Sadraj PREDGOVOR ..................................................................................................................6 PRAVA IZ PENZIJSKOG I INVALIDSKOG OSIGURANJA......................................8 STAROSNA PENZIJA ...................................................................................................

8 1) PENZIJSKI STA, STA OSIGURANJA I POSEBAN STA ........................................................ 8 2) USLOVI ZA STICANJE PRAVA NA STAROSNU PENZIJU ............................................................. 9 3) USLOVI ZA STICANJE PRAVA NA STAROSNU PENZIJU U PRELAZNOM PERIODU .......................... 9 4) ODREIVANJE VISINE STAROSNE PENZIJE .......................................................................... 11 5) POKRETANJE POSTUPKA ZA OSTVARIVANJE PRAVA NA STAROSNU PENZIJU ........................... 13 6) DOKUMENTACIJA POTREBNA ZA OSTVARIVANJE PRAVA NA STAROSNU PENZIJU.................... 13 PRIJEVREMENA STAROSNA PENZIJA ..................................................................14 1) USLOVI ZA STICANJE PRAVA NA PRIJEVREMENU STAROSNU PENZIJU .................................... 14 2) ODREIVANJE VISINE PRIJEVREMENE STAROSNE PENZIJE.................................................... 14 3) ODREIVANJE VISINE PRIJEVREMENE STAROSNE PENZIJE OSIGURANIKU MUKARCU U PRELAZNOM PERIODU OD 2011. DO 2024. GODINE ................................................................. 14 4) ODREIVANJE VISINE PRIJEVREMENE STAROSNE PENZIJE OSIGURANIKU ENI U PRELAZNOM PERIODU OD 2022. DO 2040. GODINE .................................................................................... 15 5) POKRETANJE POSTUPKA ZA OSTVARIVANJE PRAVA NA PRIJEVREMENU STAROSNU PENZIJU .... 16 6) DOKUMENTACIJA POTREBNA ZA OSTVARIVANJE PRAVA NA PRIJEVREMENU STAROSNU PENZIJU ......................................................................................................................................... 16 INVALIDSKA PENZIJA ..............................................................................................16 1) INVALIDNOST - POTPUNI I DJELIMINI GUBITAK RADNE SPOSOBNOSTI .................................. 16 2) PUNA I DJELIMINA INVALIDSKA PENZIJA.......................................................................... 17 3) USLOVI ZA STICANJE PRAVA NA INVALIDSKU PENZIJU ........................................................ 17 a) Uslov za sticanje prava na invalidsku penziju ako je invalidnost prouzrokovana povredom na radu ili profesionalnom boleu ............................................................... 17 b) Uslovi za sticanje prava na invalidsku penziju ako je invalidnost prouzrokovana povredom van rada ili boleu ...................................................................................... 18 c) Uslovi za sticanje prava na invalidsku penziju lica mlaih od 30 godina kod kojih je invalidnost prouzrokovana boleu ili povredom van rada............................................. 22 4) ODREIVANJE VISINE INVALIDSKE PENZIJE .................................................................... 23 a) Odreivanje visine pune invalidske penzije ............................................................... 23 b) Odreivanje visine djelimine invalidske penzije ....................................................... 24 5) KONTROLNI PREGLED ..................................................................................................... 24 6) POKRETANJE POSTUPKA ZA OSTVARIVANJE PRAVA NA INVALIDSKU PENZIJU ........................ 24 7) DOKUMENTACIJA POTREBNA ZA OSTVARIVANJE PRAVA NA INVALIDSKU PENZIJU ................. 25 PORODINA PENZIJA ...............................................................................................25 1) LANOVI PORODICE KOJI MOGU OSTVARITI PRAVO NA PORODINU PENZIJU ......................... 25 2) USLOVI ZA STICANJE PRAVA NA PORODINU PENZIJU ......................................................... 25 3) USLOVI KOJI SE ODNOSE NA UMRLOG OSIGURANIKA, ODNOSNO KORISNIKA PRAVA (OPTI USLOVI) ............................................................................................................................. 26

4) USLOVI KOJI SE ODNOSE NA LANOVE PORODICE (POSEBNI USLOVI) .................................... 26 a) Uslovi pod kojim udovica stie pravo na porodinu penziju ....................................... 26 b) Uslovi pod kojim udovica stie pravo na porodinu penziju u prelaznom periodu ....... 27 c) Uslovi pod kojim udovac stie pravo na porodinu penziju ........................................ 28 d) Uslovi pod kojim udovac stie pravo na porodinu penziju u prelaznom periodu ........ 28 e) Uslovi pod kojim dijete stie pravo na porodinu penziju ........................................... 29 f) Odreivanje visine porodine penzije ........................................................................ 30 5) POKRETANJE POSTUPKA ZA OSTVARIVANJE PRAVA NA PORODINU PENZIJU ......................... 31 6) DOKUMENTACIJA POTREBNA ZA OSTVARIVANJE PRAVA NA PORODINU PENZIJU ............ 31 NAJNIA PENZIJA .....................................................................................................31 NAJVIA PENZIJA......................................................................................................32 PONOVNO ZAPOSLENJE ILI OBAVLJANJE SAMOSTALNE DJELATNOSTI KORISNIKA PENZIJE ................................................................................................32 NOVANA NAKNADA ZA TJELESNO OTEENJE..............................................33 1) TJELESNO OTEENJE ..................................................................................................... 33 2) USLOVI ZA STICANJE PRAVA NA NOVANU NAKNADU ZA TJELESNO OTEENJE .................... 33 3) ODREIVANJE VISINE NOVANE NAKNADE ZA TJELESNO OTEENJE ................................... 34 4) POKRETANJE POSTUPKA ZA OSTVARIVANJE PRAVA NA NOVANU NAKNADU ZA TJELESNO OTEENJE......................................................................................................................... 34 5) DOKUMENTACIJA POTREBNA ZA OSTVARIVANJE PRAVA NA NOVANU NAKNADU ZA TJELESNO OTEENJE......................................................................................................................... 35 PRAVO NA NAKNADU POGREBNIH TROKOVA .................................................35 USKLAIVANJE VRIJEDNOSTI PENZIJE ZA JEDAN LINI BOD, PENZIJA I NOVANE NAKNADE ZA TJELESNO OTEENJE ..............................................35 PRAVO ODREENIH KATEGORIJA OSIGURANIKA NA PENZIJU POD POSEBNIM USLOVIMA .............................................................................................36 OSTVARIVANJE PRAVA PRIMJENOM MEUNARODNIH UGOVORA O SOCIJALNOM OSIGURANJU ....................................................................................38 1) MEUNARODNI UGOVORI O SOCIJALNOM OSIGURANJU KOJE PRIMJENJUJE CRNA GORA .. 38 2) OSNOVNA NAELA NA KOJIMA SE TEMELJE MEUNARODNI UGOVORI O SOCIJALNOM OSIGURANJU KOJE PRIMJENJUJE CRNA GORA ..................................................................... 38 3) OBLASTI SOCIJALNOG OSIGURANJA KOJE SE UREUJU MEUNARODNIM UGOVORIMA O SOCIJALNOM OSIGURANJU KOJE PRIMJENJUJE CRNA GORA ................................................. 39 4) ADMINISTRATIVNO PRAVNA POMO .............................................................................. 39 5) PODNOENJE ZAHTJEVA ................................................................................................ 40 NADLENOST ZA RJEAVANJE O PRAVIMA IZ PENZIJSKOG I INVALIDSKOG OSIGURANJA ..................................................................................40 PRAVNA REGULATIVA KOJA SE PRIMJENJUJE U OBLASTI PENZIJSKOG I INVALIDSKOG OSIGURANJA ..................................................................................42

Predgovor Donoenjem Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju (Slubeni list CG, br. 78/10), koji je stupio na snagu 6. januara 2011. godine, nastavljena je reforma sistema penzijskog i invalidskog osiguranja u Crnoj Gori zapoeta 2004. godine. Znaajne su novine koje se uvode u penzijski sistem Crne Gore od kojih su najvanije: postepeno izjednaavanje ena i mukaraca u pogledu uslova za sticanje prava na starosnu penziju; postupno podizanje starosne granice za sticanje prava na starosnu penziju na 67 godina do 2025. godine (za mukarce), odnosno do 2041. godine (za ene); omoguavanje penzionisanja sa 40 godina staa osiguranja bez obzira na navrene godine ivota; uvoenje instituta prijevremene starosne penzije; postepeno podizanje starosne granice za sticanje prava na porodinu penziju na 52 godine za udovca i udovicu; promjena naina usklaivanja penzija; raunanje posebnog staa enama po osnovu roenja djece est mjeseci po djetetu; vee vrjednovanje staa osiguranja iznad 40 godina i druga rjeenja. Pojedina zakonska rjeenja primjenjuju se odmah nakon stupanja na snagu zakona, dok rjeenja koja se tiu podizanja starosne granice za sticanje prava na starosnu i porodinu penziju poinju da se postupno primjenjuju od 2014. godine.

U cilju informisanosti svojih osiguranika i korisnika prava, Fond penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore, kao organizacija koja, u skladu sa zakonom, vri javna ovlaenja prilikom rjeavanja o pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja i sprovodi ovo osiguranje, pripremio je brouru o uslovima i nainu ostvarivanja prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, u skladu sa novim zakonskim rjeenjima. Zbog postojanja prelaznog perioda i postupne primjene pojedinih zakonskih rjeenja, uslovi za sticanje, kao i nain odreivanja visine prava se u prelaznom periodu mijenjaju svake kalendarske godine. Radi preglednosti uslova za ostvarivanje prava i pojednostavljenja primjene Zakona, u brouri su date tabele sa uslovima penzionisanja koji vae u pojedinim kalendarskim godinama, kako bi osiguranici koji planiraju penzionisanje u narednim godinama, na jednostavan nain, sagledali kada ispunjavaju uslove za penziju i na koji nain e im se odrediti njena visina. Takoe je objanjeno gdje se podnosi zahtjev za ostvarivanje prava, koja dokumentacija se podnosi uz zahtjev, date su adrese i kontakt telefoni organizacionih jedinica Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore i popis kompletne pravne regulative iz ove oblasti, sve u cilju brzog i efikasnog ostvarivanja prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja i dobijanja potrebnih informacija. U reformskim procesima koji se odvijaju u penzijskom sistemu i Fondu penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore, svakako je veoma znaajno miljenje osiguranika i korisnika prava o naem radu, odnosno o radu organizacionih jedinica Fonda. Zbog toga je, na kraju broure, dat listi za sugestije osiguranika, odnosno korisnika prava. Pozivamo ih da popune listi i dostave nam ga, ukoliko imaju bilo kakva zapaanja, miljenja, pritube ili predloge za unaprjeenja rada u Fondu penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore. Nadamo se da smo izradom ove broure, koja je besplatna i dostupna na internet prezentaciji (website) Fonda, ispunili njen glavni cilj da saeto na jednom mjestu, jednostavno i pregledno obezbijedimo sve neophodne informacije za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja. Duan Perovi

Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja

Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja su: za sluaj starosti: - pravo na starosnu penziju i - pravo na prijevremenu starosnu penziju; za sluaj invalidnosti pravo na invalidsku penziju; za sluaj smrti: - pravo na porodinu penziju i - pravo na naknadu pogrebnih trokova; za sluaj tjelesnog oteenja prouzrokovanog povredom na radu profesionalnom boleu pravo na novanu naknadu za tjelesno oteenje.

ili

Starosna penzija 1) Penzijski sta, sta osiguranja i poseban sta Da bi osiguranik ostvario pravo na starosnu penziju potrebno je da ispunjava uslove u pogledu navrenih: - godina ivota i - penzijskog staa, odnosno staa osiguranja. Radi objanjenja uslova koje osiguranik treba da ispuni da bi stekao pravo na starosnu penziju, neophodno je prethodno pojasniti termine penzijskog staa i staa osiguranja. Penzijski sta je iri pojam od staa osiguranja. Penzijski sta obuhvata: - Sta osiguranja pod kojim se podrazumijeva vrijeme provedeno na radu poslije navrene petnaeste godine ivota, po osnovu koga je osiguranik bio osiguran na penzijsko i invalidsko osiguranje, za koje je uplaen doprinos za ovo osiguranje; i - Poseban sta pod kojim se podrazumijeva vrijeme provedeno van rada, za koje nije uplaen doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje, a koje se iz drutveno opravdanih razloga, priznaje u penzijski sta za sticanje i odreivanje visine prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja 1.

1 Po vaeem Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju, osiguraniku eni za djecu koju je rodila, uraunava se u poseban sta est mjeseci po djetetu. Osim po sada vaeem Zakonu, poseban sta se raunao i po propisima koji su bili na snazi prije poetka primjene ovog zakona (uee u ranijim ratovima, odnosno revolucionarnom radu i vrijeme vrenja vojnih dunosti provedeno u oruanim akcijama i zarobljenitvu, kao i vrijeme

2) Uslovi za sticanje prava na starosnu penziju Osiguranik stie pravo na starosnu penziju kada navri: - 67 godina ivota i najmanje 15 godina penzijskog staa (osiguraniku kome se sta osiguranja rauna sa uveanim trajanjem, ova starosna granica se sniava zavisno od stepena uveanja staa 2), ili - 40 godina staa osiguranja, ili - 30 godina staa osiguranja, od ega najmanje 20 godina efektivno provedenih na radnim mjestima na kojima se u rudnicima sta osiguranja rauna sa uveanim trajanjem.

