olduunu syleyeceksiniz. Size derim ki; ben ruhumu grmyorum, ben ancak cismimi biliyorum ve hissediyorum. Dnen, hkmeden, sknty ve hazz duyan bu cisimdir ve btn yetileri, kendisine zel mekanizmasnn, baka bir deyile, organlara sahip olmasnn sonucudur. index
92. BR RUHUN VARLII SAMA BR VARSAYIMDIR. LMEZ BR RUHUN VARLII

DAHA SAMA BR VARSAYIMDIR nsanlar her ne kadar ruhlar, ya da kendilerine hayat verdiini sandklar hayat fr hakknda en kk bir fikir edinmek imkanszlnda bulunsalar da, yine bu mehul ruhun lmszlne kendi kendilerini inandrrlar. Her ey onlara kantlar ki; onlar, ancak cismin maddi olan kuvvet ve duygular ya da maddi organlar araclyla hisseder, dnr, fikirler kazanr, haz ve ac duyarlar. Bu ruhun mevcudiyetini varsayarak dahi, bunun tmyle cisme bal olduunu ve cismin urad btn deiiklii, rzgarlarn scak ve souunu birlikte ektiini onamaktan kanlamaz. Bununla birlikte yaratl ve ierii bakmndan, maddeyle hibir benzerlii olmad sanlr. stenir ki, ruh bu maddenin yardm olmakszn hareket edebilsin ve hissedebilsin. Szn ksas, iddia edilir ki; maddeden yoksun ve duygulardan uzak bir ruh da yaayabilir; mutluluk ya da iddetli aclar hissedebilir. te byle, aa yukar byle varsaymlara dayanan bo, ie yaramaz eyler dokusu zerinedir ki, "ruhun sonsuzluu" dilber fikri ina edilir.* Hangi nedenlere dayanlarak ruhun sonsuzluunun varsayldn sorsam, bana hemen "insan yarat l gere i olarak lmez
olmak, ba ka bir deyi le, hep ya amak cevab verilir. Ancak, karlk olarak derim ki; bir eyi iddetle istiyor" istiyor olmamz, isteimizin yerine getirileceini, bu iddetli istekten sonu alnacan karmak iin yeterli midir? Olmas iddetle istendii iin bir eyin olmamasnn kesinlikle mmkn olmayacana karar verme cesareti hangi tuhaf mantkla gsterilir?! nsanlarn hayalgcnn dourduu istekler, gerein ls mudur? "Ahiret hayat n n cazip mitlerinden yoksun olan tanr s zlar yok olmay istiyor" diyorsunuz. Pekala. Hep var olacanz karmakta ne kadar yetkiliyseniz, bu arzuya gre, tanrtanmazlar da yok olmay isterken, yok olacaklarn karmakta o kadar yetkilidir.
* Fransz hekimlerinden biri, "L'immortalite de l'ame est trop belle pour der. Anlam yledir: "Sonsuz etre crue" ruh fikri, inan lmayacak kadar ok gzeldir."
(A.C.)
index
93. APAIKTIR K, NSAN TMYLE LR YAN NSANIN LM TAM VE KESNDR

nsan tmyle lr. Deli olmayan kimse iin bundan daha apak bir ey yoktur. lmden sonra insan vcudu, tm yaam vareden hareketleri yerine getirmeye yeteneksiz bir ktleden baka bir ey deildir. Onda artk ne kann dolam, ne solunum, ne sindirim, ne konuma, ne dnme grnr. ddia edilir ki, bilinmedii sylenen ruh, o zaman bedenden ayrlmtr. Ancak hakknda hibir ey bilinmeyen bu ruha hayat cevheridir demek; bilinmeyen bir kuvvettir, bilinmeyen ve hissedilmeyen hareketlerin gizli esasdr demekten baka bir ey dememi olmaktr. len adamn artk yaamadna inanmaktan daha olaan ve daha sade bir ey yoktur. len adamn yine sa olduuna inanmaktan da daha aykr, daha tuhaf bir ey yoktur. Ahiret hayatnda kendilerine yararl ve gerekli olur dncesiyle, llerle birlikte mezara erzak gmme gelenekleri olan kavimlerin safdilliklerine gleriz. nsanlarn ldkten sonra yemek yiyeceklerine inanmaktan, organlar bir kez daldktan ve topraa dntkten sonra, iyi ya da iyi olmayan fikirlere sahip olacaklarn ve holanacaklarn, tat alacaklarn, ac duyacaklarn, pimanlk ya da sevin hissedeceklerini dnmekten daha gln, daha abes bir ey yoktur. lmnden sonra insanlarn ruhlarnn "mutlu" ya da "mutsuz" olacaklarn iddia etmek; gzsz grebileceklerini, kulaksz iitebileceklerini, burunsuz koku alabileceklerini, elsiz ve tensiz dokunabileceklerini iddia etmektir. Kendilerinin pek akll olduuna inanan baz milletlerle birlikte byle fikirler de bulunuyor. index
94. RUHUN MANEVYATINA KARI TRAZ KABUL ETMEZ KANITLAR

Ruhun sonsuzluu inan, onun basit bir cevher, bir kelimeyle sylemek gerekirse bir ruh olmasn gerektirir. Ancak, yine sorarm: Ruh nedir? "Ruh mekans z, yani mekandan ar nm , fesattan ve maddeyle her trl ili kiden uzak bir cevher, bir zdr" diyorsunuz. Ancak, eer byleyse, ruhunuz nasl douyor? Nasl byyor? Nasl kuvvetleniyor? Nasl zayflyor? Nasl bozuluyor? Cisminizle ayn oranda nasl ihtiyarlyor? Bizim btn bu sorularmza karlk olarak diyorsunuz ki, bunlar srdr. Ancak, eer bunlar gizli eylerse, bundan hibir ey anlamazsnz. Eer bir ey anlamyorsanz, hibir fikir edinemediiniz bir ey hakknda dorulayc bir karar nasl verebilirsiniz? Bir eye inanmak ya da bir eyi onaylamak iin, hi olmazsa insanlarn, inanlan ve onaylanan eyin "ne" olduunu bilmesi gerekir. lmez ruhunuzun varlna inanmanz, hakknda hibir doru dnce edinmek mmkn olmayan bir eyin varlna ikna olmanz demektir. Bu ise, hibir anlam katmakszn kelimelere inanmaktr. in, sizin dediiniz merkezde olmasn onaylamak ise, deliliin ya da densizliin, bo eylerle vnmenin daniskasdr. index
95. LAHYATILARIN HEP SIINDII DOAST NEDENLERN SAMALII

lahiyatlar, tuhaf itirazclar deil midir? Eyann doal nedenlerini bulamadklarn grr grmez, "doast" dedikleri nedenler icat ederler. Ruhlar, gizli nedenleri, aklanmas mmkn olmayan nedenleri aklamaya urarken daha karanlk kelimeler dnrler... Doa olaylarn anlamak istiyorsak, doann iinde kalalm, doann dna kmayalm; organlanmzn kavrayamayaca derecede ince nedenlerini gz nne almayalm ve bilelim ki, doa dna karak doann bize sunduu sorunlarn zmn asla bulamayz. Teolojinin varsaymnda da, yani maddenin her eye gc yeten bir hareket ettiricisini varsayarken de, dinbilimciler, Allahlarnn bu maddeye dnme yetisi verme gcn de ne hakla kabul etmiyorlar? Kendisinden sonu olarak dnce retme yetisi ortaya kacak biimde bileik madde oluturmak, Allah iin, dnen ruhlar yaratmaktan daha m g olurdu? Dnen bir madde varsaymakla, hi olmazsa dncenin konusu hakknda bizde fiili dnceyi uygulayan organ hakknda baz fikirlerimiz bulunur. Oysa, dnceyi maddesi olmayan bir varla dayandrmakla, konusu dnce retmek olan bu "maddi olmayan" varlk hakknda en kk bir fikrimizin bulunmas bizim iin mmkn deildir.
index
96. MATERYALZMN NSAN TR N ONUR BOZUCU OLDUU DORU DELDR

Bize yaplan itirazda, materyalizmin insandan tam bir makine yapt sylenir, bu da btn insan tr iin pek onur krc saylr. Ancak insan, bir ruhun ya da nasl olduu bilinmeksizin, onun hayatta kalmasna yarayan "bilmem ne"nin gizli zorlamasyla dnd, hareket ettii sylendiinde, insan tr daha ok mu yceltilmi olur?! Anlalmas, grlmesi kolaydr ki; maddeye ya da cisme karlk ruha ya da cana atfedilen stnlk, bu ruh hakkndaki cehalet zerine kurulmutur. Oysa, bilindii tasavvur edilen ve zembereklerinin ayrt edildii eklinde abartlan madde ya da cisimle daha ok kaynalmtr; ancak cisimlerimizin en sade hareketleri bile, bunlar dnen her insan iin, sezilmesi, anlalmas ve zlmesi zor muammalardr. Ruhun cevheri hakknda bunca kimsenin besledii saygnn nedeni, ruhun cevherini anlalr bir ekilde tanmlama olanakszl olsa gerektir. Metafizikilerimizin maddeyi aalamas, ancak undan ileri gelir ki; tanmak, mahrumiyet saygszl dourur ve bize; "ruh, cisimden daha erefli, daha temizdir" dediklerinde, hakknda hibir fikir olmayan bir eyin, hakknda baz zayf fikirler bulunan eyden daha iyi ve daha gzel olmas gerektiini sylemekten baka bir ey yapmazlar. index
97. AHRET HAYATI NANII ANCAK HALKIN SAFLII ARACILIIYLA BUNU

SMRENLER N YARARLIDIR Ahiret hayat inannn yarar, bize srekli olarak vlr; aslsz bir kuruntu ve hayalden bile ibaret olsa, ahiret hayat inannn yararl olduu, nk insanlara bu inann hakim bulunduu ve kendilerini erdeme ynelttii iddia edilir. Ancak bu inann insanlar daha olgun, daha erdemli kld doru mudur? Bu efsanenin etkili olduu uluslar gelenek ve grenekleriyle, tabiatlaryla sekin midir? Grnen alem, grnmeyen aleme hep stn gelmiyor mu? nsanlar eitmek ve ynetmekle grevli kimseler, kendileri a ve erdeme sahip olsayd, insanlar ham hayaller yerine, gereklerle ynetmeleri daha iyi olurdu. Ancak, kurnaz, agzl ve bozuk ahlakl yasa koyucular, dnyann her yerinde milletleri bo masallarla uyutmay, onlara gerekleri retmekten, akl ve zihinlerini gelitirmekten, zel ve gerek nedenlerle erdeme yneltmekten, onlar doru bir ekilde ynetmekten daha kolay buldular. Ruhu madde d yapmak iin, ilahiyatlarn nedenleri vard. Ahiret hayatnda kefettikleri hayali lkeleri yurtlandrmak iin, ruhlara ve ham hayallere ihtiyalar vard. Maddi ruhlar, btn
cisimler gibi dalp giderdi. Oysa, insanlar kendileriyle birlikte her eyin kt olacana, her eyin biteceine inansalard, teki dnyann corafyaclar, ruhlarn bu bilinmeyen meskene gnderme haklarn yitirirlerdi. Bu ruhlar otlattklar umut ve hlya ayrndan ve onlar altnda ezmeye zen gsterdikleri cehennem dehederinden hibir yarar salayamazlard. Yani ahiret aleminin insan tr iin gerek hibir yarar olmasa da, insan trn oraya gndermeyi stlenenler (yani ilahiyatlar) iin yarar byktr! index
98. AHRET HAYATI NANIININ AVUTUCULUU GEREE AYKIRIDIR; AVUTUCU OLSA

BLE, BUNDAN NANIIN DORULUUNUN IKARILMASI GEREKMEZ
una Denilecek ki; "Ruhun sonsuzlu inan , bu dnyada o u kez pek mutsuz olan kimseler iin avutucu de il midir? Bu bir kuruntu ve hayal olsa da, tatl ve ho de il midir? nsan iin lmden sonra ya amak ve yeryznde kendisine verilmesinden sak n lan bir mutlulu a birka gn eri mek, bir nimet de il midir?" Zavall faniler! Bu ekilde, arzularnzdan, gerein lsn imal ediyorsunuz! nk siz hep yaamak ve daha ok mutlu olmak istersiniz. Bu istekten hemen, hep yaayacanz ve bilinmeyen bir dnyada, size ou kez skntlar nasip eden bir dnyadan daha mutlu olacanz sonucunu karyorsunuz. O halde, byk ounluunuz iin zevk ve hazlarnzdan ok zorluk ve skntlar gerektiren bu dnyay, tasalanmadan terk etmeye raz olunuz. Btn yaratklar gibi sizin de kalc olmamanz isteyen talihin iradesine katlannz. "Ancak ben ne olacam?" diye bana soruyorsunuz. Ey insan! Milyonlarca yl nce ne idiysen, o olacaksn; o zaman "bilmem ne" idin; her an bile, yine o zaman olduun bu "bilmem ne" olmaya karar ver. Haberin olmakszn, bu biiminle km olduun kainat evine yeniden gir ve seni evreleyen teki btn yaratklar gibi, serzenite bulunmadan, ge...
Din fikrinin mutsuzlara sonsuz teselli sunduu, bize aralksz yinelenir; ruhun sonsuzluu ve daha mutlu bir yaam dncesinin insann kalbini yceltmeye ve kuvvet vermeye, yeryz zerinde sakncasn grd zorluklara kar cesaret vermeye, gayrete getirmeye ok yaradn iddia ederler. "Materyalizm ise, tersine, insan drt ayakl hayvan mertebesine koyan,
onurunu yok eden, cesaretini k ran, gelecek olarak korkun ve bu dnyada s k nt ya d er d mez intihara yneltmeye yetenekli bir yokluktan ba ka ey gstermeyen hzn verici bir sistemdir" derler. Din imamlarnn byk sanat, souk ve scak zerine flemektir; zmek, avutmak, korkutmak ve cesaretlendirmektir.
lahiyatlarn efsanelerine gre, teki dnyann mutluluk ve ikence lkeleri vardr. nsann mutluluk lkesine gitmeyi hak etmesi kadar g bir ey yoktur; ezeli ac ve skntlarnn lokmas olan bedbahtlar iin, Allah'n hazrlad azap lkesinde, yani cehennemde bir makam elde etmekten daha kolay bir ey yoktur. Ahiret hayat fikrini pek okayc ve tatl bulanlar, unutuyorlar m ki, yine kendi aklamalarna gre, insanlarn ounluu iin bu ahiret hayatnn ikence ve cezalar getirmesi gerekir. Tmyle yok olma fikri; ikenceler ve di gcrdatmalaryla birletirilen varln sonsuzluu fikrine, sonsuz ikence hayat fikrine, sonsuz kere yelenmez mi? Daima var olmamak korkusu, hi var olmam olmak korkusundan daha etkili midir? Artk var olmamak (hayat terk etmek) korkusu, ancak bir ahiret hayat inan iindeki hayalgc iin, yalnzca bu hayalgc iin gerek bir acdr. Ey Hristiyan din imamlar! Diyorsunuz ki; "Daha mutlu bir hayat fikri ho tur, gzeldir; bu dnyadaki ya ay tan daha mutlu, daha sa lam bir ya ay istemeyen kimse olmad kabul edilir". Ancak cennet cazipse, kabul edersiniz ki, cehennem de korkuntur. Cennete layk olmak ok g, cehenneme layk olmak ise pek kolaydr. Cennete giden yolun dar, zahmetli ve zor bir yol; cehenneme giden yolun ise geni bir yol olduunu sylemiyor musunuz? Allah'n gzidelerinin saysnn pek az, ve azap ektirenlerin saysnn pek ok olduunu hep sylemiyor musunuz? Kurtulua erimek iin Tanrnzn az sayda kimseye ihsan ettii merhameti ve balamas gerekmiyor mu? Pekala, size diyeceim ki; bu fikirler hibir ekilde avutucu deildir. Size derim ki; hayvanlarn sonlar, azap ektirilen insanlarn sonlarndan daha ok arzuya deer grnr. Size derim ki; bu dnyada beni ezici korkulardan kurtaran gr, bana, kendi elindeki balaycln ancak sevgililerine veren ve btn dier insanlarn kendilerini sonsuz cezalara mstahak klmalarna izin veren bir Allah fikrinin beni iinde brakt kuku ve tereddtten daha ho, daha i ac gelir. Tereddtler ve insan znt ve bezginlie drc korkularla bir arada olan gereklemesi imkansz kukular, huzur rahatl ve gvenlik veren belli bir dzene, belli bir bilim ve dnce manzumesine tercih ettirecek, ar dini heyecandan ya da delilikten baka bir ey yoktur. index
99. BTN DN LKELER HEP HAYALDR. SEZG, KKLEM BR ALIKANLIK
ESERDR. ALLAH BR KURUNTUDUR VE ONA VERLEN SIFATLAR BRBRN ORTADAN KALDIRIR, BRBRN YIKIMA URATIRLAR
Btn dini ilkeler, iinde tecrbe ve muhakemenin asla bir etki paynn olmad, yalnz hayal iidir. Dini ilkeleri rtmekte, yok etmekte ve yenmekte ok zorlua rastlanr. nk kendisini hayrette brakan ya da tahrik eden kavramlarla bir kez igal edilen hayalgc, akl yrtmeye ve muhakemede bulunmaya yeteneksiz olur. Dini ve dinin korkularn, karanlk hayallerini, dinin kavramlarn akl ve muhakeme silahyla rtmeye, yok etmeye alan kimse, kk sinekleri ldrmek iin kl kullanan bir adama benzer. Sinekler ve kuruntular, bir an iin kaarlar, ancak darbenin indii yerde uumaya yeniden balarlar ve ruhta uzaklatrlm olduklar yeri yeniden tutarlar. Bir Allah'n varlna ilikin, ilahiyatn syledii oluma nedenleri kabul edilmeyince, Allah'n varl fikrini zayflatan kantlanmza kar bir "sezgi" duygusunu, Allah'n vcudunu duyan, her insandan asla ayrlmayan ve ister istemez ona, her eye gc yeten bir Allah'n varln gsteren sezgiyi ileri srerler. Ancak bu kadar nem verilen bu sezgi tahlil edilirse bulunacaktr ki, en doru deliller, ispatlara gzlerini kapatmakla insanlarn pek ounu ve hatta en aydnlarn, ocukluun batl inanlarna inandran bu duygu, kklemi bir alkanln eserinden baka bir ey deildir. elikiyi ieren bir eyin var olamayacan bize gsteren akla kar, bu sezgi ya da bu "tam olarak bilme-bilinme" nedir? Pek byklenerek bize deniliyor ki; Allah'n var olmad kantlanmamtr. Oysa, insanlarn imdiye kadar syledii eylere gre, varl mmkn olmayan bu Allah'n bir ham hayalden baka bir ey olmadnn sabit olduu kadar, hibir ey sabit deildir. Zira, bir varlk, bu kadar eitli, yryzndeki btn dinlerin tanrsalla atfettikleri niteliklerin birbiriyle birletirilmesi mmkn olmayan, bu kadar elikili nitelii kendisinde toplayamaz. lahiyatnn Allah', kendisine atfedilen eserlerle birletirilmesi mmkn olmayan bir etken deil midir? Ne yaplrsa yaplsn, ya baka bir Allah icat etmek ya da insanlarn yzyllardr koruduu Allah'n ayn zamanda pek iyi ve pek kt, pek gl ve pek zayf, deimeyen ve deien, mkemmel olarak zeki ve mkemmel olarak akldan, plandan, aratan yoksun, dostluun dzenine ve dzensizliine izin veren, ok adil ve ok adaletsiz, ok usta ve ok beceriksiz bir Allah olduunu kabul etmek gerekir! Szn ksas, insan itiraf etmek zorunda deil midir ki; en ak elikilere dmeksizin, hakknda bir kelime sylenilmeyen bir varlk zerine ylan birbirine zt sfatlar birletirmek mmkn deildir. Tanrsalla geliigzel bir sfat atfedilsin; sfat sylenir sylenmez, bu etkenin eserleri tarafndan hemen yalanlanacaktr. index
100. HER DN, ELKLER SIR ARACIYLA BRLETRMEK N HAYAL EDLM BR

SSTEMDEN BAKA BR EY DELDR
Teoloji, gerekten elikiler bilimi olarak adlandrlabilir. Her din birletirilmesi mmkn olmayan fikirleri birletirmeye yarayan hayali bir sistemden baka bir ey deildir. Alkanlklar ve terr yardmyla en byk samalklarda direnilebilir; bu samalklar en ak biimde gsterilse de, yine direnilmesi mmkn olur. Dinlerin tmnn rtlmesi kolaydr; ancak, bunlarn sklmeleri, kknden koparlp atlmalar ok zordur. Dedikleri gibi, ikinci bir tabiat olan alkanla kar akln hibir hkm ve etkisi yoktur. Birok zevat vardr ki, inanlarnn temellerinin ykldn grdkten sonra bile en ak gerekleri ineyerek yine inanlarna dnerler. Dinden bir ey anlalmadndan, her admda tiksinilen samalklara rastlandndan, dinde olmayacak eylerden baka ey grlmediinden ikayet eder etmez, bize yle denir: "Dinin ileri srd gerekleri anlayacak gte de iliz. Ak l, yolunu kaybeder ve ak l bizi yok olmaya gtrebilen, sadakatsiz Gereinden bir yol gstericidir". fazla bize temin olunur ki, insanlarn gznde delilik olan ey, Allah'n gznde, zihin akldr. Szn ksas, ilahiyatn bize hep sunduu; yaplan itirazlar ve zorluu bir tek kelimeyle kesip atmak iin, "Bunlar s rd r, bunlar ilahi s rd r, insan n bunlara akl diyerek iin iinden kmaktr. ermez" index
101. ZELLKLE RAHPLERN IKARI N CAT EDLM OLAN SIRLARIN SAMALII

VE YARARSIZLII Bir sr nedir? Bunu yakndan incelersem hemen kefederim ki, bir sr, ilahiyatlarn insanlarn gzlerini kapatmasn istedii bir elikiden, ak bir samalktan, hayalden baka bir ey deildir. Szn ksas, bu sr, ruhani rehberlerimizin bize asla aklayamadklar eylerin btndr. Din ileri gelenleri iin, eitimini grdkleri eylerden halkn hibir ey anlamamasnda kar vardr. Hibir ey anlalmayan bir konuyu incelemek, insan iin mmkn deildir. nsan grmedii zaman, elinden tutulup gtrlmeye raz olmak zorundadr. Eer din ak olsayd, rahiplerin bu kadar ok ii olmazd! Gizli eyleri olmayan hibir din yoktur. Gizli eyler, dinin asl, esas zdr. Srlardan soyutlanm, tek bana kalm bir din olamaz. Dinin doas, teizme ya da deizme esas tekil eden Allah'n dorudan doruya kendisi de onunla ilgilenmek isteyen zeka iin, bir srdr.
Yryznde grlen semavi dinlerin tm, gizli inanlarla, inanlmaz mucizelerle, akl kartrmak iin icat edilmi grnen, hayret uyandran masallarla doludur. Her din, iyz gizli olan bir Allah' haber verir; bundan dolay ona atfedilen yaratln da onun (yani bizzat Allah'n) gerek iyz kadar anlalmas gtr. Kremizin eitli lkelerinde kurduu eitli dinlerde, ilahiyat, szlerini ancak muamma dolu ve esrarl bir tarzda dile getirmitir. Tanrsallk, yalnz srlar bildirmek, yani elikilere, olmayacak eylere, hakknda hibir kesin bir fikir edinilemeyecek eylere inanmalarn emir ve iddia ettiini insanlara bildirmek iin ve ancak bunun iin ortaya kmtr. Bir din, ne kadar ok sr kapsarsa, akla o kadar ok inanlmaz ey arz eder ve bunun iin insanlarn ondan srekli olarak beslendii hayalgcne, beeniye o oranda hak kazanm olur. Bir din, ne kadar ok karanlk olursa, o oranda tanrsal olur, yani hakknda hibir fikre sahip bulunulmayan gizli ieriine o oranda uygun olur. Bilinmeyen, gizli, hayali, efsanevi, mucizevi, inanlmaz ve hatta korkun olan eyi ak, basit ve salkl olana tercih etmek, cehaletin zelliindendir. "Gerek", hayalgc zerinde hibir zaman, herkesin kendisine gre dzenlemekte zgr olduu batl hayaller kadar iddetli sarsntlar yapmaz. Sradan insan masal dinlemeyi, geree tercih eder. Rahipler ve eriatlar, bu masallardan dinler icat eder ve srlar retirler. Bunlar sradan insanlarn yaratlna ve huyuna gre kullanmlardr. Sradan insanlarn bu eilimi yznden, rahipler, eriat ve kanun koyucular, kendinden gemi cokunlar, kadnlar, cahilleri kendilerine balamlardr. Bu ierikteki kimseler, incelemeye yetenekli olmadklar fikirleri kolayca kabul ederler. Saflk ve gerek ak, ancak, hayalgcn aratrma ve dnmeyle dzenleyen belirli kimselerde bulunur. Bir kyn sakinleri, rahiplerinden, dini konumalarna ok Latince kartrd zaman memnun olduklar kadar hibir zaman memnun olmazlar.* Kendilerine anlamadklar eylerden sz eden kimseyi, cahiller, ok bilgili bir adam sanrlar. Kavimlerin safdilliinin ve onlara rehberlik iddiasnda bulunanlarn nfuz ve egemenliinin esas ilkesi ite budur. nsanlardan, kendilerine srlar anlatmasn istemek; vermek ve verileni korumaktr; asla iitilmemek zere sylemek demektir. Muammalarla konuan kimse, ya neden olduu apmayla elenmek ister, ya da karn, arzusunu fazla ak ifade etmemekte grr. Srlarn gizlilii, gvensizlik, acz ve korku gsterir. Dmanlarnn bunlar renerek ilerini bozmalarndan ekindikleri iin, hkmdarlar ve nazrlar, projelerini, dnce ve niyetlerini saklarlar. Bir iyi Allah, yaratklarnn gle dmesiyle ve sr karsnda arp kalmasyla elenebilir mi? Dnyada hibir eyin dayanamayaca gce sahip bir Allah, amacnn bilinmesinden saknabilir mi? Bu durumda, bize muammalar ve srlar bulatrmakla, sokuturmakla ne yarar salar?
Bize diyorlar ki; "Yarat zay fl sonucu olarak insan, kendisi iin bir s rlar dokusundan ba bir ey olmayan tanr sall ynetiminden bir
n ka
ey
anlamaya yetenekli de ildir. Tanr , insan n anlay gcnn ister istemez stnde olan s rlar a a vuramaz". Bu durumda, yine karlk olarak diyeceim ki; tanrsalln ynetimiyle ilgilenmek, insann ii deildir. Bu ynetim, insan hibir ekilde ilgilendirmez. Anlayamayaca srlara insann asla ihtiyac yoktur. Bunun iin derin anlaml bir sylev, bir koyun srs iin ne kadar bo, yararsz ve yersiz ise, esrarengiz bir din de insan iin o kadar yararsz ve yersizdir.
* Bat'nn din lisannda Latince ne ise, bizim Dou'nun din lisannda da Arapa odur. nsan anlad eyden, yanlz bir ey anlar. Anlamad eyden ise bin ey ve her ey anlayabilir. (A.C.)
index
102. DNYA LSNDE BR ALLAH'IN DNYA LSNDE BR DN BLDRMES

GEREKRD Tanrsallk, kremizin eitli lkelerinde o kadar ok eitli bir tarzda bildirildi ki, din sorununda insanlar, birbirlerine fkeyle ya da aalayc gzle bakyorlar. eitli mezheplerin taraftarlar, birbirlerini pek gln ve deli buluyorlar. Bir dinde en ok sayg duyulan srlar, dier dinde alay konusudur. Kendisini insanlara tantmak iin bu kadar abalayan Allah, hi olmazsa insanlarn tmne bir lisanla seslenmeliydi. Bu ekilde, onlarn zayf zekalarn, gerekten "hak dini"nin hangi din ve Allah'n gznde en sevimli dini trenin hangi tren olduunu aratrmak skntsndan kurtarm olurdu. Evrensel bir Allah'n, evrensel bir din bildirmesi gerekirdi. Bu durumda hangi uursuzluk eseri olarak yeryznde bu kadar eitli din bulunuyor? Her biri zellikle yalnz kendisinin doru olduunu iddia eden dinlerin iinde, gerek olan hangisidir?... Hibirinin doru olmadna pekala inanlabilir. Dncelerdeki uyumazlk, az dala ve ekimeler, dayanlan ilkelerin, balang noktas kabul edilen esaslarn kararszln ve karanlkln, ak olmadn gsteren kuku gtrmez, ak belirtilerdir. index
103. DNN GEREKSZLN KANITLAYAN EY ANLAILMASININ OLANAKSIZ

OLMASIDIR Din btn insanlara gerekli olsayd, btn insanlar tarafndan anlalr olurdu. Eer bu din, insanlar iin en nemli ey olsayd, Allah'n iyiliinin, dinin onlar iin her eyden daha ak, daha
belirli, daha olumlu olmasn istemesi gerekildi. nsanlarn esenlii iin bu kadar esasl olan bu eyin, yani dinin, insanlarn en az akl erdirdii ve bilginlerinin yzyllardan beri, en ok mcadelede bulunduu bir ey olmas artc deil midir? Vahiy indirmek tenezzlnde bulunan bir Allah'n amalarn, arzularn yanl anladklar gerekesiyle, ayn dinin rahipleri, imamlar bile aralarnda ittifak etmeyi imdiye kadar baaramamlardr. Yaadmz dnya, bir genel meydana benzer ki, eitli noktalarna birok arlatan dalmtr. Bunlarn her biri arkadalarnn verdikleri ilalar ktleyerek, yoldan geenleri kendisine ekmeye alr. Her dkkann kendi mterisi vardr ve bunlar en iyi iyiletirici ilalarn kendilerinde olduuna inanrlar. Uzun sre kullanlmasna ramen, hastalar kendilerini daha iyi, ya da baka bir dkkann arlatan pei sra koandan daha az hasta hissetmezler. Sofuluk, insann ta ocuklukta tutulduu bir hayalgc hastaldr. Sofu bir kimse, bir hastadr; ila yapa yapa hastaln artrmaktan baka bir sonuca varmayan bir "karasevda" tutkunudur. Bilgili kimse bu ilalarn hibirini almaz, iyi bir rejim izler; ayn zamanda kendisini doann eylem ve etkisine brakr. index
104. BTN DNLER ETL DNLERN TARAFTARLARININ BRBRNE KARIT VE

TM AYNI LDE AKILDII VE ABES NANILARIYLA GLN HALE GETRLMTR
Akl ve muhakeme sahibi bir adamn gznde, yeryzn dolduran eitli dinlerin tmnn budalal konusunda ayn ayardaki taraftarlarnn birbiri hakknda verdikleri hkmler kadar gln bir ey yoktur. Hristiyan, Kuran', Muhammed araclyla bildirilen tanrsal bildiriyi, "kstaha rya, tanrsalla kar onur krc iftiralar dokumas" olarak grr. Muhammedi de, bir Hristiyana, "putperest" ve "kpek" der; Hristiyann dininde samadan, abeslikten baka bir ey grmez. Hristiyann lkesini ele geirmek ve elde kl onu Allah'n elisinin dinini kabule zorlamak hakkna sahip olduunu sanr. zellikle u inanta bulunur ki, bir adama ibadet ya da teslise (Hristiyanlkta baba-oul-kutsal ruhtan oluan l inan) inanmak kadar hibir ey akla aykr deildir. Tereddtsz bir adama tapnan ya da teslisin anlalmas mmkn olmayan srrna kesin bir olgunlukla inanan protestan Hristiyan, katolik Hristiyanla alay eder. nk, bu "katolik" fazla olarak kutsal ekmein ve arabn artc bir ekilde Hazreti sa'nin kanna ve etine dnmesine (transsubstantition) de inanr. Protestan katolie, "deli, kafir, putperest" der. nk katolik, iinde, evrenin yaratcsn grdn sand ekmee tapnmak iin diz ker. Her mezhepten Hristiyanlar, hindularn tanrs olan Vistoun'un tecellisine (incamation) yani insann yznde ortaya kmasna budalalk gzyle bakarlar. ddia ederler ki, tek gerek tecelli, evrenin yaratcs ve bir marangoz zevcesinin olu olan sa'nn ahsndaki tecellidir. Dinin "doa" olduunu varsayan, gerek dinin yolunu tuttuunu syleyen deist, hakknda hibir fikre sahip olunmayan bir Allah' kabul ettiini hikaye eder ve kendisinde btn dnyann dinleri tarafndan retilen srlarla alay etme hakkn bulur.
index
105. NL BR LAHYATININ GR
nl bir ilahiyat, bir Allah' kabul etmenin ve bununla yetinmenin samaln teslim etmedi mi. Bu ilahiyat yle der: "Biz ki, bir gerek Allah'a, zel bir cevher iman yla inan yoruz, bizim iin ba ka hibir eyin de eri olmamal d r. Asl nda kk olmayan bu s r, bir kez kabul edildikten sonra, ak l art k ba ka eyleri anlamaya abalayarak s k nt iinde olmamal d r. Anlamad m bir milyon eyi kabul etmekle, kavray gcm zorlayan ilk gere i kabulde duydu um s k nt dan daha ok s k nt ekmem". Kendisi deimez olduu halde, dnyada grdmz deimeleri uygulayan, maddi olmayan bir varlk tarafndan maddenin yaratlmasndan daha elikili, sonsuz iyi, hakim, adaletten yana ve kudretli bir varln doaya bakanlk ettiine; ve bir kelimeyle engel olabilecei, nn alabilecei, ya da ortadan kaldrabilecei delilikler, sefaletler, cinayetler, karklklarla dolu olan bir dnyann hareketlerini bizzat ynetmekte olduuna inanmak kadar, saduyunun btn fikirleriyle, btn bilgileriyle elien bir ey var mdr? Szn ksas, byle bir teolojik Allah kabul edildikten sonra, en sama masallara, en artc mucizelere, en derin srlara inanmaktan ne hakla saknlsn? index
106. DESTLERN ALLAHI LAHYATILARIN ALLAHINDAN NE DAHA AZ ELKLDR

