6th International Advanced Technologies Symposium (IATS11), 16 -18 May 2011, Elaz, Turkey

G Sistemlerinde FACTS Uygulamalar

M. M. Ertay1 ve Z. Aydomu2
1

Dzce niversitesi, Dzce/Trkiye, mustafaertay@duzce.edu.tr 2 Frat niversitesi, Elaz/Trkiye, zaydogmus@firat.edu.tr korunmaldr. kinci ama ise; bir hatta akm kontrol ede rek g akn seilen iletim koridorlarna ynlendirir. Ayn zamanda bu ama ierisinde, birincil g ak, beklenmeyen koullar altnda sistemde istenen tm g iletimini salamak iin hzl bir ekilde kullanlabilir ikincil bir gzergha deiebilir. Bu iki temel amacn baarmnn iletim sistemlerinin kullanmn nemli bir ekilde arttraca ve yeni iletim hatlar iin minimal gereksinimler ile zelletirmeyi kolaylatrmada balca bir rol oynayaca sylenebilir [3]. Son yllarda g elektronii teknolojisindeki gelimelerden dolay FACTS cihazlarna olan ilgi artmtr . Bu cihazlar, temel olarak gerilim reglasyonu, g ak kontrol ve iletim kapasitesi artrm gibi ok eitli srekli durum kontrol problemlerini zmek amacyla kullanlmaktadr. Buna ek olarak g sistemlerinde meydana gelen dalgalanmalar snmlemede ve g sistemi kararlln artrmada FACTS cihazlarnn kullanm literatrde geni olarak aratrlm ve incelenmitir [4-6]. Bu almada, gelen eksel tristr tabanl ve konverter tabanl FACTS cihazlar incelenmitir. Cihazlarn donanm yaplar, g sistemlerinde kullanm amalar, performans karlatrmalar ve ekonomik adan deerlendirilmeleri yaplmtr. II. FACTS TEKNOLOJLER FACTS cihazlarn, geleneksel tristr tabanl kontrolrler ve gelimi konverter tabanl kontrolrler olarak iki ekilde incelemek mmkndr. Tristr tabanl kontrolrler anahtarlama ve dzenleme cihaz olarak geleneksel tristr leri kullanmaktadrlar. Tristr tabanl cihazlar mekanik olarak alan geleneksel cihazlarn (kesici anahtarlamal kapasitr ve reaktr, faz kaydrc, transformatr kademe deitiricisi vb.) devre dzenlerine benzer devre yaplarna sahip olmalarna karn bu cihazlar dan son derece hzl alrlar [4]. Gelimi FACTS cihazlar ise SGK (Senkron Gerilim Kayna) prensibine gre alan anahtarlamal konverterler kullanrlar. Bu konverterler yapta olarak GTO gibi kendinden denetimli yar iletken elemanlar kullanr. Konverter tabanl cihazlar, geleneksel tristr tabanl FACTS cihazlar ile karlatrldklarnda gerilim, hat empedans ve faz as kontrol iin tekdze uygulanabilme ve stn performans karakteristikleri salarlar. SGK yaklam, konverter eer yeterli byklkte bir enerji depolama cihaz ile balanmsa AC sistemle aktif gc direkt olarak

FACTS Applications in Power Systems

AbstractDue to many reasons such as, an increasing demand for energy, the constraints in the building of new transmission lines and the disadvantages of the conventional compensation devices, it has been necessary to maximize the efficiency of existing energy transmission systems. An in-depth analysis of the options available for maximizing the existing transmission systems, with high level of reliability and stability, has pointed in the direction of power electronics. The rapid development of the power electronics technology makes it possible the development of a new technology for the control of the power systems, called Flexible Alternating Current Transmission Systems (FACTS). In this study conventional thyristor based FACTS devices and converter based FACTS devices are investigated and compared against their configurations, their effects and aim of usage on power systems. KeywordsFACTS, Thyristor based FACTS, Converter based FACTS, Power systems.