3) Uslovi za sticanje prava na starosnu penziju u prelaznom periodu U prelaznom periodu do 31. decembra 2024. (za mukarca), odnosno do 31. decembra 2040. godine (za enu) propisani su i povoljniji uslovi za sticanje prava na starosnu penziju koji su navedeni u tabeli 1:

Tabela 1. - Uslovi za sticanje prava na starosnu penziju u prelaznom periodu Kalend . godina 2011. 2012. 2013. Uslovi u pogledu godina ivota za sticanje prava na starosnu penziju Mukarac ena 64 godine 59 godina 64 godine i est mjeseci 59 godina i est mjeseci 65 godina 60 godina Potreban penzijski sta za sticanje prava na starosnu penziju 16 godina 15 godina i est mjeseci 15 godina

provedeno na lijeenju i medicinskoj rehabilitaciji usled bolesti ili povreda zadobijenih u oruanim akcijama i zarobljenitvu poslije 17. avgusta 1990. godine).
2

Starosna granica za sticanje prava na starosnu penziju se sniava prema tabeli a: Tabela a. Sniavanje starosne granice za sticanje prava na starosnu penziju po osnovu staa osiguranja sa uveanim trajanjem Zbog rada (efektivno) na radnom mjestu, odnosno poslu sa stepenom uveanja 12/14 12/15 12/16 12/18 Za period proveden na tom radnom mjestu, odnosno poslu u trajanju od est godina pet godina etiri godine tri godine

Starosna granica se sniava za

jednu godinu jednu godinu jednu godinu jednu godinu

2014. 2015. 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. 2021. 2022. 2023. 2024. 2025. 2026. 2027. 2028. 2029. 2030. 2031. 2032. 2033. 2034. 2035. 2036. 2037. 2038. 2039. 2040.

65 godina i dva mjeseca 65 godina i etiri mjeseca 65 godina i est mjeseci 65 godina i osam mjeseci 65 godina i deset mjeseci 66 godina 66 godina i dva mjeseca 66 godina i etiri mjeseca 66 godina i est mjeseci 66 godina i osam mjeseci 66 godina i deset mjeseci

60 godina i tri mjeseca 60 godina i est mjeseci 60 godina i devet mjeseci 61 godinu 61 godinu i tri mjeseca 61 godinu i est mjeseci 61 godinu i devet mjeseci 62 godine 62 godine i tri mjeseca 62 godine i est mjeseci 62 godine i devet mjeseci 63 godine 63 godine i tri mjeseca 63 godine i est mjeseci 63 godine i devet mjeseci 64 godine 64 godine i tri mjeseca 64 godine i est mjeseci 64 godine i devet mjeseci 65 godina 65 godina i tri meseca 65 godina i est mjeseci 65 godina i devet mjeseci 66 godina 66 godina i tri mjeseca 66 godina i est mjeseci 66 godina i devet mjeseci

15 godina 15 godina 15 godina 15 godina 15 godina 15 godina 15 godina 15 godina 15 godina 15 godina 15 godina 15 godina 15 godina 15 godina 15 godina 15 godina 15 godina 15 godina 15 godina 15 godina 15 godina 15 godina 15 godina 15 godina 15 godina 15 godina 15 godina

Osiguraniku kome se sta osiguranja rauna sa uveanim trajanjem, starosna granica za sticanje prava na starosnu penziju iz tabele 1 sniava se zavisno od stepena uveanja staa 3. U 2011. i 2012. godini pravo na starosnu penziju osiguranik stie i kad navri 15 godina penzijskog staa i 65 godina ivota (mukarac), odnosno 60 godina ivota (ena). Osiguraniku kome se sta osiguranja rauna sa uveanim trajanjem, ova starosna granica sniava se zavisno od stepena uveanja staa 4. Prema propisima koji su se primjenjivali do 5. januara 2011. godine osiguranik ena mogla je da ostvari pravo na starosnu penziju i kad navri 35 godina staa osiguranja uz navrene odreene godine ivota 5. Kako od 6. januara 2011. godine ena stie pravo na starosnu penziju sa navrenih 40 godina staa osiguranja, bez obzira na navrene godine ivota, propisan je prelazni period u kom ona moe da ostvari pravo na starosnu penziju ako ispunjava uslove iz tabele 2:
3

Sniavanje starosne granice za sticanje prava na starosnu penziju vri se prema tabeli a. Sniavanje starosne granice za sticanje prava na starosnu penziju vri se prema tabeli a.

U 2010. godini bilo je potrebno da ena koja je navrila 35 godina staa osiguranja ima navrene 53 godine i est mjeseci ivota.

10

Tabela 2. - Uslovi za sticanje prava na starosnu penziju za enu, u prelaznom periodu Kalendarska godina Uslov u pogledu minimalnih Potreban godina ivota za enu sta osiguranja 2011. 54 godine 35 godina 2012. 54 godine i est mjeseci 35 godina 55 godina 35 godina 2013. 55 godina i tri mjeseca 2014. 35 godina i tri mjeseca 2015. 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. 2021. 2022. 2023. 2024. 2025. 2026. 2027. 2028. 2029. 2030. 2031. 2032. 55 godina i est mjeseci 55 godina i devet mjeseci 56 godina 56 godina i tri mjeseca 56 godina i est mjeseci 56 godina i devet mjeseci 57 godina 57 godina i tri mjeseca 57 godina i est mjeseci 57 godina i devet mjeseci 58 godina ivota 58 godina i tri mjeseca 58 godina i est mjeseci 58 godina i devet mjeseci 59 godina 59 godina i tri mjeseca 59 godina i est mjeseci 59 godina i devet mjeseci 35 godina i est mjeseci 35 godina i devet mjeseci 36 godina 36 godina i tri mjeseca 36 godina i est mjeseci 36 godina i devet mjeseci 37 godina 37 godina i tri mjeseca 37 godina i est mjeseci 37 godina i devet mjeseci 38 godina 38 godina i tri mjeseca 38 godina i est mjeseci 38 godina i devet mjeseci 39 godina 39 godina i tri mjeseca 39 godina i est mjeseci 39 godina i devet mjeseci

4) Odreivanje visine starosne penzije

Starosna penzija (P) izraunava se tako to se lini bodovi osiguranika (LB) pomnoe sa vrijednou penzije za jedan lini bod na dan ostvarivanja prava (VPLB), to se izraava formulom:

11

P = LB x VPLB Lini bodovi (LB) utvruju se mnoenjem linog koeficijenta osiguranika (LK) i njegovog penzijskog staa (PS), to se izraava formulom: LB = LK x PS Lini koeficijent osiguranika utvruje se tako to se zbir godinjih linih koeficijenata podijeli sa razdobljem za koje su obraunati. Godinji lini koeficijent predstavlja odnos izmeu osiguranikove zarade, odnosno osnovice osiguranja u odreenoj kalendarskoj godini prema prosjenoj godinjoj zaradi u Crnoj Gori za tu kalendarsku godinu. On se utvruje na osnovu zarada, odnosno osnovica osiguranja ostvarenih poev od 1. januara 1970. godine, tako to se osiguranikova zarada, odnosno osnovica osiguranja utvrena za svaku kalendarsku godinu podijeli sa prosjenom godinjom zaradom u Crnoj Gori za istu kalendarsku godinu 6. Zarada, odnosno osnovica osiguranja iz godine u kojoj se ostvaruje pravo na penziju ne uzima se u obzir za odreivanje njene visine. Poev od 2019. godine, kada istie prelazni period postupnog produenja obraunskog perioda iz koga se uzimaju zarade, odnosno osnovice osiguranja za odreivanje visine penzije, lini koeficijent e se raunati na osnovu godinjih linih koeficijenata (odnosno zarada i osnovica osiguranja) koje je osiguranik ostvario tokom cijelog perioda osiguranja. U prelaznom periodu (od 2004. do 2018. godine) lini koeficijent se rauna na osnovu godinjih linih koeficijenata koje je osiguranik ostvario: u 2004. godini u najpovoljnijih uzastopnih 12 godina, a svake sljedee kalendarske godine se jo po dvije godine ukljuuju u obraun 7. Tako se u 2011. godini lini koeficijent rauna na osnovu godinjih linih koeficijenata koje je osiguranik ostvario u najpovoljnijih uzastopnih 26 godina.
Na primjer, osiguraniku ija je zarada u odreenoj kalendarskoj godini bila jednaka prosjenoj zaradi u Crnoj Gori godinji lini koeficijent za tu godinu iznosi jedan, a ukoliko mu je zarada u odreenoj kalendarskoj godini bila dvostruko vea od prosjene zarade za tu kalendarsku godinu, godinji lini koeficijent iznosi dva.
6 7 U tabeli b je, po kalendarskim godinama, naveden broj uzastopnih godina (obraunski period) iz kojih se, u prelaznom razdoblju (od 2004. do 2018. godine), uzimaju zarade, naknade zarada, odnosno osnovice osiguranja za izraun najpovoljnijeg linog koeficijenta: Tabela b. Obraunski period u prelaznom razdoblju

Kalendarska godina 2004. 2005. 2006. 2007. 2008.

Obraunski period 12 godina 14 godina 16 godina 18 godina 20 godina

Kalendarska godina 2009. 2010. 2011. 2012. 2013.

Obraunski period 22 godine 24 godine 26 godina 28 godina 30 godina

Kalendarska godina 2014. 2015. 2016. 2017. 2018.

Obraunski period 32 godine 34 godine 36 godina 38 godina 40 godina

12

Za period u kome su zarade, odnosno osnovice osiguranja iskazivane i u matinoj evidenciji Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore utvrene u neto iznosima (od 1. januara 1970. godine do 31. decembra 2003. godine), prilikom izrauna godinjeg linog koeficijenta one se dijele sa prosjenom godinjom neto-zaradom u Crnoj Gori, a za period u kome su u matinoj evidenciji utvrene u bruto iznosu (od 1. januara 2004. godine i ubudue), dijele se sa prosjenom bruto-zaradom u Crnoj Gori. Za utvrivanje godinjeg linog koeficijenta ne uzimaju se zarade, odnosno osnovice osiguranja iz 1992. i 1993. godine. Vrijednost penzije za jedan lini bod (VPLB) je utvreni iznos penzije za jedan lini bod koji se usklauje nakon isteka svake kalendarske godine 8. Za izraun visine penzije se uzima cjelokupan penzijski sta osiguranika, bez limitiranja u pogledu njegove duine. Osiguraniku - eni koja ima manje od 40 godina penzijskog staa, prilikom odreivanja visine penzije, sta osiguranja navren do 31. decembra 2003. godine, uveava za 15%, s tim to ukupan penzijski sta ne moe prei 40 godina. Osiguraniku koji sa tzv. punim staom osiguranja od 40 godina prvi put ostvaruje pravo na starosnu penziju, kod utvrivanja broja linih bodova, odnosno odreivanja visine penzije, sta osiguranja preko 40 godina uveava se za 40%.

5) Pokretanje postupka za ostvarivanje prava na starosnu penziju Postupak za ostvarivanje prava na starosnu penziju pokree se na zahtjev osiguranika. Pravo na starosnu penziju ostvaruje se poslije prestanka osiguranja (zaposlenja, odnosno obavljanja samostalne ili poljoprivredne djelatnosti), s tim to se zahtjev za ostvarivanje prava moe podnijeti i prije prestanka osiguranja, uz pruanje odgovarajuih dokaza o izvjesnosti njegovog prestanka. Zahtjev za ostvarivanje prava na starosnu penziju podnosi se podrunom odjeljenju Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore na ijem podruju je osiguranik bio posljednji put osiguran.

6) Dokumentacija potrebna za ostvarivanje prava na starosnu penziju

8 Od 1. januara 2011. godine vrijednost penzije za jedan lini bod iznosi 6,47350 EUR -a i vai za 2011. godinu. Ova vrijednost penzije za jedan lini bod usklauje se od 1. januara 2012. godine na osnovu statistikih podataka, sa kretanjem potroakih cijena i prosjenih zarada zaposlenih na teritoriji Crne Gore u prethodnoj godini u odnosu na godinu koja joj prethodi, u procentu koji predstavlja zbir 75% procenta rasta, odnosno pada potroakih cijena i 25% procenta rasta, odnosno pada zarada. Akt o usklaivanju penzija i vrijednosti penzije za jedan lini bod donosi Fond penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore.

13

Uz zahtjev za ostvarivanje prava na starosnu penziju podnosi se sljedea dokumentacija: - radna knjiica (zakljuena), - izvod iz matine knjige roenih.