NE DE DAHA AZ MEVHUMDUR Deist bize barr: "Teolojinin korkun
ve tuhaf Allah' ibadetten sak benim Allah' lde hakim ve iyi bir varl kt r; insanlar babas d r; hkmdarlar en yumu a d nimetleriyle dolduran odur".
n m sonsuz
na z; n
r; dnyay
Ona derim ki; bu dnyada her eyin Allah'nza verdiiniz hasletleri yalanladn grmyor musunuz? Bu pek sevecen babann birok ailesinde yalnzca mutsuzlar grmekteyim. Bu kadar adil bir hkmdarn lkesinde, cinayeti muzaffer, erdemi ise perian halde gryorum. vdnz, sevin ve heyecannzn zellikle gz nne almak istedii iyilikler, nimetler arasnda, zerine gzlerinizi kapamakta direndiiniz her trden birok ktlk grmekteyim. Kendi kendisiyle elikili olan pek iyi Allah'nzn, ayn el ile iyilik ve ktlk dattn teslim etmek zorunda kalacaksnz; Allah' hakl karmak iin rahibin yapt gibi, beni, br dnya lkesine (ahiret alemine) gndermek zorunda kalacaksnz... Bu durumda, ilahiyatn icat ettii Allah'tan baka bir Allah icat ediniz. nk sizin Allah'nz, onun Allah' kadar elikilidir. Bir iyi Allah ki, ktl yapar, ya da ktln yaplmasna izin verir; bir Allah ki, adaletle doludur ve lkesinde susuzluk ou kez yenilmi bulunur; mkemmel bir hda ki, eksik ve sefil eserlerden baka eserler yapmaz; byle bir Allah ve hareketleri, cisimleme (incamation, yani Allah'n insan suretinde grnmesi) kadar byk srlar deil midir? Alemlerin yaratcs Allah'n insana dnerek, zerinde bulunan hala Asya'nn bir kesinde ld kendilerine telkin edilen vatandalarmz adna kzardnz sylyorsunuz. Teslisin niteliini ve tanmlanmayan srrn pek sama buluyorsunuz. Ekmee dnen, her gn bin muhtelif yerde kendisini yediren bir Allah'tan ok, size hibir ey gln grnmyor. Pekala! Btn bu srlar akl iin, intikamc olan ve insani ileri dllendiren bir Allah'tan daha aykr mdr? Sizce, insan zgr mdr? Yoksa deil midir? Her iki seenekte de adaletten, doruluktan kendisinde bir eser varsa, Allah'nz, insan ne cezalandrabilir, ne de dllendirebilir. Eer insan zgrse, eylem ve harekette bulunmakta ya da bulunmamakta zgr yapan, zerk yapan Allahtr, bundan dolay, insann ilerinin balang nedeni Allah'tr. Gnahlarndan dolay insan Allah cezalandrdnda, uygulamasnda kendisini zgr kld eyi yaptndan dolay insan cezalandrm olur. Eer insan yaptndan baka trlsn yapmakta serbest deilse (zgr deilse), yapmaktan kendisini alkoyamad yanllklarndan dolay insan cezalandrmakla, Allah, varlklarn en haksz olmaz m? Birok kimse, dnyann btn dinlerinin dolu olduu ayrntl abeslerden gerekten aknlk iindedirler. Ancak bu samalklarn kt kaynaa inecek cesarette deildirler. Grmyorlar ki, elikiler, gariplikler, birbirine kar niteliklerle dolu bir Allah, insanlarn hayalgcn starak ve verimli klarak bir dizi ham hayalden baka bir ey asla gelitirmemitir. index
107. "KAVMLER YZYILLAR BOYU BR TANRISALLIIN HKM VE KUDRETN

TANIMITIR" DEMEKLE ALLAH'IN VARLII KANITLANAMAZ
"Btn insanlar, btn as rlarda, btn lkelerde bir tanr sall n hkm ve kudretini tan m lard r. Yeryznde hibir kavim yoktur ki, ayinine ve sayg duru una konu etti i, grlme olana olmayan ve kudretli bir varl a iman etmi olmas n. Szn k sas , ne kadar vah i varsay l rsa say ls n, insan tabiat n n stnde bir yksek zekan n varl na inanmayan bir kavim yoktur" demekle, bir Allah'n varlna inanmayanlarn az kapatlamaz. Btn insanlarn gr, batl geree dntrebilir mi? nl bir bilgin (Bayle), "Genel geleneklerle ve btn insanlar n oybirli iyle bir gerek aleyhine hkmedilemez" , baka bir l n bilgin (ibnirrt) ondan nce, "Bat do as n de i tirmek ve ondan bir gerek yapmak iin btn bilginler ordusu da yetmez" demiti.
Bir zaman oldu ki, btn insanlar gnein dnya evresinde dndne ve yerkrenin, uzayn tmnn merkezinde hareketsiz durduuna inanmlard. Hemen hemen iki yzyl ancak oldu ki, bu batl ykld. Kutuplarn varlna inanlmad ve bunlarn varln iddia etme yrekliliini gsterenlerin eziyete uratld zamanlar oldu. Bugn renim grm hibir kimse, bu konuda tereddte dmez. Dnyann btn kavimleri, tekilerden daha az safdil olan birka insan dnda, hala sihirbazlara, cadlara, gulyabanilere, cinlere inanrlar. Akl banda hibir adam, kendisini bu budalalklar kabul etmek zorunda grmez. Ancak, en akl banda kimseler dnya lsnde bir ruha inanmay, kendilerine bir vecibe yapyorlar! index
108. TANRILARIN TMNN KAYNAI VAHETTR. BTN DNLER DPSZ CEHALET,
HURAFE, KAN DKCLK ABDELERDR VE YEN DNLER YENDEN GENLEM ESK DELLKLERDR nsanlar tarafndan ibadet edilen tanrlarn tm vahet kkenlidir. Ak biimde, ahmak kavimler tarafndan hayal edilmilerdir. Ya da korkutma, yldrma sayesinde, ibadet ettirilen eyleri gerektii gibi incelemek iin ne cesareti ne yetenei olan safdil ve kaba kavimlere, agzl ve kurnaz yasa yapclar ve ilahlar tarafndan sunulmulardr. Zamanmzda, en uygar milletler tarafndan ibadet edildiini grdmz Allah'a yakndan baklrsa, insan, bu Allah'n vahi zellikleri bulunduunu da teslim etmek zorunda kalr. Vahi olmak kuvvetten baka hak tanmamaktr, en u noktada zalim olmaktr; keyif ve arzularndan baka bir eye bal olmamaktr; basiretsiz, tedbirsiz, muhakemesiz olmaktr. Ey kendilerini uygar sanan kavimler! Bol bol ttsler yaktnz, dalkavukluk ettiiniz ve kavuk salladnz Allah' bu iren yaratlta bulmuyor musunuz? Tanrsalln size yaplan tasvirleri, akl ve muhakemesini asla eitmemi olan insann ak biimde merhametsiz, kskan, intikamc ve kana susam, hoppa, patavatsz yaratlndan alnmam mdr? Ey insanlar, bir rnek olarak, sevimli bir Tanr, olgunlukla dolu bir hkmdar gibi gz nne almaktan da ekinmediimiz byk bir vahiden baka bir eye tapnmyorsunuz! Btn lkelerin insanlarnn dini grleri, atalarnn bilgisizliklerinin, bnlklerinin, dehetlerinin ve kana susamlnn yaayan eski abideleridir.
Her vahi, mucizelere istekli, bunu alabildiine ien ve hayalgcn hareket ettirmeye yetenekli olan eyi asla dnmeyen, muhakeme etmeyen, zerine fikir retmeyen bir ocuktur. Doann yollar ve aralar hakkndaki bilgisizlii, kendisine harikulade grnen eyi ruhlara, cinlere, bylere atfettirir. Gznde, rahipler byclerdir. Bunlarda tmyle tanrsal bir kudret olduunu sanr. Onlarn huzurunda perian olan muhakemesi sarsnt geirir. Rahiplerin gaipten verdikleri haberler onun iin, tersini iddia etmek tehlikeli olan, yanlmaz ve kesin iradeler, hkmlerdir. Din konusunda, insanlar, ounlukla ilkel barbarlklarnda kalmlardr. Yeni dinler, yeniden tazelenen ya da yeni bir biim altnda sunulan eski deliliklerden baka bir ey deildir. Eer eski vahiler dalara, rmaklara, ylanlara, her trden puta taptlarsa, Msr bilginleri timsahlara, farelere, soanlara ballklarn sundularsa, kendilerini onlardan daha akll sanan kavimlerin, son derece saygyla ekmee, rahiplerinin byleriyle iine Allah'n indiini hayal ettikleri ekmee taptklarn grmyor musunuz? Allah-ekmek bu konuda kavray en vahi milletler kadar olan, pek akl banda olmayan birok Hristiyan milletin putu, fetii deil midir? index
109. DN GELENEKLERN TMNDE AHMAKLIK YA DA BARBARLIK ZYAFET VARDIR

Vahi insann kana susaml, ahmakl, delilii, her dnemde ou kez ya gaddar ve kyc, ya da zrzop olan dini geleneklerde ortaya kmtr. Bir barbarlk huyu, bize gelinceye kadar yaamtr. Bu huy, en uygar milletlerin girdikleri dinlerde grnmektedir. nsanlarn tanrsalla kurban olarak sunulduunu grmyor muyuz? Hep bir vahi kadar kana susam olan, kskan, intikamc varsaylan, kzgnln yattrmak amacyla, kan yasalar dnce tarzndan dolay Allah'n houna gitmeyenlerin binlercesini yeni yeni ikenceler altnda yok etmiyor mu? Yeni milletler, rahiplerine bal olarak, belki en barbar milletlerin deliliklerinden daha ileri gitmilerdir. nsanlara grleri iin eziyet etmek, dnceyi soruturmak, dimalarnn grnmeyen hareketlerinden dolay insanlar tedirgin etmek, hibir vahinin aklndan gememitir. Btn bilim ve kltrlerine ramen, en uygar ve bilgili milletlerin; ngilizlerin, Franszlarn, Almanlarn ve Yahudilerin, yani yeryzndeki kavimlerin en ahma, en safdili, en vahisi olan kavmin barbar Allah nnde diz kt gorldnde, bu aydn milletin mezheplere ayrldklar, birbirlerini paraladklar, bu doru olmayan Allah'n tabiat ve niyeti hakknda edindikleri ve tm ayn lde gln fikirler iin birbirlerini aaladklar, birbirlerine kin ve dmanlk gttkleri grlyor. Byle hoppalklar ve deliliklerle dolu bu Allah'n iradeleri zerine bilginlerin delicesine fikir rettii grldnde, yle barmak istei geliyor: Ey insanlar! Siz hala vahisiniz! Ey insanlar; din konusu alr almaz, sizler birer ocuktan baka bir ey deilsiniz! index
110. BR DN GR NE KADAR ESK VE GENEL OLURSA, O KADAR KUKULU VE

GVENLMEZDR Sradan insanlarn bilgisizlii, safdillii, kaytszl ve budalal hakknda gerek dnceler edinen herkes, ne kadar ok yaylm ve yerlemi olursa, dini grleri o oranda kukulu sayar. nsanlarn ou hibir eyi incelemez. Teamle, hkmete brakrlar ve boyun eer, balanrlar. Dini grleri, zellikle inceleme cesaret ve yeteneine sahip olmadklar grlerdir. Bu grlerden hibir ey anlamadklar iin susmak zorundadrlar; ya da her durumda muhakemeleri abucak tkenir. Halkn bireylerinden her birine Allah'a inanp inanmadklarn sorunuz; sonra "Allah" kelimesinden ne anladklarn sorunuz; onu en byk glk iine drrsnz. Hemen grrsnz ki, srekli olarak yineledii bu kelimeye kt hibir fikir balamaya (hibir gerek anlam vermeye) yetenei yoktur. Size, Allah, Allah'tr diyecektir. Grrsnz ki, Allah hakknda ne dndn bilmedii gibi, Allah'a inanmak iin nedenlerinin ne olduunu da bilmez. Btn kavimler bir Allah'tan sz eder. Ancak bu Allah hakknda mutabk mdrlar, hemfikir midirler? Hayr. E, sonra! Bir gr zerinde ittifak, o grn ak olduunu hi kantlamaz; ancak anlamazlk, bir kesinsizlik ve belirsizlik iaretidir. Ayn adam, Allah' hakknda edindii fikirlerde kendi kendisiyle hep uyumlu olur mu? Hayr. Bu fikir, makinesinin urad dnmle
deiir; bu da bir kesinsizlik iaretidir. nsanlar, hangi durumda bulunursa bulunsun, olumlu gerekler zerinde hem kendi kendileriyle, hem de bakalaryla hemfikir, hep mutabktrlar. Deliler hari herkes, iki kere ikinin drt ettiini, gnein aydnlattn, toplamn kkten daha byk olduunu, adaletin bir nimet olduunu, insann sevgisine layk olmak iin iyiliksever olmak gerektiini, hakszln ve gaddarln iyilikle birlemesinin mmkn olmadn teslim eder. Allah'tan sz ettiinizde, insanlar, bu ekilde hemfikir olur mu? Allah hakknda dndklerinin ve sylediklerinin tmn, ona atfedecekleri eserler alt st eder. Bir mevhum izmelerini, birok ressama syleyiniz: Bunlarn her biri baka baka fikirlere vcut verdiklerinden, mevhumu, her biri baka trl izer. Modeli hibir yerde bulunmayan bir "portre"ye her birinin verdii yz izgileri arasnda hibir benzerlik bulamazsnz. Dnyann btn dinleri Allah' tasvir ederken, bize, yz izgileri hakknda asla ittifak bulunmayan, herkesin kendi tarzna gre dzenledii ve kendi dimandan baka hibir yerde olmayan byk bir mevhumdan baka bir ey tasvir ederler mi? Yeryznde, Allah' hakknda ayn fikirlere sahip olan ya da olabilen iki kii yoktur. index
111. DN KONUSUNDA KUKUCULUK, TEOLOJK LKELERN YZEYSEL BR ARATIRMA

VE NCELENMESNN SONUCUDUR "Btn insanlar ya kukucu ya da Allahszdr" demek, bir Allah'n varlna "btn insanlar salam biimde inanrlar" demekten belki daha dorudur. Hibir zaman incelenememi olan, hakknda srekli bir fikir edinmek mmkn olmayan, zerimizdeki etkileri hakknda deimeyen bir hkm vermekten bizi yasaklayan, eitli iki dimada anlam bilinen tek biimi olmayan bir mevcudun varlndan insan nasl emin olabilir? Hakknda edindirilmeye allan fikirlere zt bir davran atfetmeye insann her an zorunlu olduu birinin varlna itenlikle inandn kim syleyebilir? Pekala, aklnn almad bir eye insann inanmas mmkn mdr? Bu ekilde inanmak, kendisi hibir gre sahip deilken bakalarnn grne katlmak deil midir? Rahipler btn insanlarn inann dzenler. Ancak, bu rahiplerin kendileri de Allah'n btn insanlar iin olanaksz olduunu aklayamazlar m? Dolaysyla, u sonucu karalm ki, Allah'n varlna tam ve kesin inan, iddia ettikleri ve dorulamak istedikleri lde genel deildir. Kukucu olmak, bir hkm vermek iin gerekelere sahip olmamaktr. Allah'n varln kantlar grnen deliller ve Allah'n varln rten ihtiyalar karsnda baz kimseler kukulanmay ve karar vermemeyi tercih ediyorlar. Ancak iin asl, bu kararszlk, yeterli lde incelememek ve aratrmamak zerine kuruludur. Apak olan hakknda kukulanmak, kararsz kalmak mmkn * ile hakl olarak mdr? Akl banda olanlar mutlak bir Phyrhonisme alay ederler ve hatta bunu olanaksz bulurlar. Kendi varlndan ya da gnein varlndan kukulanan bir adam, tmyle gln grnr. Ya da, bu dnce tarzn kt niyetin
ynlendirdiinden kuku duyulur. Ak bir biimde olanaksz bir vcudun var olmad hakknda kararszla dmek, daha m az aykrdr? Sfatlar karlkl birbirini bozan, yok eden bir varln olanakszlna karar vermekte tereddt etmek, insann kendi varlndan kukulanmasndan daha m samadr? Ruhsal bir vcuda inanmak iin, iki ucu olmayan bir bastonun varlna inanmaktan te olaslk bulunur mu? Sonsuz iyi ve kudretli olan ve bununla birlikte sonsuz ktlkler yapan ya da yaplmasna izin veren bir varlk kavram, drt keli bir genin varl kavramndan daha az sama ya da daha az olanaksz mdr? Sonu karalm ki, kukuculuk, en ak ve en iyi kantlanm ilkelerle srekli eliki iinde bulunan ilahiyat ilkelerinin yzeysel ve az muhakemeli incelenmesinin eserinden baka bir ey olamaz. Kukulanmak, verilecek karar hakknda dnmek ve gr ileri srmektir. Kukuculuk, eyann yzeysel incelenmesinden kan bir kararszlk durumudur. lkelerine kadar gz atmaya tenezzl edildiinde, esas hizmetini gren Tanr kavramna yakndan bakldnda, din konusunda kukucu olmak mmkn mdr? Kuku, ou kez ya tembellikten, ya gszlkten, ya ilgisizlikten, ya da yeteneksizlikten ileri gelir. Kararszlk, birok kimse iin, ancak pek az nem verdikleri eyay inceleme ve aratrma zahmetinden korkmann sonucudur. Bununla birlikte, din, insanlara hem dnyada, hem ahirette byk sonular olan bir ey olarak sunulduundan; hakknda kuku ve kararszlk duymak, zihin iin ho bir durum olamaz ve ona rahat bir yz yast olmaktan ok uzak olur. zerine btn dinlerin kurulduu Allah' incelemeye cesareti olmayan bir adam, hangi dini kabule karar vereceini bilemez; neye inanmas, neye inanmamas gerektiini, artk bilmez. Neyi kabul, neyi reddetmek gerektiini, mit etmek mi, korkmak m gerektiini, ksacas, neye karar vereceini bilmez. Din hakknda ilgisizlik, kukuculukla kartrlmamaldr. Bu ilgisizlik de, iinde bulunduu gvenlik ya da dinin kendisini ilgilendiren ierikte bulunmamas olasl zerine kurulmutur. ok nemli olarak gsterilen bir eyin hi de nemli olmad ya da iyi ve kt her etkiden kurtulmu bulunduu kanaati, sorunun yeterli lde incelenmesini gerektirir. Bu olmadka, bu kanaatin olmas mmkn deildir. Dinin esas noktalarnda kukucu geinenler, daha ok durumlarda vurdumduymazlardr, ya da incelemeye ve aratrmaya hi yatkn deildirler.
* Eski Yunan filozoflarndan Phyrhon'un felsefesi kukuculuktur ve insanlarn hibir zaman gerek eyay bilemeyecei grdr. Kukucularn tartmasz babas saylr.
index
112. VAHYN REDD

Dnyann btn lkelerinde, Allah'n vahyettii (kendisini vahiy ve ilham ile gsterdii) bize temin olunur. Allah insanlara ne retti? Kendisinin var olduunu apak biimde insanlara kantlyor mu? Nerede oturduunu sylyor mu? Kendisinin ne olduunu, ya da kiisel znn neden yapldn retiyor mu? Bu konuda syledii, grdmz eserlerine uyuyor mu? Kukusuz hayr. Yalnzca neyse o olduunu, bir gizli Allah olduunu, kendisine giden yollarn ifadesinin olanak d olduunu, iradesini incelemek ve derinletirmek ya da kendisi ve eserleri
hakknda akl ve muhakemeye danma saygszlnda bulunulur bulunulmaz fkelendiini retir. Allahn bize bildirilen nitelikleri; ariflii, iyilii, adaleti ve btn kudreti hakknda bize verilmek istenen parlak fikirlere uyar m? Asla. Btn vahiylerde bu nitelikler yanl, hoppa, olsa olsa tercih ettii ve mazharna izin verdii bir kavim asndan iyi, teki btn kavimlerin dman olan bir zat gsterir. Baz insanlara grnmeye tenezzl ederse, ilahiyatn niyetleri hakknda btn teki insanlar stn gelme olanakszl ve mutlak bir bilgisizlik iinde brakmaya zen gsterir. Her zel vahiy, Allah'ta adaletsizlik, tarafllk, hiyanet gstermez mi? Bir Allah tarafndan vahyedilen iradeler, kapsadklar yce hikmet ile ya da erdem ve zihin aklyla zarar vermeye, hasar meydana getirmeye elverili olabilir mi? Bu iradeler, kendilerine tanrsallk tarafndan bildirilen kavimlerin mutluluuna ak biimde hizmet eder mi? Tanrsalln isteklerini (ilahi emirleri) her lkede aratrr ve incelerken, yalnz Allah'n resullerine (rahiplere, hocalara, hahamlara vb.) yararl ve teki vatandalar iin ykm demek olan tuhaf emirlerden, gln kurallardan, amacnn anlalmas asla mmkn olmayan trenlerden, ocuka ibadetlerden, doann hkmdarna yakmayan bir etiketten, adaklardan, kurbanlardan, kefaretlerden baka bir ey grmem. Fazla olarak bulurum ki bu yasalarn amac, insanlar; toplumdan kaan, byklk taslayan, banaz, kavgac, haksz klmak ve ayn emirleri almam ve Allah'tan ayn iyilikleri grmemi kimselere kar merhametsiz bir konuma getirmektir. index
113. ALLAH'IN BR KEZ NSANLARA GRNM, ONLARLA KONUMU OLDUUNUN

KANITI NEREDE? Tanrsallk tarafndan bildirilmi bulunan ahlak kurallar gerekten ilahi midir? Ya da her akll adamn dnebilecei kurallardan stn mdr? Bunlar ilahidir; ancak unun iin ki, bunlarn yararlln ortaya karmak, insan zekas iin mmkn deildir. Bu kurallar; erdemi, insan yaratlnn tmyle terk edilmesinden, akl ve muhakemeyi tmyle unutmaktan, kendine kar kutsal bir kinden ibaret klar. Sonunda, bu yce kurallar, ou kez tmyle kiiliimize kar acmasz ve bakalar iin yararsz bir hareket tarz gsterir. Allah kendisini gsterdi mi? Bu yasalar bizzat ilan etti mi? nsanlarla kendi azyla konutu mu? Allah'n hibir zaman bir kavme grnmedii ve ilahi amacn bildirmek iin baz gzde kiileri ara olarak kulland ve bu kiilerin Allah'n iradelerini dine saygs olmayanlara bildirme ve aklama grevini stlendikleri bana retiliyor. Halkn huni biimindeki piramitlere girmesine asla izin verilmemitir. Orada neler olup bittiini halka bildirmek yetkisine yalnz Allah'n nazrlar (din imamlar) sahiptir. Hi kimse ilahi esrar renmeye yetenekli klnmamtr. index
114. HBR EY MUCZELERN DORULUUNU KANITLAMAZ

Btn tanrsal vahiylerin aklanmasnda ve ynetiminde, bir Allah'n bilgisinden, iyiliinden, adaletinden eser bulunmadndan ikayet edecek olsam, Alah'la bizim aramza giren byk ahsiyetlerin kurnazlklar, hrslar, karclklar hakknda kukulanacak olsam; beni temin ederler ki, kendi adna bildirimde bulunmak greviyle yollad ahslar, Allah, ak mucizelerle dorulamtr. Ancak, Allah'n kendisini gstermesi ve bizzat aklamada bulunmas daha kolay deil miydi? te yandan, bu mucizeleri incelemeye koyulsam, grrm ki, mucize denilen eyler doruya benzerlikten yoksun ve kendilerinin en yksek yce zat tarafndan gnderildiklerini bakalarna inandrmakta ok kar olan, baz kukulu kimseler tarafndan aktarlm hikayelerdir. nanlmaz mucizelere bizi inandrmak iin hangi tanklar gsteriliyor? Bunlara bizi inandrmak iin binlerce yldr var olmayanlarn (sz konusu mucizeler hakknda tanklk edebilseler de) kendi hayalglerinin akn olmalarnda ve becerikli sahtekarlarca gzleri nnde yaplan hokkabazlklara aldanm olduklarndan kuku duyulabilirdi. Ancak diyeceksiniz ki, bu mucizeler, bir gelenek sonucu srekli olarak bize kadar gelmi olan kitaplarda yazldr. Bu kitaplar kim yazmtr? Bunlar aktaran ve dorulayan insanlar kimlerdir? Ya dinleri kuranlar, ya da din kurucularn mmetleridir. Demek oluyor ki, dini ilerde, ilgililerin tanklnn istinaf ve temyizi, buna itiraz edilmesi mmkn deildir. index
115. EER ALLAH SYLEM OLSAYDI, ETL MEZHEPLERN, TM BRBRNN
ARDINDAN LANET OKUYAN, TM BRBRN HAKLI OLARAK HURAFE VE KFRLE SULAYAN MENSUPLARINA AYRI AYRI YOLLAR SYLEM OLMASI TUHAF OLURDU Allah, yaadmz yeryznn kavimlerine ayr ayr eyler sylemitir. Hintliler Allah'n inli'ye sylediinin bir kelimesini anlamaz. Muhammediler Allah'n seviye sylediklerine efsaneler gzyle bakar. Yahudi, Muhammediyi ve seviyi, babalarna Allah'n verdii kutsal yasann kafir saldrganlar gzyle grr. Hristiyan, dininin daha yeni bildirilmesiyle bbrlenerek, Hintli'yi, inli'yi, Muhammediyi ve hatta kutsal kitaplarn kendisinden ald Yahudiyi lanetler ve "kafir" der. Kim hakl ya da hakszdr? Herkes "ben haklym!" diye baryor. Her biri ayn kantlar sylyor. Her biri bize mucizelerinden, kerametlerinden, peygamberlerinden, ehitlerinden sz ediyor. Akl banda bir adam, bunlarn tmnn samalklarn sayklama halinde olduunu syler. Az ve dili olmayan bir ruh olduu doruysa, Allah hibir zaman byle bir ey sylememitir; evrenin Allah', lml kullarnn (az, dil gibi) organlarn dn almak ve kullanmakszn, yarattklarnn renmelerini istedii eyleri kendilerine ilham edebilirdi. Her yerde insanlarn Allah hakknda ne dneceklerini bilmediklerine bakarsak; Allah'n bu konuda insanlar aydnlatmak istememi olduu apaktr.
Bu dnyada kurulmu din ve mezheplerin mensuplar birbirini hurafe, kfr ve tanrtanmazlkla sular. Hristiyanlar; paganizm, in, islam hurafelerinden tiksinir. Romen katolikler, protestan Hristiyanlar kafir sayar. Protestan Hristiyanlar, roma hurafesi aleyhinde barr arrlar. Tm hakldr! Kafir olmak, ibadet edilen Allah'a kar kfr iinde bulunmaktr. Hurafeci olmak, bo inanl olmak, Allah hakknda yanl fikirlerde bulunmaktr. eitli dinciler birbirini hurafeyle sulamakla, birbirinin kt yaplarn ayplayan kamburlara benzerler. index
116. MUCZELERN KARANLII VE KUKULU KKEN

Tanrsalln, eitli peygamberleriyle milletlere gsterdii mucizeler ak mdr? Heyhat! Bunlar ayn eklde anlayan iki kii yoktur. Bunlar bakalarna aklayanlar bile, aralarnda asla birlememitir. Bunlar aydnlatmak iin yorumlara, aklamalara, cinaslara, erhlere bavurulur. Grnen anlamlarndan ayr, "gizli" anlamlar kefedilir. Aydnlatmak istedii kimselere isteklerini aka sylememi ya da aka sylemek istememi olan Allah'n iradelerini arzularn anlamak, "deifre" etmek iin her yerde uzmanlar, aklayclar gerekmitir. Aldanm olmalar muhtemel bulunan ya da teki insanlar aldatmak istemeleri iin nedenleri olan baz insanlar, Allah hep ara olarak kullanmay tercih ediyor. index
117. SZDE MUCZELERN SAMALII

Btn din szcleri, genellikle, Allah tarafndan gnderildiklerini, mucizelerle kantlamlardr. Ancak, bir mucize, bir keramet nedir? Doann yasalarna taban tabana zt bir ilemdir. Ancak sizce bu yasalar kim yapmtr? Allah yapmtr. Bu durumda, size gre, her eyi nceden grm olan Allah, en yksek hikmetini doaya kabul ettirmi olduu yasalara kar kyor, yapt yasalarn hkmn bozuyor demektir. Bundan dolay, bu yasalar hatalyd, ya da herhalde bu ayn Allah'n niyetine baz durumlarda uygun olmuyordu demektir. nk, bu yasalar durdurmak ya da yasaklamak gereine inanm olduunu bize sylyorsunuz. ok yksek ve yce zatn sevgilisi olan baz insanlarn, ondan, mucizeler gerekletirme gc alm olduklarna bizi inandrmak istiyorsunuz. Ancak bir mucize yapmak iin, bilinen etkenlerin oluturabilecei eserlerin ztt eserler oluturacak yeni etkenler yaratmak yeteneine sahip olmak gerekir. Allah'n baz insanlara, yeni etkenler yaratmak, ya da yoktan etkenler karma gc verebilmesine akl erdirilebilir mi? Hibir zaman deimeyen bir Allah'n, plann deitirme ya da dzeltme gcn, deimez bir varln kendisinin de sahip olamayaca byle bir gc,
kiisel zelliklerine bakarak baz insanlara vermesi, inanlr bir ey midir? Mucizeler, Allah'n erefini ykseltmek, dinin kkeninin tanrsal olduunu kantlamak yle dursun; Allah hakknda, deimez, bakasna aktarlamayan sfatlar ve hatta her eye yeten gc hakknda bize verilen fikri, ak biimde yok eder. Plannn tmne hakim olmas gereken ve ancak iinde hibir eyin deimeyecei, pek eksiksiz, mkemmel yasalar yapm olan bir Allah'n, projelerini baarya ulatrmak iin mucizeler kullanmak zorunda kalmasndan, ya da, ilahi iradelerini uygulamak iin yaratklarna keramet gsterme gc vermesinden, bir ilahiyat bize nasl dem vurabilir? Bir Allah'n insanlarn yardmna muhta olmas inanlr bir ey midir? radeleri, arzular daima yerine getirilen, gnllerin ve ruhlarn mutlak hakimi olan, btn her eye gc yeten bir zatn, her arzu ettii eye yaratklarnn inanmalar iin, inanmalarn istemekten baka bir ey yapmaya ihtiyac olmaz. index
118. MUCZELERLE LGL KARAR VERME TARZI KONUSUNDA, PASCAL'IN GRNN

REDD Tanrsallklarn mucizeler zerine bina eden ve bu ekilde bizi dorudan doruya kukulanmaya zendiren baz dinler hakknda ne diyeceiz? Hristiyanlarn, iinde Allah'n yrekleri katlatrmakla, yok etmek istediklerinin gzlerini kr etmekle vnd; bu Allah'n kt ruhlara ve byclere kendi hizmetkarlarnn yapt kadar byk mucizeler yapma iznini verdii, deccaln iman esfiyay (ermileri) bile sarsacak kerametler gsterebilecei haberinin verildii bu kutsal kitaplarndaki gizli kapakl mucizelere nasl inanlr? Bu bir kez kabul edilince, Allah'n bizi uyarmak m, yoksa tuzaa drmek mi istedii hangi belirtilerden anlalabilir? Grdmz olaanst eylerin Allah'tan m, ya da eytandan m geldii nasl fark edilir? nan Pascal, bizi glkten kurtarmak iin, ok arbal olarak, " hakk nda mucizelerle, mucizeler hakk nda inan la hkm verilmelidir; inan lar mucizeleri, mucizeler inan lar fark ve temyiz eder" diyor. Gln bir kargaa emberi varsa, kukusuz Hristiyanlk dininin en byk savunucularndan birinin bu dilber akl yrtmesindendir. Dnyada hangi din vardr ki, "en gzel" inana sahip olmakla vnmesin ve bu inanlar dorulamak iin bize bir sr mucizeler sylemesin? Bir mucize, kantlanm bir gerein akln yok etmeye elverili midir? Bir adam: btn hastalar iyiletirmek, btn topallar dzeltmek, bir ehrin btn llerini diriltmek, gkyzne ykselmek, gnein ve ayn hareketini durdurmak srrna sahip olan bir adam, bunun delaletiyle, iki kere ikinin asla drt etmediine, birin olduuna, n ancak bir olduuna, genilii ve grkemiyle evreni dolduran bir Allah'n bir Yahudinin vcuduna girdiine,
"sonsuz"un bir lml insan gibi lebildiine; deimez, her eyi grp anlayan, bilgin ve zeki olduu sylenen bir Allah'n dini hakknda bakn deitirebilmi ve kendi eserini yeni bir vahiy ve ib'as (gnderme) ile dzeltmek zorunda kalabilmi olmasna beni inandrabilir mi? index
119. TEOLOJNN ASIL LKELERNE GRE, HER YEN VAHY VE TEBL, SAHTE VE
DNSZ ESER SAYILMALIDIR Teolojinin gerek doal gerek bildirilmi ilkelerine gre, her yeni vahyin, her yeni tebliin, sahte saylmas gerekir. Tanrsallktan gelen bir dinde, her deitirmenin, bir kfr ve dinsizlikle azarlanm olmas gerekir. Her yenilik, her iyiletirme, Allah'n dinine istenilen dayanma gcn ve olgunluunu daha nce vermemi olduunu gstermez mi? Allah'n bir iyilik yasas vererek aydnlatmak istedii halkn fikirlerine gz yumduunu ve ilk yasayla halkn kaba fikirlerini daha mkemmel yasalar kabul etmeye ve uygulamaya hazrladn ileri srmek, Allah'n aydnlatt kavmi, kendisinin houna gidecek lde akl banda yapmay ne istemi, ne de bunu yapabilmi olduunu iddia etmektir. Museviliin gerekten kutsal, deimeyen, btn her eye gc yeten ve kayplar bile bilen ok bilgin bir Allah'tan kt doruysa, sevilik bir kfr ve dinsizliktir. sa'nn dini, ya dorudan doruya Allah'n Musa araclyla bildirdii yasada baz "eksikliklerin" bulunmu olmasn, ya da Yahudileri, olmalarn arzu ettii gibi oldurmaktan, bu Allah'n aczini, ya da kt niyetini gerektirir. Btn yeni dinler -ya da eski dinlerin iyiletirilmi biimleri- ak olarak, tanrsalln aczi, dayankszl, tedbirsizlii ve kt niyeti zerine kurulmutur. index
120. EHTLERN KANI, MUCZELERN GEREKL VE HIRSTYANLIIN TANRISAL

