. .

MHENDSLK FAKLTES METALURJ VE MALZEME MHENDSL BLM METALURJ MHENDSL LABORATUVARI I DENEY FY

2009 - 2010 Eitim-retim Yl

LABORATUVARLARDA DKKAT EDLMES GEREKEN HUSUSLAR VE UYULMASI GEREKEN KURALLAR

1. Deneye gelmeden nce yaplacak deneyle ilgili fy allarak deneye gelinmelidir. 2. Deneylerde nlk giyinmek zorunludur. 3. Laboratuvarlarda hi bir ey yemeyin ve imeyiniz. 4. Cep telefonlarnz kapatmanz gerekmektedir. 5. Deney bitiminde deney ortamn dzenli braknz. 6. Tm ekipmanlar kullanldktan sonra alnd yere konulmaldr. 7. Tezgah ve lavabolar temiz kullannz, laboratuvar kirli ve dank terk etmeyiniz. 8. Cam ekipman ve dier kaplar dikkatlice ykanmal ve dizilmelidir. Krk camlar ivedi olarak uzaklatrlmal ve p bidonlarna atlmaldr. Krlma olaylar laboratuvar sorumlusuna bildirilmelidir. 9. Sv maddeleri, pipete almak iin daima zel alet (puar) kullannz. Puar ierisine sv karlmamasna zen gsterilmelidir. Kamas durumunda puarn ierisindeki su boaltlmal ve kuruyuncaya kadar kullanlmamaldr. Puar zerindeki S (suction) emme, A (air) hava E (empty) boaltma anlamndadr.

10. rencilerin % 80 orannda laboratuvara devam zorunluluu vardr.

RAPOR YAZIM KILAVUZU

Deney raporu nedir ve neden hazrlanr? Laboratuvar dersleri, test ve lm dzenekleri konusunda temel bilgileri ve deneyimleri oluturmak ve teorik bilgileri desteklemek bakmndan mhendislik eitiminin anahtar dersleridir. Deney raporunun blmleri ve bu blmlerinin gereklilikleri: Deneyin amac : Her deney belirli bir bilgiyi test etmek, yorumlamak ve gelitirmek iin yaplr. Gerekletirilecek deneye ait bu ama deneyin amac blmnde belirtilir. Giri: Deneyin kendine zg teorik bilgisinin derlendii blmdr. Deneyin yapl: Deneyde hangi aamalarda neler yaplaca ve bunlarn neden gerekletirildiinin farknda olabilmek iin deneyin yaplna hakim olmak gerekmektedir. Sorularn cevaplanmas: Deney fylerinde verilen sorularn istedii; hesaplamalarn yaplmas, grafiklerin izilmesi, tablolarn hazrlanmas gerekmektedir. Bu hesaplamalarn

beklenen sonularla uyuup uyumadnn, uyumuyor ise nedenlerinin yorumland blmdr. Kaynaklar: Deney raporu hazrlanrken kullanlan kaynaklarn sraland blmdr. Metin ierisinde hangi kaynaktan yaralanld gerekli yerlerde belirtilmesi beklenir. Raporlar hazrlanrken yaplan temel hatalar: Raporun ortak bir almayla grup olarak oluturulaca bilgisini unutmak ve rapora katkda bulunmamak, Sadece konu baln okuyup aratrmaya balamak, Kaynak aratrmasnda sadece interneti kullanmak, Bulunan bir internet sitesini daha okumadan aynen kopyalamak, Konu bal taramasnda bulunan her trl gerekli gereksiz bilginin verilmesi, Raporu sadece bir zorunluluk olarak grmek.

Yazm kurallar: Deney raporu yukarda aklanan balklar ierecek ekilde oluturulmaldr. Deney raporunun kapak sayfasnda deneyin ad ve veren Aratrma Grevlisinin Ad, rencilerin ad, soyad, numaras ve laboratuvar grubu bulunmaldr. Sayfa dzeni, yukardan, aadan, sadan ve soldan 2.5 cm eklinde dzenlenecektir. Balk, laboratuvar ad ve deney adndan meydana gelecek ve ortal bir ekilde yazlacaktr. Times New Roman Trke yaz tipi kullanlacaktr. Balklarda dahil btn metin 12 punto, iki yana yaslanm olarak yazlacaktr. ekil ve tablolar sayfaya ortal ve ekillerde balk alt satra, tablolarda ise st satra gelecek ekilde dzenlenecektir. ekil ve tablolarn balklar haricinde metin ierisinde tariflenmesi referans edilmesi arttr. ekiller elektronik devre izim gereleri veya word izim gereleri ile izilecektir. ekiller kt alndnda seilecek kadar net boyutlandrlmaldr. Denklemler, denklem editr (equation editor) kullanlarak hazrlanacak, sayfaya ortal olacak ekilde dzenlenecektir.

Kaynaklar Kitap iin : Yazarlarn ad (ksaltlarak) ve Yazarlarn soyad, Eser ad, bask numaras, Yayn evi, Yayn yl. R. E. Collin, Foundations for Microwave Engineering, 2nd ed., McGraw Hill, 1992 Yazarlarn ad (ksaltlarak) ve Yazarlarn soyad, Eser ad, Dergi ad, vol num., sayfa num., ay ve yl. Costa ve S. Pupolin, MiQAMiOFDM system performance in the presence of a nonlinear amplifier and phase noise, IEEE Transactions on Communications, vol. 50, pp. 462-472, Mart 2002. nternet veya uygulama notlar iin : Hazrlayan kurumun veya biliniyorsa hazrlayan kiinin ad, dkmann ad, alnd internet kaynann adresi, yl. B. Nelson ve Y. Feng, Power Line Carrier Research Project, Makale iin :