Prijevremena starosna penzija

1) Uslovi za sticanje prava na prijevremenu starosnu penziju Osiguranik stie pravo na prijevremenu starosnu penziju kad navri 62 godine ivota i najmanje 15 godina penzijskog staa. Prijevremena starosna penzija primjenjuje se na osiguranika mukarca od 6. januara 2011 9. godine, a na osiguranika enu od 1. januara 2022. godine 10.

2) Odreivanje visine prijevremene starosne penzije Prijevremena starosna penzija odreuje se na nain kako se odreuje starosna penzija, s tim to se iznos te penzije trajno umanjuje za svaki mjesec ranijeg odlaska u penziju prije navrenih 67 godina ivota za 0,35%. Taj iznos penzije zadrava se i poslije navrenih 67 godina ivota. 3) Odreivanje visine prijevremene starosne penzije osiguraniku mukarcu u prelaznom periodu od 2011. do 2024. godine Kako prelazni period postepenog podizanja starosne granice za sticanje prava na starosnu penziju za mukarca traje do 2024. godine, u tom periodu osiguraniku mukarcu se prijevremena starosna penzije odreuje na nain kako se odreuje starosna penzija, s tim to se iznos te penzije trajno umanjuje za 0,35% za svaki mjesec ranijeg odlaska u penziju prije navrenih godina ivota iz tabele 3 (sa kojima osiguranik mukarac u prelaznom periodu stie pravo na starosnu penziju):

9 Ovo iz razloga to je Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju (Slubeni list CG, br. 78/10), kojim je u penzijski sistem Crne Gore uveden institut prijevremene starosne penzije, stupio na snagu 6. januara 2011. godine.

Ovo iz razloga to se osiguraniku eni, u prelaznom periodu koji traje do 2040. godine, postepeno podie starosna granica za sticanje prava na starosnu penziju i ona je tek od 2022. godine via od 62 godine.

10

14

Tabela 3. Umanjenje prijevremene starosne penzije osiguraniku mukarcu, u prelaznom periodu od 2011. do 2024. godine, za 0,35% za svaki mjesec ranijeg odlaska u penziju prije navrenih u 2011. godini u 2012. godini u 2013. godini u 2014. godini u 2015. godini u 2016. godini u 2017. godini u 2018. godini u 2019. godini u 2020. godini u 2021. godini u 2022. godini u 2023. godini u 2024. godini 64 godine 64 godine i est mjeseci 65 godina 65 godina i dva mjeseca 65 godina i etiri mjeseca 65 godina i est mjeseci 65 godina i osam mjeseci 65 godina i deset mjeseci 66 godina 66 godina i dva mjeseca 66 godina i etiri mjeseca 66 godina i est mjeseci 66 godina i osam mjeseci 66 godina i deset mjeseci

Utvreni iznos prijevremene starosne penzije zadrava se i poslije navrenih godina ivota iz tabele 3.

4) Odreivanje visine prijevremene starosne penzije osiguraniku eni u prelaznom periodu od 2022. do 2040. godine Prijevremena starosna penzija se na osiguranika enu primjenjuje od 1. januara 2022. godine. Kako prelazni period postepenog podizanja starosne granice za sticanje prava na starosnu penziju za enu traje do 2040. godine, u tom periodu osiguraniku eni se prijevremena starosna penzije odreuje na nain kako se odreuje starosna penzija, s tim to se iznos te penzije trajno umanjuje za 0,35% za svaki mjesec ranijeg odlaska u penziju prije navrenih godina ivota iz tabele 4 (sa kojima osiguranik ena u prelaznom periodu stie pravo na starosnu penziju):

Tabela 4. Umanjenje prijevremene starosne penzije osiguraniku eni, u prelaznom periodu od 2022. do 2040. godine, za 0,35% za svaki mjesec ranijeg odlaska u penziju prije navrenih u 2022. godini u 2023. godini u 2024. godini u 2025. godini u 2026. godini u 2027. godini u 2028. godini 62 godine i tri mjeseca ivota 62 godine i est mjeseci ivota 62 godine i devet mjeseci ivota 63 godine ivota 63 godine i tri mjeseca ivota 63 godine i est mjeseci ivota 63 godine i devet mjeseci ivota

15

u 2029. godini u 2030. godini u 2031. godini u 2032. godini u 2033. godini u 2034. godini u 2035. godini u 2036. godini u 2037. godini u 2038. godini u 2039. godini u 2040. godini

64 godine ivota 64 godine i tri mjeseca ivota 64 godine i est mjeseci ivota 64 godine i devet mjeseci ivota 65 godina ivota 65 godina i tri mjeseca ivota 65 godina i est mjeseci ivota 65 godina i devet mjeseci ivota 66 godina ivota 66 godina i tri mjeseca ivota 66 godina i est mjeseci ivota 66 godina i devet mjeseci ivota

Utvreni iznos prijevremene starosne penzije zadrava se i poslije navrenih godina ivota iz tabele 4.

5) Pokretanje postupka za ostvarivanje prava na prijevremenu starosnu penziju Postupak za ostvarivanje prava na prijevremenu starosnu penziju pokree se na zahtjev osiguranika. Pravo na prijevremenu starosnu penziju ostvaruje se poslije prestanka osiguranja (zaposlenja, odnosno obavljanja samostalne ili poljoprivredne djelatnosti), s tim to se zahtjev za ostvarivanje prava moe podnijeti i prije prestanka osiguranja, uz pruanje odgovarajuih dokaza o izvjesnosti njegovog prestanka. Zahtjev za ostvarivanje prava na prijevremenu starosnu penziju podnosi se podrunom odjeljenju Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore na ijem podruju je osiguranik bio posljednji put osiguran.

6) Dokumentacija potrebna za ostvarivanje prava na prijevremenu starosnu penziju Uz zahtjev za ostvarivanje prava na prijevremenu starosnu penziju podnosi se sljedea dokumentacija: - radna knjiica (zakljuena), - izvod iz matine knjige roenih.

Invalidska penzija 1) Invalidnost - potpuni i djelimini gubitak radne sposobnosti

16

Invalidnost u smislu propisa o penzijskom i invalidskom osiguranju postoji kad kod osiguranika zbog promjena u zdravstvenom stanju, koje se ne mogu otkloniti lijeenjem ili medicinskom rehabilitacijom, nastane potpuni gubitak radne sposobnosti. Invalidnost postoji i kad kod osiguranika zbog promjena u zdravstvenom stanju koje se ne mogu otkloniti lijeenjem ili medicinskom rehabilitacijom, nastane djelimini gubitak radne sposobnosti od 75% 11. Uzrok invalidnosti moe biti: povreda na radu, profesionalna bolest, povreda van rada ili bolest. 2) Puna i djelimina invalidska penzija Pravo na punu invalidsku penziju stie, uz ispunjenje drugih zakonskih uslova, osiguranik kod koga nastane potpuni gubitak radne sposobnosti. Pravo na djeliminu invalidsku penziju stie, uz ispunjenje drugih zakonskih uslova, osiguranik kod koga nastane djelimini gubitak radne sposobnosti od 75%. Djelimina penzija iznosi 75% od pune invalidske penzije. Od stepena invalidnosti (puni ili djelimian gubitak radne sposobnosti) zavisi da li e osiguranik ostvariti pravo na punu ili djeliminu invalidsku penziju, dok su drugi zakonski uslovi za sticanje prava isti za obije vrste invalidskih penzija i zavise od uzroka invalidnosti.

3) Uslovi za sticanje prava na invalidsku penziju a) Uslov za sticanje prava na invalidsku penziju ako je invalidnost prouzrokovana povredom na radu ili profesionalnom boleu Osnovni uslov za sticanje prava na invalidsku penziju je da kod osiguranika postoji invalidnost. Ako je invalidnost prouzrokovana povredom na radu 12 ili profesionalnom
11 Osiguranik kod koga je utvren djelimini gubitak radne sposobnosti moe biti zaposlen jednu etvrtinu punog radnog vremena. Kod njega postoji radna sposobnost da radi sa jednom etvrtinom punog radnog vremena. 12 Povredom na radu smatra se povreda osiguranika koja se dogodi u direktnoj, uzronoj, prostornoj i vremenskoj povezanosti sa obavljanjem posla po osnovu koga je osiguran, prouzrokovana neposrednim i kratkotrajnim mehanikim, fizikim ili hemijskim dejstvom, naglim promjenama poloaja tijela, iznenadnim optereenjem tijela ili drugim promjenama fiziolokog stanja organizma. Povredom na radu smatra se i povreda prouzrokovana na navedeni nain koju osiguranik pretrpi: pri obavljanju posla na koji nije rasporeen, ali koji obavlja u interesu poslodavca kod koga je zaposlen; na redovnom putu od stana do mjesta rada ili obratno, na putu preduzetom radi izvrenja slubenih poslova i na putu preduzetom radi stupanja na rad; u vezi s korienjem prava na zdravstvenu zatitu i u drugim sluajevima utvrenim zakonom. Povredom na radu smatra se i oboljenje osiguranika koje je nastalo neposredno ili kao iskljuiva posljedica nekog nesrenog sluaja ili vie sile za vrijeme obavljanja posla po osnovu koga je osiguran ili u vezi sa njim. Takoe, povredom na radu smatra se i povreda: koju lice pretrpi na strunom osposobljavanju, dokvalifikaciji ili prekvalifikaciji na koje je upueno od strane Zavoda za zapoljavanje; uenika i studenata kada se, u skladu sa zakonom, nalaze na obaveznom proizvodnom radu, profesionalnoj praksi ili praktinoj nastavi; lica koja se nalaze na izdravanju kazne zatvora, dok rade u ustanovi za izdravanje kazne zatvora (radionica, radilite i sl.); koju pretrpe osiguranici, odnosno lica uestvujui u akcijama spasavanja ili odbrane od elementarnih nepogoda ili nesrea, u vojnoj vjebi ili u vrenju drugih obaveza iz oblasti odbrane zemlje utvrenih zakonom, kao i na drugim poslovima i zadacima za koje je zakonom utvreno da su od opteg interesa.

17

boleu 13, osiguranik stie pravo na invalidsku penziju bez obzira na duinu penzijskog staa i navrene godine ivota u momentu nastanka invalidnosti.

b) Uslovi za sticanje prava na invalidsku penziju ako je invalidnost prouzrokovana povredom van rada ili boleu Ako je invalidnost prouzrokovana povredom van rada ili boleu, osiguranik stie pravo na invalidsku penziju pod uslovom: da je gubitak radne sposobnosti nastao prije navrenja godina ivota propisanih za sticanje prava na starosnu penziju i da je imao navren penzijski sta koji mu pokriva najmanje jednu treinu radnog vijeka.

Godine ivota do kojih se moe stei pravo na invalidsku penziju ako je invalidnost prouzrokovana povredom van rada ili boleu
Ako je invalidnost prouzrokovana povredom van rada ili boleu, pravo na invalidsku penziju stie se pod uslovom da je gubitak radne sposobnosti nastao prije navrenja opte starosne granice za sticanje prava na starosnu penziju (67 godina) i da je osiguranik imao navren penzijski sta koji mu pokriva najmanje jednu treinu radnog vijeka. Dakle, pravo na invalidsku penziju, u sluaju da je invalidnost prouzrokovana boleu ili povredom van rada, stie se samo ako je invalidnost nastupila prije navrenja godina ivota sa kojima se stie pravo na starosnu penziju. Kako je propisan prelazni period postupnog podizanja starosne granice za sticanje prava na starosnu penziju (za mukarca do 2024. a za enu do 2040. godine), to se u prelaznom periodu pravo na invalidsku penziju, po osnovu invalidnosti prouzrokovane povredom van rada ili boleu, stie ako je gubitak radne sposobnosti nastao prije navrenja propisanih godina ivota sa kojima se, u prelaznom periodu, stie pravo na starosnu penziju 14.

13 Profesionalne bolesti imaju identian znaaj na sticanje i ostvarivanje prava na invalidsku penziju kao i povreda na radu, jer se, u sluaju kada je invalidnost prouzrokovana profesionalnom boleu, pravo na invalidsku penziju, takoe, stie bez obzira na duinu penzijskog staa osiguranika. Profesionalne bolesti su odreene bolesti nastale u toku osiguranja, prouzrokovane duim neposrednim uticajem procesa i uslova rada na radnim mjestima, odnosno poslovima koje je osiguranik obavljao. Profesionalne bolesti, radna mjesta, odnosno poslovi na kojima se te bolesti pojavljuju i uslovi pod kojima se smatraju profesionalnim bolestima utvreni su Pravilnikom o utvrivanju profesionalnih bolesti ("Slubeni list RCG", br. 66/04). 14 Tako, na primjer, u 2011. godini osiguranik stie pravo na invalidsku penziju, po osnovu invalidnosti prouzrokovane povredom van rada ili boleu, ako je gubitak radne sposobnosti nastao prije navrenih 64 godine ivota (za mukarca), odnosno 59 godina ivota (za enu) i da ima navren penzijski sta koji mu pokriva najmanje jednu treinu radnog vijeka.