KKEN ALEYHNDE TANIKLIK EDER Tarih bana, ilk din kurucular olan peygamberlerin ya da din yenileyicilerinin byk mucizeler yaptn retiyorsa, ayn tarih, bu din yenileyici imamlarn ve onlara bal olanlarn genellikle huzur ve gveni bozucular saylarak herkesin nnde rezil edildiklerini, byk aclara uratldklarn ve ldrldklerini de retiyor. Bundan dolay, onlara atfedilen mucizeleri gerekletirmemi olduklarna inanmaya eilimliyim. Eer gerekten bu mucizeler, bunlar grenler arasnda ok taraftar toplam olsayd, bu taraftarlarn, mucize yapclarna kt muamele yaplmasn engellemeleri gerekirdi. Bana, mucize gsterenlerin acmaszca zntye sokulduklar ya da ikence altna alndklar sylenirse, kolay inanmamak durumum katmerleir. Bir Allah'n korumas altnda bykle ve ilahi kudrete erimi ve mucizeler, kerametler gsterme vergisine ulam peygamberlerin, kendilerini bask ve sknt verenlerin zulmlerinden
korumak gibi "sade bir mucize"yi yapmadklarna nasl inanlabilir? Bu sknt ve basklardan bile, bunlara urayanlarn dinleri lehinde bir kant karmak ustalna sahip bulunuluyor. Ancak birok ehitin kanna mal olmu ve yaylmas iin kurucularnn duyulmam sknt ve ikenceler ekmi bulunduunu bize reten bir din, yce, adil ve her eye gc yeten bir Allah'n dini olamaz. Yce bir Allah, iradelerini bildirmekle grevlendirdii insanlarn kt muameleye uramalarna izin vermez. Her eye gc yeten bir Allah, bir din kurmak isterken daha kolay ve kullarnn en sadklar iin daha az korkulu yollar kullanr.
"Allah, dinin kanla damgalanmas n "Allah zay adaletsizdir, iyilikbilmezdir, kan dkcdr ve peygamberlerini h arzular na alaka feda eder"
istedi" ft
r,
demek,
demektir.
rsl
index
121. EHTLERN BANAZLIKLARI, PEYGAMBERLERN HEP IKARA DAYANAN

ABALARI, DNN DORULUUNU ASLA KANITLAMAZ Bir din iin lmek, o dinin gerek ya da tanrsal olduunu kantlamaz. Olsa olsa, bu dinin gerek ya da tanrsal "varsayldn" kantlar. Bir cokunun etkisi altnda lmek, dini banazln yaam sevgisinden daha gl olmasndan baka bir eyi kantlamaz. Bir sahtekar, bazen yiite lebilir. O zaman, bilinen deyimle, zaruretten fazilet yapar. En iddetli muamelelere uramak tehlikesini gze alan misyonerlerin, inanlarn ifade etmek ve yaymak konusunda gsterdii onurlu cesaret ve gnll abaya, insan ou kez arr ve duygulanr. nsanlarn esenliine bu ballktan, bildirmi olduklar din lehinde kantlar karrlar. Oysa, bu gnlllk, ancak grntedir. Tehlikeyi gze almayan kimse hibir eye eriemez. Bir peygamber, inanyla talihini denemek ister; bilir ki, sermayesini srdrmek mutluluuna eriirse, kendisini yol gsterici olarak kabul edenlerin mutlak hakimi olacaktr; onlarn zenlerinin konusu olacandan emindir. Her durumda, her eye erieceine, hibir eksii bulunmayacana inanyor olmas kesindir. Dnyay dolatklar grlen birok din vaizlerinin, misyonerlerin, peygamberlerin abalarn, yararl ve gzel eyleri sevmelerini zendiren gerek etkenler, gerek nedenler, ite bunlardr. Baar ve zafer kazandklar durumda elde edecekleri bu snrsz hakimiyet ve nimetlerin itahdr.
Bir gr iin lmek, bu grn doruluunu ve iyiliini kantlamaz. Nitekim bir savata lmek, kar iin bu kadar insann kendilerini boazlatmak deliliinde bulunduklar hkmdarn sava ilan ederken ve uygularken hakl olduunu kantlamaz. Cennet fikriyle sarho olmu bir ehitin cesaretinde, doast hibir ey yoktur. Gerekten an fikriyle, ya da savatan kama korkusuyla sava meydannda ayana salam olan bir savann cesaretinde de olaanst hibir ey yoktur. Yeni bir dinin yayclar, vaizleri helak olur. nk, en gl deillerdir. Peygamberler, genellikle sonucunu nceden grdkleri tehlikeli bir sanat icra ederler. Cesurca lmeleri, ne ilkelerinin doruluunu kantlar, ne de samimiyetlerini. Nitekim, bir agzlnn ya da bir haydutun kanl lm, toplumun huzurunu bozmakta bunlarn hakl olduunu ya da bunu yapmaya yetkili olduuna inandn kantlamaz. Misyonerlik meslei hrs iin, hep gnl avcl ve halkn srtndan yaamak iin uygulanmtr. Bu yararlar, kendilerini kuatan tehlikeleri unutturmaya yetmitir. index
122. TEOLOJ, ALLAH'INDAN AKLIN VE ZEKA IIKLARININ BR DMANI YAPAR

Ey tanrbilimciler! Bize diyorsunuz ki; "Hakimlerin hikmetlerini, ariflerin arifliklerini donakalacak lde a k nl a d rmekten zevk alan bir Allah' n gznde, insanlara gre delilik olan ey, hikmettir, bilginliktir". Ancak, insann anlaynn, zihin aklnn bir Allah vergisi olduunu da iddia etmiyor musunuz? Bu arifliin ve zihin aklnn Allah'a ho grnmediini, gznde, bunlarn delilikten baka bir ey olmadn ve bu arifliin artmak, hayrette brakmak istediini syleyerek, Allah'n, ancak zekasz, anlaysz insanlarn dostu olduunu sylyorsunuz. Akl banda insanlara, gnn birinde, bu hain zorba tarafndan, destekleyenin acmasz bir cezayla cezalandrlaca vaat edilen kt bir hediye verildiini bildiriyorsunuz. Pek garip deil midir ki; insan, anlayn, kavrayn ve saduyusunun dman olduunu ilan ederek ve ancak bunu yaparak Allah'nzn dostu olabilir. index
123. MAN AKILLA UZLATIRILAMAZ, BRLETRLEMEZ VE AKIL MANDAN STNDR
lahiyatlara gre iman, ak olmayan bir istektir. Bundan u sonu kar ki din, ak olmayan ya da akla ok aykr olan iddialara tam bir olgunlukla inanmay gerektirir. Bu, inan hakknda akln karar verme yetkisini kabul etmemek, akln imanla uzlamasnn, birlemesinin olanaksz olduunu aklamak deil midir? Madem din imamlar akl srmeyi gerekli grdler; bu akl, imanla birletirmenin imkanszln din imamlarnn anlam olmas ve imanla uzlamann mmkn olmadn, din imamlarnn hissetmi olmas gerekir.
n z kurban " drak ediniz; tecrbeden vazgeiniz, ileri gelenlerinizin tan kl na gvenmeyiniz, Allah ad na size bildirdi imiz eylere kr krne itaat ediniz!" . Dnyann btn rahiplerinin kulland dil, ite budur. "Mutluluumuz iin en gerekli eyler" diye bize sunduklar ilkeler sz konusu olunca, asla muhakeme etmemek, dnmemek gerektii noktasndan baka hibir noktada birlemezler.
Aklm hibir zaman kurban etmeyeceim. nk, yalnz bu akl, bana iyilii ktlkten, hakk batldan ayrt ettirebilir. Eer sizin iddia ettiiniz gibi, aklm Allah'tan geliyorsa, ok cmert olduunu sylediiniz Allah'n, ancak beni yok etmek ve ldrmek zere, srf beni bir tuzaa drmek iin akl bana vermi olduuna hibir zaman ihtimal vermem. Ey rahipler! Allah'nzn bir ba, vergisi olduunu bize temin ettiiniz akl tanmlarken, Allah'nza iftira ettiinizi grmyor musunuz? Tecrbeden asla vazgemeyeceim. nk, tecrbe, hayalgcnden ya da bana kabul ettirilmeye allan rehberlerin toritesinden daha gvenilir bir yol gstericidir. Bu tecrbe bana gsteriyor ki, hrs ve kar, o rehberlerin gzlerini grmez hale getirebilir kendilerini de yanl yola saptrabilir ve tecrbenin otoritesi, ya aldatmaya ok elverili, ya da bakalarn aldatmakta ok karc olarak bildiim birok insann kukulu tanklndan, kesin olarak bsbtn baka bir nem ve deerdedir ve ruhun zerinde bsbtn baka bir hkm ve etkiye sahiptir. Duygularma gvenmeyeceim. nk, bilirim ki, bazen beni hataya drebilir. Ancak te yandan, duygularm beni hep aldatmaz. Pekala bilirim ki, gz, gnei gerekte olduundan ok kk gsterir. Ancak, duygularn yeniden uygulanmasndan baka bir ey olmayan tecrbe gsterir ki, eya ne kadar uzak olursa o lde kk grnr. Dolaysyla, gnein dnyadan ok byk olduuna emin olurum. Dolaysyla, duygularmn, bana alelacele verdirmi olduu kararlar soruturmak iin, tecrbelerim yeterlidir. Duygularmn tanklna gvenmemeyi bana ihtar ederek, rahipler, her dinin kantlarn benim iin rtr. Eer insanlar, hayalgleri tarafndan aldatlabilirse, eer onlarn duygular aldatcysa, atalarmz zerinde etkili olmu mucizelere inanmam nasl istenilebilir? Eer duygularm sadk olmayan yol gstericilerse, bana, gzlerimin nnde yaplan mucizelere hi
gvenmemek gerektii retiliyor demektir. index
124. MANI AKLIN YERNE KOYMAK STEYENLERN ARLATANLIKLARI NE KADAR

SAMA VE GLNTR Bana srekli olarak, dinin gereklerinin akln stnde olduunu yineliyorsunuz. Ancak, bu ekilde teslim etmiyor musunuz ki, bu gerekler akl banda insanlarn anlayaca ierikte deildir. Akln bizi aldatabileceini ne srmek, "gerek batl olabilir; yararl olan ey zararl olabilir" demektir. Akl, yararly ve doruyu tanmaktan baka bir ey midir? Bundan baka, bu hayatta kendimize rehber olmas iin, tad hal ve sfatla aklmzdan ve az ok eitilmi l duygulanmzdan baka bir eye sahip olmadmzdan, "ak sadakatsiz bir rehberdir ve duygular m z demek, aldat c d r" "hatalar m z ka n lmaz ve cehaletlerimiz yenilmezdir ve son derecede bir adaletsizlik etmeksizin, bize vermi oldu u yegane rehberleri izledi imiz iin Allah bizi cezaland ramaz" demektir. Aklmzn, kavraymzn stnde olan eylere inanmak zorunda olduumuzu ne srmek, Allah, kanatsz havalara ykselmemizi emrediyor demek kadar gln bir szdr. Hakknda akla bavurulmas doru olmayan konular, sorunlar bulunduunu sylemek, bizim iin en nemli olan ite, yalnz hayalgcne danmamz gerektiini ya da geliigzel, rastlantya bal olarak hareket etmenin uygun olduunu sylemektir. Din bilginlerimiz, aklmz Allah'a kurban etmemiz gerektiini sylyor. Ancak bize yalnzca yararsz balarda bulunan ve bunlar kullanmamz istemeyen bir zata aklmz feda etmemiz iin hangi neden ve gereke vardr? Bizzat din bilginlerimize gre, kalpleri kracak, gzleri kr edecek, bize tuzak kuracak, bizi batan karacak kadar muzip olan bir Allah'a nasl gvenebiliriz? Szn ksas, bizi daha kolay sevk ve idare etmek iin gzlerimizi kapatmamz emreden bir Allah'n gstericilerine nasl gvenebiliriz? index
125. KENDS HAKKINDA EN OK BELRSZ OLDUU SYLENEN EYE, KANITSIZ, SZ

ZERNE NANMAK GEREKT NASIL DDA EDLR?
Dnyada, en nemli eyin din olduuna insanlar birbirini inandrr. Oysa din dorudan doruya incelemek ve aratrmak iin insanlarn kendilerine en az yetki ve izin verdikleri eydir. Bir grev, bir tarla, bir ev almak, bir yere sermaye koymak, bir uzlama ya da geliigzel bir anlama sz konusu olduunda, insanlarn her eyi byk bir dikkatle inceledikleri, byk nlemler aldklar, bir yaznn her szcn tarttklar, kendilerini ykmllk altna sokan her eye, beklenmeyen her eye kar kendilerini koruduklar ve gvence altna aldklar grlr. Din iin, i, hi de bu merkezde deildir. Herkes onu geliigzel kabul eder, hibir eyi aratrmak zahmetine girmeksizin kantsz, sz zerine inanr. Dini grlerini incelemek ve aratrmak sz konusu olduunda, insanlarn ihmal ve ilgisizlii srdrmelerine iki nedenin yardmc olduu dnlr. Birinci neden; her dinin kuatlm olduu kanlmaz karanl paralamak mitsizliidir. Din, ilk ilkelerinde bile, bir kaostan baka bir ey grmedii iin, iinden klmasna olanak olmadna karar veren tembel zekalar zecek ieriktedir. kinci neden udur: Teoride herkesin gzel bulduu ve pek az kimsenin gerektiinde uygulamak zahmetine girdii sk hkmlerle fazla rahatsz olmamay herkes kendi kendine vaat eder. Birok kimse iin din, hibir zaman aratrma ve ayklama zahmetine girilmeyen ve gerektiinde bavurulmak zere "ariv"e konulan eski aile imtiyaznameleri gibidir. index
126. MAN YALNIZCA ZAYIF, BLGSZ YA DA TEMBEL RUHLARDA KK SALAR

Pythagore'un rencileri, statlarnn mezhebine zmni bir imanla balyd. "O byle syledi" forml, onlar iin btn sorunlarn zmyd... nsanlar ou kez bu kadar az akl ve muhakemeyle hareket ederler. Din konusunda, bir imam, bir rahip, bilgisiz bir papaz, dncelerin hakimi olur. nceleme ve dnme gibi, kendisi iin genellikle zahmetli bir alma olan insan anlaynn gszln, kutsal inan hafifletir. Bizzat incelemektense, bakasnn szne inanmak daha kolaydr. nceleme ve aratrma, yava ilerlediinden ve zor olduundan, gerek ahmak cahillerin, gerek fazla ateli ruhlarn ayn lde holarna gitmez. Hi kuku yok ki, imann yeryznde bu kadar taraftar bulmasnn nedeni budur. nsanlar ne kadar ksz, kltrsz ve aklsz olurlarsa, dinlerine o oranda ballk gsterirler. Dini fkralarn tmnde, kendilerini ynetenler tarafndan mknatslanm olan kadnlar, hakknda hibir fikirlerinin olmad besbelli grler iin ok byk bir aba gsterirler. Dini savata, rahiplerin kkrtt kimselerin tm halka yrtc hayvanlar gibi saldrrlar. Derin bir
bilgisizlik, ok zayf bir kafa, takn bir hayalgc; sofularn, gayretkelerin, banazlarn ve evliyann yapld malzemeler ite bunlardr. Ard sra gitmekten ve "aratrmamaktan" baka ilkeleri asla olmayan kimselere, doru nasl kabul ettirilebilir? Byle adamlara gerek nasl anlatlabilir? Sofular ve halk, rehberlerinin elleri arasnda, bunlarn keyfine gre hareket eden "otomat"lardr. index
127. YALNIZ TEK BR HAK DN OLDUUNU RETMEK SAMALIKTIR VE MLLETLERDE

BR KARIIKLIK NEDENDR Din bir alkanlk ve moda iidir; "bakalar gibi" yapmak gerekir. Ancak dnyada grdmz bu kadar ok dinden hangisi seilmelidir?... Bir inceleme ve aratrma, ok uzun ve ok zahmetli olur. Bunun iin insan, atasnn lkesini ve kuvveti elinde tuttuu iin, dinlerin iyisi olmas gereken hkmdarn dinine girmi olmaldr. Bir insann da, bir kavmin de dinini yalnz rastlant belirler. Atalar Sarasin'lerin youn almalarn (yani istilac Araplarn Mslman etmek iin aba ve almalarn) reddetmemi olsalard, bugn Franszlar, iyi Hristiyan olduklar kadar iyi Mslman olurlard. Tanrsal yaratma gcnn ama ve istekleri hakknda, bu dnyann olaylar ve dnmleri araclyla karar verilirse, yeryznde grdmz eitli dinler konusunda, insan, tanrsal yaratma gcnn hi ilgisi olmadna inanmak zorunda kalr. Paganizm, oktanrclk, sanemperestlik binlerce yl boyunca dnyann dinleri oldu. Bugn temin olunuyor ki, o zaman mutlu ve ilerlemi kavimler, tanrsallk hakknda en kk bir fikre, insanlar iin pek ok gerekli olduu da sylenen bu fikre, sahip olmamlardr. Hristiyanlar ne srerler ki, Yahudilerden, yani bir avu bedbahttan baka, btn insan tr Allah'na kar grevleri hakknda en koyu bilgisizlik iinde yayor ve Tanrnn bykl ve ycelii hakknda kfrden baka dnceye sahip bulunmuyorlard. Karanlk kkeninde Yahudilikten kan sevilik, kutsal bir almayla tahrik edilen ve sevilii paganizmin haraheleri zerine bina eden ve lkesinde kl ve atele yayan sevi imparatorlarn saltanatlar dneminde alaka byd ve zalim oldu. Muhammed ve halifeleri, ilahi kudretin ya da muzaffer silahlarnn yardmyla, az bir zamanda Hristiyanlk dinini kaldrmay baard; ncil, o zaman iin yerini Kuran'a brakmak zorunda kald. Birok yzyl boyunca Hristiyanlar tedirgin ve perian eden blnme ve mezheplerde, en glnn oyu, hep en doru oy oldu. Hkmdarlarn silahlar, keyif ve arzular, milletlerin esenliine en yararl meslek olarak itikad tayin etti. Bundan u sonu karlmaz m ki; tanrsallk ya insanlarn diniyle az ilgileniyor, ya da hep yeryznn kuvvetlerine en uygun olan grlere taraftar olduunu ortaya koyuyor. Szn ksas, kuvveti elinde bulunduranlar dncelerini deitirmek hevesini belirtir belirtmez, tanrsallk da sistemini, dzenini deitiriveriyor.
Atalarnn sanemperestliinden usanan bir Macassar Kral, bir gn sanemperestlik dinini brakmak dncesini belirtti. Hkmdarn danma kurulu, Hristiyan bilginlerini mi, yoksa Mslman bilginlerini mi armann uygun olduu sorusunu uzun sre grt. ki dinden hangisinin daha iyi olduunu belirlemenin olanakszl karsnda, her iki dinin elilerini ayn zamanda armak ve hangi dinin elileri daha nce gelirse o dini kabul etmek kararn verdiler. Rzgarlara egemen olan (yani elileri getirecek yelkenli gemileri ilerleten rzgarlar sevk ve idare eden) Allah'n bu geri kalma ya da ncelikle tanrsal isteini bizzat aklam olacanda tereddt edilmedi. Muhammed'in elileri daha abuk davranm ve daha nce gelmi bulunduklar iin. Kral ve kavmi islam dinine girdiler. Ve gecikmeyle gelen sa'nn elileri, zamannda ulamalarn salamayan Allah'larnn kusuru yznden kovuldular. Demek ki, Allah, kavimlerin dinlerini rastlantnn belirlemesine ak bir ekilde raz oluyor. Hkmet ynetenler, ibanda bulunanlar, srekli olarak kavimlerin dinlerini tayin ederler. Gerek din hibir zaman hkmdarn dininden baka bir din deildir. Gerek Allah, ibadet edilmesini hkmdarn istedii Allah'tr. Rahiplerin hkmdar yneten arzusu, Allah'n arzusu olur. Bir akac yerinde olarak diyordu ki, "Gerek din, hkmdar ve cellad n taraflar oldu u dindir". Hkmdarlar ve cellatlar, uzun sre Romann tanrlarn Hristiyanlarn Allah'na kar korumulardr. Hristiyanlarn Allah' imparatorlar, askerlerini ve cellatlarn kendi tarafna ektiinden, Roma ilahlarnn ayinini ortadan kaldrd. Muhammed'in Allah', Hristiyanlarn Allah'n, zamannda igal ettii lkelerin byk bir ksmndan kard. Asya'nn dousunda ok mamur, ok verimli, ahalisi ok ve hakimane yasalarla ynetilen, ok geni bir lke vardr ki, en korkun fatihler bile bu yasalar saygyla kabul etmilerdir. Bu lke in'dir. Halk, tehlikeli saylarak kovulan Hristiyanlk dnda, istedii hurafeye balanr. Mandarinler ya da hakimler, enami dinin samaln oktan anlam, uyanm olduklarndan, bu dinle, yalnz Bonze denilen rahiplerin devletin skun ve gvenini bozmamasna dikkat etmek iin ilgileniyorlar. Bununla birlikte, tanrsal kudretin, kendisine yaplan ibadetle reisleri pek az ilgilenen bir milletten iyiliklerini esirgedii grlmez. inliler, tersine, dinin ayrm yapt, ykt ve ou kez yakt birok milletin imrenmesine deer bir dirlik ve mutluluktan nimetlenirler, varlk iindedirler. Hakl olarak, halkn deliliklerinin, budalalklarnn kaldrlmas dnlemez. Ancak, halk ynetenlerin deliliklerinin, budalalklarnn iyiletirilmesi istenebilir. O zaman, bunlar halkn deliliklerinin tehlikeli olmasna engel olur. Bir mezhebin ya da bir dini blnmenin koruyucusu olan her hkmdar, genellikle teki mezheplerin zorbas olur ve bizzat kendisi, lkesinin gvenliini bozar. index
128. AHLAK VE ERDEM N DN H GEREKL DELDR

Bize durmadan yinelenir ve birok akl banda kimse sonunda inanr ki; din, insanlar zaptetmek iin gereklidir, kavimler iin en iyi zabtadr; ahlak ve erdem, dine sk biimde baldr. Bize, "Allah korkusu arifli in ba lang c , ahiret korkular selameti gerektiren korkulard r ve bunlar insanlar n ihtiraslar n zaptetmeye mahsustur" diye barrlar. Dini dncelerin yararl olduu konusundaki inanc paralayp atmak iin gzleri amak, dine en ok boyun emi milletlerin ahlaklarnn ne merkezde olduuna bir gz atmak yeterlidir. Bu milletlerde marur zorbalar, baskc ve acmasz nazrlar, ktlk mabeyinciler, saysz alp rpanlar, vicdansz hakimler, zina edenler, apknlar, fahieler, ahlaksz kadnlar, hrszlar; alan ve dl veren Allah'n cehennem cezalarnn ve cennet hazlarnn varlndan bir an kuku duymayan her trden yalanc ve dolandrclar bolca grlr. nsanlarn birou iin yararsz olmakla birlikte din imamlar, mezheplerine bal olanlarn gznde lm korkun gstermeye almlardr. Sofu Hristiyanlar eer doru dnselerdi, btn hayatlarn alamakla geirir ve sonra en byk korkular iinde lrlerdi. "Kzgn ve fkeli ilahn penesine dme dehetiyle, insann kendi selametini korku ve titremeyle eitmesi gerektii" kendilerine her an yinelenen bedbahtlar iin, lmden daha korkun ne vardr? Bununla birlikte bize temin olunur ki, Hristiyann lmnde, inanc olmayann yoksun olduu bir sonsuz teselli vardr. Bize diyorlar ki, iyi Hristiyan hak kazanmaya alt sonsuz bir mutluluun gl umutlar iinde lr. Ancak, dorudan doruya bu gl umut da, iddetli bir Allah'n gznde, cezaya layk bir bbrlenme deil midir? En byk evliyann bile sevgiye mi, fkeye mi layk olduunu bilmemesi gerekmez mi? Ey rahipler, hocalar, hahamlar! Bizi cennetin hazlar umuduyla avutuyor ve o srada, yalnz o srada cehennemin cezalarna gzlerinizi kapatyorsunuz! Adlarmz ve adlarnz hayat kitabnda (Allah tarafndan takdir edilen eylerin yazl bulunduu levhada) gizlice grmek imtiyazna, syleyin bakalm, eriebildiniz mi? index
129. HTRASLARA KARI DN EN ZAYIF ENGELDR

nsanlarn ihtiraslarna ve mevcut karlarna kar, kimsenin aklnn almad metafizik bir Allah hakkndaki karanlk dnceleri, bir ahiret hayatnn inanlmaz cezalarn, hakknda insann hibir fikri olmad cennetin hazlarna tekabl ettirmek, gereklikleri hayallerle rtmek iddiasnda bulunmak deil midir? nsanlar, Allahlar hakknda, belirsiz ve kark fikirlerden baka hibireye sahip olmamlardr. nsanlar, Allah', deyim doruysa, ancak bulutlarda
grrler. Ktlk yapmak istediklerinde onu asla dnmezler. Mevki hrs, zenginlii ya da hazlar sz konusu olunca, Allah da, tehditleri de, vaatleri de kimseyi balamaz. nsan iin bu hayatn olaylar yle bir kesinlie sahiptir ki, en gl dindar bile, ahiret hayatnn olaylarna asla bu ayn kesinlii veremez. Her din, kkeninde, kaba kavimlerin ruhlarn kendilerine boyun edirmek isteyen yasa koyucular tarafndan hayal edilmi bir dizgin olmutur. Kendilerini uslu tutmaya mecbur etmek iin ocuklar korkutan stnineler rneinde olduu gibi, agzller, vahileri korkutmak iin tanrlarn adn kullandlar. Kabul ettirmek istedikleri boyundurua ses karmadan tahamml etmek zorunda brakmak iin, terr, bu agzllerce uygun grld. ocukluun umaclar olgunluk yana uygun ierikte midir? nsan olgunluk yanda artk bunlara inanmaz, ya da yine inansa bile, bundan hemen hemen hi arpnt duymaz ve iine bakmay srdrr. index
130. EREF VE HAYSYET DUYGUSU, HTRASLARI ZAPT ETMEK VE KISITLAMAK N,

DNDEN DAHA SALAM VE DAHA GL BR DZGNDR Dnyada hemen hemen hibir insan yoktur ki, grd eyden, grmedii eyden daha ok korkmasn ve nfuz ve etkilerini hissettii insanlarn hkm ve takdirlerine, hakknda ancak ok kark bir fikre sahip olduu bir Allah'n hkm ve takdirlerinden daha ok nem vermesin. Toplumun houna gitmek arzusu, gelenek ve greneklerin basks, gln olma korkusu, "alem ne der?" endiesi, btn dini fikirlerden daha gldr. Bir sava, bir dv, bir erefsizlik korkusuyla, her zaman, kavgalarda, hatta sonsuzlua kadar lanetlenmeye uramay bile gze alarak hayatn tehlikeye atmyor mu? En dindar kimseler, bazen bir uaa Allah'tan daha ok uyarlar. Allah'n her eyi grdne, her eyi bildiine, her yerde hazr ve nazr olduuna inanc salam olan bir kimse, yalnzken, insanlarn en nemsizinin yannda bile hibir zaman yapmayaca eylem ve davranlarda bulunur. Bir Allah'n varlna tam iman sahibi olduunu syleyen kimseler, bir eye inanl deillermi gibi, her an eylem ve davranta bulunmaktan geri durmazlar. index
131. H KUKU YOK; TEMSL ETTKLERN SYLEDKLER ALLAH GB, OUNLUKLA
ZALM VE ACIMASIZ ZORBALAR OLAN VE DN ANCAK ESRLERN DAHA OK HAYVANLATIRMAK, ZNCRLER NDE DAHA KOLAY YYP YUTMAK N KULLANAN HKMDARLARIN HTRASLARINA KARI DN, DAHA ETKL BR GEM, DAHA ETKL BR ENGEL DELDR
Bize diyorlar ki, "Hkmdarlar n ihtiraslar na kar tek hakim, tek engel hizmetini gren bir 'Allah' fikrini olsun b rak n z kals n". Ancak biraz insafl konuulsun. Genellikle Allah'n gstericileri olduklarn syleyen hkmdarlarn ruhu zerinde, bu Allah korkusunun yapt etkiyi, sayg duyarak grebilir miyiz? Bu etkiyi beenebilir miyiz? Kopyalarna bakarak orijinali hakknda ne karar verilmelidir? (Yani Allah'n kopyas olduklarn syleyen krallara, hkmdarlara bakarak, Allah'n kendisi hakknda ne karar verilmelidir?) Gerekten hkmdarlar, Allah'n gstericileri, srekli olarak yeryznde Allah'n yerini tuttuklarn sylyorlar. Ancak, kendilerinden daha kudretli bir Allah korkusu, kavimlerin refah konusunda onlar ciddi bir ekilde almaya zorluyor mu? Grnmez bir hakimin onlara vermesi gereken bu szde korku, hkmdarlar adaleti ve doruluu daha ok koruyan, daha acyan, uyruklarnn can ve mallarna daha az gzl, zevk ve sefalarna dknlkte ll, grevinde daha dikkatli yapyor mu? Szn ksas; sayesinde hakim olduklarn syledikleri bu Allah, rehberleri, koruyucular ve babalar olduklar kavimleri bin trl zulm ve byk skntya uratmaktan, bu hkmdarlar men ediyor mu? nsan gzlerini asn, yeryznde gzlerini gezdirsin. Her yerde, ancak ktlkleri altnda ezdikleri ya da, acmaszca kt hrs ve havalarna (savaa ve katliama sevk ederek) kurban ettikleri esirleri daha ok hayvanlatrmak iin dini kullanan zorbalar tarafndan ynetilen insanlar grlr. Hkmdarlarn ihtiraslarna dizgin grevi grmek yle dursun, din, kendi ilkeleri gerei, dizginlerini salverir. Din, onlar, ihtiraslarna direnme izni milletlere asla verilmeyen tanrsalla dntrr. Din, hkmdarlar serbest brakr, onlar iin her yasa mubah klar ve bunlarn ezdii kavimlerin zekalarn ve ellerini zincirlemeye alr. Yeryz ilahlarnn (hkmdarlarn) kendilerini her herzeyi yemeye yetkili grmeleri ve uyruklarn heveslerinin ya da hrslarnn en alak aralarndan baka bir gzle grmemeleri alacak ey midir? Din, her lkede, "tabiatn hudayi mutlak"ndan (yani Allah'tan), acmasz, hoppa, keyfi kanun olan bir zorba yapmtr. Hda-hkmdar, yeryzndeki temsilcileri olan hkmdarlar tarafndan fazlasyla iyi taklit edilmitir. Her yerde din, milletleri zincirleyip uyutmak iin dnim grnr. Ta ki, kendilerini yiyip yutmas, ya da cezalandrmakszn bedbaht etmesi iin tanrlarna kolaylk gstersinler. index
132. HKMDARIN KUTSAL HUKUKU DENLEN EN SAMA, EN GLN, EN REN