venus.ece.ndsu.nodak.edu/~ronelson/Presentations/Mipsycon_final.ppt, ubat 2007

Deney Ad :Piknometre Yntemiyle Seramik Tozlarnn zgl Arlnn Belirlenmesi

Amac: Seramik tozlarnn zgl arlnn belirlenmesi. Teorik Bilgi: zgl arlk, birim hacmi dolduran cismin arl olarak tanmlanmaktadr. Hacim ktlesi olarak da ifade edilen zgl arlk, bir nesnenin ayn hacme sahip referans maddeden ka kat daha ar olduunun ifadesidir. Toz haldeki ve pekimi yaplarn temel fiziksel ve mhendislik zelliklerinden birisidir. Topran zgl arl, 2.6-2.8dir. Topran iinde bol miktarda bulunabilen minerallerin zgl arlk deerleri Tablo 1 de verilmektedir. Tablo 1: Baz katlarn zgl arlk deerleri Mineral Jips Kaolinit llit Kalsit Montmorillonit Kuvars Talk Dolomit Yapl: Deneyde kullanlan ekil 1de grlen piknometre ieleri ve kapiler delik ieren kapaklar temiz ve kuru olmaldr. Piknometre ielerini kapaklar ile birlikte ekil 2deki gibi bir hassas terazide 0,001 g hassasiyetle tartlr (A gram). Daha sonra ielere yaklak 7-10 g toz numune koyulur ve ienin ilifli ksmnda toz kalmamasna dikkat edilir. ielere kapaklarn takarak ayn hassasiyetle tartlr (B gram). Bu ilemden sonra ielere numuneyi rtecek kadar saf su koyulur ve toz numuneler arasnda hava kalmamasn salanr. Bu ilem iin toz numune ile karm su hafife alkalanr veya titretirilir. Eer hava kabarcklar tam karlamam ise piknometre ieleri hafife stlarak titreme ilemi tekrarlanr. Daha sonra ielere ait kapaklar taklr. ie dna taan su, bir kat veya bezle alnr bylece ie dnn tamamen kuru olmasna dikkat edilir. Bu ilem srasnda kurutma kd veya bez kapiler blgeye dememelidir. Dikkatle hazrlanan ve toz numune ile su ieren piknometre ieleri tekrar tartlr (C gram). Bundan sonra ie iindeki toz ve suyu boaltlp ielerin kapaklar iyice ykanr. Daha sonra ieler, saf su ile doldurularak, ilemler tekrarlanr ve tartm yaplr (D gram). zgl Arl 2,30-2,40 2,60 2,60 2,71 2,40 2,60-2,70 2,70-2,80 2,80-3,00

ekil 1: Piknometre iesi

ekil 2: Hassas Terazi ekil 3: Piset

Yaplan deney sonucu, bu tartmlardan aadaki formle gre toz numunenin zgl arl hesaplanr. A : ie + Kapak B : ie + Kapak + Toz C : ie + Kapak + Toz + Su D : ie + Kapak + Su (g) (g) (g) (g)

G : Kullanlan svnn deney scaklndaki zgl arl (saf su iin = 1dir)

(BA) zgl Arlk () = ----------------------------------- x G (D-A)-(C-B) Kullanlan Cihazlar ve Malzemeler: Piknometre iesi Hassas Terazi ( 0,001 g) Piset (ekil 3) Saf su <100 m ye tlm ve 120 oC de kurutulmu refrakter malzeme Kaynaklar: 1) Richerson, R.D., Modern ceramic engineering: properties, processing, and use in design, CRC Press Taylor&Francis, 2006, s.187.

Raporda stenilenler: 1) Kapiler blgeye kurutma kdnn dokundurulmama nedenini ve kurutma esnasnda dikkat edilmesi gereken noktalar aklaynz. 2) Para yerine toz numune kullanma nedeninin aklaynz. 3) Deneyin neden sabit scaklkta yapldn aklaynz.Sonularnz ortalama deerden farkn % olarak bulunuz. Eer fark %1den bykse bu fark neden kaynaklanmaktadr? Aklaynz. 4) Younluk ve zgl arlk arasndaki fark nedir? Birimleri nedir? 5) Eer numunemiz NaCl ise ayn yntemle nasl zgl arlk lm yaparsnz? Aklaynz.

Deney Ad: Seramik amur Hazrlama ve Al Kalplara Dkm Yntemi

Amac: Hazrlanan seramik amurunun slip dkm yntemi ile ekillendirilmesi. Teorik Bilgi: Geleneksel seramikler kapsamna giren rnlerin hammaddeleri; zl ve zsz olmak iki gruba ayrlmaktadr. Bunlardan zl olanlar; kil, kaolen vb., zsz olanlar ise; feldspat ve kuvarstr. Bu inorganik endstriyel hammaddelerin belirli oranlarda kartrlp ekillendirildikten sonra piirilerek sinterlenmesi suretiyle seramik salk gereleri (saniter seramikler) retilmektedir. Byk boyutlarda ve kompleks ekillerde porselen veya dier kil esasl seramik malzemelerin retiminde kullanlan metotlar; yar ya veya ya yntemler olarak uygulanmaktadr. Ya yntemde, kat-sv karm halinde hazrlanan sspansiyonun; katnn sv iinde homojen datld, aslt durumda tutulduu (deflokle) ve akkanl da salanarak elde edilen seramik amurunun (slip) al kalplara dkm olaylarn kapsamaktadr. amurdaki su, gzenekli al kalp tarafndan emilmektedir. Slip dkm amuru elde etmek iin; kil, kaolen gibi zl (hidrofilik, suyu seven) seramik hammaddeleri ile feldspat ve kuvars gibi zsz (hidrofobik, suyu sevmeyen) seramik hammaddeleri, nce bilyal deirmenlerde hem tlmeleri hem de almas salanarak homojen karm salamak amacyla su ile kartrlmaktadr. Bilyal deirmen hacminin 1/3n kat hammaddeleri, 1/3n su ve geri kalan 1/3n ise tc almina bilyeler oluturmaktadr. Yeteri derecede bilyal tme ileminden sonra elekten geirilerek iri paracklar ayklanr ve daha sonra mekanik kartrclarda dkme hazr amur (slip) oluturmak zere mekanik kartrclar altnda kartrlrken; Litre Arl kontrol ile yeterli kat-sv oranna ulalp ulalmadnn kontrol yaplr. 1.6-1.8 kg/litre pratikte ideal ldr. Bunun ardndan tiksotropik amurun reolojik zelliklerinin optimizasyonuna geilir. Bilindii gibi farkl madde tanecikleri ieren sspansiyonlarda taneciklerin elektriksel yk dengesi nem tar ve iyi bir aslt elde etmek iin bu etki gze alnmaldr. Seramik dkm amurlarnda hem taneciklerin flokulasyonunu nleyerek iyi bir aslt elde etmek hem de akkanl arttrmak amacyla elektrolit ya da deflokulant ad verilen kimyasal yaplardan yararlanlmaktadr. Vitrifiye seramik amurlarnda kullanlan elektrolit (deflokulant), sodyum silikat ya da pratikte bilinen adyla cam suyudur. Elektrolit katksnn akkanla etkisi ekil 1de grlmektedir. ekilden de grld gibi, nce amurun viskozitesini azaltan elektrolitin artan miktarlarnda aniden amurun viskozitesi de tekrar artmaktadr.

ekil 1: Viskozitenin elektrolit miktaryla deiimi.