18

U tabeli 5 navedene su godine ivota prije ijeg se navrenja, u prelaznom razdoblju, stie pravo na invalidsku penziju, u sluaju invalidnosti koja je prouzrokovana povredom van rada ili boleu:

Tabela 5. - Uslovi za sticanje prava na invalidsku penziju ako je invalidnost prouzrokovana povredom van rada ili boleu u prelaznom periodu Godine ivota prije ijeg navrenja se stie pravo Uslov u pogledu na invalidsku penziju po osnovu invalidnosti pokrivenosti radnog Kalend. prouzrokovane povredom van rada ili boleu vijeka penzijskim staom godina Mukarac ena 2011. 2012. 2013. 2014. 2015. 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. 2021. 2022. 2023. 64 godine 64 godine i est mjeseci 65 godina 65 godina i dva mjeseca 65 godina i etiri mjeseca 65 godina i est mjeseci 65 godina i osam mjeseci 65 godina i deset mjeseci 66 godina 66 godina i dva mjeseca 66 godina i etiri mjeseca 66 godina i est mjeseci 66 godina i osam mjeseci 59 godina 59 godina i est mjeseci 60 godina 60 godina i tri mjeseca 60 godina i est mjeseci 60 godina i devet mjeseci 61 godinu 61 godinu i tri mjeseca 61 godinu i est mjeseci 61 godinu i devet mjeseci 62 godine 62 godine i tri mjeseca 62 godine i est mjeseci da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka

19

2024. 2025. 2026. 2027. 2028. 2029. 2030. 2031. 2032. 2033. 2034. 2035. 2036. 2037. 2038. 2039. 2040.

66 godina i deset mjeseci

62 godine i devet mjeseci 63 godine 63 godine i tri mjeseca 63 godine i est mjeseci 63 godine i devet mjeseci 64 godine 64 godine i tri mjeseca 64 godine i est mjeseci 64 godine i devet mjeseci 65 godina 65 godina i tri meseca 65 godina i est mjeseci 65 godina i devet mjeseci 66 godina 66 godina i tri mjeseca 66 godina i est mjeseci 66 godina i devet mjeseci

da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka da penz. sta pokriva 1/3 radnog vijeka

Kod propisivanja zakonskog rjeenja da se, u sluaju invalidnosti prouzrokovane povredom van rada ili boleu, pravo na invalidsku penziju stie pod uslovom da je gubitak

20

radne sposobnosti nastao prije navrenja starosne granice za sticanje prava na starosnu penziju, polo se od opredjeljenja da kada osiguranik navri starosnu granicu za sticanje prava na starosnu penziju, kod njega je nastupio osnovni rizik (osigurani sluaj) penzijskog i invalidskog osiguranja starost, na osnovu koga se stie pravo na starosnu penziju. Stoga taj osiguranik ne moe da ostvari pravo na invalidsku, ve samo pravo na starosnu penziju, ako uz propisane godine ivota ispunjava uslov u pogledu potrebnog penzijskog staa. Od pravila da se, u sluaju invalidnosti prouzrokovane povredom van rada ili boleu, pravo na invalidsku penziju stie pod uslovom da je gubitak radne sposobnosti nastao prije navrenja starosne granice za sticanje prava na starosnu penziju koja vai u toj kalendarskoj godini, postoji izuzetak koji se primjenjuje u 2011. i 2012. godini. Osiguranici koji u 2011. godini imaju navrenih 64 (mukarac), odnosno 59 (ena) godina ivota, a nemaju navren penzijski sta u trajanju od 16 godina, stiu pravo na invalidsku penziju ako je invalidnost prouzrokovana povredom van rada ili boleu nastala prije navrenih 67 godina ivota, uz uslov da imaju navren penzijski sta koji im pokriva najmanje jednu treinu radnog vijeka. Osiguranici koji u 2012. godini imaju navrenih 64 godine i est mjeseci (mukarac), odnosno 59 godina i est mjeseci (ena) ivota, a nemaju navren penzijski sta u trajanju od 15 godina i est mjeseci, stiu pravo na invalidsku penziju ako je invalidnost prouzrokovana povredom van rada ili boleu nastala prije navrenih 67 godina ivota, uz uslov da imaju navren penzijski sta koji im pokriva najmanje jednu treinu radnog vijeka.

Radni vijek
Radni vijek je broj punih godina u periodu od dana kad je osiguranik navrio 20 godina ivota, odnosno 23 godine ivota, ako je redovnim kolovanjem stekao viu strunu spremu, odnosno 26 godina ivota, ako je redovnim kolovanjem stekao visoku strunu spremu, do dana nastanka invalidnosti. Osiguraniku koji je poslije navrenih 20 godina ivota bio na odsluenju vojnog roka skrauje se radni vijek za onoliko vremena koliko je proveo na odsluenju vojnog roka. U tabeli 6 dat je nain izraunavanja jedne treine radnog vijeka, prilikom ocjene uslova za sticanje prava na invalidsku penziju: Tabela 6. Izraun jedne treine radnog vijeka Radni Treina radnog Radni Treina radnog vijek vijeka vijek vijeka (godine (godine Godin Mjesec Godin Mjesec ) ) a i a i 1 4 16 5 4 2 8 17 5 8 3 1 18 6 4 1 4 19 6 4 5 1 8 20 6 8 6 2 21 7 7 2 4 22 7 4 8 2 8 23 7 8 Treina radnog vijeka Godin a 10 10 11 11 11 12 12 12 Mjesec i 4 8 4 8 4 8

Radni vijek (godine ) 31 32 33 34 35 36 37 38

21

9 10 11 12 13 14 15

3 3 3 4 4 4 5

4 8 4 8 -

24 25 26 27 28 29 30

8 8 8 9 9 9 10

4 8 4 8 -

39 40 41 42 43 44 45 46

13 13 13 14 14 14 15 15

4 8 4 8 4

c) Uslovi za sticanje prava na invalidsku penziju lica mlaih od 30 godina kod kojih je invalidnost prouzrokovana boleu ili povredom van rada Za osiguranika mlaeg od 30 godina, kod koga je invalidnost prouzrokovana boleu ili povredom van rada propisani su povoljniji uslovi za sticanje prava na invalidsku penziju. Osiguranik kod koga je invalidnost prouzrokovana boleu ili povredom van rada nastala prije navrenja 30 godina ivota stie pravo na invalidsku penziju: - kad je invalidnost nastala do navrenih 20 godina ivota - bez obzira na duinu staa osiguranja; - kad je invalidnost nastala od 20. godine do navrenih 30 godina ivota - ako do nastanka invalidnosti ima ukupno najmanje godinu dana staa osiguranja, ako je to za njega povoljnije od uslova propisanih za druge osiguranike. Kao to se vidi, u sluaju invalidnosti prouzrokovane boleu ili povredom van rada, kad je ona nastala od navrenih 20 do navrenih 30 godina ivota, za ispunjenje posebnih uslova za sticanje prava na invalidsku penziju potrebno je da je osiguranik navrio propisani sta osiguranja (najmanje godinu dana), dok je za ispunjenje optih uslova za sticanje prava na invalidsku penziju koji vae za sve osiguranike (kod kojih je gubitak radne sposobnosti prouzrokovan boleu ili povredom van rada nastao prije navrenja opte starosne granice za sticanje prava na starosnu penziju) potrebno da osiguranik ima penzijski sta koji mu pokriva jednu treinu radnog vijeka. Posebni uslovi koji omoguavaju osiguranicima mlaim od 30 godina ivota da, u sluaju invalidnosti prouzrokovane povredom van rada ili boleu, ostvare pravo na invalidsku penziju, bez uslovljavanja pokrivenou radnog vijeka penzijskim staom, primjenjuju se ukoliko su ti uslovi, u konkretnom sluaju, povoljniji od optih uslova za sticanje prava na invalidsku penziju. U suprotnom, primijenie se opti uslovi za sticanje prava na invalidsku penziju, odnosno cijenie se da li penzijski sta pokriva jednu treinu radnog vijeka 15.

15 Na primjer, ako kod osiguranika koji je stekao visoku strunu spremu nastane gubitak radne sposobnosti sa navrenih 27 godina ivota, njegov radni vijek se rauna od navrenih 26 godina do dana nastanka invalidnosti i iznosi godinu dana, a jedna treina radnog vijeka iznosi etiri mjeseca. Stoga je tom osiguraniku povoljnije da mu se uslovi za invalidsku penziju cijene prema penzijskom stau koji pokriva najmanje jednu treinu radnog vijeka, nego prema uslovima koji vae samo za osiguranike mlae od 30 godina, jer bi u tom sluaju bilo neophodno da osiguranik ima najmanje godinu dana staa osiguranja.

22

4) Odreivanje visine invalidske penzije Visina invalidske penzije odreuje se na nain kako se odreuje visina starosne penzije, pa emo navesti samo specifinosti koje se odnose na nain njenog odreivanja, u odnosu na odreivanje visine starosne penzije. a) Odreivanje visine pune invalidske penzije Puna invalidska penzija zbog potpunog gubitka radne sposobnosti, koji je prouzrokovan povredom na radu ili profesionalnom boleu, odreuje se u visini starosne penzije koja bi osiguraniku pripadala za 40 godina penzijskog staa. Ako je potpuni gubitak radne sposobnosti prouzrokovan povredom van rada ili boleu, prilikom odreivanja visine invalidske penzije kod utvrivanja linih bodova, ako osiguranik nije navrio 60 godina ivota, njegovom penzijskom stau dodaje se penzijski sta - radi povoljnijeg izrauna penzije. Dodati sta se rauna od starosne dobi osiguranika na dan nastanka invalidnosti do navrenih 55 godina ivota u trajanju od dvije treine tog razdoblja, a od 55 do 60 godina ivota u trajanju od jedne polovine, s tim to se sta moe dodati najvie do 40 godina 16. Osiguraniku koji je navrio sta osiguranja sa uveanim trajanjem, po osnovu koga mu se sniava starosna granica za sticanje prava na starosnu penziju, prilikom odreivanja invalidske penzije za sluaj povrede van rada, odnosno bolesti, sniava se i starosna granica do koje se dodaje penzijski sta, za period koliko se po osnovu navrenog staa osiguranja sa uveanim trajanjem sniava starosna granica za sticanje prava na starosnu penziju 17. Osiguraniku koji ispunjava uslove za sticanje prava na invalidsku penziju u pogledu penzijskog staa kod koga je invalidnost prouzrokovana djelimino povredom na radu ili profesionalnom boleu, a djelimino boleu ili povredom van rada odreuje se jedna invalidska penzija koja se sastoji od srazmjernih djelova odreenih po osnovu povrede na radu ili profesionalne bolesti, odnosno po osnovu bolesti ili povrede van rada prema

Na primjer, ako osiguranik ostvaruje invalidsku penziju sa 28 godina starosti, dodaje mu se penzijski sta od navrenih 28 do 55 godina ivota - u trajanju od dvije treine tog razdoblja (18 godina) i penzijski sta od 55 do 60 godina ivota - u trajanju od jedne polovine tog razdoblja (dvije godine i est mjeseci). Dakle, u navedenom primjeru osiguraniku se dodaje 20 godina i est mjeseci penzijskog staa.
17 Na primjer, osiguraniku koji je deset godina efektivno radio na radnom mjestu na kome se efektivno provedenih 12 mjeseci rauna kao 15 mjeseci, za koji period je plaen doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje, a kod kog je invalidnost nastupila sa 28 godina starosti, kod odreivanja visine invalidske penzije dodaje se dvije treine penzijskog staa od 28 do 53 godine (a ne do 55 godina) i jedna polovina penzijskog staa od 53 do 58 godina (a ne do 60 godina). Ovo iz razloga to mu se za dvije godine sniava starosna granica za sticanje prava na starosnu penziju po osnovu navrenog staa osiguranja sa uveanim trajanjem, pa mu se po tom osnovu i sniava starosna granica do koje se kod odreivanja visine invalidske penzije dodaje penzijski sta.

16

23

njihovom uticaju na ukupnu invalidnost, s tim to tako obraunata penzija ne moe iznositi vie od penzije odreene za 40 godina penzijskog staa 18. Osiguraniku kod koga je invalidnost prouzrokovana djelimino povredom na radu ili profesionalnom boleu, a djelimino povredom van rada ili boleu i koji ispunjava uslove za sticanje prava na invalidsku penziju samo po osnovu invalidnosti prouzrokovane povredom na radu ili profesionalnom boleu invalidska penzija se odreuje u procentu sa kojim je na ukupnu invalidnost uticala povreda na radu ili profesionalna bolest 19. b) Odreivanje visine djelimine invalidske penzije Djelimina invalidska penzija odreuje se u visini od 75% iznosa pune invalidske penzije.

5) Kontrolni pregled Rjeenjem kojim se utvruje pravo na invalidsku penziju odreuje se obavezan kontrolni pregled korisnika prava, najkasnije u roku od tri godine od dana utvrivanja invalidnosti, osim u sluajevima tekih bolesti, kao i kada se radi o starijim osiguranicima koji e na dan kada bi trebalo obaviti kontrolni pregled imati navrene godine ivota propisane za sticanje prava na starosnu penziju. Kontrolni pregled se, takoe, ne vri kada je uzrok potpunog gubitka radne sposobnosti, u cjelosti ili djelimino, profesionalno oboljenje ili povreda na radu.

