M..

Atatrk Eitim Fakltesi Eitim Bilimleri Dergisi Yl: 2010, Say: 32, Sayfa: 123 - 139

RETMENLERN DOYUM DZEYLERNN NCELENMES * Volkan KUMA ** Levent DENZ ***

ZET Aratrma retmenlerin i doyum dzeylerinin ve i doyum dzeylerinin retmenlere ilikin eitli deikenlere gre farkllama durumlarnn belirlenmesi genel amacyla yrtlmtr. Aratrmann rneklemini stanbul ili Zeytinburnu ilesi snrlar iindeki 36 eitim kurumundan yansz rneklem yoluyla seilen 12 eitim kurumunda grev yapan 397 retmen oluturmaktadr. retmenlerin i doyum dzeylerinin belirlenmesinde Minnoseta Doyum leinin 20 maddelik ksa formu kullanlmtr. Aratrmadan elde edilen belli bal sonular unlardr; (a) retmenlerin i doyumlar ortalamann biraz stnde bulunmutur; (b) Kadn retmenlerin i ve d faktrlere dayal i doyumlar erkeklere kyasla anlaml seviyede fazla bulunmutur; (c) Gen yataki retmenlerin (2025) d faktrlere dayal i doyumlar daha yksek ya grubundaki retmenlere gre daha fazla bulunmutur. Anahtar szckler: doyumu, retmen

AN INVESTIGATON ABOUT JOB SATISFACTION OF TEACHERS

ABSTRACT The main purpose of the research is to find out job satisfaction levels of teachers and to investigate the differences on the job satisfaction levels of teachers in relation to their sexes, ages, working years, school types, education levels, subject fields and willingness of choosing their profession. In this research Minnesota Job Satisfaction Questionnaire, 20 items likert type scale, was used. The data collected from the 397 teachers, who work in 36 high schools in province of Zeytinburnu in stanbul. Some of the results are as follows; (a) The job satisfaction of the teachers are just above the moderate level, (b) Female teachers have higher intrinsic and extrinsic job satisfaction levels than male teachers; (c) Young teachers have higher extrinsic job satisfaction levels than older age teachers. Key words: Job satisfaction, teacher
Bu alma Volkan KUMA tarafndan Yard. Do.Dr. Levent DENZ danmanlnda yaplan retmenlerin Doyum Dzeyleri ile Stres dzeyleri Arasndaki liki balkl yksek lisans tezinin bir ksmna dayanmaktadr.
* **

Bilim uzman Yard.Do.Dr., Marmara niversitesi Atatrk Eitim Fakltesi Eitim Bilimleri Blm

***

123

Tm dnyada eitime verilen nem ile bilimsel nitelikli bilginin gelimesi arasnda yksek bir iliki vardr. Bu aamada lkelerin gelimilik dzeyinde eitim en nemli lt olarak ortaya kmaktadr. Gelimi lkeler denilen sanayilemesini tamamlam, teknolojinin yaygn olarak kullanld, insanlarnn dnya ortalamasnn stnde yaam standartlarna sahip olduu lkelerde, zorunlu eitim sresi gelimemi lkelere gre daha uzundur ve ayrca gelimi lkeler eitime de btelerinden daha fazla kaynak ayrmaktadrlar. Trkiyede eitime ayrlan maddi kaynaklar dk seviyededir. Kamu eitim harcamalarnn Gayri Safi Yurt i Haslas (GSYH) iindeki pay az gelimi lkelerde %3.1, orta gelimi lkelerde % 4.4, gelimi lkelerde %5.6 iken, dnya ortalamas %4.4, Avrupa Birlii ortalamas ise %5.1dir. 2006 ylnda Milli Eitim Bakanl, btesi ile GSYHdan ancak yzde 2.8lik pay alabilmitir. Trkiye bu oranla, hem dnya hem de Avrupa Birlii ortalamasnn gerisinde kalmaktadr. rnein kamu eitim harcamalarnn GSYH iindeki paylar Almanyada yzde 4.8; Fransada yzde 5.6, Hollandada %5.1, ngilterede %5.3dr (Ankara Ticaret Odas, 2007). Snrl btelerle verilen eitim hizmeti hem bu hizmeti alanlar hem de verenleri olumsuz biimde etkilemektedir. alanlar sadece fiziksel olarak iyerine getirmek nemli deildir. Onlarn zihinlerini de i yerlerine getirmek gerekmektedir. Mekanistik bir bak asyla insan bir makine gibi grmek ve bu beklenti iinde olmak gnmz anlaylarnda artk yer bulamamaktadr. alanlarn sadece yksek bir verimlilikle almas deil ayn zamanda onlarn hayat kalitelerinin ykseltilmesine olan ihtiya da gn getike nemini hissettirmektedir. Bu gr insan retimin dier unsurlaryla ayn tutan klasik grten ayrlmaktadr. Mutlu olan, iini seven ve iiyle ilgili inisiyatifler alabilen alanlarn verimli olma ve giriimci katklar salamas beklenebilir (Keskin, 2005). nsan, gnnn nemli bir ksmn iinde geiriyor ve bunu da en az 20-25 yl devam ettiriyorsa, onun yaamnda mutlu olabilmesi iin iinden doyum almas hem organik hem de psikolojik varl asndan arttr. doyumu, bir alt yaam alan olarak, bireylerin yaam doyumlarn dorudan etkileyen bir kavramdr. nsan gelitirme, doyumlu klma, zenginletirme abas, tarih boyunca ncelikli olarak dikkate alnan bir etkinliktir. Bireyin i ortamnda yetenek, beceri, iliki gibi zelliklerinin gelitirilmesi; onun yaamn anlaml ve deerli bulmasnda nemli etkendir (Keser, 2005). tatminini igrenin iine kar gsterdii genel tutumudur eklinde tanmlamak mmkndr. Kiinin iine kars tutumu olumlu veya olumsuz olacana gre, i tatminini kiinin i deneyimlerinin sonucunda ortaya kan olumlu ruh halidir eklinde tanmlamak, igrenin iine kar olumsuz tutumuna ise i tatminsizlii demek doru olacaktr (Erdoan, 1996:231). doyumu ada ynetim anlay iinde nemli bir yer tutmaktadr. Bireyin n plana alnd, insana nem veren ynetim anlaylar asndan, i doyumunun salanmas iin gerekli artlarn oluturulmas bir sorumluluk ve hatta bir zorunluluktur. retmenlerin genel olarak dier mesleklerde alan kiilerin yaad ortalama stresten daha fazlasn yaad kabul edilmektedir. nk eitim-retim hizmetlerinde;