Bu aamadan sonra nceden hazr bekleyen al kalplara slip dkm ilemi yaplmaktadr ekil 2de dkm ilemine ait ilemler gsterilmektedir.

ekil 2: Slip dkm yntemi ile ekillendirmenin ematik gsterimi

Al kalplara dkm ilemi yava bir sre olduundan, gnmzde kitlesel retimde hz arttrmak amacyla basnl dkm sistemleri yayglamaya balamtr. Ancak basnl

dkmde al kalplar mevcut basnc kaldramayaca iin polimerik yapl yeni tip kalplar kullanlmaktadr. Basnl yntemle ekillendirilen paralar daha az su ierdiinden kuruma klmeleri daha az olmakta dkm sresi ise 1-2 saatten 20 dakikaya kadar dmektedir. Yapl: Dkm amurlarnda aranan 1.6-1.8 kg aralndaki litre arlna ulalmas iin maseye (dkm amuru tasla) mekanik kartrc ortamnda su ilave edilir. Daras alnm 1 litrelik balon jojeye bu amur doldurularak, tartlp Litre Arlnn arzu edilen dzeye gelmesi salanr. Kat-sv oran bu ekilde belirlenen ilk dkm amuru tasla bylece hazrlanr. amur iindeki partikllerin bir birlerine yapp floklasyona uramasn nlemek ve akkanln arttrmak iin amur kartrlmaya devam edilirken iine defloklant katlr. Elektrolit olarak da tabir edilen eitli defloklantlar bulunmaktadr. Vitrifiye seramik amurlarnda yaygn olarak pratikte cam suyu olarak ifade edilen sodyum silikat kullanlmaktadr. Elektrolit katldka viskozitenin drlmesi yani akkanlk kabiliyetinin arttrlmas salanr. Ancak bunun kritik bir deeri bulunmaktadr ve artan hassas elektrolit oran ile birlikte viskozite tekrar ykselir (ekil 1). Buna dikkat edilmelidir. Pratikte 1 kg kuru hammadde karlnda 9 g. 40 bomelik Sodyum Silikat kullanm nerilmektedir. Hazrlanan amurdan alya dkm yaplr. Dkm yapldktan sonra srasyla 15, 30 ve 45 dakika sonra kumpasla et kalnl lm yaplr. Bylece zamana bal et kalnl bymesi grafie aktarlr. Kullanlan Cihazlar ve Malzemeler: Balon joje (1 ltlik) Pipet Al Kalp Mekanik Kartrc Kumpas Kronometre Terazi

10

Kaynaklar: 1) Ate Arcasoy, Seramik Teknolojisi, M.. Gzel Sanatlar Fakltesi, Seramik Blm Yay., 1983 2) Seramik, TMMOB Kimya Mhendisleri Odas Yayn, 1980 Raporda stenilenler: 1) Seramik malzemelerin retiminde kullanlan slip dkm yntemin avantajlar ve dezavantajlar nelerdir? 2) Defloklasyon nedir? Neden seramik malzemeler iin nemlidir? Konunun teorisi nedir? 3) 1.6-1.8 kg/litre oran neden nemlidir? 4) Bome nedir? 5) Zamanla deien et kalnln grafik olarak iziniz. 6) Litre arl, tiksotropi, reoloji, viskozite ve elektrolit nedir? Aklaynz. 7) Ayn srede daha kaln veya daha ince dkm kalnl elde etmek iin ne yaparsnz?

11

Deney Ad: Killerde Yorulma Suyu ( Plastik Su ), % Kuruma, Pime ve Toplu Klmelerin Saptanmas
Amac: Kil numunelerinin fiziksel zellikleri olan killerde yorulma suyu ( plastik su ), % kuruma, pime ve toplu klmelerin saptanmas Teorik Bilgi: Klasik kil bnyelerinde reaksiyon, kil mineralleri, eritici mineraller ve dolgu mineralleri arasnda oluur. rnn zelliklerini anlamak ve hakknda nceden bilgilenebilmek iin pime srasnda yer alan tm reaksiyonlar ve oluan fazlarn zelliklerini bilmek gerekir. Kil bnyelerinin tannmasnda su absorbsiyonu ve lineer pime klmesi gibi zellikler de nem tar. Genel olarak belli bir scaklk aralnda frn scakl artarken su emmenin yava yava dt, buna karlk pime klmesinin artt gzlenen bir olgudur (ekil 1). Byle bir karlatrmada belirli bir scaklk zerinde pime klmesinde gzlenebilecek bir dme, bnyedeki gzeneklerin ierek hava kabarc oluturmasna neden olan ar pime durumudur. Byle davran ime olarak tanmlanr ve rnde herhangi bir bozulma grlmesine karn genellikle ilk defa klmedeki deimeyle fark edilir. Klmenin geriye dnnden ksa bir sre sonra su emme artar, ime grnr hale gelir ve sv faz miktar rnn yk altnda plastik ak yapmasna izin verecek dzeye gelir. phesiz kil rnleri imenin ortaya kt ve srd scaklk aralnda piirilemez. Her iki zelliin deerlerinin uygun olduu ve istenilen rengin kazanld scaklk aral bileimin en uygun pime blgesidir. Seramik rnlerde nemli sorunlardan biri de paradan paraya boyutlarn sabit kalmamas birinden dierine farkl klmeler gsterilebilmesidir. Bu tr deiimlerin sebebi 1- Kullanlan hammaddenin tane boyutu ya da mineral bileiminin deimesi 2- amur hazrlamada zelikle su ieriinde oluan deiimler 3- Kullanlan kalplardan kaynaklanan hatalar 4- Piirme blgesindeki scaklk farklar, atmosferdeki deiimler olabilir. zellikle yer karosu, fayans gibi malzemelerin retiminde bu hatalardan dikkatle kanlmas gerekir.

12

ekil 1: Pime zelliklerinin deiimi Bu nedenle pime ve kuruma klmeleri seramik bnyelerde denetlenmesi gereken en nemli zelliklerden biridir. Birok seramik rnn kuruma ya da pime srecinde deformasyona urayarak zarar grmesine klmenin yksek olmas neden olur. Bu nedenle ekillendirilerek numunelerin stne iaretler konur ve kuruma ile pime sonrasnda karlatrma yaplr. Oluturulmas amalanan rnn niteliklerine gre klmenin belli bir yzdeyi gememesi aranr, rnein porselenlerde yaklak % 16 klmenin st istenmez. Kuruma, pime ve toplam klmenin hesaplanmasna ilikin formller aada verilmitir. (Plastik Arlk - Kuru Arlk) -------------------------------------------------- x 100 Kuru arlk

% Yorulma Suyu =

(Plastik Uzunluk - Kuru Uzunluk) % Kuruma Klmesi = ---------------------------------------------------- x 100 Plastik uzunluk (Kuru uzunluk - Pime Uzunluu) % Pime Klmesi = ----------------------------------------------------- x 100 Kuru uzunluk

13

(Plastik Uzunluk - Pime Uzunluu) % Toplu Klme = ----------------------------------------------------- x 100 Plastik Uzunluk

