Roberto Lopez roen 1910., predstavnik suvremene historiografije.

. - odbija shvaanje srednjeg vijeka kao prijelaznog razdoblja - ekonomska evolucija i politiki razvoj nisu tekli istovremeno - znaajno je barbarsko preobliavanje rimskog nasljea - stvaranje francuske nacionalne monarhije - fenomen komuna = ekonomski faktor u razvoju srednjovjekovne ekonomije - veza izmeu demografskog rasta i poljoprivrednog napretka Predgovor (1966.) - religija u srednjem vijeku ima glavno znaenje - stezanje ekonomije od 3. do 9. st. te ponovno irenje od 10. do 14. st. - geografske granice: Laba, Jadran i sjeverna obala Sredozemnog mora KNJIGA 1 (od rasula do obnove carstva) 1. poglavlje Tragovi rimskog iskustva I. Sredozemne zajednice: granice i susjedstva - car Julijan zanemaruje Germane te se posveuje Perziji - Dunav i Rajna granica izmeu Rimskog Carstva i barbarskih zemalja, a produivala se preko Sjevernog mora do Britanskog otoja - zbog fizikog i org. svojstva rimska drava se razlikuje od barbara - Mediteran je kima Rima, osigurava klimu i komunikacije, omoguuje dugotrajno udo starog vijeka - car Filip slavi prvu 1000 godina od osnutka grada Rima 248. - latinski jezik je jezik uprave i administracije, a grki misli i elegancije II. Tradicionalne snage - imperator daje ovlatenja, sprjeava despotizam - zahtjevi rata i teina upravljanja = sredinja vlast = birokracija - mali zemljoposjednici su jezgra vojske, a srednji i krupniji upravni i vojniki kadrovi - Rim nije svjestan vanosti dravnog duga - civilizacija drave = agrikulturna, ali ne ruralna - grad.drava = osnovna elija dravnog organizma - republika = mrea gradskih elija s provincijalnom administracijom III. Nove zategnutosti - gradovi privode kraju posljednji veliki napor carstva: utvrivanje kranske ortodoksije i njeno irenje meu kranima (prve pristalice proleteri, a najbolji iritelji intelektualci) - 314. koncil u Arlesu odluka da se iz crkve izope oni koji odbijaju vojnu slubu - kranstvo bi bilo razlogom razdora da je doputalo monkonformizam - suradnja drave s crkvom se temeljila na podijeli vlasti IV. Carstvo na glinenim nogama - porezi: trgovci u novcu, seljaci u poljorpivrednim proizvodima, a radnicima u satima rada (na porezu izgraen Carigrad) - zasiena poljoprivreda zbog geografskih uvjeta - znaajke mediteranske poljoprivrede: obilje radne snage, nedostatak zemlje

- niske unutarnje carine zbog trgovine - trgovaka elita: izvoznici, uvoznici i financijeri - sol, ito i motal pod dravnom kontrolom V. Epilog - najdua i najtea kriza: propadanje itave Euroazije za prvih stoljea kranske ere 2. poglavlje Prema dubini ponora I. Cijela hemisfera u krizi - kuga u 7. st., velika kuga 1348. - malarija poetkom 14. st. - demografske i ekonomske promjene II. Barbarske drave na zapadu - osim Italije (Ostrogoti) svi drugi barbari koriste svoje narodne obiaje i ustrojstvo oruane druine - Goti: Ostrogoti (sjajni) i Vizigoti (mudri) su najnapredniji barbari - 269. poraeni od cara Klaudija - Goti prvi primili kranstvo - Teodorik potvren investiturom na koju pristaje carigradski car, nasljeuje ga Totila - Klodvig (431-511) porazio Rimljena, Vizigote, Alamene, Burgunde, zauzeo dio Galije i Germanije, izabrao Pariz za svoju prijestolnicu, najbolji Meroving - 2 franake kraljice proglaene sveticama: Radegunda i Batilda III. Novi aspekti rimske veliine - barbarski kraljevi naslov Augustus a na teodobertovu novcu Flavius - 533. Belizar osvaja vandalsku kraljevinu u Africi, a Ostrogote nakon 18 godina - eunuh Narset svladao Ostrogote 553. - ''rimska vojska'' oduzima Andaluziju Vizigotima i otjerala preko Alpa Franke - Novella Sustinijanov zbornik zakona - 586. Langobardi u Italiji - izmeu 571. i 624. Vizigoti vraaju Andaluziju - od 670. Arapi u Siriji i Egiptu - bizantski utjecaj na Vizigote, Langobarde i Sase u vjeri, umjetnosti, ceremonijama i administraciji - na zapadu Milano, pa Ravenna carsko sjedite - 455. car Valentijan III. naredio biskupima da se podvrgavaju papi u Rimu - za vrijeme Teodorika papa Gelazija - langobardski upad oslobodio papinstvo i omoguio mu da uspostavi prevlast nad cijelim zapadom, stvorio granini pojas - Grgur I. prvi papa posrednik izmeu Bizanta i Langobarda, organizirao prvu veliku misiju (misija redovnika Augustina meu Anglosase). Otpor pogana i keltskih misionara savez Pende (poganski kralj Mersije) i kransko-keltskog kralja Walesa protiv Rima - 664. sinod u Whitbyu nametnuti rimski propisi - Grgur I. i njegovi nasljednici osnovali su anglosasku, langobardsku i frizijsku crkvu u 7. i njemaku u 8. st.