I. GR snek Alternatif Akm letim Sistemleri (FACTS) 1980 lerin sonunda Amerika daki Elekrik Gc Aratrma Enstits (EPRI) tarafndan tantlmtr. FACTS terimi 1988 ylnda EPRI Elektriksel Sistemler Blm Bakan Yardmcs Dr. Narain Hingorani tarafndan ortaya atlmtr [1]. IEEE ye gre FACTS; Denetlenebilirlii ve g transfer kapasitesini arttrmak iin bir veya daha fazla alternatif akm iletim sistemi parametresinin kontroln salayan g elektronii tabanl bir sistem ve dier statik donanmdr. FACTS kontrolrleri g elektronii tabanl bir uygulama olduu iin geleneksel mekanik kontrolrlere (nt kapasitr, seri kapasitr, faz kaydrc vb.) gre daha hzldr. Bu kontrolrler uygun bir ekilde ayarland zaman iletim sistemlerinin kararl alma limitlerini artrr. Bu cihazlar iletim hattnn seri empedans, akm, gerilimi ve aktif ve reaktif gc gibi ebeke parametrelerinin uygun kompanzasyonu yoluyla g sisteminin kontroln salar [2]. FACTS cihazlarnn iki ana amac vardr : - letim sistemlerinin g transfer kapasitesini artrmak . -Tanmlanan iletim rotalar zerinde g aknn kontroln salamak. Buradaki ilk ama, belirli bir hatta g aknn iletim hattnn termal limitlerine kadar artabilmesini hedefler. Ayn zamanda sistem hatalar esnasnda ve sonrasnda g aknn gerek zamanl uygun kontrol yoluyla sistem kararll

370

M. M. Ertay, Z. Aydomu deitirebilme ve bamsz, kontrol edilebilir reaktif g kompanzasyonu salama zelliklerini sunmutur [7,8]. Bu almada, tristr tabanl cihazlardan TCVSC, TCSC konverter tabanl cihazlardan ise STATCOM, SSSC ve UPFC zerinde durulacaktr. A. Tristr Kontroll Statik Var Kompanzatr (TCSVC) TCSVC ilk uygulanan FACTS cihazdr. 1970 lerin balarnda ark frn kompanzasyonu iin gelitirilen TCSVC daha sonralar enerji iletim uygulamalar iin kullanlmtr. Tipik nt bal bir TCSVC ekil 1 de grld gibi tristr anahtarlamal kapasitrler (TSC) ve tristr kontroll reaktrlerden (TCR) olumaktadr. TCSVC nt bal reaktr ve/veya kapasitrleri hzl bir ekilde sisteme dahil etmek veya kaldrmak iin tristr valfi olarak ifade edilen arka arkaya bal tristrler kullanr. Bu kapasitrlerin ve reaktrlerin uygun bir ekilde koordinasyonlu almas sonucunda, reaktif g k elemanlarn kapasitif ve endktif oranlarna bal olarak srekli deitirilebilir [9].
letim Hatt
GT

paralel bal bir kapasitr (C) kullanr. TCR-C kombinasyonu temel frekans kapasitif reaktansnn geni bir aralk zerinde dzgn bir ekilde kontrol edilmesine izin verir [1].
C AT CF letim hatt

TCR

Kontrol nitesi

Parametre Ayar Kontrol Girileri

ekil 3: TCSC devre yaps.

ndirici transformatr

GT

Tristr valfleri

Kontrol nitesi

Vref Yardmc giri

Parametre Ayar

Kapasitr Grubu

Reaktr Grubu

ekil 1: TCSVC devre yaps.

UT
1.0 0.9 0.8 0.7 0.6 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1

Ar gerilim seviyelerinden korumak zere C kapasitrne paralel bir metal oksit varistr (MOV) yerletirilir. TCSC temel alma moduna sahiptir; a) Tristrlerin tam iletimde olduu durum (By-pass modu): Bu modda hat akmnn byk bir ksm TCR zerinden akar ve TCSC, kk net bir indktif empedansa sahiptir. b) Tristrlerin bloke olduu durum: TCSC empedans sadece kapasitr reaktansna eit olmaktadr. c) Vernier modu (tristrlerin ksmi olarak iletimde olduu durum) olarak ifade edilir; burada TCSC kapasitif veya indktif blgede alabilir. Bu mod tristr tetikleme alarnn srekli deiimi ile TCSC nin dinamik almasnn saland bir alma modudur. Bu mod SSR yi nlemede kullanlmaktadr [10-12]. TCSC, tristrlerin tetikleme alarnn kontrol ile reaktansn dzgn ve hzl bir ekilde deitirebilir. TCSC istenen yollar boyunca g akn direkt olarak dzenleyebilir ve sistemin hat snrlarna daha yakn almasna izin verir. Hzl ve esnek dzenleme yeteneinden dolay g sisteminin dinamik performans ve geici kararlln iyiletirebilir. Bununla beraber SSR ve g salnmlarnn sndrlmesinde de kullanlr. ekil 4te TCSCnin X-I karakteristii grlmektedir. Kararllk ve