124

renci-retmen, okul-aile atmalar, rencilerin disiplin sorunlar, ar kalabalk snflar ve yetersiz fiziki koullar, fazla brokratik i, dk cret, terfi etme glkleri, toplumun eletirileri, toplumun desteinin az olmas, sosyal ve politik glerin eitim kurumlar zerindeki basklar, dllendirme ve kurumlarda karar srecine katlmn yetersiz olmas gibi sorunlar mevcuttur. Bu sorunlar stres, kayg ve tkenmiliin ortaya kmasna yol amakta; dk i performans, iten ayrlmak isteme ve hatta fiziksel, ruhsal salkta bozulma gibi sonulara yol aarak eitim ortamna, rencilere, ailelere ve tm topluma yansmaktadr (Celep, 2003). Buraya kadar ele alnan alanyazndan, bireylerin ilerinden beklentilerinin karlanmasnn moral, gdlenme ve i doyumlar zerinde etkili olduu ve beklentilerini karlayabildii lde st dzeyde morale, gdlenmilie ve i doyumuna sahip olacak bireylerin ite daha fazla aba harcama ve baarl olma olaslklarnn ykseldiini ifade edebiliriz. lkemizde retmenlerin ve eitim sisteminin etkililii uzun yllardan beri tartlmakta, daha etkili bir eitim sistemi iin nitelikli retmen yetitirme nemini ve gncelliini korumaktadr. Eitim kurumlarnda daha iyi eitilen retmenlerin daha verimli alacaklar ve gelecek kuaklan daha iyi yetitirecekleri varsaym konuya ilgiyi artrmaktadr. Ancak, retmenlerin verimli olmalar, ilerini daha iyi yapmalar her zaman daha iyi yetitirilmelerinin doal bir sonucu deildir. Bir baka ifade ile retmenin verimli olmas, salt retmen yetitiren kurumlarda uygulanan eitim programlarnn iyiletirilmesi ile mmkn deildir. Bireyler, gelecekte yapacaklarn meslekleriyle ilgili ne denli iyi eitilirlerse eitilsinler, mesleki baar ve verim, byk lde bireyin gdlenme ve moral dzeyine bal olacaktr. Bireyin gdlenmesinin ve yksek morale sahip olmasnn yolu ise, meslee girite var olan ve meslekte geen yllar boyunca yenileri edinilen beklentilerin karlanmas ve i doyumunun salanmas ile yakndan ilikili grlmektedir (Kunt ve Uras, 2006). Bu gerekelerden hareketle aratrmann genel amac, retmenlerin i doyum seviyelerinin belirlenmesi ve i doyumlarnn cinsiyet, kurum tr, ya, eitim dzeyi, bran, meslek seimindeki isteklilik, mesleki deneyim deikenlerine gre farkllap farkllamadnn belirlenmesi olarak ortaya konmutur. YNTEM Bu aratrmada karlatrma tr tarama modeli kullanlmtr. Karlatrma tr aratrma modelinde, bir deikene gre oluturulan gruplar dier deikenlerle aralarnda fark olup olmadnn anlalmas iin karlatrlr (Karasar, 2003). Bu aratrmada retmenlerin i doyum dzeylerinin cinsiyet, kurum tr, ya, eitim dzeyi gibi deikenler asndan farkllama durumlar snanmtr. rneklem Aratrmann evrenini stanbul ili Zeytinburnu ilesi snrlar ierisinde eitim retim faaliyetine devam etmekte olan 36 resmi eitim kurumu ve bu kurumlarda grev yapmakta olan 1615 retmen oluturmaktadr. Mevcut veriler 20072008 retim yl