IV. Siromatvo duha - samostalni veliki uspjeh srednjeg vijeka - crkva satrala kraljevinu Langobarda, usporila razvitak vizigotske i anglosaske kraljevine - koncili u 4. i prvoj polovici 5. st. odredili bit vjerovanja - kranska misao vrhunac dostigla za Amborzija, Jerolima i Augustina iz Hipona - kalvedonski koncil 451.- Kristovo mjesto u Trojstvu - Rotharijev edikt zabrana progona vjetica V. Germanska nezrelost - 2 temeljna elementa rimske ideje o vlasti: narodno povjeravanje o boanski mandat - glavna dunost kraljeva: voenje vojske i dijeljenje posla - Anglosasi se zadovoljavaju manjim kraljevstvima, ne veim od langobardskog vojvodstva i francuske grofovije - rimska tradicija i vojni uspjesi omoguuju Klodvigu da osnuje dinastiju - majordomi ili nadstojnici kraljeva dvora funk. kraljevskih uprava - vizigotska i langobardska aristokracija se protivi osnivanju dinastija - Alboin najugledniji langobardski osvaja, u 6. st. osvojio Italiju - germanski vladari su se zadovoljavali dohotkom s javnih nepokretnih dobara i odreivanjem taksi na putevima - irska umjetnost je kreativnija od germanske - epska poezija po cijelom barbarskom svijetu - Anglosasi poezija, Beowulf - Pjesma o Rolandu prva epska poema feudalnog doba - faida krvna osveta kod barbara - zakonici i crkveni sabori su izvori prava - u 5. st. Goti i Burgundi su usvojili rimsko narodno pravo VI. Rimska oronulost - najsjajniji trijumf barbarske umjetnosti = liturgijsko pjevanje - Ambrozije i Grgur I. Veliki kodifikacije crkvenog pjevanja - alegorije i simbolizam VII. Neznanci - lord ''uvar kruha'' - villae = dvorci u feudalno doba - rimska kolonizacija municipije, vjera biskupije - kmetstvo se razvilo do kraja u doba Karolinga. slobodni ljudi niih klasa i robovi = klasa kmetova - 652. crkveni sabor u Reimsu zabranjuje da se slobodni ovjek pretvara u roba - crkveni sabori u Orleansu i Tolodu to doputaju kao sudsku kaznu - demo.... kriza poboljala poloaj robova - rad prestaje javni i neopozivi teret - barbarske provale zadaju posljednji udarac jednoj kulturi 3. poglavlje Raskid izmeu istoka i zapada I. Imperator Romanorum, Vasilevs Romeon - 1204. Carigrad postaje satelitom Latina

- Bizant s Justinijanom, Heraklijem i Leonom III. se oporavlja u umjetnosti, teologiji i pravu - od Justinijana grki slebeni jezik carstva - od Herlakija (610-641) = imperator Romanorum postaje gr. basileus Romaion ili biz. vasilevs Romeon - latinski jezik = zajedniko sredinje irenje i povezivanje zapada - Arije vijee istodobno Oca i Sina - u 7. st. bizantski carevi trae formulu o 2 neravima Sina za katolike na zapadu te monofizite i nestorijance u Egiptu i Siriji koja ih baca u ruke Arapima i Perzijancima - u 8. st. carevi protiv ikona raspalie istok i katolike priklonie francuskom kralju - Duh iz Oca II. Aduti s Istoka - Istok razvijeniji od zapada (plodne zemlje, puanstvo, trgovina) - Carigrad jai od Rima - Germani postiskuju Zapad, a Slaveni Istok - Bizant preivljava jer se prilagouje - car Anastazije na Istoku poboljava ivotne uvjete - Justinijan (527-565) ispraznio blagajnu - bizantski carevi za razliku od barbarskih razlikuju dravnu blagajnu i privatnu imovinu - bizantska uprava velike poreze nadoknauje javnim uslugama - na Istoku promjene ublaene otporom ustanova i antikih tradicija - veina puanstva u Bizantu pravno slobodna do 10. st. - kultura se vee uz crkve i samostane - najbolji su bizantski carevi Armenci, pravnici Sirijci, poljoprivrednici Slaveni, brodari Skandinavci i Talijani, Iran i Egipat nacrte za tkanje - Bizant nastoji da bude zajednika domovina onima koji prihvaaju graanstvo i vjerske zakone (najbolji njihov adut s gospodarskim, stratekim i intelektualnim koristima) III. Bizantska civilizacija ranog srednjeg vijeka - car se proglasio autokratorom i isapostolosom (jednakim apostolima) - monasi iz samostana najvea prijetnja dravi - Leon III. pobijedio Arape - 726. unitava Kristovu ikonu poetak borbe ikonoklasta (ikonoboraca) i ikonodula (ikonopoklonici) - 843. kult ikona obnovljen - carevi povjerenici: egzarsima, vojvode, stratezima, municipalni odbori - sredinja oblast carstva: drugi dio Male Azije, Trakija i europska obala Egejskog mora - bizantska mornarica osigurava mu redovite veze sa stranim zemljama i unutranje veze - industrija i trgovina daju polet bizantskim gradovima - Carigrad je najvei grad kranskog svijeta u ranom srednjem vijeku koji ivi zaslugama mora - Bizant daje svojim pomorcima da se vladaju po svojim obiajima, povlastice krupnim zemljoposjednicima i seljacima = kodi antikoj privredi - spor napredak u pomorstvu, industriji svile, kmetstva kojeg Zapad premauje poslije 10. st. - liturgijsko pjevanje i epske pjesme - 962. koncil zabranjuje alegorine slike boanstava