IC ICmax
Kapasitif
0

ndktif

IL ILmax

snmleme kontrol iin genel olarak TCSC kapasitif blgede yani ekil 4te grlen ABC alan ierisinde alr.
X (pu)
3 2

ekil 2 : TCSVCnin V-I karakteristii.

A Kapasitif B D
1

C
2

TCSVC normal olarak iletim hattnn seili terminalindeki gerilimi ayarlamak iin kullanlr Buna ek olarak TCSVC geici ve dinamik kararll salamada da kullanlr [9]. ekil 2 de TCSVC nin V-I karakteristii grlmektedir. Bu karakteristie gre TCSVC nin gerilim salama kapasitesi azalan sistem gerilimi ile azalmaktadr. Bu , kapasitr ve reaktrlerin azalan sistem gerilimi ile azalan k akm salad anlamna gelir. B. Tristr Kontroll Seri Kapasitr (TCSC) TCSC tipik seri bir FACTS cihazdr. TCSC konfigrasyonlar ekil 3 te de grld gibi sabit kapasitr yannda (CF), Tristr kontroll reaktrler (TCR) ve bunlara

1 0

I (pu) G F

-1 -2

ndktif E

ekil 4: TCSCnin X-I karakteristii.

ekil 4 zerinde harflerle belirtilen snrlar verilmitir: A: Ateleme as limiti, B: Tristrlerin bloke olduu durum, C: Maksimum gerilim limiti, D: Tristrlerin tam iletimde olduu durum . E: Ateleme as limiti.

aada

371

G Sistemlerinde FACTS Uygulamalar F: Harmonik snma limiti. G: Tristr akm limiti (maks.). C. Statik Senkron Kompanzatr (STATCOM) STATCOM, iletim hattna nt olarak balanan bir FACTS cihazdr. Literatrde STATCON veya ASVC (Gelimi Statik Var Kompanzatr) olarak da adlandrlr. ekil 5 te STATCOM devre yaps gsterilmektedir. Basit olarak STATCOM balant transformatr, konverter ve bir DC kapasitrden ibarettir. Burada V, AC sistem gerilimini Vo ise STATCOM k gerilimini ifade etmektedir. TCSVC gibi reaktif nt kompanzasyon iin kullanlabilir. Bal bulunduu bara gerilimini dzenlemek iin iletim hattna reaktif g salayabilir veya iletim hattndan reaktif g tketebilir.
letim Hatt V

Bu durumda cihaz indktif modda alm olur. ekil 6 (b) de bu durum gsterilmektedir. Eer konverter k gerilimi ile iletim hatt gerilimlerinin byklkleri eit ise (V o=V), AC sistem ile cihaz arasnda herhangi bir reaktif g alverii olmaz [13].

(a)
VT

(b)

ekil 6: STATCOM Reaktif g alveri durumlar (a) Reaktif g retimi (Kapasitif mod) (b) Reaktif g tketimi (ndktif mod).
GT
1.0 0.9 0.8 0.7 0.6

Balant Transformatr VO
AC

Konverter
GTO

Kontrol nitesi

Parametre Ayar Kontrol girii

0.5 0.4 0.3 0.2 0.1

IC
+ Vdc -

ICmax

Kapasitif

ndktif

IL ILmax

ekil 5: STATCOM devre yaps.

ekil 7: STATCOM V-I karakteristii.