125

bandaki duruma ait olup, Zeytinburnu le Milli Eitim Mdrl LSS blmnden alnmtr. Evrenden yer alan okullarn dalm; 22 tane ilkretim okulu, 4 tane genel lise, 2 tane Anadolu lisesi, 8 tane meslek lisesidir. Meslek liseleri iinde bulunan, Anadolu Lisesi, Teknik Lisesi gibi deiik adlar tayan liselerin retmen kadrosu bir btn olarak kabul edilmitir. zel okul statsnde bulunan ilk ve orta retim kurumlar aratrmaya dhil edilmemitir. Aratrmann rneklemini stanbul ili Zeytinburnu ilesi snrlar iindeki 36 eitim kurumundan yansz rneklem yoluyla seilen 12 eitim kurumunda grev yapan 397 retmen oluturmaktadr. rneklemde yer alan okullar ve retmen saylar Tablo 1de verilmitir. Tablo 1. Aratrmann rneklemi
Okul Ad Erkek Say Saniye Sezgin IO Kazm zalp IO Ziya Gkalp IO iftlik IO Nuripaa IO Mensucat Santral Anadolu Lisesi Zht Kurtulmu Lisesi hsan Mermerci Lisesi 100. Yl Ticaret Meslek Lisesi mam Hatip Lisesi IDMIB Deri Meslek Lisesi Trisad Triko rme Konfeksiyon Meslek Lisesi TOPLAM 21 12 10 7 14 15 28 19 20 22 3 8 179 % 52,50 26,67 28,57 35,00 45,16 51,72 73,68 51,35 50,00 41,51 42,86 36,36 45,09 Kadn Say 19 33 25 13 17 14 10 18 20 31 4 14 218 % 47,50 73,33 71,43 65,00 54,84 48,28 26,32 48,65 50,00 58,49 57,14 63,64 54,91 TOPLAM Say 40 45 35 20 31 29 38 37 40 53 7 22 397 % 10,08 11,34 8,82 5,04 7,81 7,30 9,57 9,32 10,08 13,35 1,76 5,54 100,00

126

Veri Toplama Aralar Minnesota Doyum lei. doyumu ile ilgili yaplan aratrmalar incelendikten ve kuramsal yap zerinde almalar tamamlandktan sonra Minnesota Doyum leinin (MSQ) 20 maddelik ksa formunu kullanmak zere karar verilmitir. Minnoseta Doyum leinin 20 maddelik ksa formu ve 100 maddelik uzun formu bulunmaktadr. Bu aratrmada retmenlerin i doyumunu i ve d faktrler olarak ayr ayr ve detayl bir ekilde ortaya koymas, ksa srede cevaplanabilmesi, uygulama ve deerlendirmesinin pratik olmas ve daha nce retmenlere uygulanm olmas sebebiyle Minnesota Doyum leinin ksa formu kullanlmtr. Minnoseta Doyum leinin ksa formu 1967 ylnda R.V. Dawis, D.J.Weiss, G.W. England, L.H. Lofquist tarafndan, Minnoseta Tatmin leinin uzun formunda yer alan i ve d tatmin faktrlerinden oluan tatmin durumlar ile ilgili maddelerin birletirilmesi sonucu gelitirilmitir (zday, 1990). Yirmi sorudan oluan Minnesota Doyum lei, 5 dereceli likert tipi bir lektir. lekteki her maddeye verilen cevaplar, 1 ile 5 arasnda i doyumu dk ile i doyumu yksek ynnde olacak ekilde sralanmaktadr. Verilerin zmlenmesi Aratrmada retmenlerin i doyumlarnn cinsiyetlerine ve mesleini isteyerek seme durumlarna gre farkllama durumlar bamsz grup t testi yaplarak; altklar kurum trne, yalarna, eitim dzeylerine, branlarna ve mesleki deneyimlerine gre farkllama durumlar ise tek ynl varyans analizi yaplarak hesaplanmtr. Tek ynl varyans analizi sonucunda anlaml farkllk grlen durumlarda LSD analizi yaplarak anlaml farkn hangi gruplar arasnda olduu belirlenmitir. BULGULAR retmenlerin i doyumlarnn eitli deikenlere gre farkllama durumu analiz edilmeden nce i doyumlar genel olarak incelenmitir. Bu kapsamda retmenlerin (n:397) i doyumlarnn ortalamann zerinde ( x :68,74; ss:11,93) olduu anlalmaktadr. retmenlerin i doyumlarnn cinsiyete gre farkllama durumlar bamsz grup t testi yaplarak zmlenmi ve sonular Tablo 2de verilmitir. Tablo 2. retmenlerin i doyumlarnn cinsiyete gre zmlenmesi
Cinsiyet K E K E n 218 179 218 179

x
45,02 43,29 25,11 23,74

ss 7,45 8,04 5,17 5,74

sd

Faktrler D Faktrler *p<0,05

2,10 2,49

395 395

0.027* 0.013*

127

Tablo 2den anlald gibi, retmenlerin i doyum dzeylerinde cinsiyetlerine gre anlaml bir farkllk bulunmaktadr. ve d faktrlere gre kadn retmenlerin i doyum dzeyleri erkek retmenlere gre istatistiksel adan anlaml seviyede daha yksektir. Tablo 3. retmenlerin i doyumlarnn kurum trne gre zmlenmesi
n
lkretim 1.Kademe lkretim 2.Kademe Faktrler Genel Lise Anadolu Lisesi Meslek Lisesi Toplam lkretim 1.Kademe lkretim 2.Kademe D Faktrler Genel Lise Anadolu Lisesi Meslek Lisesi Toplam 97 74 75 29 122 397 97 74 75 29 122 397

x
45,25 46,04 41,96 40,48 44,64 44,24 25,08 26,58 23,93 22,31 23,63 24,49

Ss
7,45 6,74 8,71

Varyans Kayna

Kareler Toplam

Sd

Kareler Ortalamas

Gruplar aras

1159,899

289,975

5,004* 7,85 7,45 7,76 4,92 4,39 5,62 5,38 6,01 5,47 Gruplar ii 11260,358 392 28,725 Gruplar aras 606,891 4 151,723 Gruplar ii 22717,401 392 57,953