- Sveta Sofija i zlatni novac simboli Carigrada - privredna politika bizanstke drave: eli raskoan dvor, punu dravnu blagajnu i blagostanje naroda IV. Pojava Arapa - Bizant protiv Perzijanaca i islama - ''kralj kraljeva'' Hosroe II. gubi od Perzije - Heraklije izmeu 614. i 630. pobjeuje Perziju - 638. Arapi zauzimaju Perziju i otimaju Palestinu i Siriju od Bizanta - 642. Egipat - prije 732. srednju Aziju, sjevernu Afrikom i Iberskim poluotokom do pirinejskih klanaca i prolaza - islam utvrdio osnove duhovne svijesti i rodorublja, sustava vladanja, pravne i jezine propise - trijumf islama u Palestini, Siriji, Egiptu i sjevernoj Africi - 732. Karlo Martel nanosi poraz Arapima izmeu Poitiersa i Toura potpomognutim akvitanskim etama - car Leon III. poraava Arape kod Akroinosa u Maloj Aziji 739. - pobjeda na moru 747. - Bizant postaje bedem V. Arapi i Europa - Germani omoguuju roenje Europe to Arapi ine neizbjenim - Arapi drukiji po vjeri, jeziku, pravu, ustanovama i nainu ivljenja - u sklopu Mediterana velikim djelom Langesedoc, Provansa i Italija do prilaza Napulju i Bariju - novi Mediteran obuhvaa Sjeverno i Baltiko more - gravitacijska sredita srednje Europe: Aachen pod Karolinzima, Goslar pod salijskim carevima i Pariz - razliitost kulture vjere stoji izmeu katolike Europe i Arapa - Francuska izvozi sirovine, a panjolska gotove proizvode - 750. utemeljena nezavisna muslimanska drava u panjolskoj s prijestolnicom u Cordobi - u 10. st. vrhunac razvoja ravan Bizantskom carstvu - u 11. i 12. st. Italija predvodnik islamskom utjecaju od ''5 kraljevina'' (Asturija, Leon, Kastilija, Novara i Aragonija) katolike panjolske - Karlo Veliki i Harun al Raid protiv Bizanta i Cordobe - papa Ivan 8. eli napuljskog biskupa-vojvodu izvui iz muslimanskog saveza - politiko i carinsko jedinstvo od Gaskonjskog zaljeva do delte Inda - trgovina robljem je jedna od najjaih trgovinskih grana u ranom srednjem vijeku - demografska kriza kuga od 742. do 743. - nedostatak ljudi i sredstava, smanjivanje proizvodnje, teke raspodjele, prosjenost potronje 4. poglavlje Karolinka drava I. Od majordoma kraljevog dvora do gospodara Europe - 800. godina na Boi Karlo okrunjen u Rimu - 1165. crkva i Fridrik Barbarosa proglaavaju Karla Velikog svecem - Franci nadziru najvei teritorij i imaju najbrojnije puanstvo

- njihova cijela Galija, imaju kler i domau aristokraciju uza se - Justinijan zaustavio irenje Franaka - sukobi izmeu Austrazije, Novutrije, Burgundije i Akvitanije - Arnulfovci zemljoposjednici iz Austrazije, preci Karolinga - Pipin II. austrazijski majordom pobjeuje sve neustrijske suparnike i alje misionare u germansku pogansku zemlju - pipinov sin Karlo Martel pobijedio Arape kod Poitiersa, Friza i Sasa, plijeni crkvene posjede - papa mu nudi savez protiv langobardskog kralja Liutpranda, a on se priklonio Langobardima u borbi protiv Arapa - nakon to kralj ''lijenina'' umire Franci nemaju kralja - Pipin Mali preobrazio franaku monarhiju germanska vojnika osnova, sveenika i rimska prevlaka - Vizigoti kraljeve miropomazali po biblijskog tradiciji - Pipin trai od pape da prizna kraljevsku titulu onome koji ima stvarnu vlast pomazuje ga misionar Bonifacije - 754. kleknuo pred papu Stjepana II. i obeao mu zatitu od Langobarda i Bizanta, a njemu papa daje naslov rimskog patricija - papa upravitelj zajednikog fonda Karolinga II. Od uprave nad Rimom do tutorstva na Zapadu - sporazum iz 754. mijenja poloaj papinstva i franake monarhije - stvarni posjednici Italije su Langobardi i Bizantinci - papino svojatanje uzrokuje otuenje grkog Istoka i konanu podjelu Italije - od 606. do 752. 13 papa s Istoka - Grgur III. Sirijac - Langobardi jedno od najzaostalijih germanskih plemena - egzarh u Ravenni, venecijanski i napuljski vojvode sardinijski arhonti upueni iz Carigrada ili izabrani mjesnom aristokracijom - isprekidana granica na talijanskom poluotoku: ekonomski, kulturni i vjerski prodori - Ravenna administrativno sjedite bizantske Italije biskupa, Bizant podjelio nezavisnost od papine kontrole, postaje barbarske - Pavia prijestolnica langobardskog dijela, prihvaa bizantske utjecaje - papa trai poetkom 8. st. Ravennu zatitu od grkih funkcionera i Langobarda (langobardskih vojvoda koji ne trpe kraljevsku vlast) - izmjenom kraja 6. i poetkom 7. st. Langobardi naputaju ispovjedanje arijanske vjere, teutonski jezik, nain oblaenja i ukraavanje - Liutprand i Aistulf osvajaju Ravennu i zahtjevaju suverenitet nad Rimom ali ih ugroava sporazum iz 754. - Pipin Mali daje Ravennu papi Stjepanu II. koja je s Rimom jezgra papinske drave - Karlo Veliki kralj Langobarda na temelju osvajanja i rimski patricij po papinskoj odluci - Karlo Veliki okrunjen po bizantskom ceremonijalu - u to vrijeme u Carigradu carica Irena - pokoreni Langobardi, Bavarci, Sasi, Frizi, Avari, Arapi unato porazu na klancu Roncesvalles juno od Pirineja - Karlo Veliki do Jeruzalema, ostvario ideal sv. Augustina o ''kranskom carstvu''