GASPIN KKEN... HKMDARLARA HAKMANE TLER
Marur bir Papa'nn giriimlerine ve rahipler tarafndan kkrtlan safdil halkn suikastlerine kar kendilerini korumak iin, Avrupa'nn birok hkmdar, ta ve tahtlarn, hkmdarlklarn ve hukuklarn zellikle Allah'tan alm olduklarn ve eylemleri hakknda Allah'tan baka kimseye hesap vermek zorunda olmadklarn ne srdler. Ruhani saltanatla ilgili grlerinde, maddi saltanatn son tahlilde stn geldiini teslim etmek zorunda olan rahipler, hkmdarlarn tanrsal hukukunu tandlar. Hkmdarlarn tanrsal hukukunun, rahiplerin ilahi hukukuyla her atmasnda, deitirme fikrini ve ayaklanmaya arma zgrlklerini korumak artyla, halka, hkmdarlarn kutsal hukukunu tanmalarn tavsiye ettiler. Krallarla rahipler arasnda bar, hep milletlerin zararna olarak yapld. Bununla birlikte rahipler, anlamalara ramen iddialarn korudular. hmallerinden ya da fesatlklarndan dolay, vicdanlar tarafndan srekli olarak azarlanan bu kt hkmdarlar ya da zorbalar, Allah'larndan korkmak yle dursun; uyruklaryla grlecek ileri, bunlara verilecek hesaplar olmaktansa; hibir eye kar kmayan bu yrrlkte olmayan hakime, ya da yeryznn tanrs olarak kendileriyle hep uyum halinde olan rahiplere verilecek hesaplar olmasn tercih ederler. mitsizlie den kavimler, bakanlarnn tanrsal hukukunu "suistimal" olarak adlandrabilirler. nsanlar, zerine ok varldnda galeyana gelirler; ve o zaman zorbann tanrsal hukuku, yerini uyruun doal hukukuna terk etmek, ona boyun emek zorunda kalr. Tanrlar, insanlardan daha ucuz satn alnr. Krallar, eylemlerinin hesabn yalnz Allah'a; rahipler ise, yalnz kendi kendilerine vermek zorundadrlar. Her iki taraf da, sanlr ki, yeryznn hogrsnden ok, gkyznn hogrsnden emindirler. Biraz masrafla yattrlan ve tatmin edilen ilahlarn hkmlerinden kurtulmak, sabr tkenmi insanlarn hkmnden kurtulmaktan daha kolaydr.
"Hkmdarlardan bir gizli kudret korkusunu kald r rsan z, onlar n ta k nl klar na kar hangi gem, hangi dizgin kal r?" diyorlar. Sevilen hakim olmay rensinler; insanlardan korkmay, insaf ve hakkaniyet yasasna boyun emeyi rensinler. Hibir kimse hakkaniyet yasalarnn snrna, tehlikesiz tecavz edemesin. Bu yasalar, kuvvetliye, zayfa, bye, ke, hkmdarlara ve uyruuna eit uygulansn. lahlar korkusu, din, ahiret dehetleri... Hkmdarlarn azgn ihtiraslarna kar kullanlan metafizik barikatlar, metafizik engeller, ite bunlardr. Bu engeller yeterli midir? Sorunun zm, tecrbeye baldr. Zorbalarn neden olduu mutsuzluklara kar dini karmak; belirsiz, kesin olmayan ve anlalmaz teorilerin, hkmdarlarda her eyin gnden gne salamlatrd eilimlerin daha kudretli olmasn istemektir.
index
133. DN, POLTKA N KTDR; EDEPSZ, KTLK ZORBALARDAN VE REN

VE BEDBAHT UYRUKTAN BAKA BR EY MEYDANA GETRMEZ Dinin politikaya byk yararlar bize hep vlr. Ancak, biraz dnlrse kolayca teslim edilir ki, dini fikirler, hem uyruu, hem hkmdarlar kr eder ve ne gerek grevleri, ne gerek yararlar hakknda onlar aydnlatabilir. Din ounlukla, utanmaz, ahlaksz ve ber eyin kendilerini sefih amalarna uygun hareket etmek zorunda brakt, kullar zerinde baskc ve boyun ediren zorbalar meydana getirir. Ynetimin gerek ilkelerini, toplum hayatnn hedef ve hukukunu, insanlarn gerek karlarn ve bunlar birbirine balayan grevleri dnmedikleri ya da bilmediklerinden, hkmdarlar her lkede hayasz, yular salverilmi, bozuk ahlakl; ve bunlarn uyruklarysa, iren, bedbaht ve kt olmulardr. Bu nemli konular inceleme zahmetinden kurtulmak iindir ki, imdiye kadar bir eye are bulmalar yle dursun, insan trnn helalarn oaltmaktan, insanl kendisi iin yararl eylerden saptrmaktan baka bir ey yapmam olan ham hayallere bavurulmu, bunun zorunlu olduu inancnda bulunulmutur. Dnyada birok milletin ynetilmesindeki haksz ve acmasz yntem, yalnz ahiret korkusu etkisinin eksikliine deil, insan soyunun durumuyla ilgili bir yaratc gcn olmamasna da en kuvvetli, en ak kantlardan birini oluturmaz m? Eer iyi bir Allah var olsayd, insanlarn pek ounu bu hayatta garip bir ekilde ihmal ettiine inanmak zorunda kalnmaz myd? Sanlr ki, Allah insanlar, yeryzndeki yardmclarnn ihtiraslarna oyuncak olmas iin yaratmtr. index
134. HIRSTYANLIK, HER DN GB, EN OK DAYANAI OLDUU ZORBALII VAAT

EDEREK YAYILMITIR Tarih biraz dikkatle okunacak olursa grlr ki, balangta sarslm olan Hristiyanlk, Avrupa'nn vahi ve zgr kavimlerine, bunlarn bakanlarna; dini ilkelerinin despotizme elverili olduunu ve ellerine bir mutlak hakimiyet imkan verdiini gstererek nfuz etmitir. Bunun sonucu olarak, Hristiyanln balangta yaylmasnda, barbar hkmdarlarn alacak bir abuklukla dinlerini deitirdiklerini, yani hrslarna ok uygun bir sistemi incelemeksizin kabul ettiklerini ve uyruklarnn da bu dine girmesi iin her araca bavurduklarn, her giriimde bulunduklarn grrz. Bu din imamlarnn, ilkelerini eskiden beri klece, aalk bir ekilde deitirmeleri undandr ki, Allah'n elilerinin yaratllar zerinde, teori, ancak bunlarn maddi karlarna uyduunda etkili olur.
Hristiyanlk, insanlara gemi yzyllarda bilinmeyen bir mutluluk getirmi olmakla vnr. Evet, dorudur: Yunanllar, zorbalarn ya da vatan hukukunu gasp edenlerin tanrsal hukukunu asla tanm, bilmi deillerdi! Paganizm dneminde, kendisine saldran ve yaralayan vahi bir hayvana (yani zorba ve acmasz bir hkmdara) kar kendini korumay Allah'n yasaklamasn kimsenin akl almamt. Hristiyanlarn dini, zorbalar gvenlik altna almay dnerek, kavimlerin zorbalara kar meru mdafa hakkndan vazgemeleri gerektiini ilke olarak koydu. Bu ekilde, Hristiyan milletler, doann ilk yasasndan, insann ktle kar direnmesini ve kendisini yok etmeye kalkan silahtan arndrmasn isteyen ilk doal yasadan yoksundurlar! Kilise ileri gelenleri, Allah'n davas iin kavimlerin isyan etmesine ou kez izin verdilerse de; birok ktlklere, gerek kymlara kar isyan etmelerine asla gz yummamlardr. nsanlarn ruhlarn balamak iin kullandklar zincirler Allah'tan gelmitir. Niin Muhammedi her yerde esirdir? nk, peygamheri, kendisinden nce Musa'nn yapm olduu gibi, Muhammedi'yi tanrsallk adna boyunduruk altna almtr. Dnyann her yerinde gryoruz ki, ilk yasa koyucular, yasa koyduklar vahi kavimlerin ilk hkmdarlar, ilk rahipleri olmulardr. Din, hkmdarlar milletlerinin balar zerine oturtmak ve kavimleri onlarn keyif ve arzusuna teslim etmek iin dnlm grnr. Kavimler, dnyada ok mutsuz olduklarnda Tanrnn gazabyla tehdit edilerek susturulur; gerek dertlerinin gerek nedenlerini grmesi ve doann kendilerine sunduu zm bu dertlere kar kullanmasn yasaklamak iin, halkn gzleri semaya evrilir ve oraya saplanr. index
135. DN LKELERN TEK HEDEF, HKMDARLARIN ZORBALIKLARINI

GLENDRMEK VE MLLETLER BUNLARA KURBAN ETMEKTR Yeryznn gerek vatanlar olmad, bu hayatn bir geitten ibaret olduu, bu dnyada mutlu olmak iin yaratlm olmadklar, hkmdarlarn kudret ve nfuzlarn Allah'tan ald ve bu nfuz ve kudreti ktye kullanmalarnn hesabn ancak Allah'a vermek zorunda olduklar, bunlara direnmenin asla doru olmad vb. insanlara sylene sylene, hkmdarlarn kt durumlarnn ve kavimlerin felaketlerinin pekimesi sonucuna ulald. Dini yarglar ve ilkeler ne kadar ok incelemeye alnrsa, insan o oranda inanr ki, bu yarglarn, bu ilkelerin tek hedefi, toplumlara asla sayg gstermeyen zorbalarn ve rahiplerin kardr. Sar ilahlarnn gszln maskelemek iin, din, insanlar una inandrmay baarmtr: "Gkyznn (Allah' n) gazab n alevlendiren, hep isyanlar, itaatsizlikler ve gnahlard r". Bu yzden, kavimler her an uradklar felaketlerden, skntlardan dolay, zellikle kendi kendilerini azarlar, sorumlu tularlar.
"Allah bizi bu felakete arpt , nk Allah n emirlerine uymuyoruz, Ona ibadetimizi aksat yoruz" derler. Dzeni bozulmu doa, bazen darbelerini uluslara hissettirirse, ou kez dorudan doruya kt ynetimler, kt hkmetler nedeniyledir.
Katlanmak zorunda olduklar dertlerin ve felaketlerin kayna, bu kt ynetimler, hkmetlerdir. Yeryzn berbat ve perian eden ktlklar, dilencilik, sefalet, savalar, bulac hastalklar, kt ahlak ve pek ok saysz felaket ve zarar ziyan, ou kez hep hkmdarlarn, byklerin ihmalleri yznden ve kt ahlaklar, zulm ve basklar eseri deil midir? nsanlarn baklarn srekli olarak gklere evirerek, btn felaketlerinin "ilahi gazap" eseri olduuna onlar inandrarak, sknt ve zntlerini sona erdirmek iin onlara etkisiz ve beyhude aralardan baka bir ey salamayarak, denilebilir ki, rahipler, milletlerin sefaletlerinin kaynan dnmesini yasaklamaktan baka bir ey amalamam ve bu yoksulluk ve sefaletleri sonsuz klmak istemilerdir. Din imamlar, o yoksul analar gibi hareket ederler ki; a ocuklarn ninnilerle uyuturlar ya da ocuklar bunaltan al unutturmak iin onlara oyuncaklar verirler. Ta ocukluklarndan beri batl dncelerle gzleri kr edilmi, grlemeyen fikir balaryla balanm, aslsz korkular altnda ezilmi, cehaletin kucanda uyumu kavimler, znt ve skntlarnn gerek nedenlerini nasl renebilir? Bu dertlere, Allah'tan yardm isteyerek zm bulacaklarna inanrlar. Ne yazk! Grmyorlar m ki, altnda inledikleri eziyetlerin gerek nedenleri olan ve kendileri iin Allah'tan yardm istedikleri zorbalarnn yalnklcna boazlarn sunmalar, bu ilahlar adna emrediliyor. Ey safdil kavimler! Skntlarnz srasndaki yakarlarnz, adaklarnz, kurbanlarnz iki katna karnz. Mabetlerinizdeki yerinizi alnz, pek ok kurbanlar kesiniz, yrtk prtk giysilerinizle toprak zerinde oru tutunuz, gzyalarnzla boulunuz, tanrlarnz zengin etmek iin bitkin, yorgun ve gsz dnz. Tanrlarn rahiplerini zengin etmekten baka bir ey yapmam olacaksnz. Yeryznn tanrlar, sizin gibi insanlar olduklarn teslim etmedike, mutluluk ve refahnz iin zen gstermedike, gkyznn tanrlar size yardm etmeyecektir. index
136. KAVMLERE ZARAR VERDKLERNDE ALLAH'TAN BAKA KORKACAKLARI

OLMADIINA KRALLARI NANDIRMANIN KTL HAKKINDA Savsak, agzl ve kt ahlakl hkmdarlar, insanlarn felaketlerinin gerek nedenleridir. Srp giden yararsz ve haksz savalar, yeryzn insanszlatrr, halksz brakr. Agzl ve zorba hkmetler, doann insana sunduu zenginlikleri yok eder. Saraylarn ve mabeyinlerin
akurtluu tarma durgunluk verir, sanayiyi sndrr; ktlk, yokluk, bulac hastalklar, yoksulluklar dourur. Allah, kavimlerin eylemlerine kar ne acmaszdr ne de uygun; hemen her zaman tayrekli olan, ancak kavimlerin marur bakanlardr. Uyruklarna zarar verip refah ve mutluluklarn ihmal ettiklerinde, Allah'tan baka korkacaklar olmadna hkmdarlar ikna etmek, salam bir siyasettir ve hkmdarlarn ahlak iin ktdr. Ey hkmdarlar! Ktlk yaptnzda ilahlara deil, kendi halknza tecavzde bulunursunuz; adaletsiz hkmet ettiinizde halka ve dorudan kendinize ktlk yaparsnz. Tarihte, dindar zorbalardan daha bol bir ey grlmez. Yine tarihte, haktan yana, gzeten, aydn hkmdarlardan daha ender hibir ey yoktur. Bir mutlak hkmdar, sofu ve dininin grevlerini yerine getirmede esirce drst, rahiplerine kar ok uysal ve cmert olabilir ve ayn zamanda hkmeti ynetecek erdem ve zekadan tmyle yoksun olabilir. Din, hkmdarlar iin, kavimleri daha salam bir ekilde boyunduruk altnda tutmann zel bir aracndan baka bir ey deildir. Dini ahlakn dilber ilkelerine uyan bir zorba, uzun sren saltanatnda uyruunu ezmekten, emeklerinin rnlerini elinden almaktan doymayan ve onlar hrsna kurban etmekten baka bir ey yapmayan bir zalim olabilir. Bakasnn lkesini zorla alan, baz milletleri yediden yetmie boazlatan, btn hayat boyunca insan trnn klc kesilen bir fatih olabilir. Byle bir zorba, sanr ki, bu kadar cinayetin ve dnyaya yapt ktln kefareti olarak, en korkun aclar veren bir soyguncuyu bile ok hafif bir ekilde cezalandrarak onu avutma, balama ve gnln alma yetkisine sahip olan bir rahibin ayaklar nnde alamakla vicdann rahatlatabilir. index
137. SOFU BR HKMDAR, BR LKE N BELADIR

tenlikle sofu olan bir hkmdar, devlet iin ok tehlikeli bir bakandr. ok abuk inanma yetenei, daralm bir zekay gsterir. Hkmdarn, kavminin ynetimine harcamas gereken dikkat ve zenini, sofuluk ou kez yutar. Rahiplerinin telkinlerine boyun emi olduundan, byle bir hkmdar, rahiplerin arzularnn oyunca, ekimelerinin nedeni, byk bir nem ve deer verdii budalalklarnn arac ve su orta olur. Dinin dnyaya yapt balarn en kts olarak; uyruklarnn esenliine almak fikrini, vicdanlar kendilerini hkmdardan farkl dndren kimseleri bask altna almay ve yok etmeyi kutsal bir grev edinen sofu ve banaz hkmdarlar saymak gerekir. Bir imparatorluun bandaki bir sofu, gazap halindeki fkeli Allah'n yeryzne verebilecei en byk belalardan biridir. Safdil bir hkmdarn kulan elinde tutan banaz ya da dzenbaz tek bir rahip (tek bir Eblhda Efendi, tek bir Rasputin), bir devleti alt st edebilir ve dnyay atee verebilir. Hemen btn lkelerdeki rahipler ve sofular, milletleri ynetecek olan gen hkmdar
ocuklarnn ruh ve kalplerini eitmeye memur edilmitir. Bu ortamda eiticilerin hangi kltr ve erdemi bulunabilir? Bunlar hangi karlar harekete geirebilir? Kendileri de hurafelerle dolu olduklarndan, rencilerine; hurafeyi en kutsal ey, yapaca ii en kutsal grev, banazl, saldrganl ve zulm, gelecekteki nfuz ve yceliinin gerek esaslar olarak retir. Bu tr eiticiler, hkmdar ocuklarn bir parti bakan, kkrtc bir banaz, bir zorba yapmaya alr. Bu yzden, her eyden nce insaf ve akl boazlarlar. Onu dorulua, acmaya ve anlaya dman bir duruma getirirler; gerein kendisine ulamasn ve nfuz etmesini yasaklarlar. Gerek yeteneklere kar onlar dmanlk asyla zehirlerler. Aalanmaya deer yetenekler gelitirmek iin onu eip bkerler. Szn ksas; ondan, adalet, zulm, gerek onur ve an, gerek byklk hakknda hibir fikre sahip olmayan ve byk bir devleti iyi bir ekilde ynetmek iin gerekli k ve erdemden yoksun bir ahmak sofu yaparlar. Gnn birinde milyonlarca insann mutluluuna ya da felaketine yol aacak bir ocuun eitiminin plan, zetle ite bundan ibarettir. index
138. BASKI YNETM N, DNN HMAYES, HALKIN ELEM VE GALEYANINA KARI

ZAYIF BR KUATMADIR. BR ZORBA, KEND KENDNE ZARAR VEREN VE UURUMUN KENARINDA UYUYAN BR AKILSIZDIR
Rahipler, hocalar, hep bask ynetiminin yrtcs ve insan zgrlnn dman olmulardr. Onlarn meslei, asla muhakeme etme ve dnme cesaretinde bulunmayan aalk, boyun een esirler gerektirir. Bir mudak hkmete hakim olmak iin, zayf ve ahmak bir hkmdarn ruhuna hakim olmaktan baka bir ey sz konusu olmaz. Esenlie gtrecekleri yerde, rahipler, hocalar, kavimleri hep esarete srklemilerdir. Dinin, hkmdarlarn en kts iin rettii ve uygun grd doast nvan ve yetkileri benimseyen bu hkmdarlar, genel olarak sofularla ve hocalarla anlatlar. Ve berikiler, hkmdarlar zerinde fikren hakim olacaklarndan emin olarak, kavimlerin elini balama ve boyunduruk altnda tutma grevini stlendiler. Ancak dinin korumas altnda, zorbann her darbeden korunmu olmakla vnmesi bounadr; din, insanlarn elem ve galeyanna kar zayf bir kuatmadr. Bundan baka, rahip, ancak, bask ynetiminden yararland srece zorbann dostudur. Sylettii ve ancak karlarna uygun olarak konuan Allah'na kar karlarna uygunsuz bulduu anda isyan koyar ve yapt gzellii ykar. Kukusuz bize yle denilecek: "Hkmdarlar dinin kendilerine sa lad btn yarar takdir ediyor ve btn kuvvetleriyle dine yard mc olmada karlar bulunuyor" . Dini grler ve inanlar zorbalarn iine yaryorsa, bu gr ve inanlarn, hkmeti akl ve hakkaniyet yasalarna gre ynetecek hkmdarlar iin yararsz, gereksiz olduklar da ok aktr. Bu durumda, bask ynetiminin uygulanmasnda yarar var mdr? Zorba olmalarnda,
hkmdarlarn gerekten kar var mdr? Bask ynetimi, gerek kudret ve byklkten, kavimlerin sevgisinden, her trl gvenlikten onlar yoksun brakmyor mu? Her akl banda hkmdarn, zorbann bir aklsz olduunu ve kendi kendine zarar verdiini anlamas gerekmez mi? Her aydn hkmdarn, amalar kendisini ayaklar altna atklar uurumun kenarnda uyutmak olan dalkavuklardan saknmas gerekmez mi? index
139. HKMDARLARI KORKUDAN, VCDAN AZABINDAN KURTARARAK DORU YOLDAN

SAPMALARINI, DN KOLAYLATIRIR Ruhanilerin dalkavuklar, hkmdarlar, kargaalk kararak zorbalara evirmeyi baarrlarsa, te yandan zorbalar da, ister istemez byklerin ahlakn bozarlar. Haksz, soysuz, erdemsiz olan ve keyif ve arzusundan baka yasa tanmayan bir hdavendin eli altndaki bir milletin ahlaknn bozulmas zorunludur. Bu hdavend, evresinde doru, aydn, erdemli kiilerin bulunmasn ister mi? Hayr; ona yalnz dalkavuklar, "evet efendim"ciler, taklitiler, kullar, suyuna giden aalk ve alak ruhlar gereklidir. "Mabeyin"i, ahlak bozukluunu aa tabakalara bulatrr ve yayar. Bakan kt ahlakl olan bir hkmette herkes bulac yolla kt ahlaka zorunlu olarak tutulur. ok nce denilmitir ki, hkmdarlar, kendi yaptklarn yapmay emrediyor gibidirler. Din, hkmdarlar iin bir dizgin olmak yle dursun, tersine, onlar korku ve vicdan azab duymakszn, kendileri iin olduu kadar ynettikleri millet iin de kt taknlklara sevk etti. nsanlar, hibir zaman cezasz kalnarak aldatlmaz. nsanlar aldatmann cezas mutlaka ekilir. Bir hkmdara bir ilah olduunu syleyiniz; hemen, kimseye muhta olmadna inanr. Elverir ki, kendisinden korkulsun; sevilmeye az nem verir. Ne dzen ve usl tanr, ne uyruuyla ilikilerini, ne onlara kar grevlerini... Hkmdara, eyleminden dolay Allah'tan baka hikimseye hesap vermek zorunda olmadn syleyiniz; hemen, "hi kimseye" hesap vermek zorunda deilmi gibi hareket eder! index
140. AYDIN BR HKMDAR NEDR?

Aydn bir hkmdar, gerek karlarn bilendir. Bilir ki, karlar milletinin karna baldr. Aydn hkmdar bilir ki, sefil esirlerden baka kimseye kumanda etmedii srece bir hkmdar, ne byk olur, ne sevilir. ne de saygn olur. 0 bilir ki, hakkaniyet, iyilikseverlik ve zen, ona, insanlar zerinde, semadan indirilen efsanevi nvanlardan daha gerek hukuk salar. Hisseder ki, din yalnz rahipler iin yararldr, topluma yararszdr. Szn ksas, teslim eder ki, an ve erefle hakim olmak iin, iyi yasalar yapmak, erdemler gstermek; byklk ve gcn
sahtekarlkla, kuruntular ve hayaller zerine bina etmemek gerekir. index
141. RUHBAN HEYETNN STN HTRASLARI VE CNAYETLER

Ruhban heyeti, szde Allahlarnn ve dinin yardmyladr ki, ihtiraslarn tatmin etmiler ve cinayetlerini ilemilerdir. Din imamlar, Allah'larndan, korkun, kararsz, deiken bir zorba yapmaya byk bir zen gstermilerdir. Bu ekilde, deiebilecek karlarna Allah'n uygun olmas, kendi karlar gibi, Allah'n da gerekli zaman ve duruma gre "deiken" olmas gerekiyordu. Hoppalktan ve arabozuculuktan arnm, adil ve iyi bir Allah, hep temiz bir adamn, ya da ilgisiz bir hkmdarn niteliine sahip olan bir Allah, din adamlarnn iine hi yaramazd. Allah'larnn karsnda herkesin titremesi, rahipler iin, hocalar iin, hahamlar iin yararldr. Allah, korkun olmaldr, ta ki, korkularndan kurtulmak ve rahatlamak iin, halk, kendilerinin araclklarna, efaatlerine bavursun. Eer Allah'a, kahhar (yok edici), edidlikap (azap ve eziyet verici) sfatlar verilmemi olsayd, kimse hocalardan dua istemezdi, kimse "efaat ya Resulallah!" diye bar bar barmazd. Kimse dnyann her yerinden "Kuds erif"e, "Mekkei Mkerreme"ye, "Medinei Mnevvere"ye ve Papa'nn pabucunu pmek iin "Roma"ya gitmezdi. Papazlar, hocalar, hahamlar, halkn srtndan geinerek semizlenmezdi. Kimse kendi "vale d ambr"nn gznde bir kahraman deildir. Rahipleri tarafndan, bakalarn fazlasyla korkutacak biimde giydirilen bir Allah'n, rahiplere ender olarak korku vermesine ya da bunlarn yaratllar, hatta hareketleri zerinde ancak ok az etkide bulunmasna almaz. Dolaysyla btn lkelerde bunlarn ok dzenli olarak hareket ettiklerini grrz. Allah'larnn an ve erefi bahanesiyle, her yerde milletlerinin kanlarn emerler, ruhlarn aalarlar, sanayi ve ticareti geveklie uratrlar, nifak saarlar. Agzllk ve ekememezlik, hep, ruhban heyetinin stn ihtiraslar olmutur. Her yerde, rahipler, hkmdarlarn ve yasalarn stne kar. Her yerde, gururunu, agzlln, g ve kudretini zorbaca ve alrcasna kullanrlar. karlarndan baka bir eyle ilgilenmedikleri grlr. Her yerde, kefaretleri, kurbanlar, esrarengiz ibadet yerlerini ve hareketleri, szn ksas, kendisi iin kazanl olan uydurma ve yaktrma eyleri, yararl ve toplumsal erdemlerin yerine ikame ederler. Ruhlar tasfiye etmek ve Allah' milletlere uydurmak iin, her lkede tanrlarn gstericilerinin icat ettii gln ibadet yerleri ve "merhamet datan" aralar karsnda zihin karkla uramtr, dnce yasaklanmtr. Burada Allah'n iyiliini kazanmak iin, bir ocuun snnet derisinin bir ksm kesilir. Orada, henz yapmad gnahlardan temizlenmesi iin, ocuun bana su dklr. Baka bir yerde, ocua, sular btn pislikleri yok etme kudretine sahip bir rmaa dalmas sylenir. Baka bir yerde, kullanlmas semavi gazab kkrtacak olan baz besinler yasaklanr. Baka lkelerde,
gnah ileyen insana, kendisinden daha gnahkar olan bir rahibe zaman zaman gidip itirafta bulunmas emredilir, vb. vb. vb. index
142. RAHPLERN ARLATANLIKLARI

Sala yararl olduunu ne srdkleri illetlerle dolu olduklar halde, her gn genel bir meydana giderek ilalarn ven ve bunlar, "iyiletirdii phe gtrmez, amaz" olarak gsteren bir sr hekim msveddesi hakknda ne deriz? " lalar m zdan al n z; etkileri kesindir; bu ilalar herkesi iyile tirir" diye avaz avaz baran bu arlatanlarn reetelerine, formllerine ok gvenir miyiz? Bu arlatanlarn, yaamlarn, bu ilalarn kullananlar zerinde hibir etki yapmamasndan ikayet etmekle geirdiklerini grrsek ne deriz? zetle, etkisizliini her eyin kantlad bu ilalar, bu itiraflara ramen, ok pahalya satn almaktan geri durmayan btn insanlarn budalal hakknda ne fikir edinebiliriz? Rahipler, altn yapma srrna sahip olduklarn syleyen kimyagerlere benzer. Oysa, plaklklarn rtmek iin ancak bir giysileri vardr. Din imamlar durmadan yzyln kt ahlakna kar eletirilerde bulunur ve dinin "evrensel bir deva ve insan trnn btn dertlerine toptan are" olduuna bizi inandrmaya almakla birlikte, verdikleri derslerin etkisinin az olduundan uluorta ikayet ederler. Bu rahiplerin kendisi hastadr. Bununla birlikte insanlar, bunlarn dkkanna sk sk bavurmaya, yapanlarnn aklad gibi, bunlarn kimseye ifa vermeyen ilahi panzehirlerine inanmaya devam ederler. index
143. AHLAKI, BTN DORU FKRLER, BTN DORU NANLARI BOZAN DNN
MEYDANA GETRD SAYISIZ FELAKETLER Din -zellikle yeni kavimlerde- ahlak istila ederek, ahlakn ilkelerini karartt, kartrd. nsanlar, grevi gerei, toplumdan uzaklatrd. Kendileri gibi dnmeyenlerin tmne kar insanlar acmasz olmak zorunda brakt. Birbirine dman topluluklar iin anlalmas mmkn olmayan teolojik tartma ve savalar, imparatorluklar sarm, ihtilallere neden olmu ve hkmdarlar yok etmi, btn Avrupa'y harap ve perian etmitir. Bu iren, bu aalk az dalann atei, kan rmaklarnda da snmemitir. Paganizm'in bitmesinden sonra, salam inana muhalif saydklar bir gr, bir anlay tarz her ortaya ktnda, kavimler ldrmay, fkeli delilikler geirmeyi alkanlk haline
getirdiler. Grnte, yararl gzel ilerden, uyumdan, bartan baka bir ey getirmeyen bir dinin mensuplar, hocalar, ruhaniler, kardelerini yok etmeye kkrttka, yamyamlardan ya da vahilerden daha kan dkc olmulardr. Tanrsalln houna gitmek ya da gazabn yattrmak iin, insanlarn ilemeyecei hibir cinayet yoktur. ster istemez bir zorba gibi gsterilen mthi bir Allah fikrinin, bu Allah'n kullarn, her iin ktln isteyenler durumuna getirdii kesindir. Korku, ancak "esirlere" vcut verir; esirler ise korkaktr, aadr, zalimdir; korktuklar hdavendin ltuf ve tevecchn elde etmeleri ya da cezasndan kurtulmalar sz konusu olduu zaman her eyi mubah grr, her naneyi yerler. Yalnz dnce zgrl insanlara byklk ve merhamet verir. Zorba bir Allah fikri, ancak iren, tasal, kavgac, hogrsz kullar vcuda getirebilir. abuk hiddedenen, kskan, alc, hukuku ya da etiketi zerine kl krk yaran bir Allah varsayan, hakknda beslenilebilen fikirlerden gcenecek kadar kk bir Allah varsayan ve gerektiren her din, ister istemez kuruntuludur, toplum hayatndan holanmaz, kan dkc olur. Byle bir Allah'n kullar, bu Allah'n dmanlar olarak kendilerine gsterilenlerin tmn, cinayet ilemi olmakszn lanetlemekten ve yok etmekten ekinmezler. nansz hemehrileriyle iyi geinmenin, semavi hkmdarlarnn davasna ihanet olacan sanrlar. Allah'n sevmediini sevmek, kendini, bu Allah'n acmasz fkesine sunmak olmaz m? Ey alak zalimler! Ve siz, ey insan yiyici sofular! Hogrsz, banaz uyruunuzun budalaln ve hakszln asla hissetmeyecek misiniz? Grmyor musunuz ki, insann filan ya da falan dini inana sahip olmas, inanl ya da inansz bulunmas, ocukken rendii ve artk deitiremedii ana dili kadar istei dndadr. Bir adamn sizin gibi dnmesini istemek, bir yabancnn meramn sizin gibi ifade etmesini istemek deil midir? Bir adam sapmalarndan dolay cezalandrmak, sizin aldnz eitimden ayr bir eitim ald iin cezalandrmak deil midir? Ben bir inansz isem, inancm sarsm olan muhakemeleri, dnceleri, zihnimden uzaklatrabilir miyim? Eer sizin Allah'nz insanlara, kendilerini lanetlemek zgrln veriyorsa, siz neden karyorsunuz? Hukukunun intikamn almak istediiniz bu Allah'tan, siz daha m ok tedbirlisiniz? Daha m ok hakimsiniz? index
144. BTN DNLER HOGRSZDR, VCDAN ZGRLN KABUL ETMEZ VE

DOLAYISIYLA YLN VE GZELLN YIKICISIDIR Hibir sofu yoktur ki, kendisinin bal bulunduu mezhepten baka mezhebe girenleri, yaratlna gre, ya dmanlk, nefret ve tiksintiyle, ya aalayc gzle grmesin, ya da durumuna acmasn. stn din, hep hkmdarn ve ordunun bal olduu dindir, Zayf mezheplere stnln, acmaszca ve ok aalayc biimde hissettirir. Yeryznde henz gerek hogr, gerek vicdan zgrl yoktur. Her yerde, her milletin teki btn milletlerden ayr ve ayrcalkl bir ekilde sevgilisi olduu sanlan bir Allah'a taplr.
Her kavim yalnz kendisinin gerek Allah'a, dnya apnda Allah'a, doann hkmdar olan Allah'a ibadet etmesiyle vnr. Ancak, bu hkmdar, dnya aratrlr ve incelenirse grlr ki, her toplumun, her mezhebin, her frkann ya da her dinin mensuplar, her eye gc yeten Allah'tan; zenle ve alarak ancak tevecchne hak kazanma ayrcalna eritiklerini ne sren az sayda uyruklarn kapsayan ve tekilere hi de kulak asmayan, aciz bir hkmdar yaparlar. Din koyucular ve bu dinleri tutan ruhaniler, dini aladklar milletleri tekilerden ayrmay ak bir ekilde istemilerdir. Bunlar, kendi srlerini farkl damgalaryla teki srlerden ayrmak istediler. Bunlar kendilerini izleyenlere, baka ilahlara dman ilahlar, zel ayinler, cemaatler, ibadet yerleri, dini trenler verdiler ve zellikle kendilerine bal gruhu, teki dinlerin aalayc, kfr ve iren olduuna inandrdlar. Bu hile ve oyunla, bu agzl aldatclar, mezheplerine girenlerin ruhlarn kimseye danmadan istila edip bylediler. Bunlar, uysal olmayan, toplum d yaptlar, insan topluluuna ballk ve ilgilerini yok ettiler. Fikirlerine ve kendi ayinlerine uygun fikir ve ayinlere sahip olmayanlarn tmne mahkum, lanetlenmi gzyle baktrdlar. te bu ekilde, din, insanlarn yreklerini kapatmaya ve insann hemcinslerine kar beslemesi gereken sevgiyi yreklerden uzaklatrmaya erimitir. Uysallk, iyilikseverlik, merhametli olmak gibi ahlakn bu ilk erdemleri, dini hurafelerle kesinlikle uyum kabul etmez. index
145. BR DEVLET DNNN SALDIRGANLII

Her milli din, insana byklk taslattran, toplumdan uzaklatran, ktletirici ieriktedir. nsanla doru ilk adm, herkese kendine uygun grnen ayin ve grleri izlemesi iin izin vermektir. Ancak bu, insanlarn dnme yetilerine kadar bask yapmak isteyen imamlarn iine gelmez. Ey gafil ve sofu hkmdarlar! Din ilerinde ve dini inanlarda zgr dnceleri lanetliyorsunuz, bask yapyorsunuz, ikenceye gnderiyorsunuz. nk bu bedbahtlarn Allah'n houna gitmediine hocalar, papazlar sizi inandryor. Ancak, Allahnzn iyilik ve ltuf kayna olduunu sylemiyor musunuz? Allah'n knamasn gerektiren barbarca eylemlerinizle Allah'n houna gideceinizi nasl mit ediyorsunuz? Ayrca, sizin inan tarznza ve grlerinize aykr inan ve grlerin Allah'n houna gitmediini size kim syledi? Bunu syleyen sizin hocalarnz, rahiplerinizdir. Ancak hocalarnzn, rahiplerinizin aldanmadn ya da sizi aldatmak istemediklerini, size kim temin ediyor? Bunu temin eden de ayn hocalar, ayn rahiplerdir! Ey hkmdarlar! Dolaysyla, ruhanilerinizin, hocalarnzn, rahiplerinizin aldatc sz zerine, Allah'n houna gitmek fikriyle en acmaszca, en lsz cinayetleri iliyorsunuz! index
146. DN, KAN DKCL MERULATIRARAK ACIMASIZLIK DZGNN GEVETR