6) Pokretanje postupka za ostvarivanje prava na invalidsku penziju

18 Na primjer, ako je povreda na radu uticala na ukupnu invalidnost sa 60%, a bolest sa 40%, prvo e se odrediti iznos invalidske penzije koji bi osiguraniku pripadao kao da je invalidnost u potpunosti prouzrokovana povredom na radu (u visini starosne penzije koja bi osiguraniku pripadala za 40 godina penzijskog staa), pa od tog iznosa, srazmjerno stvarnom uticaju povrede na radu na ukupnu invalidnost, osiguraniku pripada 60%. Drugi srazmjerni dio koji osiguraniku pripada po osnovu bolesti odredie se tako to e se prethodno odrediti iznos koji bi osiguraniku pripadao kao da je invalidnost u potpunosti prouzrokovana boleu, pa od tog iznosa, srazmjerno stvarnom uticaju bolesti na ukupnu invalidnost, osiguraniku pripada 40%. Zbir ta dva srazmjerna dijela invalidske penzije, odreena prema uticaju povrede na radu i bolesti na ukupnu invalidnost, koji ne moe iznositi vie od penzije odreene za 40 godina penzijskog staa, ini ukupan iznos invalidske penzije. 19 U navedenom sluaju, poto osiguranik ne ispunjava uslove sa sticanje prava na invalidsku penziju po osnovu povrede van rada ili bolesti (jer nema penzijski sta koji mu pokriva najmanje jednu treinu radnog vijeka ili je invalidnost nastupila poslije navrenja godina ivota do kada se moe ostvariti pravo na invalidsku penziju po osnovu povrede van rada ili bolesti) odredie mu se invalidska penzija samo srazmjerno ueu povrede na radu ili profesionalne bolesti na ukupnu invalidnost. Po osnovu uticaja bolesti ili povrede van rada na ukupnu invalidnost, osiguraniku se nee utvrivati srazmjerni dio invalidske penzije jer, po tom osnovu, ne ispunjava zakonske uslove za sticanje prava na invalidsku penziju.

24

Postupak za ostvarivanje prava na invalidsku penziju pokree se na zahtjev osiguranika, odnosno poslodavca kod kojeg je osiguranik zaposlen, kao i na predlog zdravstvene organizacije koja je osiguraniku pruala zdravstvenu zatitu. Uz zahtjev, odnosno predlog obavezno se podnosi medicinska dokumentacija propisana Pravilnikom o obimu i sadrini medicinske dokumentacije potrebne u postupku za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ("Slubeni list RCG", br. 60/04). Zahtjev, odnosno predlog za ostvarivanje prava na invalidsku penziju podnosi se podrunom odjeljenju Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore na ijem podruju je osiguranik bio posljednji put osiguran.

7) Dokumentacija potrebna za ostvarivanje prava na invalidsku penziju Uz zahtjev, odnosno predlog za invalidsku penziju podnosi se sljedea dokumentacija: - medicinska dokumentacija koju sainjavaju: predlog za vjetaenje ordinirajueg ljekara na obrascu br. 1 i nalazi ljekara specijalista, otpusne liste, dokazi o lijeenju i sl, - potvrda o radnom mjestu, opis posla na obrascu br. 1a, - izvod iz matine knjige roenih, - fotokopija radne knjiice, a nakon utvrivanja invalidnosti originalna, - prijava o povredi na radu (ako je osiguranik pretrpio povredu na radu).

Porodina penzija

1) lanovi porodice koji mogu ostvariti pravo na porodinu penziju lanovi porodice koji, uz ispunjenje zakonskih uslova, mogu ostvariti pravo na porodinu penziju su: - brani drug; - djeca (roena u braku ili van braka ili usvojena i pastorad koje je osiguranik, odnosno korisnik prava izdravao). Pravo na porodinu penziju moe, uz ispunjenje zakonskih uslova, ostvariti i razvedeni brani drug, ako mu je pravnosnanom presudom dosueno pravo na izdravanje. 2) Uslovi za sticanje prava na porodinu penziju Da bi lan porodice mogao da ostvari pravo na porodinu penziju, neophodno je da su ispunjeni: - uslovi koji se odnose na umrlog osiguranika, odnosno korisnika prava - takozvani opti uslovi i

25

- uslovi koje treba da ispune lanovi porodice umrlog osiguranika, odnosno korisnika prava da bi ostvarili pravo na porodinu penziju - takozvani posebni uslovi. Za sticanje prava na porodinu penziju potrebno je da kumulativno budu ispunjeni i opti i posebni uslovi.

3) Uslovi koji se odnose na umrlog osiguranika, odnosno korisnika prava (opti uslovi) Pravo na porodinu penziju mogu ostvariti lanovi porodice: - umrlog osiguranika koji je navrio najmanje pet godina staa osiguranja ili najmanje deset godina penzijskog staa ili ispunio uslove za starosnu ili invalidsku penziju; - umrlog korisnika starosne ili invalidske penzije. Ako je smrt osiguranika ili lica koje je na prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja osigurano za sluaj invalidnosti i tjelesnog oteenja prouzrokovanih povredom na radu ili profesionalnom boleu 20 nastala kao posledica povrede na radu ili profesionalne bolesti, lanovi njegove porodice stiu pravo na porodinu penziju, bez obzira na duinu penzijskog staa osiguranika, odnosno tog lica.

4) Uslovi koji se odnose na lanove porodice (posebni uslovi) a) Uslovi pod kojim udovica stie pravo na porodinu penziju Udovica stie pravo na porodinu penziju, ako je: - do smrti branog druga navrila 52 godine ivota; - do smrti branog druga ili u roku od jedne godine od dana smrti branog druga postala potpuno nesposobna za rad; - poslije smrti branog druga ostalo jedno dijete ili vie djece koja imaju pravo na porodinu penziju po tom branom drugu, a udovica obavlja roditeljsku dunost prema toj djeci. Udovica kod koje, u toku trajanja prava po tom osnovu, nastupi potpuna nesposobnost za rad, zadrava pravo na porodinu penziju dok postoji ta nesposobnost.

20 Lica koja su osigurana za sluaj invalidnosti i tjelesnog oteenja prouzrokovanih povredom na radu ili profesionalnom boleu su: lica koja se nalaze na strunom osposobljavanju, dokvalifikaciji ili prekvalifikaciji, koja uputi Zavod za zapoljavanje Crne Gore; uenici i studenti kada se, u skladu sa zakonom, nalaze na obaveznom proizvodnom radu, profesionalnoj praksi ili praktinoj nastavi i lica koja se nalaze na izdravanju kazne zatvora, dok rade u ustanovi za izdravanje kazne zatvora (radionica, radilite i sl.). Za sluaj invalidnosti i tjelesnog oteenja prouzrokovanih povredom na radu osigurani su i: lica koja uestvuju u akcijama spasavanja ili odbrane od elementarnih nepogoda ili nesrea; lica koja uestvuju u vojnoj vjebi ili u vrenju drugih obaveza iz oblasti odbrane zemlje utvrenih zakonom i na drugim poslovima i zadacima za koje je zakonom utvreno da su od opteg interesa.

26

Udovica koja, u toku trajanja prava na porodinu penziju steenog po osnovu potpune nesposobnosti za rad ili po osnovu vrenja roditeljske dunosti prema djeci, navri 52 godine ivota trajno zadrava pravo na porodinu penziju. Pravo na porodinu penziju ima i udovica kod koje je utvrena trudnoa, kao i udovica koja je dijete umrlog osiguranika, odnosno korisnika prava rodila poslije njegove smrti i to pravo joj pripada od dana smrti osiguranika, odnosno korisnika prava. Ako je dijete mrtvo roeno ili ako umre prije nego to navri est mjeseci ivota, udovici pripada pravo na porodinu penziju do isteka est mjeseci poslije poroaja.

b) Uslovi pod kojim udovica stie pravo na porodinu penziju u prelaznom periodu Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju predvien je prelazni period (od 2011. do 2016. godine) u kom udovica koja nije navrila 52 godina ivota moe pravo na porodinu penziju ostvariti pod povoljnijim uslovima, u pogledu godina ivota, koji su navedeni u tabeli 7:

Tabela 7. - Godine ivota koje u prelaznom periodu predstavljaju uslov za udovicu za sticanje prava na porodinu penziju Kalendarska godina 2011. 2012. 2013. 2014. 2015. 2016. Godine ivota navrene do smrti branog druga sa kojima udovica stie pravo na porodinu penziju 49 godina 49 godina i est mjeseci 50 godina 50 godina i est mjeseci 51 godinu 51godinu i est mjeseci

Udovica koja, u prelaznom periodu (od 2011. do 2016. godine), u toku trajanja prava na porodinu penziju steenog po osnovu potpune nesposobnosti za rad ili po osnovu vrenja roditeljske dunosti prema djeci, navri godine ivota iz tabele 8 trajno zadrava pravo na porodinu penziju: Tabela 8. - Godine ivota koje, u prelaznom periodu, u toku trajanja prava na porodinu penziju steenog po osnovu potpune nesposobnosti za rad ili po osnovu vrenja roditeljske dunosti prema djeci, treba da navri udovica za sticanje prava na porodinu penziju. Kalendarska godina 2011. Godine ivota 49 godina

27

2012. 2013. 2014. 2015. 2016.

49 godina i est mjeseci 50 godina 50 godina i est mjeseci 51 godinu 51godinu i est mjeseci

c) Uslovi pod kojim udovac stie pravo na porodinu penziju Udovac stie pravo na porodinu penziju, ako je: - do smrti branog druga navrio 52 godine ivota; - do smrti branog druga ili u roku od jedne godine od dana smrti branog druga postao potpuno nesposoban za rad; - poslije smrti branog druga ostalo jedno dijete ili vie djece koja imaju pravo na porodinu penziju po tom branom drugu, a udovac obavlja roditeljsku dunost prema toj djeci. Udovac kod koga, u toku trajanja prava po tom osnovu, nastupi potpuna nesposobnost za rad, zadrava pravo na porodinu penziju dok postoji ta nesposobnost. Udovac koji, u toku trajanja prava na porodinu penziju steenog po osnovu potpune nesposobnosti za rad ili po osnovu vrenja roditeljske dunosti prema djeci, navri 52 godine ivota trajno zadrava pravo na porodinu penziju.

d) Uslovi pod kojim udovac stie pravo na porodinu penziju u prelaznom periodu Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju predvien je prelazni period (od 2011. do 2016. godine) u kom udovac koji nije navrio 52 godina ivota moe pravo na porodinu penziju ostvariti pod povoljnijim uslovima, u pogledu godina ivota, koji su navedeni u tabeli 9:

Tabela 9. - Godine ivota koje u prelaznom periodu predstavljaju uslov za udovca za sticanje prava na porodinu penziju Godine ivota navrene do smrti branog druga sa kojima udovac stie pravo na porodinu penziju 50 godina 50 godina 50 godina 50 godina i est mjeseci 51 godinu

Kalendarska godina 2011. 2012. 2013. 2014. 2015.

28

2016.

51 godinu i est mjeseci

Udovac koji, u prelaznom periodu (od 2011. do 2016. godine), u toku trajanja prava na porodinu penziju steenog po osnovu potpune nesposobnosti za rad ili po osnovu vrenja roditeljske dunosti prema djeci, navri godine ivota iz tabele 10 trajno zadrava pravo na porodinu penziju:

Tabela 10. - Godine ivota koje, u prelaznom periodu, u toku trajanja prava na porodinu penziju steenog po osnovu potpune nesposobnosti za rad ili po osnovu vrenja roditeljske dunosti prema djeci, treba da navri udovac za sticanje prava na porodinu penziju. Kalendarska godina 2011. 2012. 2013. 2014. 2015. 2016. Godine ivota 50 godina 50 godina 50 godina 50 godina i est mjeseci 51 godinu 51 godinu i est mjeseci

e) Uslovi pod kojim dijete stie pravo na porodinu penziju Dijete stie pravo na porodinu penziju i ona mu pripada: - do navrenih 19 godina ivota; - poslije navrenih 19 godina ivota ako je na kolovanju 21, do zavretka kolovanja, ali najkasnije do navrenih 24 godine ivota, ako pohaa fakultet. Izuzetno, ukoliko dijete pohaa fakultet ije je trajanje due od etiri godine porodina penzija mu pripada do navrenih 25 godina ivota; - dok traje nesposobnost za samostalan ivot i rad, nastala do uzrasta do koga se djeci obezbjeuje pravo na porodinu penziju;

21 Kada je kolovanje uslov za korienje prava na porodinu penziju, pod istim se ne smatra kolovanje koje dijete nastavi u koli istog ili nieg ranga od one koju je ve zavrilo.