Kapasitr, konverter iin gerekli DC gerilimi salamak amacyla kullanlmaktadr. Konverter k gerilimi ile AC sistem gerilimi arasndaki faz farkna bal olarak kapasitr arj veya dearj olmaktadr. Srekli durumda konverter k gerilimi AC sistem geriliminden geri fazda tutularak sistemden ekilen aktif g (kk miktarda) transformatr ve konverter kayplarn karlamaktadr [13,14] STATCOM knda, temel frekansta kontrol edilebilir genlikte dengeli faz gerilimleri elde edilir. Bu dzenlemede AC sistem ile cihaz arasndaki srekli durum g alverii genel olarak reaktiftir. STATCOM ve AC sistem arasndaki reaktif g al verii konverter k geriliminin bykln dzenleyerek kontrol edilir. Eer STATCOM k geriliminin bykl, AC sistem gerilimini geerse (Vo>V), I akm transformatr reaktans yolu ile STATCOM dan AC sisteme akar ve cihaz iletim hatt iin reaktif g retir. STATCOM sadece reaktif g alverii yaptndan dolay devre kayplar ihmal edildiinde, konverter k gerilimi AC sistem gerilimi ile ayn fazdadr. Bu nedenle konverter k akm iletim hatt geriliminden 90o ileridedir. Bu durumda cihaz kapasitif modda alm olur. ekil 6 (a) da bu durum gsterilmektedir. Eer STATCOM k gerilimi, AC sistem geriliminden kk olursa ( Vo<V ) akm transformatr reaktans yolu ile AC sistemden STATCOM a akar ve cihaz iletim hattndan reaktif g tketir. Konverter akm letim hatt geriliminden 90o geridedir (kayplar ihmal edildiinde).

ekil 2 de TCSVC ve ekil 7 de STATCOM V-I karakteristikleri verilmitir. Dk gerilimlerde STATCOM un akm salama kapasitesi TCSVC den ok daha iyidir. ekil 7 STATCOMun tipik olarak yaklak 0.2 pu, hatta ok dk (teorik olarak sfr) sistem gerilimi dzeylerinde tam k akm aral zerinde alabildiini gsterir. Bir baka deyile STATCOM herhangi bir sistem gerilimi deerinde maksimum kapasitif veya maksimum indktif k akmn AC sistem geriliminden bamsz olarak salayabilir . Ayn zamanda STATCOMun maksimum reaktif g retimi veya tketimi AC sistem gerilimi ile lineer olarak (Q=V.I) deiir. ekil 2 ise TCSVCnin maksimum elde edilebilir kompanzasyon akmnn AC sistem gerilimi ile dorusal olarak azaldn gsterir. Ayrca maksimum kapasitif akm, kapasitr boyutu ve sistem geriliminin genliine baldr. ekil 2 ve ekil 7de 0.4 pu gerilim deeri iin k akmlarna bakldnda STATCOMun daha fazla k akm salad aktr. TCSVCnin maksimum reaktif g k ise AC sistem geriliminin karesiyle (Q=V2/X) azalmaktadr. Bu nedenle STATCOM lineer alma aralndan dolay byk sistem bozunumlar altnda gerilim destei salamada TCSVCden stndr [15,9]. D. Statik Senkron Seri Kompanzatr (SSSC) STATCOM ile devre zellikleri ayn olmakla beraber, SSSC ekil 8 de grld gibi iletim hattna seri olarak

372

M. M. Ertay, Z. Aydomu balanmaktadr. SSSC bykl ve faz as yar iletken aygtlar tarafndan hzl bir ekilde ayarlanabilen, hat akmna dik olan, dengeli fazl bir gerilim retir ve bunu hatta seri olarak enjekte eder. SSSC ile aktif ve reaktif g kontrol mmkndr. STATCOM da olduu gibi yeterli byklkte bir DC depolama aygt ile balanrsa SSSC ile aktif g kontrol yaplabilmektedir. Sadece reaktif g kontrol iin kk bir DC kapasitr yeterlidir. SSSC , iletim hattna ekledii gerilimin etkisine gre seri kapasitr veya reaktr olarak grlebilir . Kapasitif alma durumlarnda iletilen aktif g artmaktadr. ndktif alma durumlarnda ise iletilen aktif g ayn oranda azalmaktadr. Ayn grevi yapan TCSC ye gre daha geni bir kontrol aralna sahip olduu sylenebilir [17].
V VO