VE LAH AMALAR N GEREKL OLABLECEN RETEREK CNAYET MUBAH
KILAR
nsan, ktl Pascal der ki, " yanl bir vicdan ilkesiyle yapt oldu u kadar, hibir zaman tam bir zevkle yapmaz".
zaman
Halkn kan dkclk dizginini geveten ve en kara cinayetlerini gznde hakl gsteren bir din kadar tehlikeli bir ey yoktur. Kendisine, karlarnn her eylemi merulatrd sylenen bir Allah tarafndan izin verildiine inanan halk, ktlklerine artk snr ekmez. Din mi sz konusu oluyor? O zaman en uygar kavimler bile hemen tekrar gerek vahiler olur ve kendisi iin her eyin mubah olduuna inanr. Ne kadar zalimce hareket etseler, Allah'larnn davasn ne kadar ok hararetle savunsalar yine az olan Allah'larnn o kadar beenisini kazanacaklarn, o kadar houna gideceklerini varsayarlar. Dnyann btn dinleri, hadsiz hesapsz cinayetlere izin vermitir. Yahudiler, Allah'larnn vaadiyle sarho olarak, baz milletleri bir kii kalmayncaya kadar yok etme hakkn benimsediler. lahlarnn kehanetleri zerine dayanan Romallar, dnyay hayduta ele geirdiler ve krp dktler. lahi peygamberleri tarafndan yreklendirilen Araplar, Hristiyanlar ve putperestleri kltan ve ateten geirdiler. Hristiyanlar, szde kutsal dinlerini yaymak bahanesiyle yerkrenin her iki yarsn da yz kez kana boyadlar. "Allah'n davas", "Allah'n amac" adn verdikleri zel karlarna uyan her ite ve olayda rahipler, hocalar, hahamlar, bize Allah'n parman gsterirler. Bu ilkelere gre, sofular, baz ayaklanmalarda, baz katliamlarda, baz hkmdarlara suikastte, baz crmlerde, baz suistimallerde, baz namussuzluklarda, Allah'n parman grmekle mutludur. Bu eyler dinin karna bir para hizmet etti mi, bu sofular amalarna ulamak iin hemen "Allah her trl arac kullan r" diyerek iin iinden karlar. Dnyada bir ey var mdr ki, bu kadar kudretli ve mkemmel olan Allah'larnn, amalarna ulamas iin, ou kez cinayetten yardm istemek zorunda olduunu anlatmakla, insan ruhunda her trl ahlak fikrini yok etmeye daha yetenekli olsun? (Yani, btn her eye gc yeten ve mkemmel olduu sylenen Allah'n, amacna ulamas iin bazen cinayetler, yangnlar, katliamlar yapmak zorunda olmas, ya da bunlar mubah grmesi, insann zihninden ahlak duygusunu siler ve insan o zaman, kendi kendine diyebilir ki; "madem Allah bile amac na ula mak iin cinayet i liyor, ben aciz kul, amac ma ula mak iin neden her naneyi
yemeyeyim?"
) index
147. DNE ATFEDLEN KTLKLERN, ANCAK NSANLARIN HTRASLARININ HZN

VERC ESERLER OLDUU DDASININ REDD Dinin nice defa yeryznde dourduu fkelenmelerden, ktlklerden ikayet edilir edilmez, r lar, bizi hemen uyarrlar: "Bu sald bu k y mlar asla dinin eseri olmay p, insanlar n ihtiraslar n n hzn verici, kt Bununla birlikte sorarm: Bu ihtiraslar sonular d r". coturan nedir? Aktr ki, bunu yapan dindir; acmasz, insanlkd yapan ve en byk alaklklarn stn rtmeye hizmet eden banazlktr, dinin abasdr. Bu karklklar kantlamyor mu ki; din insanlarn ihtiraslarn zapt edecek yerde, bu ihtiraslar, kutsad bir manto ile rtmekten baka bir ey yapmyor... Ve hibir ey, insanlarn mthi bir ite kullandklar bu mantoyu yrtp atmak kadar yararl olamaz. Toplumun huzurunu bozmak iin bu kadar makul gsterilen bu bahane, yani "din perdesi", ktlerin elinden alnm olsayd, ktlkler insan toplumundan ne ok uzaklatrlm olurdu! nsanlar arasnda barkl srdrecek yerde, rahipler, insanlar boaz boaza getiren, etraf birbirine katan ifritler oldular. Kendi iyzlerini aa kardlar ve sava, kavgac ve inat olma hakkn Allah'tan aldklarn iddia ettiler. Hkmdarlar, kendilerini zararl olmaktan yasaklamak cesaretinde bulunduka, ruhaniler, hakszla uradklar inannda bulunmuyorlar m? Grkemli tanrsalla tecavz ve hakarette bulunulduunu iddia etmiyorlar m? Rahipler, o hrn kadna benzerler ki, kendisini dvmekten yasaklamak iin kocas elini tuttuu zaman, "Yang n var! Cinayet i leniyor! H rs z yakalay n!" diye feryat eder. index
148. HBR AHLAK, DN GRLERLE UZLATIRILAMAZ, BRLETRLEMEZ

Dinin bu dnyada ok sk neden olduu kanl facialara ramen, yine de dinsiz hibir ahlak olamayaca tekrarlanr. Teolojik grler hakknda, eserleriyle karar verilecek olursa, insanlarn
dini grleriyle, ahlakn hi uzlatrlamayacan ileri srmek gerekir. Durmakszn "Allah'a uyunuz", "Allah' taklit ediniz" diye bize barrlar. Pekala. Eer bu Allah'a uyarsak hangi ahlak huy edinmi oluruz? Uymamz gereken Allah, hangi Allah'tr? Deist'in Allah' m? Ancak bu Allah, bizim iin hi de srekli bir iyilik modeli olamaz. Her eyin yaratan ise, dnyada grdmz, iyiliin de ktln de yaratandr. Eer dzenin yaratcs ise, izni olmakszn asla var olmayan karkln, dzensizliin de yaratcsdr. Vcuda getiriyorsa, yok da ediyor; hayat veriyorsa, ldryor da. Bolluk, zenginlik, refah, mutluluk, bar ve huzur veriyorsa; ktlklarn, yoksulluun, skntlarn, savalarn vcut bulmasna da izin veriyor. "Teizm"in ya da tabii dinin soylu ve byk hkmleri, gzmzn nnde oluunu her an grdklerimiz tarafndan yalanlanan Allah, srekli gzellikleri koruyan bir model olarak nasl alnr? Ahlaka temel olmak zere; huyu her an deien ve hakknda "kerim" demek, ancak bu dnyada yapt ve yaplmasna izin verdii ktlklere gz yummakla mmkn olan bir "Allah" rneinden daha az sarslan bir temel gereklidir. Eski zamanlarn ortak ok iyi, ok byk "Jpiter"ini mi taklit edelim? Byle bir Allah' taklit etmek, byle bir Allah'a uymak, babasnn tahtn zapteden ve sonra babasn paralayan asi bir oulu rnek almaktr; huyu, her akl banda insann yzn kzartacak bir zina edeni, bir ktlky, bir ayya rnek almak demektir. Platon'a gre, erdemin tanrlar taklitten ibaret olduu batl inancnda bulunsalard, Paganizm dneminde insanlarn durumu nereye varrd? Yahudilerin Allah'n m taklit etmek gerekirdi? Yehova'da yaratlmnza rnek olacak bir model bulur muyuz? O, gerekten vahi bir Tanrdr; gerekten ahmak, zalim ve ahlaksz bir kavim iin uygun bir Tanrdr. almaktan baka bir ey istemeyen, acma nedir bilmeyen, ldrme, vuruma, hrszlk, anlamazlk emreden bir Tanrdr. Szn ksas, durumu, temiz ve doru bir adama rnek olamayacak ve ancak soyguncular, haydutlar bakan tarafndan taklit edilebilecek olan bir Tanrdr. Bu durumda, Hristiyanlarn sa'sn m taklit edeceiz? Babasnn merhamet kabul etmez gazaplarn yattrmak iin len bu Tanr, baz insanlarn izlemesi gereken bir mek oluturur mu? Heyhat! Onda; bizzat kendisi de sefalete boulmu olan ve yoksullara vazederek, onlara yoksul olmay, doal eilimleri sndrmeyi, haz ve lezzeti lanetlemeyi, bunlar sevmemeyi, ac ve skntya istekli olmay, bizzat kendi kendilerinden tiksinmeyi tleyen bir Tanr, daha dorusu bir banaz buluruz. Bu Tanr (yani sa), kendisini izlemeleri iin, yoksullara, analarn, babalarn, akrabalarn, dostlarn terk etmelerini emreder. Bize, "ne gzel ahlak!" diyeceksiniz; kukusuz baz insanlar iin hayran olunacak bir durumdur. Bu ahlakn, tanrsal bir ahlak olmas gerekir; nk insanlar iin uygulama olana yoktur. Ancak, bu kadar yce bir ahlak erdemi, tiksinti duyulacak bir ierikte deil midir? Hristiyanlarn "nsan-Allah"nn ahlakna gre, izleyicileri bu dnyada giderilmesine asla izin *'lerdir. verilmeyen ateli bir susuzluk eken gerek Tantale Byle bir ahlak, bize doay yaratan hakknda ok tuhaf bir fikir verir. Bize temin edildii gibi, Allah her eyi yaratklarnn nimetlenmesi ve yararlanmas iin yaratmsa, yaratklar iin
yaratt nimetlerden yararlanmaktan, onlar, yadrganan bir nedenle men ediyor demektir. Bu durumda, insann hep arzulad haz, insann zayfln yakalamak, amiyane deyimiyle insan "faka bastrmak" iin kurulmu bir tuzaktan baska bir ey midir?
* Tantale, Lydie kraldr. lahlar kendisini ziyaret ettiinden, bunlarn tanrsalln snamak iin, z olu Plaps'n organlarn yemek olarak onlara yedirmi olmasndan dolay, tanrlarn tanrs Jpiter, onu Tartare 'e yani cehennemin yedinci ve en alt tabakasna att. Srekli, paralayc bir susuzluk ve alk acsn ekmeye mahkum etti. Tantale, bir rman ortasnda ve meyveli aalarn altnda tasvir edilir. Ancak rman suyundan imek istediinde, su dudaklarndan kaar, aalarn meyvelerine elini uzattnda, meyveler elinden uzaklar. Edebiyatta, tatmin olunaca zaman elden karlan ihtiras ve zlem konular iin "tantale ikencesi" denir.
index
149. NCL'N AHLAKI, UYGULAMA YETENENDEN YOKSUNDUR

sa'nn izleyicileri, mezheptalar, her konuda doaya aykr, kalbin btn eilimlerine zt, duygu ve hazlara dman olan dinlerinin kuruluunu, bize bir mucize olarak gstermek isterler. Ancak bir dinin hkmlerindeki sertlik ve iddet, o dini kamu gznde daha ok artc klar; anlalamayan srlara tanrsallk gzyle baktrarak, hrmet ettirerek, ayn hkmler, insanolunun gc ve dermanna uygulanmas mmkn olmayan ahlak, insan gznde ilahi ve doast olarak kale gibi salamlatrr; byle bir ahlaka insan hayran eder. Bir ahlak ok beenmek ve onu uygulamak farkl iki eydir. Btn Hristiyanlar, ncil ahlakna hayran olmaktan ve onu vmekten bir an geri kalmazlar. Ancak bu ahlak, kendilerinde takat ya da ilahi inayet olmad bahanesiyle izlemekten vazgeen baz kimselerin beendii ok snrl sayda azizden baka kimse tarafndan uygulanmaz. Tanrsallk beensin diye, dnyada insann kendisini bedbaht etmesinin ok gerekli olduu fikri zerine kurulu bir dini ahlakla, btn evren az ok kirletilmitir. Yerkremizin her yerinde ilekeler, kendi iine kapanp yalnz yaayanlar, yoksullar, banazlar grlr ki, bunlar, ltuf ve keremini yceltme ve arlamada herkesin ayn fikirde olduu bir zatn onuruna, kendilerine eziyet etme* yntemlerini derinden derine etraflca aratrm ve incelemi grnrler! Din, esas olarak insanlarn sevin ve refahnn dmandr.
Mutludur ac yaz k bolluk ve sevin iinde olanlara!" koyduu nadir keifler ite bunlardr!
"Ey a
layanlar! ekenler,
Hristiyanln ortaya
* Msr'da Mslmanlararas bir mezhep vardr ki, mensuplar yere yzst uzanp kendilerini azgn develere inetmekle Allah'n houna gittiklerine, Allah'a ibadet ettiklerine inanrlar; bu kendine ahmaka eziyete "dosa" adn verirler.
index
150. BR AZZLER TOPLUMU MMKN DELDR

Btn dinlerde bir aziz, bir "veliyullah" nedir? Namaz klan, kendine ikence eden, bir bayku gibi yalnzlktan holanan, her zevkten el eken, belirli zamanlarda oruca balayan, perhiz yapan, kr krne dncelerinden kendisini bir an olsun uzaklatracak her konudan rken insandr. Bu bir erdem midir? Bu tavda bir adam, kendisine yararl mdr? Bakalarna yararl mdr? Herkes bir aziz olmak isteyecek kadar deli olsayd, toplum zlmez miydi? Ve insanlar yeniden ok derin bir vahet durumuna dmez miydi? Aktr ki, Hristiyanlarn ilahi ahlaknn harfi harfine uygulanmas, milletlerin yok olmasn ve batmasn doururdu. Hristiyanlkta olgunlua ermek isteyecek her Hristiyan, cennetten kendisini uzaklatirabilecek her eyi zihninden karmak zorunda kalrd. Hristiyan, yerkre zerinde yolunu artanlardan, tuzaklardan, batan kma bahanelerinden baka bir ey grmez. Hristiyan, imana zarar veren bir ey olmas itibariyle, bilimden, bilgiden saknmak zorundadr. Selameti iin ok kt olan servet ve varl elde etme arac olduu iin, sanayiyle ilgilenmekten ekinmelidir. Gururunu tahrik edecek ve ruhunu dnmekten uzaklatracak eylerden olduu gibi, memuriyetlerden, dllerden de kanmaldr. Szn ksas, sa'nn ulvi ahlak tarafsz olmasayd insan topluluunun btn balarn paralard.* Alem iinde yaayan bir aziz, bir veliyullah, lde yaayan bir azizden daha yararl bir varlk deildir. Aziz aleme neesizlik, honutsuzluk ve ou kez kavga getirir. Bazen dini abalar, baz grleri ya da kibir ve gurur eseri olarak, semavi ilhamlar olarak deerlendirdii hayalleriyle kendisini cemiyetin anlay gcn kurcalamak zorunda brakr. Btn dinlerin vakayinameleri, Allah'n en byk an adna dnyaya getirdikleri ykmla tannan, durup dinlenmeyen, ele avuca smaz, fesat azizlerle doludur. Evet, kendi yalnzlk kesinde yaayan azizler yararszdr. Azizlerin alem iinde, halk arasnda yaayanlarysa, ounlukla tehlikelidir. Bir rol oynamak iftihar, ahmak halkn gznde hret bulmak istei, genel olarak azizlerin belirgin karakterlerini oluturur. Olaanst ve insan doasnn stnde, kuvvetli insanlar olduklarna, gurur onlar ikna eder; itibarszlk, bir azizde ou durumda teki insanlarn gururundan daha ince, daha kumazca bir gururdur. ok gln bir gurur vardr ki, o da yaratlnn doal eilimlerine kar insan srekli bir savaa, ekimeye sevk eden kibir ve gururdur!
* sa'nn barsever olmas ve saldrgan olmamas, sevilerin de barsever olmasn ve saldrgan olmamasn salamamtr. sa ve seviler, baka baka eyler olmulardr.(A.C.)
index
151. NSANIN DOASI BOZUK DEGLDR; BUNUN TERSN DDA EDEN BR AHLAK
NSAN N DELDR nsann doasna kar olan bir ahlak, asla insana uygun bir ierikte deildir. Ancak, "insan do as bozulmu tur" diyeceksiniz. Bu szde "bozulma" nedir? Bu bozulma, yeni kazanm olduu ahlakn ihtirasndan mdr? Ancak ihtiraslar insann cevherinden, aslndan deil midir? Mutluluuna yararl olan eyi insann aramas, istemesi, sevmesi gerekmez mi? Kendisi iin ho olmayan ya da ldrc olduuna inand eyden korkmas, kanmas gerekmez mi? htiraslar yararl konular iin igal ediniz; refah ve mutluluunu bu konulara balaynz. zellikle ve bilinen nedenlerle kendisini gerek nefsine, gerek bakalarna zarar verebilecek eylerden uzaklatrnz. Bu ekilde insandan akl banda ve erdemli bir yaratk yaparsnz. htirassz bir adam, ktle de erdeme de nem vermez, bunlarn her ikisine de ilgisiz kalr. Kutsal hocalar! Rahipler! Hahamlar! Bize, insann doasnn bozuk, fesat olduunu her an tekrarlyorsunuz; her nefsin yolundan saptn bize bararak sylyorsunuz; "Do a, art k size yolsuz, zevk ve e lenceye d knlkten ba ka e ilimler vermiyor" diyorsunuz. Bu durumda, bu doann balangtaki konumunu koruyamam ya da korumak istememi olan Allah' sulamalsnz. Eer bu doa (insann yaratl) bozulduysa, Allah onu neden onarmad? Neden dzeltmedi? Hristiyan, hemen insann doasnn onarldn, hdasnn (yani sa'nn) lmnn Hristiyan yeniden btnlne dndrdn temin eder. Karlk olarak ona sorarm: bir Allah'n lmne ramen, insan doasnn bozuk olduunu nasl oluyor da iddia ediyorsunuz? Bu durumda, sizin Allah'nz tmyle bou bouna m lmtr? Dini inannza gre, alemde hep uygulad kudret ve saltanat eytan hala koruyorsa, Allah'nzn mutlak kudreti ve eytana stnl nerede kalyor? Hristiyan ilahiyatna gre lm; isyann, gnahn kefaretidir, Bir adamn lmne hep "ilahlarn gazabnn doast eseri" gzyle bakan baz zenci ve vahi milletlerin dnyle, Hristiyan ilahiyatnn bu gr uyum halindedir. Hristiyanlar kendilerini sa'nn gnahtan kurtarm olduuna kesin olarak inanrlar. Oysa, gerek kendi dinlerinde, gerek teki dinlerde, insann lme mahkum edildiini grebilirler.
"Hazreti isyandan, gnahtan kurtard " hakim hakknda, "suluyu affetti"
sa bizi
demek, ikenceye gnderdiini grdmz halde, bir demek deil midir?
index
152. ZLEYCLERNN LAHI HAZRET SA HAKKINDA

Eer dnyada btn olup bitenlere gzler kapatlarak, Hristiyan dininin taraftarlarna gvenilmek istenseydi, sa'nn geliinin, milletlerin ahlaknda en artc inklap ve en tam iyiletirmeyi yaptna inanlrd. Mesih, Pascal'a gre; yalnz bana sekin, aziz ve byk bir kavim oluturmu, onu ynetmi, beslemi, huzur ve ycelik makamna gtrm, bu kavme yasalar vermi, bu yasalar kalbine kazm, bu kavim iin nefsini Allah'a kurban etmi ve eytann ban ezmitir. Bu byk adam, ilahi mesihinin, bu kadar tumturakla sz ettii, herkesin yapamayaca iler grerek oluturduu kavmi bize gstermeyi unutmutur. Bu kavmin imdiye kadar yeryznde asla mevcut olmad grlmektedir. Hristiyan milletlerin ahlak biraz incelenir, aratrlr ve rahiplerin serzenileri, ikayetleri dinlenirse, bu ikayetlerden u sonucu karma zorunluluu ortaya kar: Bunlarn AIlah'lar olan sa, semeresiz, beyhude konumu, baarsz lmtr ve her eye gc yeten iradeleri halen insanlarda bir direnile karlayor ve bu Allah bu direnie ya stn gelemiyor ya da stn gelmek istemiyor. Bu ilahi imamn, renicileri tarafndan pek ok hayranlk gsterilen ve ok az uygulanan ahlakn, btn bir yzylda, gksel sarayda parldamak an ve erefine zellikle eriecek yarm dzine mehul azizden, banaz ve ad san belirsiz papazdan baka, kimse izlememektedir. Bu Allah'n kan pahasna gnahtan kurtarlm bulunmakla birlikte, geriye kalan insanlarn tm sonsuz alevlerin lokmas olacak. index
153. GNAHLARIN AFFI NANCI, RAHPLERN IKARI N CAT EDLMTR

Bir insan, gnah ilemeye iddetli bir arzu duyduunda, Allah'n hemen hi dnmez. Bundan baka, iledii cinayet ne kadar kt, vahice olursa olsun, hakknda verilecek cezann iddetinin, bu Allah'n, olgun ltuf ve merhametinden dolay hafifleyecei dncesiyle hep vnr. Hibir insan, yaratlnn, yani eylem ve davranlarnn kendisini mahkum edeceine ve cehennem azabna neden olacana ciddi olarak inanmaz. ou kez kendisini titreten mthi bir Allah'tan her ne kadar korksa da, insan, iddetli bir ekilde ihtiras eilimi ortaya ktnda, inancn terk eder ve hemen, kendisini gvenceye alacak ve rahatlatacak "balayan Allah" fikrinden baka bir ey grmez olur. Ktlk m yapyor? Bu ktl onarmak iin zaman olacan mit eder ve bir gn bundan piman olup Tanrdan suunun balanmasn dileyeceini kendi kendine vaat eder. Din eczanesinde, vicdanlarn acsn dindirmeye yarayan amaz reeteler, ilalar vardr. Her lkede, rahipler, Allah'n gazabn gidermenin ala srlarn bilirler. Bununla birlikte, eer tanrsalln dualarla, adaklarla, kurbanlarla, kefaretlerle
dindirildii, bu aralarn kullanlmasyla Allah'n fkesinin giderildii doruysa; insanlarn yoldan kmalarna, ktlk, su, gnah ilemelerine, dinin bir engel oluturmadn sylemekle, insan hakl olur. nsanlar nce gnah iler, sonra Allah'n gazabn dindirme arelerini ararlar. Sularn affn ve balanmasn vaat eden her din, birka kiinin cinayet ilemesini engellerse, byk ounluu ktlk yapmaya cesaretlendirir. Hareketsizliine ramen Allah, dnyann btn dinlerinde gerek bir Protee'dir* Rahipler onu, kah sertlik, kabalk ve iddetle silahlanm, kah yavalk ve yumuaklkla dolu; kah zalim ve tayrekli; bazen de gnahkarlarn pimanlklar ve gzyalaryla kolayca merhamete gelir olarak gsterirler. Sonunda insanlar tanrsall ancak en ok o anki karlarna uygun gelen ynyle benimser hale gelirler. Hep fkeli bir Allah, kendisine ibadet edenleri bktrabilir, ya da onlar mitsizlie, eleme drebilirdi; insanlar iin hiddetlenen ve hiddeti geen bir Allah gereklidir. Eer hiddeti baz korkak ruhlar korkutursa, er ge tanrsallkla uyumak aracna bavurmak fikrinde olan yaratllar itibariyle kt adamlar da ktlk yapmaya, tanrsalln balaycl yreklendirir, gayrete getirir. Zaten huylar gerei ktlkten ekinen ve ktlk yapmaya eilimi olmayan baz korkak sofulara Allah'n hkmleri korku verirse, ilahi affetme hazinesi, bu hazineden tmyle tekiler gibi nimetleneceklerini mit edebilen en byk canileri n n, bile, "Tanr ba lay c l ndan da byk m gere im?" diye cinayetler ilemeye, her naneyi yemeye cesaretlendirir.
* Tavrlarn ve fikirlerini ok abuk deitiren "bukalemun", "yarm ahs" demektir. Masallarn Protee'sinden alnmtr. Protee bir ilahtr ki, Neptn'n oludur; ou kez sorulan sorulara cevap vermekten, konumaktan kanmakla ve soru soranlardan kurtulmak iin aniden biim ve grnn deitirmekle tannr. (A.C.)
index
154. ALLAH KORKUSU HTRASLARA KARI ACZDR

nsanlar, ounluklar itibariyle Allah' ender dnr ya da onunla pek ilgilenmezler. Allah ok az belirli, ok az sabittir. Bu fikir o kadar mitsizdir ki, bu dnyann sakinlerinin ounluunu oluturmayan tasal ve melankolik baz hlyaclarn hayalgcnden baka hayalgcn megul edemez. Halk, Allah fikrinden hibir ey anlamaz. Onu dnmek istediinde, zayf dima hemen karr, perian olur. adam, ilerinden baka bir ey dnmez; nedimler entrikalarndan baka bir ey dnmez. Kibar halk, kadnlar, delikanllar elencelerinden baka bir ey dnmez. Zevk ve sefa, dinin yorucu fikirlerini zihinlerinden arabuk siler. Agzller, cimriler, israflar eitli ihtiraslarn dengelemekten aciz olacak, bunlara kadar ulaamayacak lde zayf dnceleri bertaraf ederler. Allah fikri, Allah' kime kabul ettirir? Gszle uram, tasal, bkknlk geirmi, mitsiz ve bu dnyadan usanm kimselere; gerek yan etkisiyle, gerek maluliyet eseri olarak ruhlarndaki gl evk ve duygular snm baz kimselere. Din, ancak, huylarn ya da zamanla kendilerini
uslandrm olanlar iin bir dizgindir. Allah korkusu ancak, gnah ilemeyi ok gl olarak istemeyen ya da artk gnah ileyecek bir durumda bulunmayan kimseleri gnah ilemekten alkoyar.
sall k bu nsanlara; "tanr dnyada cinayetleri cezaland r r" demek, tecrbenin her gn yalanlad bir iddiada bulunmaktr. nsanlarn en ktleri, genellikle dnyada keyfince hkm srenler ve ans tarafndan nimet ve balara boulan kimselerdir, Allah'n hakimlerin en gls olduuna inandrmak iin, bizi ahirete sevk etmek, yani Allah ktlerin cezasn ahirette verir demek ise, kuku gtrmez olaylar, kesin emirleri yok etmek kastyla, bizi varsaymlar peinde koturmaktan baka bir ey deildir.
index
155. CEHENNEMN CAT EDLMES, KTLE ENGEL OLAMAYACAK LDE

SAMADIR iddetle tutkun olduu eyleri bu dnyada eline geirince, kimse ahireti dnmez. ok ateli bir an gznde, sevgilisinin huzuru cehennemin atelerini sndrr ve yznn gzellii cennetin btn hazlarn siler. Ey kadn! Allah'nza gitmek iin sevgilinizi terk ettiinizi sylyorsunuz; sevgilinizi terk etmenizin nedeni, gznzde anzn ayn ak, ayn sevgili olmamas, ya da sevgilinizin sizi terk etmesi ve kalbinizde ortaya kan boluu doldurma ihtiyac duymanzdr. Dnyada, din uzman olan ve bazen dinin yararn savunmada aba harcayan agzl, arabozucu, bozuk ahlakl, edepsiz insanlardan daha ok hibir ey grlmez. Bu adamlar din hkmlerini uygulamazlarsa da, gnn birinde bunlar yapmay kendi kendilerine vaat ederler. Daha ok yapmak niyetinde olduklar ktln vicdan azabn susturmak, gidermek iin er ge gerekecek bir ila olmak zere, din hkmlerini uygulamay yedeklerinde bulundururlar. Bundan baka, sofular ve rahipler partisi ok kalabalk, ok etkin, ok gl bir parti olduundan, hilekarlarn ve dolandrclarn, amalarna ulamak iin bu partinin yardmna ok istekli olmalar, onlarda dayanak aramalar alacak bir ey deildir. Kukusuz, bize denilecek ki, birok temiz ve doru kimse, itenlikle ve kar dnmeksizin dindardr. Ancak yrek safl hep kltr ve erdem klaryla bir arada olur mu? Dine gl bir ekilde balanm birok deniz gibi bilgili kimseleri, dahileri bize anlatrlar. Bu kantlar ki; dahiler de hurafelere inanabilir; korkak ruhlu, zayf yrekli ve kendilerini kk gren olabilir; eya ve olaylar soukkanllkla incelemelerini engelleyen bir hayalgcne sahip olabilirler. Pascal, dinin lehinde hibir ey kantlamaz; bir deha sahibinde bir delilik kesi bulunabileceinden, hurafeleri dinledii ve bunlar dinlemeye deer bulduunda, bir ocuktan baka bir ey olamayacan gsterir.
Pascal, bizzat "zeka, kuvvetli ve dar, zay f oldu da geni olabilir" yle demitir: " nsan sa sahip olabilir ve bu sa duyu her olarak, ayn kapsamayabilir. nk yleleri vard i lerde sa sahip olduklar ba ka baz aldan rlar, sap
u kadar der. Daha yukarda Pascal duyuya it
eyi e ekilde
r ki, baz lam fikre halde, konularda t
rlar".
index
156. ZELLKLE RAHPLERN IKARI ZERNE KURULU DN AHLAK VE ERDEMLERN

SAMALII HAKKINDA Teolojiye, yani dinbilime gre, erdem nedir? Bize cevap olarak; " nsano lunun i lerinin Allah' n iradesine uygun olmas " deniliyor. Ancak Allah nedir? Kimsenin anlamak yeteneinde olmad ve bundan dolay, herkesin kendi kafasna gre deitirdii, ekil verdii bir vcut. Allah'n iradesi (iradetullah) nedir? Allah' grm ya da Allah tarafndan ilham verilmi insanlarn, iradetullah olduunu syledikleri ey. Allah' grm olanlar kimlerdir? Szlerine hemen hemen hi inanlmayan banazlar ya da dzenbazlar ya da agzllerdir. Herkesin baka baka tasarlad, herkesin kendi tarzna gre birletirdii, herkesin kendi miza ve karna uydurduu bir Allah zerine ahlak kurmak, kukusuz ahlak insanlarn atmosferi, istekleri ve hayalgleri zerine bina etmektir. Bu, ahlak, btn dier hdalarn dnda gerek bir Allah'a ibadet etmekle sekin olduklarna inanacak bir mezhep ehlinin, bir zmrenin, arabozucu topluluun, bir partinin fantezileri, kuruntu hayalleri zerine bina etmektir. Ahlak ya da insann grevlerini ilahi irade zerine bina etmek; Allah tarafndan yalanlanmaktan asla korkmakszn Allah adna konuanlarn iradeleri, kuruntular, karlar zerine bina etmektir. Her dinde Allah'larnn houna giden ya da gitmeyen eyleri belirlemek hakkna yalnz rahipler sahiptir; kendilerinin houna giden ya da gitmeyen eyleri bizzat belirleyeceklerinden hi kuku yoktur. Dnyann btn dinlerinin emrettii ve tledii dini inanlar, ibadet yerleri, ahlak ve erdemler, ak bir ekllde, bu dinleri koyanlarn ya da bunlarn gstericilerinin gsterili yaaylarn geniletmek ya da gelirlerini, refahlarn artrmak iin hesaplanmtr. Dini inanlar
karanlktr, belirsizdir ve korkuntur. Bu bakmdan, hayalgcn artmaya, halka hakim olmak isteyenlerin iradesine halk daha ok balamaya ve boyun edirmeye elverilidir. Dini trenler ve dinin retimi, rahiplere servet ve sayg kazandrr. Dini ahlak ve erdemler Rahiplere, insann dnmesini yasaklayan boyun ediren bir imandan, esirlerinin boyun emesini salayan bir beceriksiz sofudan, yani bu rahiplerin karlarndan sz edilince, din, ateli bir abadan ibarettir. Btn dini erdemlerin konusu, hi kukusuz din ricalinin karlarndan baka bir ey deildir. index
157. LAHYATILARIN RETT VE UYGULADII BMYLE HRISTYAN