III. Nagovjetanje Europe ili pogreno polazite - u vrijeme Karla Velikog katolika Europa nije obuhvaala skandinavske zemlje ni Iberski poluotok (osim malenih dijelova) - Irska vladanje vrhovnog kralja nad 200 manjih - funkcioneri kraljevske kue ambelan - nasljednik merovinkih majordoma s ogranienom vlau seneal - upravitelj kraljevskog dvora konetabl - zdruena kraljevstva u carstvu su sauvala svoju administraciju, ustanove i zakone - sin Karla Velikog, Ludvig Poboni ga nadivio, 817. izjavio da se podjela carstva protivi volji bojoj i jedinstvu crkve - 824. naredio da se pape moraju zakleti na vjernost caru - Bretanja i kneevina Benovent postaju nezavisni IV. Poetak feudalizma i prvi traci narodnosti - karolinki vladari imaju politike okosnice: kolektivne organe, lokalne snage, osobne pomonike i slubenike - pod karolinzima stvorena jezgra feudalizma (obveza vjernosti) u prvoj polovici 9. st. - darivanje zemlje u potpuno vlasnitvo nadomjeteno davanjem beneficija u obino vlasnitvo - vazaleve dunosti istaknute sveanom izjavom vjernosti - missi dominici (putujui slubenici vieg stupnja) imaju puna ovlatenja, prenose i izvravaju vladareva nareenja - 814. verdunski ugovor Karlo elavi (Francuska), Ludvig Njemaki (Njemaka) i Lotar (talijanske i provansanke pokrajine, flamansku i valonsku Nizozemsku, sporni Elzas i Lotaringija, vicarsku) zbog gospodarskih i vojnih izvora V. Bilanca karolinke civilizacije - karolinka kultura latinska gramatika i klasini tekstovi, reforma pisma (miniskula karolinu) - Einhard u opisu Karla Velikog oponaa Svetonija - 3 stupa karolinke civilizacije: vjera, rat i poljoprivreda

KNJIGA 2 (obnova odozdo) 1. poglavlje Europska zora I. Tisua godina unatrag - Maare poziva Bizant protiv Bugara, stiu do Akvitanije - 1. drava koju su zapadni Slaveni stvorili na granicama karolinkog carstva = Moravska - slavenska plemena prodiru u Bavarsku i Sasku - karolinzi osnivaju marke - 955. Oton Veliki saski vojvoda i njemaki kralj pobjeuje Maare - Skandinavci ujedinjuju 3 katolika kraljevstva: Danska, Norveka i vedska - Sicilija oteta od Bizantskog carstva te postaje u 9. st. sjedite nezavisnog i naprednog emirata, a Bizant u 10. st. potiskuje islam do Palestine - u 10. st. demografska i ekonomska obnova = partikularizam snaga Europe II. Kraljevstva i carstva - u drugoj polovici 9. st. papa Nikola I. i Ivan VIII. = svjetsko upravljanje krana - papa Nikola I. i Ivan X. predstvanici teoretskog ujedinjenja katolike Europe - u drugoj polovici 10. st. Oton Veliki, kralj ''istonih Franaka'' druga obnova Rimskog Carstva - pobijedio Maare i Slavene, pripoio talijansko kraljevstvo Njemakoj - 962. okrunjen, svrgnuo papu Ivana XII. - prihvaa politiki program Karla Velikog, vjerske ustanove, administrativno ureenje, izobrazba, 2 prijestolnice (Aachen i Rim) - vizija jedinstva oslonac franake monarhije - sukob izmeu potomaka Karla Velikog i markiza i vojvoda francuske (oblast oko Pariza) = 987. izbor Huga Capeta - Hugo nadzire stare prijestolnice Neustrazije: Pariz, Saissons, jugoistonu Francusku, zapadnu vicarsku i Val d'Aostu - monarhija se vrsto dri u 2 kraljevstva: Wessex i Austarija - astrurijac Affonz III. Veliki protiv kordobskog emirata - u Engleskoj Alfred Veliki iz Wessexa prisiljen Dancima predat teritorij koji je bio anglosaski, obranio june pokrajine - krajem 10. st. Bugari uniteni od Bizanta - kalifat Fatmida u zapadnoj Africi eli sredite islama u Egiptu - kalifatu Omejida u Cordobi oduzeta pokrajina prije 10. st. - Oton I. se zaustavio u Rimu - Oton II. poraen u Francuskoj i Kalabriji - Oton III. i papa Silvestar ele obnovu Rimskog carstva i sredite Rim III. Demografska obnova i poetak Europe - u 10. st. raste stanovnitvo u panjolskoj, vedskoj i Engleskoj do polovine 14. st. - pokreta svega u kasnom srednjem vijeku - izmeu 10. i 13. st. nema kuge - demografska revolucija poljoprivredna revolucija trgovinska revolucija - trgovinska revolucija = ind. revolucija od 19. st.

- 4 nove tedencije: raspodjela seoskog stanovnitva, vie se cijeni trgovako zanimanje, strojevi i tehnika vanija, politika razdrobljenost (lokalna i privredna inicijativa) IV. Napredak poljoprivrede - poljoprivreda = jedina ekonomska djelatnost u 10. st. - nedostatak radne snage i gustoe stanovnitva - mansusu osnovna elija poljoprivrednog drutva - Norveani = jedni od najopsenijih mirnih seoba u povijesti - izmeu 874. i 930. osnivaju republiku seljaka i ribara - vedska ratnici i trgovci = Varjazi u 9. i 10. st. na elu prvobitne ruske drave od Baltikog do Crnog mora - masovno kretanje od polovice 10. st. do 14. st. (kad i drugi) - po pravu dosjelosti (usucapio) - najmasovnija ekspanzija Njemaca preko Labe i Odre (slavenska i balkanska plemena) - u 13. st. kolonizacija istone Njemake kneevi povjeravaju posebnim poduzetnicima tzv. locatorejima - unutarnja kolonizacija Francuska od panjolske do Palestine - u Engleskoj plemstvo unapreuje poljoprivredne kulture - pokretna granica prjeava gustou puanstva - Italija i Belgija najgue naseljene u Europi V. Poetak trgovinske revolucije - izmeu 10. i 14. st. trgovina postaje pokreta ekonomskog napretka - trgovinska revolucija povezana s razvojem gradova - srednjovjekovna Europa vraa ugled trgovcu - Italija ima glavnu ulogu u trgovinskoj revoluciji - Venecija, Amalfi, Napulj i druge talijanske bizantske luke - izmeu Bizantskog carstva i njemakog carstva u Italiji - Venecija prva drava koja ivi od svoje trgovine - langobardske luke Pisa i Genova pljakaju Korziku, Sardiniju, Afriku - u Italiji se razvio urbanizam - od 1035. milanski plemii ele gradsku samoupravu - grad u kasnom srednjem vijeku pobjedniki partikularizam VI. Nove tehnike - bolje iskoritavanje ivotinja i orua = tednja radne snage i robovi postaju kmetovi - u 10. st. 2 tradicije u brodogradnji: Skandinavci (monoksil) i Talijani (trirema) - u 10. st. galia najbra jedinica bizantske monarhije VII. Inicijative i privatna udruenja - izmeu 10. i 12. st. anarhini individualizam i dobrovoljna udruenja - ugovor comenda = izmjena davaoca kapitala (3/4), trgovca za odlazak i povratak (1/4) - u kopnenoj trgovini ugovor se temeljio na naelima koja su vrijedila za zajedniko upravljanje nepodijeljenom imovinom - gilda ili korporacija = organizacija obrtnika