letim Hatt Balant Transformatr AT GT

adlandrlmtr. Bu yap, aktif gcn, iki konverterin AC terminalleri arasnda serbeste ift ynl akna izin veren ideal bir AC-AC g konverteri olarak alr. Ayrca her bir konverter kendi AC k terminalinde bamsz olarak reaktif g retebilir veya tketebilir [18]. UPFC, birbirinden tamamyla bamsz olarak iletim hatt zerindeki aktif ve reaktif g ak denetimi, gerilim reglasyonu, seri ve nt kompanzasyon, faz kaydrma gibi bir ok ileve sahiptir. UPFC nin ar yklenmi hatlar, paralel hatlar arasndaki yk paylam (load-sharing), dng ak (loop-flow) denetimi, sistemlerin dinamik ve geici rejim koullarnda kararllk denetimi gibi farkl problemlerin zmnde de kullanlmas amalanmtr. UPFC de bir denetim modundan dierine mekanik olarak bir gei sz konusu deildir. Gelimi g elektronii teknii sayesinde elektronik olarak kip deitirebilmektedir. Bu avantaj g sistemindeki deien koullara kar olduka esnek bir alma olana sunmaktadr [19].
letim Hatt

AC Konverter
GTO

I
P

Kontrol nitesi

Parametre Ayar Kontrol girii

- Vse +

Q
+ Vdc AC

Konverter 1

DC

DC

Konverter 2
AC

C AC

ekil 8: SSSC Devre yaps.

+
Vdc

TCSC ile karlatrldnda SSSC de seri gerilim enjeksiyonu kontrol edilir. TCSC de ise empedans kontrol edilir. letim hattnn aktif gcnn artrmnda SSSC daha baarldr. Bir baka deyile SSSC gerilim kayna tipi, TCSC ise deiken empedans tipinde seri kompanzatrlerdir. Ayrca, SSSCnin cevap zaman daha hzldr. Kontrol aral karlatrldnda, SSSC, kapasitif moddan indktif moda dzgn bir gei salar, fakat TCSC rezonans p robleminden dolay bunu yapamaz [15,16]. SSSC, hat akmndan bamsz bir ekilde kapasitif ve indktif aralkta kompanzasyon gerilimi retme yeteneine sahiptir. TCSCnin kompanzasyon gerilimi ise verilen kontrol aral zerinde hat akmna orantldr. Harici DC g kayna ile balandnda SSSC, etkin X/R orann yksek tutmak iin seri kompanzasyon derecesinden bamsz olarak hat reaktansna salad kompanzasyon gibi hat rezistans iinde kompanzasyon(aktif g enjeksiyonu ile) salayabilir. Fakat TCSC sadece reaktif kompanzasyon salayabilir [15,17]. E. Birleik G Ak Denetleyicisi (UPFC) 1991de Laszlo Gyugyi tarafndan nerilen UPFC, ok ynl ve etkili bir FACTS cihazdr. UPFC AC iletim sistemlerinin gerek-zamanl kontrol ve dinamik kompanzasyonu iin nerilmitir. ekil 9 dan da grld gibi UPFC, ortak bir dc kapasitrden ala n bir STATCOM ve bir SSSC nin birleiminden meydana gelir . Burada, STATCOM Konverter 1, SSSC ise Konverter 2 olarak

(STATCOM)

(SSSC)

AC

llen Deikenler Parametre Ayar

KONTROL NTES

ekil 9: UPFC nin ematik diyagram .

UPFC geleneksel tristr kontroll yaklamlarn balca kusurlarnn stesinden gelebilecek potansiyele sahiptir. Teknik adan pratik bir ekilde iletim hatt kompanzasyon problemlerini ve btn g ak kontroln tek dze bir ekilde idare etmeyi mmkn klar. Anahtarlamal kapasitrler ve reaktrler veya kademe deitirici transformatrler yerine yalnzca senkron gerilim kaynaklar kullanr. Evrensel olarak uygulanabilir bir tek kompanzatr/kontrolr cihaz olmasnn genel ekicilii dnda, gerilim kayna tabanl evrensel g ak yaklam fonksiyonel esneklik salar ve alma performansna geleneksel tristr kontroll sistemler ile genel de ulalamaz [20]. UPFC ezamanl olarak (ok-fonksiyonlu) veya seime bal olarak hat empedans, gerilim ve faz asn tek bir seri gerilim kayna enjeksiyonu ile deitirebilir veya dzenleyebilir. Geleneksel yaklam bunlar yapmak iin farkl bamsz donanmlar gerektirir. Tristr kontroll bir faz as dzenleyicisi (faz as iin) ve statik var kompanzatr (reaktif g kontrol iin) gibi geleneksel FACTS cihazlar ancak kombine bir ekilde kullanlrsa bunlar gerekletirebilir.