YLKSEVERL NASIL BR SONU DOURUR Teolojik erdemlerin verimsizlii, teologlara hatrlatldnda, Hristiyanln iyilikseverlii mmetine bir esas grev kldn, bu hemcins sevgisini ve sevecenliini bize tantanayla anlatrlar. Ancak, heyhat, hdann gstericilerinin (yani rahiplerin ve genellikle ruhanilerin, hatta peygamberlerin) yaratllar, bunlarn hal ve hareketleri incelenince, bu gzel eyler neye varr?
"Bir inans z oldu u, yani kendileri gibi d nmedi i zaman da, hemcinsini sevmek ya da ona iyilik etmek gerekmez mi?" diye onlara bir kez sorunuz. " zledikleri dinin gr lerine ho gr gstermeli mi, gstermemeli mi?" diye onlara sorunuz. "'Sapk nlar' hakk nda hkmdar merhametli davranmal m d r?" diye onlara sorunuz. yilikseverlikleri hemen yok olur. Zorba ruhban size, "Hkmdar ancak 'zat ecell ala'n n kar n korumak iin k l ta r" karln verir. Ruhban size, hemcinse sevgi gerei olarak, onu (kendileri gibi dnmeyeni) yok etmek, hapsetmek, srmek, yakmak gerektiini syler.
Hogr (yani vicdan ve dnce zgrlne sayg) ancak, kendileri de saldrya uram olan ve kendileri de iktidara sahip olur olmaz Hristiyanln sevecenliini bertaraf ederek, bakalarn ezmeye, bakalarna kar saldrganla bavuracak olan birka rahipte bulunur. Balangta dilenciler ve yoksullar tarafndan sevecenlik olarak vazedilen ve yaylan Hristiyanlk
dini, sadaka vermeyi ok hararetli bir ekilde ver ve tler. Muhammed dini de, sadaka vermeyi en gerekli grev sayar. Mutsuzlarn yardmna komak, ocuklar giyindirmek, her muhta olana yardm eli uzatmak, hi kuku yok ki, insanln anndandr. Bundan daha insancl bir ey yoktur. Ancak, sefaletin nn almak ve yoksullarn artmasna engel olmak, daha insancl, daha merhametli, daha iyiliksever olmaz myd? Eer din, hkmdarlar tanrlatracak yerde, onlara uyruklarnn hukuki tasarruflarna sayg gstermeyi, adil olmay, yalnz yasal hukuku kullanmay retseydi, lkelerinde bu kadar ok dilenci grlmezdi. Agzl, adaletsiz, zorba bir hkmet, sefaleti artrr; vergilerin iddet ve arl ac ve bezginlik, tembellik, yoksulluk getirir. Bunlar ise, hrszlklar, cinayetler ve her trden katiller dourur. Hkmdarlarda daha ok insanlk, sevecenlik ve hakkaniyet olsayd, lkeleri, sefaletlerini hafifletmesi olanaksz olan bu kadar yoksul, bu kadar mutsuzla dolu olmazd. Hristiyan ve Mslman lkeler yaygn ve zengin donanml hastanelerle doludur. Bu hastanelerde bunlar yaptran krallarn ve sultanlarn, Tanr korkusuyla yapt balar, aknlkla grlr. Zorbaca bir boyunduruk altnda halk ezip, lgn bir zevk ve ihtiam tatmin etmek iin onlar yoksullatrdktan sonra sefalete drlen halkn ok az bir kesimini alabilecek muhteem binalar yapmaktansa, bu halk iyi ynetmek, refah salamak, sanayi ve ticareti gelitirerek, kolaylatrmak, halkn almasnn rnlerini tam gvenlikle toplamasn salamak, daha ok insancl olmaz myd? Din, szde "erdem"leriyle insanlar aldatmaktan baka bir ey yapmamtr; dertlerin nn almak iin, etkisiz ilalardan baka bir ey kullanmamtr. Allah'n gstericileri, bakalarnn felaketinden kendileri iin yararlanmay hep bilmilerdir. Genel sefalet, denilebilir ki, onlarn sermayesi olmutur. Onlar her yerde yoksul mallarnn yneticileri, yardm ve sadaka datclar, ba teslim memurlar olmulardr. Bu vesileyle ou kez en kalabalk, en ok alan, toplumda karklk karmaya en ok elverili kesim olan mutsuzlar, sefaletzedeler zerinde nfuzlarn geniletmi ve srdrmlerdir. Bu bakmdan, en byk dertler, papaz, hoca, haham gibi ruhanilerin karna hizmet eder.
umuz Hristiyanlarn rahipleri bize, "sahip oldu mal ve mlk, fukaran n mal ve mlkdr" derler ve bu itibarla tasarruflarnn kutsal olduunu ileri srerler. Bundan dolay hkmdarlar ve halk, bu ruhanilerin elleri altna tarlalar, gelirler, paralar toplamaya ve vermeye girimilerdir. Hayrat ve iyilikseverlik bahanesiyle, bizim ruhani rehberlerimiz ok zengin olmulardr. Ve zellikle mutsuzlara, sefaletzedelere mahsus olan mal ve mlkten, yoksul dm milletlerin gzleri nnde nimetlenir, varlk iinde yaarlar. Yoksul milletler ise (akl ve mal bakmndan yoksul milletler!) bundan dolay ikayette bulunmak yle dursun, kiliseyi zenginletiren ve yoksullarn ihtiyalarn gidermeye ender olarak hizmet eden bu cilal cmertlii alklarlar.
Hristiyanln ilkelerine gre, yoksulluun kendisi bir erdemdir ve hkmdarlarn ve rahiplerin esirlerine en sk bir ekilde boyun edirdikleri erdem de budur. Bu ilkelere gre, birok sofu Hristiyan, dnyann srekli olmayan servet ve zenginliklerinden kendi istekleriyle vazgeti. Baba miras mal ve mlklerini yoksullara dattlar, kendi istekleriyle yoksulluk ve hastalk iinde yaamak zere llere ekildiler. Ancak ok gemeden bu evk, sefalete duyulan bu doast zevk, yerini, doaya (yani doal zevk ve eilime) brakmak zorunda kald. Bu istekli yoksullarn
halefleri, ibadetlerini ve tanrsallk katndaki araclarla ilgili etkinliklerini sofu halka satmlardr. Bu ekilde, dnyay terk edip bir keye ekilenler, yalnzl sevenler, isizlik iinde tembel bir hayat yaadlar, hayrat ve iyilikseverlik (yani dini sevecenlik) bahanesiyle yoksullarn kann hayaszca emdiler. Dinin en ok nem verdii yoksulluk, akl yoksulluudur. Her dinin esas erdemi, yani din gstericilerinin en ok ilerine yarayan erdem, imandr. man, tanrsalln tercmanlarnn yarar olan eye incelemeden kr krne inandran snrsz bir bnlkten ibarettir. Bu erdemin yardmyla, rahipler, dorunun ve batln, iyiliin ve ktln hakemi oldular; yarar salamak iin, gerektiinde cinayetler iletmek, onlar iin ok kolay oldu. rtl iman (yani, kendiliinden eylem ve uygulamaya dnen iman), yeryznde yaplm en byk suikastlerin kayna olmutur. index
158. RAHPLER N ALTIN MADEN OLAN "GNAH IKARMA" AYN, AHLAKIN GEREK
LKELERN YIKMITIR nsanlara bir ktlk yapldnda, bu ktl yapann Allah'tan af ve balama istemesi, onu balarla yattrmas, Allah'a kurbanlar sunmas gerektiini milletlere ilk kez syleyen kimse, ahlakn gerek ilkelerini ak olarak ykmtr. Bu fikirlere gre, insanlar; haksz olmak, kt olmak izninin yeryznn krallarndan alnd gibi, gklerin tanrsndan da alnabildiini ve hi olmazsa, yaplabilen ktln affnn salanabileceini sanrlar. Ahlak, yeryz sakinlerinin ilikileri, ihtiyalar, srekli karlar zerine kurulmutur. nsanlarla Allah arasndaki iliki ya hi bilinmez, ya da hayalidir. Din, Allah' insanlarla birletirerek, insanlar birbirleriyle birletiren balar ak bir ekilde zayflatt ya da ykt. Yaratklarna yaplan btn tecavzleri affetmek hakkna sahip olduu varsaylan, her eye gc yeten zata denen uygun bir tazminatla, insanlar birbirlerine, cezasz kalarak zarar vereceklerini sanrlar. Hakszlklar, ktlk edenleri, gasp ve yamaclar, ihanetleri, topluma yaplabilecek saldr ve tecavzleri affetmek hakkna sahip bir zatn varlna ikna etmek kadar, kt insanlar tatmin edecek ve bunlara cinayet ileme cesareti verecek bir ey var mdr? Gryoruz ki, bu kt fikirlerden cesaret alan en kt adamlar, en byk cinayetlere giriirler ve ilahi af ve balamay niyaz ederek, bu cinayetleri onardklarna inanrlar. Dnyada hibir eye yaramayan samimi bir pimanlk karsnda, Allah'n gazabnn yattn bir rahip syler sylemez, canilerin vicdan huzura ve rahata eriir. Bunlar kabahatlerinin tazmini, gnahlarnn kefareti olarak, ekyalklarnn, hrszlklarnn ve ktlklerinin krlarn, Allah'n gstericileriyle blmeye raz olurlarsa, bu rahip onlar (yani canileri, soyguncular) tanrsallk adna teselli eder. Dine eklenmi bir ahlak, ister istemez dinin altndadr, dine tabidir. Bir sofunun gznde, Allah'n, yaratklarnn nnde bulunmas gerekir. Allah'a itaat etmek, insanlara itaat etmekten erdemlidir ve stndr. Gklerin mutlak hkmdarnn kar, clz fanilerin karndan ncedir
ve ona stn gelmelidir. Ancak Allah'n karlar, aka Allah'n gstericilerinin (ruhanilerin, rahiplerin, hocalarn, hahamlarn, ahuntlarn) karlardr. Bunun sonucudur ki, btn dinlerde rahipler, ruhaniler, kabul etmeye ve uygulamaya yalnz Allah'n sahip olduu grevler ilerine gelmedii zaman, "Allah'n kar" ya da "Allah'n an ve bykl" bahanesiyle, insani ahlak grevlerinden insanlar affetmek hakkna sahiptirler. te yandan, cinayetleri affetmek gcne sahip olan zatn, cinayet ilenmesini emretmek hakkna da sahip olmas gerekmez mi? index
159. BR ALLAH'I VARSAYMAK, AHLAKA GEREKL DELDR

Nefesleri tkeninceye kadar, bize tekrarlamakta srar ederler; "Bir Allah olmaks z n ahlaki ykmllk de olmaz. nsanlara ve hatta do rudan do ruya hkmdarlara kendilerini ykml k lacak lde kudretli bir yasa yap c derler. Geri ahlaki grevle ahlaki ykmllk bir gereklidir" yasa gerektirir; ancak bu yasa, olaylar arasnda sonsuz ve zorunlu ilikilerden doar, bu ilikinin ise bir Allah'n varlyla hibir ilgisi yoktur. nsanlarn yaratllarnn kurallar, bilebildikleri, kendilerince bilinebilir olan tabulardan ortaya kar; hakknda hibir fikirleri bulunmayan ilahi yaratltan deil. Bu kurallar bizi ykml klar, zorunlu klar. Yani bu kurallara uymamza ya da bu kurallardan ayrlmamza gre, kendimizi saygya deer ya da aalayc, sevgiye deer ya da iren, dle yakr ya da cezaya hak kazanm, mutlu ya da mutsuz klarz. Kendi kendisine zararl olmay bile insana yasaklayan yasa, bu dnyaya ne tarz ve ekilde gelmi olursa olsun ve gelecek dnyada ans ne olabilirse olsun; gncel yaratl gerei huzur ve refah istemek, dert ve skntdan saknmak, hazz sevmek, acdan korkmak zorunda olan duygulu bir varln yaratl zerine kurulmutur. nsan bakalarna ktlk yapmamak ve onlara iyilik yapmak zorunda brakan yasa; toplum halinde yaayan ve yaratllar gerei kendilerine hibir iyilik yapmayan aalamak ve mutluluklarna engel olanlardan tiksinmek zorunda olan duygulu varlklarn zerine kuruludur. Bir Allah gerek olsun, gerekse olmasn; bu Allah gerek konumu gerekse konumam olsun; kendilerine zg doalar olduka, yani duygulu yaratklar olduka, insanlarn grevleri ayn kalr. Bu durumda, her arln kendilerini ak bir ekilde ykmaya eilimli olduunu, nefsin korunmas iin taknlklardan, zulmlerden saknmak gerektiini, bakalar tarafndan sevilmek iin onlara iyilik etmek gerektiini ve ktlk etmenin, intikam ve kin kkrtan en gvenilir ara olduunu anlamalar iin, insanlarn, grmedikleri, bilmedikleri, tanmadklar bir Allah'a, yrrlkte olmayan bir yasa yapcsna, gizli ynleri olan, akl erdirilmeyen bir dine, aslsz korkulara ne ihtiyalar vardr? "Kanundan nce gnah yoktur". Bu zdeyi kadar yanl bir ey yoktur. Kendisine haz olan, ac
ektirici olandan ayrmas iin, insann neyse o olmas, yani duygulu bir varlk olmas yeterlidir, Bir adamn kendisine yararl ya da zararl olan bilmesinin mmkn olmas iin, teki adamn da kendisi gibi duygulu bir varlk olduunu bilmesi yeterlidir. Baka bir insanda, kendisine uygun olmayan duygular kkrtmaktan korkmas gerektiini bilmesi iin, insann hemcinsine muhta olmas yeterlidir, Bu ekilde, hem kendisi hem bakalar iin yapmas gereken eyi kefetmesi iin, duygulanan ve dnen bir varln, duygulanmaktan ve dnmekten baka hibir eye ihtiyac yoktur. Ben duygulanyorum, bir bakas da benim gibi duygulanyor: Btn ahlakn esas ite budur. index
160. DN VE DNN METAFZK AHLAKI KAVMLER N KTDR VE NSANIN

DOASINA ZITTIR Bir ahlakn iyiliine ancak insann doasna uygun olmasyla karar verebiliriz. Bu karlatrmaya gre, trmzn refah ve mutluluuna aykr bulursak bu ahlak reddederiz. Dini ve dinin metafizik ahlakn ciddi olarak inceleyen ve dnceden geiren, gvenilir bir elle yarar ve zararn tartan kim olursa olsun, inanacaktr ki; din de, ahlak da insan trnn karna aykrdr, ya da dorudan doruya insan doasna aykrdr. "Ey ahali, silah bana! Allahnzn davas sz konusudur. Allah'a tecavz edildi; din tehlikededir! Vurun dinsizlie! Kfre! Allahszlara!" Ahalinin hibir zaman hibir ey anlamad bu mthi kelimelerin byleyici kuvvetiyle ruhaniler, her zaman milletleri ayaklandrmak, krallar tahtlarndan indirmek, i savalar karmak, insanlar birbiriyle boaz boaza getirmek durumunda bulundular. Gksel gazab tahrik etmi ve yeryznde bu kadar ykm yapm olan nemli eyler tesadfen incelenecek olursa, grlr ki, kendileri de anlaamayan birka ilahiyatnn delicesine hayalleri ve garip varsaymlar, toplumun btn balarn krm ve insan trn kendi kanna ve gzyalarna bomutur. index
161. DNLE SYASETN BRLEMESNN, GEREK HKMDARLAR GEREKSE KAVMLER

N NE KADAR KT OLDUU HAKKINDA Bu dnyann hkmdarlar, tanrsall lkelerinin ynetimine ortak ederek, nfuz ve kuvvetlerini Allah'tan aldklarn onaylayarak, Allah'n yeryzndeki glgesi (zllullah) olarak geinerek, din byklerini ister istemez kendilerine rakip ya da hdavent yapmlardr. Bu durumda, ruhbann, hkmdarlara, gksel hkmdarn mutlak stnln ou kez hissettirmeleri aknl gerektirir mi? En byk g ve yceliin, iman kaynana, ruhani
kudret ve ycelie ba emeye zorunlu olduunu, rahipler, cismani hkmdarlara birok kez bildirmemiler midir? zellikle uyruklarndan istedikleri eyde birlik olmadklar zaman, iki efendiye, biri cismani teki ruhani iki hkmdara hizmet etmek kadar zor bir ey yoktur. Dinin siyasetle ortakl, ister istemez, hkmetlere iki katl bir yasa (iki mahkeme, iki adliye, iki hukuk, nizamiye ve eriye adyla iki tr meclis) getirdi. Ruhaniler tarafndan yorumlanan ilahi yasa (eriat ilahiye) ounlukla hkmdarn yasasna ya da hkmetin karna muhalif oldu. Hkmdar sahibi dayankl olduu ve uyruunun sevgisinden emin olduu zaman, Allah'n yasas, bazen, cismani hkmdarn makul niyetlerine katlmak zorunda kald. Ancak hkmdarlarn yetkisi ou kez, ilahi yetkinin, yani ruhbann karlar nnde geri ekilmek zorunda kalmtr. Bir hkmdar iin buhurdana vaziyet etmek, yani dinin istedii adaletsizlikleri iyiletirmek istemek kadar hibir ey tehlikeli deildir. Tanrsal hukuka, rahiplerin ayrcalklarna, mal, mlk ve akarlarna dokunulduu zaman olduu kadar, hibir zaman "Allah gazaba gelmez"! nsanlarn metafizik dnceleri, dini grleri, yaratllar zerinde, ancak bu dnce ve bu grleri karlarna uygun grdkleri zaman etkili olur. ou kez direndikleri, kar olduklar ruhani saltanat karsnda birok hkmdarn tavr ve hareketleri kadar, bu gerei inandrc bir ekilde kantlayan bir ey yoktur. Dinin nemine ve hukukuna inanan bir hkmdar, bu dinin rahiplerinin emirlerini saygyla kabul etmeye ve bu emirlere bizzat tanrsalln emirleri gzyle bakmaya vicdanen zorunlu deil midir? Bir zaman oldu ki, hkmdarlar ve ahali, mantki ve ruhani saltanatn hukukuna daha ok inandklar iin, benliklerini her ilikide ruhani saltanata brakyor, onun klesi oluyor ve onun ellerinde uysal bir aratan baka bir ey olmuyorlard: Artk bu mutlu zaman yoktur! Bazen en sofu hkmdarlarn, kendilerine Allah'n nazrlar gzyle bakanlarn, nazrlarn her giriimine muhalefet ettikleri grlyor. Din korkusuyla tmyle birlemi ya da Allah' iin saygyla dolu olan "Monark" rahiplerinin, din byklerinin huzurunda hep secde halinde bulunmas ve onlara gerek hkmdarlar gzyle bakmas gerekirdi. Yerkresi zerinde, "zat ecell ala"nn kudret ve byklyle boy lmek hakkna sahip olan bir kudret ve byklk var mdr? index
162. KLTLER AIR VE MLLETLERN OUNLUU N YIKIMDIR

Uyruklarnn batl inanlarn srdrmekte karlar olduunu gren hkmdarlar, istedikleri zaman konumak ve milyonlarca uyruun ihtiras ateini Allah adna alevlendirmek hakkna sahip olan demagoglarn oluturduu ve oluturabilecei etkiyi iyi dnmler midir? ou kez yaptklar gibi, bir hkmeti karkla uratmak konusunda anlasalard, bu kutsal vaizler ne ykma sebep olurlard! ou milletler iin hdalarna ibadet kadar ar ve ykc hibir ey yoktur. Her yerde, bunlar hdalarnn gstericileri rolnde ilk sray igal etmekle kalmazlar, toplumun mallarnn en geni ksmn elinde bulundururlar ve hemehrilerine srekli olarak vergi koymak hakkna sahip bulunurlar.
"Zat ecell ala"nn bu gstericileri, toplumdan elde ettikleri byk karlar karlnda, halka gerek hangi yararlar salarlar? Ahaliden aldklar servetlerin, nimetlerin bedeli olarak onlara srlardan, varsaymlardan, trenlerden, ince sorulardan, kurnazca meselelerden, ounlukla devletlerin yine ahalinin kanyla demek zorunda olduu sonsuz ekimelerden baka bir ey veriyorlar m? index
163. DN, AHLAKI FELCE URATIR

Ahlakn en salam dayana geinen din, -saduyuya, ak bir ekilde kar olduu iin- yerine kimsenin metanetle inanamad hayali nedenler, akl almaz ham hayaller koymak zere, gerek nedenleri ahlaktan uzaklatrr. Herkes, cezalandran ve dllendiren bir Allah'a salam bir ekilde inandn bize temin eder. Herkes bir cehennem ve bir cennetin varlna inandn syler. Bununla birlikte, bu fikirlerin insanlar daha iyi yaptn ya da bunlardan ounun zihninde en hafif karlara denk geldiini gryor muyuz? Herkes Allah'n hkmlerinden, cezalarndan ok korktuunu syler ve herkes insanlarn hkmlerinden, cezalarndan kurtulacana emin olduunda ihtiraslarna tabi olmakta tereddt etmez. Yrrlkte olmayan kudretler korkusu, ender olarak yrrlkte olan kudretler korkusu kadar kuvvetli olur. Bilinmeyen ya da uzaktaki ceza ve eziyetler, halkn zerinde, dikili bir daraacndan ya da ibret olsun diye aslm bir adamdan daha az etkilidir. evremizde kimse yoktur ki, Allah'n gazabndan korkusu, efendisinin gznden dme korkusu kadar byk olsun. Bir maa, bir nvan, bir rtbe, cehennemin azaplarn ve cennetin zevklerini unutturmaya yeter. Bir kadnn okamalar, "zat ecell ala"nn tehditlerine hemen her gn stn gelir. Kibar bir kii zerinde bir zarif sz, bir komedyen zerinde bir espiri, dinin btn korkun haberlerinden, vaatlerinden ok daha etkili olur. nin* yeterli olduu bize Tanrsalln gazabn yattrmak iin, iyi bir peccavi temin edilmez mi? Bununla birlikte, bu iyi peccavinin tam bir samimiyetle sylendii grlmez. Herhalde byk hrszlarn, lrken bile, gasp yoluyla kazandklar mallar geri verdikleri ok ender grlr. nsanlar sonsuz atelere, bu atelere kar kendilerini temin edemedikleri takdirde, maruz olacaklarna kukusuz inanrlar. Ancak, servetlerinin bir blmn vakfederek, bu dnyada servet edinmelerinin tarz hakknda pek gnl rahat olarak lmeyen dolandrc sofular ok azdr.
* Latince bir kelimedir, "gnah iledim" demektir.
index
164. SOFULUUN KT SONULARI

Dinin ve dinin yararlarnn en hararetli savunucularnn itiraflarna gre, samimi olarak hidayete erenler kadar ender olan hibir ey yoktur. Buna u da eklenebilir: Hidayete erme kadar, toplum iin verimsiz olan hibir ey yoktur. nsanlar, ancak dnya kendilerinden usandnda dnyadan usanrlar. Bir kadn, dnya artk kendisinden holanmad zaman, kendisini Allah'a verir. Onun gururu, sofulukta, kendisini ilgilendiren ve cazibesinin ykntsn onaran bir rol bulur. Kl krk yaran ibadet meguliyetleri, ona vakit geirtir. Entrikalar, arabozucu yalan dolanlar, dini konumalar, sylevler, knamalar, din gayretkelii, ona, sofular zmresi iinde n ve sayg kazanma aralar salar. Sofular, Allah'n ve rahiplerinin houna gitme yeteneine sahiplerse, toplumun houna gitme ya da topluma yararl olma yeteneinde deillerdir. Din, bir sofu iin btn ihtiraslarn, gururunu, geimsizliini, gazabn, intikamn, sabrszln, kuyruk aclarn rtmek ve bunlar doru gstermek iin bir perdedir. Sofuluk kendisine zorbaca bir stnlk taknr ki, itenlik ve dostluktan yumuakl, sevecenlii ve neeyi kovar; bakalarn sansr etmek, inanmayanlar Allah'n en byk an ve ycelii adna yakalamak, paralamak hakkn kendine verir. Zahit olmak, sofu olmak ve toplumsal yaam gerektiren hibir erdem ya da sfata sahip olmamak, ok olaandr. index
165. AHRET HAYATINI VARSAYMAK, NSAN N NE AVUTUCUDUR NE DE AHLAKA

GEREKLDR Toplumlarn huzuru iin, "br dnya" inannn byk nemi olduu temin edilir. Sanlr ki, bu inan olmakszn, dnyada insanlarn artk iyi davranma nedenleri yoktur... Dnya zerinde tavr ve hareket tarznn nasl olmas gerektiini her akl banda insana hissettirmek iin, korkutmalara, masallara ne gerek vardr! Bizi kuatan kimselerin onayna, saygsna, hsn tevecchne hak kazanmakta; toplumun knamasna, aalamalarna, tepkilerine neden olacak hareketlerden saknmakta byk yararmz olduunu her birimiz grmyor muyuz? Bir ziyafetin, bir sohbetin, bir ziyaretin sresi ne kadar ksa olursa olsun, bu ziyafette, bu sohbette, bu ziyarette herkes, kendisi ve bakalar iin terbiyeli, zarif olana yakr biimde, beenilecek biimde rol oynamak istemez mi? Yaam bir geitten baka bir ey deilse, bu geidi kolaylatrmaya alalm; bizimle birlikte yolculuk edenlere uyum salamada kusur edersek, bu geit kolay olmaz, gvenlik ve esenlikle sona ermez. Karanlk, belirsiz d ve kuruntularyla hznl bir ekilde megul olan din, insan ancak bir hac olarak tasvir eder. Bundan u sonucu karr: Daha gvenilir gezi yapmak iin, insan yolculuu yalnz yapmal, rastlad hazlardan, holanaca eylerden vazgemeli, yolun yorgunluklarn ve can skntlarn yattracak elencelerden kendisini yoksun brakmaldr. "Stoik" ve skc bir felsefe, bazen bize, din kadar az makul tler verir. Ancak, daha akl banda bir felsefe, bizi, hayat yollarna gller samaya, kuruntular ve "panik" korkularn bu yollardan defetmeye, karmz gerei, gezi arkadalarmzla birlik olmaya, ounlukla uradmz eziyet, sknt ve
glkleri sevinlerle ve namuslu elencelerle unutmaya davet eder. Bu akl banda felsefe, bize hissettirir ki, yolculuumuzu ho ve skntsz bir ekilde yapmak iin, bizzat kendimize zararl olabilecek eylerden saknmamz ve bizi yol arkadalarmzn gznde iren klabilecek eylerden byk bir dikkatle kanmamz gerekir. index
166. BR TANRITANIMAZ Y HAREKET ETMEK, TAVIR VE DAVRANILARINDA DRST

OLMAK N, BR SOFUDAN DAHA OK NEDENLERE SAHPTR Bir dinsizin iyilik yapmas iin, ne sebep ve gerekeleri olabilecei sorulur. Kendi kendisine beenilmek, hemcinslerince heenilmek, mutlu ve rahat yaamak, varlklar ve tabiatlar, gerek iyznn bilinmesi mmkn olmayan bir zatn varlk ve tabiatndan daha ok bilinen ve gvenilen insanlar tarafndan sevilmek ve sayg duyulmak sebep ve gerekeleri vardr. "lahlardan korkmayan kimse, bir eyden korkabilir mi?" nsanlardan korkabilir; aalanmaktan, rezil olmaktan, yasalarn cezalarndan ve intikamdan korkabilir. Szn ksas, kendi kendisinden korkabilir; hemcinslerinin dmanlna uram ya da buna hak kazanm olduunu bilen herkesin hissetmesi gereken vicdan azaplarndan korkabilir. Vicdan, kendileriyle birlikte yaadmz kimselerin sayg ya da knamasn hak edecek ekilde hareket etmi olduumuz hakknda kendi kendimize yaptmz tanklktr. Bu vicdan, insanlar hakknda sahip olduumuz kesin ve ak bilgi ve eylemlerimizin insanlarda ortaya karabilecei duygular zerinde kuruludur. Sofunun vicdan, Allah'n houna gitmi ya da gitmemi olduuna inanmaktan ibarettir! Allah'nn belirsiz ve kukulu ileri ve niyetleri; ancak gvenilmeyen ve tanrsalln iyz hakknda kendisinde fazla bilgi bulunmayan ve onun (yani Allah) iin geerli ya da geersiz eyleri belirlemek konusunda ok az mttefik olan kimseler tarafndan aklanr ve yorumlanr. Szn ksas, inanan insann vicdan, kendileri de toplumdan uzak bir vicdana sahip olan ya da karlar gerek n sndren kimseler tarafndan ynetilir. "Bir tanrtanmazn, bir dinsizin vicdan olabilir mi? Gizli ktlk ve sulardan, baka insanlarn bilmedii ve dolaysyla zerlerine hibir hkm ve nfuzlar gemeyen cinayetlerden ekinmek iin, bir tanrtanmazn sebep ve gerekeleri nelerdir?" Bu tanrtanmaz srekli bir tecrbeyle emin olabilir ki, (yaradltan geen etki ve tepki yasasnn doal sonucu olarak) kendiliinden cezasn bulmayan hibir ktlk yoktur. Kendisini korumak istiyor mu? Bu durumda, salna zarar verebilecek btn suistimallerden ekinir. Kendisini kendisine ve bakalarna yk edebilecek km bir hayat srmek istemez. Gizli cinayetlere gelince; kendi gzlerinde utanca, skntya uramak, kzarmak korkusuyla, elinden asla kurtulamad bu korkunun etkisiyle, gizli cinayetler ilemekten ekinir; akl ve insafa sahipse, namuslu bir adama kar beslemesi gereken saygnn deerini bilir. Ayrca, beklenmeyen ve akla hayale gelmeyen durumlarn sonucu olarak, srrn renmekte karlar
olduunu hissettii kimselerin, gereini renebileceini bilir. yilik yapmak iin bu dnyada hibir neden bulmayan kimseye, ahiret, hibir neden vermez. index
167. PEK OK GRLD GB, ATEST BR KRAL, DNDAR VE OK AD BR KRALDAN

STNDR
m ndan, Teist bize der ki, "Teori bak ateist ve namuslu bir adam olabilir, ancak yaz lar siyasi Allahs zlar ortaya kar r. Hkmdarlar ve naz rlar; art k Allah korkusuyla durdurulamayaca iin, tereddt etmeksizin en irkin suistimallere Taht sahibi bir ateistin (ne lde varsaylrsa koyulurlar." saylsn) ahlak bozukluu, ateist olmayan ve hatta ou kez ok dindar ve sofu olmakla birlikte cinayetlerinin arl altnda cihan inletmekten geri kalmayan birok fatihin, zorbann, zalimin, agzlnn, kt ahlakl nedimlerin ahlak bozukluundan daha iddetli ve daha zararl olabilir mi? Bir ateist hkmdar, dnyada, hepsi dini ile cinayeti birletirmi olan bir Philippe II, bir Louis XI, bir Richelieu kadar ktlk yapabilir mi? Ateist hkmdarlardan daha az grlen bir ey yoktur. Ancak ok kt ve ok dindar zorbalar ve nazrlar kadar da bol bir ey yoktur.
index
168. FELSEFE ARACILIIYLA EDNLEN AHLAK ERDEM N YETERLDR

Muhakemeye, dnmeye girien her insan, grevlerini renmekten, insanlar arasndaki ilikileri kefetmekten, kendi yaratln dnmekten, ihtiyalarn, eilimlerini, arzularn belirlemekten, semekten ve kendi mutluluu iin gerekli olan kimselere borlu olduunu grmekten kendini alkoyamaz. Bu dnce, topluluk halinde yaayan bireyleri, kendileri iin en esasl ahlak bilincine doal olarak eritirir. Kendisini gzden geirmeyi, eyann ilkelerini incelemeyi ve aratrmay seven her insanda, ok tehlikeli ihtiraslar bulunmamas bilinen ve kurald ahlaki durumlardandr. En kuvvetli ihtiras geree ulamak, en byk teorik istei de gerei bakalarna gstermek olur. Felsefe, kalbi ve zekay eitmeye zgdr. Ahlak ve namus ynnden dnen ve muhakeme eden kimse, asla muhakeme etmemeyi ilke sayan kimse zerinde ak bir stnle ve ncelie sahip deil midir?
Cehalet, rahiplere ve insan trnn ezicilerine yararlysa da, toplum iin ok zararldr. Aydnlk kltrden yoksun olan insan, muhakeme yetisini kullanamaz. Muhakeme ve kltrden de yoksun olan kimse ise, her an cinayete srklenebilen bir vahidir. Ahlak ya da grevler bilimi, insann ve ilikilerinin incelenmesiyle kazanlr. Kendi kendine asla dnmeyen kimse, gerek ahlak bilmez ve erdem yolunda pek emin olmayan admlarla yrr, insanlar ne kadar az muhakemede bulunurlarsa, o kadar ktdrler. Vahiler, hkmdarlar, makam sahipleri, halkn ayaktakm, insanlarn en ktleridir. nk, insanlarn en az dncede, en az akl yrtmede bulunanlardr. Sofu asla dnmez ve kendini akl yrtmekten korur. Bir gr ileri srmekten, her inceleme ve aratrmadan korkar, her sultay izler. Ve ounlukla toplumdan uzak bir vicdan, hatal bir vicdan, ona, ktlk yapmay kutsal bir grev klar. nanmayan, kr krne iman etmeyen kimse akl yrtrse tecrbeye bavurur ve tecrbeyi, inceleme yaplmakszn verilen karara tercih eder. Eer iyi akl yrtr, iyi muhakemede bulunursa vicdan aydnlanr. Ham hayallerinden baka nedenleri olmayan ve akl asla dinlemeyen sofudan ok gerek nedenler; iyilik etmek, drst davranmak iin gerek gerekeler bulur. htiraslarn dengelemesi, ihtiraslarna kar durmas iin, yeterli lde gl deil midir? Kendisini zaptetmesi gereken en gerek karlar tanmayacak kadar dar kafal mdr? Bu durumda, beenilmeyen tabiatl ve kt olur. Ancak, bu durumda, dine ve yksek ahlak kurallarna ramen, bu dinin yasaklad yaratl yolunu izlemekten geri kalmayan birok mminden ne daha kt, ne daha iyi olur. Bundan dolay; mmin bir katil, hibir eye inanmayan katilden daha az m korkulu ve sakncaldr? Sofu bir zorba, sofu olmayan bir zorbadan daha az m zorbadr? index
169. GRLER KLK ZERNDE ENDER OLARAK ETKL OLUR