5,282*

*p<0,01 retmenlerin i doyumlarnn altklar kurum trne gre farkllama durumlar varyans analizi yaplarak zmlenmi ve sonular Tablo 3de verilmitir. Tablo 3den anlald gibi, retmenlerin i doyum dzeyleri retmenlerin altklar kurum trne gre istatistiksel adan anlaml seviyede (p<0,01) farkllamaktadr. Tek ynl varyans analizi sonucunda retmenleri i doyumlarnn kurum trne gre farkllat belirlendiinden dolay, ortaya kan bu farkn hangi gruplardan kaynaklandn bulmak amacyla LSD testi uygulanm ve analiz sonular Tablo 4de verilmitir.

128

Tablo 4. retmenlerin i doyumlarnn altklar kurum trne gre farkllama durumlarna ilikin aritmetik ortalamalar ve bu puanlara uygulanan LSD analizi
lkretim 1.Kademe lkretim 1.Kademe lkretim 2.Kademe Genel Lise Anadolu Lisesi Meslek Lisesi lkretim 1.Kademe lkretim 1.Kademe lkretim 2.Kademe Genel Lise Anadolu Lisesi Meslek Lisesi lkretim 2.Kademe Genel Lise Anadolu Lisesi p < 0,05 lkretim 2.Kademe Genel Lise p < 0,01 Anadolu Lisesi p < 0,01 Meslek Lisesi

x =45,25 x =46,04
_

Faktrler

p < 0,01

p < 0,01

x =41,96 x =40,48
_

p < 0,05

p < 0,01

x =44,64
Meslek Lisesi p < 0,05
_

x =25,08 x
_

D Faktrler

=26,58

p < 0,01

p < 0,01

p < 0,01

x =23,93 x =22,31 x =23,63

_ _

Tablo 4 incelendiinde, i faktrlere gre retmenlerin i doyumlar asndan ilkretim birinci kademe ve ikinci kademe ile genel ve Anadolu liseleri arasnda; genel ve Anadolu liseleri ile de meslek liseleri arasnda anlaml farkllklar olduu anlalmaktadr. Gruplarn aritmetik ortalamalar dikkate alndnda ilkretimbirinci ve ikinci kademe retmenlerinin isel faktrlere dayal i doyumlarnn (srasyla x :45,25, x :46,04), genel, Anadolu ve meslek liselerinde retmenlik yapan retmenlere gre daha yksek olduu anlalmaktadr. Ayrca meslek liselerinde grev yapan retmenlerin isel faktrlere dayal i doyumlarnn ( x :44,64), genel ve Anadolu liselerinde grev yapan retmenlere gre daha yksek olduu grlmektedir.

129

D faktrlere gre retmenlerin i doyumlar asndan ilkretim birinci kademe ile Anadolu ve meslek liseleri arasnda; ilkretim ikinci kademe ile genel, Anadolu ve meslek liseleri arasnda anlaml farkllklar olduu anlalmaktadr. Gruplarn aritmetik ortalamalar dikkate alndnda ilkretim birinci ve ikinci kademe retmenlerinin dsal faktrlere dayal i doyumlarnn (srasyla x :25,08, x :26,58), genel, Anadolu ve meslek liselerinde grev yapan retmenlere gre daha yksek olduu anlalmaktadr. retmenlerin i doyumlarnn yaa gre farkllama durumlar varyans analizi yaplarak zmlenmi ve sonular Tablo 5de verilmitir. Tablo 5. retmenlerin i doyumlarnn yaa gre zmlenmesi
Ya 20-25 Faktrler 26-30 31-40 41 ve zeri Toplam 20-25 D Faktrler 26-30 31-40 41 ve zeri Toplam n 33 117 164 83 397 33 117 164 83 397
_

x
47,93 43,81 43,43 44,97 44,24 27,84 24,41 23,88 24,49 24,49

ss 6,81 7,78 7,85 7,56 7,76 4,90 4,90 5,75 5,50 5,47

Varyans Kayna Gruplar aras

Kareler Toplam 623,216

sd

Kareler Ortalamas 207,739

3,511* Gruplar ii 23254,084 393 59,171

Gruplar aras

432,983

144,328

Gruplar ii

4,961** 11434,267 393 29,095

*p<0,05;**p<0,01 Tablo 5den anlald gibi, retmenlerin i doyum dzeyleri retmenlerin ya durumlarna gre istatistiksel adan anlaml seviyede (*p<0,05;**p<0,01) farkllamaktadr. Tek ynl varyans analizi sonucunda retmenleri i doyumlarnn yaa gre farkllat belirlendiinden dolay, ortaya kan bu farkn hangi gruplardan kaynaklandn bulmak amacyla LSD testi uygulanm ve analiz sonular Tablo 6da verilmitir.