373

G Sistemlerinde FACTS Uygulamalar III. LETIM SSTEMLERNN SINIRLAMALARI VE FACTS TEKNOLOJS Belirli bir g sisteminin karakteristikleri, yk bydke ve retim arttka zaman ile deiir. Eer iletim olanaklar yeterli bir ekilde gelitirilmezse, g sistemi srekli durum ve geici durum problemlerine kar zayf bir hale gelir ve kararllk snrlar daralr [21]. letim sistemi snrlamalar aadaki bir veya daha fazla karakteristikleri ierebilir; Srekli durum g transfer limiti, gerilim kararllk limiti, dinamik gerilim limiti, geici kararllk limiti, g sistemi dalgalanma snmleme limiti, dng ak limiti, termal limit, ksa devre akm limiti. Her bir iletim engeli veya blgesel kstlama bu bir veya daha fazla sistem seviye p roblemine sahiptir [22]. Her bir uygulamada bir FACTS kontrolr belirli iletim snrlamalarn hafifletmek, retimin datmn kolaylatrmak iin kullanlr ve yeterli sistem gvenilirlii salar. Her bir cihazn gerilim, empedans veya iletim asn kontrol etmedeki yetenei, her bir aygtn g iletimini kontrol etmek iin bal kapasitesini belirler. Daha nce sralanan sistem snrlamalarnn bazlar ve FACTS cihazlarnn bu problemlerde kullanm, geleneksel zmlerle karlatrmal olarak Tablo 1de verilmitir [23].

Tablo 1: FACTS cihazlarnn srekli durum uygulamalar . Snrlama Problem Ar ykte dk gerilim Gerilim kararllk limiti Hafif ykte yksek gerilim Kesintileri takiben yksek gerilim Hat veya transformatrn ar yklenmesi Paralel geitler arasnda yk paylam Yksek ksa devre akm Snrl iletim gc Dzeltici eylem Reaktif g salamak Reaktif g tketmek Reaktif g tketmek Geleneksel zm nt kapasitr, Seri kapasitr nt kapasitr , nt reaktrn anahtarlanmas nt reaktr eklenmesi Hat veya transformatr eklemek Seri reaktr eklenmesi Seri reaktans veya faz asn ayarlamak Ksa devre akmn snrlamak Hat reaktansnn azaltlmas Seri reaktr/kapasitr eklenmesi veya PAR eklenmesi Seri reaktr eklenmesi Seri reaktr veya kapasitr eklenmesi FACTS cihazlar TCSVC, TCSC, STATCOM TCSVC, STATCOM TCSVC, STATCOM TCSC, UPFC, TCPAR TCSVC, TCSC UPFC, TCSC TCPAR UPFC, TCSC TCSC, SSSC

Termal limit

Ar yk azaltmak

Dng ak limiti Ksa devre akm limiti Kararllk

IV. FACTS CHAZLARININ YATIRIM MALYETLER FACTS cihazlarnn yatrm maliyetleri iki kategoride incelenebilir; bunlar donanm maliyetleri ve gerekli alt yap maliyetleridir. Donanm maliyetleri sadece kurulum snfna bal deildir. Kontrol ve koruma sistemlerinin veya kapasitrler, reaktrler veya transformatrler gibi ana elemanlarn fazlal, sismik koullar, evre koullar, datm istasyonu kontrol sistemi veya blgesel veya ulusal kontrol merkezi ile iletiim gibi zel gereksinimlere de baldr. Altyap maliyetleri FACTS cihaznn kurulaca datm istasyonunun yerine baldr. Altyap maliyetleri unlar ierebilir; yer kazanm (Eer mevcut datm istasyonunda alan yetersizlii var ise) , mevcut datm istasyonun da modifikasyonlar (rnein; yeni anahtarlama tesisleri gerekli ise), bina ii donanm (kontrol, koruma, tristr valfi gibi) iin bina yapm, mevcut iletiim balants, alt yap. Tipik cihaz gleri iin ekil 10 ve ekil 11 deki maliyet alanlarnn alt limiti donanm maliyetlerini, st limiti ise alt yap maliyetlerini de ieren toplam yatrm maliyetlerini