29

- dok traje nesposobnost za samostalan ivot i rad, nastala poslije uzrasta do koga se djeci obezbjeuje pravo na porodinu penziju, a prije smrti osiguranika, odnosno korisnika prava, pod uslovom da ga je osiguranik, odnosno korisnik prava izdravao 22 do svoje smrti. Invalidno dijete, u skladu sa propisima o razvrstavanju djece ometene u razvoju, stie pravo na porodinu penziju i ona mu pripada od prestanka zaposlenja, odnosno obavljanja samostalne djelatnosti. Djetetu kome je kolovanje prekinuto zbog bolesti pravo na porodinu penziju pripada i za vrijeme bolesti do navrenih godina ivota do kojih se pravo na penziju moe koristiti po osnovu kolovanja, kao i iznad tih godina, ali najvie za onoliko vremena koliko je zbog bolesti izgubilo od kolovanja.

f) Odreivanje visine porodine penzije Porodina penzija odreuje se od starosne ili invalidske penzije koja bi osiguraniku pripadala u asu smrti, odnosno od penzije koja je korisniku pripadala u asu smrti, u procentu koji se utvruje prema broju lanova porodice koji imaju pravo na tu penziju, i to: - za jednog lana 70%; - za dva lana 80%; - za tri lana 90%; - za etiri ili vie lanova 100%. Ako pravo na porodinu penziju imaju brani drug i razvedeni brani drug umrlog osiguranika, odnosno korisnika prava, odreuje se jedna porodina penzija u visini koja pripada za jednog lana porodice i dijeli se u jednakim iznosima. Kao najmanji osnov za odreivanje porodine penzije uzima se starosna penzija umrlog osiguranika odreena za penzijski sta od 20 godina. Djeci bez oba roditelja, pored porodine penzije po jednom roditelju, pripada i porodina penzija po drugom roditelju, i to: - za jedno dijete 20%, - za dva djeteta 40%, - tri djeteta 60%, - za etvoro ili vie djece 100% starosne ili invalidske penzije drugog roditelja. Ako djeci, pored penzije po jednom roditelju, pripada i dio penzije po osnovu drugog roditelja, porodina penzija se odreuje kao jedna i njen iznos ne moe prei iznos najvie starosne penzije za penzijski sta od 40 godina.
22 Kada je izdravanje uslov za sticanje prava na porodinu penziju, smatra se da je umrli osiguranik, odnosno korisnik prava na penziju izdravao lana porodice, ako sopstveni prosjeni mjeseni prihod lana porodice u prethodnoj godini ne prelazi iznos od 25% prosjene mjesene zarade u Crnoj Gori u prethodnoj godini. Za ocjenu izdravanja se ne uzimaju u obzir: novana davanja po osnovu socijalne i djeije zatite, novana naknada za pomo i njegu, novana naknada za tjelesno oteenje, primanja po osnovu nagrada, otpremnina zbog odlaska u penziju, kao i primanja po osnovu uenikog i studentskog standarda.

30

5) Pokretanje postupka za ostvarivanje prava na porodinu penziju Postupak za ostvarivanje prava na porodinu penziju pokree se na zahtjev lana porodice umrlog osiguranika, odnosno korisnika prava. Zahtjev za ostvarivanje prava na porodinu penziju podnosi se podrunom odjeljenju Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore na ijem podruju je umrli osiguranik, odnosno korisnik prava bio posljednji put osiguran.

6) Dokumentacija potrebna za ostvarivanje prava na porodinu penziju Uz zahtjev za ostvarivanje prava na porodinu penziju podnosi se sljedea dokumentacija: - izvod iz matine knjige umrlih, - prijava o nesrei na poslu ako je smrt nastupila usljed povrede na radu, - radna knjiica, - izvod iz matine knjige roenih za sve lanove porodice za koje se podnosi zahtjev za porodinu penziju, - izvod iz matine knjige vjenanih za udovicu/udovca koja/koji ostvaruje pravo na porodinu penziju, - kolske potvrde za djecu stariju od 19 godina koja pravo na porodinu penziju ostvaruju po osnovu kolovanja, - medicinska dokumentacija za lanove porodice koji ostvaruju pravo na porodinu penziju po osnovu potpune nesposobnosti za rad, odnosno nesposobnosti za samostalan ivot i rad, - izjava da lanovi porodice koji ostvaruju pravo na porodinu penziju nijesu u radnom odnosu, ne bave se samostalnom djelatnou i nijesu korisnici neke druge penzije.

Najnia penzija

Osiguranik ima pravo na najniu penziju ako je njegova penzija, ostvarena prema sopstvenom linom koeficijentu (prema njegovim zaradama, odnosno osnovicama osiguranja) primjenom bodovnog sistema, nia od najnie penzije koja se garantuje zakonom. Visina najnie penzije (starosne ili pune invalidske) odreuje se mnoenjem penzijskog staa osiguranika sa koeficijentom 0,5 to znai da se, kod izrauna visine penzije, osiguraniku garantuje lini koeficijent 0,5, odnosno da je tokom radnog vijeka ostvarivao zaradu u visini 50% prosjene zarade u Crnoj Gori. Osim ovako odreene najnie penzije (starosne ili pune invalidske) osiguraniku se, ako je to za njega povoljnije, garantuje

31

najnia penzija u nominalnom iznosu koja usklaena od 1. januara 2011. godine iznosi 97,86 EUR-a 23 (nominalni iznos najnie penzije usklauje se na nain kako se vri usklaivanje vrijednosti penzije za jedan lini bod). Dakle, prilikom odreivanja visine penzije uporeuje se koja je od dvije najnie penzije vea, da li najnia penzija sa linim koeficijentom 0,5 ili najnia penzija u nominalnom iznosu. Osiguraniku pripada povoljniji iznos. Najnia djelimina invalidska penzija odreuje se u visini od 75% najnie pune invalidske penzije. Najnia prijevremena starosna penzija odreuje se na nain kako se odreuje najnia starosna penzija, s tim to se iznos te penzije trajno umanjuje za 0,35% za svaki mjesec ranijeg odlaska u penziju prije navrenih godina ivota propisanih za sticanje prava na starosnu penziju. Umjesto na ovaj nain odreene najnie prijevremene starosne penzije, osiguraniku, ako je to za njega povoljnije, pripada najnia prijevremena starosna penzija u nominalnom iznosu koja usklaena od 1. januara 2011. godine iznosi 97,86 EUR-a. Najnia porodina penzija odreuje se od najnie starosne ili invalidske penzije koja bi osiguraniku pripadala u asu smrti, odnosno od najnie penzije koja je korisniku pripadala u asu smrti, u procentu koji se utvruje zavisno od broja lanova porodice koji imaju pravo na porodinu penziju. Umjesto na ovaj nain odreene najnie porodine penzije, lanovima porodice, ako je to za njih povoljnije, pripada najnia porodina penzija u nominalnom iznosu koja usklaena od 1. januara 2011. godine iznosi 97,86 EUR-a.

Najvia penzija

Najvia penzija se odreuje mnoenjem penzijskog staa osiguranika sa koeficijentom 4, to znai da se za izraun visine penzije limitira visina linog koeficijenta. Dakle, ukoliko se u postupku odreivanja visine penzije utvrdi da bi lini koeficijent osiguranika - prema ostvarenim zaradama, odnosno ostvarenim osnovicama osiguranja iznosio preko 4, on se limitira, tako da lini koeficijent osiguranika moe iznositi najvie 4.

Ponovno zaposlenje ili obavljanje samostalne djelatnosti korisnika penzije

Korisnik starosne penzije, kao i korisnik prijevremene starosne penzije koji se zaposli, odnosno obavlja samostalnu djelatnost ima pravo, po prestanku tog zaposlenja,

23 Najnia penzija u nominalnom iznosu, koja od 1. januara 2011. godine iznosi 97,86 EUR-a, ne pripada korisniku srazmjerne penzije ostvarene primjenom meunarodnih ugovora. Ovo iz razloga to se radi o penzijama sa kratkim penzijskim staom koji je nedovoljan za ispunjenje uslova za sticanje prava na starosnu penziju, pa se za ispunjenje uslova uzima u obzir i period osiguranja navren u dravi sa kojom Crna Gora ima zakljuen, odnosno primjenjuje bilateralni ugovor o socijalnom osiguranju. Meutim, za odreivanje visine penzije uzima se samo penzijski sta i zarade ostvarene po domaim propisima.

32

odnosno obavljanja te djelatnosti, na ponovno odreivanje penzije, ako je bio u osiguranju po Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju najmanje godinu dana. Ponovno odreivanje penzije se vri, uz primjenu odredbi Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju, kao kada se osiguranik prvi put penzionie. Osiguranik ima pravo da bira, zavisno od injenice koja je penzija povoljnija, da li eli da zadri ranije ostvarenu penziju ili ponovno odreenu penziju. Korisniku starosne, odnosno prijevremene starosne penzije, u sluaju ponovnog zaposlenja ili obavljanja samostalne djelatnosti, ne vri se obustava isplate penzije, ve ima pravo da, za vrijeme novog zaposlenja, odnosno obavljanja samostalne djelatnosti prima ostvarenu penziju. Meutim, ovo pravo nema korisnik porodine penzije. Korisniku porodine penzije koji se zaposli ili obavlja samostalnu djelatnost na teritoriji Crne Gore ili u inostranstvu obustavlja se isplata penzije. Obustava porodine penzije ne vri se djeci korisnicima porodine penzije koji se zaposle ili obavljaju samostalnu djelatnost dok imaju pravo na porodinu penziju. Isto tako, ne vri se obustava porodine penzije korisnicima koji obavljaju poslove po osnovu ugovora o djelu, odnosno poslove po osnovu autorskog ugovora, kao i poslove po osnovu drugih ugovora, kod kojih za izvren posao ostvaruju naknadu (ugovorenu naknadu).

Novana naknada za tjelesno oteenje

1) Tjelesno oteenje Tjelesno oteenje postoji kad kod osiguranika nastane gubitak, bitnije oteenje ili znatnija onesposobljenost pojedinih organa ili djelova tijela, to oteava normalnu aktivnost organizma i iziskuje vee napore u ostvarivanju ivotnih potreba, bez obzira na to da li prouzrokuje ili ne prouzrokuje invalidnost.

2) Uslovi za sticanje prava na novanu naknadu za tjelesno oteenje Pravo na novanu naknadu za tjelesno oteenje stie osiguranik kod koga nastupi tjelesno oteenje prouzrokovano povredom na radu ili profesionalnom boleu koje iznosi najmanje 50%. Lista tjelesnih oteenja i procenti tih oteenja propisani su Pravilnikom o utvrivanju tjelesnih oteenja ("Slubeni list RCG", br. 45/04 i 50/04).

33

3) Odreivanje visine novane naknade za tjelesno oteenje Radi odreivanja visine novane naknade, tjelesna oteenja su, prema teini, razvrstana u est stepena (grupa). Visina novane naknade za tjelesno oteenje odreuje se, u zavisnosti od stepena tjelesnog oteenja, u odgovarajuem procentu od propisanog osnova, prema tabeli 11: Tabela 11. - Odreivanje visine novane naknade za tjelesno oteenje Za tjelesno oteenje od 100% 90% 80% 70% 60% 50% Stepen 1 2 3 4 5 6 Naknada iznosi u procentu od osnova 40% 36% 32% 28% 24% 20%

Osnov za odreivanje novane naknade za tjelesno oteenje je utvren u nominalnom iznosu koji se usklauje nakon isteka svake kalendarske godine 24.

4) Pokretanje postupka za ostvarivanje prava na novanu naknadu za tjelesno oteenje Postupak za ostvarivanje prava na novanu naknadu za tjelesno oteenje pokree se na zahtjev osiguranika, odnosno korisnika prava, na osnovu medicinske dokumentacije koja se obavezno podnosi uz zahtjev. Postupak za ostvarivanje prava na novanu naknadu za tjelesno oteenje pokree se i po slubenoj dunosti, na osnovu miljenja organa vjetaenja datog prilikom vjetaenja o invalidnosti u postupku ostvarivanja prava na invalidsku penziju. Zahtjev za ostvarivanje prava na novanu naknadu za tjelesno oteenje podnosi se podrunom odjeljenju Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore na ijem podruju je osiguranik bio posljednji put osiguran.

24 Od 1. januara 2011. godine osnov za odreivanje novane naknade za tjelesno oteenje iznosi 249,20875 EUR-a i vai za 2011. godinu. Osnov za odreivanje novane naknade za tjelesno oteenje se usklauje od 1. januara 2012. godine sa kretanjem potroakih cijena i prosjenih zarada zaposlenih na teritoriji Crne Gore u prethodnoj godini u odnosu na godinu koja joj prethodi, u procentu koji predstavlja zbir 75% procenta rasta, odnosno pada potroakih cijena i 25% procenta rasta, odnosno pada zarada.

34

5) Dokumentacija potrebna za ostvarivanje prava na novanu naknadu za tjelesno oteenje Uz zahtjev za ostvarivanje prava na novanu naknadu za tjelesno oteenje podnosi se sljedea dokumentacija: - medicinska dokumentacija (kao kod invalidske penzije), - potvrda o radnom mjestu, opis posla na obrascu br. 1a, - prijava o povredi na radu (ako je tjelesno oteenje nastupilo usljed povrede na radu), - fotokopija radne knjiice.