Yapl: Plastik Hamur yaplmak zere kuru kilden bir miktar alnr ve su ile pervaneli acdan yararlanlarak alr. yice alan amur al plakann zerinde bekletilerek plastik bir hamur oluturulur (Hamur elle yorulma esnasnda ele yapmayacak kvama geldiinde, ierdii su miktar plastik su miktarn verir). Plastik hamurdan belli bir miktar tartlr ve deimez arla gelinceye kadar 70 oC de kurutulur. Plastik ve kuru tartm farklarnn kuru tartma blnmesi ve yz ile arplmas, yzde olarak yorulma suyunu verir. Plastik ekillendirme kvamna gelen amurdan, mevcut kalplar iine, yaklak 20 x 22 x 100 mm boyutlarnda 3 adet ubuk baslr. Bu ubuklarn kegen uzunluklar kumpasla 0,1 mm hassasiyetle llr ve not edilir. ubuklar etvde 70 0Cde sabit arla kadar kurutulur. Kuruyan ubuklara ayn lmler kumpasla istenen hassasiyette tekrarlanr ve lmlerde kan milimetre cinsinden farklarn ortalamas, dorudan doruya yzde olarak aratrlmas yaplan kilin kuruma klmesini gsterir. Aratrma yaplan kilin hangi scaklktaki klmesi saptanmak isteniyorsa, kuruma klmeleri llen ubuklar, bu kez size belirtilen scaklkta yaklak 1/2 saat sre ile piirilir. Pien ubuklarda yaplan lmlerde, kuru uzunluk ile pime uzunluu arasndaki uzunluk, milimetre cinsinden kumpasla istenen hassasiyetle okunur. Bu uzunluk yzde olarak pime klmesi yzdesini verir. Toplu klme yzdesi ise plastik uzunluktan, pime sonras oluan uzunluun karlmas ile elde edilen, milimetre cinsinden uzunluun yzde olarak okunmas sonucu saptanr. Kullanlan Cihazlar ve Malzemeler: Kl frn Mekanik kartrc Terazi Kumpas Seramik kalplar Kil numunesi Spatl Kaynaklar: 1) Seramik, TMMOB Kimya Mhendisleri Odas, 1980, Ankara

14

Raporda stenilenler: 1) ubuklar zerinde yaptnz lmlerden yararlanarak % yorulma suyu, % kuruma klmesi, % pime klmesi ve % toplu klmeleri hesaplaynz. 2) Dier gruplarn farkl piirme scaklklarnda alarak elde ettii deerleri kullanarak Scaklk - % Pime klmesi grafiini iziniz. 3) Kurutma ve pime esnasndaki klmelerin sebeplerini izah ediniz.

15

Deney Ad: Metilen Mavisi Yntemiyle Kil Minerallerinin Yzey Alannn Bulunmas
Amac: Kil minerallerinin yzey alanlarnn metilen mavisi molekllerinin adsorbsiyon zelliinden yararlanarak saptanmas. Teorik Bilgi: Metilen mavisi (MM) testi kolayca uygulanabildii ve hibir ekipmana ihtiya duymad iin ok kullanlan bir testtir. Metilen mavisi testi katyon deiim kapasitesi ve spesifik yzey alannn belirlenmesinde kullanlmaktadr. Killerin yzey alanlarnn lm kuruma balanma gcnn, plastisitesinin, ak zelliklerinin ve ime-daralma davranlarnn tespitinde olduka nemlidir. Bununla birlikte killerin spesifik yzey alan kilin mineralojik yapsna, organik bileimine ve tane boyut dalmna bal olarak byk deiiklikler gsterir. Metilen mavisi testi uzun yllardr farkl malzemelerin spesifik yzey alannn belirlenmesinde kullanlmaktadr. Sulu ortamda metilen mavisi negatif olarak yklenmi kilin yzeyine adsorbe olan C16H18N3S+ katyonik bir boyadr. Bir metilen mavisi molekl tarafndan kaplanm yzey yaklak olarak 130 oA2dir. Yapl: Her numune iin 10 adet test tp alnr ve bu tpleri A1....A10, B1....B10, C1....C10 eklinde cam kalemiyle iaretlenir. A ve B iaretli tplere ilgili kil rneklerinden 1 0,01 g ve C tpne de ilgili kilden 0,50 0,01 g hassasiyetle tartlan numuneler konur. A, B ve C tplerine nce 10ar ml saf su konur ve bir telle kil su karm iyice kartrlr. Bu ilem srasnda bir tpten dierine geerken telde kil topa kalmamasna dikkat edilir. Ata telinin kullanlmas amaca uygundur. Bu ilemden sonra A ve B tplerine hazrlanan N/100lk metilen mavisi zeltisinden (C16H18ClN3S.2H2O) srasyla 1,2,3,.....10 ml, C tplerine ise N/20lik metilen mavisi zeltisinden gene ayn miktarlar konur ve tplerde toplam 20 ml sv olacak ekilde saf su ilave edilir ve kartrlr.

16

24 saat sonra kilin zerinde kalan svy en az renklendiren metilen mavisi miktar her numune iin saptanr. Baz kil numunelerinde kil zerindeki svnn rengi tam olarak grlemez ise bu rneklere 2N NaCl zeltisinden yeterli miktar ilave edilerek kilin kmesi salanr. Kullanlan Cihazlar ve Malzemeler: Terazi Cam deney tpleri Deney tp tutaca Balon joje Kil numunesi Spatl Kaynaklar: 1) Yukselen Y., Kaya A., Suitability Of The Methylene Blue Test For Surface Area, Cation Exchange Capasity And Swell Potential Determination Of Clayey Soils, Engineering Geology, 2008, Vol.102, 38-45. Raporda stenilenler: 1) Deneyde karlalan glklerin ve buna karn alnan nlemlerin, kurutulmu numune kullanmann nedenlerini aklaynz. 2) N/100, N/20lik metilen mavisi ve 2N NaCl zeltilerinin hazrlann aklaynz. 3) Yzey alan hesaplamasn detayl aklaynz. 4) Kil minerallerinin neden farkl yzey alan ierdiinin ve deneyde ne amala NaCl zeltisinin kullanldn aklaynz. 5) Deney esnasnda kullanlan killerin hangi kil grubuna ait olduunun grnne gre belirleyiniz 6) Adsorbsiyon ile absorbsiyon arasndaki fark tanmlaynz.

17

Deney Ad: Elek Analizi

Amac: Krma ve tme ilemine tabi tutulan malzemenin eleme ilemi ile tane boyut dalmnn saptanmas. Teorik Bilgi: Metalurjik proseslerde kullanlan birok malzeme kullanm aamasna gelmeden nce krma, tme gibi bir takm n ilemlere tabi tutulur. Bu ilemler sonucu farkl tane boyutuna sahip malzemeler oluur. Farkl boyuttaki bu tanelerin boyutlarna gre snflandrlmas amacyla eleme ilemi yaplr. Eleme farkl boyuttaki tanelerin belirli byklkteki delik ve aklklardan geme zelliine dayanarak yaplan boyut ayrma ilemidir. Bu amala standartlarda tanmlanm elekler kullanlmaktadr. Bu standartlar Tablo 1de verilmitir. Tablo 1de de grld gibi eleme ilemi iin elek akl 670 mmden 20 me kadar deien elekler kullanlmaktadr. Tablo 1de verildii gibi elekleri tanmlayan 6 farkl standart bulunmaktadr. Bunlar: ISO 565 Alman DIN-4188 USA ASTM-E 11-70 USA-TYLER GB B.S 410 Fransa AFNOR X11-501

Genellikle ISO, DIN ve AFNOR standartlarnda elek numaralar dorudan mm veya m olarak elek zerinde yazmaktadr. Ancak Amerikan ve ngiliz standartlarnda elek akl anlamna gelen mesh {1 in (25,4 mm) uzunlukta bulunan delik says} kelimesi ile elek numaralar alanmaktadr. Elek analizleri iin elek aklklarnn seiminde kullanlan sabit oran 2=1.4142 veya
4

2=1.189dur. Amerikan TYLER elek serisi 42 oran ile, ASTM elek serisi ise 2 oran

kullanlarak belirlenmitir. Her iki sistemde de 200 mesh = 0.074 mmlik (74 m) elek balang noktas kabul edilip, ASTM ve TYLER iin yukarda verilen katsaylara blmek suretiyle bir alt seride yer alan elein elek numaras bulunur.