gstermektedir. ekillerden grld gibi ok dk glerde maliyet daha yksek ve yksek g deerlerinde ise maliyet daha dk olabilmektedir. Grld gibi FACTS cihazlar geleneksel donanma gre olduka maliyetlidir. Fakat geleneksel donanmnda dinamik davranlar snrldr. Bu nedenle iletim planlayclar en ekonomik zmleri bulmak zorundadrlar [23].

M var

ekil 10: SVC ve STATCOM iin yatrm maliyetleri [23].

374

M. M. Ertay, Z. Aydomu KAYNAKLAR

Cigre Study committee 14 working Group 14.14, FACTS Tutorial Draft 1, 1993 [2] S., Maram, Hierarchical Fuzzy Control of the UPFC and SVC located in AEP's Inez Area, Master Thesis ,Dep. of Elec.and Comp. Engin. of the Virginia Polytechnic Institute and State University, 2003 [3] A. M. Vural, Flexible AC Transmission a Unified Power Flow Controller, Master Thesis ,Gaziantep niv., 2001 [4] M. A. Abido, Power System Stablty Enhancement Usng Facts Controllers: A Revew,The Arabian Journal for Science and Engineering, Volume 34, Number 1B,153-172,2008 [5] R. Natesan,G. Radman,Effects of STATCOM, SSSC and UPFC on Voltage Stability,2004,Proc.of the Thirty Sixth Southeastern Symposium on System Theory Georgia Institute of Technology Atlanta,546 550 [6] M. A. Kamarposhti, M. Alinezhad, H. Lesani, N. Talebi, Comparison of SVC, STATCOM, TCSC, and UPFC Controllers for Static Voltage Stability Evaluated by Continuation Power Flow Method, 2008 Elec. Power Con., 1-8. [7] L.,Gyugyi, "Dynamic Compensation of AC Transmission Lines by Solidstate Synchronous Voltage Sources," IEEE Transactrons on Power Delivery, Vol 9, No 2, April,1994. [8] Y., H., Song and A. T. Johns, Flexible AC Transmission Systems (FACTS). London, UK: IEE Press, 1999. [9] N.,G., Hingorani, Flexible AC transmission, IEEE reprinted from IEEE Spectrum,Volume 30, No.4 , 40-45., 1993 [10] E., V., Larsen, K., Clark, S., A., Miske, , J., Urbanek , Characteristics and rating considerations of thyristor controlled series compensation,1993, IEEE/PES Summer meeting, paper no 93 SM 433-3 PWRD, Vancouver Canada, july 18-22. [11] C., Bowler, E., Larsen, B., Damsky, S., Nilsson, Benefits of thyristor controlled series compensation,CIGRE paper No 14/37/38 -04,1992. [12] A. Medina, A., Ramos-Paz, C.R., Fuerte-Esquivel, Swift computation of the periodic steady state solution of power systems containing TCSCs Elsevier, Electrical Power and Energy Systems 25, 689694, 2003 [13] E., Uzunovic, A., Canizares C., J., Reeve , Fundamental Frequency Model of Static Synchronous Compensator, 1997,North American Power Symposium (NAPS), Laramie, Wyoming, 49-54. [14] U., Eminolu, S., Herdem, T., Yalnz, nvertr temelli facts cihazlar kullanarak Reaktif g kompanzasyonu ile gerilim kontrol, 2002, Elekt. elektro.- bilg. Mh. 10. Ulusal kongresi, 152-155. [15] N.G. Hingorani and L. Gyugyi. Understanding FACTS:concepts and technology of flexible ac transmission systems,IEEEPress. New York, (1999). [16] L.,Qing;W., Z ;Zheng Zhenhua; Study and Simulation of SSSC and TCSC Transient Control Performance,Power System Technology and IEEE Power India Conference, 2008. POWERCON2008, Joint International Conference on. [17] L.; Gyugyi, C.D.; Schauder, K.K.; Sen, , Static synchronous series compensator: a solid-state approach to the series compensation of transmission lines Power Delivery, IEEE Transactions on Volume: 12 , Issue: 1 ,406 417,1997 [18].,L.,Gyugyi,C.,Schauder,D.,Williams,S.,L.,Rietman,T.,R.,Torgerson,D.,R.,E d ris,E.,1994, The Unified Power Flow Controller: A New Approach to Power Transmission Control,IEEE/PES 1994 Summer meeting, San Francisco,CA july 24-28. [19] A.,M., Vural, M ,Tmay, Gelimi G Ak Denetleyicileri le Donatlm G Sistemlerinin Newton-Raphson Metodu le Analizi, 2002, Elekt.-elektro.- bilg. Mhendislii 10. Ulusal kongresi,63-66. [20] L, Gyugyi, A unified Power Flow Control Concept For Flexible AC Transmission Systems, 1991, Presented at the fifth International Con.on AC and DC Power Trans.,IEE, London september17-20 [21] E., Acha, C., Fuerte-Esquivel R., Ambriz-Perez, H.,C., AngelesCamacho, FACTS Modelling and Simulation in Power Networks, John Wiley&Sons LTD, 2004. [22] J., Paserba,How FACTS Controllers Benefit AC Transmission Systems, 2003,Transmission and Distribution Conference and Exposition, IEEE PESVolume 3, 7-12 Sept. vol.3 949 - 956 [23] Habur, K.,2000, For Cost Effective and Reliable Transmission of ElectricalEnergy,,http://www.worldbank.org/html/fpd/em/transmission/fac ts_siemens.pdf. [1]