Pravo na naknadu pogrebnih trokova

U sluaju smrti korisnika penzije, licu koje izmiri trokove sahrane pripada naknada pogrebnih trokova. Naknada pogrebnih trokova pripada u visini tri prosjene penzije u Crnoj Gori isplaene u mjesecu prije smrti korisnika penzije. Zahtjev za naknadu pogrebnih trokova podnosi se u roku od 60 dana od dana smrti korisnika penzije. Zahtjev se podnosi podrunom odjeljenju Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore na ijem podruju je osiguranik (umrli korisnik penzije) bio posljednji put osiguran, odnosno koje je umrlom korisniku priznalo pravo na penziju. Uz zahtjev za naknadu pogrebnih trokova se podnosi: - izvod iz matine knjige umrlih, - raun o pogrebnim trokovima (izdat od strane komunalnog, odnosno pogrebnog preduzea).

Usklaivanje vrijednosti penzije za jedan lini bod, penzija i novane naknade za tjelesno oteenje Usklaivanje penzija, kao i vrijednosti penzije za jedan lini bod vri se od 1. januara tekue godine, na osnovu statistikih podataka, sa kretanjem potroakih cijena i prosjenih zarada zaposlenih na teritoriji Crne Gore u prethodnoj godini u odnosu na godinu koja joj

35

prethodi, u procentu koji predstavlja zbir 75% procenta rasta, odnosno pada potroakih cijena i 25% procenta rasta, odnosno pada zarada 25. Dakle, usklaivanje penzija, kao i vrijednosti penzije za jedan lini bod vri se jedanput godinje od 1. januara tekue godine. Kako se na isti nain i prema istim parametrima vri usklaivanje penzija i vrijednosti penzije za jedan lini bod, obezbjeuje se jednak poloaj osiguranika i korisnika penzija u sistemu penzijskog i invalidskog osiguranja. Novana naknada za tjelesno oteenje usklauje se na nain predvien za usklaivanje penzija. Akte o usklaivanju penzija, vrijednosti penzije za jedan lini bod i novane naknade za tjelesno oteenje donosi Fond penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore.

Pravo odreenih kategorija osiguranika na penziju pod posebnim uslovima Za odreene kategorije osiguranika propisani su, do 31. decembra 2012. godine, posebni uslovi za sticanje prava na penziju i odreivanje njene visine, koji su povoljniji od optih uslova koje vae za ostale osiguranike. U te kategorije osiguranika spadaju zaposleni koji rade na poslovima na kojima se sta osiguranja rauna sa uveanim trajanjem, i to: 1) 2) 3) 4) 5) ovlaeni slubenici u smislu propisa o vrenju unutranjih i policijskih poslova; ovlaeni slubenici Agencije za nacionalnu bezbjednost; profesionalna vojna lica na slubi u Vojsci Crne Gore; zaposleni u organima i organizacijama koji, u smislu propisa o odbrani, rade na poslovima na kojima se sta osiguranja rauna sa uveanim trajanjem; ovlaena slubena lica u smislu propisa o izvrenju krivinih sankcija.

Ovi osiguranici stiu pravo na starosnu penziju ako su navrili najmanje 50 godina ivota i 20 godina staa osiguranja, od ega najmanje 10 godina efektivno provedenih na radnim mjestima na kojima se sta osiguranja rauna sa uveanim trajanjem. U period od 10 godina efektivno provedenih na radnim mjestima na kojima se sta osiguranja rauna sa uveanim trajanjem, kumulativno se rauna period proveden na radnim mjestima na kojima se sta osiguranja rauna sa uveanim trajanjem po gore navedenim osnovima. Lica koja u momentu podnoenja zahtjeva za penziju nemaju status ovlaenih slubenika u smislu propisa o vrenju unutranjih i policijskih poslova, ovlaenih slubenika Agencije za nacionalnu bezbjednost, profesionalnih vojnih lica na slubi u Vojsci Crne Gore, zaposlenih u organima i organizacijama koji u smislu propisa o odbrani rade na poslovima na kojima se sta osiguranja rauna sa uveanim trajanjem ili ovlaenih slubenih lica u smislu propisa o izvrenju krivinih sankcija, pravo na starosnu penziju
25 Izuzetno, penzije, vrijednost penzije za jedan lini bod i novane naknade za tjelesno oteenje od 1. januara 2011. godine usklauju se na osnovu statistikih podataka, sa kretanjem potroakih cijena i prosjene zarade zaposlenih na teritoriji Crne Gore u drugom polugoditu 2010. godine u odnosu na polugodite koje mu prethodi, u procentu koji predstavlja zbir 75% procenta rasta, odnosno pada potroakih cijena i 25% procenta rasta, odnosno pada zarada.

36

prema posebnim uslovima mogu ostvariti ako su na tim poslovima proveli najmanje 20 godina. Posebnim kategorijama osiguranika, koji ispunjavaju uslove za sticanje prava na starosnu penziju pod posebnim uslovima, visina penzije se odreuje po optim propisima, primjenom bodovnog sistema, kao i drugim osiguranicima u smislu propisa o penzijskom i invalidskom osiguranju. Meutim, u pogledu odreivanje visine penzije (starosne ili invalidske), njima se obezbjeuje i povoljniji nain njenog odreivanja, koji se primjenjuje do 31. decembra 2012. godine. Njima se, ako je to za njih povoljnije, lini koeficijent utvruje na osnovu zarade, odnosno naknade zarade ostvarene u kalendarskoj godini koja prethodi godini ostvarivanja prava. U svakom konkretnom sluaju se cijeni da li je povoljnije da se osiguraniku visina penzije odredi od jednogodinjeg ili viegodinjeg uzastopnog prosjeka zarade, odnosno naknade zarade. Osiguraniku se obezbjeuje povoljniji iznos penzije. Kalendarska godina iz koje se uzima zarada, odnosno naknada zarade, prilikom odreivanja visine penzije od jednogodinjeg prosjeka, je poslednja kalendarska godina u kojoj je osiguranik itave godine bio osiguran po propisima iz penzijskog i invalidskog osiguranja na poslovima na kojima se sta osiguranja rauna sa uveanim trajanjem (ije obavljanje predstavlja uslov za sticanje prava na starosnu penziju pod posebnim uslovima) i ostvario zaradu, odnosno naknadu zarade za svih 12 mjeseci staa osiguranja. Ukoliko osiguranik u godini koja prethodi godini ostvarivanja prava na penziju nije bio osiguran na penzijsko i invalidsko osiguranja i nije ostvario zaradu, odnosno naknadu zarade za svih 12 mjeseci staa osiguranja, u tom sluaju za odreivanje visine penzije uzima mu se posljednja kalendarska godina provedena na poslovima na kojima se sta osiguranja rauna sa uveanim trajanjem (ije obavljanje predstavlja uslov za sticanje prava na starosnu penziju pod posebnim uslovima) u kojoj je itave godine bio osiguran po propisima iz penzijskog i invalidskog osiguranja i ostvario zaradu, odnosno naknadu zarade za svih 12 mjeseci staa osiguranja. Osiguraniku koji u momentu ostvarivanja prava na penziju nema status ovlaenog slubenika u smislu propisa o vrenju unutranjih i policijskih poslova, ovlaenog slubenika Agencije za nacionalnu bezbjednost, profesionalnog vojnog lica na slubi u Vojsci Crne Gore, zaposlenog u organima i organizacijama koji u smislu propisa o odbrani rade na poslovima na kojima se sta osiguranja rauna sa uveanim trajanjem ili ovlaenog slubenog lica u smislu propisa o izvrenju krivinih sankcija, kalendarska godina koja prethodi godini ostvarivanja prava iz koje se uzima zarada, odnosno naknada zarade za odreivanje visine penzije (od jednogodinjeg prosjeka) je poslednja kalendarska godina u kojoj je osiguranik itave godine bio u osiguranju na tim poslovima i ostvario zaradu, odnosno naknadu zarade za svih 12 mjeseci staa osiguranja. Odreene kategorije osiguranika koje pod posebnim uslovima ostvaruju pravo na penziju imaju jo jednu pogodnost prilikom odreivanja visine penzije koja se ogleda u tome to im se penzija koja im pripada po optim propisima ili od jednogodinjeg prosjeka (zavisno od injenice ta je za njih povoljnije) uveava za jo 20%, s tim to tako odreena penzija ne moe biti vea od najvieg iznosa penzije za penzijski sta koji je uzet u obzir za odreivanje visine penzije. Takoe, tako odreena penzija ne moe biti nia od najnie penzije za penzijski sta koji je uzet u obzir za odreivanje visine penzije.

37

Ostvarivanje prava primjenom meunarodnih ugovora o socijalnom osiguranju 1) Meunarodni ugovori o socijalnom osiguranju koje primjenjuje Crna Gora Crna Gora trenutno primjenjuje 24 meunarodna bilateralna ugovora o socijalnom osiguranju sa drugim dravama. Crna Gora je, na osnovu odredaba meunarodnog prava o sukcesiji drava u pogledu meunarodnih ugovora, Odlukom o proglaenju nezavisnosti Republike Crne Gore od 3. juna 2006. godine 26, preuzela i primjenjuje meunarodne ugovore i sporazume o socijalnom osiguranju koje je primjenjivala prethodna drava u ijem sastavu je bila Crna Gora. To su sporazumi sa sljedeim dravama: Austrijom, Belgijom, Bosnom i Hercegovinom, Bugarskom, bivom ehoslovakom (radi se o starom ugovoru koji se primjenjuje samo na Slovaku), ekom, Danskom, Francuskom, Italijom, Makedonijom, Holandijom, Hrvatskom, Norvekom, Poljskom, Rumunijom, Njemakom, vedskom, vajcarskom, Velikom Britanijom, Libijom i Egiptom. Nakon proglaenja nezavisnosti Crna Gora je zakljuila sporazume o socijalnom osiguranju sa Republikom Srbijom 27, Republikom Maarskom 28 i sa Velikim Vojvodstvom Luksemburg 29 30. Zakljuivanjem meunarodnih ugovora o socijalnom osiguranju uspostavlja se meunarodnopravni sistem u socijalnom osiguranju izmeu drava ugovornica, odnosno uspostavlja se koordinacija izmeu sistema socijalnog osiguranja tih drava. Osnovna svrha ovih ugovora je da omogue ostvarivanja prava iz socijalnog osiguranja na osnovu rada i osiguranja u inostranstvu. 2) Osnovna naela na kojima se temelje meunarodni ugovori o socijalnom osiguranju koje primjenjuje Crna Gora Meunarodni ugovori koje primjenjuje Crna Gora temelje se sljedeim naelima:

26

Slubeni list RCG, br. 36/06

Sporazum izmeu Republike Crne Gore i Republike Srbije o socijalnom osiguranju (Slubeni list RCG, br. 17/07)
27 28 Sporazum izmeu Crne Gore i Republike Maarske o socijalnom osiguranju i pojedinim pitanjima socijalne sigurnosti (Slubeni list CG Meunarodni ugovori, br. 6/08) 29 Sporazum izmeu Crne Gore i Velikog Vojvodstva Luksemburg o socijalnom osiguranju (Slubeni list CG Meunarodni ugovori, br. 6/08) 30 Potpisani su novi sporazumi o socijalnom osiguranju sa Austrijom, Belgijom, vajcarskom i Makedonijom, ali nijesu stupili na snagu, pa se, jo uvijek, primjenjuju stari sporazumi iz perioda postojanje Jugoslavije. Potpisan je i Sporazum o socijalnom osiguranju sa Republikom Slovenijom, koji takoe nije stupio na snagu jer jo uvijek nije izvrena njegova ratifikacija. Oekuje se da primjena ovog sporazuma otpone tokom 2011. godine.

38

- naelo osiguranja prema kome se davanja obezbjeuju na teret nosioca osiguranja one drave ugovornice kod koga je lice osigurano, odnosno kod koga su uplaeni odgovarajui doprinosi; - naelo sabiranja perioda osiguranja ili drugih relevantnih perioda za sticanje prava na davanja; - naelo jednakosti postupanja prema stranim dravljanima kao prema svojim dravljanima; - naelo isplate steenih penzijskih davanja na teritoriji druge drave ugovornice. 3) Oblasti socijalnog osiguranja koje se ureuju meunarodnim ugovorima o socijalnom osiguranju koje primjenjuje Crna Gora Ugovorima o socijalnom osiguranju, uglavnom, se ureuju sljedee oblasti socijalnog osiguranja: -prava iz zdravstvenog osiguranja, -prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, - prava u sluaju povrede na radu ili profesionalne bolesti, - prava po osnovu materinstva, -prava za sluaj nezaposlenosti, -prava na djeji dodatak. Takozvanim potpunim ugovorima o socijalnom osiguranju reguliu se sve navedene oblasti socijalnog osiguranja 31. Svakako da ovi ugovori omoguavaju najvei obim zatite osiguranicima, odnosno dravljanima drava ugovornica, kao i lanovima njihovih porodica. Meutim, pojedini ugovori reguliu samo neke od grana socijalnog osiguranja 32. 4) Administrativno pravna pomo Meunarodnim ugovorima o socijalnom osiguranju ureuju se i pitanja administrativno-pravne pomoi koju pruaju organi i nosioci osiguranja drava ugovornica. Administrativno-pravna pomo je, po pravilu, besplatna. Ona obuhvata: postupanje po zahtjevima u vezi sa pribavljanjem odreenih podataka i obavjetavanje organa koji ih je zatraio; isplatu novanih davanja na teret nosioca osiguranja druge drave ugovornice; obavjetavanje o izmjenama i dopunama u nacionalnim propisima;

31 Primjeri potpunog ugovora o socijalnom osiguranju su sporazumi sa Bosnom i Hercegovinom, Makedonijom, Luksemburgom, Srbijom i sl. 32 Nepotpuni ugovori o socijalnom osiguranju su sporazumi sa Rumunijom, Libijom, Egiptom koji reguliu oblast zdravstvenog osiguranja.