130

Tablo 6. retmenlerin i doyumlarnn yaa gre farkllama durumlarna ilikin aritmetik ortalamalar ve bu puanlara uygulanan LSD analizi
Ya 20-25 Faktrler
_

20-25

26-30 P < 0,01

31-40 p < 0,01

41 ve zeri

x =47,93

26-30 31-40 41 ve zeri 20-25 20-25

_

x =43,81 x =43,43
26-30 P < 0,01 31-40 p < 0,01 41 ve zeri p < 0,01
_

x =44,97

D Faktrler

x =27,84

26-30

x =24,41 x =23,88 x =24,49

_ _

31-40

41 ve zeri

Tablo 6 incelendiinde, i faktrlere gre retmenlerin i doyumlar asndan 2025 ya aralnda yer alan retmenler ile 26-30 ve 31-40 ya aralnda yer alan retmenler arasnda anlaml farkllklar olduu anlalmaktadr. Gruplarn aritmetik ortalamalar dikkate alndnda 20-25 ya aralnda yer alan retmenlerin isel faktrlere dayal i doyumlarnn ( x :47,93), 26-30, 31-40 ve 41 ve zeri aralnda yer alan retmenlere gre daha yksek olduu anlalmaktadr. Ayrca 41 ve zeri ya aralnda yer alan retmenlerin isel faktrlere dayal i doyumlarnn da ( x :44,97), 26-30 ve 31-40 ya aralnda yer alan retmenlere gre daha yksek olduu grlmektedir. D faktrlere gre retmenlerin i doyumlar asndan 20-25 ya aralnda yer alan retmenler ile 26-30, 31-40 ve 41 ve zeri ya aralnda yer alan retmenler arasnda anlaml farkllklar olduu anlalmaktadr. Gruplarn aritmetik ortalamalar dikkate alndnda 20-25 ya aralnda yer alan retmenlerin isel faktrlere dayal i doyumlarnn ( x :27,84), 26-30, 31-40 ve 41 ve zeri aralnda yer alan retmenlere gre daha yksek olduu anlalmaktadr. Ayrca 41 ve zeri ya aralnda yer alan retmenlerin isel faktrlere dayal i doyumlarnn da ( x :24,49), 26-30 ve 31-40 ya aralnda yer alan retmenlere gre daha yksek olduu grlmektedir.

131

retmenlerin i doyumlarnn eitim dzeylerine gre farkllama durumlar varyans analizi yaplarak zmlenmi ve sonular Tablo 7de verilmitir. Tablo 7. retmenlerin i doyumlarnn eitim dzeylerine gre zmlenmesi
n Yksek Okul Faktrler Lisans Lisansst Toplam Yksek Okul D Faktrler Lisans Lisansst Toplam 20 339 38 397 20 339 38 397

x
45,60 44,31 42,92 44,24 26,50 24,49 23,44 24,49

Ss 7,35 7,83 7,39 7,76 3,87 5,57 5,12 5,47

Varyans Kayna

Kareler Toplam

Sd

Kareler Ortalamas

Gruplar aras

104,881

52,441 0,869

Gruplar ii

23772,419

394

60,336

Gruplar aras

122,105

61,053 2,048

Gruplar ii

11745,144

394

29,810

Tablo 7 incelendiinde, i ve d faktrlere gre retmenlerin i doyum dzeyleri asndan eitim durumlarna gre istatistiksel adan anlaml (p>0,05) bir farkllk yoktur. retmenlerin i doyumlarnn brana gre farkllama durumlar varyans analizi yaplarak zmlenmi ve sonular Tablo 8de verilmitir.

132

Tablo 8. retmenlerin i doyumlarnn brana gre zmlenmesi

n Fen Bilimleri Sosyal Bilimler Faktrler Spor Bilimleri Gzel Sanatlar Meslek Dersleri Snf retmenlii Toplam Fen Bilimleri Sosyal Bilimler D Faktrler Spor Bilimleri Gzel Sanatlar Meslek Dersleri Snf retmenlii Toplam 84 142 9 13 65 84 397 84 142 9 13 65 84 397

x
41,79 44,04 48,88 44,15 45,67 45,44 44,24 23,51 24,47 28,44 23,84 24,26 25,39 24,49

Ss 7,73 7,69 8,85 7,52 7,50 7,52 7,76 5,48 5,37 5,15 6,82 5,97 4,82 5,47

Varyans Kayna

Kareler Toplam

Sd

Kareler Ortalamas

Gruplar aras

956,495

191,299

3,263* Gruplar ii 22920,805 391 58,621

Gruplar aras

298,370

59,674

2,017 Gruplar ii 11568,880 391 29,588

*p<0,01 Tablo 8den anlald gibi, retmenlerin i doyum dzeyleri i faktrlere gre istatistiksel adan anlaml seviyede (p<0,01) farkllamaktadr. D faktrlerde ise anlaml bir farkllk belirlenememitir. Tek ynl varyans analizi sonucunda retmenleri i doyumlarnn i faktrlerde brana gre farkllat belirlendiinden dolay, ortaya kan bu farkn hangi gruplardan kaynaklandn bulmak amacyla LSD testi uygulanm ve analiz sonular Tablo 9da verilmitir.