Fikirleri ve szleri, eylemlerine uygun kimseler kadar, dnyada ender hibir ey yoktur. Grler, yaratl zerinde, ancak bu grler mizalarna, ihtiraslarna, karlarna uygun olduunda etkili olur. Dini grler, her gnk tecrbeye gre, az iyilie karlk pek ok ktlk ortaya karrlar. Dini grler zararldr, nk bu grler ou kez zorbalarn, agzllerin, banazlarn ve rahiplerin ihtiraslarna uygun der. Dini grlerin hibir yararl etkisi yoktur. nk, insanlarn byk ounluunun karlarna denk gelmeye, bu karlarn kuvvetlerine tekabl edecek bir kuvvet olmaya yeteneksizdirler. Ateli arzularla karlaldnda, dini ilkeler hep bir yana atlr. O zaman, bir mmin olunduu halde, hibir eye inanmyormu gibi davranlr. nsann yaratl araclyla gr hakknda, ya da gr araclyla yaratl hakknda karar verilmek istenirse, hep yanlma tehlikesine dlr. ok dindar bir adam; kan dkc bir dinin toplumd ve acmasz ilkelerine ramen, mutlu bir mantkszlkla, bazen acyan, hogrl, lml olur. O zaman, dinin ilkeleri karakterinin yumuaklyla uygun dmez. Bir apkn, bir klhanbeyi, bir zina eden, bir dolandrc, ahlak hakknda en doru fikirlere sahip olduklarn ou kez bize gsterirler. Niin bu fikirleri uygulamazlar? unun iin: Mizalar, karlar ve
alkanlklar yksek teorileriyle asla uyumaz. Birok kimsenin tanrsal sayd Hristiyanlk ahlaknn sert ilkeleri, bu ilkeleri bakalarna vazedenlerin mizalar zerinde ancak ok zayf bir etki yapar. Bunlar, vazettiklerini yapmamz ve yaptklarn yapmamamz bize hep sylemezler mi? Din taraftarlar, kr krne inanmayanlara ou kez "zndk" derler. Mmin olmayan birok kimsenin tavr ve davran bozuk olabilir; bu tavr ve davran bozukluu onlarn grlerinin deil, yaratllarnn eseridir. Ama yaratllar bu grlere ne yapar? Dolaysyla ahlaksz bir adam, iyi bir tabip, iyi bir mimar, iyi bir astronomi bilgini, iyi bir mantk, iyi bir metafiziki, iyi bir tartmac olamaz m? Sz gtrmez bir yaratlla, birok noktalarda cahil bulunabilir ve ok kt muhakeme yrtebilir. Gerek sz konusu olunca, bize kimden gelirse gelsin nemi yoktur. nsanlar hakknda grleriyle karar vermeyelim, eylemleri ve davranlaryla da grleri hakknda karar vermeyelim. nsanlar yaratllaryla (yaplaryla) deerlendirelim ve grlerini de, bunlarn tecrbeye, akla uygunluuyla ve insan trne yararyla deerlendirelim. index
170. AKIL, NSANI DN YOKLUUNA VE ATEZME SEVK EDER, NK DN SAMADIR VE

RAHPLERN ALLAH'I KT VE KORKUNTUR Her dnen, her muhakeme eden insan, arabuk inansz olur. nk, muhakeme ona kantlar ki, ilahiyat bir hayal uykusu dokumasndan ibarettir. Din ise, saduyunun btn ilkelerine kardr; insanln btn rnlerinde bir erilik, bir yanllk, renkten renge giren bir kararszlkla kendini gsterir. Korku ve endieden uzak rahat bir duyguya sahip olan insan, inanmaz olur. nk grr ki, din, insanlar mutlu etmek yle dursun, insan tr zerine dm en byk karklklarn, en byk felaketlerin birinci kaynadr. Refahn ve kiisel huzurunu arayan kii, dini inceler ve kendisini aldanmaktan kurtarr. nk kadncazlar ve ocuklar korkutmak iin yaplm hayaletlerin nnde titreyerek yaamn geirmenin rahatsz olduu kadar, yararsz olduunu da anlar. Evet, hemen hemen hi muhakeme etmeyen klhanbeylik bazen din yokluuna sevk ederse, salam ahlakl insan da dinini aratrr ve onu zihninden uzaklatrmak iin ok sayda yasal neden ve gerekelere sahip olabilir. Kt ahlakn derin kkler sald kt adamlar etkileyemeyecek lde zayf olan dini vaatler; endieli hayalglerini aralksz tedirgin eder, bktrr, ezer. Ruhlar cesaret ve kuvvete sahip olunca, ancak titreyerek tadklar boyunduruklar abuk sarsar ve atarlar. Ruhlar zayf ya da korkak olursa, btn hayatlar boyunca bu boyunduruu tar, titreyerek yalanr ve her durumda ezici skntlar, rahatszlklar iinde yaarlar. Rahipler, Allah'tan o kadar kt, o kadar korkun, o kadar yasak bir zat yapmlardr ki, gizli vicdanlarnda Allah'n var olmamasn istemeyecek pek az insan vardr. Hep titrenildii zaman, asla mutlu yaanmaz. Ey sofular, ey ibadet edenler! Korkun bir Allah'a tapyorsunuz. Pekala! Onu sevmiyorsunuz, onun olmasn istiyorsunuz. Fikri, ruha acdan ve rahatszlktan baka bir
ey vermeyen bir hdavendin yok olmasn, mahvolmasn istememek mmkn mdr? Yrekleri isyan ettiren ve dmanl reddetmeye yrekleri mecbur klan, rahiplerin tanrsall tasvir etmek iin kullandklar kara renklerdir. index
171. TEZM, YAN ALLAHILII VE SOFULARI ORTAYA IKARAN, KORKUDUR

Korku, ilahlar yaratt gibi, onlarn insan ruhundaki saltanatn da yaatr. nsanlar, tanrsalln adndan, o kadar erkenden titremeye, korkmaya altrlmlardr ki, tanrsallk; onlar usandran bir cin, bir ifrit, bir gulyabani olmutur. Bu korkudan bir an kurtulurlarsa, gerekte olmayan hayaletlerin kendilerini arpmasndan korkarlar. Sofular, itenlikle sevemeyecek lde Allah'larndan korkarlar. Byklk ve kuvvetinin penesinden kurtulmak olanakszl karsnda dalkavukluk etmek zorunda olan ve yalan syleye syleye, sonunda efendilerini sevdiklerine kendilerini ikna eden esirler gibi Allah'a ibadet ederler. Kanlmazl erdem yaparlar. badet edenlerin mabutlarna ve klelerin efendilerine sevgisi, kuvvete sunulan ve kalbin asla katlmad tutsaka ve ikiyzl bir ballktan baka bir ey deildir. index
172. ALLAH SEVLEBLR M?

Nasraniyet (Hristiyanlk) dininin bilginleri, Allah'larn sevilmeye o kadar az layk olarak oluturdular ki, bunlardan birou, Allah' sevmek ykmllnn kaldrlmas gerektiine ikna oldu. Bu ise, daha az samimi baz bilginleri titretecek bir kfr oldu. Saint Thomas akln kullanmaya balar balamaz insann Allah' sevmek zorunda olduunu ne srdnden, cizvit diye cevap Sirmont ona, "bu ok erkendir" verir. Cizvit Vasquez temin eder ki, "can eki irken Allah' sevmek yeterlidir". Daha az asanpesent (kolay beenen) olan Hurtado, "Allah y lda bir kez sevilmelidir" diyor. Henriquez "Her be y lda bir kez sevmekle" , Sotus ise, "her pazar sevmekle" yetiniyor. Suarez "Allah' n arada s rada sevilmesini istedi ini" ek olarak aklyor, P. Sirmond bunlarn hangi esas zerinde kurulmu olduunu soruyor. Ancak ne zaman sevmeli? Bunun belirlenmesini size brakyor. Kendisi de bu konuda bir ey bilmiyor. "Bu kadar dinbilgini ve stad n n bilemedi i kurallar kim bilebilir?"
diyor. Ayn cizvit Sirmond yle devam eder: "Allah, kendisini a k muhabbetiyle sevmemizi bize emretmez ve kendisine gnlmz vermek art yla, bize rahatl k vaat etmez. Ona itaat etmek ve emirlerini uygulayarak sevmek yeterlidir. Ona borlu oldu umuz tek sevgi budur. O zaten kendisini sevmeyi ve kendisine hi d manl k etmemeyi bize pek emretmemi tir." Kendisine atfettikleri bakaldrc sertlikle, Allah', dmanlar olan cizvitlerden daha sevimsiz hale getiren "Jansenist"lere, bu inan tarz, "dinsizlik rn, kfr, tiksinmeye deer" grnr. Cizvitler kendilerine taraflar ekmek iin, Allah', en bozuk insanlar inandrmaya elverili izgiler ve mizala tasvir ederler. Bu ekilde, Hristiyanlar iin, "Allah sevilebilir mi, ya da Allah' sevmeli mi, sevmemeli mi?" nemli meselesi kadar, karara varlamam, kesin olmayan bir ey yoktur. Hristiyanlarn ruhani rehberlerinden bazlar, "btn sertlik ve iddetlerine ra men, Allah btn yrekle sevilmelidir" derler. P. Daniel gibi tekilerse, Allah' sevmenin Hristiyanlk erdeminin en kahramanca hareketi olduunu ve insanolunun zaaflarnn bu kadar kolay artamayacan syler. Cizvit Pintereau daha uzaa gider, "Allah sevgisinin zc boyunduru undan kurtulmak 'yeni ittifak' n (yani sevili in) bir ayr cal d r." der. index
173. ALLAH VE DN HAKKINDA HER YERDE VAR OLAN ETL VE ELKL FKRLER
KANITLAR K, ALLAH VE DN, HAYALGCNN HAM HAYALLERNDEN BAKA BR EY DELDR
Allah'n karakterini belirleyen, hep insann karakteridir. Herkes kendisine gre bir Allah yapar. Elenceye, hazlara dalan neeli adam, Allah'n ciddi, yz glmez olabileceini tasavvur edemez. Kolay ilikiye girebilmek iin, ona, elde edilmesi kolay bir Allah gereklidir. Ciddi, hain,
neesiz, hrn, sert mizal adam, kendine benzeyen, "titreten" bir Allah ister; yumuak ve elde edilmesi kolay bir Allah kabul edenlere gzlemci gzyle bakar. Dinden dnmeler, ekimeler kanlmazdr. nsanlar tmyle birbirinin ayn olmayacak ekilde dmanlk iinde olduklarndan ve deitiklerinden, yalnz dimalarnda mevcut olan bir ham hayal hakknda mttefik olabilirler mi! Allah'n gstericileri (yani din imamlar) arasnda, srekli olarak artan ve kyc olduu kadar da bitmez tkenmez olan ekimeler, kendilerini tarafsz bir gz sayanlarn gvenini salayacak ierikte deildir. Bakalarna retenlerin bile, zerinde asla ittifak edemedii ilkeler karsnda, en tam inanszla ve imanszla, insan nasl sarlmaz? Fikri, rahiplerinin kafalarnda bu kadar ak bir ekilde deien bir Allah'n varl hakknda nasl kukuya dlmez? ekilsiz elikiler ynndan baka bir ey olmayan bir "Allah", iin sonunda nasl tmyle atlmaz; red ve inkar edilmez? Dnyaya bildirdiklerini ne srdkleri sz konusu gereklerin anlam konusunda srekli birbirini rtmekle, birbirini kfr ve dinsizlikle sulamakla, birbirini acmaszca kahretmekle megul grdmz rahiplere, Allah hakknda bilgi almak iin, nasl bavurulur?! index
174. HER DNN TEMEL OLAN BR ALLAH'IN VARLII DAHA KANITLANMAMITIR

Bir Allah'n varl her dinin temelidir. Bununla birlikte, imdiye kadar bu nemli dava, yalnzca inanmayanlar inandracak ekilde demiyorum; bizzat ilahiyatlar da tatmin edecek ekilde asla kantlanm deildir. Her dnemde, insanlar iin en ilgi ekici olan bu gerein kantlanmas iin yeni kantlar hayal etmekle megul derin dnrler grld. Dncelerinin, kantlarnn rn ne oldu? Meseleyi ayn noktada braktlar! Hibir ey kantlamadlar. Kendilerini davalarn en iyisini, kt savunmu olmakla sulayan meslektalarnn sitemini kkrtmaktan baka bir ey yapmadlar. index
175. IKAR DUYGUSUYLA HAREKET EDENLER NANMAYANLAR DEL, NANLI

GENEN RAHPLER VE HER DNDEN MESLEKTALARIDIR Dinin meddahlar, bize her gn, inanszlar inansz yapan nedenin yalnz ihtiraslar olduunu tekrar ederler. "Ateistleri ortaya karan, gurur ve arzudur. Zaten onlar n Allah fikrini zihinlerinden silmek istemeleri Allah' n iddetli hkmlerinden,
iddetli azaplar ndan korkacaklar derler. nsanlar dinsizlie ynelten oldu undand r" nedenler ne olursa olsun, asl mesele, insanlarn geree ulap ulamadklarn incelemektir. Hibir adam sebepsiz, gerekesiz hareket etmez. nce kantlar inceleyelim, sebep ve gerekeleri daha sonra inceleriz; bu kantlarn, insanlarn gvenine pek layk olmayan baz efendilerin peinde giden birok mminin kantlarndan daha doru ve akl banda olup olmadn grelim.
Ey hdann rahipleri, ihtiraslarn inanmayanlara vcut verdiini sylyorsunuz; kar endiesiyle ya da bozuk eilimlerine kar olduu iin inanszlarn dini terk ettiklerini sylyorsunuz; "inans zlar n tanr lar n za hcum etmesi bu tanr lar n iddetlerinden korktuklar ndand r ve diyorsunuz. ancak bundand r" Pekala! Sizler bu dini ve ham hayallerini savunurken ihtiraslardan ve karlardan gerekten tmyle uzak msnz? Rahiplerin bu kadar abasna ve grlt patrtlarna konu olan dini denekleri (evkaf gelirlerini) alan kimlerdir? Rahipler. Din kimlere iktidar, nfuz, itibar, rtbe, servetler veriyor? Rahiplere ve her dinden meslektalarna. Her lkede akla, bilgiye, geree, felsefeye kar savaan ve kendilerini hkmdarlarn ve kavimlerin gznde hoyrat klan kirnlerdir? Rahipler ve her dinden meslektalar. Yeryznde insanlarn cehaletinden, bo ve batl fikirlerinden kim yararlanyor? Rahipler, hocalar, hahamlar... Ey rahipler! nsanlar aldattnz iin dllendiriliyorsunuz, rtbeler, denekler alyorsunuz ve insanlar doru yola aranlar ve uyaranlar cezalandryorsunuz. nsanlarn budalalklar, size kazanlar, balar, kefaretler salyor. En yararl gerekler, bunlar bildirenlere zincirlerden, ikencelerden, diri diri yaklmak iin alevlenmi odun ynlarndan baka bir ey salamyor... Hangi tarafn, siz dincilerin mi, yoksa biz gerekilerin mi kar duygusuyla hareket ettiimiz hakknda, cihan hkmn versin! index
176. GURUR, BYKLENME VE KALP BOZUKLUU, ALLAHSIZLARDAN VE
NANMAYANLARDAN OK SOFULARDA, HOCALARDA, HAHAMLARDA BULUNUR
Gurur ve kibirlenme, ruhanilere zg ktlk olmutur ve hep olacaktr. Allah tarafndan verilen iktidar uygulamakla kutsal bir karaktere sahip bulunmak ve "zat ecell ala"nn elisi, gstericisi olmak iddias kadar, insan marur klacak ve byklendirecek baka bir ey var mdr? Kavimlerin safdillikleriyle, hkmdarlarn gz yummas, uyum salamas ve ayrcalklaryla
ruhbann erimi olduu grlen tevecchlerle, rahiplerin bu durumlar srekli olarak beslenip desteklenmi olmuyor mu? Sradan insanlar, her lkede, ilahi insanlar gzyle baktklar ruhani rehberlerine, ancak alelade insanlar gzyle baktklar cismani stlerinden daha ok baldrlar. Bir kyn papaz, o kyn aasndan ya da hakiminden daha byk rol oynar. Hristiyanlarda bir rahip, kendisini bir kral ya da imparatorun ok stnde sayar... spanyol erafndan biri bir papaza kar iddetli bir lisan kulland iin, papaz, o kiiye yle kstaha karlk vermitir:
elleri iinde ve kralienizi ayaklar nnde tutan bir adama sayg
"Allah
her gn
gstermeyi reniniz."
Bu durumda, rahipler, inanszlar gururla sulamak hakkna sahip midir? Kendileri de ender grlen bir alakgnlllk ya da derin bir vaziyetle seviliyorlar m? Benzerlerinden seiliyorlar m? Ak deil midir ki, insanlara hakim olmak, mesleklerinin esas temelidir. Eer Allah'n gstericileri, gerekten alakgnll olsalard, sayg grmeye bu kadar susam her muhalefete kzmakta bu kadar abuk tepkili, grleri kendilerini yaralayan kimselerden intikam almak konusunda bu kadar zalim olurlar myd? Alakgnll bilim, gerei ayrt etmenin ne kadar g olduunu hissettirmez mi? nansz bir gururdan baka hangi ihtiras insanlar bu kadar korkun, bu kadar intikamc, acma ve yumuaklktan bu kadar yoksun klabilir? Asl ve esastan uzak zan ve kuruntular yerletirmek ya da savunmak iin kavimleri silahlandrmaktan ve kan selleri aktmaktan daha ok kibir ve bbrlenme eseri olan ne vardr?
zlara vcut Ey din imamlar! "Allahs veren, yaln z kibir ve bbrlenmedir" diyorsunuz; o halde Allah'nzn ne olduunu onlara retiniz; Allah'n gerek iyz hakknda onlar aydnlatnz; anlalr bir ekilde, onlara Allah'tan sz ediniz; onlara Allah hakknda akla uygun olan, elikili ya da hayali olmayan eyler syleyiniz. Onlar tatmin edecek bir durumda deilseniz; eer imdiye kadar iinizden hi kimse Allah'n varln ak ve inandrc bir ekilde kantlayamadysa; eer, itirafnz altnda olduu gibi, Allah'n gerek iyz, teki insanlara olduu kadar size de mehul ve karanlk rtlerle rtlyse; anlayamad ve aklyla uyumlu hale getiremedii eyleri kabul etmeyenleri ho grnz, balaynz. Bilgisizliklerini itiraf etmek itenliine sahip olanlar kibirlenme ya da alm satmayla sulamaynz. elikilere inanmas mmkn olmayan kimseleri delilikle, budalalkla sulamaynz. Hakknda sizin de hibir fikriniz olmad bir zata ilikin olarak, sizin gibi dnmeyen insanlar aleyhine kavimlerin kin ve gazaplarn, hkmdarlarn fkesini kkrtmaynz. Akl erdirmenin imkansz olduu teslim edilen bir madde zerinde muhakeme yrtmekten daha kstaha, daha ok alacak bir ey var mdr?
"Ateizm"i ancak kalp bozukluunun ortaya kardn ve Allah'n mthi cezalarndan korkulduu iin ve ancak bu nedenle tanrsallk boyunduruunun atldn bize srekli
tekrarlyorsunuz. Ancak Allahnz neden savunulmaz bir duruma getiren izgiler ve d grnle bize tanmlyorsunuz? Bu kadar gl bir Allah, bozucu kalplere neden izin veriyor? Kalplerini istedii gibi yapabildii halde, insanlarn bozulmasna raz olan, merhametsiz klan, kr eden, onlar iyiliklerinden yoksun brakan ve bu ilemleri, ancak byle olduklar iin insanlar sonsuz cezalara uratma keyfi iin yapan bir zorbann boyunduruunu krmak yolunda nasl aba gsterilmez? Bize bildirdikleri Allah kadar tuhaf bir hdaventten irenmemek iin Tanrdan gelen iyiliklerden ve mutlu bir gelecekten, ilahiyatlarn ve rahiplerin ok emin olmas gerekir. Sonsuz cezalara mahkum eden bir Allah, aktr ki, insan kavraynn icat edebilecei ahslarn en irenci, en ta yreklisi, en sevilmeyenidir. index
177. BATIL FKRLERN MR SINIRLIDIR, GEREK AKIL VE HAKKANYET ZERNE

KURULMAYAN HBR SALTANAT KALICI DELDR Yeryznde hibir adamn, batln korunmasnda bir yarar yoktur. Batl er ge yerini geree terk eder. Genel yarar sonunda insanlar aydnlatr. Bizzat ihtiraslar, bazen, batl fikir zincirinin baz halkalarnn kendileri iin krlmasna yardm ederler. Baz hkmdarlarn ihtiraslar, Avrupa'nn baz lkelerinde kendi mezhebinden olan btn hkmdarlar zerinde fazla marur bir Papa'nn vaktiyle uygulad zorba nfuzu iki yzyldan heri mahvetmedi mi? Daha aydn olan siyaset; safdilliin ve kr imann rahiplerin elinde toplad byk mlk ve zenginlikleri onlardan almad m? Batl fikrin ancak snrl bir mr olduunu ve yalnz gerein salam bir refah salamaya yetenekli olduunu, rahiplere, bu tarihi rnein hissettirmesi gerekmez miydi? Hkmdarlar okayarak, onlar iin kutsal hukuk imal ederek, onlar avutarak, elleri ayaklar bal kavimleri onlara teslim ederek, "zat ecell ala"nn gstericileri, hkmdarlardan zorbalar yapmaya altklarn grmediler mi? Bulutlara kadar ykselttikleri dev yapl mabutlarn muazzam arlklar altnda bir gn ezileceklerinden bu ruhaniler korksalar, yeri deil midir? Bin rnek ruhanilere kantlamyor mu ki, zincirden kurtulan bu aslanlarn, milletleri paraladktan sonra kendilerini de paralamasndan korkmaldrlar? Vatandalar, hemehriler olduklar zaman rahiplere sayg duyarz. Eer, gleri varsa, Allah'n nfuzunu yeryzn srekli hzn ve yasa boan hkmdarlar korkutmak iin kullansnlar. Cezaya arplmakszn zalim olmak hakkn artk onlara vermesinler; kabul etsinler ki, bir devletin hibir uyruunun bask altnda yaamaktan kar yoktur. Hkmdarlara hissettirsinler ki, kendilerini iren klacak, kendi gvenliklerini, kendi kudretlerini, kendi byklklklerini zarara sokacak bir kudret ve nfuzu uygulamada onlarn da kar yoktur. Szn ksas, sapknlktan kurtulan rahipler ve hkmdarlar, teslim etsinler, bilsinler ki, gerek ve hakkaniyet zerine kurulu deilse, dnyada hibir hkmet, hibir kuvvet gvenlikte deildir. index
178. LAHLARIN GSTERCLER, AKLIN ELS VE ZGRLN SAVUNUCUSU

OLSALARDI, NE KADAR KUDRET VE SAYGIYA MAZHAR OLURLARDI lahlarn gstericileri (ruhani snf), gelimesine hizmet etmeleri gereken insan aklna kar kanl bir sava aarak, ak bir ekilde kendi karlar aleyhinde hareket ederler. Bo az kavgas ve ekimelerle megul olacaklar yerde, gerekten yararl bilimlerle uraarak doann, hkmetin ve ahlakn gerek ilkelerini arasalard, eriecekleri iktidar ve sayg, en bilgili insanlar zerine hakimiyetleri, halkn onlara kar gnl borcu ne kadar byk olurdu! Zamann kamu yararna hasreden, dnce iin, hem hkmdarlarn hem uyruun ruhlarn aydnlatmak iin kullanan bir zmrenin servet ve saygnlna kar kmak cesaretini kim gsterebilirdi? Ey rahipler! Ey ilahiyattar! Ham hayallerinizi, anlalmaz yarglarnz, iren ekimelerinizi artk braknz! Ancak milletlerin ocukluk dnemlerinde size yararl olabilmi olan bu hayalleri ve hayaletleri, hayal uykusu vadisine srnz. Szn ksas, akl ve insafa layk bir tavr ve davran alnz. Kartlarnza kahr ve bask an alacanza; kavimler arasndaki ahmaka mcadeleleri srdreceinize; onlara yararsz ve banaz erdemler vazedeceinize; bize, insani ve toplumsal bir ahlak vazediniz! Bize, gerekten dnyaya yararl erdemler vazediniz. Akl ve muhakemenin elisi, milletlerin vicdan , zgrln savunucusu, suistimallerin iyiletiricisi, gerein dostu olunuz! Biz de sizi kutsarz, severiz; herkes, vatandalarnzn gnllerindeki hkm ve nfuzunuzu temin eder. index
179. DNN YERNE FELSEFE GESEYD, EVRENDE NE KADAR MUTLU VE BYK

DEVRMLER GEREKLERD Her dnemin filozoflar, milletler iinde din imamlarna zg sanlan rol almlardr. Din imamlarnn felsefeye kin ve dmanl, hibir zaman bir meslek ekememezliinden baka bir ey olmamtr. Dnmeyi, dnce retmeyi alkanlk haline getirmi insanlarn birbirine zarar vermeye, birbirini itibardan drmeye bakacaklarna; batl rtmek, gerei aramak ve zellikle hkmdarlarn ve uyruun ayn lde etkilendikleri ve kkrtclarnn bile er ge kurban olduklar batl fikirleri kovmak iin abalarn birletirmeleri gerekmez miydi? Aydn bir hkmetin elinde, rahipler, vatandalarn en yararls olurdu. Zaten devletten bolca denek alan ve hayatlarn kazanmak skntsndan uzak olan bu adamlarn bakalarn eitecek ve aydnlatmaya alacak bir duruma gelmesi iin, okuyarak, ders alarak renmeye ve aydnlanmaya koyulmaktan daha iyi ne ileri olurdu? Verimsiz, youn karanlklara dalacaklar yerde, biraz aydnlk gerekler kefetselerdi, bunlarn zekas daha ok honut olmaz myd? nsanlara zg bir ahlakn ok ak olan ilkelerini belirlemek, ilahi ve teolojik bir ahlakn hayali ilkeleriyle uramaktan daha m zor olurdu? En sradan kimseler, anlalmaz deyilerle, hibir zaman bir ey anlamayacaklar karanlk ve belirsiz tanmlamalarla belleklerini doldurmaktansa, kafalarna grevlerinin basit ilkelerini yerletirselerdi, onlar iin, bu daha m zahmetli olurdu? nsanlara, gerek hibir yarar olmayan eyler retmek iin ne kadar ok zaman, ne kadar beyhude zahmet harcanr. Milletler iin hibir yarar olmakszn, birok lkede, milletlerin
kanlarn emen bu kadar manastr; iyi niyet sahibi hkmdarlar iin, kamu yarar iin, bilimlerin ve bilginin ilerlemesini salamak iin, genliin eitimi iin ne kadar ara ve kaynak sunard! Ancak, zellikle kendisinin hkmetmesini isteyen hurafe, yalnz yararsz yaratklar yetitirmekten baka bir ey istememi grnr. Birok lkede, hibir ey yapmamak, insan topluluuna yararl hibir i grmemek iin mkemmel olarak donatlm olan kadn ve erkek bir sr papazdan ne yararlar salanrd. Bunlar verimsiz hayale dalmalarla, robotlam ibadetlerle igal edecek, orular ve ilelerle ezecek yerde; bunlarn arasnda niin, dnyaya yararl bir ekilde hizmet etme aralarn aramaya kendilerini yneltecek sonu verici bir rekabet uyandrlmyor? Genliklerinde rencilerinin kafalarn masallarla, verimsiz yarglarla, anlamsz eylerle dolduracaklarna, ruhaniler, rencilerine gerek eyler retmeye, rencilerini vatana yararl vatandalar yapmaya neden davet ya da mecbur edilmiyor? Rahiplerin eitim tarzyla yetien insanlar, kendilerinden akl ve muhakeme yetisini yok eden ruhbandan ve kendilerini soyan zorbalardan baka kimseye yararl olmazlar. index
180. NANMAYANIN LRKEN TVBE ETMES, NANMAMAK ALEYHNE HBR EY

KANITLAMAZ nanclk taraftarlar, inanmayanlar, ounlukla "samimiyetsizlikle" sularlar, nk hastalk srasnda ilkelerinde sarsldklar, grlerini deitirdikleri ve lrken kanaatlerini terk ettikleri grlr. Vcut perian olduu zaman, muhakeme yetisi de birlikte perian olur. Sakat ve i yapamaz insan, son demi yaklatnda, akl ve muhakemesinin kendisini terk ettiini bizzat fark eder. Asl belirgin nitelii cesareti ykmak, korkak klmak ve dima zayflatmak olan baz hastalklar vardr; baz hastalklar da vardr ki, bedeni ykma uratrken muhakemeyi asla bozmaz. Her ne olursa olsun, hastalnda kanaatini deitiren bir inansz, dinin kesin bir ekilde zorunlu kld grevi salklyken ihmal eden bir inanandan ne daha nadirdir, ne daha olaanst. Saltanat dneminde tanrlar hakknda az sayg gsteren Isparta Kral Cleomenes, hayatnn sonlarnda hurafelere inanr oldu. Tanrsall kendisiyle ilgilendirmek iin evresine bir sr rahip ve haham toplad. Dostlarndan biri kendisine, bundan dolay aknln sylediinde, Cleomenes u cevab verdi: "Ne a r yorsunuz? Ben art k eski ben de ilim; ayn adam olmad mdan ayn tarzda d nemem". Din imamlar gnlk ilerinde, bakalarna rettikleri sk ilkeleri yalanlar ve rettikleri sk dini hkmlere olduka sk kar gelirler. yle ki, inanszlar onlar samimi olmamakla sularlar. Baz inanszlar, gerek can ekime gerek hastalklar srasnda, salklyken savunduklar grleri yalanlarsa, rahipler, savunduklar dini salklyken bile yalanlamazlar m? "Kendi yapmadnz, neden bakalarna yaptryorsunuz?" paylama sorusuna maruz olmazlar m? Cmert, agzllkten arnm, grkemin dman, yoksulluun dostu Prelats'lar, yani ruhani bakanlar gryr muyuz? Szn ksas, birok Hristiyan rahibin yaratlnn, hdalar ve rnek misalleri
olan Hazreti sa'nn sk ahlakna uyduunu hi gryor muyuz? index
181. ALLAHSIZLIIN TOPLUMUN BTN BALARINI PARALADII DORU DELDR

Bize diyorlar ki; "Ateizm, toplumun btn ba lar kopar r. Bir Allah' varl na inanmaks anla ma ve szle melerinin kutsall ne olur. Tanr sall a ciddi olarak tan k olamayan bir Ateist nas ba lan r?"
n n
Ancak, anlama ve szlemeler, insann sorumluluklar yerine getirme zorunluluuna daha ok kuvvet mi verir? Yalan syleyecek kadar kstah olan bir kimsenin yeminini bozmas iin daha ok mu kstah olmas gerekir? Sznde durmayacak kadar alak olan ya da insanlarn saygsn kaybetmeyi hie sayarak sznde durmayacak kadar haksz olan kimse, anlama ve szlemelerini yaparken ilahlar tank gsterdi diye, szne ve anlamalarna daha ok sadk olmaz. nsanlarn verecei hkm hie sayan hkmdarlar, insanlarn en kolay yemin edenleri ve szlemelerine en kolay muhalefet edenleri deil midir? index
182. HALK N DNN OK GEREKL OLDUU HAKKINDA SIK SIK TEKRARLANAN

GRLERN REDD Bize hep diyorlar ki, "Halk iin bir din gereklidir. Ayd n ki iler bir manevi zab taya muhta de ilse de, hi olmazsa ak l ve muhakemelerini hi geli tirmemi olan kaba adamlar iin din gereklidir." Sarholua, hayvanla, saldrganla, hilekarla, her trl arlklara bu dinin engel olduunu gryor muyuz? Tanrsallk hakknda hibir fikri
bulunmayan bir kavim, aralarnda blnmelerin ve kt ahlakn hakim olduu grlen birok inanl kavimden daha iren bir tarzda hareket edebilir mi? Mabetlerinden balar ne eik ktktan sonra, sradan insanlarn, bilinen eelencelerine daldklar grlmyor mu? Szn ksas, kavimler, bu kadar kaba ve bu kadar az akl banda iseler, bunlarn ahmaklklar, uyruklarnn gzlerinin almasna, kltr ve aydnlanmaya sahip olmalarna kar olan hkmdarlarn ihmalleri sonucu deil midir? Ksaca, kavimlerin aklszl; insanlar makul bir ahlak dorultusunda eitecek yerde, yoksullar hibir zaman masallardan, hayal uykusundan, dini ilerden, kavramlardan ve her eyi ierdiini kabul ettikleri sahte erdemlerden baka bir eyle doyurmayan rahiplerin ak bir eseri deil midir? Halk iin din, alkanlk sonucu bal olduu, gzlerini elendiren, mizac stnde etkili olan ve ahlakn iyiletirmeksizin uyuuk zihnini geici olarak tahrik eden bo bir merasimin ssl altnlarndan baka bir ey deildir. Bizzat din adamlarnn itiraf ettii gibi, insann hayatn dzenleyen ve her trl kiisel isteklere stnlk salayan biricik yetenekli din kadar ender bulunan hibir ey yoktur. Adil ve hakkaniyetli dnelim; en kalabalk ve sofu kavimde, dini sistemlerinin ilkelerini bilmeye, bu ilkelerde fesat eilimlerini sndrmeye yetenekli kafalar ok var mdr? Birok kimse bize diyecektir ki; hibir dizgine sahip olmamaktansa, geliigzel bir dizgine sahip olmak daha iyidir. Bunlar iddia ederler ki, din; byk ounluk zerinde etkisiz kalsa da, olmad takdirde hi vicdan azab duymakszn cinayetlere giriecek olan baz ahslar zapt etmeye yarar... Kukusuz, insanlara bir dizgin, bir fren gereklidir. Ancak gerekli olan dizgin, hayali dizgin deildir. Onlara, gerek ve gzle grlen dizginler gereklidir. Onlara, Pan yldrmalarndan ve umac korkutmalarndan daha zapt edici gerek korkular gereklidir. Din ancak, birka korkak ruhu korkutur; bunlarn ise karakterlerinin zayfl zaten kendilerini vatandalar iin az korkun klar. (Yani bu korkak ruhlular zaten iyilik ve ktle gleri yetmedii iin, bunlarn dinden korkmalarndan, toplum bir yarar salamaz.) Adil bir hkmet; iddetli yasalar, ok salam bir ahlak, herkese sayg ve byklk brakr. Hi olmazsa bunlara inanmak zorunda olmayacak ve bunlarn hkmlerine riayetsizliin tehlikesini hissetmeyecek kimse kalmaz. index
183. AKIL VE MUHAKEMEYE DAYANAN HER SSTEM HALKA GRE DELDR