39

obavjetavanje nadlenih organa o svim preduzetim mjerama za sprovoenje sporazuma, davanje informacija o vaeim propisima u konkretnim sluajevima; izvrenje sudskih i drugih odluka; vrenje kontrolnog ljekarskog pregleda i dr.

5) Podnoenje zahtjeva Zahtjevi, izjave ili pravna sredstva koja su u primjeni sporazuma o socijalnom osiguranju ili pravnih propisa jedne drave ugovornice podnijeta organu, nosiocu ili nekoj drugoj nadlenoj instituciji jedne drave ugovornice, smatraju se zahtjevima, izjavama ili pravnim sredstvima podnijetim organu, nosiocu ili nekoj drugoj nadlenoj instituciji druge drave ugovornice. Zahtjev za davanje, podnijet prema pravnim propisima jedne drave ugovornice, smatra se istovremeno i zahtjevom za odgovarajue davanje prema pravnim propisima druge drave ugovornice, koje dolazi u obzir primjenom sporazuma. Tako, zahtjev podnesen za ostvarivanje prava na penziju prema pravnim propisima Crne Gore smatra se i zahtjevom za penziju prema pravnim propisima druge drave ugovornice. U tom sluaju na nosilac osiguranja (Fond penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore) e po slubenoj dunosti pokrenuti postupak i dostaviti obradu zahtjeva i nadlenom nosiocu penzijskog i invalidskog osiguranja u drugoj dravi ugovornici u kojoj je osiguranik bio zaposlen. Na isti nain postupa nosilac osiguranja u drugoj dravi ugovornici pokree postupak i prema nadlenom nosiocu penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore. Zahtjevi, izjave ili pravna sredstva, koja primjenom pravnih propisa jedne drave ugovornice treba podnijeti organu, nosiocu ili nekoj drugoj nadlenoj organizaciji, odnosno instituciji te drave ugovornice, mogu se, u istom roku, podnijeti odgovarajuem organu, nosiocu ili nekoj drugoj nadlenoj organizaciji, odnosno instituciji druge drave ugovornice. U navedenim sluajevima, institucije drave ugovornice, kod kojih je podneen zahtjev, izjava ili pravno sredstvo, prosljeuju ih bez odlaganja odgovarajuim institucijama druge drave ugovornice. Uz zahtjev za penziju (starosnu, invalidsku ili porodinu) primjenom meunarodnog ugovora o socijalnom osiguranju, podnosi se dokumentacija kao i za ostvarivanje tog prava primjenom nacionalnih propisa. Osim te dokumentacije podnosi se dokaz o dravljanstvu, kao i dokazi o radu osiguranika u inostranstvu. Zahtjev za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja primjenom meunarodnog ugovora o socijalnom osiguranju podnosi se Odjeljenju za sprovoenje inostranog osiguranja koje se nalazi u Centralnoj slubi Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore u Podgorici.

Nadlenost za rjeavanje o pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ostvaruju se u Fondu penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore. Fond je organizacija koja vri javna ovlaenja prilikom rjeavanja o pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja. Fond penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore u prvom stepenu rjeava o pravima iz penzijskog i invalidskog

40

osiguranja. U postupku ostvarivanja prava Fond je duan da obezbijedi efikasno ostvarivanje tih prava i da osiguranicima i korisnicima prua strunu pomo. U okviru Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore, o pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja rjeava podruno odjeljenje na ijem podruju je osiguranik bio posljednji put osiguran (princip posljednjeg osiguranja). U tabeli 12 dajemo spisak podrunih odjeljenja Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore sa navoenjem: optina za iju teritoriju su nadlena za rjeavanje o pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja, adresama i brojevima telefona na koje se osiguranici i korisnici prava mogu obraati radi ostvarivanja prava i dobijanja potrebnih informacija u vezi sprovoenja penzijskog i invalidskog osiguranja: Tabela 12. Podruna odjeljenja Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore, nadlenost, adrese i brojevi telefona Podruno Nadleno za Adresa Telefon/fax odjeljenje optine Bar Bar i Ulcinj Bulevar revolucije b.b. 85000 Bar 29. novembra 1 84300 Berane Trg Golootokih rtava 84000 Bijelo Polje Gurdi b.b. 85330 Kotor Alekse Backovia 115 81400 Niki Narodne revolucije b.b. 84210 Pljevlja Trg Nikole Kovaevia br. 8 81000 Podgorica telefon 030/316-124 fax 030/315-124 telefon 051/233-721 fax 051/233-341 telefon 050/432-834 fax 050/432-829 telefon 032/322-936 fax 032/322-935 telefon 040/242-453 fax 040/242-845 telefoni 052/322-039 i 052/322-066 fax 052/321-486 telefoni 020/218745, 020/218-747, 020/218-748 fax 020/218-746 telefon 031/323-744 fax 031/322-982 telefon 041/231-584 fax 041/231-584

Berane Bijelo Polje

Berane, Roaje, Plav i Andrijevica Bijelo Polje i Mojkovac Kotor, Tivat i Budva Niki, avnik i Pluine Pljevlja i abljak

Kotor Niki

Pljevlja

Podgorica

Podgorica, Kolain i Danilovgrad

Herceg Novi Cetinje

Herceg Novi Cetinje

Partizanski put 1 85340 H. Novi Bajova 2 81250 Cetinje

Fond penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore stvarno je nadlean i kada se prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ostvaruju primjenom meunarodnih ugovora o socijalnom osiguranju.

41

O pravima iz penzijskog i invalidskog osiguranja primjenom meunarodnih ugovora o socijalnom osiguranju rjeava Odjeljenje za sprovoenje inostranog osiguranja koje se nalazi u Centralnoj slubi u Podgorici adresa: telefon: fax: e-mail: Bulevar Ivana Crnojevia 64 - 81000 Podgorica, 020/403-882 i 020/403-883, 020/664-381, ino.pio@fondpio.me

Pravna regulativa koja se primjenjuje u oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja

42

- Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju (Slubeni list RCG, br. 54/03, 39/04, 79/04, 81/04 i 47/07 i Slubeni list CG, br. 79/08, 14/10 i 78/10); - Zakon o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje (Slubeni list CG, br.13/07, 79/08, 86/09 i 78/10); - Zakon o optem upravnom postupku (Slubeni list RCG, br. 60/03); - Zakon o upravnom sporu (Slubeni list RCG, br. 60/03); - Zakonom o objedinjenoj registraciji i sistemu izvjetavanja o obraunu i naplati poreza i doprinosa (Slubeni list RCG, br. 29/05 i Slubeni list CG, br. 75/10); - Zakon o budetu (Slubeni list RCG, br. 40/01, 44/01, 28/04 i 71/05 i Slubeni list CG, br. 12/07, 73/08, 53/09 i 49/10); - Zakon o obeteenju korisnika prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja (Slubeni list CG, br. 40/08, 42/08 i 78/10); - Uredba o utvrivanju radnih mjesta, odnosno poslova u organima dravne uprave na kojima se sta osiguranja rauna sa uveanim trajanjem (Slubeni list CG, br. 80/10); - Uredba o utvrivanju dunosti, odnodno poslova na kojima se profesionalnim vojnim licima sta osiguranja rauna sa uveanim trajanjem (Slubeni list CG, br. 35/09); - Uredba o sadrini centralnog registra obveznika poreza na dohodak, osiguranika i obveznika doprinosa za obavezno socijalno osiguranje i zatiti podataka (Slubeni list RCG, br. 82/05 i 10/07) - Uredba o olakicama za plaanje doprinosa za obavezno socijalno osiguranje poljoprivrednika (Slubeni list CG, br. 45/08); - Uputstvo o nainu obraunavanja i plaanja poreza i doprinosa iz i na lina primanja po osnovu zaposlenja (Slubeni list RCG, br. 81/06 i Slubeni list CG, br. 45/08 i 04/10); - Statut Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore (Slubeni list CG, br. 34/09); - Pravilnik o utvrivanju radnih mjesta, odnosno poslova na kojima se sta osiguranja rauna sa uveanim trajanjem i o postupku i nainu za njihovo utvrivanje (Slubeni list CG, br. 71/10); - Pravilnik o bliem odreivanju radnih mjesta, odnosno poslova u organima dravne uprave na kojima se sta osiguranja rauna sa uveanim trajanjem (Slubeni list CG, br. 1/11); - Pravilnik o obrazovanju i nainu rada Prvostepene invalidske komisije (Slubeni list RCG, br. 47/04 i Slubeni list CG, br. 48/09); - Pravilnik o obrazovanju i nainu rada Drugostepene invalidske komisije (Slubeni list RCG, br. 35/07 i Slubeni list CG, br. 72/09); - Pravilnik o obimu i sadrini medicinske dokumentacije potrebne u postupku za ostvarivanje prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja (Slubeni list RCG, br. 60/04); - Pravilnik o utvrivanju tjelesnih oteenja (Slubeni list RCG, br. 45/04 i 50/04); - Pravilnik o utvrivanju profesionalnih bolesti (Slubeni list RCG, br. 66/04); - Pravilnik o utvrivanju osnovica za penzijsko i invalidsko osiguranje za lica zaposlena u inostranstvu (Slubeni list RCG, br. 34/04);

43

- Pravilnik o utvrivanju osnovica doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje za svetenike, vjerske slubenike, monahe i monahinje (Slubeni list CG, br. 45/08); - Pravilnik o obavljanju poljoprivredne djelatnosti kao jedinog ili glavnog zanimanja (Slubeni list RCG, br. 25/04 i Slubeni list CG, br. 67/08); - Pravilnik o utvrivanju osnovica za penzijsko i invalidsko osiguranje na koje se osiguranici poljoprivrednici mogu osigurati po sopstvenom izboru (Slubeni list RCG, br. 34/04); - Pravilnik o postupku i nainu povraaja vie plaenog doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje (Slubeni list CG, br. 38/08 i 27/09); - Pravilnik o obliku, sadrini, nainu popunjavanja i dostavljanja jedinstvenog obrasca izvjetaja o obaunatom i plaenom porezu na dohodak fizikih lica i doprinosima za obavezno socijalno osiguranje ("Slubeni list CG", br. 76/10); - Pravilnik o obliku i sadrini jedinstvene prijave za registraciju poreskih obveznika, obveznika doprinosa i osiguranika u Centralni registar (Slubeni list CG, br. 10/10 i 32/10); - Pravilnik o obrascima prijava podataka za matinu evidenciju iz penzijskog i invalidskog osiguranja (Slubeni list RCG, br. 5/04 i Slubeni list CG, br. 45/08); - Pravilnik o jedinstvenim metodolokim principima za voenje matine evidencije iz penzijskog i invalidskog osiguranja (Slubeni list RCG, br. 5/04); - Pravilnik o jedinstvenom kodeksu ifara za unoenje podataka u matinu evidenciju iz penzijskog i invalidskog osiguranja (Slubeni list RCG, br. 5/04 i Slubeni list CG, br. 84/09); - Odluka o usklaivanju osnovica, rokovima i nainu plaanja doprinosa za produeno osiguranje (Slubeni list RCG, br. 31/04).

Zabiljeke

44

Zabiljeke

45

List za sugestije osiguranika Na rad Navesti naziv organizacione jedinice Fonda PIO Crne Gore (na primjer: Podruno odjeljenje Podgorica, isplatna sluba, Prvostepena invalidska komisija i sl.) u kojoj je osiguranik ostvarivao pravo, zatraio informacije, izdavanje uvjerenja ili sa kojom je bilo na koji nain doao u kontakt) iznosim sljedee sugestije:

46

Navesti svoja zapaanja, miljenja, predloge za unaprjeenja rada u Fondu PIO, pritube i slino Ime i prezime: Adresa: Broj telefona: e-mail: Napomena: List za sugestije ubaciti u za to predvieno sandue u Podrunom odjeljenju ili u drugoj organizacionoj jedinici Fonda PIO Crne Gore, ili poslati potom na adresu: Fond penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore, Bulevar Ivana Crnojevia 64 - 81000 Podgorica

47