133

Tablo 9. retmenlerin i doyumlarnn brana gre farkllama durumlarna ilikin aritmetik ortalamalar ve bu puanlara uygulanan LSD analizi
Fen Bilimleri Fen Bilimleri Sosyal Bilimler p < 0,05 Spor Bilimleri p < 0,01 Gzel Sanatlar Meslek Dersleri p < 0,01 Snf retmenlii p < 0,01

x =41,79

Sosyal Bilimler Faktrler Spor Bilimleri Gzel Sanatlar Meslek Dersleri Snf retmenlii

x =44,04 x =48,88 x =44,15 x =45,67 x =45,44

_ _ _ _

Tablo 9 incelendiinde, i faktrlere gre retmenlerin i doyumlar asndan fen bilimleri bran ile sosyal bilimler, spor bilimleri, meslek dersleri ve snf retmenlii branlar arasnda anlaml farkllklar olduu anlalmaktadr. Gruplarn aritmetik ortalamalar dikkate alndnda spor bilimleri bran retmenlerinin isel faktrlere dayal i doyumlarnn ( x :48,88), fen bilimleri, sosyal bilimler, gzel sanatlar, meslek dersleri ve snf retmenlii brannda retmenlik yapan retmenlere gre daha yksek olduu anlalmaktadr. Ayrca fen bilimleri brannda grev yapan retmenlerin isel faktrlere dayal i doyumlarnn ( x :41,79), dier tm branlarda grev yapan retmenlere gre daha dk olduu grlmektedir. retmenlerin i doyumlarnn meslek seimine gre farkllama durumlar bamsz grup t testi yaplarak zmlenmi ve sonular tablo 10 da verilmitir. Tablo 10. retmenlerin i doyumlarnn mesleini isteyerek semesine gre zmlenmesi
n Faktrler D Faktrler Evet Hayr Evet Hayr 337 60 337 60 44,83 40,91 24,88 22,33 ss t 3,65 3,69 sd 395 395 p ,000* ,001*

7,53 8,22 5,45 5,09

*p<0,01

134

Tablo 10dan anlald gibi, retmenlerin i doyum dzeylerinde meslek seimlerini kendi istekleri ile yapp yapmadklarna gre anlaml (p<0,01) bir farkllk bulunmaktadr. ve d faktrlere gre mesleini kendi istei ile seen retmenlerin mesleini kendi istei ile semeyen retmenlere gre i doyum dzeyleri istatistiksel adan anlaml seviyede daha olumludur. retmenleri i doyumlarnn mesleki deneyime gre farkllama durumlar varyans analizi yaplarak zmlenmi ve sonular Tablo 11de verilmitir. Tablo 11. retmenlerin i doyumlarnn mesleki deneyime gre zmlenmesi
n 1-5 Yl 6-10 Yl 11-20 Yl 21 yl ve zeri Toplam 1-5 Yl 6-10 Yl 11-20 Yl 21 yl ve zeri Toplam D Faktrler Faktrler 118 136 104 39 397 118 136 104 39 397

44,77 43,94 43,65 45,28 44,24 25,27 24,50 23,03 26,05 24,49

Ss 7,66 7,82 7,95 7,42 7,76 5,25 5,31 5,83 4,96 5,47

Varyans Kayna Gruplar aras Gruplar ii

Kareler Toplam 123,512

sd

Kareler Ortalamas 41,171

23753,787

393

60,442

0,681

Gruplar aras Gruplar ii

386,184

128,728 4,406*

11481,066

393

29,214

*p<0,01 Tablo 11den anlald gibi, retmenlerin d faktrlere bal i doyum dzeyleri retmenlerin mesleki deneyimlerine gre istatistiksel adan anlaml seviyede (p<0,01) farkllamaktadr. Tek ynl varyans analizi sonucunda retmenleri i doyumlarnn mesleki deneyime gre farkllat belirlendiinden dolay, ortaya kan bu farkn hangi gruplardan kaynaklandn bulmak amacyla LSD testi uygulanm ve analiz sonular Tablo 12de verilmitir.

135

Tablo 12. retmenlerin i doyumlarnn mesleki deneyime gre farkllama durumlarna ilikin aritmetik ortalamalar ve bu puanlara uygulanan LSD analizi
1-5 Yl 1-5 Yl D Faktrler 6-10 Yl 11-20 Yl p < 0,01 21 yl ve zeri