2. poglavlje Trojno drutvo I. Kristalizacija stalea - Teodozijev kodeks, Salijski zakon, Rotarijev edikt - plemstvo, sveenstvo, obini radnici ili seljaci - 4. stale graanstvo - stalei nastaju izmeu polovine 10. i polovine 12. st. II. Sveprisutnost crkve - 1854. dogma o Bezgrenom zaeu III. Problemi sveenikog reda - sveeniki celibat obvezan u 4. st. - u 11. st. sveenici nikolaiti = oenjeni zabranjuje gregorijanska reforma, a ima ih u 13. st. u Engleskoj i Njemakoj - simonija kupoprodaja crkvenih asti i djelatnosti papa Bonifacije 8. - Henrik 3. kanjava sabor pape Grgura 6. nakon smjene Benedikta 9. - upletanje svjetovne vlasti na prinovu i disciplinu crkvenog osoblja - zbog odgovornosti drave za odravanje reda i obavljanje javnih slubi (rimsko pravo i Konstantinova drava) - zbog funkcije drave kao predstavnika laika - zbog prava drave da bira svoje slubenike, prema feudalnom pravu vladar ima pravo na investituru i na zakletvu vjernosti koja obvezuje crkvene vazale - 910. vojvoda Vilim I. Akvitanski utemeljio opatiju Cluny - Henrik III. od 1045. bira niz papa iz njemakog i lotarinskog sveenstva - papa oslobaa red od veza s vojniko-laikim redovima - Henrik I. francuski kralj simonist - 1106. Rim i Normani konkordat - 1054. raskid bizantske i katoliek crkve - 1059. papa Nikola II. odredio da samo rimski kardinali mogu birati pape i zabranio sveenicima da od laika primaju investituru (Henrik 4. se usprotivio = borba za investituru) IV. Feudalizam sustav vladanja i nain ivota - feudalizam = sustav vladanja - sastavni elementi feudalizma: vazalstvo, beneficij i imunitet (postoji jo od barbara) - Francuska 10. st. prva feudalna drava (Karolinzi, slubenici - vazali) - feudalizam je izgradio dravu na temelju dobrovoljnih i osobno zajednikih obveza - feudalna uprava ovisi o mnoini imuniteta - u Francuskoj 10. i Njemakoj 13. st. najjai vazal - u Engleskoj 12. i Francuskoj 14. st. najjai kralj - vazal se bavi plemenitim poslovima: ratom, bogoslujem, pravosuem i upravom - beneficij ili feud dio zemlje, potie na simoniju - odnos izmeu gospodara i vazala ''spajanjem ruku'' V. Problemi feudalnog poretka - najvei pad novane privrede u 7. i 8. st. (u doba zametka feudalnih ustanova) - u 10. st. u Francuskoj razvoj feudalizma i ekonomska obnova - u Italiji u 12. i 13. razvoj trgovakih gradova koban za feudalizam - feudalizam najbolje napreduje u francuskom i arlekom kraljevstvu

- najjae monarhije : Njemaka, Ugarska, Poljska (feudalno nenapreduje) - Kapetovii vojvode francuski - kraljevi Njemake vojvode Saske, Frankonije i vapske - kraljevi Engleske gospodari mnogobrojnih barunija - najfeudalnije monarhije Engleska i Francuska VI. Sloboda i slobode - zakupnice = pisani ugovori koji dokazuju slobodan poloaj - u Italiji komunalna samouprava prije kraja 11. st. - napredak sloboda u Europi = slabljenje slunosti unutar gradova i ire - chevage ili glavarina - redovito i osobno plaanje u novcu slobodnog ovjeka - poluslobodni koloni - ministerijalni kmetovi = imaju povjerljive zadatke, u niim kategorijama plemstva - censualni kmetovi ''vjeno slobodni'' u kmetskom poloaju VII. Problemi seljakog svijeta - u 10. st. problem prehrane - sustav privredne organizacije curtisa = dvorni sustav - curtis = tipino vlastelinsko dobro, ima element rimske villae - podjela obraenog zemljita: gospodar i koloni - gospodar svojim orujem prua zatitu, dava svoje stalne ureaje (mlin, turanj, ambare) - seljaci su davali svoj rad, teglee ivotinje, teretna kola, pokretna orua - nedostatak ograda i rascjepkanost individualnih zemljinih estica - krajem 12. st. prinos zemljita i poljoprivrednog rada = ukidanje podjela sela na gospodarski dio i na zakupnika zemljita - vikov: kasni srednji vijek smanjio rad zbog tehnikih poboljanja i raspodijelio malo pravednije dobitke 3. poglavlje Novi polet misli I. Istina dokazana razumom - Alberad Pariz filozofska prijestolnica kranstva: ''Upoznaj samog sebe'', ''Logika za poetnike'', ''Da i ne'' - monarh - u 11. i 12. st. lutajui sveenici - 1100. osnovani augustini, kartezijanci i cisterciti - 1209. unitena katarenska crkva u kriarskom ratu protiv albijeneza (sj. Italije i ju. Francuska) - hereza ''lionskih siromaha'' (s obe strane Alpa, osniva Petar Valdez) II. Ljubav prema zakonu - pravne postavke: partikularistika (feudalna i obiajna) i univerzalistika (graanska i crkvena) - crkveni izvori u Lotaringiji i u cijeloj Francuskoj, za laike izvore u ju. Francuskoj i Italiji - krajem 11. st. linerij u Bologni osniva kolu - u rimskom pravu pristalice Grgura VII. vide opravdanje za papinski univerzalizam, pristae carstva za carski apsolutizam - u Italiji justijansko pravo nacionalni simbol