M var

ekil 11: FSC, TCSC ve UPFC iin yatrm maliyetleri [23].

V. SONULAR Bu almada tristr tabanl ve konverter tabanl FACTS cihazlar donanm yaplar, g sistemlerinde yerine getirdii ilevler ve ekonomik adan incelenmitir. Geleneksel kompanzasyon cihazlarnn dezavantajlar, artan enerji talebi, yeni hatlarn yaplmasndaki kstlamalar gibi birok sebepten dolay elektrik kurulular FACTS teknolojisine byk bir ilgi gstermektedirler. FACTS cihazlarnn maliyetleri, geleneksel kompanzasyon cihazlarna gre olduka yksektir. Fakat bu cihazlarn kurulumu ile elde edilecek faydalar yeni hatlarn kurulumu ile elde edilecek faydalara edeer olabilir. Dolaysyla bu cihazlarn kurulumu yeni hatlarn yapmn imkanlar dahilinde erteleyebilir. Bundan dola y iletim sistemi problemlerini en uygun maliyetli ve koordineli bir biimde zmek iin derinlemesine sistem analizi gereklidir . Bu, geleneksel donanm ve FACTS cihazlarnn sisteme olan faydalarn karlatrmay ierir. letim sistemi planlayclar sistem analizi ile en makul zm bulmaldr FACTS cihazlarnn maliyetinin gelien yar iletken teknolojisi ile birlikte azalmas beklenmektedir. Yeni bir uygulama olan FACTS teknolojisinin enerji iletim sistemlerinde uygulamalarnn artmas ile enerji iletimi daha kaliteli ve etkin bir ekilde gerekleebilecek ve enerjinin kontrol daha da kolaylaacaktr. . uras aktr ki konverter tabanl cihazlar tristr tabanl cihazlardan ok daha iyi alma zellikleri, ilevsel performans ve uygulama esneklii gstermektedir. UPFC kavram ile ortaya kan kontrol edilebilir byklkte ve faz asnda kstlamasz gerilim enjekte etme zellii g ak kontrol iin yeni olanaklar amtr. zellikle kstlamasz seri gerilim enjeksiyonu sadece gerilim reglasyonu, seri kompanzasyon ve faz as dzenleme gibi kombine uygulamalara imkan tanmakla kalmaz , ayn zamanda beklenmedik sistem koullarn verimli bir ekilde id are etmek iin seili kompanzasyon modundan bir dierine gerek zamanl geii salar. Bu nedenle UPFC ok ynl ve en gl FACTS cihaz olarak tanmlanabilir. Bu zelliklerinden dolay g sistemi uygulamalar iin tek dze kullanlabilir.

375