x =25,27 x
_

6-10 Yl

=24,50

p < 0,05

11-20 Yl

x =23,03

p < 0,01

21 yl ve zeri

x =26,05

Tablo 12 incelendiinde d faktrlere gre retmenlerin i doyumlar asndan 11-20 yl ile 1-5, 6-10, 21 yl ve zeri arasnda mesleki deneyime sahip olan retmenler arasnda; anlaml farkllklar olduu anlalmaktadr. Gruplarn aritmetik ortalamalar dikkate alndnda 21 yl ve zeri mesleki deneyime sahip olan retmenlerinin dsal faktrlere dayal i doyumlarnn ( x :26,05), 1-5, 6-10 ve 11-20 yl mesleki deneyime sahip olan retmenlere gre daha yksek olduu anlalmaktadr. Ayrca 1-5 yl mesleki deneyime sahip olan retmenlerin dsal faktrlere dayal i doyumlarnn da ( x :25,27), 6-10 ve 11-20 yl mesleki deneyime sahip retmenlere gre daha yksek olduu grlmektedir. TARTIMA retmenlerin i doyumlarnn belirlenmesi genel amacyla yrtlen bu aratrmada, retmenlerin i doyumlarnn ortalamann zerinde olduu belirlenmitir. retmenlerin i doyum dzeylerinin cinsiyetlerine gre anlaml seviyede (p<0.05) farkllat belirlenmitir. ve d faktrlere gre yaplan deerlendirmelerde kadn retmenlerin, erkek retmenlere gre i doyum dzeyleri daha yksektir. Kadn retmenlerin ilerinde erkek retmenlerden daha fazla i doyumuna ulatklar anlalmaktadr. Farkl retim basamaklarnda yer alan retmenlerle yaplan almalarda i doyumunun cinsiyete gre farkllamadn ortaya koyan aratrmalara (Ayan, Kocack ve Karaku, 2009; Avarolu, Deniz ve Kahraman, 2005; Tadan ve Tiryaki, 2008) ounlukla rastlanmaktadr. Ancak bu aratrmada elde edilen sonular konunun farkl boyutlaryla da tartlmasn gerekli klmaktadr. Kadn retmenlerin isel ve dsal i doyumlarnn erkek retmenlere gre daha yksek olmasn sosyo-kltrel ve sosyo-ekonomik gerekelerle aklamak mmkn olabilir. Bu kapsamda zellikle sosyal stat algs gibi isel unsurlar destekleyen toplumsal algnn (retmenlik mesleinin kadna daha uygun olmasna ynelik dnce gibi) ve cret gibi dsal unsurlar destekleyen sosyo-ekonomik algnn (erkein evin geiminde ncelikle sorumlu olmas gibi) kadnlar asndan durumunun bu sonularn olas sebepleri olabilecei dnlebilir. 136

retmenlerin i doyum dzeyleri altklar kurum trne gre anlaml seviyede farkllk gstermektedir. lkretim birinci ve ikinci kademede grev yapan retmenlerinin i, d ve genel faktrlere dayal i doyumlarnn dier kurumlarda (genel lise, Anadolu lisesi, meslek lisesi) alan retmenlere gre daha yksek olduu anlalmaktadr. Elde edilen sonulardan hareketle, farkl lise trlerinde grev yapan retmenlerin i doyumlarnn ilkretimde grev yapan retmenlere kyasla daha dk olduunu sylemek mmkndr. Tm kurumlar arasnda en yksek i doyumu salayan retmenlerin ilkretim ikinci kademede olduklar ve ilkretim birinci ve ikinci kademe retmenlerinin i doyum dzeyleri arasnda da anlaml bir farkllama olmad belirlenmitir. Liseler arasnda en dk i doyumu ortalamasna sahip retmenlerin Anadolu liselerinde olduunun belirlenmesine ilikin sonu da dikkat ekici bulunmutur. Anadolu Lisesi ve genel lise retmenleri arasnda i ve d faktrler asndan anlaml farkllamalar belirlenmemitir. Kuruzm ve elik tarafndan (2005) Anadolu liselerinde ve genel liselerde grev yapan retmenlerin i doyumlarnn karlatrld bir aratrmada, mevcut almaya benzer sonular elde edilmi, retmenlerin genel i doyumlar asndan belirtilen gruplar arasnda farkllk kmamtr. Bununla birlikte lei oluturan dier alt boyutlarda gerek genel lise lehine (rn. okul ynetiminden memnun olma) gerekse Anadolu liseleri lehine (rn. renci boyutu) deien sonulara ulalmtr. Aratrmada lise trleri arasnda ortaya kan nemli bir farkllamann da i faktrlerde meslek lisesi retmenleri lehine kt anlalmaktadr. Meslek lisesi retmenlerinin isel faktrlere dayal i doyumlarnn anlaml seviyede yksek olduu grlmektedir. Elde edilen bu sonucun daha derinlemesine aratrmalarla ayrntl olarak deerlendirilmesinde yarar olaca dnlmektedir. Bununla birlikte, meslek lisesi retmenlerinin rencilerinin bir meslek sahibi olmaya ynelik olarak salayacaklar yarara/baarya ilikin alglarnn bu benzeri sonularn temel sebebi olabilecei dnlebilinir. retmenlerin i doyum dzeyleri yalarna gre anlaml bir farkllk gstermektedir. 20-25 ya aralnda yer alan retmenlerinin i doyum dzeylerinin dier ya aralklarnda (26-30; 31-40 ve 41 ve zeri) yer alan retmenlere gre anlaml seviyede daha yksek olduu belirlenmitir. Sadece i faktrlerde 20-25 aral ile 41 ve zerindeki retmenlerim i doyumlar arasnda anlaml bir farkllk ortaya konamamtr. Dier ya aralklarnda bulunan retmenlerin ise i doyum dzeyleri farkllamamaktadr. Ayan, Kocack ve Karaku (2009)un lise retmenleri ile Avarolu, Deniz ve Kahraman (2005)n ise meslek lisesi retmenleri ile yaptklar almalarda retmenlerin i doyumlarnn yalarna farkllamad belirlenmitir. Mevcut aratrmada, 20-25 ya aralndaki gen ve mesleinin bandaki retmenlerde dier ya gruplarna gre bulunan yksek i doyumunun, zellikle retmenlie ynelik olarak younlaan talebin dayand sebepler irdelenerek deerlendirmek mmkndr. retmenlerin i doyum dzeylerinin eitim durumlarna gre farkllamad anlalmaktadr. Bu sonuca gre retmenlerin yksekokul, lisans, lisansst eitim alm olmalarna gre i tatminleri farkllamamaktadr. Tadan ve Tiryaki (2008) ilkretim okulu; Ayan, Kocack ve Karaku (2009) lise retmenlerinin i doyumu dzeylerinin retmenlerin mezun olduklar okul trne gre farkllk gstermediini bulmulardr. 137