18

Tablo 1: Farkl standartlarda verilen elek numaralar

ISO-565 20 25 28 32 36 38 40 45 50 53 56 63 71 75 80 90 100 106 112 125 140 150 160 180 200 212 224 250 280 300 315 355 400 425 450 500 560 600 630 710 800 850 900 100 112 118 125 140 160 170 180 200 224 m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm Germany DIN 4188 Aklk (mm) 0.020 0.025 0.028 0.032 0.036 0.040 0.045 0.050 0.056 0.063 0.071 0.080 0.090 0.100 0.112 0.125 0.140 0.160 0.180 0.200 0.224 0.250 0.280 0.315 0.355 0.400 0.450 0.500 0.560 0.630 0.710 0.800 0.900 1.000 1.120 1.250 1.400 1.600 1.800 2.000 2.240 USA ASTM E 11 - 70 Aklk(m) inch Mesh No 38 0.0015 400 45 0.0017 325 53 0.0021 270 63 0.0025 230 75 0.0029 200 90 0.0035 170 106 0.0041 140 125 0.0049 120 150 0.0059 100 180 0.0070 80 212 0.0083 70 250 0.0098 60 300 0.0117 50 355 0.0139 45 425 0.0165 40 500 0.0197 35 600 0.0234 30 710 0.0278 25 850 0.0331 20 1000 0.0394 18 1180 0.0469 16 1400 0.0555 14 1700 0.0661 12 2000 0.0787 10 USA TYLER Aklk (inch) Mesh No 0.0015 400 0.0017 325 0.0021 270 0.0024 250 0.0029 200 0.0035 170 0.0041 150 0.0049 115 0.0058 100 0.0069 80 0.0082 65 0.0097 60 0.0116 48 0.0138 42 0.0164 35 0.0195 32 0.0232 28 0.0276 24 0.0328 20 0.0390 16 0.0460 14 0.0550 12 0.0650 10 0.0780 9 Great Britain B.S. 410 Aklk (m) Mesh No 38 400 45 350 53 300 63 240 75 200 90 170 106 150 125 120 150 100 180 85 212 72 250 60 300 52 355 44 425 36 500 30 600 25 710 22 850 18 1000 16 1180 14 1400 12 1700 10 2000 8 -

19

236 250 280 315 335 355 400 450 475 500 560 630 670

mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm

2.500 2.800 3.150 3.550 4.000 4.500 5.000 5.600 6.300 -

2360 2800 3350 4000 4750 5600 6300 6700

0.0937 0.110 0.1320 0.1570 0.1870 0.2230 0.2500 0.2650

1/2

8 7 6 5 4 -

3 -

0.0930 0.1100 0.1310 0.1560 0.1850 0.2210 0.2630

1/2

8 7 6 5 4 3

2360 2800 3350 4000 4750 5600 6700

7 6 5 4 -

Bir st seride bulunan eleklerin numaralar ise verilen bu katsaylara 74 myi arparak belirlenir. Toz malzemelerin tane boyutunu ve tane boyut dalmn saptamak amacyla en az be elek kullanlr. Ancak daha fazla boyut snflandrlmas durumunda bu say arttrlr. Yapl: Elek setinin en stne en byk elek aklna sahip elek yerletirilir. Dier elekler ise aaya inildike elek aklklar klecek ekilde yerletirilir. Daha sonra en stteki elein zerine kapak, en alttakine ise tava konulur. Elek analizi yaplacak numune tartlp en stte yerletirilen elee konulup, st kapak rtlerek 10 dakika sre ile eleme ilemine tabi tutulur. Bu ilem kuru olarak gerekletirilirse yaplan eleme ilemi kuru eleme olarak adlandrlr. Eer bu ilem srasnda elek setinden su geirilirse yaplan bu eleme ilemine sulu eleme ilemi ad verilir. Eleme ilemi sonunda her elein zerinde toplanan malzeme, n tartm alnm kaplara konulur. Elek yzeyindeki delikler arasnda kalan taneler yumuak bir fra yardm ile elek st miktarma ilave edilir. deal olarak eleklerden tartlan toplam madde miktar balangtakine eit olmaldr. Ancak bir miktar kayp sz konusu olabilir. Bu miktar balangtaki hammadde miktarna gre az olacandan ihmal edilebilir. Kullanlan Cihazlar ve Malzemeler: Laboratuvar tipi elek analizi cihaz Deiik elek aklklarna sahip elekler Krma ve tme ilemlerine tabi tutulmu malzeme Elektronik terazi

20

Raporda stenilenler: 1) Elek aklklarna gre deneyde kullandnz elekleri yaznz. 2) Aadaki tabloyu deney sonularnz kullanarak doldurunuz. Elek akl (mm) Ortalama tane Miktar (g) % Miktar (M) X M % Elek st % Elek alt boyutu (X, mm)

3) Numunenin ortalama tane boyutunu hesaplaynz. 4) Tane boyut aral ve % madde miktar deimini veren boyut dalm grafiini iziniz. 5) Her bir elek aral iin kritik tane boyutunu hesaplaynz.

21

Deney Ad: Al Donma Sresinin Saptanmas

Amac: Seramik kalp malzemesi olarak kullanlan alnn donma sresinin saptanmas ve donma sresine eitli iyonlarn etkisinin incelenmesi. Teorik Bilgi: Kimyasal forml CaSO4.1/2H2O olan al, doada oka bulunan jips mineralinden (CaSO4.2H2O) elde edilir. Al su ile kartrldnda 1,5 mol suyu ile reaksiyona girerek sert bir mase haline dnr. Al-su sspansiyonunun sertlemesi, ortam scaklna ve sspansiyonun kartrlma hzna bal olarak deiir. 1-5 dakika arasnda al kristallerinin aadaki formle gre hidrate olmas ile karmn sertlemesi balar. CaSO4. 1/2 H2O + 3/2 H2O CaSO4 + 2 H2O Al - su karm bu sre iinde bir krema kvamndadr. Al-su karmnn gereinden ok veya az kartrlmas, sertleen karmn sahip olaca mukavemeti nemli lde etkiler. Alnn sertlemeden nceki kvam plastik kvam olarak tanmlanr. Bu durumda hidrate olan al kristalleri bymeye ve birbirlerini kenetlemeye balar. Son aamada, plastik kvamda olan alnn sertlemesi ve snmas gzkr. Bu hale gelen al elle tanabilir mukavemettedir. Teorik olarak 100 kg alnn hidrate olmas iin 18,6 kg su gereklidir. Ancak pratikte al-su sspansiyonu ile kolayca alabilmek iin teorik miktardan fazla su kullanlr. Seramik sanayiinde amaca gre 100 kg alya katlan su miktar 60-80 kg arasnda deimektedir. rnek olarak shhi tesisat iin kalp retiminde bu oran 100 kg al ve 75 kg sudur. Fazla su hidrasyon srasnda byyen al kristallerini birbirinden uzak tutarak sertleen karm mukavemetini, yn younluunu ve su absorbsiyon karakteristiini nemli lde etkiler. Alnn sertlemesi srasnda gsterdii en nemli zellik boyuta genlemesidir. Tipik lineer genleme % 17 mertebesinde olup, kalplarn dizaynnda ve retilecek seramik malzemenin boyutlarnda, bu genleme miktarnn etkisi gz nne alnmaldr. Ayrca Al-su karmnn donma sresinin bilinmesi ve kontrol edilmesi kalp hazrlamada nemli rol oynar. Donma sresi eitli faktrlere bal olmakla beraber en nemli iki unsur: Al/su oran ve suda bulunan serbest iyonlarn bu sre zerindeki etkileridir. Bu sebeple al hazrlannda rastgele su kayna kullanlmamaldr. Aldan seramik kalp hazrlama prosesini kontrol altnda tutabilmek iin alya katlan su yumuak bir su mertebesinde ve temiz olmaldr.