"Akla dayanan ateizm insan iin uygun mudur?" tarznda bir sorunun sorulmas muhtemeldir. Bu soruya karlk olarak derim ki; tartma gerektiren her sistem insan iin uygun deildir. O halde, ateizmi vazetmekte ne yarar vardr? Bunun hi olmazsa u yarar olabilir: Aslsz, esassz eylerden dolay rahatsz olmak kadar tuhaf ve bakalarn rahatsz etmek kadar haksz bir ey olmadn, fikir ve muhakemede bulunanlara hissettirir. Hi akl yrtmede bulunmayan sradan insanlara gelince; hepsi insanlarn haberi olmakszn insan yarar iin alan, bir fizikinin "sistem"leri, bir astronomun gzlemleri, bir kimyacnn deneyleri, bir geometricinin hesaplar, bir doktorun inceleme ve gzlemleri, bir mimarn projeleri, bir avukatn savunmalar sradan insanlar iin ne kadar yabanc kalrsa, bir ateistin kantlar da sradan insanlar iin o
kadar anlalmaz ve hibir ey ifade etmez olarak kalr. lahiyatn nice derin hayalcileri megul eden metafizik kantlarn ve dini ekimelerin hazm, sradan insanlar iin, bir ateistin kantlarndan daha m olanakldr? Halkn kavray iin, bunlar, daha ok mu uysal ve uygundur? Asla! Ateizm'in akl zerine kurulu ilkeleri, ilahiyatn en ilek zekalar iin bile imkansz hal ve zorluklarla dolu olduunu grdmz ilkelerinden daha kolay kavranlabilir deil midir? Her lkede halkn bir ey anlamad bir dini vardr; halk iin "fazla yce" olan ilahiyatla ancak hocalar, rahipleri, hahamlar, szn ksas ruhanileri ilgilenir. Halk tesadfen bu ilahiyat kaybedecek olsayd; tmyle yararsz olduu gibi, kafasnda ok tehlikeli ekimeler oluturan bir eyden kurtulmu olmakla avunabilirdi. Sradan insanlar iin yazmak ya da sradan insanlar bir darbede batl fikirlerinden kurtarmak iddiasnda bulunmak ok delice bir i olur. Makaleler, okuyanlar, muhakeme edenler iin yazlr. Halk hemen hemen hi okumaz; daha az muhakemede bulunur, daha az dnr; akl banda ve salam kimseler aydnlanr; kultr klar yava yava yaylarak zamanla halkn gzlerini etlkilemeye balar. Baka bir yn daha var: Halk aldatanlar, halka doru yolu gsterme zenini ou kez bizzat kendileri gstermezler mi? index
184. LAHYATIN GEREKSZL VE TEHLKES. HKMDARLARA MAKUL TLER

Eer ilahiyat ilahiyatlara yararl bir ticaret dalysa, ok sabittir ki, ilahiyat, toplumun geri kalan snflar iin hem gereksiz hem zararldr. nsanlarn kar er ge gzlerini atrr. Hkmdarlar ve kavimler bir gn kukusuz, insanlar daha iyi klmakszn karkla dren bu ilahiyatn layk olduu ilgisizlii ve derin nefreti teslim edeceklerdir. Genel mutlulua hizmet etmeyen bu kadar klfetli dini ilerin yararszl hissedilecektir. Gln bir nem atfetmekten ekilir ekilmez, devletlerin dzenlerini artk bozamayacak olan bu kadar berbat ekimelerden utanlacaktr. Hkmdarlar! Rahiplerinizin ahmaka kavgalarna katlacanza, btn uyruunuzu tekdze bir gre boyun edirmek iddiasnda bulunacanza, onlarn bu dnyadaki mutluluklaryla megul olunuz. Baka bir dnyada onlar bekleyen ansla kendinizi rahatsz etmeyiniz. Onlar adilce ynetiniz, kendilerine iyi yasalar veriniz, zgrlklerine ve mallarna dokunmaynz, eitimlerini gzetiniz, almalarnda yreklendiriniz, yeteneklerini ve erdemlerini dllendiriniz; edebe aykr hareketi uzak tutunuz. Hem sizin, hem kendileri iin yararsz, anlamsz eyler hakkndaki dnce tarzlaryla ilgilenmeyiniz. O zaman, kendinize itaat ettirmek iin uydurma masallara muhta olmazsnz; ulusunuzun tek rehberi olursunuz. Size borlu olunacak sevgi ve sayg duygular hakknda dnceleri birleik olur. lahiyat efsaneleri, ancak akl ve muhakeme sahipleri zerinde hkmran olma sanatn bilmemezlikten gelen zorbalar iin yararldr.
index
185. DNN HALK VE HKMDARLAR ZERNDE KT ETKLER

nsann anlayna smayan ey, insanlara gre deildir. "Metafizik" olan ey, fiziksel yaratklar iin deildir. Akl erdirilemeyen srlar, snrl zekalar iin yaplm deildir. Bunlar anlamak iin kudretli deha abalar m gerekir? lahiyatlar, anlalmazln bizzat teslim ettikleri konular zerinde, aralarnda ekiecek kadar deli iseler, bu durumda, toplum da onlarn delice ekimelerine katlmal mdr? Birka inat hayalcinin hayallerine deer vermek iin, kavimlerin kannn akmas m gerekir? lahiyatlar engellerinden ve kavimlerin batl dncelerinden kurtarmak ok zorsa, herhalde bir tarafn aykrlklarnn, teki tarafn budalalklarnn kt etkiler oluturmasna engel olmak ok kolaydr. Herkesin istedii gibi dnmesine izin verilsin, ancak grleri yznden bakalarna zarar verme izni kimseye verilmesin. Eer milletlerin bakanlar daha adil, daha akl banda olsayd, ilahiyatlarn tartmalar, genel gvenlii, fizikilerin, tabiplerin, dilbilginlerinin ve eletirmenlerin tartmalarndan daha fazla ilgilendirmezdi. Teolojik ekimelerin devletler iin ciddi sonular ortaya karmas, hkmdarlarn zorbal yzndendir. Hkmdarlar ilahiyata karmaktan uzak olunca, ilahiyatlarn ekimelerinde korkulacak bir ey kalmaz. Dinin nemini ve yararn bize bu kadar ok venler, dinin yapt etkileri ve teolojinin tartmalarnn hammallara, zanaatkarlara, iftilere, hariplere, kadnlara ve byk ehirleri dolduran bozuk ahlakl birok uaa ne yarar salayabildiini bize gstermeliydiler. Bu tr kimselerin hepsi dindardr. "Kmrc iman" denilen basmakalp imana sahiptirler. Papazlar, onlarn adna inanr, itikat eder. Onlar da rehberlerinin mehul itikatlarna szle katlrlar; dini tleri dikkatle dinlerler; dini ayinlerin uygulanmasnda dzenli olarak hazr bulunurlar. Ta ocukluklarndan beri uymalar sylenen buyruklarn birine kar kmay, byk bir cinayet sayarlar. Btn bunlarn ahlaka ne yarar olur? yilik ve ahlak hakknda hibir fikirleri yoktur; her trl dolandrclklar, hilekarlklar, gasplar ve yasann cezalandrmad her trl suistimali kendilerine mubah saydklar grlr. Gerekte, dinleri hakknda, halkn hibir fikri yoktur; din olarak adlandrlan ey, bilinmeyen grlere ve srlara bulam ilere kr bir ballktan baka bir ey deildir. Fiilen, halktan dinini koparmak, ondan hibir ey koparmamaktr. Eer onun batl fikirlerini sarsmaya ya da yok etmeye eriilmi olunsayd, karlksz almayan rehberleri hakkndaki tehlikeli gvenleri azaltmaktan ya da yok etmekten ve din bahanesi altnda, kendisini ou kez pek kt arlklara ynelten kimselere gvenmemeyi retmekten baka bir ey yaplm olmazd. Eitmek ve retmek bahanesiyle, din, insanlar ktlkte ve cehalette tular ve en ok ilgileri olan eyleri renme isteini bile onlardan koparr. Halk iin, rahiplerinin kendilerine gstermek istedii yaratl kuralndan baka bir kural, baka hareket izgisi yoktur. Din, her eyin yerine geer; ancak kendisi de karanlk olduundan, bilimin ve mutluluun yolunda insanlara rehberlik etmekten ok, yollarn kaybettirmeye yarar. Maddiyat, maneviyat, yasama, siyaset, onlar iin anlalmaz muammalardr. Batl dini dncelerin kr ettii insan, kendi ieriini bilmek, bilim ve muhakemesini eitmek, deneyler yapmak imkanszl iinde, kendi grne uymaynca, gereklerden ylgnla der. Her ey, halk sofu yapmaya yardm eder, ancak onlarn acyan,
akll, erdemli olmalarna her ey muhalefet eder. Din, grnr ki, insanlarn yreklerini ve zekalarn daraltmaya zgdr. Rahiplerle btn asrlarn en iyi zekalar arasnda hep kalc olan kavga undandr: Her dnemde, insan zekasn sonsuza kadar kk tutmak iddiasnda bulunduklarn, hurafenin kuatmak istedii engelleri, egemenler grmlerdir. Hurafe, insan zekasn ancak efsanelerle igal etmitir. Hurafe, insan zekasn korkutma ve yldrmalar altnda ezer; ilerlemesine engel olan hayaletlerle korkutur. Kendisi olgunlamaya yeteneksiz olduundan, ilahiyat, gerek bilginin ilerlemesine kar, almas olanaksz engeller oluturur. lahiyat; milletleri ve bakanlarn, gerek karlarna, ilikilerine, grevlerine, iyi ilerde bulunmalarna kar derin bir cehalet iinde tutmaktan baka bir eyle ilgilenmez. Ahlak belirsizletirmekten, ilkeleri keyfiletirmekten, ahlak tanrlarn ya da gslericilerinin keyif ve duygularna bal klmaktan baka bir ey yapmaz. nsanlar ynetme sanat, milletleri gksel belalar olan esrarengiz bir zorbala dntrr; hkmdarlar adaletsiz ve utanmaz zorbalara, kavimleri ise hdaventlerinin tevecchne hak kazanmak iin ahlak ayaklar altna alan cahil esirlere dntrr. index
186. TARH BZE RETR K, BTN DNLER, MLLETLERN CEHALETLERNN
YARDIMIYLA, UTANMAKSIZIN TANRISALLIK TARAFINDAN GNDERLDKLERN SYLEYEN ADAMLAR TARAFINDAN TESS EDLMTR
nsan zekasnn tarihini biraz izlemek zahmetine katlanlrsa, zorluk ekilmeden teslim edilir ki, ilahiyat, insan zekasnn snrlarn adlandrmaktan ekinmitir. Teoloji, nce, "kutsal gerekler" olarak yutturmu olduu masallarda insan zekasn otlatmakla ie balam; kavimlerin hayalgcn ocuka hayallerle dolduran anlay gelitirmi; kavimlere, Allah'larndan ve bunlarn inanlmaz ilerinden baka bir ey sylememitir. Szn ksas, din, insanlara hep, din byklerinin hala "itiraz gtrmez gerekler" gibi yutturmaya altklar, masallarla uyutulan ocuk muamelesi yapmtr. Eer, tanrlarn gstericileri arada srada baz yararl bulular yaptlarsa, bu bululara hep anlalmaz bir eda vermeye ve bunlar sr glgeleriyle kuatmaya zen gstermilerdir. Pisagor'lar, Platon'lar nemsiz baz bilgiler elde etmek iin rahiplerin ayaklar nnde srnmek, srlarna kendilerini de ortak etmeleri iin istedikleri snavlardan gemek zorunda kalmlardr. Bu sarsntlarn, bu snavdan geirilmelerin pahasnadr ki, hala tmyle anlalmaz olan eyleri pek ok beenenler iin, yalnz bunlar iin gnl elendirici olan cazip fikirlerinden gizli anlamlar karmalarna izin verilmitir. Msr ve Hindistan, Keldan rahiplerine gre, akl yolundan saptrmakta hkmet tarafndan karc klnan bu hayalciler mektebindendir ki, felsefe, ilk unsurlarn dn almak zorunda kalmtr. lkelerinde belirsiz ya da yanl ve uydurma masallarla kark ve zellikle hayalgcn kartrmak iin yaplm olan bu felsefe, ancak sarslm olarak yrd ve ancak "kekeledi"; zekay aydnlatacak yerde kr etti ve insan
zekasn gerekten yararl amalardan alkoydu. Teolojik teoriler ve eski ileri gelenlerinin gizli hayalleri, bugn bile felsefe aleminin byk bir blmnde geerlidir ve hkm srer. Bu teoriler ve hayali srlar, ada teoloji tarafndan kabul edilmi olduundan, dinden uzaklamakszn bunlardan hala uzaklalamaz. Bu teoriler ve hayaller, bize, gksel yaratklardan, ruhlardan, perilerden, cinlerden, meleklerden, iblislerden ve en derin dnrlerin dncelerinin konusu olan metafizikten, zerinde en byk dehalarn binlerce yldan beri alt o bo ve soyut bilimin temelini oluturan baka hayali grntlerden sz ederler. Bu ekilde, Memphis ve Babillon'un baz hayalcilerinin tahayyl etmi olduklar varsaymlar, karanlk olan ve karanlk olmas kendisine artc ve ilahi ss veren bir kutsallk, bu bilimin temellerini oluturmaktadr. Milletlerin ilk yasa yapclar rahipler oldu; ilk mitolog ve airler rahipler oldu; ilk bilginler rahipler oldu; ilk tabipler rahipler oldu. Onlarn ellerinde bilim, "kutsal"lat ve rahip olmayanlara yasak bir ey oldu. Gizli amalardan, gizli kapakl szlerden, muammalardan, cinasl ve kerametli szlerden baka bir ey sylemediler. Bunlar, merak uyandrmaya, hayalgcn altrmaya hizmet etmeye ve zellikle, Allah tarafndan eitildikleri ve yeryznn kaderini, levhimahfuzda (Allah tarafndan deerlendirilen eylerin yazl olduu manevi levhada) okuma yeteneinde bulunduklar sanlan ve kendilerine cesaretle "Allah'n elileri" ssn veren kimseler hakknda aakalm halka, kutsal bir sayg ilham etmeye ok elverili aralar olmutur. index
187. ESK VE YEN DNLER, SOYUT KURUNTULARINI VE GLN AYNLERN HEP

BRBRLERNDEN ALMITIR Eski rahiplerin dinleri yok oldu, ya da daha dorusu bu dinler biim deitirmekten baka bir ey yapmad. Her ne kadar yeni ilahiyatlarmz onlara sahtekar gzyle bakyorlarsa da, genel toplam artk bizim iin var olmayan sistemlerinden birok dank ksmlar topladlar. Teolojinin baka bir tarzda yeniden giydirmekten baka bir ey yapmad dogmalar ada dinlerimizde hala aynen bulmakla kalmyoruz; hurafeler bulam dini ilerinin, Thergie'lerinin*, bylerinin, efsunlarnn dikkat eken artklarn da bu dinlerde gryoruz. Msr'dan alnm tuhaf fikirlerle dolu olduunu grdmz ibrani dininin peygamberlerinden, rahiplerinden, yasa yapclarndan kalan trbeleri saygyla ziyaret etmeleri hala Hristiyanlara emredilir. Bu ekilde, hilekarlar ya da puta tapan hayalciler tarafndan dlenen garabetler hala Hristiyanlarn "kutsal" grleridir. Tarihe biraz gz atlrsa, insanlarn btn dinleri arasnda gze arpc benzerlikler grlr. Yeryznn her yerinde dini fikirlerin, kavimleri, dnem dnem kederlendirdii ve sevindirdii grlr. Her yerde iren ibadet yerlerinin, ibadet ilerinin zihinleri megul ettii ve meditasyon konular olduu grlr. eitli hurafelerin soyut hayaletlerini ve ayin biimlerini birbirlerinden aldklar grlr. Dinler, genellikle bunlar birletirmek, eklemek ve o anki amalarna
uymayanlar kaldrmak hakkn koruyarak, seleflerinin malzemelerini kullanmlardr. Msr dini, putatapma (sanemperestlik) ayinini bu dinden uzaklatrm olan Musa'nn dinine temel hizmetini grmtr. Musa hizipi bir Msrldan baka bir ey olmamtr. Hristiyanlk, birletirilmi "Yudaizm"den (Musevilikten) baka bir ey deildir. Mslmanlk ise, Hristiyanlktan, Yahudilikten ve Arabistan'n eski dininden ibarettir.
* Gkyz ruhlar ile ilikiler zerine kurulu bir tr by.
index
188. TEOLOJ FELSEFEY HEP GEREK YOLUNDAN EVRMTR

En eski zamandan gnmze gelinceye kadar, felsefenin seyrini dzenleme yetkisine zellikle teoloji sahip olmutur. Teoloji, felsefeye ne katkda bulundu? Teoloji, felsefeyi anlalmaz ve en ak gerekleri kukulu yapmaya zg bir jargona dntrd. Akl yrtme sanatn bir szck bilimine evirdi. nsan zekasn, metafiziin hayali ve yasak blgelerine att. Burada, yararsz ve tehlikeli girdaplar, baarsz bir ekilde sonda etmekle ilgilendi. Doal ve basit nedenler yerine, doast ya da gizli nedenler koydu. Zor olaylar, anlalmas bu olaylarn anlalmasndan daha zor olan etkenlerle aklad. Sz; anlamsz ve eyann iyzn ifadeden aciz olan, aklamaktan ok kartran, insan cesaretini kran, zekasnn gcne gvensizlie iten, akla ve apak ilkelere kar insan gvensiz yapan, gerei almas olanaksz surlarla kuatmak iin zel olarak icat edilmi grnen kelimelerle doldurdu... index
189. TEOLOJ, DNYADA VE DOADA HBR EY AIKLAMAZ VE AYDINLATMAZ

Din taraftarlarna baklrsa, teolojisiz, dnyada hibir ey aklanamaz; doa, srekli anlalmayan bir hal alr; insan kendi kendini anlamak imkanszlna der. Ancak, gerekte dinin bize "aklad" nedir? Din ne kadar ok incelenirse, o oranda, teolojik nosyonlarn btn fikirlerimizi kartrmaktan baka bir sonuca ulatrmad grlr. Bu nosyonlar, her eyi srra dntrr. Zor eyleri, bize olanaksz eylerle aklar. Sorarm: Eyay birtakm mehul etkenlere, grlemeyen kudretlere, maddi olmayan etkenlere balamak ve dayandrmak, eyay, eyann iyzn aklamak mdr? zerine kstah baklarn bouna yneltecei kendisine her dakika tekrar edilen "hikmetirabbaniye" haynelerinin derinliklerine bavurulduu zaman, hayret durumunda, insan zekas daha ok aydnlatlm olur. Kesinlikle akl erdirilemeyen tanrsal ierik, zaten aklanmas zor grnen insan ieriini anlatabilir mi? Bir Hristiyana sorunuz: Dnyann kkeni nedir? Size cevap olarak, "Kainat yaratan Allah't r" diyecek. Allah nedir? Bu konuda hibir ey bilinmez. Yaratmak nedir? Bu konuda hibir fikre sahip olunmaz. Vebann, kolerann, ktlklarn,
savalarn, kuraklklarn, su basknlarnn, depremlerin nedenleri nedir? "Allah'n gazab". Bu felaketlere kar ne areye bavurulmal? Dualarn, namazlarn, kurbanlarn, haclarn, adaklarn, tanrsal gazab yattrmak iin gerek areler olduunu bize sylerler. Ancak, Allah neden gazaba gelmitir? nk insanlar ktdr. nsanlar neden ktdr? Avrupal bir teoloji bilgini size hemen der ki; " lk kad n taraf ndan aldat lan ilk erkek, Allah' n dokunmay yasaklad bir elmadan yedi" . Bu kadn byle bir budalalk yapmaya kim yneltti? "eytan". Ancak eytan kim yaratt? "Allah". nsan trn bozmaya zg bir eytan Allah neden yaratt? Bu konuda bilinen hibir ey yoktur, tanrsalln sinesinde gizli bir srdr. Yerkre gnein evresinde dner mi? Byle bir sistem, bizzat tanrsallk tarafndan bildirilmi olmakla kutsad mukaddes kitaba uygun olmadndan, iki yzyl nce sofu bir fiziki, bunun, kfr ve itaatsizlie dmeksizin dnlemeyeceini syledi. Bugn bu konuda ne dnlyor? Tanrsal bildirime ramen, bugn Hristiyan filozoflar, vahiy-eser kitaplarnn tanklndan ok akla teslim olmaya erimilerdir. nsan vcudunun eylem ve hareketlerinin gizli ilkesi ve gizli etkeni nedir? "Ruhtur". Bir ruh nedir? Maddi olmayan bir varlktr. Ne rengi, ne ekli, ne hacmi, ne organ bulunan bir cevherdir. Byle bir cevheri akl alabilir mi? Bu konuda bir ey bilinmez; bu bir srdr. Hayvanlarn ruhlar var mdr? Hayvanlarn makineler olduunu Karteziyen * size temin eder. Ancak, hayvann da insanlara ok benzer bir ekilde hareket ettiini, hissettiini, dndn grmyor muyuz? Sorumuza cevap olarak, tam hayal derler. Ancak, hakknda hibir ey bilmeden insana uygun grdnz ruhtan, hayvan ne hakla mahrum ediyorsunuz? u nedenle olacak ki, insanlarn lmsz ruhlarn korkutmakla yetinen ve hayvanlarn ruhlar konusunda ayn kara sahip olmayan ilahiyatlarmz, hayvanlarn ruhlar, mantk asndan zor bir duruma drebilir! Yular hep teolojinin elinde olarak ekilip gtrlen felsefenin, dnyann maddi ve ruhani meselelerini aklamak iin dourmak zorunda olduu ocuka durumun rnekleri ite bunlardr.
* Karteziyen, nl filozof Descartes'n felsefe mesleinin taraftar ya da bu felsefeye mensup demektir. (A.C)
index
190. NSAN RUHUNUN MANEVYATINI, LAHYATN NE KADAR KISITLADII VE
KLTR, AKIL VE GEREK IIKLARININ LERLEMESN NE KADAR ERTELED HAKKINDA
Her dnemde dncenin gerek zorbalar olmu olan ruhanilerle, tanrlarn gstericileriyle ekimeye, dvmeye ve dmanla dmekten ekinmek iin, eski ve yeni btn dnrler ne kaamaklar, ne maharetler kullanmlardr! Bulularn dinlerin kutsallatrd ham hayallerle, fahi hatalarla birletirmek iin, Descartes'lar, Malebranche'ler ve dier birou ne kadar varsaymlar, dolambalar hayal etmek zorunda kalmlardr! En byk filozoflar, fikirleri teolojinin ilkeleriyle her attka, hatta sama, elikili, mantksz olmak tehlikesine dt lde, kendi kendilerini ne kadar yedek nlemlerle kuatmlardr! Baz akgz rahipler, karlarna uymayan sistemleri sndrmeye hep zen gstermilerdir. Teoloji, her dnemde "Procuste'n Yata " olmutur. (Bu haydut, bu yataa yabanclar yatrrd; ayaklar yataktan uzun olursa keserdi. zerine yatmak zorunda brakt kimsenin ayaklar yataktan ksa olursa, atlarla ektirerek ayalkarn uzatrd.) Yzyllardan beri, hep yararsz ve ou kez trmze zararl kuruntular zerinde delice hayat tketen birok alkan kafalarn kaybedilmesini, ac ve sknt duymakszn dnebilecek, akl banda insan, hangi insandr? Bunca nl dnr, bo bir teoloji ve kstah tartmalarla ilgilenecek yerde, fikirlere ne kadar k saabilirdi! Dini grlerinin mal olduu abalarn yars ve kltlerin milletlere gerektirdii masrafn yars; ahlak, siyaset, fizik, tp, ziraat vb. hakknda dahileri aydnlatmaya yeterli olmaz myd? Hurafe hemen hep kavimlerin dikkatini, hayranlklarn, hazinelerini yutar. Onlarn ok masrafl bir dinleri vardr. Ancak etkenleri olarak ne klar, ne erdemleri, ne mutluluklar vardr. Baz eski ve yeni filozoflar, tecrbe ve akl rehber yapmak ve hurafelerin zincirinden kurtulmak cesaretini gsterdiler. Lencippe, Straton, Epicure, Democrite ve teki baz Yunan bilginleri, batl fikirlerin kaln perdesini yrtmaya ve felsefeyi ilahiyatn engellerinden kurtarmaya cret ettiler. Ancak kuruntuya ak muhayyileler iin fazla sade, duygusal mucizelerden ve keramet ieren eylerden fazla arnm olan sistemleri, yerlerini, Platon'larn, Socrates'larn, Zenon'larn, masal ierikli varsaymlarna ve tahminlerine terk etmek zorunda kald. Yenilerden Hobbes, Spinoza ve Bayle vb. Epicre'n izleri zerinde yrdler. Ancak felsefeleri, akl dinlemeyecek lde masallarla henz keyf halinde olunan bir dnyada ok az izleciyi buldu. Btn dnemlerde, halkn kutsallatrd batl fikirlerden hibir tehlike olmakszn ayrlmak mmkn olmamtr. Hibir trden bulu yapmaya asla izin verilmedi. En aydn adamlarn btn yapabildikleri, kapal kelimelerle konumak, ou kez korkak bir gnl okaclyla, utan iinde, yalan gerekle kartrmak oldu; biroklarnn biri ak teki gizli ifte inanc oldu. Gizli olan inanlarnn anahtar kaybolduundan, bu kiilerin gerek duygular ou kez anlalmaz ve dolaysyla bizim iin yararszdr. En acmasz tarzda yok edilmek tehdidi altnda, akl ve muhakemeden vazgemeleri ve akl ve muhakemeyi imana boyun edirmeleri kendilerine barlarak sylenen yeni filozoflar, dehalarna nasl zgrce gezinti verebilir, akl ve muhakemeyi nasl olgunlua yneltebilir, insan zekasnn ilerlemesi nasl hzlandrlabilir? Byk insanlar gerei, ancak korkuyla titreyerek, aralktan grdler; gerei ifade etmek cesaretine ok ender olarak sahip oldular. Bunu yapmaya cesaret edenler, "kstahlklarndan" dolay, genellikle cezaya arpldlar. Din, hibir zaman zgrlk olgunluuyla dnmeye, ya da dnleni aka sylemeye, ya da insann her yerde kurban ve akn olduu batl fikirleri eletirmeye asla elverili olmad.
index
191. DNN AYKIRI VE KT OLDUU NE KADAR TEKRAR EDLSE VE KANITLANSA

AZDIR Dnyaya gerekleri aklayan her adam, din imamlarnn fkesini ve dmanln zerine ekeceinden emindir. Bunlar, avaz avaz bararak, devletleri yardma arrlar. Kantlarn ve tanrlarn savunmak iin krallarn yardmna muhtatrlar. Bu feryatlar, davalarnn zayfln gereinden fazla aa vurur. "Yetiin imdada" denilen yerde sknt vardr. Din ilerinde yanlmaya gelmez. Baka her konuda cezaya arplmakszn hata edilebilir; yolunu kaybedenlere acnr, baz yeni gerekler kefeden kimselere baz mertebeler verilir. Gerek dlen hatalarda, gerek yaplan keiflerde ilahiyatn ilgisine karar verilir verilmez kutsal bir aba alevlenir, hkmdarlar imha ederler, ahali ldrr; milletler ne iin olduunu bilmeksizin homurdanmaya balar. Genel ve zel huzurun; hibir zaman bo, ilkesiz, hasta hayallerden baka bir temele sahip olmayan ve zekaya anlamsz kelimelerden baka bir ey sunmayan bir bilime sahip olduunu grmek kadar ac verici hibir ey var mdr? Kimsenin anlamad ve ilgilenmeye deer bulanlar usandran, insanlar daha iyi yapmaktan aciz olan, ounlukla haksz ve kt olmay insanlara bir stnlk haline getiren bir dinin bu kadar vlen yarar, neden ibarettir? nsan soyuna hibir hayr olmayan, insan soyunun gzn kr etmekten ve sinir krizleri davet etmekten, talihinin eziyetli skntlarn hafifletmeye yetenekli gereklerden yoksun klarak, kendisini daha ok sefilletirmekten baka bir ey yapmayan delilikten, daha ok acmaya deer, hakl olarak daha ok nne geilmesi, yok edilmesi gereken bir delilik var mdr? index
192. DN PANDORA* KUTUSUDUR VE BU UURSUZ KUTU AILMITIR

Din, her dnemde, insan ruhunu karanlklarla doldurmaktan, gerek ballk ve ilikileri, gerek grevleri, gerek karlar hakknda, onu tam bir cehalet iinde bulundurmaktan baka bir ey yapmamtr. Dinin bulutlarn bertaraf ederektir ki, dorunun, akl ve insafn, ahlakn, bizi erdeme gtrecek gerek nedenlerin kaynaklarn ortaya karrz. Bu din, hem dertlerimizin nedenleri, hem de bu dertlere kar kullanabileceimiz doal areler hakknda bizi aldatr. yiletirmek yle dursun, din, dertlerimizi iddetlendirmekten, oaltmaktan ve daha ok srdrmekten, daha ok uzatmaktan baka bir gce sahip deildir. Bundan dolay, nl bir ada olan Milord
Bolingbroke'un Asan Metruke'sinde (Terk Edilmi Eserlerinde) bulduumuz bir szn tekrar edelim:
lahiyat "Pandora" kutusudur. Bunu tekrar kapatmak mmkn de herhalde bu ok u kutunun a hat rlatmak yararl
lm
oldu
ilse, ursuz d
unu r.
* Pandora Yunan efsanelerine gre Vulcain tarafndan yaratlan ilk kadndr. lahi hikmet ve marifet olan Minerve ona hayat vermi, onu btn gzelliklere ve hnerlere bomutur. Jupiter ona iinde btn ktlklerin hapsedildii bir kutu hediye etmi ve kendisini bu "arz"a, ilk erkek olan Epimete'ye gndermitir. Bunlar evlendikten sonra Epimethe kutuyu am; btn ktlkler bu ekilde ortaya salmtr. Kutunun dibinde yalnz mit kalmtr. Pandora, eski Yunanllarn Havva'sdr. "Pandora kutusu" deyimiyle, gzellikler grnts altnda birok felaketin yapcs olan ey anlatlr. (A.C.)
index
JEAN MESLIER
Agnostic-net http://www.agnostic.com.tr.tc

Sagduyu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sagduyu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html (1 of 153) [19.10.2007 08:48:21]

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html (2 of 153) [19.10.2007 08:48:21]

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html (3 of 153) [19.10.2007 08:48:21]

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html (4 of 153) [19.10.2007 08:48:21]

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html (5 of 153) [19.10.2007 08:48:21]

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html (6 of 153) [19.10.2007 08:48:21]

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html

2. TEOLOJ YAN LAHYAT NEDR?

3. NSAN NE SOFU DOAR NE DNC

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html

4. BR ALLAH'A NANMAK GEREKSZDR EN DORUSU ONU H DNMEMEKTR

5. DN, SAFDLLK ZERNE KURULMUTUR

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html

7. ALLAH'I SINIRLAMAK MMKN DELDR

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html

10. DN ARACILIIYLA, ARLATANLAR, NSANLARIN DELLKLERNDEN

11. DN, CAHLLER MUCZEYLE KANDIRIR

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html

12. AHMAK VE BARBAR BYKLER OLMASAYDI DN OLMAZDI

13. HER DN TAHAKKM STENDEN DOMUTUR

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html (12 of 153) [19.10.2007 08:48:21]

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html

15. ALLAH'IN VARLII HAKKINDA KANAAT EDNMEK MMKN DELDR

16. ALLAH'IN VARLII KANITLANMAMITIR

17. "ALLAH BR RUHTUR" DEMEK, HBR EY SYLEMEMEK, HBR ANLAM FADE

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html

18. RUHANYET BR HAM HAYALDR

19. HER VARLIK MADDENN BARINDAN IKMITIR

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html (14 of 153) [19.10.2007 08:48:21]

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html

20. YEN LAHYATIN METAFZK ALLAHI NEDR?

21. GNEE TAPMAK, BR RUHA TAPMAKTAN DAHA AZ AKLA AYKIRIDIR

22. BR RUH-ALLAH, RADE KULLANAMAZ VE CRADA BULUNAMAZ

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html (15 of 153) [19.10.2007 08:48:21]

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html

23. ALLAH NEDR?

24. LAHYATIN DKKAT EKEN ELKLER

25. ALLAH'A TAPMAK BR MEVHUMA TAPMAKTIR

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html (16 of 153) [19.10.2007 08:48:21]

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html

26. ALLAH'IN SONSUZLUUNUN VE LAH YZNN BLNMESNN MKANSIZLII

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html

27. ALLAH'A NANMAK H NANMAMAKTAN NE DAHA EMNDR, NE DE DAHA AZ

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html (18 of 153) [19.10.2007 08:48:21]

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html

28. ALLAH'A NANMAK OTOMATK BR OCUKLUK ALIKANLIIDIR

29. BU TKAT, BABALARDAN OCUKLARA GRENEKLE GEEREK YERLEM BATIL

30. BATIL NANLARIN KAYNAI

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html

31. BATIL NANLAR NASIL YAYILIR VE KKLER

32. HENZ MUHAKEMEDE BULUNMAYA GSZ OLDUKLARI BR YATA

33. DOA OLAYLARI ALLAH'IN VARLIINI KANITLAMAZ

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html

34. DOA OLAYLARI, DOAL NEDENLERLE AIKLANIR

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html (21 of 153) [19.10.2007 08:48:21]

file:///X|/ZOEL/New Folder/330 Adet TR DIN/sagduyu-Jean_Meslier/sagduyu/sagduyu.html