retmenlerin i doyum dzeyleri branlarna gre i faktrlerde anlaml bir farkllk ortaya koymaktadr. Fen bilimleri retmenlerinin belirtilen boyutlardaki i doyum puanlarnn tm dier branlar iinde en dk olduu anlalmaktadr. Fen bilimleri branndaki retmenlerin i doyumlar ile gzel sanatlar branndaki retmenler hari, dier branlardaki retmenler arasnda ise anlaml farkllklar bulunmaktadr. Sonu olarak, fen bilimleri retmenlerinin i doyumlarnn dier bran retmenlerine gre dk olduu anlalmaktadr. D faktrler asndan ise branlara gre bir farkllama saptanamamtr. retmenlerin i doyumlar retmenlik mesleini isteyerek seme durumlarna gre anlaml seviyede (p<0,01) farkllamaktadr. Mesleini isteyerek seen retmenlerin i doyumlarnn daha yksek olduu anlalmaktadr. Benzer bir almada Genay (2007) beden eitimi retmenlerinin i doyumlarnn mesleklerini tekrar semeyi isteyip istememelerine gre karlatrm ve mesleini tekrar seeceklerini belirtenlerin i doyumlarn anlaml seviyede (p<0,05) daha yksek bulmutur. retmenlerin i doyumlar mesleki deneyimlerine gre i faktrlerde anlaml bir farkllk ortaya koymamaktadr. Anlaml farkllk sadece d faktrlerde grlmektedir. Bu faktrde de sadece 11-20 yl arasndaki mesleki deneyimi olan retmenlerin i doyumlarnn dier tm mesleki deneyim aralklarna gre dk olduu anlalmaktadr. Mesleki doyumun retmenlerin hizmet srelerine gre farkllamadn ortaya koyan aratrmalarn (Avarolu, Deniz ve Kahraman, 2005; Tadan ve Tiryaki, 2008) yan sra retmenlerde (Ayan, Kocack ve Karaku, 2009) ve akademisyenlerde sadece i faktrlerde farkllatn ortaya koyan aratrmalar da bulunmaktadr. Bu aratrmada grld gibi mesleki deneyiminin balangcnda yksek olan mesleki doyumun ilerleyen senelerde d gsterdii meslein sonlarna doru ise tekrar ykseldii anlalmaktadr. Bu sonucun olas ve nemli sebepleri arasnda kiiye ait yaam dnemlerinin (rnein yeni bir yaam dzeni kurma ve buna bal ekonomik skntlar saylabilir) zellikleri saylabilir.

138

KAYNAKLAR
Ankara Ticaret Odas (2007). Trkiyenin eitim karnesi raporu. http://www.atonet.org.tr/, web adresinden 07.06.2008 tarihinde edinilmitir. Avarolu, S., Deniz,E.M., Kahraman, A. (2005). Teknik retmenlerde yaam boyu i doyumu ve mesleki tkenmilik dzeylerinin incelenmesi. Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 14, 115-129. Ayan, S., Kocack, F., Karaku, H. (2009). Lise retmenlerinin i doyumu dzeyi ile bunu etkileyen bireysel ve kurumsal etkenler: Sivas merkez ile rnei. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 10, 18-25. Bilge, F., Akman, Y., Keleciolu, H. (2007). retim elemanlarnn i doyumlarnn incelenmesi, Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 32, 32-41. Celep, C. ((2003). Ortaretimdeki retmenlerin mesleki tkenmilikleri, 2000li Yllarda Lise Eitimine ada Yaklamlar Sempozyumu, (s.239-252). stanbul: stanbul Kltr niversitesi. Erdoan, . (1996). letme ynetiminde rgtsel davran. stanbul: letme Fakltesi Yayn No:266. Genay, .A., (2007). Beden eitimi retmenlerinin i doyumu ve mesleki tkenmiliklerinin baz deikenler asndan incelenmesi, Kastamonu Eitim Dergisi, 15(2), 765-780. Karasar, N. (2007). Bilimsel aratrma yntemi (17. Bask). Ankara: Nobel. Keser, A. (2005). doyumu ve yaam doyumu ilikisi: Otomotiv sektrnde bir uygulama, alma ve Toplum: Ekonomi ve Hukuk Dergisi, 4(7), 77-95. http://www. calismatoplum.org/sayi7.htm web adresinden 08.06.2008 tarihinde edinilmitir. Keskin, H. (2005). Glendirmeyle i tatmini, i stresi ve rgtsel ballk arasndaki ilikiler: Bir alan almas. Gebze leri Teknoloji Enstits E.Blteni, 10, 54-56. http://www.gyte.edu.tr/ web adresinden 14.06.2008 tarihinde edinilmitir. Kuruzm A., elik, N., (2005). kinci mertebe faktr modeli ile retmen i doyumunu belirleyen faktrlerin analizi, Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 29, 137-146. Tadan, M., Tiryaki, E. (2008). zel ve devlet ilkretim okulu retmenlerinin i doyumu dzeylerinin karlatrlmas, Eitim ve Bilim, 33(147), 54-70. Uras, M. ve Kunt, M. (2006). retmen adaylarnn retmenlik mesleinden beklentileri ve beklentilerinin karlanmasn umma dzeyleri. Pamukkale niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 19 (1), 71-83. 139