22

nk suda bulunacak iyonlarn cinsine gre al donma sresi nemli lde abuklar veya yavalayabilir. Bu deneyin amac saf suda alnn donma sresini saptamak ve bu sreye eitli iyonlarn etkilerini incelemektir.

ekil 1: Seramik malzemelerin retiminde kullanlan al kalp Yapl: 0,1 g hassasiyetle 10 g al tartlarak uygun bir temiz kap iine konur ve kaba 7 ml saf su ilave edilir. Su katma ilemi biter bitmez kronometre ile zaman tutulmaya ve al hemen bir plastik ubukla kartrlmaya balanr. Kartrma ilemine al sertleinceye kadar devam edilir. Al sertletiinde kronometre durdurulur ve geen sre kaydedilir. Deney tekrarlanarak ortalama sre alnn donma sresi olarak alnr. Ayn deney, eitli iyonlarn alnn donma sresi zerine etkisini incelemek iin de yaplr. Bu etkiyi incelemek iin aada belirtilen zeltiler kullanlr: % 2 K2SO4 , % 4 KNO3, % 4 CaCl2, % 4 NaCl, % 1 boraks, % 5 sodyum silikat, % 4 sodyum okzalat, % 1 sodyum nitrat, % 1 niasta ve %1 sirke. Kullanlan Cihazlar ve Malzemeler: Saat cam Kronometre Raporda stenilenler: 1) Farkl zeltilerle elde ettiiniz donma srelerini tablo halinde veriniz. Donma sresi hangi iyonlarla ne ekilde etkilenir? Konunun teorisini de vererek aklaynz. 2) 290 g alnn hidrate olmas iin gerekli su miktarn reaksiyon stokiometrisinden yararlanarak teorik olarak hesaplaynz.

23

Deney Ad: Seramik Malzemelerin Eme Mukavemeti Deneyi

Amac: Pimi veya pimemi kil esasl seramik malzemelerin eme mukavemetinin belirlenmesi. Teorik Bilgi: Malzemelerin mukavemeti, atomlar aras ba kuvvetine ve atomlar aras ba eidine baldr. ekme gerilmesi, malzemeye tek eksenli olarak ters ynde etkiyen kuvvetlere gre komu atomlarn birbirlerine gre ters ynde hareket etmeye zorlanmas sonucu elde edilirken, basma gerilmesi ise yine tek eksenli ve ters ynl olarak komu atomlarn bir birlerine daha yaknlamaya zorlanmas sonucu oluur. yonik ve kovalent ba yaplarna sahip seramik malzemeler krlgan olup gevrek davran sergilerler ve bu tr malzemelerde eme mukavemeti nem tamaktadr. Eme gerilmesi veya mukavemeti; bir anlamda ekme ve basma gerilmelerinin malzemeye e zamanl etkidii andaki mekanik zellii ifade etmektedir. Drtgen veya dairesel kesitli ubuk eklinde hazrlanm malzemelerin, eilmeye kar dayanmlarn belirlemek iin 3-nokta veya 4-nokta eme deneylerinden yararlanlmaktadr. ekil 1de 3-nokta ve 4-nokta eme deney dzenekleri verilmitir. Bu dzenekler, ekil 2de genel grnts verilen rnek bir test cihazna yerletirilerek, test gerekletirilmektedir. Grld gibi silindirik mesnetler arasna serbest olarak yerletirilen ubuun, mesnetler aras mesafenin ortasndan, mesnetlere ters ynde yklenmesi sonucu eme gerilmesi oluur. Ykn uyguland blgede basma gerilmesi konsantrasyonu yksek iken, ubuun dier kenarndaki blgelerde ise ekme gerilmesi konsantrasyonunun yksek olduu grlmektedir (ekil 3). Standartlarda eitli malzemeler iin eitli boyutlarda deney ubuklar, mesnetler ngrlmektedir. Burada temel esas; mesnetler aras mesafenin, ubuun silindirik kesitliyse apna, drtgen kesitliyse eni-boyuna gre yeterli oranda byk olmasdr. Baz durumlarda yksek scaklkta da eme testleri yaplmaktadr.

24

Tablo 1: eitli malzemeler iin standartlar u ekilde belirlenmitir: ASTM C 158 ASTM C 393 ASTM C 1499 ASTM D 790 ASTM D 2344 Cam, Cam-Seramik ve Cam Plakalar Plaka sandvi yapl honeycomp(TM) (balpetei) kompozit yaplar leri Seramik Malzemler Rijit plastikler, Kompozitler ve zolasyon Malzemeleri 3-nokta eme mukavemeti (Polymer Matrix Composite Malzemeler)

ekil 1: eitli 3-nokta ve 4-nokta eme test dzenekleri ve ekipmanlar

ekil 2: 3-Nokta Eme Testi Cihaz

ekil 3: Eme srasnda gerilme konsantrasyonunun oluumu

25

Drtgen kesitli ve silindirik kesitli ubuklarda 3-nokta eme mukavemeti aadaki formllere gre hesaplanmaktadr. Drtgen Kesitli Numuneler 3. P. L eme = 2 . b . h2 P L b h D = = = = = (N/mm , MPa)
2

Silindirik Kesitli Numuneler P. L eme = (N/mm2, MPa) . D3

Uygulanan yk (N) Mesnetler aras uzaklk (mm) Drtgen kesitli numunenin eni (mm) Drtgen kesitli numunenin ykseklii (mm) Dairesel kesitli numunenin ap (mm)