- Filip August 1219. zabranjuje prouavanje prava na Parikom sveuilitu zbog univerzalne hegemonije cara - u Francuskoj sjeverno od Loaire = ''usmeni zakon'' obiajno pravo, u junoj Francuskoj ''pisani zakon'' (rimsko ili romansko pravo) - pravni sustav za Edvarda I. na narodnom pravu - na kontinentu ope pravo = rimsko pravo narodno - u Engleskoj ope pravo = narodno rimsko pravo (Rainfail ''zakoni i obiaji engleskog kraljevstva) - Norveka sastavlja prvi narodni zakonik ranog srednjeg vijeka (kralj Lagobotera) u 13. st. III. Strast graenja - veliina, skladnost, sjaj - simbolizam - drvo na sjeveru, kamen i opeka na jugu - najvee crkve u carskoj Njemakoj - romanika arhitektura - Lor Saint- Denise prvo remek djelo razvijene gotike IV. Zadovoljstvo pisanja - povijest Liutprand iz Cremone - Ibn Khaldun u 14. st. V. Babilonska kula - latinski jezik u crkvama, dravi, koli - sauvao svoju vanost za trgovako pravo 4. poglavlje Mijenjanje kraljevstva I. Veliina i slabost germanskog carstva - pismom Grgura VII. Henriku IV. poinje borba za investituru - Italija najslabija u carstvu = partikularizam, vii kulturni u ekonomski razvoj od Njemake - car ima oslonac u svojoj stranci, a ona u vojsci - od krunidbe Otona I. do kraja 12. st. car u Italiju dolazi svaki 5 godina - Rim je sredite otpora triju Otona - nakon Otona III. Ardonin od Ivree - 1204. stanovnici Pavije (admin. sredite) zapalili carsku palau - Milano protiv Konrada II. i nadbiskupa Hoributa - u Burgundiji ili Arlekom kraljevstvu feudalni nemiri - Lotaringija = srce Karolinkog carstva, Flandrija (francuski feud) ju potie na ekonomski i kulturni razvoj - carska mo na 4 vojvodstva se oslanja: sasko, franako, vapsko i bavarko - carevi poveavaju broj grofova da oslabe vojvode - grofovije predaju biskupima - kraljevstva Venda i Obodrita (izmeu Labe i Odre) prikljuena novim oblastima - Henrik III. najmoniji kranski vladar prije borbe za investiture - smru Knuta Velikog 1035. kralja Engleske i Danske, raspala se jedina katolika drava koje se moe suprostaviti caru - smru Vasilija II. zavrava serija careva ratnika

- Jaroslav kijevski vojvoda jedini za usporedbu s Henrikom III. - Henrik III. izabire Goslar za glavni grad - nasljednik Henrik IV. koji je porazio saske plemie i seljake - 1075. poinje borba za investituru - sukob uzmeu feudalnog i crkvenog prava - konkordatom u Wormsu 1122. rijeeno pitanje postavljanje sveenika vjera, pravo, dutvene ustanove i klase teak udarac - 1111. papa predlae sveenicima da se odreknu feudalnih dobara - 1077. u Canossi papa Grgur VII. izopio Henrika IV. - Henrik II. Engleski ubio Thomasa Becketa - Grgur VII. je najvei pap srednjeg vijeka - nakon smrti Henrika V. borba Lotora i Konrada - 1152. izabran Fridrik I. Barbarosa - svog roaka Henrika Lava odabrao za slubu u vojvodama i istonim oblastima - carevi postaju Talijani (sjedite u Palermu) - Njemaka = konfederacija nezavisnih feuda II. Snaga i mo talijanskog pape - glavno oruje pape = vrhovna vlast nad sveenikim staleom - 1000. papa Silvestar II. poslao krunu maarskom kralju Stjepanu - 1059. papa Nikola II. Normanu Guiscordu dao investituru na osvojene zemlje - 1081. Pisa, Genova i Amalfi opljakali Mehehediju blagoslovio papa Viktor III. - 1095. Urban II. daje znak za poetak kriarskih ratova - u doba feuda snaga vladara ovisi o veliini njegovih posjeda - Henrik III. dovodi 5 njemakih papa - 1066. Pisa i Genova u borbi zbog Korzike i Sardinije - 1153. u Roncagli skuptina carstva, njemakih i talijanskih biskupa i vazala o politikim, pravnim i financijskim pravima vladara - Fridrik Barbarosa sruio Milano - lombardski gradovi u savezu protiv Fridrika osnovali grad Aleksandriju, uz njih Venecija i Normani - 1176. graanska vojska lombardskih gradova porazila Fridrikovu feudalnu vojsku kod Legnan - mir u Constanzi = samostalnost lombardskih gradova - Fridrikov sin Henrik VI. oenjem batinicom normanskog kraljevstva - papa Inocent III. eli neposrednu vlast nad sredinjom Italijom, protektorat nad Sicilijom i kontrolu nad carstvom = vlast nad kranskim zemljama od Bugarske do Engleske III. Spontani preporod Francuske - Odon I. prvi kralj-vojvoda iz Francuske - katarska religija = jedini veliki pokret, s velikim brojem pristaa na jugu - sjeverno od Loire vojvodstva i grofovije - samo Bretagna ima svoj jezik i povijest - Burgundsko vojvodstvo - 2 najbolje organizirane feudalne drave: Normandija i Akvitanija