Yapl: Yar ya ekillendirme yoluyla hazrlanm vitrifiye seramik hamuru (masse) elik kalplarda elle ekillendirilirken, ya yntemle hazrlanm vitrifiye dkm amuru ise al kalplarda ekillendirilerek drtgen kesitli seramik ubuklar elde edilir. Daha sonra havada kurutulan numuneler, 800-850-900 ve 950 oC scaklklarda 1er saat piirilerek sinterlenir. Bu ekilde ilemlerden gemi eme ubuklarnn ortalama boyutlar; ~120 x 20 x 12 mmdir. Deneyin yaplaca nokta eme presinde silindirik mesnetler, ~100 mm arala kumpas yardmyla ayarlanr ve numune buraya yerletirilir. Ykn uygulanaca st eneye bal yk motor yardmyla nce numune yzeyine temas ettirilir sonra basky arttrrken, yk lerden yk miktar takip edilir. ubuk eilmeye balayp, krlncaya kadar yklemeye devam edilir ve ubuun krlma anndaki yk, gstergeden okunarak kaydedilir. Burada dikkat edilecek husus, krlmadan sonra yk boalaca iin yk lerdeki maksimum yk miktarnn iyi takip edilmesidir. Krlma yk kg cinsinden llr ve Na evrilir (1 kg = 9.81 N). Krlma yknn bu ekilde elde edilmesinden sonra yukarda da akland gibi drtgen kesitli ubuklarda nokta eme gerilme mukavemetinin hesaplanmas iin aadaki formlden yararlanlr:

26

3. P. L eme = (N/mm2, MPa) 2 . b . h2 P L b h = = = = Uygulanan yk (N) Mesnetler aras uzaklk (mm) Drtgen kesitli numunenin eni (mm) Drtgen kesitli numunenin ykseklii (mm)

Kullanlan Cihazlar ve Malzemeler: nokta eme test cihaz Kumpas Seramik ubuk ekillendirme kalplar Laboratuvar tipi frn (maks. 1300C) Kaynaklar: 1) Malzemelerin Mekanik zellikleri II Ders Notu 2) Davidge, R.W., Mechanical Behaviour of Ceramics, Cambridge Univ. Pres, 1979 Raporda stenilenler: 1) Deneyde elde ettiiniz numunelerin eme mukavemeti hesaplaynz. 2) Ortalama ve standart sapmay bulunuz. 3) Farkl scaklklarda pimi numunelerin mukavemet deerlerini hesaplayn. Sinterleme scaklnn mukavemet zerine etkilerini grafik zerinde gstererek irdeleyiniz.

27

Deney Ad: Grnr Porozite (Ak Gzenek), Su Emme ve Bulk Younluk (Hacim Arl) Tayini Amac:
eitli karmak ekilli seramik malzemelerin grnr gzenekliliini ve bulk younluunu belirlemek Teorik Bilgi: Seramik malzemelerde bata mekanik mukavemet olmak zere, bir ok zelliine etki ettii iin gzeneklilik (porozite), younluk gibi kavramlar nemli fiziksel zellikler olarak dikkate alnmaktadr. Seramik malzemelerin retimleri srasnda teorik younluuna ulalmak istenir. Bu baarlamayacak kadar g ve masrafl bir itir. Zira, seramik bnyede gzenekliliine bal olarak hava kalmakta ve bu da younluunun dmesine yol amaktadr. Seramik yaplarda toplam gzeneklilik (ak ve kapal gzenekler dahil), teorik younluk (d) ve bulk younluuna (dr) bal olarak hesaplanabilir: % Toplam Gzeneklilik = (d-dr)/d x 100 Kapal gzeneklerin tespiti zor olduundan, ou durumda seramiklerin yalnzca ak gzeneklerin orannn belirlenmesi, pratikte nemli ve yararl olmaktadr. Yntemde; su ve seramik yap birlikte kaynatlarak, suyun kapilar etkiyle seramik yapnn ak gzeneklerinden ieriye szmas salanmaktadr. Daha sonra suya doymu ve kuru seramik yapnn arlklar fark oranlanarak ak gzeneklerin %si tespit edilmektedir. Yntem Arimed (Archimedes) Prensibine dayand iin Arimed Yntemi olarak da adlandrlmaktadr.

Yapl: Su Emme ve Ak Gzenekliliin Tayini Seramik yaplarn ak (grnr) porozitesi (gzeneklilii), granler seramik yaplar ve refrakter malzemeler iin standartlatrlm DIN 51056 (ISO EN 993-1)ya uygun olarak belirlenmitir. Sadece arlk lm hassasiyetine uygun seilen ve boyut snrlamas olmayan hatta karmak geometriye sahip numuneler, etvde 105Cde kurutulup, kuru arlklar (MK) tespit edildikten sonra, ii su dolu bir kap iine yerletirilir. Numuneler, su iinde kabn tabanyla temas etmemelidir. Bunun iin kabn dibine bir zgara yerletirilir. Bu ekilde suya gml olan numuneler, kap iinde ~4 saat sreyle kaynatlr. Kaynatma sonras, kap iindeki suyun oda scaklna soumas beklenir ve sonra numuneler darya

28

alnr. Ya tartm yaplmadan nce numune yzeylerindeki ince su filmi tabakas, nemli bir bez yardmyla arndrlr ve tartlr. Buna doymu arlk denir (MD). Daha sonra askl sistemde kurulan dzenekte, tart cihaznn tabanndan sarktlan bir ipe balanan numune, suya daldrld haliyle arl llr. Ask arl (MA) olarak ifade edilen bu ilemle suyun kaldrma kuvvetinin etkisi altndaki arl llmektedir. % Grnr = (MD - MK) / (MD - MA) * 100 MD : su ile doymu arlk (g) MK : kuru arlk (g) MA : ask arl (g) % Su Emme = (MD - MK) / (MK) * 100 Bulk younluk (Hacim Arl) Tayini Bunun iin DIN 51065 (ISO EN 993-1) standardndan yararlanlmtr. Bunun iin yukarda aklanan grnr gzeneklilik tespiti deneyinde olduu gibi suda kaynatlan numunelerin; kuru (MK), suda doymu arlklar (MD) ve ask arlklar (MA) llr, daha sonra aada verilen eitlik yardmyla numunelerin bulk younluu (hacim arl, h) belirlenir. h = (MK) / (MD - MK) * (su) MK : Kuru arlk (g) MD : Doymu arlk (g) MA : Ask arl (g) su : Svnn younluu (1 g/cm3, deneyde su kullanld iin suyun younluu dikkate alnmtr.) Kullanlan Cihazlar ve Malzemeler: Hassas Terazi Beher Maa Isya dayankl kap Istc p ya da bklebilir tel

29

Kaynaklar: DIN 51056, DIN 51065, TS 4633 EN 993-1:1996; (http://www.tse.org.tr/Turkish/Abone/StandardDetay.asp?STDNO=12364) (grntleme tarihi Eyll 2009) Raporda stenilenler: 1) Toplam gzeneklilik, grnr gzeneklilik, ak ve kapal gzenek ne demektir? Aklaynz. 2) Teorik younluk nedir? Bir malzeme neden teorik younluuna ulatrlamaz?