- kraljevski posjed = Francuska u sreditu Neustrija sa sredinjim djelovima rijeka Seine i Loire - Saint-Denise najstariji i najpoznatiji sajam u Francuskoj u 10. i 11. st. - Pariz sjedite Kapetovia - poetkom 12. st. Luj 6. i Henrik I. Normanski i Engleski odblili zahtjev svojih gradova za autonomijom - 1180.-1223- na francuskom prijestolju Filip August - pozvan u kriarske ratove protiv Albiana - zauzeo Normandiju, Anjou, Tourrain, Artois - protiv Ivana Bez Zemlje - 1188. obranio Mantes-Gaissicourt i Pariz - 1214. pobijedio koaliciju kralja Engleske i cara i flandrijskog grofa - pariki savjet ili veliko vijee zaeci ministarstva - u pokrajinama kralju pomau suci IV. Engleska prva nacionalna monarhija - kraljevstvo Wessex = kraljevstvo cijele Britanije, jedina barbarska drava do 10. st. - kraljevska mo: osobni ugled, broj oruanih pristaa i posjed zemlje - danski kralj Knut dovrio osvajanje otoka kralj Engleske od 1016. do 1035. - nasljeuje da Edvard Ispovjednik - nakon njega tri pretendenta: Harold, Harold Haardrad i Vilim - Harold porazio Haardrada, njega porazio Vilim kod Hastingsa - Vilim 1066. okrunjen u Westministernu, spojio Englesku s Francuskom - nakon njega Vilim II. i Henrik I. - osnovni element mjesne uprave: opina, skuptine, seoska okruenja, barunski i crkveni sudovi - Veliko vijee o vanijim odlukama - 1086. Vilim Osvaja sastavlja gruntovnicu - Henrik II. Normandija i Akvitanija - nasljednik Rikard Lavljeg Srca - 1215. Ivan Bez Zemlje Velika povelja slobode V. Sile drugog reda - sicilsko kraljevstvo s kneevinama Benevento, Salermo, s provincijama odvojenim od Bizantskog carstva - althing = generalna skuptina na Islandu i Grenlandu - Kastilija i Katalonija ''zemlja dvoraca'' - feuros = kraljeve povlastice - plemstvo = bogati ljudi i posjednici - rasulo kordobskog kalifata ubrzalo napredovanje rekonkviste - cortesi otpor kraljevske vlasti, nerazvijen ustavni organ - ''5 kraljevstva'': Kastilija, Leon, Navarra, Aragon i Portuga - 1212. pobjeda nad Almohadima - 11. st. Alfons VI. Kastilijski mirni odnosi sa seviljskim emirom i idovima VI. Sukob zapada i istoka - prva kriarska vojna rezultat gregorijanske reforme

- poklapanje interesa i vjerskih ideala populariziralo kriarske ratove - 4 redovite vojske u Carigradu: provansalska, lotarinska, sj. francuska i normanska iz Italije - 15.7.1099. osvojen Jeruzalem - kriarski vojni redovi: templari, hospitalci i teutonski vitezovi - 1147. poraz kranske vojske uzrokuje 2. kriarski rat - 1187. sukob zbog neodgovornog rata - Saladin potukao kriarsku vojsku kod Hattina - 3. kriarski rat: Fridrik Barbarossa (umro na putu), Filip August, Rikard Lavljeg Srca i talijanska mornarica - luka Akra = glavni grad Jeruzalemskog kraljevstva - latinsko kraljevstvo na gr. otoku Cipru zauzeo R.L.S. i prodao templarima - najtrajniji kriarski uspjeh - 4. kriarski rat - ne dalje od Carigrada - Mleani zauzeli Kretu, Negropont, Zadar - Bizant ''bolesnik s istoka'', ugroen od Turaka, Normana i saveznika franaki baruni - Venecija mu zadala smrtonosni udarac

KNJIGA 3 () 1. poglavlje Otvorena obzorja I. Svijet obilja - krajem 13. st. Milano najmnogoljudniji grad katolike Europe - Venecija, Firenca i Genova imaju vie od 100 tisua stanovnika - Pariz 80 tisua - karakteristike grada: obilje, ivost, brzina - 4 talijanska grada: Milano, Venecija, Genova, Firenca predstavnici urbanizma - Benavis proizvodi vuneno sukno - razvoju gradova smeta teret feudalnih i agrarnih ustanova - graani protiv poreza, zakona i ratova - najmanju autonomiju imaju engleski gradovi - u 13. st. jaa ugled grofova II. Drava unosan posao - organi komune: skuptine, zakonodavni odbori, izvrna vlast i sudstvo - u lombardskim gradovima vrhovna vlast vijee konzula (2-20) civilna, vojna, financijska i pravna vlast - u Italiji sjeverno od Tibra vlast izmeu gvelta i gibelina - u Italiji i Provenci sluba podestata, plaeni upravitelj III. Sloboda siromaha - u Italiji sjeverno od Tibra sloboda se temelji na mediteranskoj tradiciji, poljodjelstvu i rimskom pravu - kmetstvo ukinuto prije kraja 13. st. - Hansa meugradski kartel u franko-belgijskim gradovima - bogati: koari, krznari i krojai