30

Deney Ad: Curuf-Refrakter Korozyon Testi ve Cruf Yaynma Alannn Belirlenmesi

Amac: Crufun refrakterle etkileimi sonras yaynma (penetrasyon) alannn belirlenmesi. Teorik Bilgi: Cruf direnci, bir refrakter malzemenin, gaz ve buhar faz da dahil olmak zere, her trl kimyasal etkileme mukavemetini belirlemektedir. Refrakter ile temas eden andrc bileiklerin kimyasal kompozisyonlar ok farkl olup, buna bal olarak anma prosesleri de farkllk gstermektedir. Refrakterlerin cruf ile etkileimi genel olarak u parametrelere baldr: refrakter malzemenin bileimi, ortamn bileimi, ortam scakl ve sv crufun viskozitesi. Ayrca kimyasal karakter olarak ele alndnda, bazik karakterli refrakterlerin, bazik esasl cruflara ve asidik refrakterlerin de asidik esasl cruflara daha direnli olduklar teden beri bilinen bir gerektir. Refrakterlerin cruf ile andrlmas incelendiinde, bu etkileimin safhada meydana geldii grlmektedir. Bunlar;
1) Refrakter yzeyinin cruf tarafndan slanmas: Refrakterlerin cruf ile etkileiminde ilk

aama, refrakterin cruf tarafndan slanabilme zelliidir. ekil 1de grld zere, temas asna () bal olarak slanabilme olaynda iki farkl durum sz konusudur.

<90

>90

ekil 1: Sv cruf ile refrakterin yzey gerilimi arasndaki temas asnn ematik gsterimi Eer temas as 90den kkse, cruf refrakter zerinde yaylma gsterir ve refrakteri slatr. Cruf korozyonunun gereklemesi iin nce bu slanmann olmas gerekmektedir ki; genelde sv-kat sistemlerinde byle bir durum gzlenmektedir. Eer temas as 90den bykse cruf, refrakter yzeyi zerinde damlalar eklinde kalacak ve slanma meydana gelmeyecek yani refrakter korozyonu gereklemeyecek ya da ok az gerekleecektir.

31

2) Crufun gzeneklere dolmas : Cruf-refrakter arayzeyinde slanma gerekletikten

sonra, cruf refrakterin yzeyindeki ak gzeneklerden ieriye doru szmaya balar. Bu aamada, refrakterin ak porozite yzdesi nemli rol oynar ve porozite dtke cruf etkileimine diren artar.
3) Crufun refrakter taneleri andrmas : Refrakterin gzeneklerinden ieri szan crufun

yaynabilmesi asndan, birbirlerine komu iki refrakter tanesinin, temaslar arasndaki a belirleyici olur. ekil 2den de grld gibi, ara asnn byk olmas (ideal =60), cruf direncine katk salamaktadr.

Tane 1 Tane 2

ekil 2: Ara asnn ematik gsterimi Refrakterlerin sv metal veya cruf ile korozyonu etkileyen parametrelerin banda scaklk gelmektedir. Scakln ykselmesi, crufun viskozitesini drmenin yan sra reaksiyonun kinetiini arttrarak etkileimin hzlanmasna neden olur. Crufun kimyasal bileiminin refrakter anmasnda nemli bir yeri vardr. rnein; elik endstrisinde BOF ve potalarda bolca kullanlan bazik refrakterlerle yaplan almalarda, cruf ierisindeki SiO2, Al2O3, CaO, MnO, FeO ve Fe2O3 gibi bileiklerinin andrma etkilerinin yksek olduu gzlenmitir. Ayn zamanda ergime scakln, tektik noktaya doru drecek bileimler ve bnyede bulunan flaks etkisi yapan dier oksitlerin miktarlar da refrakter anmasn olumsuz ynde etkilemektedir. Refrakter malzemelerin etkileri asndan bakldnda, kimyasal karakterinin yannda porozitesi de nemli bir zelliktir. Yksek poroziteli tulalardan rlen bir astarn bnyesine sv metal veya cruf hzla nfuz eder ve reaksiyon yzeyi malzemenin derinliklerine ilerler. Bu nedenle refrakter malzemenin retiminde porozitenin minimum olabilecei ekilde, tane irilii dalmnn granlasyon ile optimize edilmesi ve ekillendirme srasnda maksimum younluun elde edilmesi gerekmektedir.

32

Yapl: Refrakter korozyonunu lmeye ynelik olarak esaslar, DIN 51069 normu ya da TS 6276 ile standardize edilmi pota yntemidir. Bu ynteme gre; refrakter tuladan kesilerek ya da dklebilir refrakterler iin uygun kalplar hazrlanp dklerek 50 x 50 x 50 mm.kp veya 50mm apl ve 50 mm yksekliinde silindir eklindeki numunelerin st yzeylerinden matkap ile delmek suretiyle belirli bir apta ve derinlikte (25 x 25 mm) ukur oluturularak potalar meydana getirilir (ekil 3).

ekil 3: 50 x 50 x 50 mm ebatlarnda ortasnda pota oluturulmu numune Refrakterlerin crufa kar dayanmlarnn belirlenmesi iin yaplacak olan Pota Yntemi deneyi iin cruf, tlr ve daha sonra 100m elekle elenir. Etvde 105Cde kurutulan ince toz halindeki cruf, refrakter potalara arj edilmek zere tartlr. Bu tartmda, silindirik pota deliinin geometrik hacmi ve bu hacmi en uygun doldurabilecek toz miktar belirlenmeye allr. Daha sonra bunlarn frn iinde belirli bir zaman periyodunda ergitilmesi salanr. Isl ilemden sonra, frn iinde oda scaklna souyan numune, elmas testere ile ortadan kesilerek, eksenel dzlemleri ortaya karlr. Numunenin bu eksenel dzlemi iinde gzle de grlebilen cruf yaynma alan (ekil 4), saydam zerine silinmez kalemle haritas karlr. Daha sonra bu harita milimetrik kat zerine ilitirilerek birim mm2ler saylmak suretiyle yaynma blgelerinin alan hesaplanr. Pota yntemi, kyaslamal standart bir test metodudur ve alternatif olabilecek refrakterlerin birbirleriyle karlatrlmasnda kullanlr (ekil 5).

33

kesit Aekil 4: Cruf testi sonucu pota kesitinin ve cruf yaynma (penetrasyon) alannn ematik grnm.

ekil 5: Farkl refrakterlerin crufla etkileim blgeleri. Her bir refrakter iin elde edilen cruf yaynma alanlar, daha sonra grafie aktarlarak sonularn kantitatif deerlendirmesi yaplr. Kullanlan Cihazlar ve Malzemeler: Potal refrakter malzeme Cruf Laboratuvar frn Laboratuar tipi etv Kumpas Sert seramik kesici Elmas testere Saydam folyo Silinmez ince ulu saydam kalemi Milimetrik kat

34

Kaynaklar: 1) Refrakter Malzemeler Ders Notu 2) DIN 51059-2 (Testing ceramic raw materials and processed materials; comparative test of the behaviour of fireproof materials in response to attack by solid and liquid substances at high temperature, crucible method) Raporda stenilenler: 1) Numunelerin cruf yaynma alanlarn hesapladktan sonra, grafiini iziniz. 2) Islanmazlk zellii nedir? ekil izerek aklaynz. 3) Granlasyon etkisi nedir? 4) Cruflar, kimyasal karakterine gre nasl snflandrlr? 5) Refrakterler, kimyasal karakterine gre nasl snflandrlr?

35