- na elu graanstva veliki trgovci IV. Po raznim krajevima svijeta - Talijani se nameu uvozom sirovina: drvo, eljezo, bakar i smola - Genovljani saveznici Bizantu, ire posjede po Grkoj, Maloj Aziji, Krimu i Kavkazu - 1291. pao Akra zbog intervencije Mongola protiv Egipta - 1258. pao bagdadski kalif, moralna kima muslimana - u 13. st. kod poitiersa i Akroinosa pobjeuju Europljani - Flandrijom poinje njemaka trgovina (od Brugesa i Londona do Bergena, Visbyja i Novograda) - Venecija i Amolfi na Sredozemlju, Frizi gospodare nad Sjevernim morem - u 11. st. ih zamjenjuju Skandinavci - mali brodovi, gilde i ugovori nisu stvoreni, gradovi nerazvijeni, trgovci-seljaci - 1294. kraj danske ofenzive i poetak njemake - naselili otok Gotland - Hanzeatski savez utemeljen 1369. (pridruio mu se Koln i luke na Rajni) na elu grad Lubeck na danskom poluotoku - drugi gradovi Rostock i Wismov - grad Riga utemeljen 1201. od vitezova Maonosaca i biskupa Alberta - teutonski vitezovi Hermana von Salze zauzimaju Prusiju, Letoniju i Estoniju - njemaka trgovaka hegemonija ''sjeverni Mediteran'' do Bergena, Londona i Burgesa do Novgoroda, Revala i Rige V. Unutranja trgovina - kopnena trgovina se sporije razvija zbog visoke prijevozne cijene, nameta i carina, kneevska i opinska ogranienja - zabranjene reklame - trgovaki razvoj Europe ima najvii stupanj poetkom 14. st. - nije premaen do 18. st. - ekonomski najrazvijenije zemlje Italija i Belgija - sajmovi u Provinsu, Troyesu, Lagnyju i Bar-sur-Aubeu - uznemiravanje na sajmovima: avbaine i represalije VI. Tijelo i duh - od 13. st. Talijani: zajmovi, razmjene i banke - imaju podrku pape 2. poglavlje Mladi narod I. Put po Europi: kraljevi, jezici narodi - Dionozije najvei portugalski pjesnik-kralj - Jakov I. i Petar III. imaju Kataloniju (jezik slian provans) i Aragoniju (jezik slian kast.) - Petar III. zauzeo Siciliju pobunila se protiv Karla I. Anujskog i potjerao franc. kralja - Jakov II. zauzeo velik dio Sardinije i pokuao Korziku - eka se uzdie do 13. st. - 1158. Fridrik Barbarossa proglasio Vladislava II. kraljem - 1242. Fridriku II. dao zlatnu bulu - kralj Premysl pripojio Austriju, tajersku i Koruku do Jadranskog mora

- ubijen 1278., nakon njega Rudolf Habsburki - tuinska kultura pomae kotskoj da se nacionalno osvijesti Pikti i koti ujedinjeni za Macbetha -Aleksandar III. zadnji vladar keltske dinastije do 1280 - Cornwell prikljuen kraljevstvu Wessex u 9. st. - Robert Bruce kotski kralj 1314. porazio Engleze kod Bannokburna - Island od 1262. pod Norvekom - Luj 9. svetac (13. st.) i Fridrik II. car Sicilije (12./13. st.) II. Drama univerzalnih monarhija - 13. st. vrhunac papinstva: Inocent 3., Grgur 9., Inocent 4., Grgur 10. pape Talijani - ''Crkvena drava'' polunezavisne gradske komune - 1297. Bonifacije 8. protiv grada Palestrine (srueno) - njemaki Fridrik II. od oca Henrika 6. nasljeuje samo Siciliju - 2 dekreta iz 1220. i 1231. ukidaju carsku kontrolu nad velikim crkvenim i svjetovnim njemakim vazalima - Fridrikov sin Konrad IV. - Alfons X. Kastilijski i Rikard Kornvaldski ele carsku krunu - papa Grgur 10. namjestio Rudolfa Habsburkog - njemaki jezik u kancelarijama - sredinje institucije u Njemakoj: Vrhovni njemaki sud, Vijee izbornih kneeva i Generalna skuptina carstva (Dijeta) - Karlo I. Anujski pobjeuje Manfreda kod Beneventa - kastijski kralj Alfons X. Mudri ratuje protiv Merinida III. Francuska najjaa europska sila - Njemaka vea od Francuske, a Italija ekonomski jaa - Flandrija i Bretogna = neromanski jezici - Karlo I. Anujski (brat Luja 9.) proirio Francusku do Sicilije IV. Rat i njegova cijena - 1315. Luj 10. oslobodio kmetove na kraljevskom dvoru - ''otimaina'' poreza na trgovake poslove - Filip Lijepi u sukobu s papom Bonificijem 8. V. Kraljevska zajednica i njezine predstavnike ustanove - Magna Charta obvezala Ivana Bez Zemlje da nee traiti nikakav naknadni porez bez pristanka Opeg kraljevskog vijea visoko plemstvo, kleri i njegovi izravni vazali VI. Nemjerljivi elementi nacionalizma i ''interni'' drutveni slojevi - patriotizam krajem 13. st. - protivnici Fridrika II.: Grgur 9. i Inocent 4. - u Italiji patriotizam povezan s univerzalistikim rimskim tradicijama - poticaji nacionalne svijesti: geografski poloaj, jezik, gospodarske tradicije, vjerska, trgovaka i politika solidarnost, a knjievnost je najutjecajnija - 1309. papinski dvor se preselio u Francusku - oblikovanje talijanske nacionalne svijesti je knjievni fenomen

VII. Neprilagodivi: heretici, idovi - idovi Mainza prve rtve prvog kriarskog rata - 1233. dominikanci i franjevci na elu inkvizicije - tri odluke o potjerivanju idova u Francusku 1182., 1254. i 1306. - 1184. papa Lucije u sporazumu s Fridrikom Barbarossom izopio katare, valdeane i druge heretike - 1215. Inocent III. odredio da idovi moraju nosit oznake - Grgur 9. stvorio ustanovu Inkvizicija (inquisito = istraga) 3. poglavlje od mikrokozma do makrokozma I. Svemir usmjeren prema Bogu - 3 filozofa: Toma Akvinski, sv. Boneventura i Siger Brabantski - 1215. Lateranski koncil proglasio dogmu o transupstanciji = pretvaranje kruha i vina